آشنایی با شهر یزد

پیشینه تاریخی

استان یزد از سرزمینهای کهن و تاریخی ایران زمین است . در بغضی از منابع بنای اولیه برخی از شهرهای این استان چون ( میبد ) را به سلیمان پیغمبر ، ( یزد) را به ضحاک و اسکندر مقدونی و ( ابر کوه ) را به ابراهیم پیغمبر نسبت داده اند . این بیانگر قدمت و دیرینگی پیشینیه تاریخی و فرهنگی سرزمین و مردم این دیار است . مجموعه آثار باستانی پراکنده موجود در این استان نیز به سهم خود گویای این پیشینه تاریخی است . آثاری چون دست افزار های سنگی بدست آمده از دره های شیر کوه ، نگاره های روی تخت سنگ کوه ارنان ، تکه سفالهای منقوش نارین قلعه میبد – متعلق به دوره ایلامی ، غارهای استان و آثار معماری و شهر سازی باستانی و … نشان می دهد مدنیت یزد ، در چهار کانون باستانی ( مهریز و فهرج ) ، ( یزد ) ، ( رستاق و میبد ) و ( اردکان) متمرکز بود . پژوهشگران این منطقه را که در مسیر شاهراه های باستانی ( ری - کرمان ) و ( پارس – خراسان ) قرار داشت ، جزء سرزمینهای دوردست مادها شمرده اند .  سلسله ها و حکامی که بر یزد حکومت کردند عبارتند از : قباد انوشیروان ، یزد گرد اول ، ساسانیان ، آل کاپویه ، اتابکان ، مغولان ، آل مظفر ، تیموریان ، صفویان ، افشاریان و قاجاریه

 

موقعیت جغرافیایی

استان‌ یزد با ۱۲۰۰۰۰ کیلومتر مربع‌ وسعت‌ در مرکز ایران‌ قرار دارد و براساس‌ آخرین‌ تقسیمات‌ کشوری‌،دارای‌ هفت‌ شهرستان‌ به‌ نام‌های‌ ابرکوه‌، اردکان‌، بافق‌، تفت‌، مهریز، میبد و یزد است‌. استان‌ یزد در سال‌ ۱۳۷۵حدود ۸۰۰۰۰۰ نفر جمعیت‌ داشته‌ است‌. از این‌ تعداد 15/75 درصد در نقاط‌ شهری‌ و 85/24 درصد در نقاط‌روستایی‌ ساکن‌ بوده‌اند. شهر یزد پرجمعیت‌ترین‌ شهر و مرکز سیاسی‌ – اداری‌ استان‌ یزد است‌.استان‌ یزد در قلمرو سلسله‌ جبال‌ مرکزی‌ ایران‌ واقع‌ شده‌ و از پستی‌ و بلندی‌ و چاله‌ها و کفه‌های‌ کویری‌متعددی‌ تشکیل‌ شده‌ است‌. این‌ ناهمواری‌ها مشتمل‌ بر تپه‌های‌ پای‌ کوهی‌، دشت‌ها، بیابان‌ها، نواحی‌ کویری‌ وتپه‌های‌ ماسه‌ای‌ است‌.   در استان‌ دو رشته‌ کوه‌ متمایز از هم‌ وجود دارد. اولی‌ بخشی‌ از کوههایی‌ است‌ که‌ در جهت‌شمال‌ غربی‌ – جنوب‌ شرقی‌ از مرکز ایران‌ عبور می‌کنند. و به‌ کوههای‌ مرکزی‌ ایران‌ معروف‌ هستند. دومی‌ شامل‌رشته‌ کوههایی‌ است‌ که‌ در مناطق‌ مرکزی‌، شمالی‌ و شرقی‌ استان‌ قرار دارند. رشته‌ شیرکوه‌ که‌ مانند دیواری‌قسمت‌های‌ مرکزی‌ استان‌ را از بخش‌ غربی‌ آن‌ (چاله‌ ابرقو) جدا می‌کند، همواره‌ از برف‌ و یخ‌ پوشیده‌ شده‌ و درتامین‌ آب‌ شهرهای‌ یزد، تفت‌ و مهریز نقش‌ مهم‌ و اساسی‌ دارد.

 جمعیت

جمعیت استان یزد در حال حاضر بالغ بر 890000 نفر است که 1/4 در صد از جمعیت کل کشور را به خود اختصاص می دهد . از کل جمعیت استان 78 در صد را جمعیت شهری و 22 در صد را جمعیت روستائی تشکیل می دهد . به دلیل وجود بیابانها و کویرهای وسیع تراکم جمعیت در سطح استان کم است .

تاریخ و فرهنگ

سرزمین‌ یزد جلوه‌هایی‌ از باشکوه‌ترین‌ و درخشانترین‌ میراث‌ فرهنگی‌ و تمدن‌ کهن‌ ادوارمختلف‌ تاریخی‌ ایران‌ را در خود جای‌ داده‌ است‌. تاریخ‌ سکونت‌ انسان‌ در این‌ خطه‌ از هزاره‌ سوم‌ پیش‌ از میلادفراتر رفته‌ است‌، به‌ طوری‌ که‌ در عهد پیشدادیان‌ طوایف‌ در حال‌ کوچ‌ از بلخ‌ به‌ پارس‌، این‌ سرزمین‌ را یزدان‌،نامیدند و از آن‌ زمان‌ به‌ بعد یزد محل‌ عبادت‌ شد. از مهم‌ترین‌ مراکز اسکان‌ اولیه‌ این‌ سرزمین‌ به‌ مهرپادین‌(مهریز) فهرشان‌، پهره‌ (فهرج‌)، خورمیش‌، ادر (اردکان‌)، شواز، قلاع‌ موبدان‌ (میبد)، طرنج‌، عقدا و اشکذرمی‌توان‌ اشاره‌ کرد. شهر یزد به‌ عنوان‌ محلی‌ پاک‌ و مقدس‌ در رأس‌ تمام‌ آبادی‌های‌ مزبور قرار داشته‌ است‌. دره‌های‌ سرسبز و مناطق‌ ییلاقی‌، چشمه‌ سارها، ارتفاعات‌ و قله‌ها، غارها، حیات‌ وحش‌ و شکارگاهها و به‌ویژه‌ جاذبه‌های‌ کویری‌ از خصوصیات‌ جالب‌ توجه‌ طبیعت‌ یزد است‌ که‌ برخی‌ از آنها جزء تفرجگاههای‌ مهم‌مردم‌ استان‌ به‌ شمار می‌آید.        استان‌ یزد از لحاظ‌ کنش‌های‌ فرهنگی‌ نیز جالب‌ توجه‌ است‌. این‌ منطقه‌ از لحاظ‌ رفتارهای‌ فرهنگی‌ مردم‌کانون‌ گوناگونی‌هاست‌ و در این‌ بین‌ خصوصیات‌ فرهنگی‌ زرتشتیان‌ از پیشینه‌ تاریخی‌ درخشانی‌ برخوردار است‌.زرتشتیان‌ طبق‌ آئین‌ زرتشت‌ مراسم‌ ویژه‌ای‌ را در روزهای‌ معینی‌ از سال‌ برگزار می‌کنند که‌ از دیدگاه‌ جهانگردی‌برای‌ افراد مسلمان‌ و پیروان‌ سایر ادیان‌ جالب‌ توجه‌ و دیدنی‌ است‌.

 نژاد

مردم استان یزد از نژاد آریادی و ایرانی هستند و به علت موقعیت جغرافیائی ویژه این استان، از آمیختن با نژادهای غیر ایرانی تا اندازه ای مصون مانده اند . در روزگار باستان و آغاز مدنیت و آبادی در این سامان نژادهای دیگری در این ناحیه می زیستند و با نژادهای اصلی آن در امیختند . این آمیزش بی گمان بعدها در سرگذشت اجتماعی ، فرهنگی و حتی ترکیب نژادی مهاجران تازه رسیده آریائی نیز تأثیر بسیار داشته است . در نیمه هزاره دوم پیش از میلاد آریائی ها به فلات مرکزی ایران از جمله منطقه یزد که در دل این فلات قرار دارد ، روی آوردند . در دوره های بعد نیز ، گروه های عرب ، ترک ، مسیحی و کلیمی به این منطقه آمدند . در سده اخیر نیز اعراب مهاجر به این استان آمده و در آن ساکن شدند.

 

زبان

مردم استان یزد به زبان فارسی رایج ، با پاره ای ویژگی های گویشی سخن می گویند . برخی ویژگیهای گویشی در میان شهرستانهای این استان محسوس است . زبان شناسان نیم زبانهای جدید ایرانی را به دو دسته باختری و خاوری تقسیم کرده اند . لهجه یزدی جزء نیم زبانهای مرکزی دسته باختری است که در بخش باختری فلات ایران ، تا حدود مرزهای ایران رواج دارد . در بیشتر نیم زبانهای مرکزی از جمله لهجه شیرین یزدی اثر آمیختگی کمتری با زبان عربی دیده میشود . زرتشتیان یزد به زبان نیاکان خویش ، زبان فارسی دری سخن می گویند . زبان زرتشتیان یزد به دلیل پاره ای عوامل اجتماعی ، فرهنگی و اقتصادی آمیختگی بسیار با زبان فارسی پیدا کرده ، به طوری که آهنگ ناتوان شدن وحتی فراموش شدن آن روز به روز تندتر میشود .

مذهب

پیش از ورود مسلمانان به ایران ، مردم استان یزد نیز مانند مردم سایر نقاط ایران زرتشتی بودند . با انقراض حکومت ساسانیان در نیمه نخست سده اول ه . ق مردم بیشتر نقاط ایران از جمله استان یزد نیز به دین اسلام گرویدند ؛ ولی برخی از آنان با پرداخت جزیه ، آیین خود را حفظ کردند و زرتشتی باقی ماندند . قریب به اتفاق مردم استان یزد ، مسلمان و پیرو شیعه جعفری هستند .

 آب و هوا

اقلیم‌ استان‌ یزد به‌ دو علت‌ اساسی‌ خشک‌ است‌. اول‌ آنکه‌ بر روی‌ کمربند خشک‌ جهانی‌ واقع‌ شده‌ ودیگر آنکه‌ از دریاهای‌ آزاد عمان‌ و خلیج‌فارس‌ و دریاچه‌های‌ داخلی‌ و بادهای‌ رطوبت‌زای‌ دریایی‌ بسیار دوراست‌. عامل‌ مهم‌ اعتدال‌ نسبی‌ آب‌ و هوای‌ یزد که‌ قابلیت‌ زیست‌ نسبتاً مناسبی‌ به‌ آن‌ بخشیده‌ است‌، ارتفاعات‌مهمی‌ است‌ که‌ در اطراف‌ آن‌ پدید آمده‌ و به‌ طور موضعی‌ در بهبودی‌ هوای‌ استان‌ اثر می‌گذارند و لذا مناطقی‌ باارتفاع‌ بیش‌ از 2500 متر از اعتدال‌ و رطوبت‌ نسبی‌ بیشتری‌ برخوردار هستند.

متوسط‌ دمای‌ هوای‌ استان‌ 9/18 درجه‌ سانتی‌گراد است‌. حداکثر مطلق‌ دما در تیرماه‌ برابر 43 و حداقل‌ آن‌ در دی‌ماه‌ برابر 2/7 درجه‌ سانتی‌گراد می‌باشند. به‌ استثنای‌ منطقه‌ کوهستانی ‌شیرکوه‌ ، سایر نقاط‌ استان‌ یزد اقلیم‌ گرم‌ و خشک‌ و بیابانی‌ دارد که‌ از غرب‌ و جنوب‌ غربی‌ به‌ طرف‌ شمال‌ شرقی‌و شرق‌ خشک‌تر می‌شود.

 سوغاتی ها و صنایع دستی

علاوه‌ بر منسوجات‌ و تولیدات‌ پارچه‌ای‌، انواع‌ شیرینی‌های‌ خاص‌ نیز تهیه‌ می‌شود که‌ در سراسرایران‌ و حتی‌ در اقصی‌ نقاط‌ جهان‌ طرفداران‌ فراوان‌ دارد. شیرینی‌های‌ مهم‌ یزد عبارتند از: باقلوا، قطاب‌،لوزنارگیل‌، پشمک‌، نان‌ برنجی‌، حاج‌ بادام‌، حاج‌ پسته‌ و حاج‌ گردو، زولبیا، گوشه‌ فیل‌ و انواع‌ شیرینی‌های‌خشک‌ که‌ بسیار ظریف‌، شکیل‌ و خوشمزه‌ پخته‌ و عرضه‌ می‌شوند .

 

کشاورزی

به دلیل خشکی آب و هوا و اندک بودن میزان بارندگی بین استان‌های ایران کمترین اراضی کشاورزی در یزد قرار دارد. عمده محصولات کشاورزی یزد شامل خرما-پسته و گندم است. به علت کم‌آبی این استان بیشتر جنبه صنعتی دارد.

صنعت

استان یزد استانی صنعتی است که صنعت بافندگی آن از شهرت زیادی برخوردار است. صنعت شیرینی‌سازی در استان یزد از قدمتی دیرینه برخوردار است و محصولات آن صاحب شهرتی‌ شده‌اند که از مرزهای ایران فراتر رفته ‌است. مهم‌ترین شیرینی‌جات یزدی با نام‌های قطاب، پشمک و باقلوا شهرت دارند. بیشترین تولیدات واحدهای صنعتی شهر را منسوجات، کاشی و سرامیک و فرش ماشینی تشکیل می‌دهد. واحدهای صنعتی استان یزد عمدتاً در شهرک‌های صنعتی یزد و میبد متمرکز شده‌اند. همچنین یزد دارای معادن زیادی است که مهم‌ترین آنها معدن سنگ آهن چادرملو و چغارت و معدن سرب و روی کوشک هستند. معادن غنی اورانیوم نیز در اواخر دهه ۸۰ در منطقه ساغند یزد کشف شده‌است. جمعیت استان یزد در سرشماری سال ۱۳۷۵ حدود 900 هزار نفر ثبت شده‌است. هم اینک برق استان یزد توسط شرکت برق منطقه ای یزد که از سال 1368 تاسیس گردیده است تامین می شود . این شرکت با فروش بیش از52 درصد از فروش کل خود در سال به مشترکین صنعتی ( بالغ بر 3 میلیارد کیلووات ساعت انرژی در سال 85 (سهم مهمی را در صنعتی شدن استان ایفا نموده است . لذا این استان را می توان به عنوان یک قطب صنعتی کشور ایران محسوب نمود.

نمای کلی از موقعیت جغرافیایی شهر یزد بر روی نقشۀ ایران و نقشۀ استان در سال 85

	شهرهای همجوار شهر یزد: از شمال به شهرستان اردکان  از جنوب به شهرستانهای تفت و مهریز از شرق به شهرستان بافق  از غرب به شهرستانهای صدوق و میبد و استان اصفهان

 

نسخه‌ای از نقشۀ شهر یزد

شهر یزد در 31 درجه و 55 دقیقه شمالی و 54 درجه و بیست دقیقه شرقی قرار دارد. ارتفاع شهر یزد از سطح دریا 1218 متر می باشد.

عکس هوایی از فراز شهر یزد

در این عکس کشیدگی شهر را به خوبی می‌توان مشاهده کرد

در این عکس پهنه‌ی شهر یزد به خوبی قابل مشاهده است

اطلاعات کلی از جغرافیای یزد

—       مساحت استان یزد:  129285 کیلومتر مربع (7.9 درصد از مساحت کشور) چهارمین استان کشور

—       جمعیت استان یزد: 1,074,428 بیست و سومین استان

—       تراکم جمعیت در استان یزد: 8 نفر در کیلومتر مربع بیست و نهمین استان کشور

—       جمعیت شهرستان یزد: 582682

—       جمعیت شهری: 550904 نفر- جمعیت روستایی: 31778 نفر

—       جمعیت مرد: 297546 نفر- جمعیت زن: 285136 نفر

—       جمعیت شهر یزد: 500000

—       میزان با سوادی: 83/6. مردان:87. زنان:79/8. (آمار سال 1385)

—       نیروی کار: کشاورزی 14/2%، صنعت 32/1%، خدمات 53/7% (آمار سال 1385)

—       در سال تحصیلی 84-83 بیش از نیمی از دانش آموزان کلیه مقاطع تحصیلی استان در شهرستان یزد بوده اند. تعداد دانش آموزان شهرستان یزد در این سال 107897 نفر بوده که 53843 نفر (49/9 درصد) آن را پسران و 54054 نفر (50/1 درصد) بقیه را دختران تشکیل می داده اند. (آمار سال 1385)

—       تعداد کل دانشجویان: 18155نفر، تعداد دانشجویان پسر: 9976نفر، تعداد دانشجویان دختر: 8179نفر. (در سال تحصیلی 84-83)

نقشۀ محورهای دسترسی و میزان فواصل با شهرهای نزدیک و کلانشهرها

فاصله شهر یزد با برخی شهرها و مراکز استانهای اطراف و کلانشهرهای کشور: سمنان: 913 شاهرود: 727 اصفهان:300 شیراز: 425 بندر عباس: 657 کرمان: 361 بیرجند: 873 مشهد: 922 تهران: 677 ارومیه: 1374 تبریز: 1276 کرمانشاه: 953 اهواز: 1081 فواصل بر حسب کیلومتر می باشد.

 

محورهای اصلی شهر یزد

—    راه های اصلی، فرعی و روستایی یزد: این راه ها، شامل راه های اصلی، فرعی، روستایی و مال رو است. راه های اصلی، یزد را با استان های اصفهان، فارس، کرمان و خراسان پیوند می دهد و از راه های مهم ارتباطی شمال به جنوب و باختر به خاور ایران است. یزد به عنوان مرکز استان محل انشعاب راههای درون استانی و برون استانی است. جاده معروف به سنتو، راه اصلی ارتباطی بین یزد، تهران و اصفهان و دیگر نقاط شمالی استان است. امتداد این مسیر در جنوب به راههای استانهای کرمان، هرمزگان و سیستان و بلوچستان می پیوندد. همین طور راه یزد- تفت- ابرکوه، استان یزد را با استانهای فارس، کهکیلویه و بویر احمد و بوشهر و حتی خوزستان و لرستان در جنوب غرب کشور متصل می سازد. از ناحیه شرق نیز راه یزد- طبس استان را به استانهای خراسان جنوبی و خراسان رضوی متصل می نماید. راه یزد- بافق نیز مرکز استان را به شهرستان بافق مرتبط می سازد.

             بندر های مهم هرمزگان و هم چنین بندر استراتژیک چابهار در استان سیستان و بلوچستان نیز تأثیر زیادی در رونق این راه ارتباطی داشته اند. 

—    راه های هوایی شهر یزد: فرودگاه شهید صدوقی یزد دارای امکان های کافی برای پذیرش هواپیماهای مختلف بوده و می تواند خدمات فرودگاهی بایسته را برای پرواز های داخلی و خارجی تأمین کند. علاوه بر پرواز های هر روزه تهران – یزد و بر عکس، پرواز های دیگری به اصفهان، مشهد، زاهدان، بندر عباس، شیراز، کرمان، ... در این فرودگاه انجام می شود. اخیراً پرواز های حج و زیارت سوریه نیز به طور مستقیم از فرودگاه شهید صدوقی یزد انجام می شود.

—    شبکه ریلی شهرستان یزد (استان یزد): راه آهن جنوب شرق که مرکز آن در یزد قرار دارد یکی از فعالترین راه آهن های سراسر کشور می باشد، چه راه آهن سراسری یزد- بافق- بندرعباس و یزد- اصفهان و یزد- تهران و اخیراً یزد- بافق- مشهد در این شبکه قرار دارد

—    راهها و شاهراهای قدیمی استان یزد: در قدیم راه های دسترسی راههایی در استان یزد مهیا شده بود تا کاروانهای تجاری داخلی وخارج از استان بتوانند به راحتی در مسیر کویر حرکت کنند. راه ری ـ اصفهان ـ یزد:‌ " راه ری ـ اصفهان ـ یزد " از ری به سوی جنوب رفته، از قم و کاشان گذشته به شهر گبای (اصفهان کنونی ) رسیده از آن جا شعبه ای از آن، از راه یزد به کرمان و از کرمان باز شعبه ای به سیستان، سند و کرانه های دریای مکران ( دریای عمان ) می پیوست. راه یزد ـ سیستان: " راه یزد ـ سیستان "، از سیستان تا یزد، راهی وجود داشته، که کویر را در دور افتاده ترین بخش هایش، یعنی بین « ده سلم » و گدارباروت، میان بر می کرده است. راه یزد به خراسان: " راه یزد به خراسان " که دارای ایستگاه های بسیاری است، از یزد به سوی آنجیره و خزانه رفته از تل سیاه و ساغند وپشت بادام گذشته به رباط محمّد رسیده از آن جا به ریگ و مهلب و رباط حوران، ... رفته، سر انجام به ترشیز ( کاشمر ) و از آن جا به نیشابور می پیوسته است.