حذف شرط تأهل برای مالکیت مسکن مهر

به گزارش پارس به نقل از فارس، در حالیکه همچنان متقاضیان مسکن مهر برای تحویل واحدهای مسکونی خود لحظه شماری می کنند گزارشها حاکی از این است که در برخی از استانها این واحدها بنا به دلایلی متقاضی ندارند و تعداد آنها نیز حدود 44 هزار واحد مسکونی است. تعداد آنها سال گذشته بالغ بر 80 هزار واحد مسکونی بوده که امسال این عدد به نصف کاهش یافته است.

بنابراین گزارش،تعیین تکلیف نشدن واحدهای مسکن مهر و نبود متقاضی برای این واحدها باعث شده تا به تازگی آخوندی وزیر راه و شهرسازی دستوری را مبنی بر تعیین تکلیف این واحدها صادر کند.

دستور آخوندی که با هدف آسانتر شدن واگذاری این واحدها است بر این اساس استوار و صادر شده است که برای حل و فصل مشکل واحدهای فاقد متقاضی در جاهایی که مشتری واجد شرایط نیست، شرایط تاهل، سکونت 5 ساله در آن شهر و همچنین فرم جیم حذف شود.

البته قرار بر این است که برای اجرایی شدن این دستور آخوندی، از هیات دولت مجوزی اخذ شود. این دستور را وزیر راه و شهرسازی صادر کرده است و مقرر شده متن این نامه آماده و توسط آخوندی در جلسه هیئت دولت مطرح شود.

بر اساس این گزارش،به گفته مهرآبادی قائم مقام وزیر راه و شهرسازی، استان خوزستان در مقایسه با سایر استان‌ها بیشترین واحد فاقد متقاضی مسکن مهر را دارد. شهرستان دهلران در استان ایلام در این زمینه مشکلات حادتری دارد. در استان گیلان هم برخی پروژه‌ها مشتری ندارند.

*تسهیلات پرداختی به مسکن مهر در مرز ٤٥٠٠٠ میلیارد تومان

بانک مرکزی پیش‌تر خط اعتباری برای مسکن مهر اختصاص داده بود که به تدریج شارژ مجدد شد و هم اکنون سقف خط اعتباری، ٤٥ هزار میلیارد تومان تعیین شده است اما سقف کلی تعهدات سیستم بانکی در این طرح معادل ٥٠ هزار میلیارد تومان در نظر گرفته شده است.

بانک مسکن با مجوز شورای پول و اعتبار مجاز است بعد از مصرف کامل خط اعتباری ٤٥ هزار میلیارد تومانی، مابقی تسهیلات تعهد شده را از محل بازگشت اقساط ماهانه وام‌های مسکن مهر، تامین و پرداخت کند.

خبرخوش‌تأمین‌اجتماعی‌به‌کارگران‎ساختمانی

خبرخوش‌تأمین‌اجتماعی‌به‌کارگران‎ساختمانی

معاون فنی و درآمد سازمان تأمین اجتماعی گفت: در حال حاضر ۸۰۰ هزار نفر از کارگران ساختمانی تحت پوشش بیمه هستند که با موافقت دولت مبنی بر افزایش ۲۰ درصدی پروانه ساختمانی، ۲۰۰ هزار نفر از کارگران ساختمانی بیمه می‌شوند.

به گزارش شریان نیوز، محمدحسن زدا درباره افزایش سهمیه بیمه کارگران ساختمانی، اظهار داشت: نحوه وصول حق بیمه کارفرمایان برای کارگران ساختمانی تغییر پیدا کرده است در گذشته 4 درصد هر متراژ بود که پس از مصوبه مجلس به 15 درصد پروانه ساختمانی تغییر پیدا کرده است.

وی ادامه داد: به دلیل ابهامات موجود بیمه 800 هزار نفر از کارگران ساختمانی را ادامه داده‌ایم و منتظر هستیم منابع جدیدی در این قالب به سازمان پرداخت شود تا بتوانیم تعداد بیشتری از کارگران ساختمانی را تحت پوشش بیمه بیاوریم و در صورتی که کمبود منابع داشته باشیم نمی‌توانیم افراد زیادی را تحت پوشش بیمه بیاوریم.

زدا افزود: بر اساس برآوردهای انجام شده 2 هزار میلیارد تومان در سال برای ادامه بیمه 800 هزار نفر کارگر ساختمانی نیاز داریم که اگر درآمدها در این زمینه بیشتر شد تعداد بیشتری از کارگران ساختمانی را تحت پوشش بیمه قرار می‌دهیم.

معاون فنی و درآمد سازمان تأمین اجتماعی با اشاره به اینکه کارگران ساختمانی از مظلوم‌ترین و شریف‌ترین اقشار کارگری هستند، گفت: حدود 40 درصد از حوادث ناشی از کار کشور در حوزه کارگران ساختمانی است که به دستور وزیر تعاون، کار و رفاه اجتماعی و مدیرعامل سازمان تأمین اجتماعی علیرغم 800 هزار نفر کارگر ساختمانی تحت پوشش بیمه 200 هزار نفر دیگر نیز تحت پوشش بیمه کارگران ساختمانی قرار می‌گیرند.

وی افزود: البته برای تحقق این افزایش بیمه‌شدگان از دولت درخواست کرده‌ایم که 15 درصد از پروانه ساختمانی را به 20 درصد افزایش دهد. قانونگذار این اجازه را به دولت داده است که این مقدار را افزایش دهد تا مطالبات سازمان تأمین اجتماعی پرداخت و بتواند تعداد زیادی از کارگران ساختمانی را تحت پوشش بیمه قرار دهد.
منبع:فارس

تراکم و مازاد تراکم ( تراکم 120% یا تراکم 180% یعنی چه ؟ )

تراکم و مازاد تراکم ( تراکم 120% یا تراکم 180% یعنی چه ؟ )

جمعیت ( یعنی انسانها ) مبنای مهم همه طرحهای شهری  است .

واین جمعیت ( انسانها ) الزاماً بایستی در شهر بر اساس استانداردهای محلی و بین المللی در رفاه و آسایش زندگی کنند .

و برای اینکه در رفاه و آسایش زندگی کنند ، بایستی تک تک اجزای پیکره شهری مانند شبکه معابر ، فضاهای آموزشی ، فضاهای درمانی ، فضاهای تفریحی و گردشی و پارک و فضای سبز  و تاسیسات و تجهیزات شهری و فضاهای کار و سکونت و غیره ، زنده و پویا ، به اندازه وبه نسب و تناسب جمعیت شهر باشد .

زون های مسکونی محل اسکان جمعیت شهر است .

و برای اینکه جمعیت مورد نظر را در زون های مسکونی اسکان دهند :

1-   حد نصاب تفکیک قطعات مسکونی را تعریف و مشخص میکنند .

2-  برای احداث بنا ، میزان سطح اشغال بنا را مشخص میکنند ، مثلاً میگویند سطح اشغال  60%  ، یعنی در آن قطعه زمین میتوانند تا 60% مساحت زمین ساختمان بسازند .

3- برای احداث بنا ، تعداد طبقات مجاز ساختمان سازی را مشخص میکنند.

زون های مسکونی با شرایط مختلف تعریف میشوند مثلا در برخی از زون ها ساختمانهای دو طبقه  و یا سه یا چهار طبقه و یا برج های چند طبقه تعریف میشوند .

بنا براین اگر در زون مسکونی ساختمانهای دو طبقه  با سطح اشغال60% تعریف شود تراکم مجاز دراین زون 120% است.

 ( 120% =60%  * ۲ ) .

یا اگر در زون مسکونی ساختمانهای سه طبقه  با سطح اشغال 60%تعریف شود تراکم مجاز در این زون 180% است.

( 180% =60% * ۳) .

نکته :

اگر به صورت دستوری در زون های مسکونی تغییری در تعداد طبقات داده شود مثلا بجای دو طبقه چهار طبقه ساخته شود میزان جمعیت در آن زون دو برابر شده و به دلیل ثابت بودن مساحت زون های خدماتی و شبکه معابر موجبات سلب آسایش و ترافیک های سنگین فراهم خواهد شد.

تراک میکسر

تراک میکسر

ماشین بتن کش گردان تراک میکسر نامیده می شوند. این وسیله جهت حمل سریع بتن از کارخانه بتن ساز تا محل بتن ریزی استفاده می شود.از این وسیله برای حمل بتن برای مسافتهای طولانی نیز مورد استفاده قرار می گیرد. سرعت گردش تانک آن 4 تا 12 دور در دقیقه می باشد. لوله پمپ هدایت بتن حداکثر از قطعات سه 3 متری تشکیل شده است.

موقع استفاده از این وسیله بایستی بتن ساخته شده حداکثر ظرف مدت 90 دقیقه مصرف شود. ضمنا باید دقت نمود موقع تخلیه تراک میکسر از اضافه نمودن هر گونه آب یا سیمان و ... به مخلوط بتن اکیدا خودداری شود چون باعث افت مقاومت بتن خواهد شد و هرگونه تغییر بایستی در طرح اختلاط و در دستگاه بتن ساز انجام گیرد.

ماشین آلات تولید و اختلاط بتن

آن چه در ساخت بتن حائز اهمیت است آن است که مخلوط بتن حتما باید همگن و یکرنگ باشد و سطوح مصالح سنگی به صورت کامل با دوغاب سیمان آغشته گردد.

مراحل ساخت بتن با ماشین:

پیمانه نمودن شن و ماسه و سیمان / ریختن داخل جام / اختلاط به صورت خشک / اضافه نمودن آب / اختلاط دو باره / حمل به محل مصرف / تخلیه بتن

در این بخش به شرح مختصری از نحوه کارکرد بتونیر و بچینگ پلانت به عنوان ماسین آلات اختلاط بتن, پرداخته شده است.

ترافیک همدان

صف های طولانی، صدای بوق، سردرگمی و ...، به تنها آرامش را از خیابان های اصلی همدان برچیده بلکه مرگ تدریجی هم تهدیدش می کند!.

مشاهده کار و تلاش شهروندان در دقایق اول صبح خیلی خوب و تحرک آوراست اما صف های طولانی افراد برای سوار شدن به تاکسی یا هر وسیله نقلیه که آنان را به محل کار برساند، کودکانی خواب الود کوله به دست که پابه پای مادر و پدر خود برای وسیله نقلیه می دوند، اتوبوس های پرمسافر بدون جای سوزن انداختن صحنه هایی است که از دقایق اولیه صبح ، همه ما در محیط خود از ان ازرده خاطر و شاید هم عصبی و کلافه می شویم.

در این مسیر پرتردد، ساعاتی نمی کشد که بانک ها و مراکز تجاری هم مملو از آمد و رفت هایی می شود که به قفل شدن ترافیک شهر همدان در رینگ اول به خصوص مسیرهای منتهی به میدان امام (ره) می انجامد.

این صحنه هایی از تراکم رفت و آمد در شهر همدان است که در نتیجه ترافیک خودش را نشان می دهد و‌ هر روز هر شهروند چه کوچک چه بزرگ برای ساعاتی با آن روبروست و با وجود رنجیدگی خاطر از آن، آرزو می کند که شاید روزی طلسم ترافیک و شلوغی شکسته و همدان بار دیگر به آرامی و نظم دهی برسد.

مشکل تراکم خودرو و رفت و آمد در معابر و خیابان های همدان از اوایل دهه جاری خودش را نشان داد اما با گذشت این چند سال، شرایط بد ترافیکی در شهر حاکم است و هنوز هم حکایت ترافیک همدان وامانده است با گستره زمانی و جغرافیایی به مراتب طولانی تر.

‌در واقع ترافیک همدان هم اکنون به زخم کهنه ای و مشکل روزه مره ای تبدیل شده است که هر از گاهی مسوولان شهری برای خلاصی کوتاه مدت از آن در برخی فصول سال با گردهمایی و پیچیدن نسخه ای مرهمی بر روی آن می گذارند و به شهروندان اطمینان خاطر می دهند که کمتر با مشکل ترافیک در آن مقطع زمانی مواجهند ولی با این وجود شهروندان کماکان این زخم کهنه و همیشگی شهر را به نوعی تحمل می کنند و این چنین است که حکایت شلوغی و ترافیک شهر همدان همچنان باقیست؟!.

نیاز مردم به خصوص کسبه بازار به خدمات بانکی نیز سوگلی ترافیک همدان شده و همه روزه شاهد صف های طولانی خودروهای پارک شده در مقابل بانک ها به خصوص در حاشیه آرامگاه بوعلی سینا هستیم. البته شمار گردشگران بر معضل ترافیک همدان در ماه هایی از سال نیز افزوده است و هر جا که مرکز گردشگری و سیاحتی در همدان دیده می شود، نه از پارکینگ خبر است و نه جایگاه مناسبی که مسافران حداقل برای چند ساعت بتوانند خودروهای خود را در آنجا مستقر کنند.

معضل ترافیک همدان موضوعی چند بعدی است که ناهنجاری های هریک از این موضوعات به نوبه خود در کنار هم تجمیع شده است و مشکلی را به نام ترافیک ایجاد کرده است، اگر به ترافیک به عنوان موضوع یک بعدی نگاه کنیم دچار خطا می شویم و هر تلاشی با وجود دیگر پارامترها بی نتیجه خواهد بود.

بیشتر شهروندان همدانی در مصاحبه با ما عوامل اصلی ترافیک شهر را ضعف ناوگان حمل و نقل عمومی سریع، راحت و ارزان، نداشتن مسوول مشخص، نهادینه نشدن فرهنگ ترافیک و پایبند نبودن به قوانین راهنمایی و رانندگی ، نبود قوانین قوی و جدی برای برخورد با متخلفان و فراوانی خودروهای شخصی در همدان بیان می کنند.

هر چند معضل ترافیک همدان برای همه ما به یک پدیده نامیمون و مشکلی طاقت فرسا تبدیل شده است ولی می توان در سایه عزم ملی ، مدیریت واحد و منسجم و کارامد با برخی اقدامات از جمله توسعه زیر ساخت ها و شبکه حمل و نقل شهری ، قوانین و مقررات مدون با ضمانت اجرایی قوی ، مدیریت تقاضای سفر ، ارتقای فرهنگ ترافیک ، بر این پدیده نامیمون چیره شد و تردد آرامی را برای شهروندان رقم زد.

هم اکنون حتی با اجرایی شدن طرح کنترل ترافیک و محدودیت برای ورود خودروهای شخصی به میدان مرکزی شهر، اما متاسفانه بازهم شاهد حرکت نادرست و مغایر با فرهنگ عمومی از سوی برخی رانندگان هستیم.

شماری از رانندگان خودروهای شخصی با تردد از کوچه های فرعی منتهی به میدان امام (ره) و به دور از چشم ماموران راهنمایی و رانندگی، به اعتقاد خودشان زرنگی کرده و ضمن نقض قوانین، به هشدارهای پلیسی  مبنی بر اعمال جریمه های سنگین هم اهمیتی نمی دهند و دست آخر که با برگه جریمه افسران پلیس روبه رو می شوند، ملتمسانه و با قیافه های مظلوم، خواستار چشم پوشی از خطاهای عمدی خود هستند.

هر چند همین مساله نیز باعث دلخوری و نارضایتی ساکنان کوچه های فرعی ای شده که خودروهای شخصی برای رسیدن به میدان امام (ره) از آن عبور می کنند. صدای بوق و شلوغی در رفت و آمدها باعث سلب آسایش اهالی شده است و این در حالی است که علت اصلی تردد خودروهای شخصی، جابجایی مسافرانی است که به هر دلیل دسترسی به ناوگان عمومی ندارند.

طرح ترافیک برای برخی خودروهای تحت پوشش آژانس ها نیز سودهی خوبی داشته و همه روزه شاهد تردد بخش اعظم این دسته از خودروها با پوشش مسافرکشی در محدوده طرح ترافیک شهر هستیم.

فعالیت بیش از چهار هزار تاکسی که بیشترین مسیر آنها به میدان امام خمینی (ره) ختم می شود نیز به طور کامل حجم ترافیکی خیابان های منتهی به این میدان را پر کرده و نمی تواند مدعی شد که میدان امام (ره) دیگر مشکل ترافیکی ندارد.

در مقابل کمبود ناوگان اتوبوسرانی شهری نیز دغدغه شهروندانی است که باعث شده آنها از هر وسیله نقلیه ای که امکان انتقالشان به محدوده مرکزی شهر دارد، استفاده کنند.

بانک ها نیز به دلیل قرار گرفتن در محدوده بازارهای اصلی همدان، همه روزه پذیرای شمار زیادی از شهروندان هستند که باعث افزایش بار ترافیک شهر می شوند.

شهردار همدان سال گذشته در یکی از نشست های کنترل ترافیک شهر همدان از پیاده راه کردن دو خیابان بوعلی و اکباتان در راستای بخشی از ترافیک این شهر خبر داد.

برای ساماندهی بخشی از ترافیک شهر همدان در میدان امام خمینی این شهر با توجه به طرح تفصیلی شهر همدان که تردد وسایل نقلیه به رینگ اول شهری را محدود کرده به زودی راهکارهایی در زمینه انجام می شود. 

با بیان اینکه هدف از اجرای طرح محدود کردن تردد وسایل نقلیه در مرکز شهر نیست،تصریح کرد: برای اجرایی شدن کامل این طرح باید همه دستگاه ها مشارکت داشته باشند. 

پس از بررسی های صورت گرفته توسط کارشناسان، این طرح در شورای شهر همدان به تصویب رسید. 

 با هدف روان سازی ترافیک مرکز شهر و رینگ اول ، طرح پیشنهادی مشاور در کمیته ترافیک مطرح و تصمیم نهایی در مورد مسدود شدن دو خیابان رینگ اول و تبدیل آنها به چهارباغ اتخاذ می شود. 

وی با اعلام اینکه در این طرح چهار خیابان منتهی به میدان مرکزی دو به دو ، یک طرفه می شوند افزود: خیابان باباطاهر به صورت یک طرفه به میدان امام وارد و خروجی آن تنها از خیابان شریعتی خواهد بود به دلیل اینکه خیابان بوعلی مسدود و چهار باغ شده است. 

خیابان تختی نیز به همین صورت یکطرفه ورودی سمت دیگر میدان خواهد بود و خروج از آن تنها از طریق خیابان شهدا میسر می شود ، خیابان های مابین این خیابانها نیز در این طرح مسدود و گردش دور میدان منتفی تلقی می شود.

سرهنگ حسین طلایی رییس پلیس راهنمایی و رانندگی همدان، راه برچیدن گره ترافیکی شهر همدان را در مدیریت مبتنی برطرح و برنامه بلند مدت ، نهادینه کردن فرهنگ ترافیک ، توسعه شبکه حمل و نقل عمومی راحت ، ارزان ،سریع و دردسترس می داند .

 اگر مراکز تجاری به رینگ سوم و یا چهارم شهر انتقال یابد، مشکل ترافیکی شهر تا حد زیادی کاهش می یابد.

 این طرح باعث کاهش بار ترافیکی شده اما در میادین منتهی به میدان امام (ره) بازهم در ساعاتی از روز با مشکل ترافیک مواجه هستیم.

 نباید رفع مشکل ترافیک را به زمان بسپاریم تاکید کرد: با سرمایه گذاری مناسب، بهره گیری از تجربه های موفق در خصوص ترافیک ، توسعه شهر الکترونیک، توسعه حمل و نقل عمومی در سایه همکاری دستگاهها و حمایت ها و همراهی شهروندان می توان بر این مشکل فائق آمد.

 در نشست های تخصصی شورای ترافیک ضمن بررسی مشکلات، مصوبه هایی را داشته ایم که به طور حتم در آینده ای نزدیک در حل مشکل ترافیک ثمربخش خواهد بود.

 راه اندازی پارکینگ های طبقاتی در سطح شهر به خصوص مراکز پرتردد را بسیار ضروری دانست و افزود: باتوجه به مراکز تجاری تازه تاسیس، بازدید چشمگیر گردشگران از اماکن تاریخی نظیر آرامگاه بوعلی سینا و افزایش تردد شهروندان در بانک ها به خصوص در رینگ اول شهر، لزوم راه اندازی پارکینگ های طبقاتی بسیار ضروری است.

تاکید بر تسریع در ساخت پارکینگ طبقاتی واقع در محدوده آرامگاه بوعلی سینا، اظهار داشت: ساخت و راه اندازی این پارکینگ به طور حتم گره ترافیک این منطقه را تا حدود زیادی باز می کند.

 نهادینه شدن فرهنگ ترافیک نقش مهمی در روانی ترافیک دارد می گوید: گره عمده ترافیک در شهر همدان پایبند نبودن به فرهنگ ترافیک و نهادینه نشدن ان در میان شهروندان است ، همه ما با فرهنگ ترافیک آشنا هستیم ولی به آن اهمیت نمی دهیم.

برای این طرح مطالعات فراوانی صورت گرفته و در مرحله اول اجرای آن دو خیابان بوعلی و اکباتان به صورت پیاده راه در می آیند. 

 در حال حاضر 120 هزار دستگاه خودرو در سطح شهر همدان تردد میکند و روزانه 60 دستگاه در همدان شماره گذاری می شود، در پنج سال آینده تعداد خودروها دو برابر می شود و عملا ترافیک شهر همدان قفل می شود. 

باید این طرح با همکاری همه دستگاه ها انجام شود. 

وی اضافه کرد: همچنین برای کاهش ترافیک میدان امام، به زودی ایستگاه های اتوبوس خیابان شهدا، به سر گذر منتقل می شود. 

 در حال حاضر 45 دستگاه اتوبوس در خیابان شهدا در 17 مسیر در رفت و آمد هستند. 

صوفی افزود: با انتقال این اتوبوس ها به سرگذر بار ترافیکی کم شده و در روان سازی ترافیک شهر موثر است.

 برای رفع مشکل ترافیک شهر همدان نیاز به ایجاد و فراهم ساختن ابزارهای لازم و همچنین همدلی و همفکری دستگاه های ذیربط است.

رفع مشکل ترافیک شهر همدان خیلی سخت نیست لذا این موضوع با همدلی، همفکری و تشریک مساعی دستگاه ها با یکدیگر قابل حل خواهد بود.

وی با بیان اینکه حق شهروندان داشتن شهری با ترافیک روان و پاکیزه می باشد، تصریح کرد: آموزش و فرهنگ سازی به عموم جامعه بسیار مهم و تاثیرگذار است که در این ارتباط نقش رانندگان تاکسی و کسانیکه ارتباط مستقیم با مردم دارند می تواند تاثیرگذاری بیشتری ایفا نماید.

وی با اشاره به تدوین برنامه های کوتاه مدت و بلند مدت از سوی شورای شهر، شهرداری و راهنمایی و رانندگی برای برون رفت از معضل ترافیک ، خاطرنشان ساخت: همدان برای برون رفت از این معضل نیاز به برنامه های علمی و راهبردی دارد لذا از دستگاه های مرتبط انتظار داریم که هر چه سریعتر نسبت به تدوین چنین برنامه هایی اقدام نمایند.

احداث پارکینگ طبقاتی، توسعه وسایل حمل و نقل عمومی و همچنین تسریع در ساخت قطار شهری را از موضوعات مهم و تاثیرگذار در کاهش معضل ترافیک عنوان کرد.

این طرح ها در صحن شورای شهر مورد بررسی قرار گرفته و به مرور اجرایی می شود.

شهر الکترونیکی ایمنی و قانونمندی جامعه را تضمین می کند و دقت و صحت و سرعت کار را افزایش می دهد.

در فضای ساختار شهر الکترونیکی با ابزارها و ساختارهایی که پیش بینی می شود، هدایت و نظارت بر امر ترافیک نیز بسیار آسان و قابل کنترل است.

حمایت و حضور همه این نهادها به استفاده و بهره مندی هر چه بیشتر مردم از خدمات الکترونیکی و فرهنگ سازی برای استفاده از این خدمات کمک می کند و فراگیر شدن این روند اهداف کلان در بسیاری از زمینه ها از جمله حمل و نقل و ترافیک، کاهش سوخت، کاهش آلودگی را جامعه عمل می پوشد.

 شهر الکترونیکی قفل بسته بسیاری از مشکلات و معضلات جامعه شهری کشورمان را می گشاید.

شهرداری همدان با راه اندازی پورتال شهر الکترونیک شرایطی را فراهم کرده تا شهروندان حدالمقدور بدون رجوع به حوزه های مختلف شهرداری، از طریق سامانه اینترنتی و تلفن گویا به خواسته خود برسند.

وی، افزایش ناوگان اتوبوسرانی، راه اندازی بخش های خصوصی حمل و نقل درون شهری، استفاده از دوربین های کنترل ترافیک، تعریض خیابان ها، احداث پارکینگ و تداوم آموزش شهروندی را از راهکارهای مهم در کاهش بار ترافیک شهر همدان دانست.

متولیان این طرح قرار بود سال گذشته 300 دستگاه دوچرخه را آماده ارایه به شهروندان کنند اما تاکنون اجرایی نشده است.

وی افزود: در این طرح هر شهروند همدانی می تواند با ارایه کارت ملی خود، دوچرخه دریافت کند و دیگر نیازی به تردد با خودرو شخصی نخواهد داشت.

ترافیک شهری

مقدمه

نیاز به حمل و نقل ، به تاریخ تمدن بر می گردد . اولین یا ابتدایی ترین تسهیلات حمل و نقل ، گذرگاههایی بودند که از طریق باز کردن مسیر ، در جنگل ها ساخته شدند . و نیزبرای عبور حیوانات اهلی راه ها عریض تر و بهتر گردیدند . با اختراع چرخ و استفاده از آن راه سازی پیشرفت کرد . اکثر راه های اولیه به واسطه رومیها ساخته شد . تا قرن هفده و هجده روشهای راه سازی رومیان در بسیاری از کشورها و به ویژه اروپا ، مورد استفاده قرار گرفت . اولین اصول راه سازی مدرن بوسیله Telford Macadam و Tri saguet  توسعه یافت . این افراد روشهای سنتی راه را بهبود بخشیدند .

در سال 1885م با اختراع موتور درون سوز بنزینی به وسیله Dimler و Benz ، چهره کلی حمل و نقل دگرگون گردید . در سالهای 1930 تا 1940 ، طرح هندسی و سازه ای راه  اهمیت ویژه ای یافت و تحقیقات زیادی در این زمینه صورت گرفت و مهندسی راه به عنوان یکی از مواد درسی در دانشگاهها مطرح گردید .با رشد سریع شهرها و ترافیک در جاده ها و همچنین افزایش سرعت ، مسئله تراکم و تصادفات مطرح گردید . بدین ترتیب مسائل ترافیک و جاده ها ، با همه پیچیدگی های آن مورد توجه واقع شدند . این مسائل شامل ارتباط داخلی طبیعت شهر و قوانین فیزیکی زمان ، فاصله و حرکت می گردیدند . بنا براین موضوع جدید مهندسی ترافیک به وجود آمد ، که بر مطالعه و اصلاح عملکرد ترافیک در شبکه جاده ها ، تقاطع ها و پایانه ها تاکید دارد .

در سال 1850 چهار شهر با جمعیت بیش از یک میلیون نفر در جهان وجود داشت . در سال 1950 ، در حدود صد شهر با این جمعیت وجود داشته ، ولی با نهایت تعجب در سال 2000 این تعداد به بیش از هزار شهر رسید . بدین ترتیب در دهه های اخیر، مهندسی ترافیک و بخصوص مهندسی ترافیک شهری ، اهمیت ویژه ای یافت .

ترافیک :

ترافیک یک واژه شناخته شده بین المللی است و در قوانین به مجموعه عبور و مرور وسائط نقلیه و اشخاص و حیوانات در راهها اطلاق می گردد .ترافیک از سه عامل تشکیل می شود این عوامل عبارتند از : انسان ، راه  ، وسیله نقلیه .چنانچه هر یک از عوامل سه گانه نباشد اصولا مساله ای بنام ترافیک وجود نخواهد داشت .

بررسیها نشان داده است که بهترین راه کنترل ترافیک و به مفهوم دیگر به حداقل رسانیدن ضرر و زیان ناشی از آن ، استفاده از سه گروه عواملی است که شاید بتوان آنها را به صورت سه نوع راه جهت بهبود ترافیک بیمار در این جامعه تجویز نمود که این عوامل عبارتند از :

1. مهندسی ترافیک

2. اجرای مقررات

3. آموزش

در مهندسی ترافیک ، راهها و تقاطع ها به منظور سهولت عبور و مرور یا مرمت احداث می گردند . چراغها و تابلوهای راهنمایی نصب می شود و خط کشی های مورد نیاز انجام می گیرد .آموزش مقررات و موازین بین المللی ترافیک به تمامی طبقات جامعه اعم از مردم عادی و مسئولان و مجریان امر ، نقش بسیار اساسی در اصلاح وکنترل ترافیک خواهد داشت . زیرا لازمه زندگی کردن دریک جامعه صنعتی و ماشینی ، آشنایی و آگاهی کامل مردم آن جامعه به فرهنگ زندگی درچنین جامعه ای است . بطور کلی آموزش را باید از نخستین عامل تشکیل دهنده ترافیک آغاز کرد . یعنی « انسان » .یک انسان قبل از اینکه راننده باشد یا مسئول و مجری قانون ، خود بعنوان یک عابر پیاده برای جامعه مطرح است . بنابراین هنگامی که عابر پیاده در یک جامعه از فرهنگ و آموزش کافی بهره ور نباشد و نسبت به مقررات و ضوابطی که قانون برای او تعیین کرده آگاهی کامل نداشته باشد و برخورد با سایر عوامل آگاهانه و با تکیه بر فرهنگ و بینش اجتماعی عمل ننماید ، درسطح شهر از فاجعه آفرینانند . آنها در اوقات فراغت از کامیون خود بعنوانسواری بهره می گیرند و با تریلر خود وارد خیابانهای کم عرض شهر می شوند و یک انحراف بی رویه آنها باعث راه بندان شدید می گردد و آجر و سنگ بدون حفاظ حمل می کنند بطوریکه هر لحظه بیم حوادث ناگواری می رود . اغلب این رانندگان توجهی به علائم راهنمائی و رانندگی و وسائط نقلیه سبک نمی کنند .  رانندگان نقلیه شخصی که بصورت غیر مجاز در امر جابجائی بار و مسافر مساله می آفرینند و حتی گاهی در وسط خیابان با مسدود کردن راه عبور با رانندگان تاکسی ها به نزاع بر می خیزند . اشغال قسمتی از خیابان ها ( گاهی تا دوسوم عرض خیابان یک

طرفه و حتی دوطرفه ) توسط فروشندگان دوره گرد مثل میوه فروشیها و مصالح ساختمانی است که باید سریعا در این مورد اقدام جدی به عمل آید . اتوموبیل های بدون پلاک ، بدون شیشه ، چراغ ، چراغ راهنما و حتی اطاق نیز توجه بیننده را بخود جلب می نماید . توقف های  غیر مجاز دو ردیفه و حتی گاهی سه ردیفه در سطح شهر بمدت چند ساعت .

اهداف مدیریت ترافیک

به طور کلی هدف مدیریت ترافیک ، استفاده بهینه از شبکه های راه های ارتباطی موجود و افزایش ایمنی راه ها ست . این هدف باید تا حد ممکن بدون لطمه زدن به محیط زیست تحقق یابد . به عبارت دیگر مدیریت ترافیک ، استفاده از امکانات موجود ، افزایش بهره وری آنها و حفظ منافع عمومی مربوط به شبکه راههای ارتباطی است . اقدامات مربوط به اعمال مدیریت ترافیک شهری ، به نوع ترافیک بستگی دارد . برای مثال ، اقدامات مربوط به اعمال مدیریت برای تسهیلات مربوط به عابران پیاده ، دوچرخه سوارها و یا وسایط نقلیه سنگین با یکدیگر متفاوت است . همیشه اشکالاتی در هماهنگی بین این اقدامات وجود دارد و بندرت می توان طرحی تهیه کرد که  درتمامی جوانب فقط سود داشته باشد . به عنوان مثال افزایش فضای سبز پیاده رو که در تقویت روحیه افراد مسن و معلول بسیار مفید است ، ممکن است سبب کاهش سطح لازم برای عبور عابران پیاده شود .اصولا طرحهای مدیریت ترافیکی با توجه به انواع مختلف جاده ها و نیازهای گوناگون مردم با یکدیگر متفاوت است . و نیز طرح هر موضوع ترافیکی با طرح همین موضوع در جایی دیگر و یا در زمانی دیگر ممکن است یکسان نباشد . به طور خلاصه ، مهمترین اقدامات مدیریت ترافیک به شرح زیر است :

1. اجرای سریع و کم خرج طرح

2. بهبود بهره وری تسهیلات و امکانات موجود با در نظر گرفتن نیاز های مختلف استفاده کنندگان از جاده ها .

3. افزایش ایمنی راه ها و یا حد اقل جلوگیری از کاهش ایمنی آنها .

4. حفاظت از آلودگی محیط شهری تا حد ممکن .

روش های مدیریت ترافیک

روش های مختلفی برای طراحی و اعمال مدیریت ترافیک در شهرها وجود دارد . متداول ترین این روشها که در یک طرح جامع مدیریت ترافیکی شهری استفاده می شود ، شامل موارد زیر است :

1. حفظ امنیت عبور عابران پیاده ( گذرگاهی - ایجاد نرده های محافظ -  جزایر ترافیکی )

2. کنترل پارک های خیابانی و طرح استفاده بهینه از پارکینگ ها

3. اقدامات مربوط به ساخت پیاده روها

4. اقدامات مربوط به حق تقدم عبور اتوبوس ها

5. وضع قوانین مربوط به دوچرخه سواری

6. وضع قوانین مربوط به کامیون ها ( راه های کامیون رو و پارکینگ های آن )

7. طرح آرام سازی ترافیک

8. کنترل بهبود وضعیت تقاطع ها ( جزایر ترافیکی - کنترل حق تقدم - ایجاد راه های گردش به راست - ایجاد میادین - نصب تابلوهای علایم )

9. هماهنگی بین چراغ های راهنمایی

10. ایجاد محدودیت عبور

11. یک طرفه کردن خیابان ها

12. رنگ کردن خیابان ها ( خط کشی ، آسفالت رنگی )

گزارش تصادفات :

سیستم گزارش تصادفات باید به گونه ای باشد که در آن اطلاعات به طریق استاندارد جمع آوری شوند . اطلاعات و داده ها باید بر اساس واقعیت باشند و با استفاده از روش های علمی ، جمع آوری گردند . به طور کلی فرم هایی برای ثبت گزارش تصادفات طراحی می شوند این فرم ها باید شامل اطلاعات زیر باشند :

1. تاریخ ، روز ، زمان ، و مکان دقیق وقوع حادثه

2. خصوصیات و ویژگی های رانندگان وسایط نقلیه ، افراد پیاده و نوع تصادف

3. افرادی که مرده اند و یا آسیب دیده اند وگستره جراحات وارد بر آنها

4.گستره زیان ها و خسارات وارد شده به وسایط نقلیه و میزان قدمت وسایط نقلیه و شرایط آنها

5. مکان و شرح کنترل ترافیکی وسایط نقلیه

6. قوانین مجری و معمول در منطقه تصادف

7. روشنایی راه ، شرایط آب و هوایی و وضعیت زمین های اطراف محل حادثه

8. نوع تخلفات انجام شده

9. شرح علت های احتمالی

10. نمودار و شکل تصادف ( کروکی تصادف یا دیاگرام برخورد )

11. شرح و توضیح وقایع مربوط به تصادف پیش از بروز حادثه

انواع آمار تصادفات :

آمار سوانح اغلب برای تعیین و توضیح سه عامل مهم اطلاعاتی به کار می روند :

الف - وقوع تصادف   ب - عوامل درگیر در تصادف    ج-  شدت تصادف

وقوع تصادف ، عموما با تعداد و انواع تصادفاتی که اتفاق می افتند مشخص می شود ، و اغلب به صورت عددی بر اساس تعداد اتومبیل ها و یا تعداد کیلومترهای پیموده شده ، بیان می شود . آمار عوامل درگیر در تصادف ، اغلب بر این موضوع که ، آیا وسایل نقلیه یا رانندگان در تصادف سهیم بوده اند ، تمرکز دارد .این عامل با استفاده از اعداد نشانگر تعداد وسایل نقلیه ، که شیوه ای مرسوم در ارائه این نوع آمار است ، بیان می شود . شدت تصادف ، عموما با اعداد نشان دهنده تعداد مصدومان یا کشته شدگان مشخص می شود . اعداد نشان دهنده تعداد تصادفات ، تعداد وسایل نقلیه یا کیلومترهای پیموده شده توسط وسایط نقلیه در موارد ارائه نرخ شدت تصادفات نیز اهمیت ویژه ای دارند . آمار مربوط به هر یک از این سه مورد میتواند درچندین شیوه متفاوت ، طبقه بندی و تجزیه و تحلیل شود . نوع طبقه بندی به روش و علاقه شخصی تحلیلی گر بستگی دارد . بعضی از انواع تجزیه و تحلیل ها شامل بررسی موارد زیر هستند :

_ طبقه بندی روند تصادفات در طول زمان

_ طبقه بندی بر اساس راه یا عوامل هندسی

_ طبقه بندی بر اساس مشخصات رانندگان

_ طبقه بندی بر اساس علت های مهم

_ طبقه بندی بر اساس انواع تصادفات

_ طبقه بندی بر اساس شرایط محیط

چنین تجزیه و تحلیل هایی ، امکان تعیین ارتباط میان نوع تصادفات را با نوع راه ها و عوامل هندسی ، شناسایی گروه های راننده ای که احتمال خطر سازی بالایی دارند ، معلوم کردن اندازه تاثیر رانندگی همراه با وجود نقص در اتومبیل ها و دیگر عوامل

مهم فراهم می آورند .

 با بسیاری از این عوامل می توان گفت از طریق سیاسی و یا شیوه های برنامه ریزی برخورد کرد . تعیین ارتباط میان انواع خاصی از تاسیسات راه با شدت تصادفات و یا نرخ وقوع تصادفات و یا نرخ وقوع تصادفات می تواند در طراحی ترافیکی راه تغییراتی ایجاد کند . قوانین مربوط به طراحی وسیله نقلیه ، اغلب درنتیجه مطالعات درباره رابطه مصدومان و کشته شدگان با نقایص قابل مشاهده در وسایل نقلیه ، به وجود می آیند . در طول سالیان ، شیوه های قانون گذاری ،عوامل ایمنی بسیاری را الزامی کرده است که از جمله چراغ های راهنمایی ، سپرهای ضربه گیر ، کمربند صندلی و حفاظ ها و داشبوردهای ایمن ، سیلندرهای با ترمزهای دوگانه و دیگر پیشرفت ها در سیستم طراحی وسایل نقلیه را می توان نام برد .

 آمار گیری تصادفات و تجزیه و تحلیل شایسته آنها ، اشتراک ها و روندهای مرتبط با علل واقعی تصادفات را آشکار می کند . این آمارگیری ها می تواند اطلاعاتی را فراهم کند که برای ایجاد بهبود نظم در مدیریت ، طراحی ، کنترل و اجرا به کار آیند .

نحوه آموزش ترافیک :

بطور کلی ما در زمینه آموزش ترافیک فقر فرهنگی داریم . و ما اغلب نمی دانیم که ابزار ترافیک جزء اموال عمومی است یا شخصی . و هنوز نمی دانیم که اینهمه علائم نصب شده در خیابان ها برای تزئین نیستند . هنوز نحوه استفاده صحیح از بوق ، چراغ ، چراغ راهنما را نمی دانیم تا چه رسد به نحوه استفاده از کمربند ایمنی و ما اغلب با خرید یک دستگاه اتومبیل ( بخصوص برای افرادیکه امکان خرید اتومبیل گرانتر را دارند ) در موقع رانندگی بیش از طراح و سازنده آن به خود می بالیم و به عنوان مثال بچه خردسال خود را نیز در حین رانندگی در بغل می گیریم و فرمان را بدستش می دهیم از اینکار چه می خواهیم ، چه هدفی را دنبال می کنیم ؟ باید به فکر چاره بود . به نظر می رسد بهترین راه حل این معضل اجتماعی - اقتصادی - فرهنگی آموزش فرهنگ ترافیک است .

آموزش ترافیک بصورت بنیادی و فرهنگی بهتراست از گروههای سنی پایین و از سطوح کودکستان و دبستان وسپس مدارس راهنمائی و دبیرستان شروع شود تا این فرهنگ از کودکی در خمیر نسل آینده حک شود . علاوه بر انسان که اولین عنصر تشکیل دهنده ترافیک است با عامل دیگری روبرو هستیم و آن راننده است که باید فرهنگ استفاده از وسیله نقلیه خود و کاربرد آنرا بخوبی بداند و بشناسیم تا بتواند بصورتی رانندگی کند که خود انتظار دارد دیگران رانندگی کنند .باید توجه داشت که آموزش باید بطور مداوم و مستمر برای این گروه از رانندگان که نقش بسیار حساسی را در ترافیک شهرها بعهده دارند انجام بشود .

جاده ها و راههای ما باید با تکیه بر اصول مهندسی ترافیک طراحی و احداث شود .و از کیفیت ایمنی و ضریب اطمینان مطلوب برخوردار و به علامات شناخته شده بین المللی مجهز باشند نه علائم دیگر .باید توجه داشت که حتی اگر تمامی جاده های ما نیز دارای این مشخصات باشد ولی از یک سیستم کنترل و نظارت به منظور نگهداری و اصلاح و ترمیم موانع بهره ور نباشیم ، باز هم به مقصود نهائی دست نیافته ایم . زیرا اغلب اتفاق می افتد که بعلت انجام حفاری هایی لازم جهت شبکه های برق ، آب ، گاز ، تلفن، فاضلاب ، اکو و غیره ، حفره ها و چاله هایی در سطح معابر بوجود می آید که باید نسبت به ایمنی راه ، ترمیم و اصلاح سریع اینگونه حفره ها اقدام کرد . بنابراین لازم است گروههای آموزش دیده جهت نگهداری راهها چه در شهر و چه در جاده ها داشته باشیم تا به موقع نسبت به ایمن سازی موانع و برطرف کردن آنها در اسرع وقت اقدام کنند .

موانع و مشکلات ترافیکی و علل بروز آنها

افزایش جمعیت ؛

یکی از مهمترین عواملی که در ایجاد ترافیک در مشهد بسیار با اهمیت است افزایش جمعیت شهرمشهد می باشد ، که از عوامل اصلی این افزایش جمعیت عبارتند از :

الف- میزان رشد طبیعی جمعیت

ب - مهاجرت

ج - ادغام آبادیها و شهرهای پیرامونی در بافت پیوسته شهر

در رژیم گذشته به علت یک سری سیاستهای غلط از جمله برای صنعتی کردن شهر باعث شد که یک عده کثیری از روستائیان از روستا به طرف شهرهای بزرگ از جمله شهر مشهد مهاجرت کنند و علاوه براین که یک عده هم برای زیارت مرقد مطهر امام رضا (ع ) بصورت دائم و یا فصلی و یا بشکل مسافر به این شهر می آیند بخصوص زائران رقم بسیار بزرگی را شامل می شوند . و از طرف دیگر قسمت زیادی از مهاجران را مهاجران افغانی و عراقی که در پی جنگ ، بصورت پناهنده بسوی این کشور سرازیر شده اند و در نقاط مختلف کشور ساکن شده اند مخصوصا در شهر مشهد .مجموع این عوامل باعث افزایش جمعیت شهر مشهد شد و بر مشکلات ترافیکی شهر افزوده گشت .

وضعیت نابسامان وسائط نقلیه و افزایش بی رویه اتومبیل های شخصی

در سالهای اخیر هر ساله تعداد زیادی اتومبیل در شهر مشهد به تعداد اتومبیل های شخصی افزوده می شود و یکی ازعلل این افزایش فقدان یک سیستم حمل و نقل درون شهری می باشد که وقتی یک سیستم حمل و نقل عمومی وجود ندارد تمایل بهره گیری از وسیله نقلیه شخصی افزایش می یابد و به این صورت است که هجوم اتومبیل های تک سرنشین به خیابانها مشکل ترافیک را ایجاد می کند .

مشکلات ایمنی معابر در کشورهای در حال توسعه :

اینطور تخمین زده شده است که هر سال در تصادفات جاده ای در سراسر دنیا بیش از سیصد هزار نفر کشته شده و بین ده الی پانزده میلیون نفر زخمی می شوند . تحلیل دقیق آمار تصادفات در سطح جهان که توسط آزمایشگاه تحقیقات جاده و حمل ونقل بریتانیا ( TRRL ) و سایرین انجام پذیرفته ، نشان می دهد که میزان مرگ ومیر در ازای هر خودرو شمارش شده  در کشورهای در حال توسعه ، در مقایسه با کشورهای صنعتی بسیار می باشد . نرخ مرگ و میر ( با احتساب تعداد خودرو ها ) در دنیای در حال توسعه ، خصوصا کشورهای آفریقایی ، اغلب بین 20 تا 30 بار بیشتر از کشورهای اروپایی است .همچنین در حالی که به نظر می رسد از لحاظ تعداد افراد کشته شده و نرخ های تصادفات ، اوضاع در بسیاری از کشورهای صنعتی رو به بهبود باشد ، اغلب کشورهای در حال توسعه در سالهای اخیر با اوضاع رو به وخامت روبرو بوده اند .

مطالعات انجام شده توسط آزمایشگاه تحقیقات جاده وحمل و نقل که با همکاری سازمان بهداشت جهانی صورت پذیرفته است نشان می دهد که بطور حیرت انگیزی میزان مرگ ومیر ناشی از تصادفات جاده ای در کشورهای یکی از عوامل مهم مرگهای زودرس می باشد . برای گروه سنی 5 تا 44 سال ، مرگ و میر ناشی از تصادفات جاده ای دومین عامل اصلی مرگهای زودرس را تشکیل می دهد . بهبود وضعیت بهداشتی و کاهش تدریجی بیماریهای عفونی محلی ، باعث شده است تا مرگ و میر ناشی از تصادفات جاده ای ، از اهمیت بیشتری برخوردارشده و این امر در حال حاضر یک مشکل رو به افزایش کشورهای در حال توسعه می باشد .

ماهیت این مشکل در بسیاری از کشورهای در حال توسعه بسیار متفاوت با نوع آن در کشورهای صنعتی می باشد . برای مثال نسبت خودروهای تجاری و همگانی که درگیر تصادفات هستند اغلب بسیار بیشتر است . در شهرهای هندوستان اتوبوس ها در حدود  %25از تصادفات منجر به جراحت نقش دارند ، در حالی که رقم مشابه برای بریتانیا زیر  %4می باشد . سرنشینان خودروهای تجارتی در کنیا حدود 16% کلیه مصدومین تصادفات جاده ای را تشکیل می دهند ، حال آنکه رقم مشابه برای اکثر کشورهای پیشرفته زیر 5%  می باشد . معمولا برای عابرین پیاده یا دوچرخه سواران و موتور سیکلت سواران و یا خودرو های کند رو موارد لازم در نظر گرفته نمی شوند و خصوصا عابرین پیاده در معرض خطرات زیادی قرار می گیرند . عجیب نیست که این امر باعث شده است تا استفاده کنندگان از جاده در زمره افرادی باشند که بیش از همه در معرض مرگ و میر تصادفات جاده ای واقع می شوند .

تجربه هایی که باید از کشورهای صنعتی فرا گرفت

کشورهای OECD ( که شامل اکثر کشورهای صنعتی است ) در طی 25 سال تا 30 سال گذشته به موفقیت های شایانی در حل مشکلات ایمنی معابر خود دست یافته اند. گرچه در این کشورها با کاربرد اقدامات اصلاحی تصادفات جاده ای در بخش های مختلف بهبود هایی حاصل شده اند ، ولی یکی از موفق ترین و بهترین زمینه های سرمایه گذاری ، طراحی معابر و مهندسی ترافیک بوده است . حذف تدریجی خطرناکترین نقاط در شبکه های معابر و استفاده از ورودی هایی که با در نظر گرفتن موارد ایمنی طراحی شده اند در طراحی و برنامه ریزی شبکه های معابر جدید باعث افزایش بسیار زیاد ایمنی ترافیکی شده است . اگر چه راه حل های سیستماتیک و نحوه برخورد با مشکلات مربوطه که در کشورهای صنعتی بکار گرفته می شوند ، برای استفاده درکشورهای در حال توسعه کاملا قابل اجرا می باشند .

از برخی نظرها کشورهای درحال توسعه از این جهت خوش شانس اند که شبکه معابر آنها هنوز مراحل اولیه تکامل خود را طی می نمایند . آنها این امتیاز مضاعف را دارند که می توانند از تجربه کشورهای پیشرفته که ازهمین مراحل تکامل اگر چه آهسته تر ، عبور کرده اند ، استفاده نمایند . بکارگیری استراتژی های ثابت شده توسط کشورهای صنعتی ، امکانات زیادی را برای ایجاد بهبود در ایمنی جاده را ارائه می دهند . این موارد می بایست توسط مقامات مسئول بطور جدی مد نظر قرار بگیرند . متاسفانه بسیاری از کشورهای در حال توسعه به تکرار اشتباهات کشورهای پیشرفته ادامه می دهند . برای مثال بسیاری از آنها هنوز هم دسترسی مستقیم از مجاور جاده را مجاز می شمرند . اگرچه مشخص شده است که این امر باعث بروزمشکلات ایمنی خواهد شد ازجمله مواردی که تمامی کشورهای صنعتی اهمیت حیاتی آن را در تلاش های خودبرای بهبود ایمنی جاده ها دریافته اند ، فقدان آمار دقیق و کامل تصادفات است ، بطوری که بتوان مشکل را به صورت صحیح طرح کرده و اصلاحات مناسب را تعیین نمود . در نتیجه قبل از اینکه کشورهای در حال توسعه بتوانند از کشورهای صنعتی تقلید کنند لازم است که سیستم های خوبی را برای جمع آوری آمار تصادفات ایجاد نمایند .برای به حد اکثر رساندن تاثیر مهندسین بر مشکلات ایمنی لازم است که در مراحل مختلف توسعه شبکه های معابر از اصلاحات مناسب استفاده شود . با بکارگیری اصول درست طراحی ، از همان نقطه اولیه می توان با طراحی و برنامه ریزی جاده های جدید به صورت امن تر ، از بسیاری مشکلات پرهیز نمود . حتی در مواردی که این امر انجام نشده هنوز ممکن است این امکان ( گرچه پرهزینه تر است ) وجود داشته باشد که با استفاده از اصلاحات ایمنی یا محیطی همچون سرعت گیرها ، بستن جاده یا ممنوعیت تردد خودروهای باری سنگین در نواحی مسکونی شبکه موجود معابر را بهبود بخشید .

نهایتا می توان  نواحی خطرناک شبکه معابر را طوری تعیین نمود که اصلاحات ایمنی بتوانند امکان و شدت تصادفات در چنین نقاطی را کاهش دهند . ثابت شده است که این امر یکی از موثر ترین روش های بهبود ایمنی جاده در کشورهای صنعتی بوده است .این روشها با تاثیر بر رفتار رانندگان ، سرعت ترافیک و انتخاب مسیر و غیره باعث افزایش ایمنی می گردند .

روابط متقابل بین کاربری زمین ، حمل و نقل و ایمنی معابر :

نوع کاربری زمین و نحوه برنامه ریزی حمل و نقل می تواند هم در کوتاه مدت و هم دراز مدت دارای اثرات بنیادی بر ایمنی معابر باشند . این عوامل نه تنها شرایط و محیط ترافیک امروزی را خلق می کنند ، بلکه اغلب چهارچوبی را به وجود می آورند که در آن میان ترافیک آینده ( که می تواند بسیار بیشتر باشد ) می بایست عمل نماید . بنابراین لازم است که اطمینان حاصل شود که افراد مسئول کاملا از پیامدها و کاربردهای پیشنهادات خود آگاه بوده و همچنین تلاش بر تضمین این نکته باشد که برنامه ریزی نادرست باعث ایجاد مشکلات فزاینده ایمنی معابر یا خطرات در سالهای آتی نگردد .

در بسیاری از کشورهای در حال توسعه فقدان روابط محکم که برای پرهیز از بروز مشکلات ایمنی جاده ها ضروری می باشد و همچنین مسئولیت های تعریف نشده و یا تقسیم شده ، اغلب باعث استفاده غیر موثر از فضای خیابان و سیستم های حمل و نقل می گردند . بیشتر متخصصین در وزارت خانه های مختلف به صورت مستقل از یکدیگر کار می کنند ، علیرغم این واقعیت که کارهای آنها بر فعالیت یکدیگر اثر متقابل دارد . در برخی موارد ممکن است مسئولیت ها شبیه به یکدیگر و یا حتی یکسان باشد ، در حالی که در مواردی دیگر ممکن است هیچ سازمان مسئولی وجود نداشته باشد .سازمان های تبلیغاتی ، سازندگان و توسعه دهندگان مکررا در نصب تبلیغات یا احداث ورودی و یا ساختمانهای نزدیک جاده بسیار آزادانه عمل می نمایند و هیچ گونه تماسی با کسانی که مسئولیت ایمنی جاده را دارند برقرار نمی نمایند . علاوه براین پیدایش بازارهای غیر رسمی که معمولا در برخی از نواحی جاده ایجاد می شوند ، می تواند با افزایش حجم ترافیک باعث بروز مشکلات ایمنی جاده ای گردد .

اگر قرار باشد که این برنامه ریزی ها باعث بهبود وضعیت ایمنی سیستم حمل و نقل باشند برنامه ریزی کاربری زمین ، برنامه ریزی و عملکرد ترافیک نیاز به کنترل و هماهنگی دارد. در کشورهای صنعتی تلاشهایی برای حصول این امر از طریق بهبود وضعیت کنترل و همچنین ارسال پیشنهادهای برنامه ریزی به سازمان های دیگر جهت دریافت نظرات آنها انجام می پذیرد . متاسفانه در کشورهای در حال توسعه مراحل اداری می تواند بسیار وقت گیر و زائد باشند و ممکن است افراد حرفه ای با تخصص های خاص کم باشند . در چنین مواردی بسیار مهم است که مسئولیت های سازمانهای مختلف بدرستی تعیین شده و محدوده مسئولیت ها بین سازمانهای محلی و مرکزی به دقت تعیین گردند . در کشورهای کوچکتر حتی ممکن است لازم باشد که ابتدا منابع در اختیار یک سازمان مرکزی قرار گیرد تا بدنبال آن توصیه های لازم را به دیگران ارائه نماید . این امر خصوصا در مواردی اهمیت دارد که شوراهای محلی که احتمالا دارای تخصص های مربوطه فنی و برنامه ریزی نیستند ، به عنوان تنها مقام برنامه ریزی عمل می نمایند .

لازم است که طراحان کاربری زمین کاربردهای ترافیکی و ایمنی پیشنهادات خود را قبل از نهایی شدن این پیشنهادات درک نمایند . این امر می بایست با ارسال طرح ها به متخصصین دیگر که مسئول امور ایمنی و ترافیکی معابر می باشند انجام پذیرد ، چنین کاری احتمالا می تواند از طریق شوراهای هماهنگی ترافیک صورت گیرد . طراحان  همچنین می بایست از چک لیست های لازم استفاده نمایند ، تا اطمینان حاصل کنند که هیچکدام از جنبه های اصلی موثر بر ایمنی معابر در طی مراحل طراحی از قلم نیفتاده است .

روش بررسی ایمنی معابر در طرحهای پیشنهادی :

بسیاری از دولتها هنوز به علت مشکلات ایمنی شبکه معابر که کشورشان با آن روبرو است واقف نیستند . منابع بسیار معدودی راه بهبود ایمنی معابر به کار گرفته می شوند و این منابع محدود نیز همیشه به بهترین وجه مورد استفاده قرار نمی گیرد . نه تنها هزینه های جاری در برخی موارد در راستای صحیح به کار نمی روند ، بلکه حتی برنامه ریزی و طراحیها ممکن است به صورت غیر عمد باعث بروز شرایطی گردند که در آتیه منجر به ایجاد مشکلات ایمنی معابر گردند . اغلب معابر با استفاده از بودجه های کمکی ساخته می شوند و بواسطه عدم رعایت ایمنی معابر در مراحل برنامه ریزی و طراحی ، منجر به بروز تصادفات بیشتر می گردند . ریشه های بسیاری از این تصادفات قابل اجتناب را موارد زیر تشکیل می دهند :

  - کنترل نامناسب دسترسیها و برنامه ریزی

  -  طراحی نامناسب برای شرایط محلی

  - فقدان توانایی در ایجاد و اجرای طرحهای پیشگیری

• این مشکلات علاوه بر فنی بودن سازماندهی نیز هستند ، ولی چنانچه یک روال سیستماتیک و منسجم برای بررسی ایمنی به کار گرفته شود ، می توان بر بسیاری از آنها غلبه کرد . در کشورهایی که از پرسنل متخصص کمتر و سیستمهای برنامه ریزی اولیه تر و مراحل طراحی کمترسیستماتیک برخوردار می باشند ، امکان کاهش تصادفات توسط بررسیهای ایمنی می بایست بیشتر باشد .

منابع :

1. مقالات اولین سمینار فرهنگ و ترافیک ، با همکاری سازمان حمل و نقل ترافیک اصفهان ، 1367

2. محمد رضا رزیونی ، مباحثی در برنامه ریزی حمل و نقل ، 1376

3. کامبیز بهرام سلطانی ، مجموعه مباحث و روشهای شهرسازی

4. حکیمی ، منابع آلوده کننده هوای شهر مشهد ، بهار 1365

5. ابراهیم شیخ الحرام ، آلودگی هوای شهر

6. ساخت منابع آلوده کننده هوای شهر یزد ، اداره محیط زیست

7. محمد ملکوتیان ، آلودگی صوتی

8. فریبا سعادت غلامی ، پایان نامه ترافیک شهر مشهد ترابری عمومی ، 1373

9. ایمنی راه و ترافیک در کشورهی در حال توسعه ، سازمان راهنمایی و رانندگی شهر تهران

10. دکتر مهیار عربانی ، مهندسی ترافیک ، انتشارات تهران ، 1383

ترافیک شهر تهران

مقدمه

در زمینه ترافیک باید توجه داشت که در اجرای پاره ای از راهکارها مدیریت شهری که شامل شهرداری و شورای شهر می باشد، به تنهایی قادر به پیاده سازی نخواهند بود و نیازمند همکاری و اهتمام جدی دولت با مدیریت شهری خواهد بود و شاید تنها زمانی امید به حل معضل ترافیک وجود خواهد داشت که همکاری سازنده ای بین شهرداری، شورای شهر، دولت، مجلس، پلیس راهنمایی و رانندگی، رسانه ها و شهروندان وجود داشته باشد.

 راهکارهای موجود در زمینه بهبود حمل ونقل شهری را می توان به دو بخش اصلی تقسیم کرد:

الف) مدیریت سیستم حمل ونقل ب) مدیریت تقاضای حمل ونقل

 الف)مدیریت سیستم حمل ونقل مدیریت سیستم حمل ونقل شامل افزایش ناوگان حمل ونقل عمومی، بابلا بردن کارآیی آنها، ساخت شریان ها و بزرگراه ها در صورت لزوم و همچنین ایجاد محدودیت ها و قوانینی است که موجب هدایت استفاده کنندگان به سوی حمل ونقل همگانی و در نتیجه افزایش استفاده بهینه از زیر ساخت های موجود می شود. 1) استفاده ا زتقاطع های غیر همسطح به ویژه در بزرگراه ها حذف تقاطع های همسطح از سطح بزرگراه ها، افزایش سطح سرویس دهی بزرگراه ها و همچنین کاهش آمار تصادفات و در نتیجه روانی ترافیک را در پی خواهد داشت. 2) استفاده از چراغ راهنمایی در میادین این روش می تواند به عنوان راهکاری مقطعی برای بهبود معضل ترافیک در پاره ای از میادین شهر بکار رود، البته در این روش، مطالعات برای جانمایی درست چراغ های راهنمایی از اهمیت زیادی برخوردار است چرا که در غیر این صورت امکان تداخل ترافیک مربوط به چراغ دیگر، وجود دارد. 3) استفاده از سیستم های نوین برنامه ریزی چراغ های راهنمایی سالهای سال است که در کشورهای پیشرفته از سیستم های هماهنگ و یکپارچه و همگام با تکنولوژی روز جهت کنترل زمان بندی چراغ های راهنمایی بهره می برند. در حال حاضر در تهران، شبکه ای با نام SCATS کار کنترل و سیگنالینگ تقاطع های دارای چراغ در سطح شهر را انجام می دهد. سیستم مذکور از سیستم های هوشمند با مدیریت مرکزی توسط ریزپردازنده است که در حدود چند سال پیش از استرالیا وارد ایران شده و تا کنون چیزی حدود 300 تقاطع سطح شهر تهران را تحت پوشش دارد. نحوه عمل این سیستم هوشمند براساس اندازه گیری فاصله زمانی بین وسایل نقلیه و تخصیص تراکم و تعیین زمان سبز مناسب برای هر حرکت می باشد. با توجه به اشکالات فراوانی که می-توان به سیستم SCATS نسبت داد و در جهت هماهنگی با علوم روز دنیا استفاده از شبکه های عصبی جهت کنترل هوشمند تقاطع ها شیوه دیگری است که در دنیا رواج پیدا کرده است. شبکه های عصبی در واقع تابع های غیرخطی ریاضی بسیار پیچیده ای هستند که با اعمال ورودی ها به آنها، خروجی های خاصی را صادر می کنند به شرط آنکه این شبکه ها قبلاً آموزش دیده باشند. . 4) ساخت بزرگراه های طبقاتی ساخت بزرگراه های طبقاتی علیرغم هزینه بالای ساخت آنها در پاره ای از مناطق تهران با توجه به مشکل تملیک اراضی و وجود معارض فراوان برای ساخت بزرگراه جدید، می تواند دارای توجیه باشد. 5) اختصاص خطوطی به عبور خودروهایی با سرنشین بیشتر (HOV Lane ) خطوط HOV، که معمولاً به آنها خطوط هم پیما نیز می گویند، خطوطی هستند که ون ها، اتوبوس ها و خودروهای پرسرنشین می توانند از آنها استفاده کنند. به طور کلی هدف از اجرای خطوط HOV را می توان در 7 بند خلاصه کرد: 1) کاهش و همچنین مدیریت شلوغی ترافیک 2) بهبود کیفیت هوا 3) بیشینه کردن استفاده از هم پیمایی و وسایل نقلیه عمومی 4) داشتن یکپارچگی و هماهنگی با سیستم حمل ونقل همگانی 5) دستیابی به یک درک مناسب از حمل ونقل همگانی 6) برنامه ریزی برای داشتن یک سیستم کامل و جامع از HOV 7) استفاده و پشتیبانی اصولی از سایر خطوط عادی خطوط HOV به استفاده کنندگان امکان سفر سریع تر و با قابلیت اطمینان بالاتر را می دهد. 6) اخذ عوارض از خودروهای تک سرنشین برای عبور از خطوط HOV (HOT Lane ) خطوط HOT، خطوطی هستند که خودروهای تک سرنشین با پرداخت عوارض مشخص می توانند از آن استفاده کنند. اصولاً خطوط HOT به صورت ترکیبی با خطوط HOV بکار می روند، البته به شرطی که خط HOV ظرفیت کافی برای سرویس دهی به خودروهای دیگر را داشته باشد، در این صورت خودروهای تک سرنشین نیز می توانند با پرداخت عوارض از این مسیر عبور نمایند. درآمد حاصل از این طرح می تواند صرف هزینه های ساخت، نگهداری و بهبود سیستم های حمل ونقل شود. برای کنترل تعداد خودروهای عبوری از چنین خطی می توان از قیمت گذاری شناور بسته به تقاضای موجود توسط یک سیستم الکترونیکی، استفاده کرد تا همیشه از لحاظ سطح سرویس در وضعیت مطلوبی قرار داشته باشد. 7) استفاده از سیستم مدیریت واحد در مدیریت شهری از آنجاییکه بسیاری از راهکارهای موجود برای کاهش ترافیک در حال حاضر در حیطه وظایف شهرداری نمی باشد، ایجاد مدیریت واحد شهری ضروری به نظر می رسد. با توجه به مسئولیت های تعریف نشده و یا تقسیم شده در سازمان های موازی، اغلب استفاده غیر موثر از فضای خیابان و سیستم های حمل و نقل رخ می دهد. بیشتر متخصصین در وزارت خانه ها و ادارات مختلف به صورت مستقل از یکدیگر کار می کنند در حالی که کارهای آنها، گاه تأثیر مستقیمی بر فعالیت شهرداری دارد. در برخی موارد ممکن است مسئولیت ها شبیه به یکدیگر و یا حتی یکسان باشد، در حالی که در مواردی دیگر ممکن است هیچ سازمان مسئولی وجود نداشته باشد. د رحال حاضر سازمان های تبلیغاتی، سازندگان و توسعه دهندگان مکرراً در نصب تبلیغات یا احداث ورودی و یا ساختمان ها بسیار آزادانه عمل می نمایند و هیچ گونه تماسی با کسانی که مسئولیت ایمنی معابر را دارند برقرار نمی نمایند. علاوه براین پیدایش بازارهای غیر رسمی که معمولاً در برخی از نواحی بزرگراهی و خیابان های اصلی ایجاد می-شوند، می تواند با افزایش حجم ترافیک باعث بروز مشکلات ایمنی گردد. ایجاد مدیریت واحد شهری با جلوگیری از عدم هماهنگی های موجود تأثیر بسزایی در کاهش هزینه های اقتصادی و زمانی خواهد داشت و روند تصمیم گیری و اجرای راهکارها را سرعت خواهد بخشید. 8) گسترش حمل و نقل عمومی در امر بهبود وضعیت ترافیکی، سرمایه گذاری و گسترش سیستم های حمل ونقل عمومی یک راهکار کلیدی می باشد. برای گسترش حمل ونقل عمومی می توان به راهکارهای جانبی همچون: کاهش فواصل زمانی حرکت، افزایش ساعات کارکرد، افزایش قابلیت اعتماد به این سیستم ها، کاهش زمان مسافرت، داشتن برنامه زمانبندی منظم حرکت و همچنین افزایش راحتی مسافران اشاره کرد. هدف گذاری در این زمینه باید به صورت متوازن بین شبکه مترو، اتوبوس، تاکسی، ون انجام شود زیرا که عدم توسعه و بهبود هر یک از این شبکه های حمل ونقل تأثیر منفی در عملکرد دیگر شبکه ها خواهد داشت. 9) احداث پل های عابر پیاده 10) نظارت دقیق پلیس راهنمایی و رانندگی و ایجاد سیستم مدون از گزارش تصادفات یکی از دلایل کندی ترافیک در تهران، عدم رعایت مقررات راهنمایی و رانندگی از جانب شهروندان چه در جایگاه عابر پیاده و چه به عنوان راننده می باشد، که همین امر باعث بروز تصادفات فراوان و در نتیجه ایجاد خلل در روند ترافیک می باشد. در این بین، پلیس راهنمایی و رانندگی نقش حیاتی در نظارت و اعمال قانون خواهد داشت. افزایش مجازات تخلفات رانندگی به همراه ضمانت اجرایی لازم تأثیر محسوسی در کاهش تخلفات و در نتیجه کاهش تصادفات خواهد داشت. البته در این راستا نباید از فعالیت در زمینه افزایش سطح فرهنگ ترافیکی شهروندان غافل شد. همچنین باید سیستم مدونی برای ارائه گزارش تصادفات شامل تاریخ، روز، زمان، و مکان دقیق وقوع حادثه، خصوصیات و ویژگی های افراد مرتبط با تصادف و نوع تصادف، افرادی که مرده اند و یا آسیب دیده اند وگستره جراحات وارد بر آنها، گستره زیان ها و خسارات وارد شده به وسایط نقلیه و میزان قدمت خودروها و شرایط آنها، مکان و شرح کنترل ترافیکی وسایط نقلیه، قوانین مجری و معمول در منطقه تصادف، روشنایی راه، شرایط آب و هوایی و وضعیت زمین های اطراف محل حادثه، نوع تخلفات انجام شده، شرح علت های احتمالی، نمودار و شکل تصادف(کروکی تصادف یا دیاگرام برخورد)، شرح و توضیح وقایع مربوط به تصادف پیش از بروز حادثه، ایجاد گردد. چنین گزارشی امکان طبقه بندی تصادفات را بر اساس علل بروز تصادف، زمان وقوع، عوامل هندسی مؤثر، مشخصات رانندگان و شرایط محیطی فراهم خواهد کرد. آمارگیری تصادفات و تجزیه و تحلیل شایسته آنها، اشتراک ها و روندهای مرتبط با علل واقعی تصادفات را آشکار می کند. این آمارگیری ها می تواند اطلاعاتی را فراهم کند که برای ایجاد بهبود نظم در مدیریت، طراحی، کنترل و اجرا به کار آیند. 11) مدیریت پارکینگ مدیریت پارکینگ یکی از مهمترین ابزار در مدیریت شهری است . سطوح مختلف امکانات پارکینگ می تواند بر کارایی ترافیک و کیفیت زندگی شهری تأثیر بگذارد. تهران با در نظر گرفتن افزایش کاربری های جدید، افزایش جمعیت، افزایش سطح مالکیت اتومبیل و افزایش مناطق شهری نیازمند بازنگری در معیارهای پارکینگ موجود است. همچنین با توجه به افزایش روزافزون خودروها و نبود فضای کافی برای پارک و در نهایت هزینه زیاد ساختن امکانات پارکینگ، ارزیابی دقیق برای مدیریت و مکانیابی پارکینگ، ضروری می باشد. ایجاد استراتژی کلان برای گسترش سیستم مدیریت پارکینگ جهت فراهم کردن راه حل های دائمی برای مشکل پارکینگ شهر تهران ضروری به نظر می رسد. در کل وظایف مدیریت ترافیک شامل موارد زیر خواهد بود: 1) انجام مطالعات استاتیکی و پارکینگ 2) بررسی نیاز به پارکینگ و تعیین نمودن اولویتها 3) مکانیابی احداث پارکینگ و یافتن بهترین محل ساخت پارکینگ جهت پوشش تقاضای پارک 4) کنترل پارکینگهای حاشیه ای و غیر حاشیه ای (طبقاتی و همسطح) 5) مدیریت عرضه و تقاضای پارکینگ 6) استفاده از راههای کاهش آلودگی هوا 7) تدوین ضوابط نصب پارکومترها 8) استاندارد گذاری در خصوص پارکینگها و پارک وسایل نقلیه 9) استفاده مطلوب از کاربری زمین 10) سرمایه گذاری جهت ایجاد تسهیلات پارکینگ همگام با توسعه راه ها و فضاهای شهری 11) حمایت از احداث کنندگان پارکینگ های غیرحاشیه ای 12) بررسی ضرورت واگذاری بخشی از پروژه ها به بخش خصوصی 13) ایجاد تسهیلات پارکینگ اختصاصی برای ساکنین و مراکز مهم در راستای دستیابی به اهداف مورد نظر، استفاده از تکنولوژی های جدید همچون GIS قابل بررسی می باشد. همچنین ارزیابی الگوهای دسترسی، همراه با ملاحظات تقاضای پارک و کاربری چند گانه زمین، در مناطق مختلف تهران ضروری می باشد. استفاده از سیستم‌های راهنمای هوشمند پارکینگ با هدف بهبود وضعیت توقف خودروها، روانی ترافیک، کاهش مصرف سوخت و صرفه‌جویی در هزینه‌ها پیشنهاد می‌شود. سیستم راهنمای هوشمند پارکینگ ضمن جمع‌آوری اطلاعات پارکینگ‌ها و تجزیه و تحلیل آنها، اطلاعات لازم و وضعیت اشغال پارکینگ‌ها را در اختیار رانندگان قرار خواهد داد. 12) بازنگری و اصلاح طراحی هندسی بزرگراه ها و معابر موجود یکی از موفق ترین و زود بازده ترین زمینه های سرمایه گذاری، بازنگری در طراحی معابر و مهندسی ترافیک می باشد. حذف تدریجی خطرناک ترین نقاط در شبکه های معابر و استفاده از داده هایی که با در نظر گرفتن موارد ایمنی طراحی شده اند در طراحی و برنامه ریزی شبکه های معابر جدید باعث افزایش بسیار زیاد روانی و ایمنی در ترافیک می شود. 13) احداث و تکمیل کمربند بزرگراهی شهر 14) اطلاع رسانی لحظه به لحظه از وضعیت ترافیکی بزرگراه ها وجود یک سیستم اطلاع رسانی مناسب، باعث خواهد شد تا رانندگان بتوانند مسیر مناسب و بهینه را برای رسیدن به مقصد خود انتخاب کنند. استفاده از تابلوهای دیجیتال تصویری، اختصاص شبکه رادیویی به این امر، استفاده ازنمایشگرهایی در داخل خودرو جزو راهکارهایی هستند که در این راستا می توانند مورد مطالعه قرار گیرند. 15) اختصاص سرویس های مناسب برای تسهیل در ایاب و ذهاب کارمندان، دانش آموزان در صورت توجه کافی به این بخش، مقدار قابل توجهی از میزان سفرها در ساعات اوج ترافیک، که بیشتر به صورت تک سرنشین می باشد کاسته خواهد شد. 16) راه اندازی سیستم حمل و نقل سریع اتوبوسی (BRT ) BRT به صورت یک سیستم حمل و نقل منعطف سریع با بکارگیری اتوبوس تعریف می شود که مجموعه ای هماهنگ از ایستگاه ها، اتوبوس ها، مسیرهای شهری، و سیستم هوشمند حمل ونقل را به شکلی متمرکز در جهت افزایش سرعت و راحتی مسافران ارائه می دهد. مطالعات انجام شده نشان می دهد که سرمایه گذاری مورد نیاز برای احداث خطوط BRT در حدود 50 درصد خطوط مشابه ریلی می باشد و همچنین هزینه بهره برداری در حدود 80 درصد سیستم های حمل ونقل ریلی می باشد. در مقایسه با مسافرت درون شهری توسط خودروی شخصی نیز صرفه جویی در وقت به میزان 2 تا 4 دقیقه به ازای هر یک کیلومتر بسته به وضعیت ترافیکی شهر، مشاهده می شود.

بررسی سوابق طرح‌های مدیریت ترافیک در تهران

شهر تهران از جمله شهرهایی است که در زمینه ایجاد محدوده ویژه تردد وسایل نقلیه موفق عمل کرده است و این قبیل طرح‌ها را از سال 1358 تاکنون به اجرا در آورده است. به این ترتیب که از ابتدای شهریور 1358 با ایجاد مسیر ویژه اتوبوس‌های شرکت واحد در مرکز شهر در مسیری به طول 30280 متر آغاز گردید. ممنوعیت تردد اتومبیل‌های تک سرنشین با هدف بهبود نسبی ترافیک با ایجاد محدوده‌ای در مرکز شهر از اول آبان ماه 1358 به مرحله اجرا درآمد. در این مرحله ورود اتومبیل‌های تک سرنشین به مرکز شهر بین ساعت 6:30 تا 10 صبح ممنوع گردید. با تصویب شورای انقلاب در تاریخ 17/3/1359 محدوده‌ای در مرکز شهر تهران تعیین گردید تا از ورود کلیه وسایل نقلیه به استثناء وسایل نقلیه مجاز از قبیل وسایل نقلیه عمومی، اتومبیل‌های اورژانس و کادر پزشکی و سرویس‌های دولتی از ساعت 6:30 تا 10 صبح در تمام ایام هفته جز در دو روز آخر هفته و ایام تعطیل جلوگیری بعمل آید.

در دهه 60 طرح‌های جدیدی به اجرا درآمد. از ابتدای سال 1361 زمان محدودیت تردد در مرکز شهر تا ساعت 12 افزایش یافت و سپس از فروردین 1362 با 3 ساعت افزایش تا ساعت 15 تعیین شد. از پاییز 1364 همزمان با انجام اقداماتی چون بهینه‌سازی سیستم شبکه معابر یک طرفه در خیابانهای داخل محدوده، افزایش ناوگان تاکسیرانی، احداث پارکینگ وسایل نقلیه و... ساعت محدودیت تردد با 5/1 ساعت کاهش تا 13:30 مقرر گردید. از پاییز 1367 محدودیت تردد برای اولین بار شامل وانت بار نیز شد، به گونه‌ای که تنها وانت بارهای دارای مجوز سالیانه تردد مجاز به ورود به محدوده طرح ترافیک شهر تهران شدند. از اردیبهشت 1369 طبق مصوبات شورای عالی ترافیک تردد کلیه وسایل نقلیه سنگین طی ساعات 6 صبح تا 21 شب در محدوده مشخص شده ممنوع گردید.

آغاز دهه 70 با اقدام عجیبی همراه شد به طوری که در شهریور 1370 بدون در نظر گرفتن سابقه محدودیت، به هر تعداد وسایل نقلیه با پلاک دولتی معرفی شده از جانب ادارات دولتی، مجوز تردد به داخل محدوده طرح ترافیک صادر شد. از آذرماه 1371 تغییراتی در محدوده جغرافیایی طرح ترافیک و نیز ساعات تردد بوجود آمد. در این مرحله ساعت محدودیت تردد تا ساعت 17 تعیین گردید. از مهرماه 1373 عوارض تردد در محدوده ترافیک افزایش یافت و در عوض تعداد مجوز تا سقف 66000 مورد کاهش پیدا کرد. از ابتدای آذر 1373 آرم‌های موقت روزانه جهت ورود وسایل نقلیه به داخل محدوده توزیع گردید. از تابستان 1375 صدور مجوز طرح ترافیک با نظارت شورای عالی هماهنگی ترافیک شهرهای کشور با حوزه ستادی و عملکردی سازمان حمل و نقل و ترافیک شهرداری تهران صورت گرفت. از اواخر سال 1379 براساس مصوبه شورای عالی هماهنگی ترافیک، محدوده طرح ترافیک گسترش یافت و از طرفی به منظور پاسخ به نیاز جانبازان، بیماران خاص، پزشکان و معلولان، آژانس‌های تاکسی تلفنی، تاکسی بارها و ارگانها و نهادهای دولتی، با افزایش سقف مصوب صدور آرم موافقت گردید.

از اواسط آذر ماه سال 1384، به دلیل آلودگی شدید هوای تهران مبادرت به اجرای طرح تردد نوبتی خودروها یا طرح زوج و فرد شد. ساعات اجرای این طرح از شنبه تا چهارشنبه از 30/6 صبح الی30/19 بعدازظهر و پنج شنبه‌ها از 30/6 صبح الی 13 بعدازظهر بود. مرز این محدوده با وسعت 74 کیلومتر مربع را بزرگراه رسالت (از شمال)، بزرگراه چمران و نواب (از غرب)، بزرگراه بعثت (از جنوب) و بزرگراه بسیج، خیابان 30 متری نیروی هوایی، خیابان امامت و خیابان آیت (از شرق) تشکیل می‌دادند. این محدوده دارای 120 نقطه ورودی بود. از اول اسفندماه 1384 تا پانزدهم فروردین سال 1385 طرح زوج و فرد به طور موقت لغو گردید و بعد از آن دوباره اجرا شد. از شهریور 1389 به مدت سه ماه ساعت کار ادارات دولتی شهر تهران کاهش یافت و دلیل آن توزیع ترافیک در بازه‌های زمانی مختلف ذکر شد. در نیمه دوم سال 1389 شدت بالای آلودگی هوای شهر تهران به سطح هشدار رسید و طبق آمارها افراد زیادی به همین دلیل جان خود را از دست داده و یا به بیماری‌های ناشی از آلودگی هوا دچار شدند؛ در این حال از روز 30 آذرماه 1389 به مدت دوهفته در کل شهر تهران طرح تردد زوج یا فرد اجرا شد. از اول اسفندماه 1389 محدوده تردد زوج یا فرد خودروها و همچنین محدوده طرح ترافیک خودروها به طور آزمایشی گسترش یافت و پلیس راهور با جدیت بیشتری با متخلفان این طرح برخورد نمود. پس از قطع 16 روزه این طرح‌ها در ایام نوروز، از 14 فروردین 1390 تاکنون اجرای این طرح‌ها ادامه دارد. این محدوده در شکل 1 قابل ملاحظه می‌باشد.

* تجربیات شهرهای مشابه تهران در زمینه طرحهای محدودیت تردد خودروها بر اساس پلاک

طرح تردد نوبتی خودروها در شهرهای مختلفی از جمله سائوپائولو یکی از شهرهای برزیل، بوگوتا پایتخت کلمبیا، مکزیکوسیتی پایتخت مکزیک، لاگوس از شهرهای نیجریه و سئول پایتخت کره جنوبی به اجرا در آمده است که در زیر به هرکدام از آنها اشاره کرده و به نتایجی که در هر کدام از این شهر ها به آن دست یافته اند اشاره می کنیم.

سائوپائولو: در طی سالهای 1960 تا 1970 شهر سائوپائولو رشد صنعتی بسیار سریعی داشت. ناحیه مرکزی سائوپائولو اکنون با بیش از 17 میلیون نفر ساکن یکی از بزرگترین توده شهری در جهان می باشد. فضای شهری بطور گسترده در جهت استفاده از خودروی شخصی گسترش پیدا کرده است و باعث کاهش اهمیت حمل و نقل عمومی شده است. شبکه متروی موجود این شهر 3 خط دارد و حدود 2/3 میلیون نفر مسافر را در روز جابجا می کند. در حال حاضر در حدود 5/4 میلیون اتومبیل در این شهر موجود می باشد و حدود 12000 اتوبوس در سائوپائولو در گردش می باشند. نرخ سرنشین 5/1 نفر بر وسیله نقلیه است و برآورد می شود حدود 3200000 خودرو در هر روز در شبکه معابر این شهر در گردش می باشند.

برنامه محدودیت تردد بر اساس شماره پلاک در سائوپائولو  RODIZIOمی باشد که در سال 1995 به اجرا در آمده است. اجرای طرح اولین ابتکار برای کنترل گردش وسایل نقلیه ایجاد شد که مراجع تصمیم گیری برای یک سطح خطرناک از آلودگی هوا ممنوعیت فوق العاده برای گردش خودروها برای یک روز در منطقه مرکزی شهر اعلام کردند. در یک هفته مانده به اجرای برنامه فعالیتهای گوناگونی شامل پخش جزوات در سطح خیابانها و مدارس، 15 مناظره تلویزیونی، 4 کنفرانس درباره تجارب بین المللی و 80 نمایش در مدارس انجام شد. بعد از پایان طرح RODIZIO اطلاعات رسمی نشان می داد که کیفیت هوا بهتر و علاوه بر این کاهش تراکم ترافیک در شهر بوجود آمده بود که تقریباً 530 تن منوکسید کربن در روز کاهش یافته بود. میانگین سرعت اتوبوسها از 16 به 20 کیلومتر بر ساعت افزایش یافته که اشاره به افزایش 2 درصدی در تعداد سفرهای روزانه داشت. همچنین یک نظر سنجی توسط روزنامه های پر تیراژ کشوری انجام پذیرفت و نشان داد که 7/57 درصد جمعیت خواهان ادامه برنامه بودند.

این طرح پس از تجربه موفقیت آمیز در سال 1995 دوباره در سالهای 1996 تا 1998 و توسط فرمانداری شهر سائوپائولو به اجرا درآمد که زمان آن در ساعات اوج و از 7 تا 10 صبح و 5 تا 8 بعد از ظهر بود. ولی این طرح اثر خود را از دست داد و تمایل جامعه در منطقه مرکزی سائوپائولو در جهت افزایش سهم استفاده از خودرو و بر عکس کاهش سهم حمل و نقل عمومی بود به طوری که سهم حمل و نقل عمومی از 6/45 درصد به 4/33 درصد کاهش یافت و استفاده خودرو از 1/29 درصد به 2/32 درصد رشد پیدا کرد. این در حالی بود که هیچ گونه تغییری در عرضه فضای معابر ایجاد نشده بود.

بوگوتا : در حال حاضر بوگوتا دارای جمعیت ساکنی حدود 7 میلیون نفر است و حدود 5/8 میلیون اتومبیل شخصی دارد که بطور تقریبی 2/1 میلیون نفر را در شهر جابجا می کنند. هدف کوتاه مدت برنامه تردد بر اساس پلاک خودرو "Picoy Place"، ایجاد آگاهی در مورد اثرات عملی بر روی ترافیک شهری همراه با کاهش تعداد خودروهای شخصی در معابر بود که در نتیجه میزان خودروها در ساعات اوج را کاهش می داد و در بلند مدت نیز باعث کاهش وابستگی به خودرو می‌شد.

برای این کار تصمیم بر این بود که در هر روز برای 4 رقم آخر از پلاک خودروها محدودیت ایجاد شود که سبب کاهش 30 تا 40 درصدی خودروها در معابر می شد. بنابر این خودروهای شخصی بر اساس آخرین شماره پلاک از حرکت منع شدند بدین ترتیب که روز دوشنبه شماره های 1 ، 2 ، 3 ، 4 ، روز سه شنبه شماره های 5 ، 6 ، 7 ، 8  ، روز چهارشنبه شماره های 9 ، 0 ، 1 ، 2 ، روز پنج شنبه شماره های 3، 4، 5، 6 ، روز جمعه شماره های 0 ، 7 ، 8 ، 9. ساعاتی که برای اجرای این طرح انتخاب شدند ساعات 7 تا 9 صبح و 5:30 تا 7:30 بعد از ظهر بودند. افراد می‌توانستند در این زمان از سیستمهای حمل و نقل عمومی استفاده نمایند.

بعضی از مزایای بدست آمده از اجرای موفقیت آمیز این طرح شامل سازماندهی عبور و مرور خودروها ایجاد توازن در استفاده فضاهای عمومی، کاهش استفاده از اتومبیل های شخصی، ایجاد آگاهی و نظم در میان شهروندان  بود. مزایای اصلی که با استفاده از این روش بدست آمد شامل افزایش سرعت سفر به میزان 58 درصد، کاهش تصادفات به میزان 28 درصد، کاهش بار ترافیکی، کاهش مدت زمان سفر به میزان حدود یک ساعت در روز، کاهش آلودگی هوا به میزان 10 درصد، افزایش استفاده از دیگر گزینه های حمل و نقل (حمل ونقل عمومی، دوچرخه، پیاده رو، ...)، صرفه جویی در مصرف بنزین به میزان 5200 دلار در سال.

مکزیکوسیتی: در نوامبر 1989 ممنوعیت تردد خودروهای سواری در یک روز مشخص از هفته در مکزیکوسیتی به مرحله اجراء در آمد. این طرح بنام «روز بدون خودرو» نامیده شد. بر طبق این طرح مقرر گردید خودروهایی که رقم سمت راست شماره پلاک آنها به 0 و 1 ختم می شود نتوانند در روز دوشنبه رفت و آمد نمایند، به همین ترتیب شماره های مختوم به 2 و 3 در روز سه شنبه ، 4 و 5 در روز چهارشنبه ، 6 و 7 در روز پنجشنبه ، 8 و 9 در روز جمعه مجاز به رانندگی نمی باشند. به این ترتیب انتظار می رفت که در هر روز عادی هفته در حدود 20 درصد خودروها مجاز به تردد نبوده و از چرخه رفت و آمد در شهر حذف شوند. این مقررات شامل تمامی اتومبیل ها (بجز خودروهای آتش نشانی و امداد ) اعم از اتومبیل های متعلق به شرکت ها یا نهادهای دولتی است. با توجه به کنترل جدی پلیس و جریمه های سنگین، این طرح به طور عام مورد قبول قرار گرفت. این برنامه طوری طرح ریزی شد که فقط در فصل زمستان بعد از فصل بارانی و زمانی که پدیده وارونگی گرمایی و در نتیجه افزایش آلودگی هوا افزایش می یابد بکار گرفته شود ولی درنهایت از زمستان 1990 تا سال2000 بصورت دائمی به اجرا در آمد.

این طرح دارای موافقین و مخالفینی بوده است. موافقین می گویند که این مقررات یک فشار منطقی را بر دارندگان اتومبیل شخصی وارد آورده و موجب کاهش تراکم ترافیک می شود. مخالفین می گویند که این مقررات ناعادلانه است به خاطر اینکه به سادگی عده ای را مجاز و عده ای را غیرمجاز می شمارد و همچنین ابزار کنترل نوبت بندی ناکارا است. به هر حال ممنوعیت تردد خودروها در یک روز مشخص از هفته در شهرهای مختلف دنیا دارای عوارض متفاوتی می تواند باشد. اجرای این طرح در شهر مکزیکوسیتی پایتخت کشور مکزیک موجب شده که بعضی از خانواده ها اقدام به خرید یک یا چند اتومبیل اضافی با شماره متفاوت نمایند تا بتوانند اجازه رانندگی در روزهای بیشتری از هفته را داشته باشند. لذا این مقررات باعث افزایش سطح مالکیت خودرو و در نتیجه افزایش تردد گردیده است. استفاده زیادتر از اتومبیلهای قدیمی و افزایش رفت و آمدها در روزهای آخر هفته نیز از عواقب این طرح است. مطالعات نشان داده اند که این ممنوعیت دارای هزینه های اجتماعی زیادی بوده و به طوریکه بر منافع مورد انتظار آن که کاهش ترافیک و آلودگی هوا بوده چیرگی دارد.

سئول: شهرنشینی در سئول همراه با رشد سریع صنعت به طور چشمگیری در 40 سال گذشته گسترش پیدا کرده است. در سال 1998 جمعیت سئول فقط برای 0.6 درصد از سطح کل کشور در حدود 10.3 میلیون نفر بود. آمارگیری های اخیر نشان می دهد که تمام آلودگی های هوای شهری که در سال 1999 در سئول ایجاد شده اند 85.4 درصد به خاطر وسایل نقلیه موتوری، 12.7 درصد در نتیجه گرما، 1.7 درصد بخاطر صنایع و 0.2 درصد باقیمانده توسط نیروگاههای برقی بوده است. در حدود 200000 خودرو در هر سال بر تعداد خودروها افزایش پیدا می یابد. در اوایل دهه 2000 تعداد خودروها در سئول به مرز 2.2 میلیون خودرو رسید. این افزایش زیاد در حمل ونقل موتوری در واقع بسیار بیشتر از ظرفیت شبکه جاده ای بود و منجر به ایجاد تراکم ترافیکی گردید. در نتیجه یک نیاز فوری برای ایجاد سیاستهای حمل و نقل در جهت توجه ویژه به گسترش وسایل حمل و نقل عمومی و مدیریت تقاضا برای وسایل حمل و نقل شخصی بوجود آمد. ترافیک سهم عمده ای در آلودگی هوای این شهر دارد.

در شهر سئول طرحی که در حال حاضر استفاده می شود این است که در روزهای معینی از ماه بر اساس شماره پلاک خودرو، استفاده از خودروهای شخصی ممنوع می شود. در چنین برنامه ایی که به نام Sib bu je نام دارد سفر توسط استفاده از وسایل حمل و نقل عمومی را تشویق می نمود. این موضوع رانندگان را وادار می کرد با خودروهای خودشان در روزهایی که آخرین شماره پلاک خودروهای آنها با آخرین شماره تاریخ روز یکسان میشود خودداری کنند. این طرح یک سفر داوطلبانه با حمل و نقل عمومی است که در کاهش استفاده از خودروهای شخصی بالاتر از 10% به طور موفقیت آمیزی عمل کرده است که نتیجه همکاری فوق العاده خوب شهروندان است.

لاگوس: در سال 1977 شهرداری لاگوس با همکاری دولت فدرال نیجریه، برنامه محدودیت تردد وسایل نقلیه شخصی را در معابر اصلی و برخی از قسمتهای مناطق شهری در روزهای زوج و فرد، به مرحله اجرا در آورد. در سال اول اجرای طرح، تراکم ساعات اوج کاهش یافت و با افزایش سرعت سفر، تعداد تصادفات بالا رفت. در سالیان بعد حجم ترافیک افزایش یافت که علت عمده آن خریداری اتومبیلهای اضافه (با شماره های زوج یا فرد) توسط افراد و نهادهای مختلف بود که امکان دسترسی به محدود ممنوعه در تمام ایام هفته را داشته باشند. فروش موتور سیکلت و مینی بوس نیز افزایش پیدا کرده بود. با وجود این تراکم ترافیک کمتر از دوره قبل از اجرای طرح بود. میزان استفاده از اتوبوس بیشتر شده بود، هر چند مشکلاتی برای اتوبوس سواران وجود داشت که دلیل آن تعداد کمتر اتوبوس نسبت به تقاضای مسافران بود. اجرای این طرح در آن زمان موفقیت آمیز نبود.

در برخی از شهرهای اروپایی نیز محدودیت های ترافیکی جهت استفاده از معابر شهری وجود دارد. البته شهروندان این شهرها زیاد راغب به استفاده از وسایل نقلیه شخصی خود نیستند زیرا از یک طرف گستردگی شبکه حمل و نقل عمومی این شهرها مناسب است و از طرف دیگر قیمت بنزین و گازوئیل در این شهرها بسیار بالا است. به طور مثال در شهر لندن محدوده طرح ترافیک در ناحیه مرکزی و قدیمی شهر از حدود 45 سال پیش وضع شده است و همچنان ادامه دارد. شهر رم نیز به دلیل کاهش آلودگی هوا، طرح محدودیت تردد خودروها بر اساس پلاک خودرو را در برخی از ماههای سال به اجرا در می آورد.

خلاصه و نتیجه گیری :

بسیاری از دولتها هنوز به علت مشکلات ایمنی شبکه معابر که کشورشان با آن روبرو است واقف نیستند . منابع بسیار معدودی راه بهبود ایمنی معابر به کار گرفته می شوند و این منابع محدود نیز همیشه به بهترین وجه مورد استفاده قرار نمی گیرد . نه تنها هزینه های جاری در برخی موارد در راستای صحیح به کار نمی روند ، بلکه حتی برنامه ریزی و طراحیها ممکن است به صورت غیر عمد باعث بروز شرایطی گردند که در آتیه منجر به ایجاد مشکلات ایمنی معابر گردند . اغلب معابر با استفاده از بودجه های کمکی ساخته می شوند و بواسطه عدم رعایت ایمنی معابر در مراحل برنامه ریزی و طراحی ، منجر به بروز تصادفات بیشتر می گردند . ریشه های بسیاری از این تصادفات قابل اجتناب را موارد زیر تشکیل می دهند :

  - کنترل نامناسب دسترسیها و برنامه ریزی

  -  طراحی نامناسب برای شرایط محلی

  - فقدان توانایی در ایجاد و اجرای طرحهای پیشگیری

• این مشکلات علاوه بر فنی بودن سازماندهی نیز هستند ، ولی چنانچه یک روال سیستماتیک و منسجم برای بررسی ایمنی به کار گرفته شود ، می توان بر بسیاری از آنها غلبه کرد . در کشورهایی که از پرسنل متخصص کمتر و سیستمهای برنامه ریزی اولیه تر و مراحل طراحی کمترسیستماتیک برخوردار می باشند ، امکان کاهش تصادفات توسط بررسیهای ایمنی می بایست بیشتر باشد .

منابع :

 1. مقالات اولین سمینار فرهنگ و ترافیک ، با همکاری سازمان حمل و نقل ترافیک اصفهان ، 1367

2. محمد رضا رزیونی ، مباحثی در برنامه ریزی حمل و نقل ، 1376

3. کامبیز بهرام سلطانی ، مجموعه مباحث و روشهای شهرسازی

4. حکیمی ، منابع آلوده کننده هوای شهر مشهد ، بهار 1365

5. ابراهیم شیخ الحرام ، آلودگی هوای شهر

6. ساخت منابع آلوده کننده هوای شهر یزد ، اداره محیط زیست

7. محمد ملکوتیان ، آلودگی صوتی

ترافیک بیلبوردهای تبلیغاتی در شهر

ترافیک بیلبوردهای تبلیغاتی در شهر

استفاده از بیلبوردها هر روز رایج تر می شود و شاید دلیل عمده این باشد که آنها نسبت به دیگر رسانه های تبلیغاتی قادرند با هزینه کمتری افراد بیشتری را به سمت خود جذب کنند البته شکی نیست که این روزها افراد نسبت به گذشته زمان بیشتری را در حال رانندگی به سر می برند و این خود موجب گسترش تبلیغات بیلبوردی در فضای شهرها شده است. استفاده از بیلبوردها هر روز رایج تر می شود و شاید دلیل عمده این باشد که آنها نسبت به دیگر رسانه های تبلیغاتی قادرند با هزینه کمتری افراد بیشتری را به سمت خود جذب کنند البته شکی نیست که این روزها افراد نسبت به گذشته زمان بیشتری را در حال رانندگی به سر می برند و این خود موجب گسترش تبلیغات بیلبوردی در فضای شهرها شده است. بنابراین با توجه به افزایش روزافزون بیلبوردهای تبلیغاتی، بد نیست که صاحبان شرکت ها و بنگاه های اقتصادی با هوشمندی بیشتری نسبت به سفارش بیلبوردهای تبلیغاتی اقدام کنند. تصور کنید صدها کیلومتر را پیموده اید، بدون آنکه حتی یک بیلبورد دیده باشید. شما که دائما در حال رانندگی هستید و فرصت چندانی برای خواندن روزنامه ها و تماشای برنامه های تلویزیونی ندارید، جز دیدن بیلبوردها چه راهی برای آگاهی از آخرین محصولات شرکت ها دارید؟ شکی نیست که برداشتن بیلبوردها از فضای شهری کار چندان سودمندی نیست و چنانچه تمامی استانداردهای لازم در طراحی آنها به کار گرفته شود، حتی می توان به گسترش زیبایی شهرها هم امیدوار بود. چه بخواهیم چه نخواهیم بیلبوردها به یک رسانه تبلیغاتی موثر تبدیل شده اند اما وجود بی شمار بیلبوردها در جای جای شهرها با فرهنگ ها و آداب و رسوم متفاوت موجبات نارضایتی شهروندان و انزجار آنها از دیدن این همه تابلوی تبلیغاتی را فراهم آورده است. این روزها شرکت های کوچک و بزرگ تنها راه توفیق خود را در نصب بیلبوردهای بزرگ در مسیرهای پرتردد جست وجو می کنند. به یاد داشته باشید، بیلبوردها زمانی اهمیت بیشتری پیدا می کنند که آگاهانه و متناسب با فرهنگ هر منطقه در مکانی مناسب و پررفت و آمد و عاری از بیلبوردهای چندگانه نصب شوند. اینکه صرفاً بیلبوردی از طراحی مناسب و جذاب برخوردار باشد ولی تناسبی با سطح اقتصادی بازار هدف نداشته باشد، نمی تواند در جذب مشتریان بیشتر و مشغول کردن ذهن بسیاری از آنها توفیق چندانی کسب کند اما به راستی چرا این روزها افراد به دنبال راهی برای خلاص شدن از دست بیلبوردها می گردند؟

● ببلبوردها بدنماهستند   برخی مردم بر این باورند که بیلبوردها، تابلوهایی بدنما و نفرت انگیز هستند. آنها از اینکه خود را در برابر این تابلوها این قدر کوچک می بینند، بیزارند. به نظر آنها محصولات تحت سلطه انسان ها هستند و حق ندارند بر بالای سر آنها خودنمایی کنند. بیشتر آنها با دیدن این بیلبوردها احساس خطر می کنند و تا حدودی از سلطه آنها بر زندگی شان بیم دارند و کمتر در برابر آنها می ایستند.

● بیلبوردها طبیعت گریزند   کم نیستند آنهایی که معتقدند بیلبوردها به طبیعت تجاوز می کنند و انسان ها را از دیدن آسمان، دشت ها و دریاچه ها محروم می سازند. در حقیقت اینها از مواجهه با چنین مصنوعاتی می گریزند و هجوم بی شمار بیلبوردها را به طبیعت به منزله از بین رفتن طبیعت شان تلقی می کنند. البته این روزها به خاطر ساخت و ساز برج های آسمانخراش انتظار دیدن آسمان کمی غیرممکن است ولی به هر حال این افراد، بیلبوردها را بیشتر مورد بی مهری قرار می دهند چراکه زورشان به صاحبان برج های بلند نمی رسد.

● بیلبوردها تحریک کننده نیستند   با توجه به اندازه بیلبوردها، برخی معتقدند این تابلوها فاقد قدرت اثرگذاری هستند. به نظر آنها بیلبوردها نمی توانند افراد را برای مدت زیادی مجذوب خود سازند چراکه عمدتاً جایی نصب می شوند که افراد فرصت لازم برای دیدن آنها را ندارند. اگرچه بیلبوردها در نگاه اول جذابیت چندانی را به بینندگان منتقل نمی کنند ولی با به کارگیری روش های جدید می توان میزان اثرگذاری آنها را به شدت افزایش داد. به طور مثال با جان بخشیدن به کالبد ساکن بیلبوردها و استفاده از عناصر طبیعی در طراحی آنها مثل استفاده از بخار روی یک فنجان چای می توان افراد بیشتری را مجذوب آنها کرد.

● بیلبوردها آلاینده هستند   تاکنون به اطراف بیلبوردها دقت کرده اید؟ تعجبی ندارد که بعضی اوقات آنها را به محلی برای ریختن زباله تشبیه کنید. در پای بعضی از این بیلبوردها آنقدر علف روییده است که هر لحظه خطر آتش سوزی احساس می شود. البته در کنار این علف ها، مقادیر زیادی از مواد زائد و آلاینده دیده می شود که نمی تواند چندان در پیشبرد جذب مشتری پسندیده باشد. بدون شک شرکت ها با نصب بیلبوردهای تبلیغاتی به دنبال معرفی و ترویج محصولات شان هستند اما ساختن تصویری از یک زباله دانی در ذهن بینندگان نمی تواند آنها را در مسیر رسیدن به مشتریان دائمی یاری رساند.

● بیلبوردها حادثه ساز می شوند   بررسی ها نشان داده است بیلبوردها عامل اصلی بسیاری از تصادفات بوده اند. برخلاف برخی که معتقدند بیلبوردها چندان توجه شان را جلب نمی کنند، بعضی ها در حال رانندگی محو تماشای بیلبوردها می شوند و به کلی فراموش می کنند که در حال رانندگی در جاده ای پرتردد هستند. به گزارش موسسه تبلیغات بیرونی آمریکا (OAAA) در سال ۱۹۹۹، رانندگان ۷۰ درصد بیلبوردها را می بینند و ۶۳ درصد آنها را می خوانند. از این رو وجود بیلبوردهای بی شمار در سطح جاده ها موجب می شود رانندگان در دیدن علائم راهنمایی بیشتر دچار مشکل شوند که این خود می تواند تصادفات شدیدی را به بار آورد.

● بیلبوردها ابهام برانگیزند   حتماً بیلبوردهایی را دیده اید که به طور همزمان دو محصول مجزا را نمایش می دهند. در این نوع بیلبوردها یکی از محصولات، محصول اصلی است و محصول دیگر محصولی است که مشتری در ازای خرید محصول اصلی شانس بردن آن را به دست می آورد. به طور مثال در بیلبورد یکی از شرکت های بزرگ لوازم خانگی، اتومبیل های قرعه کشی چنان بزرگ تر از تلویزیون های LCD نمایش داده شده اند که هر بیننده ای در نگاه اول تصور می کند با خرید اتومبیل های مذکور شانس بردن یکی از تلویزیون ها را به دست می آورد، در حالی که او با خرید هر یک از تلویزیون ها می تواند در قرعه کشی اتومبیل های نمایش داده شده شرکت کند. آیا ایجاد چنین ابهامی در ذهن مشتری کار شایسته ای است؟ در واقع شرکت ها نباید با طراحی علائم یا شواهدی خاص سعی در جلب توجه بینندگان پرمشغله امروزی داشته باشند چراکه آنها دیگر فرصت حل معماهایی اینچنینی را ندارند.

● بیلبوردها کتاب قصه اند   تحقیقات نشان می دهد افراد توجه چندانی به بیلبوردهای شلوغ ندارند. در بسیاری از بیلبوردهای امروزی برخی شرکت ها به تمامی ویژگی ها و منافع حاصل از محصول شان اشاره می کنند، در واقع آنها با به کارگیری تصاویر نامناسب و فونت های زمخت مشتری را دچار انزجار می کنند و با اشاره به تمامی وجوه تمایزشان، تشنگی او را به سرعت رفع می کنند. فراموش نکنید هدف از تبلیغات شما باید جلب نظر مشتریان برای کسب اطلاعات بیشتر باشد نه اینکه خود با ارائه تمامی اطلاعات کشش او را برای کسب اطلاعات بیشتر کور کنید. بدیهی است گرایش افراد به بیلبوردها در فرهنگ ها و مناطق مختلف متفاوت است اما به طور کلی اگر شرکت ها در طراحی بیلبوردهای خود موارد ذیل را به دقت مورد توجه قرار دهند، شانس بیشتری برای جذب مشتریان جدید خواهند داشت. ۱۰ راهکار افزایش بازدید بیلبوردهای تبلیغاتی عبارتند از:

۱) بیلبوردهای تاثیرگذار، ساده، خواندنی و جذاب هستند. فراموش نکنید افراد در حال حرکت فرصت چندانی برای خواندن بیلبوردها ندارند، پس تا می توانید در طراحی بیلبوردهای خود به نکات اصلی اشاره کنید.

۲) تمامی نوشته های بیلبوردها باید حداقل ۴۵ سانتی متر ارتفاع داشته تا به راحتی از دور قابل خواندن باشند. فراموش نکنید اگر بیلبورد شما فاصله دورتری با لب جاده دارد، باید از فونت های بزرگ تری استفاده کنید.

 ۳) تمامی طرح ها و خطوط باید به اندازه کافی بزرگ باشند تا از فاصله دور و سرعت زیاد اتومبیل ها قابل رویت باشند. البته یادتان باشد در اشاره به نشانی و شماره های تماس از فونت کوچک تری استفاده کنید.

 ۴) از رنگ های متضاد مثل زرد و سیاه یا قرمز و سفید استفاده کنید. به یاد داشته باشید تشخیص رنگ های نزدیک به هم از فاصله دور مثل آبی و بنفش یا نارنجی و قرمز بسیار مشکل است. ۵) مطمئن شوید که بیلبوردهای تان متناسب با بازار هدف باشد. در این خصوص از رنگ ها، طرح ها و واژگانی استفاده کنید که جلب توجه کند همچنین برای بازار هدف تان قابل فهم باشد. ۶) بیلبوردهای موثر باید خط سیری مستمر داشته باشند. از این رو در طراحی بیلبوردها حتماً توجه داشته باشید که موارد به صورت یک به یک و خوانا منعکس شوند. اگر عبارات و واژگان تان از هم تفکیک نشده باشند، مطمئناً بیننده را دچار سردرگمی خواهید کرد و توفیق چندانی برای جلب توجه او به دست نخواهید آورد. ۷) به یاد داشته باشید مهم ترین ویژگی بیلبورد شما باید جلب توجه مخاطبان باشد. در این خصوص کارهای زیادی می توانید انجام دهید اما بهترین کار استفاده از طرح های خلاقانه و متمایز با تبلیغات کلیشه ای است. ۸) فراموش نکنید بعد از جلب توجه اولیه، اقدام بعدی ترغیب گرایش به سمت محصول است. سعی کنید صرف نظر از مسائل کلی شرکت تان از منافع حاصل از محصول تان صحبت کنید. ۹) میل به خرید محصول را نزد مخاطبان افزایش دهید. اجازه دهید آنها بخش کوچکی از محصول تان را مزه کنند اما در این خصوص تمامی اطلاعات را منعکس نکنید چراکه آنها مشتاق یافتن جزئیات بیشتری در مورد شما هستند. ۱۰) مخاطبان را تنها نگذارید. حتماً در بیلبوردهای تان از جملاتی چون «همین الان با ما تماس بگیرید» یا «از سایت ما دیدن کنید» استفاده کنید. با استفاده از این جملات، امکان ارتباط با مشتری را افزایش می دهید.

منابع: Outdoorbillboard.com Mediacritica.net روزنامه سرمایه ارسالی از طرف کاربر محترم :omidayandh /ع   

بست های قورباغه ای

بست های قورباغه ای

بست های قورباغه ای که در صنعت به عنوان مهارکش معرفی می شوند، مورد استفاده زیادی در سازه های خاص دارند. استفاده از این بست ها در سازه های مهمی نظیر محازن هوایی و دکل های مخابراتی از یک سو و عدم آگاهی از رفتار دقیق انواع مختلف آنها از سوی دیگر، موجب اهمیت بررسی رفتار این بست ها تحت اثر زلزله می شود. در سازه هایی که دارای بست قورباغه ای بوده و در زلزله ها آسیب دیده اند، مشاهده می گردد که اکثر آسیب ها در این بست ها رخ داده است. در آیین نامه های موجود سازه های فولادی به طور محدود به این موضوع پرداخته شده است. استاندارد AISC انواع مجاز این بست ها و مشخصات فنی آنها را با ذکر ظرفیت مجاز بیان نموده است. با توجه به اینکه انتخاب بست های قورباغه ای بر مبنای ظرفیت کششی عضو مهاربند صورت می گیرد؛ مطالعات انجام شده در این مقاله با فرض اطلاع از بار طراحی لرزه ای مهاربند، با در نظر گرفتن ملاحظات دینامیکی، صورت گرفته است. در نتیجه فقط به بررسی عملکرد بست های قورباغه ای در سازه پرداخته شده است. در این مقاله بعد از شناسایی انواع بست های قورباغه ای مورد استفاده در صنعت ساختمان و استانداردها و دستورالعمل های مرتبط، عملکرد آنها در یکی از زلزله های ایران (زلزله فروردین ماه سال 1385 سیلاخور) مورد بررسی قرار گرفته است. سپس تعدادی از بست های موجود برای انجام آزمایش کشش انتخاب شدند. با استفاده از نتایج حاصل از منحنی های نیرو تغییر مکان دستگاه کشش و کرنش سنج هایی که بر روی بست ها نصب شده بود، سعی گردید تا درک بهتری از رفتار این اجزا حاصل شود. نتایج حاصل از بررسی رفتار این بست ها، نمایانگر نامناسب بودن نوع اتصالات آنها خصوصا در بست های قورباغه ای از نوع قلابدار است. تغییر شکل نامناسب قلاب تحت اثر کشش وارده باعث عدم توسعه شکل پذیری مناسب در رفتار بست می گردد. این نتیجه هم در مطالعات آزمایشگاهی و هم در مشاهدات آسیب های زلزله سیلاخور مشاهده گردید.

---

برای دانلود فایل PDF بررسی عملکرد لرزه ای بست های قورباغه ای  با ذکر یک صلوات بر روی ادامه مطلب کلیک فرمایید.

منبع : http://www.civilstars.com

ترازیابی دقیق و انواع روش های ترازیابی

ترازیابی دقیق و انواع روش های ترازیابی

ترازیابی دقیق با استفاده از دوربین های ترازیاب ویژه از جمله متداول­ترین روشها دراجرای طرحهای عمرانی و توسعه کشور می باشد اجرای پروژه هایی نظیر تهیه پروفیل هایطولی مسیر رودخانه ها راهها خطوط انتقال نیرو و 000 نیازمند کار ترازیابی می باشندعلاوه بر این از این روش در اجرای شبکه های ترازیابی سراسری کشوری و ایجاد نقاطپایه (کنترل زمینی ) برای تبدیل عکسهای هوایی و ماهواره ای به نقشه استفاده می گرددبا وجود دقت بسیار بالای روش ترازیابی سنتی اجرای این روش بسیار زمان بر و پر هزینهبوده و تاکنون روش جایگزینی نیز برای نقشه برداران متصور نبوده است و هنوز هم بعد از گذشت سالیان این عملیات در کشور ما و تنها توسط سازمان نقشه برداری کشور صورت می­پذیرد .



تراز یابی

مقصود از ترازیابی یا نیولمان Leveling تعیین اختلاف ارتفاع بین دو یا چندین نقطه (نسبت به هم یا نسبت به یک سطح مبنای معین)است که با استفاده از دستگاههای مختلف و با روشهای گوناگون صورت می گیرد.منظور از ارتفاع نقطه ای مثل A فاصله قائم این نقطه از سطح ارتفاعی مبداء(ژئوئید )است .

به مجموعه نقاطی که ارتفاع آنها یکسان باشد سطح تراز می گویند.فاصله بین دو سطح تراز یا همپتانسیل تعیین کننده اختلاف ارتفاع بین نقاط واقع بر روی ان دو سطح است.چون اندازه گیری ارتفاع هر نقطه از سطح مبنا میسر نیست لذا در نقشه برداری موقعیت هر نقطه را از نظر ارتفاعی نسبت به نقطه مشخص دیگری که ارتفاع آن نسبت به مبدا ء معلوم است تعیین می­کنند و یا انکه ارتفاع را به طور نسبی (با مبداء فرضی )معین می­کنند.


انواع تراز یابی

عملیات ارتفاعی از نظر دقت به صورت زیر طبقه بندی می گردد.

1-تراز یابی بسیار دقیق
2-تراز یابی دقیق درجه یک
3-تراز یابی دقیق درجه دو
4-تراز یابی درجه سه(معمولی)
5-تراز یابی درجه چهارم

ترازیابی دقیق

این عملیات که دارای دقت زیادی است برای کارهای اجرایی دقیق انجام می شود بطور مثال کاربرد ترازیابی دقیق را می توان در صنعت و مکانیک ( جاگذاری و نصب دستگاههایی مانند توربین ، ژنراتور و … ) همچنین در صنعت و سایر مواردی که نیاز به ترازیابی دقیق و تعیین ارتفاع دقیق دارد استفاده می شود .

به سبب دقت زیادی که در ترازیابی مورد نظر است ، دقت ابزار و وسائلی که در این کار استفاده می شود نیز باید از نظر مشاهده و برداشت بالا باشد .

بنابراین با توجه به دقتی که احتیاج داریم روشهای مشاهده باید به نحوی باشد که خطاها و عوامل موثر در بوجود آمدن آنها را در مشاهدات حذف و یا به حداقل برسانیم که این روشها می تواند به نحوی محاسباتی و یا عملیاتی باشد .

مثلاً خطای کلیماسیون دستگاه را می توان با مساوی گرفتن فاصله شاخصهای عقب و جلو تا دوربین حذف کرد . در ترازیابی دقیق قرائت مستقیم 0.1 میلیمتر و دقتی که ما حدث می زنیم 0.01میلیمتر می باشد .

وسایل مورد نیاز جهت عملیات ترازیابی دقیق :
- دوربین N3
- شاخص دو لبة انوار دارای تراز و پایه های مخصوص آن ( میر دو لبه )
- سکل ( دو عدد )
- متر برای متر کشی
- دفترچه ترازیابی دقیق
- چکش
- چتر آفتابی
- میخ فولادی
- ریسمان (جهت سهولت کار )

ترازیاب مکانیکی N3 ویلد :

دوربین N3 که دقیقترین ترازیاب مکانیکی است و دوربینهای دیجیتالی هم به سختی به دقت آن می رسند ، دارای میکرومتر می باشد که برای ترازیابی سه رقم ( عدد صحیح ) بر روی میر و سه رقم بر روی میکرومتر قرائت می شود که رقم سوم بر روی میر توسط عامل حدس زده می شود .







شاخص دو لبة انوار ( میر دو لبه ) :

این شاخصها دارای دو لبه می باشند ، به لبه ای که اعداد کوچکتر روی آن نوشته شده است اصطلاحاً لبة کوتاه می گوییم و به لبه ای که اعداد بزرگتر روی آن نوشته شده است لبة بلند گوییم .

ثابت میرهای انوار ، عبارت است از اختلاف قرائت لبة بلند با قرائت لبة کوتاه که برابر با 301.550 می باشد ; یعنی در شرایط ایده آل اختلاف قرائت لبة بلند با لبة کوتاه باید برابر 301.550 باشد که این عدد به اندازة ±0.030 قابل تغییر است یعنی اختلافهای <301.580 Δ301.520< قابل قبول می باشند .


قبل از قرار دادن میر بر روی سکل مخصوص باید حتماً حلقة مخصوص موجود برای هر میر را به انتهای آن بست و سپس میر را درون حلقه قرار داد . میرها به پایه بسته شده و به وسیلة پایه ها و تراز موجود بر روی میر ، پس از قرار گرفتن بر روی سکل تراز می شوند .



چتر صحرائی :

جهت استفاده از دوربین ترازیاب حتماًتراز­یابی دقیق باید 10 دقیقه قبل از شروع به قرائت در بیرون از کیس خود قرار بگیرد تا درجه حرارت تک تک قطعات آن با محیط اطرف یکسان شود هنگامیً که ترازیابی در زیر آفتاب انجام گیرد حتماً باید از چتر استفاده نمود و دوربین را به طور کامل در زیر سایه چتر قرار دهیم در غیر این صورت در مشاهدات ما خطا بوجود خواهد آمد .

در هنگام حرکت نیز دوربین باید در زیر چتر صحرایی قرار داشته باشد و در این حالت باید دوربین را جهت استقرار در نقطه جدید حرکت داد ،در کل دوربین به هیچ وجه نباید در زیر آفتاب قرار گیرد .

برگ محاسبه ( مشاهدات ترازیابی دقیق ) :

برای نوشتن و محاسبةمشاهدات ترازیابی دقیق از فرم مخصوص مشاهدات استفاده می شود که از هر سری مشاهدات دو نسخه (دو برگ) موجود است که محاسبات بر روی نسخة دوم توسط قرائت کننده در دفتر کار انجام می گیرد .

سر برگ :
سر برگ اوراق ترازیابی باید کاملاً پر شود یعنی نوع عملیات ( رفت یا برگشت ) ، شمارة دفتر ، شماره صفحه ، صفحة مسلسل ، نام منطقه عملیاتی ، وضعیت هوا ، تاریخ و ساعت انجام عملیات و همچنین نوع و شمارة دوربین و شمارة میرها ، ایستگاه مبدا و مقصد ، دمای شروع و پایان کار و وضعیت خورشید و باد باید نوشته شود .


در مورد وضعیت خورشید و باد باید با توجه به گراف خورشید و باد عدد مربوط به این قسمت را پر کنیم (که در قسمت محاسبات با توجه به این عدد تصحیحاتی اعمال خواهد گردید ) .


خطا ها در ترازیابی دقیق :
خطاهای مختلفی بر سر راه ترازیابی دقیق وجود دارد که اکثراً خطای دستگاهی می باشد و می توان از آن جمله به موارد زیر اشاره نمود :
- خطای انکسار
- خطای نشست قائم میر ها و ترازیاب
- خطای کلیماسیون دستگاه
- خطای قائم نبودن میر ها
- خطای درجه بندی میر و …


کنترل ابزار ترازیابی دقیق :

- کنترل تراز میر­های انوار
وسایل مورد نیاز جهت آزمایش دوربین جهت کنترل خطای قائم نبودن میر ها (خطای تراز میرهای انوار) :
- دوربین تئودولیت (2 دستگاه)
- سه پایه(دو عدد)
- میر انوار (که برای ترازیابی دقیق استفاده می گردد و یا قرار است تراز آنها کنترل شوند)
- متر
- میخ فولادی
- چکش
- آچارهای مخصوص


نحوه کنترل :

جهت انجام عملیات ترازیابی ، قبل از هر اقدامی حتماً باید تجهیزات مربوطه کنترل گردد .یکی از این کنترل­ها ، کنترل کردن ترازهای تعبیه شده بر روی میرهای مورد استفاده در این عملیات است .
کنترل تراز بودن میر (انوار) :
برای کنترل تراز هر یک از میرها ابتدا توسط یک دوربین تئودولیت و متر دو امتداد عمود بر هم پیدا می­کنیم ( حتی الامکان به صورتی که تشکیل یک مثلث متساوی الاضلاع را بدهند) .
پس از پیاده کردن دو امتداد عمود بر هم از دو دوربین تئودولیت موجود یکی را در انتهای یک امتداد و دیگری را در انتهای امتداد دیگر قرار می­دهیم و به طور کامل این دو دوربین را به طور دقیق در نقطه انتهای هر­یک از امتدادهای پیاده شده استقرار می­دهیم .


در مرحله بعدی میر انواری که قرار است تراز آن کنترل گردد در محل تقاطع دو امتدا پیاده شده باید قرار داده شود این استقرار به این نحو باید انجام پذیرد که ابتدا سکل را بر روی نقطه تقاطع قرار می­دهیم و سپس میر انوار را بر روی آن به نحوی سوار می­کنیم که دو میله نگهدارنده میر هر یک در راستای هر کدام از امتدادهای پیاده شده مورد نظر قرار گیرد پس از انجام این عمل میر را تراز می­کنیم .


پس از تراز کردن میرها عاملی که در پشت یکی از این دوربین­ها قرار دارد تار قائم دوربین مورد نظر را به گوشه انتهای میری که در محل تقاطع قرار دارد و تراز شده نشانه روی می­کند (به طور دقیق بر لبه کناری میر نشانه روی می­کند) ، سپس تلسکوپ تئودولیت مورد نظر را حول محور افقی(ثانویه) دوربین به آرامی و روبه سمت بالا حرکت می­دهد و کنترل میکند تا ، تار قائم دقیقاً بر روی لبه کناری میر مورد نظر حرکت کند اگر تارقائم در حرکت رو به بالا بروی لبه حرکت نکرد ، باید عاملی که در پشت دوربین قرار دارد به عامل دیگری که در کنار میر ایستاده علامت دهد و عاملی که در کنار میر قرار دارد با استفاده از گیره نگهدارنده ای که عمود بر امتداد استقرار دوربین است به میزانی جا به جا کند که عامل مستقر در پشت دوربین علامتی مبنی بر قرار داشتن تار قائم دوربین بر لبه میردر کل طول جابه جای تلسکوپی دوربین قرار داشته باشد .


این عملیات را عیناً برای امتداد دیگر نیز انجام می­دهیم . این پروسه تا زمانی که لبه های انتخاب شده دو طرف میر مورد نظر بر روی تار قائم تلسکوپ هر دو دربین بدون انحراف (از تارها) مشاهده شود .
در این زمان اگر حباب میر مورد نظر از حلقه میانی خارج شده باشد نشانگر این است که تراز میر ما کالیبره نیست در این حالت برای کالیبره کردن تراز با استفاده از آچارهای مخصوص پیچ­های تراز مورد نظر را به نحوی تغییر می­دهیم که حباب دقیقاً در وسط تراز قرار گیرد .

منبع:ایران مساحت

تخمین تجربی ابعاد فونداسیون نواری

تخمین تجربی ابعاد فونداسیون نواری

در کارها بصورت تجربی:

برای مشاهده ادامه مطلب را ببینید …

ضخامت پی= تعداد طبقات*۱۰+ ۲۰ سانتی متر   (تحت هیچ شرایط ضخامت پی از ۵۰ سانتی متر کمتر نشود)

عرض پی = تعداد طبقات *۲۰+ ۴۰ سانتی متر.

مثال (ساختمان ۵ طبقه):

عمق ۷۰ سانتی متر ( ۷۰=۲۰+۵*۱۰)

عرض پی ۱۴۰ سانتی متر ( ۱۴۰=۴۰+۵*۲۰)

این روش کنترلی خوبی است ولی ملاک؛ محاسبات و شرایطی ملک مورد نظر است چرا که وابستگی به ژئوتکنیک دارد …

تخلفات ساختمانی

تخلفات ساختمانی

ماده 100 قانون شهرداری ها از جمله مواد پرکاربردی است که البته آنچنان که باید به بررسی آن پرداخته نشده است . در ابتدا به جایگاه ماده 100 قانون شهرداری در نظام حقوقی ایران به اختصار اشاره ای خواهیم کرد

نظام حقوقی ایران در یک تقسیم بندی کلی به مراجع اداری و مراجع قضایی تقسیم می شود که این مراجع نیز خود به مراجع عمومی و استثنایی تقسیم می شوند . مراجع قضایی عمومی همان دادگاه های عمومی موجود در نظام قضایی کشور و مراجع قضایی استثنایی هم به دو شاخه کیفری و حقوقی تقسیم می شوند .

مراجع استثنایی حقوقی به مراجع حقوقی دادگستری ( عزل و نصب قضات آن کلاً در اختیار قوه قضائیه است . ) و مراجع حقوقی غیر دادگستری ( عزل و نصب قضات آن کلاً و جزئاً در صلاحیت قوه مجریه می باشد . )تقسیم می شود .

مراجع استثنایی کیفری شامل دادگاه های نظامی ، دادگاه انقلاب و دادگاه ویژه روحانیت می باشد .

اما مراجع اداری نیز به مراجع اداری عمومی که دیوان عدالت اداری تنها مرجع آن و مراجع اداری استثنایی که شامل مراجعی چون مراجع اختلاف مالیاتی می باشد ، تقسیم بندی می شود که در برگیرنده کمسیون م 100 مقرر در قانون الحاق بند 3 به م 99 و کمسیون م 77 نیز می باشد .

بسیاری از مراجعین به شهرداریها افرادی هستند که سروکار آنان با کمیسیونهای ماده صد شهرداری است.

بخشی از افرادی که پرونده آنها در این کمیسیونها رسیدگی می شود کسانی هستند که بدون داشتن پروانه ساختمانی ، مبادرت به احداث بنا نموده اند. در این زمینه ماده صد قانون شهرداریها مقرر داشته است که : « مالکین اراضی و املاک واقع در محدوده شهر یا حریم آن باید قبل از هر اقدامی یا تفکیک اراضی و شروع ساختمان از شهرداری پروانه اخذ نمایند . شهرداری می تواند از عملیات ساختمانی ساختمانهای بدون پروانه یا مخالف مفاد پروانه به وسیله مأمورین خود اعم از آنکه ساختمان در زمین محصور یا غیر محصور واقع باشد ، جلوگیری نماید »

یکی از معضلات اساسی مربوط به امر ساخت و ساز که مدیریت شهری را درگیر کرده بحث تخلفات ساختمانی است.

نهادهای مربوطه:

علاوه بر شهرداری، وزارت مسکن و شهرسازی، وزارت کشاورزی، دادگستری، استانداری‌ها، فرمانداری‌ها، سازمان حفاظت میراث فرهنگی، وزارت راه و ترابری و وزارت نیرو از جمله نهادهای دولتی و عمومی هستند که هر کدام حسب تکالیف قانونی خود با این موضوع مواجه اند.

اولین قانونی ‌که در مورد تخلفات ساختمانی و ضمانت اجرای برخورد با این موضوع در ایران وجود دارد مربوط به قانون مجازات اسلامی سال 1304است که در آن هر گونه ساخت و ساز مغایر با پروانه صادره را جرم تلقی و مجازات آن را منوط به تصویب آیین نامه‌ای توسط دولت کرده که متعاقباً در آیین نامه امور خلافی سال 1324 مجازات جریمه و حبس برای آن در نظر گرفته شده است.

علاوه بر این مجازات مقرر متعاقباً در سال 1334 به منظور رسیدگی به امر تخلف کمیسیونی تشکیل شد تا در مورد ماهیت بنای غیر مجاز نیز تصمیم‌ گیری نماید.

تخلفات ساختمانی:

تخلفات ساختمانی به دو دسته تقسیم می شوند :

الف- تخلفات مطابق ضوابط

ب- تخلفات خلاف ضوابط

الف – تخلفات مطابق ضوابط : مطابق مقررات شهرسازی کسانی که می خواهند ساختمان احداث نمایند می بایستی از شهرداری پروانه ساختمان اخذ نمایند . در صورتی که مالکی ساختمان خود را بدون پروانه و یا با پروانه و بیشتر از مشخصات پروانه احداث نماید ، لیکن با ضوابط طرحهای مصوب و سایر مقررات شهرداری مغایرت نداشته باشد مقدار زیربنای بدون پروانه مطابق ضوابط محسوب شده و ساختمان موجود پس از رسیدگی و اخذ جرایم متعلقه قانونی خواهد بود .

مثال 1– شخصی که ملکش در کاربری مشخصی واقع بوده اگر بدون اخذ پروانه و یا برخلاف پروانه صادره اقدام به احداث ساختمان در حد ضوابط نماید ، این قبیل ساختمان ها خلاف داخل ضوابط محسوب می گردد .

مثال 2– شخصی که می توانست بااخذ مجوز تفکیک ملک خود را به سه قطعه تفکیک نماید بدون اخذ مجوز این کار انجام داد و مالکین هر قطعه درحد ضوابط اقدام به احداث ساختمان نموده اند.

ب – تخلفات خارج از ضوابط : هرگاه زیربنای احداثی بدون پروانه یا مازاد بر پروانه مغایر با ضوابط و مقررات طرح های مصوب و دستورالعمل های موجود باشد و یا این که نوع استفاده از ساختمان نسبت به پروانه تغییر یافته باشد کلاً تخلفات خارج از ضوابط تلقی گردیده و با تشکیل پرونده تخلف توسط شهرداری های مناطق به کمیسیون های ماده صد شهرداری ارجاع خواهد شد .

کمیسیون ماده صد قانون شهردارى

ماده صد : مالکین اراضى و املاک واقع در محدوده شهر یا حریم آن باید قبل از هر اقدام عمرانى یا تفکیک اراضى و شروع ساختمان از شهردارى پروانه أخذ نمایند .

شهردارى مى‏تواند از عملیات ساختمانى ساختمان‏هاى بدون پروانه یا مخالف مفاد پروانه به وسیله مأمورین خود اعم از آن که ساختمان در زمین محصور یا غیر محصور واقع باشد ، جلوگیرى نماید .

بر اساس ماده 100 شهردارى ، قبل از هر اقدام عمرانى اخذ پروانه از شهردارى الزامى است . هر گونه تعمیر املاک واقع در توسعه‏ى معابر و طرح‏هاى تملکى با هماهنگى و مجوز شهردارى باید انجام پذیرد .

تبصره 1 :

در موارد ذکر شده‏ى فوق که از لحاظ اصول شهرسازى یا فنى یا بهداشتى ، قلع تأسیسات و بناهاى خلاف مشخصات مندرج در پروانه ضرورت داشته باشد یا بدون پروانه شهردارى ساختمان احداث یا شروع به احداث شده باشد به تقاضاى شهردارى موضوع در کمیسیون‏هائى مرکب از :

نماینده وزارت کشور با انتخاب وزیر کشور و یکى از قضات دادگسترى با انتخاب وزیر دادگسترى و یکى از اعضاى انجمن شهر ( شوراى شهر ) با انتخاب انجمن مطرح مى‏شود .

کمیسیون پس از وصول پرونده به ذینفع اعلام مى‏نماید که ظرف ده روز توضیحات خود را کتباً ارسال دارد ، پس از انقضاء مدت مذکور، کمیسیون مکلف است موضوع را با حضور نماینده شهردارى که بدون حق رأى براى اداى توضیح شرکت مى‏کند ظرف مدت یک ماه تصمیم مقتضى بر حسب مورد اتخاذ کند ؛ در مواردى‏که شهردارى از ادامه عملیات ساختمانى بدون پروانه یا مخالف مفاد پروانه جلوگیرى مى‏کند مکلف است حداکثر ظرف یک هفته از تاریخ جلوگیرى ، موضوع را در کمیسیون مذکور مطرح نماید ، در غیر این صورت کمیسیون به تقاضاى ذینفع به موضوع رسیدگى خواهد کرد .

در صورتى‏که تصمیم کمیسیون بر قلع تمام یا قسمتى از بنا باشد ، مهلت مناسب را که نباید از دو ماه تجاوز کند ، تعیین مى‏نماید. شهردارى مکلف است تصمیم مزبور را به مالک ابلاغ کند . هر گاه مالک در مهلت مقرر اقدام به قلع بنا ننماید ، شهردارى رأساً اقدام کرده و هزینه آن را طبق مقررات آئین‏نامه اجراى وصول عوارض ، از مالک دریافت خواهد نمود.

تبصره 2 :

در مورد اضافه بنا زائد بر مساحت زیربناى مندرج در پروانه ساختمانى واقع در حوزه استفاده از اراضى مسکونى ، کمیسیون مى‏تواند در صورت عدم ضرورت قلع اضافه بنا با توجه به موقعیت ملک از نظر مکانى ( در بر خیابان‏هاى اصلى یا خیابان‏هاى فرعى و یا کوچه‏هاى بن‏باز یا بن‏بست) رأى به أخذ جریمه‏اى که متناسب با نوع استفاده از فضاى ایجاد شده و نوع ساختمان از نظر مصالح مصرفى باشد ، تعیین کند و شهردارى مکلف است براساس آن نسبت به وصول جریمه اقدام نماید. ( جریمه نباید از حداقل یک دوم کمتر و از 3 برابر ارزش معاملاتى ساختمان براى هر مترمربع بناى اضافى بیشتر باشد . )

در صورتى‏که ذینفع از پرداخت جریمه خوددارى نمود شهردارى مکلف است مجدداً پرونده را به همان کمیسیون ارجاع و تقاضاى صدور رأى تخریب را بنماید . کمیسیون در این مورد نسبت به صدور رأى تخریب اقدام خواهد نمود

تبصره 3 :

در مورد اضافه بنا زائد به مساحت مندرج در پروانه ساختمانى واقع در حوزه استفاده از اراضى تجارتى و صنعتى و ادارى ، کمیسیون مى‏تواند در صورت عدم ضرورت قلع اضافه بنا با توجه به موقعیت ملک از نظر مکانى ( در بر خیابان‏هاى اصلى یا خیابان فرعى و یا کوچه بن‏باز یا بن‏بست ) رأى به اخذ جریمه‏اى که متناسب با نوع استفاده از فضاى ایجاد شده و نوع ساختمان از نظر مصالح مصرفى باشد ، تعیین کند و شهردارى مکلف است براساس آن نسبت به وصول جریمه اقدام نماید (جریمه نبایداز حداقل 2 برابر کمتر و از 4 برابر ارزش معاملاتى ساختمان براى هر مترمربع بناى اضافى ایجاد شده بیشتر باشد) در صورتى‏که ذینفع از پرداخت جریمه خوددارى نمود شهردارى مکلف است مجدداً پرونده را به همان کمیسیون ارجاع و تقاضاى صدور رأى تخریب را بنماید . کمیسیون در این مورد نسبت به صدور رأى تخریب اقدام خواهد نمود .

تبصره 4 :

در مورد احداث بناى بدون پروانه در حوزه استفاده از اراضى مربوطه در صورتى‏که اصول فنى و بهداشتى و شهرسازى رعایت شده باشد ، کمیسیون مى‏تواند با صدور رأى بر اخذ جریمه بازاء هر مترمربع بناى بدون مجوز یک دهم ارزش معاملاتى ساختمان یا یک پنجم ارزش سرقفلى ساختمان ، در صورتى‏که ساختمان ارزش دریافت سرقفلى داشته باشد ، هر کدام که مبلغ آن بیشتر است از ذینفع ، بلامانع بودن صدور برگ پایان ساختمان را به شهردارى اعلام نماید .

اضافه بنا زائد بر تراکم مجاز براساس مفاد تبصره‏هاى 2 و 3 عمل خواهد شد .

تبصره 5 :

در مورد عدم احداث پارکینگ و یا غیرقابل استفاده بودن آن و عدم امکان اصلاح آن ، کمیسیون مى‏تواند با توجه به موقعیت محلى و نوع استفاده از فضاى پارکینگ ، رأى به أخذ جریمه‏اى که حداقل یک برابر و حداکثر دو برابر ارزش معاملاتى ساختمان براى هر مترمربع فضاى از بین رفته پارکینگ باشد ، صادر نماید . (مساحت هر پارکینگ با احداث گردش 25 مترمربع مى‏باشد . )

شهردارى مکلف به أخذ جریمه تعیین شده و صدور برگ پایان ساختمان مى‏باشد .

تبصره 6 :

در مورد تجاوز به معابر شهر ، مالکین موظف هستند در هنگام نوسازى براساس پروانه ساختمان و طرح‏هاى مصوب رعایت برهاى اصلاحى را بنمایند .

در صورتى‏که برخلاف پروانه و یا بدون پروانه تجاوزى در این مورد انجام گیرد؛ شهردارى مکلف است از ادامه عملیات جلوگیرى و پرونده امر را به کمیسیون ارسال نماید . در سایر موارد تخلف مانند عدم استحکام بنا ، عدم رعایت اصول فنى و بهداشتى و شهرسازى در ساختمان ، رسیدگى به موضوع در صلاحیت کمیسیون‏هاى ماده صد است .

تبصره 7 :

مهندسین ناظر ساختمانى مکلفند نسبت به عملیات اجرائى ساختمانى که به مسئولیت آنها احداث مى‏شود ، از لحاظ انطباق ساختمان با مشخصات مندرج در پروانه و نقشه‏ها و محاسبات فنى ضمیمه آن به طور مستمر نظارت کرده و در پایان کار مطابقت ساختمان با پروانه و نقشه و محاسبات فنى را گواهى نمایند .

هرگاه مهندس ناظر برخلاف واقع گواهى نماید و یا تخلف را به موقع به شهردارى اعلام نکند و موضوع منتهى به طرح در کمیسیون مندرج در تبصره یک ماده صد قانون شهردارى و صدور رأى بر جریمه یا تخریب ساختمان گردد ، شهردارى مکلف است مراتب را به نظام معمارى و ساختمانى منعکس نماید .

شوراى انتظامى نظام مذکور موظف است مهندس ناظر را در صورت ثبوت تقصیر برابر قانون نظام معمارى و ساختمانى حسب مورد با توجه به اهمیت موضوع به 6 ماه تا سه سال محرومیت از کار و در صورتى‏که مجدداً مرتکب تخلف شود که منجر به صدور رأى تخریب به وسیله کمیسیون ماده صد گردد ، به حداکثر مجازات محکوم کند . مراتب محکومیت از طرف شوراى انتظامى نظام معمارى و ساختمانى در پروانه اشتغال درج و در یکى از جرائد کثیرالانتشار اعلام مى‏شود . شهردارى مکلف است تا صدور رأى محکومیت به محض وقوف از تخلف مهندس ناظر و ارسال پرونده کمیسیون ماده صد به مدت حداکثر 6 ماه از أخذ گواهى امضاء مهندس ناظر مربوطه براى ساختمان جهت پروانه ساختمان شهردارى خوددارى نماید .

مأموران شهردارى نیز مکلفند در مورد ساختمان‏ها نظارت نمایند و هر گاه از موارد تخلف در پروانه به موقع جلوگیرى نکنند و یا در مورد صدور گواهى انطباق ساختمان با پروانه مرتکب تقصیرى شوند ، طبق مقررات قانونى به تخلف آنان رسیدگى مى‏شود و در صورتى‏که عمل ارتکابى مهندسین ناظر و مأموران شهردارى واجد جنبه جزائى هم باشد از این جهت نیز قابل تعقیب خواهند بود .

در مواردى‏که شهردارى مکلف به جلوگیرى از عملیات ساختمانى است و دستور شهردارى اجرا نشود ، مى‏تواند با استفاده از مأموران اجرائیات خود و در صورت لزوم مأموران انتظامى براى متوقف ساختن عملیات ساختمانى اقدام نماید.

تبصره 8 :

دفاتر اسناد رسمى مکلفند قبل از انجام معامله قطعى در مورد ساختمان‏ها گواهى پایان ساختمان و در مورد ساختمان‏هاى ناتمام گواهى عدم خلاف تا تاریخ انجام معامله را که توسط شهردارى صادر شده باشد ملاحظه و مراتب را در سند قید نمایند .

در مورد ساختمان‏هائى که قبل از تاریخ تصویب نقشه جامع شهر ایجاد شده در صورتى‏که اضافه بناء جدیدى حادث نشده باشد و مدارک و اسناد نشان‏دهنده ایجاد بنا قبل از سال تصویب طرح جامع شهر باشد ، با ثبت و تصریح مراتب فوق در سند مالکیت ، انجام معامله بلامانع مى‏باشد .

تبصره 9 :

ساختمان‏هایى که پروانه ساختمان آنها قبل از تاریخ تصویب نقشه جامع شهر صادر شده است از شمول تبصره 1 ماده صد قانون شهردارى معاف مى‏باشند .

تبصره 10 :

در مورد آراء صادره از کمیسیون ماده صد قانون شهردارى ، هرگاه شهردارى یا مالک یا قائم مقام او از تاریخ ابلاغ رأى ظرف مدت ده روز نسبت به آن رأى اعتراض نماید ، مرجع رسیدگى به این اعتراض کمیسیون دیگر ماده صد خواهد بود که اعضاى آن غیر از افرادى مى‏باشند که در صدور رأى قبلى شرکت داشته‏اند، رأى این کمیسیون قطعى است .

تبصره 11 :

آئین نامه ارزش معاملاتى ساختمان پس از تهیه توسط شهردارى و تصویب

انجمن شهر ( شوراى اسلامى شهر ) در مورد أخذ جرائم قابل اجراست و این ارزش معاملاتى سالى یک بار قابل تجدیدنظر خواهد بود.

تخلف تراکم اضافی که عبارت است از اضافه بنا زائد بر مساحت زیر بنای مندرج در پروانه ساختمانی از سوی مالک ، یکی دیگر از انواع تخلفات داخل در صلاحیت کمسیون م 100 قانون شهرداری می باشد .

در مورد تخلف احداث بنا بدون پروانه در حریم یا محدوده شهر نسبت به ساختمانهایی که پروانه ساختمان آنها بعد از تاریخ تصویب نقشه جامع شهر صادر شده بنا به تقاضای شهرداری موضوع در کمسیون هایی مرکب از نماینده وزارت کشور به انتخاب وزیر کشور یکی از قضات دادگستری به انتخاب وزیر دادگستری و یکی از اعضای انجمن شهر به انتخاب انجمن « شورای اسلامی شهر » مطرح می شود .

تخلفات در حریم ها

با هرگونه تخلف در ساخت و ساز در حریم ، هرگونه فعل و انفعال غیررسمی و غیرقانونی و تخلف اشخاص اعم از حقیقی و حقوقی، دولتی و غیردولتی، تعاونی های مسکن وابسته به دستگاه های دولتی، عمومی، قوه قضائیه، شهرداری، نیروهای مسلح (نظامی و انتظامی) و نهادهای انقلاب اسلامی، نهادها، ستادها و مؤسسات عمومی که املاک و اراضی بزرگ در نقاط مختلف واقع در محدوده و حریم در اختیار دارند، برخورد جدی، همه جانبه و بدون اغماض خواهد شد و از آنجا که بخش عمده ای از این تخلف ها به تعاونی های مسکن ارتباط داده می شود، لازم است همه اعضا و مسئولان این تعاونی ها با آگاهی کامل از قوانین و مقررات وارد معاملات شوند. در غیر این صورت علاوه بر این که دستگاه های دولتی ذیربط و شهرداری هیچ مسئولیتی از قبیل تامین زمین معوض یا تغییر کاربری نخواهند داشت، مسئولان تعاونی ها و دیگر اشخاص حقیقی و حقوقی متخلف احتمالی ملزم به جبران خسارت های وارده هستند.

در ارتباط با بحث جلوگیری از تخلفات ساختمانی با سه عامل مواجه هستیم گفت:نخستین عامل مرحله پیشگیری است که مطابق صدر ماده صد قانون شهرداری ها مأمورین شهرداری بدون نیاز به کسب دستور مقام قضایی می‌توانند از هرگونه ساخت و ساز غیر مجاز جلوگیری نمایند .

همچنین تبصره هفت ماده صد در مواردی که شهرداری مکلف به جلوگیری از تخلفات ساختمانی است و دستور شهرداری اجرا نمی شود اجازه داده است که با استفاده از مأمورین اجرائیات (و در صورت لزوم مأمورین انتظامی) برای متوقف ساختن عملیات ساختمانی اقدام نمایند.

بنابراین نه تنها قانونگذار، مأمورین شهرداری را مکلف به جلوگیری نموده است بلکه استثنائاً صدور حکم قضایی را لازم ندانسته و پرسنل اجرائیات شهرداری و مأمورین انتظامی را نیز مکلف به همکاری نموده است.

از سوی دیگر، مطابق تبصره هفت ماده صد «مهندسان ناظر» را نیز مکلف به اعلام به موقع تخلف و خودداری از گواهی انطباق ساختمان با مشخصات مندرج در پروانه و نقشه‌ها و محاسبات حتی در پایان کار نموده است و چنانچه مهندسان ناظر مراتب تخلف را به موقع اعلام ننمایند و یا نسبت به صدور گواهی بر خلاف واقع اقدام نمایند ضمانت اجرای شدیدی در نظر گرفته شده است. بنابراین در این مرحله قانونگذار ضمانت اجرای بسیار قوی را برای پیشگیری از هر گونه تخلفات ساختمانی در نظر داشته است.

عامل دوم

تکلیف شهردار منطقه جهت ارسال به موقع پرونده تخلف به کمیسیون ماده صد است. به طوری که مطابق تبصره یک ماده صد در مواردی که شهرداری از ادامه ساختمان بدون پروانه یا مخالف مفاد پروانه جلوگیری می‌کند مکلف است حداکثر ظرف یک هفته از تاریخ جلوگیری موضوع را در کمیسیون ماده صد مطرح نماید. این در حالی است که بعضاً مشاهده می شود که مدت های مدید از تاریخ ابلاغ دستور جلوگیری به مالک بعضاً پرونده بلااقدام در منطقه باقی می‌ماند و این موضوع موجب تجری متخلفان می‌ شود.

رسیدگی قانونی به ساخت و سازهای غیر مجاز در کمیسیون‌های ماده صد عامل سوم در خصوص بحث جلوگیری از تخلفات ساختمانی میباشد تقاضای شهرداری در خصوص تخلفات در کمیسیونی مرکب از نماینده وزارت کشور (به انتخاب وزیر کشور) یکی از قضات دادگستری (به انتخاب وزیر دادگستری) یکی از اعضای شورای اسلامی شهر (به انتخاب شورای شهر) مطرح می شود تا موضوع تخلف مورد رسیدگی قرار گیرد. چنانچه موضوع تخلف از لحاظ شهرسازی یا فنی یا بهداشتی مورد توجه قرار گیرد تصمیم کمیسیون مبنی بر قلع خواهد بود لیکن در مورد اضافه بنا زائد بر مساحت زیربنای مندرج در پروانه و یا احداث بنای بدون پروانه و یا عدم احداث پارکینگ باشد کمیسیون می‌تواند در صورت عدم ضرورت قلع اضافه بر بنا با توجه به موقعیت ملک رأی بر اخذ جریمه نماید.بدیهی است برخورد قاطع و صدور آراء منجز و متناسب از سوی کمیسیون مذکور (فارق از نگاه درآمدی) می تواند نقش مؤثری در جلوگیری از ساخت و ساز داشته باشد.

ارزش معاملاتی

عبارت است از : مبلغ معینی که در هر منطقه جغرافیایی و محل واقع شدن ملک ، از سوی اداره امور اقتصادی و دارایی محل ، به عنوان قیمت منطقه ای تعیین و مشخص می گردد . ادراه دارایی محل همه ساله بر اساس معیارهای مشخصی که در اختیار دارد ، ارزش معاملاتی زمین و ساختمان را در هر محل و منطقه جغرافیایی از نظر موقعیت مکانی و اینکه آیا در بر کوچه و خیابان واقع گردیده یا نه ، و با در نظر گرفتن سایر معیارهای موجود برآورد نموده و مراتب را به کایه دستگاههای ذی ربط اعلام می دارد .فایده علمی و حقوقی بحث در این است که فرضاً ،اگر ساختمانی در سال 1369 بدون پروانه احداث شده باشد و در زمان حاضر کمیسیون ماده صد ، حکم بر جریمه مالک به پرداخت سه برابر ارزش معاملاتی صادر کرده باشد : آیا ملاک احتساب ارزش معاملاتی همان مبلغی است که ده سال قبل معیار بوده ؟

به دلیل کم توجهی شهرداریها به تبصره یک ماده صد قانون شهرداریها ، وزارت کشور ناچار شد تصمیم مهمی را به موجب بخشنامه شماره 2/34/3/1 /19095 ـ 19/11/1376 ، را در این زمینه اتخاذ و صادر نماید . متن کامل بخشنامه مذکور به این شرح است :

« بخشنامه به استانداران » :

با توجه به سؤالات مطروحه از سوی برخی از شهرداریها و اعضای کمیسیونهای ماده صد قانون شهرداری ، در خصوص این که آیا ارزش معاملاتی زمان وقوع تخلف ، ملاک محاسبه جریمه از سوی کمیسیونهای ماده صد خواهد بود و یا ارزش معاملاتی روز دارایی ؛ لذا بدین وسیله اعلام می دارد ، نظر به اینکه تعیین دقیق زمان وقوع تخلف ، خصوصاً در مورد ساختمانهای قدیمی که بدون اخذ پروانه ساختمانی از شهرداری و یا مغایر مفاد پروانه صادره ، احداث و به پایان رسیده و سالها مورد بهره برداری قرار گرفته است امکان پذیر نمی باشد ؛ و از طرفی مطابق قسمت اخیر تبصره “ یک ” ذیل ماده صد قانون شهرداری ، که طی آن شهرداری موظف است به محض جلوگیری از عملیات ساختمانی ( عدم تأیید عملیات و جلوگیری از صدور گواهی پایان ساختمان به منزله توقف روند تکوینی موضوع و تعیین وضعیت ساختمان می باشد ) ، ظرف یک هفته موضوع را در کمیسیون ماده صد مطرح نماید بنا بر این ارزش معاملاتی زمان توقف عملیات ساختمانی ( توقف چه به صورت فیزیکی ویا خودداری از تأیید و ارائه گواهی لازم ) و ارجاع موضوع به کمیسیون ماده صد ، می تواند ملاک محاسبه و تعیین جریمه از سوی اعضای محترم کمیسیون ماده صد باشد . مقتضی است دستور فرمایید ، مراتب جهت اقدام لازم به شهرداریهای تابعه ابلاغ گردد .

—مطالعات تطبیقی با دیگر کشورها:

تطبیقی در قوانین کشورهایی مانند هندوستان و فرانسه نیز حاکی از وجود ضمانت‌های اجرایی کیفری برای این موضوع (ساخت و سازهای غیر مجاز) است. در کشور توسعه یافته ‌ای چون فرانسه، با جرم شناختن استنکاف و تمرد از اجرای دستور توقف و همچنین استنکاف از اجرای آرای صادره و اعمال مجازات‌هایی همچون حبس، جزای نقدی و سایر مجازات‌های تکمیلی (همانند درج در جراید) در جلوگیری از ساخت و سازهای غیر مجاز موفق بوده‌‌‌‌‌‌‌‌اند.

از جمله می توان از بند 4 مواد 2- 152 Lو 4-152 Lقانون ساخت و ساز فرانسه نام برد که صدور رأی تخریب را موکول به رأی مقامات قضایی نموده و در صورت قصور هر یک از متخلفین اعم از مالک زمین، شخص ذینفع، مهندسان معمار، کارفرما و تمامی اشخاص مسئول در حوزه عملیات ساختمانی از اجرای حکم تخریب، مجازات جریمه به میزان 45000 یورو و در صورت تکرار جرم شش ماه حبس و مجازات مالی به میزان 75000 یورو نموده است.

پیشنهادات:
1- ماده صد شهرداری ماده ای برای رسیدگی به ساخت و ساز فنی شهری است . تشکیل کمیسیون فنی به جای کمیسیون اجتماعی برای بررسی به گزارش فنی مأمور شهرداری امری ضروری بوده و حضور یک نماینده از سازمان مسکن و شهرسازی یا سازمان نظام مهندسی یا دفاتر نمایندگی به انتخاب وزیر مسکن و شهرسازی الزامی است.

2- در اجرای تبصره یک کمیسیون ماده صد توضیحات فنی ساختمان را سازمان نظام مهندسی استان یا دفاتر نمایندگی یا مهندس ناظر ساختمان دریافت کند.

3- در اجرای تبصره دو ، در مورد اضافه بنا زائد بر مساحت زیربنای مندرج در پروانه ساختمانی واقع در حوزه استفاده از اراضی مسکونی از نظر فنی و محاسباتی و رعایت آیین‌نامه 2800 به تأیید سازمان نظام مهندسی استان یا دفاتر نمایندگی یا مهندس ناظر ساختمان رسیده و سپس اقدام به أخذ جریمه شود

4- در اجرای تبصره سه ، در مورد احداث بنای بدون پروانه در حوزه استفاده از اراضی مربوطه رعایت اصول فنی و بهداشتی به تایید سازمان نظام مهندسی استان یا دفاتر نمایندگی یا مهندس ناظر ساختمان رسیده و سپس اقدام به اخذ جریمه شود .

5- در اجرای تبصره ششم، موارد تخلف مانند مستحکم نبودن بنا، رعایت نکردن اصول فنی و مهندسی در ساختمان رسیدگی به موضوع از صلاحیت کمیسیون‌های ماده 100 خارج شود .

6- حداقل جریمه ماده صد کمیسیون نسبت به هزینه أخذ پروانه ساختمانی ده برابر باشد تا مالکان نسبت به رعایت آیین‌نامه‌ها و مقررات ملی ساختمان ترقیب شوند .

شهرداری دارای شخصیت حقوقی و از جمله موسسات عمومی است و دخل و تصرف در اموال و وجوه شهرداری تصرف در اموال عمومی و جرم است و مرتکب به مجازات مقرر در قانون محکوم می‌شود و طبق ماده 79 قانون شهرداری‌ها، شهردار و رئیس حسابداری ذی‌حساب هستند و کلیه پرداخت‌های شهرداری در حدود بودجه مصوب به استناد ثبت و با رعایت مقررات آیین‌نامه مالی و با امضای شهردار و رئیس حسابداری به عمل خواهد آمد. جریمه‌ای که کمیسیون‌های ماده 100 قانون شهرداری‌ها تعیین می‌کنند از جمله درآمدهای شهرداری و طبق ضوابط حاکم بر نحوه هزینه درآمد شهرداری باید هزینه شود و طبق نص صریح تبصره‌های ذیل ماده 100، شهرداری مکلف است نسبت به وصول آن اقدام نماید.
سازش شهرداری با مؤدی به پرداخت کمتر از جریمه تعیین شده توسط کمیسیون خلاف مقررات مالی شهرداری و از محدوده اختیارات آنها خارج است و به طور کلی می‌توان گفت چون وفق مفاد تبصره یک ماده 100 قانون شهرداری‌ها، به تقاضای شهرداری موضوع در کمیسیون مطرح می‌شود و چنانچه رای کمیسیون مورد قبول شهرداری نباشد طبق تبصره 100 ماده 100، می‌تواند تقاضای تجدیدنظر کند و این رای قطعی است. به نظر می‌رسد با صدور رای قطعی اعم از جریمه و تخریب توسط کمیسیون ماده 100، شهرداری حق ندارد رای صادره را اجرا نکند و یا خلاف رای صادره با مودی سازش نماید.

رسیدگی به تخلفات ساختمانی

— شرح فعالیت محل مراجعه

— 1- ارائه شکایت یا گزارش از طرف شهروندان واحد کنترل و پیگیری تخلفات ساختمانی

— 2- ثبت شکایات و گزارش ها دبیرخانه

— 3- بررسی شکایات،دریافت نشانی دقیق و صدور دستورات مقتضی مسوول واحد تخلفات

— 4- مراجعه به محل مورد نظر ، بررسی موضوع و ارائه اخطار کتبی به متخلف جهت حضور در شهرداری و رفع تخلف کارشناس تخلفات

— 5- بررسی گزارش کارشناس تخلفات و اعلام نتیجه به صورت زیر:

— - چنانچه شکایت از مجاور باشد و دعوی شاکی حق باشد مجاور می بایست حقوق شاکی را رعایت نماید مسوول واحد تخلفات

— - چنانچه احداث بدون مجوز باشد از ادامه کار جلوگیری شده

— و تصمیم مقتضی اخذ می گردد. مسوول واحد تخلفات

— 6- بررسی مجدد از محل مورد تخلف ودرصورت عدم رفع خلاف ارجاع به

— مراجع ذیصلاح واحد تخلفات با هماهنگی واحدهای فنی و حقوق

—

منابع و مآخذ
1. شمس- عبدالله، آیین دادرسی مدنی، 1382، جلد اول،تهران، نشر میزان
2. مدنی- جلال الدین،آئین دادرسی مدنی،1381، تهران، نشر میزان
3. منصور- جهانگیر، قانون شهرداری ها،1383، تهران،نشر دیدار
4. منصور- جهانگیر، قانون مجازات اسلامی،1385، تهران،نشر دیدار
5. مهاجری- علی، جزوه آئین دادرسی مدنی،1381، مرکز آموزش قضات روحانی، قم
6.سایت های اینترنتی

تخلخل و نفوذ پذیری

تخلخل و نفوذ پذیری

تخلخل عبارت است از تمام خلل و فرج‌های موجود در رسوب یا سنگ که به دو صورت کل یا موثر بیان می‌شود. تخلخل کل (Total Porosity) شامل تمام منافذ موجود در رسوب یا سنگ است که از نسبت حجم حفره‌های موجود در سنگ به حجم کل سنگ بدست می‌آید و آن را به در صد بیان می‌کنند. تخلخل موثر یا مفید (EffectivePorosity) شامل حفره‌های متصل به هم است که قادر است مایعات را از خود عبور دهد. این تخلخل از نسبت حجم حفره‌های متصل به هم به حجم کل سنگ بدست می‌آید. لازم به ذکر است که در سنگ حفره‌هایی وجود دارد که قادر نیستند مایعات را از خود عبور دهند. این حفره‌ها به نام تخلخل غیر مفید نامیده می‌شود و از تفاضل تخلخل مفید از تخلخل کل بدست می آید.
طبقه بندی تخلخل
تخلخل‌ها را بر مبنای مختلفی همچون اندازه حفره‌ها و زمان تشکیل آنها طبقه بندی می‌کنند. در طبقه بندی بر مبنای اندازه حفره‌ها ، تخلخل‌ها را به دو نوع ماکروسکوپی و میکروسکوپی تقسیم می‌کنند. در تقسیم بندی بر مبنای زمان تشکیل خلل و فرج موجود در سنگ یا رسوب ، تخلخل را به انواع اولیه و ثانویه تقسیم می‌کنند.
انواع تخلخل بر مبنای اندازه
تخلخل ماکروسکوپی
در این تخلخل قطر منافذ از 8 میکرون بیشتر است. در این منافذ ، آب و مواد سیال دائما و به آسانی جریان پیدا می‌کنند و حرکت آنها تابع نیروی جاذبه می‌باشد. منافذ موجود در این نوع تخلخل در اثر انحلال مواد عملکرد فشارهای تکتونیکی و یا شکستگی‌های ناشی از خشک شدن سنگ و رسوب بوجود می‌آیند. در رسوب‌های آبرفتی و در سنگ‌های با قابلیت انحلال زیاد (مثل آهک) به فراوانی قابل مشاهده هستند. شکستگی‌های ناشی از عمل کوهزایی یا انحلال آهک و رسوبات تبخیری حفر‌ه‌ها و مجاری قابل عبور مواد سیال را فراهم می‌کنند. در نتیجه آب و نفت در آنها جریان پیدا می‌کنند. اگر طبقات بالا و پایین آن غیر قابل نفوذ باشند، مخازن بزرگ آب و نفت در چنین سنگ‌هایی حاصل می‌شود.
تخلخل میکروسکوپی
در تخلخل میکروسکوپی قطر منافذ کوچکتر از 8 میکرون می‌باشد. در این منافذ آب و یا سایر سیالات به آسانی نمی‌توانند حرکت کنند. لذا در این نوع منافذ نیروی جاذبه در عبور و جریان مایعات موثر نیست و حرکت مایعات در این منافذ تابع قانون لوله‌های مویین می‌باشد. تخلخل میکروسکوپی در رسوبات رسی فراوان است. این رسوبات طبقات غیر قابل نفوذ هستند و آب را در منافذ کوچک خود جای داده و به زحمت آن را از دست می‌دهند. در واقع تخلخل موجود در رسوبات رسی از نوع غیر مفید بوده و منافذ و حفره‌های موجود در آنها به هم راه ندارند.
عوامل موثر در تخلخل اولیه
اندازه دانه
هر قدر اندازه دانه‌ها کاهش یابد، مقدار تخلخل زیاد ولی نفوذپذیری کم می‌شود. با افزایش اندازه دانه‌ها مقدار تخلخل مفید افزایش یافته و نفوذپذیری زیاد می‌گردد. زیرا در رسوبات دانه ریز ، مجاری متصل کننده حفره‌ها بسیار کوچک است و فشار مویینه زیاد در دیوارهای این مجاری مانع عبور مایعات می‌شود.
جور شدگی
هر قدر جورشدگی بهتر باشد تخلخل و نفوذ پذیری زیادتر خواهد بود، زیرا در سنگ‌هایی که دارای جورشدگی بد هستند ذرات دانه ریز یا ماتریکس بین دانه درشت را پر می‌کنند و تخلخل و نفوذ پذیری را کاهش می‌دهند

شکل دانه‌ها
اگر دانه‌ها دارای گردشدگی و کرویت خوبی باشند، طرز قرار گرفتن آنها به نحوی است که نزدیکتر بهم قرار می‌گیرند (آرایش متراکم) و مقدار تخلخل و نفوذپذیری را کاهش می‌دهد. لذا دانه‌هایی که کمی زاویه دار باشند برای تخلخل اولیه بهتر می‌باشند.
فابریک
فابریک شامل جهت یافتگی و آرایش دانه‌ها می‌باشد. آرایش دانه‌ها در میزان تخلخل و نفوذپذیری موثر است. اگر دانه‌ها دارای آرایش مکعبی باشند مقدار تخلخل 48% و اگر به صورت رمبوهدرال باشند در حدود 26% می‌باشد. جهت یافتگی دانه‌های ماسه به سهولت عبور جریان مایعات یا به عبارت دیگر به میزان نفوذپذیری در داخل خلل و فرج تشکیل شده در رسوب یا سنگ کمک فراوانی می‌کند.


اثر فشار بر تخلخل
پس از پوشیده شدن رسوب بوسیله رسوب‌های بالایی تخلخل در اثر سخت شدن و تراکم کاهش می‌یابد. افزایش زمان عمل و دیاژنز و تراکم به عنوان عوامل اصلی کم کننده تخلخل می‌باشند. اثر فشار بر روی رسوبات رسی تاثیر زیادی گذاشته و میزان تخلخل اولیه در هنگام رسوبگذاری را به مقدار زیادی کاهش می‌دهد. رسوبات ماسه‌ای با تخلخل اولیه خیلی کمتری از رس‌ها ته نشین می‌شوند. ولی در اثر افزایش فشار و ایجاد تراکم ، تخلخل اولیه آنها کاهش چندانی نمی‌کند. در ماسه‌ها کاهش تخلخل در اثر پدیده سیمانی شدن و دیاژنز انجام می‌گیرد.


نفوذ پذیری
سهولت عبور جریان مایعات از داخل حفره‌های رسوب‌ها یا سنگ‌ها را نفوذ پذیری می‌نامند. مقدار نفوذپذیری به اندازه حفره ها ، غلظت مایع و نیروی کششی که با کاهش اندازه دانه‌ها کم می‌شود، بستگی دارد. در واقع عواملی که بر تخلخل اولیه موثرند، در میزان نفوذپذیری نیز موثر می‌باشند. نفوذ پذیری را معمولا با واحد دارسی بیان می‌کنند. یک دارسی عبارتست از نفوذ پذیری که در آن یک مایع با غلظت یک سانتیمتر در ثانیه تحت فشار یک اتمسفر بر سانتیمتر عبور کند. نفوذپذیری اغلب سنگ‌ها بطور کلی کمتر از یک دارسی می باشد.

تخریب بتن

1) مقدمه

ضریب نفوذ پذیرى مشخصه‏اى از بتن است که بوسیله آن مى‏توان اطلاعات مناسبى از ریز ساختار و کیفیت بتن بدست آورد. با توجه به اینکه در مطالعات مربوط به پایائى بتن نظیر بررسى پایائى بتن در برابر نفوذ یون کلر و حملات سولفاتى، در اغلب موارد سیال مهاجم از خارج بتن به داخل بتن نفوذ مى‏کند، بنابراین میزان نفوذ پذیرى، قابلیت بتن را براى سهولت و یا صعوبت ورود سیال به داخل محیط متخلخل بتن مشخص مى‏نماید. به این ترتیب در بسیارى از منابع معتبر "نفوذ پذیرى به عنوان کلید پایائى بتن قلمداد شده است.

در سازه ‏هاى بتنى، بتن پوشش سطحى در اولویت نخست، آرماتورها را از خوردگى حفاظت مى‏کند. بنابراین از دیدگاه خوردگى آرماتور این منطقه سطحى در معرض نفوذ گاز اکسیژن، گاز کربنیک و آب قرار دارد. نفوذ دو سیال گاز کربنیک و آب ریز ساختار بتن را تـغییر مى‏دهد و بنابرایـن این‏دو براى انـجام آزمایش قابل تکرار مناسب نیستند. به این جهت است که به نظر مى‏رسد گاز اکسیژن براى انجام آزمایش نفوذ پذیرى بتن مناسب‏ترین سیال باشد.

در مبحث مربوط به خوردگى آرماتور در بتن و در تشکیل پیل الکتروشیمیایى، وجود اکسیژن براى تشکیل پروسه کاتد ضرورى است. همچنین روند خوردگى از دو مرحله شروع خوردگى و گسترش خوردگى تشکیل مى‏شود. براساس تحقیقات انجام شده نفوذ اکسیژن در مرحله گسترش خوردگى آرماتور در بتن اهمیت دارد.

غیر قابل نفوذ بودن بتن همچنین در رابطه با آب بندی مخازن مایعات و گازها، راکتورهای اتمی و مخازن فاضلاب و تصفیه گاز مورد توجه می باشد و الزامات معمول آن است که بتن باید از نفوذ هوا تحت فشار داخلی معینی جلوگیری نماید. همچنین نفوذ گاز در بتن با مسائل فشار هیدرواستاتیکی و داخل سدها نیز مورد توجه می باشد. از طرف دیگر اندازه گیری ضریب نفوذپذیری بتن در برابر گاز نیز مزایایی دارد که از جمله این موارد می توان به سریع بودن انجام آزمایش و عدم تغییر شرایط آزمونه در زمان انجام آزمایش اشاره نمود. 

نفوذ پذیرى یک ویژگى ریز ساختارى بتن است که میزان قابلیت بتن را براى عبور سیالى با ویسکوزیته مشخص تحت گرادیان فشار نشان مى‏دهد.

قانون Darcy(1856) داراى فرم ساده زیر مى‏باشد و رابطه بین سرعت حرکت سیال و گرادیان فشار را نشان مى‏دهد:

                                                                                                           v=Kv.i

:v  سرعت خطى ظاهرى سیال (v=Q/A)(m/s)

:Kv  ضریب نفوذ پذیرى دارسى (m/s)

:i  گرادیان هیدرولیکى، افت فشار (بدون بعد(

حرکت سیالات از درون بتن از طریق منافذ موئینه و یا ناحیه مرزی بین ماتریس و سنگدانه صورت می گیرد. این در حالیست که به دلیلی کوچکی بسیار زیاد منافذ ژلی، عملا امکان عبور سیال از آن وجود ندارد. Powers رابطه بین منافذ موئینه و نفوذپذیری را به صورت زیر نشان می دهد :

 یکی از مهمترین پارامترهایی که بر تخلخل بتن تاثیر می گذارد، نسبت آب به سیمان است. تاثیر نسبت آب به سیمان بر اندازه حفرات و تخلخل بتن در شکل زیر آورده شده است. باید متذکر گردید که نفوذ پذیری بتن تنها تابعی از تخلخل آن نمی باشد، بلکه به اندازه، توزیع و پیوستگی منافذ نیز بستگی دارد.

2) ساز و کارهای حرکت سیال در داخل بتن

سیال به یکی از روش های زیر درون سیال حرکت می کند :

           1- جذب سطحی (Adsorption)

                                               2- انتشار (Diffusion)

                                               3- مکش موئینه (Absorption)

           4- نفوذپذیری (Permeability)

هر یک از پدیده های نفوذ یون کلر،کربناتاسیون، حملات سولفاتی و انهدام ناشی از سیکل ذوب و یخ در بتن با توجه به یکی از مکانیزم های فوق یا ترکیبی از آن ها صورت می پذیرد.

        خوردگی آرماتور در اثر نفوذ یون کلر                              خوردگی آرماتور در اثر کربناتاسیون

                    حملات سولفاتی در بتن                                  پدیده سیکل ذوب و یخ در بتن

3) روش های اندازه گیری ضریب نفوذپذیری بتن در برابر گاز

تا کنون روش های مختلفی برای اندازه گیری ضریب نفوذپذیری بتن در برابر گاز توسط محققین پیشنهاد شده است. این روش ها عموما به دو دسته، آزمایشهای نفوذپذیری گاز با اختلاف فشار ثابت و آزمایش های نفوذپذیری گاز با افت فشار (فشار کاهنده) تقسیم بندی می شوند. روش های اندازه گیری ضریب نفوذپذیری گاز با اختلاف فشار ثابت عبارتند از :

1- توصیه CEMBUREAU (توصیه انجمن سیمان اروپا)، این روش مورد تائید کمیته RILEM TC 116-PCD می باشد و در استاندارد ملی ایتالیاUNI  با کد 58-E0031 آورده شده است.

2-        توصیه  AFGC-AFREM(انجمن مهندسی عمران فرانسه)

3-       روش LNEC E-392 یا توصیه ملی پرتغال؛ این توصیه نامه استفاده از نفوذسنج تهیه شده توسط پروفسور Cabrera را که در سال 1999 میلادی در دانشگاه Leeds ساخته شده توصیه می کند.

4-       روش انستیتو نفت فرانسه؛ در دانشگاه Sherbrooke کانادا و آزمایشگاه پایایی و مصالح ساختمانی تولوز فرانسه (LMDC) که تحقیقات گسترده ای را بر روی نفودپذیری گاز انجام داده اند, از این روش استفاده شده است.

5-       استاندارد امریکایی ASTM D 4525-90؛ این روش که برای تعیین نفوذپذیری سنگ در برابر نفوذ گاز ارائه شده است برای سنجش نفوذپذیری بتن نیز قابل استفاده است.

 همچنین روش های اندازه گیری ضریب نفوذپذیری گاز با افت فشار عبارتند از:

1-        آزمایش های مکش در سوراخ دریل شده در سطح بتن

2-        آزمایش های وارد کردن فشار در سوراخ دریل شده در سطح بتن

3-       آزمایش های مکش سطحی

4-       آزمایش های وارد آوردن فشار سطحی

4) توضیح دستگاه اندازه‏گیرى نفوذ پذیرى بتن در برابر گاز اکسیژن، توصیه AFPC-AFREM,Cembureau

دستگاه اندازه‏گیرى نفوذ پذیرى بتن در برابر اکسیژن که براساس دبى خروجى گاز اکـسیژن از نـمونه بتنى مـى‏باشد، براساس توصیه Cembureau و AFREM - AFPC ساخته شده است. این دستگاه در حال حاضر در مراکز تحقیقاتى بتن در بسیارى از کشورهاى اروپایى وجود دارد و در پروژه‏هاى تحقیقاتى و مشاوره‏اى خصوصاً در سازه‏هاى آبى و همچنین سازه‏هاى در معرض عوامل خورنده محیطى مورد استفاده قرار مى‏گیرد.

 4-1) شرح اجزاى دستگاه نفوذ هوا و شکل شماتیک آن

این دستگاه وسیله‏اى براى اندازه‏گیرى دبى اکسیژن است که شامل قطعات زیر مى‏باشد:

 - شیر تنظیم فشار تنظیم کننده فشار ورودى سلول

 - لوله‏هاى شیشه‏اى با حجم‏هاى مختلف (160 و 20 و 5 و 2 میلى لیتر(

-  سلول انجام آزمایش که خود شامل پنج بخش مى‏باشد: 1- محفظه آلومینیومى 2- دو صفحه پخش کننده هوا براى کسب اطمینان از عبور اکسیژن از تمام سطح قطعه بتنى 3- غشاى پلى اورتان به دور دیسک بتنى -4تیوپ هوا 5 - درپوش

 

دیاگرام دستگاه نفوذ پذیرى بتن در برابر اکسیژن

ضمناً براى انجام آزمایش از دو کپسول بزرگ مایع استفاده میگردد:

-1 کپسول اکسیژن براى تأمین گاز عبورى از آزمونه

-2 کپسول ازت براى باد کردن تیوپ به دور دیسک بتنى تا فشار حداکثر 12 اتمسفر

 4-2) مشخصات آزمونه

آزمونه‏ها با توجه به حداکثر بعد سنگدانه موجود در بتن به صورت قطعاتى با قطر 15 سانتیمتر و ضخامت 50 یا 65 میلیمتر تهیه مى‏شوند. ضخامت نمونه باید از 2/5 برابر حداکثر بعد سنگدانه بزرگتر باشد. بعد بزرگترین سنگدانه تا 25 میلیمتر توصیه شده است . براى تهیه این دیسکهاى بتنى باید نمونه‏هاى استوانه‏اى استاندارد (استوانه‏هاى با قطر 15 سانتیمتر و ارتفاع 30 سانتیمتر) را با ضخامت مورد نیاز برش زده و سپس با تهیه حداقل 3 دیسک بتنى از یک نمونه استوانه‏اى استاندارد، آزمایش را بر روى هر سه نمونه به صورت متوالى انجام داد.

چنانچه از مغزه‏هاى کرگیرى شده براى انجام آزمایش استفاده شود باید مطمئن بود که نمونه تهیه شده ترک خورده و آسیب دیده نباشد. چنانچه قطر و یا ارتفاع مغزه از مقادیر گفته شده قبلى کمتر باشد مى‏توان با استفاده از رزین غیر قابل نفوذ براى جبران کمبود قطر و یا جدا کننده (براى جبران کمبود ارتفاع) استفاده کرد. البته در تحلیل نتایج بدست آمده باید دقت زیادى نمود.

این روش براى بتن‏هاى با عـیار سیـمان حـدود 200 تـا kg/m3 450و مقادیر ضریب نـفوذ پذیرى در برابر اکسیژن بین10-19 m2   تا10-14m2  نتایج قابل قبولى مى‏دهد..

5) رابطه ضرایب نفوذ پذیرى بتن در برابر آب و در برابر گاز اکسیژن

اندازه‏گیرى ضریب نفوذ پذیرى بتن در برابر آب از سالها پیش در کشورمان متداول بوده است و خصوصاً در پروژه‏هاى سد سازى مورد کاربرد قرار گرفته است. در عین حال در ساختمانهاى معمول، بتن سطحى که حفاظت آرماتورها را بر عهده دارد در معرض نفوذ اکسیژن، گاز کربنیک و آب قرار دارد. عملاً انجام آزمایش نفوذ پذیرى با گاز اکسیژن از دو سیال دیگر ساده‏تر و قابل تکرارتر است و این گاز واکنشى هم با محیط بتن نخواهد داد.

چنانچه مقادیر محاسبه شده براى ضرائب نفوذ پذیرى آب و گاز بر حسب m2 ضریب نفوذ پذیرى واقعى بتن بود باید این مقادیر یکسان باشند ولى عملاً ضریب نفوذ پذیرى در برابر گاز بزرگتر است و براى بتن‏هاى با ضریب نفوذ پذیرى کم این اختلاف زیادتر است.

اختلاف بین ضرائب نفوذ پذیرى بتن در برابر گاز و آب را مى‏توان به موارد زیر نسبت داد:

-1 فعل و انفعال شیمیایى آب با سیمان موجب دوباره هیدراته شدن ذرات سیمان هیدراته نشده مى‏شود و انحلال، ته نشینى و جابجائى ذرات ریز و جذب آب در تخلخل‏هاى کوچک ماتریس سیمان موجب کاهش نفوذ پذیرى مى‏گردد.

-2 اثرklinkenberg  و یا تئورى لغزش گازها، براساس این تئورى گاز نزدیک به دیواره موئینه یک سرعت حدى دارد و بنابراین کمیت جریان گاز از طریق موئینه‏ها بیش از مقدارى است که با قانون Poiseuille پیش بینى شده است. همچنین این اثر زمانى پدید مى‏آید که مسیر آزاد در مولـکولهاى گـاز نسبت به قطر منافذ موئینه به قدر کافى بزرگ باشد. میزان اثر Klinkenberg به توزیع اندازه تخلخل‏ها و مقدار متوسط فشار آزمایشى دارد. این اثر وقتى که فشار آزمایش زیاد باشد کمتر مى‏شود. البته این اثر تا حدود کمى اختلاف بین دو ضریب نفوذ پذیرى را توجیه مى‏کند.

در اندازه‏گیرى ضریب نفوذ پذیرى ذاتى مصالح، مقادیر بدست آمده براساس آزمایش با آب به نحو بهترى ریز ساختار بتن را نشان مى‏دهد. براى اندازه‏گیرى ضریب نفوذ پذیرى بتن در برابر گاز که به مقادیر ضریب نفوذ پذیرى ذاتى نزدیکتر باشد باید از فشارهاى زیاد استفاده کرد. در شکل زیر رابطه بین ضرائب نفوذپذیرى نشان داده شده  است.

رابطه تئورى بین ضرایب نفوذ پذیرى مایع و گاز

اختلاف بین ضرایب نفوذ پذیرى بتن در برابر گاز و مایع براى بتن‏هاى با ضریب نفوذ پذیرى کم، زیادتر است. براى یک بتن متداول سازه‏اى که ضریب نفوذ پذیرى آن در برابر آب حدود  10-18 m2است، ضریب نفوذ پذیرى در برابر گاز براى فشار حدود 6 اتمسفر ممکن است 100 برابر زیادتر باشد. نتـایج بـدست آمـده از آزمایشها بـراى بـتن معمولى نسبت‏هاى کوچکتر از 100 را نشان مى‏دهد.

روابط زیر براى بدست آوردن ضریب نفوذپذیرى در برابرآب(Kl)با داشتن ضریب نفوذپذیرى در برابر گاز Kg بکار مى‏رود.                                                                                                                                  kl=kg/(1+b/pm)                                                                                                              

 b از رابطه زیر قابل محاسبه است:

                                                                                                                    

در بسیاری از کشورها، ضریب نفوذپذیری بتن در برابر گاز اکسیژن به عنوان یک از  معیارهای پذیرش پایایی بتن شناخته می شود. به عنوان نمونه، Torrent بتن ها را از نظر کیفی بر اساس میزان ضریب نفوذپذیری در برابر گاز به صورت زیر تقسیم بندی می کند :

کیفیت	ضریب نفوذپذیری(16-10)  m2	ردیف
عالی	>0.01	1
خیلی خوب	0.1-0.01	2
متوسط	0.1-1.0	3
بد	1-10	4
خیلی بد	<10	5

6) فعالیت های پژوهشی و مشاوره ای انستیتو مصالح ساختمانی دانشگاه تهران

دستگاه نفوذپذیری بتن در برابر گاز اکسیژن بر اساس روش CEMBUREAU TC 116-PCD RILEM در سال 1382 در این انستیتو راه اندازی شد و از همان زمان پروژه های متعدد پژوهشی و مشاوره ای انجام گرفت.

رئوس فعالیت های پژوهشی و مشاوره ای انجام شده عبارتند از :

1) تاثیر پوزولان

2) تاثیر مواد حباب ساز

3) مقایسه نفوذژذیری بتن در برابر گاز اکسی›ن و عمق نفوذ آب

4) بررسی رابطه بین مقاومت فشاری بتن و ضریب نفوذپذیری بتن در برابر گاز اکسیژن

5) مقایسه ضریب نفوذپذیری بتن در برابر گاز و آب

تاثیر متاکائولن بر ضریب نفوذپذیری

تاثیر میکروسیلیس بر ضریب نفوذپذیری

تاثیر حباب ساز بر ضریب نفوذپذیری

             W/C=0.38           

مقایسه نفوذپذیری بتن در برابر گاز اکسیژن و  عمق نفوذ آب

رابطه ضریب نفوذپذیری بتن دربرابر گاز اکسیژن و مقاومت فشاری

شکل زیر مقادیر ضریب نفوذپذیری آب و گاز برای نمونه های بتن مربوط به یک سازه آبی را نشان می دهد.

7) نتیجه گیری

نفوذپذیری یک ویژگی ریز ساختاری بتن است که میزان قابلیت این ماده ساختمانی را برای عبور سیالی با ویسکوزیته مشخص و تحت گرادیان فشار نشان می دهد. ضریب نفوذپذیری ارتباط مستقیمی با ریز ساختار و کیفیت بتن دارد. در بسیاری از منابع معتبر ضریب نفوذپذیری به عنوان کلید پایایی بتن قلمداد شده است.

 به نظر می رسد با توجه به اهمیت پایایی بتن در شرایط محیطی مختلف در نواحی گوناگون کشور، باید در راستای گسترش روش های متداول و معتبر برای ارزیابی کیفی بتن و ضوابط پذیرش بتن اقدام نمود و بر اساس نتایج بدست آمده معیارهایی نظیر ضریب نفوذپذیری بتن دربرابر گاز اکسیژن را نیز در آیین نامه های ملی منظور نمود.

8) تعدادی از مراجع

1)  Bakhshi, M., Mahoutian, M. and Shekarchi, M., “The Gas Permeability of Concrete and Its Relationship with Strength”; Second International fib Congress, Naples, Italy, June 2006.

2) Mahoutian M., Bakhshi, M. and Shekarchi, M., “Study on Gas Permeability of Air-Entrained Concrete” Ninth CANMET/ACI International Conference on Advances in Concrete Technology, Poland, May - June 2007(accepted).

3)Mahoutian M., Bakhshi, M.,Bonakdar A. and Shekarchi, M., “Effect of High Reactivity Metakaolin on the Gas Permeability of High Performance Concrete Mixture” Ninth CANMET/ACI International Conference on Fly Ash, Silica Fume, Slag and Natural Pozzolans in Concrete, POLAND, May - June 2007(accepted).

4)محمد شکرچی زاده، مهدی بخشی، " نفوذپذیری بتن در برابر گاز اکسیژن"، مجله انجمن بتن ایران‏‌‏‏‏‏‏‏‏‏، شماره 13، صفحه 21-16 بهار1383.

5)محمد شکرچی زاده، مهدی بخشی و مهرداد ماهوتیان ، " نفوذپذیری بتن در برابر گاز اکسیژن"، دومین کنفرانس بین المللی بتن وتوسعه، جلد 2، صفحه 777-767، 1384.

معرفی بتن خودتراکم (SCC) و تحقیقات انجام شده در مورد آن در ایران بتن خودتراکم ((Self Compacting Concrete یک فن آوری نوپا در عرصه ساخت و ساز دنیاست. این نوع بتن که کارایی بسیار بالایی دارد میتواند تحت اثر وزن خودش و بدون جداشدن دانه ها در میان انبوه اجزای سازه ای جریان یابد. به عبارت دیگر این نوع بتن بدون نیاز به لرزاننده (ویبره) و به خاطر وزن خودش متراکم میشود. با توجه به فراگیرشدن این صنعت در دنیا و روی آوردن دست اندرکاران عرصه ساخت و ساز به استفاده از بتن خودتراکم، بر آن شدیم تا در طی یک روند ادامه دار به معرفی و ذکر نتایج تحقیقات انجام شده در مورد آن بپردازیم. بخش مهندسی عمران دانشگاه شهید باهنر کرمان اولین تجلی گاه جدی ظهور بتن خودتراکم در ایران است. تحقیقاتی که توسط دانشجویان کارشناسی ارشد و زیر نظر دکتر مقصودی عضو هیئت علمی این بخش صورت گرفته و میگیرد شایان توجه و قابل تحسین است. در ادامه اولین فصل از این مقوله که به معرفی بتن خودتراکم اختصاص دارد میپردازیم. حسام یزدانی دانشجوی کارشناسی ارشد مکانیک خاک و پی دانشگاه شهید باهنر کرمان Email:amol_ebrahim@yahoo .com معرفی بتن خودتراکم (SCC) و تحقیقات انجام¬شده در مورد آن در ایران علی اکبر مقصودی، عضو هیئت علمی بخش مهندسی عمران دانشگاه شهید باهنر کرمان Email:amol_ebrahim@yahoo .com تاریخچه برای ایجاد سازه¬های بتنی بادوام، به تراکم کافی تأمین¬شده توسط نیروی کار ماهر نیاز است. بحران کاهش نیروی کار ماهر در صنعت ساخت و ساز ژاپن در اوایل دهه 80 میلادی از یک سو، تراکم نامناسب ناشی از افزایش حجم آرماتورهای مصرفی به منظور بهبود عملکرد سازه¬ای و همچنین تمایل به استفاده از آرماتورهای با قطر کمتر به منظور کنترل ترک¬خوردگی از طرف دیگر باعث کاهش کیفیت کارهای اجرائی انجام¬گرفته گردید[1]. این موضوع برای چندین سال مورد بحث و بررسی قرار گرفت تا اینکه نظریه بتن خودتراکم (Self Compacting Concrete) به عنوان راه حلی برای رفع مشکل دوام سازه¬های بتنی توسط Okamura در سال 1986 مطرح گردید[1]. بتن خودتراکم (SCC)، بتنی است که تحت اثر وزن خود متراکم شده و نیاز به هیچ لرزاننده¬ (ویبره) ای برای ایجاد تراکم ندارد. این مسأله باعث صرفه¬جویی اقتصادی و کاهش زمان ساخت و ساز و در نتیجه بالارفتن راندمان نهایی می¬شود. بتن خودتراکم با عمر کمتر از 20 سال زمینه‌ساز حل بسیاری از مشکلات سازه¬های بتنی به خصوص در مقاطع با تراکم زیاد میلگرد گردیده است. از دیگر خصوصیات ویژه این بتن می¬توان به کارایی بالا، مقاومت زیاد در برابر جداشدگی و تسریع در عملیات ساخت و ساز اشاره کرد. چنین مشخصاتی باعث شده است تا کاربرد آن به خصوص در اعضا با تراکم بالای آرماتور روز به روز بیشتر گردد. بتن خودتراکم علاوه بر استفاده فراوانی که در سازه¬های با تراکم بالای آرماتور دارد گاهی نیز بصورت غیرمسلح، مثلاً در خاکریزها مورد استفاده قرار می¬گیرد. از مزایای دیگر استفاده از آن می¬توان به کاهش آلودگی صوتی ناشی از سر و صدای لرزاننده¬ها، کاهش نیروی انسانی، جلوگیری از بیماریهای ناشی از استفاده از لرزاننده¬ها و حفظ سلامت کارگران و بالارفتن کیفیت محصولات نهایی اشاره کرد. در مقایسه با ژاپن، تحقیقات در اروپا و آمریکا چندی پیش آغاز گردیده و در حالیکه اکنون در ژاپن به بتن خودتراکم از نقطه نظر بتن با مقاومت بالا نگاه می¬شود، در اروپا بتن خودتراکم با مقاومت متوسط همچنان مورد نظر می¬باشد. این در حالی است که تا قبل از شروع فعالیت¬ها در بخش مهندسی عمران دانشگاه شهید باهنر کرمان، در ایران هیچگونه گزارش تحقیقاتی در مورد چنین بتن¬هایی مشاهده نشده بود. در بخش مهندسی عمران دانشگاه شهید باهنرکرمان، تحقیقات در قالب پایان¬نامه کارشناسی ارشد سازه در مورد طراحی، ساخت و بررسی بعضی خواص مکانیکی بتن خودتراکم زیر نظر استاد راهنمای پایان¬نامه (نگارنده) آغاز گردید و در دفاع از پایان¬نامه مزبور از داوری اساتیدی چون دکتر رمضانیانپور و دکتر فدائی بهره گرفته شد. در حال حاضر تعدادی از دانشجویان کارشناسی ارشد بخش مزبور مشغول بررسی خواص آزمایشگاهی و تئوریک بتن¬های خودتراکم با مقاومت بالا (HSSCC) بوده و تعداد دیگری از دانشجویان ارشد به طور همزمان درگیر تحقیق در مورد نانو بتن¬ها (nano-concrete)، از دو دیدگاه تکنولوژی بتن و سازه می¬باشند. بمنظور استفاده بیشتر از یافته¬های تحقیقاتی علاقمندان می¬توانند به مقالات [2,3,4,5]مراجعه نمایند. از پروژه¬های مطرحی که در ساخت آنها از بتن خودتراکم استفاده شده، می¬توان به موارد ذیل اشاره کرد: 1- برج Landmark: این برج با 296 متر ارتفاع و 70 طبقه مرتفع¬ترین برج در ژاپن بوده و در یوکوهاما واقع شده است. برای پرکردن 66 ستون در نه طبقه ابتدایی آن از بتن خودتراکم استفاده شده است. در این پروژه مجموعاً m3885 بتن مصرف شده است. 2- پل معلق Akashi-Kaikyo: این پل به طول 3.910 کیلومتر بلندترین پل معلق جهان می¬باشد و در سال 1998 افتتاح شده است. در این پروژه حدود m3290000 بتن خودتراکم استفاده شده و در نتیجه 20 درصد در زمان ساخت و ساز صرفه¬جویی شده است. 3- منبع گاز :LNG در دیواره¬های این منبع که در ازاکای ژاپن قرار دارد m312000 بتن خودتراکم استفاده شده است. با کاربرد این بتن، برای دیواری به ارتفاع 38.4 متر، تعداد قطعات (lots) از 14 به 10، تعداد کارگرها از 150 به 50 نفر و زمان اجرا از 22 ماه به 18 ماه کاهش یافت. در ادامه به طور خلاصه به معرفی بیشتر چنین بتنی پرداخته شده است. طرح اختلاط در حال حاضر سه شیوه مختلف برای تولید SCC در نظر گرفته می¬شود. در مقایسه با بتن معمولی (NC) برای تولید SCC در شیوه اول، میزان مولد پودری افزایش پیدا می¬کند، درحالت دوم از مواد لزج¬کننده استفاده می¬شود و در حالت سوم ترکیبی از دو حالت قبل بکار گرفته می¬شود. لازم به یادآوری است، میزان فوق روان¬کننده مصرفی نسبت به بتن معمولی در هر سه حالت افزایش می¬یابد. ویژگیهای بتن خودتراکم تازه در حال حاضر معیار جهانی استانداری برای پذیرش بتن SCC وجود ندارد. با این وجود، چند آزمایش که بارها در گزارشات تکرار شده اند به عنوان آزمایشات مورد قبول برای سنجش ویژگیهای بتن تازه خودتراکم در نظر گرفته می¬شود. 1- آزمایش جریان اسلامپ (Slump flow test) این آزمایش توسط انجمن مهندسین عمران ژاپن به منظور ارزیابی قابلیت تغییرشکل بتن تحت وزن خود بدون حضور هیچ قیدی بجز اصطکاک صفحه جریان براساس اصول آزمایش مخروط اسلامپ برای بتن های معمولی تدوین شد. در این آزمایش قطر توده بتن پخش¬شده به عنوان معیار سنجش مدنظر می¬باشد. همچنین جداشدگی در صورت وقوع در اطراف لبه¬های توده پخش¬شده قابل مشاهده می¬باشد. 2- آزمایش جعبه¬ی L (L-box test) وسیله¬ای که برای انجام این آزمایش مورد استفاده قرار می¬گیرد در شکل 1 نشان داده شده است. با این آزمایش خواص متفاوتی از قبیل قابلیت روانی، انسداد و جداشدگی بتن مورد سنجش قرارمی¬گیرد. در این آزمایش قسمت قائم جعبه ابتدا تا حدود 12.7 لیتر از بتن پر می¬شود و بعد از یک دقیقه دریچه باز شده و بتن پس از عبور از سفره آرماتور در قسمت افقی جریان می¬یابد. پس از توقف کامل بتن، ارتفاع بتن در انتهای قسمت افقی (h¬2) و همچنین ارتفاع بتن مانده در قسمت قائم (h1) اندازه گیری شده و نسبت h2/h1 به عنوان معیار سنجش عبورکنندگی مطرح می¬گردد. 3- آزمایش قیف (V-funnel test) وسیله مورد استفاده در این آزمایش در شکل 2 نشان داده شده است. این آزمایش به منظور سنجش توانایی بتن برای تغییر جهت جریان و عبور از میان مقاطع مسلح و مقید بدون جداشدگی و وقوع انسداد در جریان انجام می¬گیرد. در این آزمایش زمان خروج کامل بتن از قیف بعد از بازشدن دریچه به عنوان معیار سنجش در نظر گرفته می¬شود. آزمایشات بتن سخت¬شده در تحقیقات انجام شده برای سه شرط عمل آوری متفاوت (شرایط عمل¬آوری غرقاب)، (شرایط عمل¬آوری محیط معمولی) و (شرایط عمل¬آوری محیط سولفات) نمونه¬های بتنی (SCC) ساحته شده و با انجام آزمایشات مقاومت فشاری، مدول الاستیسیته، مقاومت گسیختگی بتن، انقباض و انبساط نمونه¬ها در سنین کوتاه و طولانی¬مدت تعیین و گزارش شده است [5]. References [1] Okamura, H., “Self-Compacting High-Performance Concrete,” Concrete International, V.19, No. 7, July 1997, pp. 50-54. [2] Maghsoudi, A.A. and Hoornahad, H., “Investigation of Engineering Properties of SCC with Colloidal Silica,” (to be published), Proceedings of the Third International Conference, The University of British Columbia, Vancouver, Canada, 2005. [3] Maghsoudi, A.A. and Hoornahad, H., “Self Compacting Concrete Workability Test Methods,” Peace Winds Japan Incorporation with Housing Foundation of the Islamic Republic of Iran, Earthquake Safer Design for People, Bam, Iran, 16 May 2004, pp. 74-77. [4] Maghsoudi, A.A. and Hoornahad, H., “Self Compacting Concrete by Use of Kerman’s Materials”, Proceedings of the 2nd International Conference on Concrete & Development, Tehran, Iran, April -May, 2005. [5] Hoornahad, H., “Mix design, Construction and Eng. Properties of Self Compacting Concrete,” MSc. Dissertation, Civil Eng. Dept. of Shahid Bahonar University of Kerman, Kerman, Iran, 2004.

+ نوشته شده در  شنبه یازدهم آذر 1385ساعت 5 PM  توسط ابراهیم |  یک نظر

تاثیر دیرکرد بتن ریزی بر مقاومت فشاری بتن

تاثیر دیرکرد بتن ریزی بر مقاومت فشاری بتن هدف مقاله حاضر , بیان تاثیر تاخیر بتن ریزى بر مقاومت فشارى بتن است . مسافتهاى طولانى حمل بتن موجب می شود که بتن مدتى پس از ساخت و اختلاط , در قالب ریخته شود . (این مساله در مورد بتنى که قبلا در کارگاه ساخته شده و بدلیل صرف جویی از آن استفاده می شود , نیز صادق است .) در این مطالعه آزمایشى تعیین مقاومت فشارى براى نمونه هایىکه با 5/0 , 1 , 2 و 3 ساعت تاخیر زمانى بتن ریزى مى شوند انجام میگردد . در پایان نتایج آزمایش با مقاومت طراحى و نیز مقاومت نمونه مبنا که با تاخیر زمانى صفر در قالب ریخته میشود مقایسه میگردد و چینن نتیجه گیرى میشود که میزان تاثیر دیرکرد زمانى , به مقاومت بتن ومیزان دیرکرد بستگى دارد و بیشترین دیرکرد مجاز , متناسب با مقاومت بتن , بین یک تا دو ساعت است . مقدمه یکى از مشکلات حمل و نقل بتن فاصله زیاد کارخانه هاى بتن سازى ازکارگاههاى ساختمانى است . این مساله در شهرهایی که به دلیل فقدان یا کمبود کارخانه هاى بتن سازى مجبورند بتن را از کارخانه هاى واقع در شهرهاى مجاور وارد نمایند باعث میشود که بتن ساخته شده در هنگام حمل و نقل , زمان زیادى را در راه باشد. در مسافتهاى طولانى حمل بتن , هیدراسیون سیمان و در نتیجه گیرش بتن , ممکن است در داخل بتونیر آغاز شود و در هنگام ریختن بتن در محل استفاده , کیفیت و در نتیجه مقاومت و روانى آن در حد مطلوب نباشد. مشکل دیگر , استفاده از بتنى میباشد که از روز قبل به جاى مانده است . بتنی که هر روز ساخته میشود ممکن است تماماً در همان روز مصرف نگردد و مقدارى از ان به عنوان مازاد باقى بماند که اگر تمهیداتى براى تاخیرگیرش بتن اندیشیده شود میتوان از آن در روز بعد نیز استفاده نمود. استانداردهای ASTM C-94 در مورد بتن اماده و ASTM C-685 براى بتن سازى با اختلاط دائمى , در مورد اثر دیرکرد بتن ریزى بر مقاومت آن بحثى نمیکنند. اخیراً در امریکا مطالعات عملى بر روى موادى اغاز شده که نوعى از ان باعث توقف کیرش بتن میشود وگیرش مجدد بتن پس از افزودن نوع دیگرى از ان مواد اغاز میگردد. در ایران مواردى از افزودن بى رویه مقادیر آب و سیمان به عنوان راه حلهاى براى مقابله با کاهش روانى و مقاومت بتن مثاهده میشود. در مقاله حاضر , اثر دیرکرد بتن ریزى بر مقاومت فشارى بتن , با تاخیرات زمانى نیم تا سه ساعت پس از ساخت بتن , طى آزمایشهاى مورد بررسى قرار میگیرد. مشخصات مصالح مصالح سنکى ریز دانه شامل ماسه رودخانه اى و درشت دانه شامل سنگ شکسته با حداکثر اندازه دانه 25 میلى متر مورد استفاده قرار مىگیرند. دانه بندى ریز دانه مطابق جدول 1 استاندارد ASTM C-33 و درشت دانه مطابق جدول 2 استاندارد فوق انتخاب مىشود. سیمان مصرفى از نوع 1 سیمان پرتلند و آب مصرفى , آب آشامیدنى شهر تهران میباشد . مخلوط هاى بتنى به روش وزنى طراحى می شوند . جدول 1 نتایج طراحى مخلوط هاى بتن را براى مقاومتهاى 200 , 250 و 300 کیلوگرم نیرو بر سانتیمتر مربع نشان میدهد . مشخصات و تعداد نمونه ها هریک از نمونه ها استوانه اى به قطر 15 سانتیمتر و ارتفاع 30 سانتیمتر میباشد . نمونه گیرى در 5 نوبت انجام مىگیرد. و در هر نوبت 3 نمونه گرفته میشود. نخستین 3 نمونه در نوبت اول یعنى 15 دقیقه پس از مخلوط کردن بتن گرفته میشود. این 3 نمونه مقاومت فشارى مبنا را به دست مىدهد و کاهش مقاومتهاى فشارى نمونه هاى دیگر نسبت به آن سنجیده میشود. در پروژه حاضر , این زمان , زمان صفر تعریف میشود. نمونه هاى دیگر در نوبتهاى بعدى به ترتیب در ساعتهاى 5/0 , 1 , 2 ,3 ساعت پس از ساعت صفر گرفته مىشوند. پس براى هر مقاومت فشاری کلاً 15 نمونه در 5 نوبت زمانى تحت آزمایش قرار میگیرد. نحوه ساخت بتن و انجام آزمایش استاندارد ASTM C-39 براى ساخت نمونه ها مورد استفاده قرار مىگیرد. 15 دقیقه پس از افزودن اب به مخلوط مصالح سنکى و سیمان , نخستین نمونه گیرى انجام می شود . مخلوط کن از آغاز اختلاط مصالح تا پایان نمونه گیرى بدون توقف می چرخد . نمونه گیرى در هر نوبت با برگردانیدن مخلوط کن در حال چرخش انجام می شود. تراکم نمونه ها با کوبیدن میله انجام می گیرد. 24 ساعت پس از نمونه گیرى قالبها را باز کرده نمونه ها را بیرون می آوریم و در تشت هاى پر از آب می گذاریم . آب تشت نیمى از ارتفاع نمونه ها را در برمی گیرد. روى نمونه ها را باگونى خیس می پوشانیم . براى جلو گیرى از تبخیر اب گونی ها در اثر جریان هوا , روى تمام تشت ها را با پوشش نایلونى می پوشانیم . هر 3 تا 4 روز یکبار پوششها را بر می داریم و با غلتانیدن نمونه ها در جاى خود نیمه دیگر نمونه ها را به درون آب می بریم و روى نمونه ها را مجددأ می پوشانیم . نمونه ما را 28 روز به همین شیوه نگه می داریم و پس از 28 روز آزمایش تعیین مقاومت فشارى نمونه ها انجام مىگیرد. مقاومت فشارى بتن برابر میانگین مقاومت هاى فشارى سه نمونه مربوط به هرنوبت آزمایش در نظرگرفته می شود. نتایج آزمایش و تحلیل آنها مقاومت فشارى نمونه ها در جدول 2 نشان داده شده است . جدول 3 تغییرات مقاومت فشارى نمونه ها را نسبت به مقاومت طراحى مفروض و جدول 4 تغییرات مقاومت فشارى نمونه ها را نسبت به مقاومت فشارى نمونه مبنا که از آزمایش نمونه ها با دیرکرد زمانى صفر به دست امده است نشان می دهد. چنانچه از این جداول پیدا است میزان اثر دیرکرد زمانى بر مقاومت فشارى بتن به مقاومت بتن و میزان دیرکرد زمانى بستگى دارد. اگر مقاومت طراحی ملاک قرار گیرد. بتن با دیرکردهاى زمانى بیش از 2 ساعت براى مقاومتهاى تا 250 کیلوگرم نیرو بر سانتیمتر مربع و بیش از 1 ساعت براى مقاومت 300 کیلوگرم نیرو بر سانتیمتر مربع داراى کاهش مقاومت فشارى مىباشد. براى همه نمونه ها دیرکرد زمانى 3 ساعت منجر به کاهش بسیار شدید مقاومت می شود. چنانچه مقاومت فشارى مبنا در زمان صفر ملاک قرار گیرد , دیرکرد زمانى در بتن ریزى مجاز نیست , مگر اینکه روشها و موادى که از طریق آزمایش مشخص شده باشند , براى مقابله باکاهش مقاومت در اثر دیرکرد زمانى به کار روند. قابل توجه است که در این صورت روانى بتن نیز کاهش می یابد. البته نمونه سازى در این آزمایشها بدون افزودن روان سازها انجام شد. نمونه هاى با 3 ساعت تأخیر بسیار خشک و زبر بودند و به نظر می رسد که در دیرکردهاى زمانى بیشتر کاهش روانى به حدى خواهد بود که استفاده از روان سازها الزامى باشد. نتیجه گیری 1- چنانچه طراحى مخلوط بتن بر پایه روش وزنى انجام گیرد , مقاومت فشارى مبناى بتن بیش از 20 درصد از مقاومت طراحى نمونه بیشتر می باشد. 2- میزان تأثیر دیرکرد زمانى , به مقاومت بتن و میزان دیرکرد بستگی دارد. 3- چنانچه طراحى مخلوط بتن بر پایه روش وزنى انجام گیرد و مقاومت طراحى , مبناى مقایسه قرار گیرد بیشترین دیرکرد مجاز برابر یک ساعت خواهد بود . Ebrahim.F

+ نوشته شده در  جمعه سوم آذر 1385ساعت 12 PM  توسط ابراهیم |  نظر بدهید

بتن‌های توانمند و ویژه

بتن‌های توانمند و ویژه دکتر علی اکبر رمضانیان‌پور استاد دانشکده عمران، دانشگاه صنعتی امیرکبیر چکیده سالهای زیادی است که بتن بعنوان یک ماده ساختمانی مهم در ساخت و سازه‌های بتنی چون ساختمانها، سدها، پلها، تونلها، راهها، اسکله‌ها و برجها و سازه‌های خاص دیگر کاربرد دارد. در اکثر موارد به بتن بعنوان ماده‌ای مقاوم در برابر نیروهای فشاری نگریسته می‌شده است. انجام پروژه‌های وسیع تحقیقاتی بر روی مواد مختلف تشکیل دهنده بتن و ازمایش‌ بتن‌های مختلف با مواد جدید در سالهای آخر قرن اخیر منجر به پیدایش بتن‌هایی شده است که علاوه بر تأمین مقاومت خواص دیگری از این ماده نظیر دوام، کارایی، نرمی و مقاومت در برابر عواملی چون آتش و محیط و هوازدگی را دستخوش تغییرات اساسی نموده است. علاوه بر دگرگونی و تحول در مواد تشکیل دهندة بتن، افزودن مواد دیگری به بتن همچون افزودنیهای مختلف، انواع الیاف‌ها و حتی مواد زائدی که ارزش خاصی نداشته و باعث آلودگی محیط زیست نیز می‌شوند، موجب پیدایش بتن‌های جدید با خواص جدید و بهبود یافته شده است. در بتن مسلح علاوه بر خود بتن بر روی آرماتور نیز تحولاتی صورت پذیرفته است. بعنوان مثال کاربرد فولادهای ضد زنگ برای مناطق بسیار خورنده، استفاده از آرماتورهای ساخته شده با الیاف‌های مختلف پلاستیکی و پلیمری از جمله تحقیقاتی بوده است که نتایج اولیه سودمندی بدست داده است، لیکن کار بر روی آنها و تحقیقات وسیع‌تر و دراز مدت برای بررسی داوم آنها هنوز ادامه داشته و به قرن آینده خواهد رسید. هدف از مقالة اخیر عنوان نمودن پاره‌ای از دستاوردهای اخیر در بتن و بتن مسلح و ادامه راه در سالهای آینده می‌باشد. در این خصوص به تحول دستیابی به بتن‌های با مقاومت زیاد و بسیار زیاد و بالاتر ازMPa 100 و همچنین بتن‌‌‌های توانمند با عملکرد بالا خواهیم پرداخت. همچنین کاربرد مواد مختلف و الیاف‌ها برای افزایش نرمی بتن که مسألة بسیار مهمی در پدیدة زلزله و بارهای دینامیکی بر روی سازه‌های بتنی است، بیان خواهد شد. در ادامه به بتن‌هایی که بسیار کارا بوده و نیاز به لرزاندن نداشته و درعین حال مقاومت زیادی دارند، اشاره خواهد شد. در بخش دیگری از مقاله کاربرد بتن بعنوان راه حلی برای کاهش آلودگی محیط زیست توضیح داده خواهد شد. در بخش پایانی آخرین نتایج و کاربرد محدود آرماتورها با جنسیت‌های مختلف از جمله الیاف کربنی، پلیمری و پلاستیکی شده است. باید اذعان نمود که نتایج تحقیقات سالهای آخر قرن حاضر و ادامة‌ آنها در آینده و قرن جدید می‌تواند نگرش تازه‌ای به بتن بعنوان یک مادة ساختمانی پرمصرف بدهد. این نتایج منجر خواهد شد تا دیدگاه بتن بعنوان تنها یک ماده با مقاومت فشاری خوب به کلی دگرگون شده و خواص ویژه بتن‌های جدید نظر اکثر دست‌اندرکاران پروژه‌های بزرگ عمرانی را در جهان بخود معطوف سازد. مقدمه سالهای زیادی است که از بتن بعنوان یک مادة ساختمانی مهم و با تحمل فشارهای بالا جهت ساخت و ساز انواع سازه‌ها استفاده می‌شود. ضعف این مادة مهم و پر مصرف ساختمانی در مقابل کشش با قرار دادن آرماتور تا حد زیادی جبران شده است. در سالهای اخیر و با بررسی دوام سازه‌های بتنی مسلح بویژه در مناطق خورنده و سخت برای بتن نظر اکثر کارشناسان و دست‌اندرکاران کارهای بتنی به این مسأله جلب شده است که مقاومت به تنهایی نمی‌تواند جوابگوی کلیه خواص مربوط به بتن بخصوص دوام آن باشد و لازم است در طراحی بتن برای مناطق مختلف علاوه بر مسأله مقاومت و تحمل بارها در طول مدت بهره‌دهی، پایایی و دوام آن نیز مد نظر قرار گیرد. در حال حاضر با اضافه نمودن مواد مختلف بتن و تغییرات در طرح اختلاط می‌توان به بتن‌هایی دست یافت که بدون تغییر قابل ملاحظه در مقاومت آنها از نقطه نظر دوام به بتن‌هایی با دوام بالا دست یافت. مسأله محیط زیست وآلودگی آن نیز در سالهای اخیر نظر جهانیان را بخود معطوف ساخته است. کاربرد مواد و مصالحی که در ساخت آن آلودگی کمتری به محیط منتقل گردد و همچنین برداشت مصالح طبیعی که کمتر محیط را تخریب نماید، مورد توجه خاص قرار دارد. در این راستا محدودیت کاربرد سنگدانه‌ها، دستیابی به مواد جدید و نیز استفاده از مواد زائد کارخانه‌ها و آلاینده‌های محیط زیست در بتن در رأس برنامه‌های تحقیقاتی پاره‌ای از کشورهای جهان قرار گرفته است. علاوه بر خود بتن و مصالح تشکیل‌دهندة آن در سالهای اخیر بر روی آرماتور مصرفی در سازه‌های بتنی مسلح نیز تحولاتی صورت گرفته است. بعنوان مثال و برای پرهیز از خطر خوردگی آرماتور، از فولادهای ضد زنگ و نیز آرماتورهای ساخته شده با الیاف‌ مختلف پلاستیکی و پلیمری در محیط‌های بسیار خورنده استفاده می‌شود. کار بر روی عملکرد دراز مدت چنین موادی هنوز ادامه دارد. در مقالة اخیر به چند مورد از بتن‌های جدید که چند سالی است از آنها در صنعت ساخت و ساز برای سازه‌های بتنی استفاده می‌شود اشاره شده و مواد جدید مورد استفاده در بتن که تحقیقات روی آنها هنوز ادامه دارد، نیز بیان خواهد شد. بعنوان مثال بتن‌های با مقاومت زیاد و بتن‌های توانمند و با عملکرد بالا در این خصوص جایگاه ویژه‌ای دارند. کاربرد الیاف و مواد مختلف در بتن برای افزایش نرمی آن و مقاومت در مقابل بارهای ضربه‌ای و نیروهای ناشی از زلزله مورد دیگری از بتن‌های خاص می‌باشد. با نگرشی عمیق به مسأله دوام بتن و ضمن تأمین مقاومت لازم، کاربرد بتن‌های با کارایی بالا که اجرای آن را نیز آسان می‌سازد در برنامه کار مراکز بسیاری قرار گرفته و برخی از این بتن‌ها با اضافه کردن افزودنیهای مختلف به آنها،  اینک وارد صنعت بتن شده‌اند. بتن با مقاومت زیاد امروزه بر اساس تکنولوژی رایج بتن، ساخت بتن‌های با مقاومت‌های فشاری زیاد و دور از انتظار که می‌تواند برای طراحی سازه‌های اجرایی رایج مورد استفاده قرار گیرند، امکان‌پذیر می‌باشد. اگر چه اغلب آیین‌نامه‌های بتن هنوز مقاومت بتن مورد استفاده در سازه‌ها را به MPa 60 محدود می‌کنند، اما آیین‌نامه‌های جدید اخیراً حدی بالاتر از MPa 105 را نیز در نظر گرفته‌‌اند ] 1 [. ساخت بتن‌های با مقاومت زیاد و در حد MPa 120 و کاربرد آن در ساختمان‌های بلند در کشورهای پیشرفته دنیا رواج یافته است. این مقاومت با اضافه نمودن مواد ریز و فعال به سیمان تا حدی افزایش یافته که بتن‌هایی با مقاومت‌های فشاری بین MPa 200 و MPa 800 و مقاومت‌های کششی بین MPa 30 و MPa 150 در نمونه‌های آزمایشگاهی بدست آمده است. برای دستیابی به چنین مقاومت‌هایی لازم است تغییراتی در طرح اختلاط داده و از مواد و افزودنی‌های جدیدی استفاده نمود. از عوامل مهم در رسیدن به چنین مقاومت‌هایی استفاده از سنگدانه‌های مقاوم و کاهش حداکثر اندازه سنگدانه در مخلوط بتنی برای همگنی بیشتر آن می‌باشد. همچنین با استفاده از مواد بسیار ریزدانه و با اندازه‌های کمتر از دهم میکرون می‌توان مجموعه‌ای متراکم‌تر و با تخلخل بسیار کم که بالاترین وزن مخصوص را خواهد داشت، تهیه نمود. در بتن‌های با مقاومت زیاد بایستی تا حد ممکن نسبت آب به سیمان (w/c) را کاهش داد (امروزه حتی نسبت 18/0 = w/c استفاده شده است) که در این حالت بعضی دانه‌های سیمان هیدراته نشده بصورت مواد ریزدانه پرکننده، دانسیته را افزایش داده و در نتیجه سبب افزایش مقاومت می‌شوند. بدیهی است برای تأمین کارایی چنین مخلوط‌هایی با آب بسیار کم لازم است از روان‌کننده‌ها، فوق‌روان‌کننده‌ها و پخش کننده ذرات ریز در بتن استفاده نمود. برای افزایش نرمی چنین بتن‌هایی (با افزایش مقاومت شکنندگی و تردی بتن افزایش می‌یابد) می‌توان به آنها الیاف‌های کوتاه اضافه نمود. در ساخت چنین بتن‌هایی (مقاومت در حد فولاد و بالاتر) از روشهای سخت شده تحت فشار و دما برای عمل آوری بتن و تأمین مقاومت اولیه زیاد استفاده می‌گردد. جدول 1- مشخصات بتن بکار رفته در یک ساختمان بلند در مونترال کانادا طرح اختلاط خواص بتن نسبت آب به سیمان   25/0 اسلامپ   250 میلی‌متر آب   135 لیتر درصد هوا    4/4 درصد سیمان نوع 1   500 کیلوگرم در متر مکعب مقاومت فشاری 7 روزه   77 مگاپاسکال دوده سیلیس   30 کیلوگرم در متر مکعب مقاومت فشاری 28 روزه 3/92 مگاپاسکال شن‌با‌حداکثر اندازه10میلیمتر ‌1100‌کیلوگرم‌در مترمکعب مقاومت فشاری 90 روزه  106 مگاپاسکال ماسه طبیعی     700 کیلوگرم در متر مکعب مقاومت فشاری یکساله  4/119 مگاپاسکال دیرگیر کننده   8/1 لیتر در متر مکعب   فوق روان کننده     14 لیتر در متر مکعب   بتن های با کارایی بسیار زیاد (بتن خود متراکم) امروزه در بعضی کشورهای جهان و بویژه در ژاپن بتن جدیدی با کارایی بسیار بالا که نیاز به لرزاندن نداشته و خودبخود متراکم می‌گردد ساخته شده و در برخی پروژه‌ها اجرا شده است. با داشتن کارایی بسیار زیاد این بتن در اجرا، خطر جدایی سنگدانه‌ها و خمیر را نداشته و در عین حال از مقاومت زیاد و دوام نسبتاً بالایی برخوردار است. در طرح اختلاط این بتن، موارد زیر در نظر گرفته شده است. میزان شن در این بتن حدود 50 درصد حجم مواد جامد بتن بوده و در آن ماسه به میزان 40 درصد حجم ملات استفاده شده است. نسبت آب به مواد ریزدانه و پودری بر اساس خواص مواد ریز بین9/0 تا 1 انتخاب می‌شود. برای تعیین میزان نسبت آب به سیمان و مقدار فوق روان کننده مخصوص مصرفی با استفاده از روش میز روانی، مقدار بهینه با آزمون و خطا تعیین می‌گردد ]2و3[.     بتن با سنگدانه بازیافتی امروزه با توجه به پیشرفت جمعیت و مشکل فضا در شهرهای بزرگ برای ساخت و ساز لازم است ساختمان‌های قدیمی بتنی تخریب و بجای آن ساختمان‌های بلند جدید احداث شوند. در کشور ژاپن و چند کشور اروپایی که زمین و فضای لازم برای ایجاد بنا ارزش ویژه‌ای دارد و همچنین برای جلوگیری از مسائل محیط‌زیستی که از تخریب ساختمانها ناشی می‌شود و کاربرد مصالح آن در بنای جدید تحقیقات وسیعی در ساخت بتن با سنگدانه بازیافتی (خورد کردن بتن قدیم و استفاده از آن بعنوان سنگدانه در بتن جدید) در حال انجام است. بعنوان مثال در کشور هلند هر سال حدود 10 میلیون تن مصالح ناشی از تخریب ساختمان‌های بتنی که حدود  حجم بتن مورد نیاز در ساخت ساختمانهاست، تولید می‌شود. قرار است نیمی از این مصالح در بتن‌های جدید استفاده شوند. در حال حاضر تحقیقات روی میزان جمع‌شدگی و خزش و دوام این بتن‌ها ادامه دارد تا در قرن بیست و یکم کاربرد وسیع‌تر آن را امکان‌پذیر سازد. بتن‌های با نرمی بالا امروزه کاربرد بتن با نرمی بالاتر که بتواند تغییر شکل‌های زیاد را بدون شکست تحمل نماید، مورد توجه قرار گرفته است. تحقیقات وسیعی در خصوص تأمین نرمی لازم در بتن با الیاف‌های مختلف و حتی حذف آرماتور در حال انجام می‌باشد. هدف از کاربرد الیاف در بتن افزایش مقاومت کششی، کنترل گسترش ترکها و افزایش طاقت (Toughness) بتن می‌باشد تا قطعه بتنی بتواند در مقابل بارهای وارده در یک مقطع ترک خورده تغییر شکل‌های زیادی را پس از نقطه حداکثر تنش تحمل نماید. شکل شماره 1 عملکرد یک تیر خمشی با الیاف را در تحمل خیزهای زیاد در مقایسه با بتن بدون آرماتور نشان می‌دهد. شکل 1- منحنی تغییر شکل یک تیر با و بدون الیاف در یک تیر خمشی بتن با الیاف مختلف در سالهای اخیر در سازه‌های عمده‌ای چون روسازی راهها و فرودگاه‌ها، بتن پی‌های عظیم با تغییر شکل‌های زیاد و بویژه در پوشش بتنی تونلها بکار رفته است. در ساخت پوشش تونلها بتن الیافی با پاشیدن بر جداره شکل می‌پذیرد. اخیراً برای حذف ترکها در پوشش تونلهایی که بصورت چند تکه پیش ساخته اجرا می‌شود از بتن بدون آرماتور و تنها الیاف استفاده شده و این نوع بتن سبب حذف ترکها در حین عمل‌آوری و حمل و نقل قطعات و نصب آنها برای کامل کردن مقطع تونلهای مترو شده است. در نوع بسیار جدید بتن الیافی که می‌توان با آن به حداکثر نرمی در بتن رسید از روش ریختن دوغاب روی الیاف (SIFCON) استفاده می‌شود. در این روش ابتدا الیاف ریخته شده و سپس فضای بین آنها با ملات دوغابی پر می‌شود. میزان الیاف در این بتن حدود 10 درصد می‌باشد که حدود 10 برابر میزان الیاف در بتن‌های الیافی متداول است. با این مصالح لایه‌های محافظی بدون ترک و تقریباً غیر قابل نفوذ می‌توان ایجاد نمود. بعلت نرمی زیاد این قطعات ظرفیت تغییر شکل‌پذیری این قطعات به میزان ظرفیت دالهای فولادی می‌رسد. مقاومت فشاری این نوع بتن حدود 110-85 مگاپاسکال و مقاومت خمشی حدود 45-35 مگاپاسکال می‌باشد. از این قطعات نه تنها می‌توان بعنوان لایه‌های محافظ کوچک استفاده نمود، بلکه در باندهای فرودگاه در برابر ضربات عملکرد خوبی نشان می‌دهند. در کارهای تعمیراتی دالها می‌توان از آنها بعنوان لایه روی بتن قدیم و بدون درز و در زمانی کوتاه استفاده نمود  ]4[. آرماتورهای غیرفولادی در بتن در سالهای اخیر استفاده محدودی از آرماتورهای غیرفلزی آغاز گشته است هر چند تحقیقات بر روی کاربرد وسیع‌تر آنها و عملکرد دراز مدت این نوع آرماتورها ادامه دارد.   این آرماتورها که معروف به آرماتورهای با الیاف پلاستیکی (FRP) هستند از الیاف مختلفی چون الیاف شیشه‌ای (GFRP)، الیاف آرامیدی (AFRP) و الیاف کربنی (CFRP) در یک رزین چسباننده تشکیل شده اند. در جدول 2 خواص مکانیکی چند آرماتور الیافی که کاربرد پیدا کرد‌ه‌اند‌، آورده شده است. در شکل 2 میله‌های پلاستیکی ساخته شده با الیاف مختلف و فولادهای پیش تنیدگی از نقطه نظر منحنی‌های تنش-کرنش با یکدیگر مقایسه شده‌اند. جدول - خواص مکانیکی الیاف‌های مختلف نوع الیاف مقاومت کششی (MPa) کرنش نهایی (٪) E (Gpa) آرامید 3400-2700 4-5/2 165-73 شیشهE 3500 5-3 75 شیشه S 4500 5/5-5/4 87 کربن مدول پایین 3900-3200 6/1-1 250 کربن مدول بالا 2700-2300 6/0 400     شکل 2- منحنی تنش-کرنش فولاد و آرماتورهای الیافی خاصیت عمده این آرماتوها که سبب کاربرد آنها شده است، مقاومت در برابر خوردگی آنهاست که می‌تواند در محیط‌های بسیار خورنده دوام دراز مدتی داشته باشند. علاوه بر این مقاومت بالا، مقاومت به خستگی بالا، ظرفیت بالای تغییر شکل ارتجاعی، مقاومت الکتریکی زیاد و هدایت مغناطیسی پایین و کم این مواد از مزایای آنها شمرده می‌شود. البته این مواد معایبی چون کرنش گسیختگی کم و شکننده بودن و خزش زیاد و تفاوت قابل ملاحظه ضریب انبساط حرارتی آنها در مقایسه با بتن را به همراه دارند  ] 5[. اخیراً از الیاف مختلف شبکه‌هایی بافته شده و بصورت یک شبکه آرماتور در سطح بتن برای کنترل ترک و کم کردن عرض آن و همچنین در دیوارهای نمای بتنی از آن استفاده می‌کنند. تحقیقات روی کاربرد صفحات الیافی بجای صفحات فولادی برای تقویت قطعات خمشی و تیرها و دالها بویژه در پلها ادامه دارد. این صفحات بارزین‌های اپوکسی به نواحی کششی از خارج اتصال داده می‌شوند. کاربرد صفحات با الیاف کربنی برای این تقویت بیشتر رایج گشته و در چندین پل در ژاپن و در بعضی کشورهای اروپایی از آن استفاده شده است ]6[. بتن‌های ابداعی در بعضی موارد با تغییر در مواد تشکیل‌ دهنده بتن و با روش‌های ابداعی می‌توان پاره‌ای از خواص نامطلوب بتن را حذف نمود. این امر منجر به پیدایش بتن‌های خاص با خواص ویژه‌ای می‌گردد. بعنوان مثال تغییراتی است که می‌توان در ترکیب بتن‌های با مقاومت زیاد که این روزها کاربرد بیشتری پیدا می‌کنند را نام برد. بتن‌های با مقاومت بالا معمولاً با سیمان زیاد و نسبت آب به سیمان کم و اضافه و جایگزین نمودن سیمان با دوده سیلیس ساخته می‌شوند. در حین عمل هیدراسیون سیمان و سخت شدن این بتن‌ها چون آب داخل بتن کافی نیستَ، مقداری آب از سطح خارجی به قسمت داخلی برای تکمیل عمل فوق می‌رسد. بنابراین بتن های با مقاومت زیاد در ساعت اولیه سخت شدن دچار جمع‌شدگی ذاتی قابل ملاحظه‌ای می‌شوند. ممکن  است اثرات منفی دیگری نظیر حساسیت به ترک‌خوردگی بیشتر در این بتن‌ها مشاهده شود. این معایب را می‌توان با روش ساده‌ای برطرف نمود. در یک عمل ابداعی می‌توان حدود 25 درصد از حجم سنگدانه را با سنگدانه سبک وزن قبلاً خیس شده جایگزین نمود. این سنگدانه‌ها باعث ایجاد ذخیره آب در بتن شده و محیطی با عمل‌آوری مرطوب فراهم می‌سازند. نتیجه اضافه کردن سنگدانه پیش اشباع شده به بتن با مقاومت زیاد، کاهش جمع‌شدگی ذاتی و کم شدن و حذف ترکهای مویی خواهد بود. همچنین تراکم و دانسیته بالای بتن‌های با مقاومت زیاد سبب کاهش مقاومت در برابر آتش این بتن‌ها می‌شود که بعنوان یک عیب محسوب می‌شود. در دمای بالا آب شیمیایی خمیر سیمان بخار شده ولی به علت متراکم بودن بتن با مقاومت زیاد نمی‌تواند از آن خارج شود. در نتیجه پوشش بتنی بصورت ورقه جدا شده و ظرفیت بارپذیری ستون کاهش می‌یابد. در یک کار ابداعی می‌توان الیاف پروپیلنی به بتن اضافه نمود. در دمای بالا الیاف ذوب شده و کانالهایی برای فرار و خروج بخار آب از بتن فراهم می‌سازند و از ورقه ورقه شدن بتن جلوگیری بعمل می‌آورند ]7[. نتیجه‌گیری در سالهای اخیر تحول عظیمی در تکنولوژی بتن و پیدایش بتن‌های جدید صورت گرفته است. این تحولات به پیدایش بتن‌های با مقاومت بسیار زیاد، بتن‌های با نرمی بالا، بتن‌های با آرماتورهای غیرفلزی، بتن با کارایی بسیار زیاد، بتن با سنگدانه‌های بازیافتی و بتن‌های ابداعی منجر شده است. باید اذعان نمود که نتایج تحقیقات سالهای آخر قرن حاضر و ادامه آنها در قرن جدید می‌تواند نگرش تازه‌ای به بتن بعنوان یک ماده ساختمانی پرمصرف بدهد. این نتایج منجر خواهد شد تا دیدگاه بتن بعنوان تنها یک ماده با مقاومت فشاری خوب به کلی دگرگون شده و خواص جدید بتن‌های نوین نظر اکثر دست اندرکاران پروژه‌های عظیم عمرانی را در جهان بخود معطوف سازد. فهرست مراجع [1] “ Norwegian standard NS3473, concrete structures, Design rules”, Oslo, 1989. [2] H. Okamura, “Self compacting high performance concrete”, Ferguson Lecture at ACI convention (New Orleans), November 1996. [3] H. Okamura and K.Ozawa, “Mix design for Self compacting concrete”, Concrete library international, Japan, No. 25, Dec. 1995. [4] G. Konig et. Al., “New concepts for high performance concrete with improved ductility”, proceedings of the 12th FIP congress on challenges for concrete in the next millennium, Netherlands, 1998, pp. 49-53. [5] A. Nanni, “Fiber-reinforced plastic (FRP) reinforcement for concrete structures: properties and applications”, Elsevier, London, 1993. [6] Taerwe, “Non-Metallic (FRP) reinforcement for concrete structures”, RILEM proceedings, No. 29, E & FN Spon, London, 1995. [7] R.Breitenbucher, “High strength concrete C 105 with increased fiber resistance due to polypropylene fibers”, 4th international symposium on the utilization of high strength-high performance concrete, Paris, May 1996, pp 571-577.

+ نوشته شده در  جمعه سوم آذر 1385ساعت 12 PM  توسط ابراهیم |  یک نظر

جزئیات اجرایی ساختمان های بتنی

جزئیات اجرایی ساختمان های بتنی دیوار چینی 1- دیواری که از آجر فشاری یا با سنگ مخلوط و یا با مصالح دیگر با ملات ماسه سیمان یا ماسه آهک ویا ملات باتارد چیده شده . 2- نمای دیوار را می توان از ابتدا با نما سازی خارجی پیوسته ساخته و به تدریج بالا ببرد بطوری که هر رگ آجر چینی قسمت جلوی کار آجر تراشیده گذارده و پشت آنرا از آجر فشاری یا مصالح دیگر می چینند.که ضخامت و مقاومت هر دیوار بستگی به نوع کار بری آن دارد .که در این ساختمان بیشتر دیوار چینی هابه وسیله آجر لفتون و آجر فشاری انجام گرفته. نحوه شمشه گیری ابتدا بالای یکی از گوشه های هر قسمت ساختمان را مقدم گرفته و یک کروم گچی به یک زاویه نصب می شود، سپس  شاغولی آن کروم را به پایین ارتباط داده کروم دیگری به پایین متصل می سازد بعد خط گونیا 90 درجه را به زاویه های دیگر انتقال داده به طوری که عمل کروم بندی چهار گوشه هر قسمت را زیر پوشش دهد بعد ریسمانی به بالای هر قسمت روی کروم ها گرفته و هر دو متر یک کروم به زیر ریسمان به وجود آورده که این عمل پایین نیز انجام می شود بعد کروم های قسمت وسط و گوشه ها از بالا به پایین با شمشه چوبی یا آلومینیومی شمشه گچی گرفته روی کروم گچی که سرتاسر ارتفاع دیوار را در چند قسمت گرفته از ملات گچ و خاک یا ماسه سیمان می پوشانند. فرش کف ساختمان  برای عمل فرش کف ابتدا در گوشه های هر قسمت یک قطعه سنگ ساییده شده یا موزائیک یک اندازه بطوریکه تراز روی چهار نقطه باشد قرارمی دهندسپس ریسمانی نازک و محکم به اضلاع بسته و خط گونیا 90 درجه را به گوشه ها انتقال میدهد.بعد ملات را کف  آن پهن می کنند و کف را فرش می نمایند البته ریسمان ها را به ترتیب جا به جا می کنند . نحوه اجرای خط گونیا معماری ابتدا از گوشه ها دو ریسمان عمود بر هم بسته و 60 سانتی متر به یک طرف نشان گذارده ضلع همجوار را80 سانتیمتر علامت گذاری می کنیم در این حالت خط ارتباط بین این دو باید 100 سانتیمتر کامل باشد که در مغایرت ریسمان را جا بجا  کرده تا نقطه 100 سانتیمتر تکمیل گردد.که در این صورت زاویه 90 درجه درست می شود . قرنیز بر روی فرش موزائیک یا سنگ قسمتهای ساختمان قطعه سنگی به دیوارنسب مس شودکه قرنیز نا میده می شود . تا شستشوی کف و تنظیم گچ کاری دیوار ها آسان گردد.که در بیشتر ساختمان ها این قرنیز حدود 10 سانتیمتر استفاده می شود که در این جا هم به همین صورت است. سفید کاری با گچ هر بنا اول شمشه گیری آستر می شود در اینصورت گچ آماده را پس از الک کردن با الکی که سوراخ های آن نیم میلیمترمربع است الک نموده و سپس حدود سه لیتر آب سالم در ظرفی ریخته گچ الک شده را با دو دست آهسته در آب می پاشند تا اینکه ضخامت گچ به روی آبها برسد بلا فاصله با دست گچ های داخل آن را مخلوط نموده که این عمل بدست شاگرد استاد کار انجام می شود بعد به سرعت استاد کار خمیر گچ را با ماله آهنی روی دیوار آستر شده می گشد و بلا فاصله یک شمشه صاف روی آن می کشد تا ناهمواری های آن روی دیوار گرفته شود. کاشیکاری .هنگام شروع نصب کاشی به این صورت اقدام می گردد ابتدا خمیری از خاک رس تهیه و آن را می ورزند این خمیر در ظرفی نزدیک دست استاد کار آماده می ماند سپس با گچ یا سیمان یا ماسه یا خاک رس کوبیده شده زیر رگه اول کاشی در یک ضلع کنار دیوار شمشه کاملا تراز به وجود می آورد تا امکان چیدن رگه اول کاشی به وجود آید. دو عدد کاشی دو سر ضلع مو قتا با فاصله حداقل 1 سانتیمتر از دیوار قرار می دهند سپس ریسمانی نازک به بالای آن متصل نموده جلوی کاشی ها را از گل ورزیده شده موقتا بست می زنند بعد شمشه فلزی بسیار صاف جلوی کاشی در حال نصب قرار می دهند و بقیه کاشی ها را پشت شمشه چیده بعد با ریسمان کنترل می نمایند، جلوی بند ها را از گل ورزیده شده کروم موقت گذارده سپس دوغاب سیمان رابه صورت رقیق محلول شده از ماسه پاک و سیمان معمولی آماده با ملاقه به آهستگی پشت کاشی ها را پر می کند تمام اضلاع را در رگ اول دور می گردانندتا امکان کنترل تمام زاویه ها وضلع ها ،گوشه ها و نبشه ها به عمل آیدکه چنان چه کنار ضلعی تکه های غیر استاندارد احتیاج شود کاشی های رگه اول را جا بجا نموده و تکه ها به کنار منتقل شود و دوغاب ریزی پشت انجام گیرد پس از کنترل اضلاع هر بنا رگه های دیگر را از اول شروع و انقدر تکرار می شود تا کاشیکاری در حد مطلوب به اتمام برسد پس از خودگیری کامل ملات کاشی ها دوغابی از رنگ کاشی با سیمان سفید ورنگ مشابه تهیه نموده و با پارچه یا گونی به لای بند ها مالیده و بعد از خشک شدن سطح کاشی ها را کاملا نظافت می نمایند ، در این هنگام نصب کاشی های دیواری خاتمه یافته و آماده فرش سرامیک کف می شود. سرامیک کف برای فرش کف سرویس هاپس از کنترل لوله گذاری ها و چک نمودن ایزو لاسیون و شیب سازی لازم برای آبروها زیر سرامیک یک پلاستر سیمانی  تعبیه می شود تا اینکه 3 میلیمتر جای ملات برای نصب سرامیک باقی بماند سپس با توجه به این که پلاستر زیر بنا نباید خشک شود باید هر چه زود تر دوغابی از سیمان معمولی به ضخامت نیم سانتیمتر روی پلاسترها قرار داده و قطعات سرامیک آماده را در دوغاب غرق نموده تا شیره دوغاب به زیر درزهای سرامیک نفوذ کند و از این روی قطعات به پلاستر زیر چسبیده شود و روی سرامیک ها با شمشه و چکش های لاستیکی کوبیده و هموار گردد ، 24 ساعت بعد کاغذ روی سرامیک را نم زده و پس از خیس خوردن به وسیله پارچه ای جمع آوری و نظافت می گردد، در این حالت باید کنترل شود که چنان چه درزی از سیمان بر خوردار نشده و لای درز باز مانده باشد مجددا از سیمان دوغاب پر می شود ودرز ها با رنگ سرامیک به صورت دوغاب تزئین و چنان چه نیاز به بتونه کاری باشد از سیمان سفید و رنگ خمیری تهیه و جاهای ناهموار درز ها را پر و نظافت می نماید . چیدن آجرنما آجر سفید یا رنگی زلال و اعلا که معمولا از بهترین خاک رس خالص به قطرهای 3، 4، 5، 6 ، سانتیمتر بدون مواد گیاهی یا آهکی و یا شنی پخته شده به نزدیک کار آجر تراش حمل می شود و سپس استاد کار آجر تراش با چند نفر شاگرد کار آموخته به وسیله دستگاه برش و تراش آجر ها را بریده و سپس آنها را به ظرف آب موجود وارد می کنند آجر ها حداقل دو ساعت درآب باقی می مانندکه چنانچه مواد آهکی داشته باشد شکسته و با سیراب شدن آن مقاومت و استحکام آجر بالا رفته وثابت خواهد ماند و نیز برای ساییدن لبه های تراشیده شده آماده می گردد. در خاتمه شاگردان با قطعه آجر دیگر روی نره های تراشیده شده را کاملا صیقل می دهند در این صورت خمیری زاییده شده از خود آجر به وجود می آید که به آن بتونه آجر می گویند با پرکردن سوراخ های نره های آجر به وسیله همان بتونه و کشیدن قطعه آجر دیگر تیزی ها و گوشه های آجر را صاف و هموار می کنند در این صورت آجر برای چیدن جلوی دیوار آماده است ولی بهتر است مصرف آن را به روز بعد موکول کنند تا در این فاصله کاملا خشک شود پس از خشک شدن آجرها شوره سفیدی روی آجر را می گیرد که می توان پس از چیدن و خشک شدن شوره ها آن را با پارچه ای از روی آجرها برداشت. بند کشی آجر پس از اتمام کل نما سازی با آجر ابتدا ماسه بادی دانه دار پای کار آماده داشته و به هر پیمانه ماسه دو پیمانه سیمان معمولی پرتلند اضافه می کنند وبا مقداری آب به صورت خمیر در آورده پس از نصب داربست برای زیر پای استاد کار بند کش خمیر را در ظرفی نزدیک کار برده با قلم فلزی باریک که عرض آن حد اکثر 10 میلیمتر و ضخامت آن 2 میلیمتر و سر آن نیز منحنی شده باشد ، وسط آن نیز زانویی خورده شده باشد پس از پوشاندن دستهای استادکاربا دستکش های لاستیکی سالم خمیر را کم کم روی کف دست چپ قرار داده و قلم نام برده را به دست راست گرفته دست چپ به زیر درز آجر از چپ به راست حرکت می کند و هم زمان دست راست با قلم فلزی خمیر را به لای درز جای داده پس از پیش رفتن حدود یک متر طول عمل را به درزهای زیر انتقال می دهد سپس از ابتدای هر درز با دست راست قلم را تا آخر ملات یکسره کشیده تا تشخیص داده شود درزها تمیز بند کشی شده و با قطعه پارچه ای لبه های آجر را تمیز می نمایند.     نصب سنگ نما برای تزیین سنگ نما ضمن آماده شدن سنگ مورد دلخواه استاد کاران ماهر ابتدا جلوی دیوار ها را با قطعه سنگی کروم بندی و اضلاع دیواررا به صورت صاف و گونیا ریسمان بندی می کنند سپس رگه اول سنگ ها را شمشه گیری می کند بعد از ریسما ن بندی بالا و کنترل شاغولی آن سنگ های رگه اول را نصب می نماید و با گچ ساخته شده جلوی آن هارا از کروم های گچی موقت متصل میسازد ، سپس دوغاب سیمان ساخته شه از ماسه درجه یک و سیمان پرتلند را که با آب نیز محلول شده با ظرف قاشقی شکل پشت سنگ ها را پر می کنند. تردید نیست در پشت سنگ ها اتصالات آهنی به نام اسکوب نیز الزامی است چنانچه اسکوب انجام نگرفته باشد سنگ ها اتصال به دیوار آجری نداشته و امکان ریختن سنگ ها وجود دارد در این صورت باید رویل پلاک شود که آن نیز از نظرشکل خارجی زیبا نخواهد شد . نمای سیمانی برای تزیین نمای خارجی سیمانی ساختمان در اولین مرحله ملاتی از ماسه پاک نه چندان درشت آماده کرده یعنی چهار پیمانه ماسه و یک پیمانه سیمان  معمولی پرتلند را با آب به صورت ملات مخلوط در آورده سپس همان گونه که در قسمت شمشه گیری گفته شد ابتدا بالای دو سر یک ضلع دیوار را کروم بندی و روی کروم ها را رسیمان کشیده وهر یک متر کروم به دیوار متصل می نمایند ، سپس شاغولی کروم ها را به پایین دیوار داده عمل بالا را در پایین نیز انجام می دهند بعد فاصله کروم ها را از بالا به پایین با ملات ساخته شده فوق پرکرده وروی آن را شمشه کش می نمایند . پس از اتمام کلیه کارها کروم بندی ها فاصله دو کروم را با همان ملات پر کرده شمشه صافی را از پایین به بالا روی ملات ها کشیده تا روی شمشه صاف کردن این عمل را آستر  می نامند ، پس از تمام شدن کل طول دیوار خاک و پودر سنگ را با سیمان بطور نصبی مخلوط نموده یعنی برای سه پیمانه از دو مخلوط یک پیمانه سیمان سفید یا معمولی را با آب مخلوط کرده تاخمیری نسبتا رقیق تهیه شود سپس خمیر را با کمچه آهنی یا چوبی روی آسترها مالیده و با پاشیدن آن به وسیله قلم مو روی آن را با تخته ماله های چو بی ماساژ داده تا زیر تخته ها صاف و موج آن گرفته شود چنانچه بنا به تشخیص استاد کار احتیاجی به خط کشی وبه فرم های مختلف داشته باید پس از اتمام نرمه کشی ذکر شده آماده خط کشی و شیار زنی شده است پس از خاتمه یافتن کل آستر ونرمه کشی تزیین رویه آن با مصالح ورنگهای مختلف امکان پذیر است. پارکت سازی برای ساخت پارکت های چوبی یک بنا ابتدا روی موزائیک ها ویابتو ن زیر پارکت را با دستگاه های کف ساب ساییده وکاملا صیقل می نماید ونیزلبه های موزائیک ها را همواره نموده سپس با خمیری نظیر خمیرهای شیمیایی یا چسبی یا سیمانی یک قشرروی موزاییک ها را ماستیک نمودن و سپس با شمشه فلزی خیلی دقیق خمیر را جا بجا کرده وشمشه را روی آنها گردانیده تا اطمینان حاصل شود زیر پارکت ها کاملا صاف شده48 ساعت بعد روی خمیر خشک شده را صیقل داده و کاملاصاف می نمایند بعد پارکت های چوبی که به  قالب های 25 ×25 سانتیمتر با تکه های دو و نیم سانتیمتر از چوب ملچ، ممرز و افرا ،گردو ، راش ، چنار و چوب فوفل و غیره تهی شده را با در نظرگرفتن راه چوب یعنی راه های راست و راه پود خلاف جهت یک دیگر در کارخانه نجاری و پارکت سازی به هم متصل گردیده وروی آن یک ورق کاغذ به طور موقت چسبانده آن را باچسبهای شیمیایی ویا گندمی روی کف می چسبانند برای اطمینان در چسبندگی کامل غلطک های سنگین را بر روی آن حرکت می دهند تا اطمینان حاصل شود پارکت کاملا بر روی زمین چسبیده است 48 ساعت آن روی پارکت ها را به وسیله ماشین سمباده که قطر قرص آن بزرگ باشد ساییده وتمام قطعات را با هم یکنواخت و یک رو ویک سطح می نمایند. پس از تمیز کردن روی پارکت ها و برداشتن گردو خاک ناشی از کار روی آنها را کاملا با ماستیکی ترکیب شده از خاک اره نرم از جنس و رنگ همان چوب و چسب سفید یا سرشوم هم رنگ تنظیم شده است تمام سطح پارکت ها را پوشانیده  به طوریکه تا نیم میلیمتر روی پارکت ها ماستیک بماند 44 ساعت بعد به وسیله ماشین سمباده که قرص آن بزرگ و از قطعات پارچه ی برخوردار باشدو نام این دستگاه پولیش قلمداد شده است با ماشین نام برده کاملا روی پارکت را صیقل داده تا اطمینان حاصل شود سطح پارکت ها کاملا یکنواخت و یک رنگ است .پس از برداشتن قشر روی آنها و نظافت سطح پارکت یک قشر سیلومات با تینر فوری 4. محلول گشته آنرا به منظور پرکردن چشمه ها با دستگاه پیستوله روی پارکت می باشندپس از خشک شدن سیلر مجددا با ماستیک گفته شده لکه گیری کرده و دوباره روی آن را پولیش می نمایند تا تشخیص داده شود زبری و پرز چوب ها گرفته و چشمه های آن نیز از سیلر پر شده است . برای پاشیدن قشر آخر رنگ لازم است در اولین مرحله درب ها وپنجره ها را بسته نگهداشت و کلیه راه نفوذ گردو خاک را مسدود نموده و پس از نظافت کردن کامل موقع زیر رنگ کیلر را با تینر فوری محلول ودر پیستوله های سالم ریخته و از یک سر پارکت به طور نازک یک قشر نیم میلیمتری روی کار می پاشند پس از اتمام رنگ پاشی کل سطح برای 24 ساعت درها را بسته نگهداشته سپس با دستگاه پولیش که دور قرص دایره آن از پارچه پوشیده شده باشد کل سطح پارکت را پولیش وصیقل داده تا تشخیص داده شود سطح پارکت ها کاملا نرم و رنگ شیشه ای روی آنرا گرفته است . از این هنگام تا 48 ساعت نباید روی پارکت ها عبور نمود وپس از 48 ساعت کف ساختمان پارکت شده برای بهره برداری آماده است . ایزولاسیون برای ساخت بام ابتدا روی سقف بتونی را از هر گونه گچ تمیز کرده و نخست باید محل نصب ناودانها مشخص و پس از نصب نرده و یا دوره چینی با پوکه معدنی که یک نوع خاک سبک وزن است ویا از پوکه صنعتی که از ضایعات کارخانجات است را با مخلوط نمودن 5 پیمانه پوکه و1 پیمانه سیمان معمولی مخلوط با آب کروم بندیها انجام می پذپردو چنانچه پوکه در دسترس نبود میتوان از خرده های آجر یا خاک شن دار پرمی کنند . مهندس ناظر ساختمان مواظب است مقاومت را با احتساب به وزن مصالحی که برای شیب سازی مصرف می نماید قوی تر بگیرد .پس ازاتمام کروم بندی و در نظر گرفتن شیب آبروها وسط کروم ها را از همان پوکه وسیمان پر می نمایند و روی آن را با شمشه و ریسمان مسطح و کنترل می کنند بعد از آماده شدن پشت بام تا 48 ساعت برای خود گیری سیمان مصرف شده آب پاشی لازم است .بعد از آماده شدن شیب سازی ایزالاسیون انجام می شود . ایزولاسیون قیری بهترین ایزولاسیون برای بام ها در این زمان مخصوصا وضع جوی ایزولاسیون گونی قیری می باشد .قیر را با حرارت لازم رقیق نموده و روی بام می مالندسپس گونی های سالم درجه یک را از پائین به بالا چسبانیده می شود .نصب این گونی ها از بالا به طرف ناودانها هدایت می شود .لایه گونی دوم خلاف جهت یعنی چنانچه لایه زیر طولی چسبانده شده باشد لایه رو عرضی انجام می گیرد وگونی ها مجددا با قیرآغشته می گردند و پس از کنترل کلیه درز ها وبندهای گونی ها در این هنگام آماده آسفالت ریزی یا موزائیک می باشد. ایزوگام ورقی ورق لاستیکی شکل به صورت لوله در بازار موجود است . پس از کنترل کلی و ریسمان کشی لوله ایزولاسیون را از یک سر روی  بام می چسبانند سپس با چراغ حرارت دهنده درزها را با هم جوش می دهند و با خمیر روی بام را لکه گیری نموده تا امکان آزمایش آبگیری بام را میسر سازد . آزمایش بام برای اطمینان کامل در سلامت بام معمار می توانددهانه ناودانها را با گل رس ورزیده شده یا ملاتی دیگر گرفته و روی بام را به صورت استخر آب گذارده 24 ساعت بعد اگر  رطوبت به زیر سقف سرایت نکندایزولاسیون معتبر است . تیرچه بلوک برای اجراء سقف تیرچه بلوک ابتدا تیرچه های ساخته شده از میله گرد آجدار و زیر آن از فوندوله های سفال یا بتون است را به بالای ساختمان حمل می نمایند سپس زیر تیرچه ها به فاصله های حداکثر 120سانتیمتر چوب کشی نموده و به وسیله شمعها فلزی یا چوبی بار سقف به زمین منتقل می شودسپس بلوکه های که از سفال یا سیمان و ماسه تهیه شده است در فاصله تیرچه ها چیده می شود و وسط دهانه را مقداری که نبایداز کل عرض دهانه کمتر باشد بالا گرفته این بالازدگی به منظور خستگی بتون سقف در نظر گرفته می شود و آن را در اصطلاح معماری چتر می گویند چتر فوق پس از چند سال خستگی بتون و تحمل فشار به صورت صاف در خواهد آمد  در پایان آرماتور تقسیم فشار در جهت خلاف تیرچه روی بلوکه ها با فاصله حداقل 40  سانتیمترنصب ورودی سقف را از بتون سالم پر می سازند تا موقعی که روی بلوکه ها بتون ریزی شود .هنگام بتون ریزی نیز ویبراتوربرای ارتعاش و دفع هوای بتون الزامی است و اگر نبود با قطعه چوبی به صورت تخماق به بتون ضربه می زنندتا هوای بتون خارج شود  و نیز فشرده گردد. بتون نام برده تا 12 روز نیاز به آب پاشی دارد و هنگامی که ترک های سطحی روی بتون دیده شود به وسیله دوغاب سیمان پر می شود ترک ها نیز به مقاومت سقف آسیبی نمی رساند . سقفهای کاذب سقف کاذب یعنی سقف دوم که در مقابل فشار ضعیف ساخته می شود  و معمولا زیر طاق به وجود می آید زیرا کانال کشی ها لوله های برق و غیره از زیر سقف عبور می نماید به این منظور شاخه های فلزی از سقف به پائین ارتباط داده می شودبعد ازاتمام وکنترل کلیه کانالها   لوله ها وغیره با آهن های سپری یا نبشی یک سقف کاذب زیر کانالها به وجود می آورندکه آنها نیز به نوبه خود به شاخه های پائین آمده متصل می گردد. پس از کنترل آهن کشی ها تورفلزی مخصوص بنام رابیز را با سیم های نرم آرماتور بندی به آهن کشی های سقف  کاذب پیوسته می سازند در خاتمه روی آن را از یک قشر خاک و گچ به ضخامت حداقل یک سانتیمتر می پوشاننددر این صورت زیر سقف کاذب شمشه کاری می شود وسقف را برای سفید کاری و گچ بری آماده می سازند . آگوستیک برای ایجاد سقف آگوستیک یعنی طاق دوم ابتدا میله های فلزی را از سقف به پا ئین ارتباط می دهندو سپس چوب های که باید از چوب روسی پخته شده تهیه گردد و آنها را با اندازه مشخصی به زیرکانال ها  با قطعات فلزی ارتباط می دهندچون اندازه تقریبی آگوستیک ها 40 ×40 سانتیمر می باشد پس فاصله چوب ها از وسط تا آکس  به اندازه آگوستیک ها تقسیم می شودو برای انجام این کار از چوب ها ریسمان کشی شده که کاملا دقت در عمل لازم است پس از کنترل آگوستیک هاکه معمولاجنس آنهاازمقوا ،پلاستیک، یونولیت،پلاستوفوم وغیره است و دراشکال گوناگون سوراخدارویانقشه های برجسته تهیه  شده را با میخ های سنجاقی بی کله زیر چوب ها نصب می نمایند. اصطلاحات معماری ترانشه ،پی کنی و شیار زنی دیوارها را ترانشه می گویند. شالوده ،شفته ریزی و پر کردن زیردیوارها راشالوده می گو یند . مثنی ،سنگ چینی وبالاآوردن کف از روی زمین را مثنی می گویند ازاره ،دور پائین هر ساختمان چه در داخل وچه در خارج تا یک متری ازاره نامیده می شود .  درگا،به دربهای ورودی چوبی درگاه می گویند . پاشنه ،لولا های زیر و بالای لنگه درب پاشنه نام دارد . پکتفه ،قطعات آجریاخشت را برای یکنواخت کردن دیوار با ملاتی مناسب به دیوار می چسبانند و روی آن را یکنواخت میکنند را پکتفه می گویند . اندود یاپلاستر، به ملاتی که روی دیوارها مخصوصا منابع مالیده می شود اندود یا پلاسترمی گویندکه ازسیمان وخاکه سنگ وماسه تهیه می شود . آهک سیاه ،ملات مخلوط شده از آهک شکفته و خاکستر ولوئی گیاهی آبرا آهک سیاه می گویند که بجای ملات سیمانی در منابع استفاده می شود . اسکوپ ، به قطعات فلزی که به پشت سنگ متصل می سازند وسنگ را به دیوار مربوط می کنند اسکوپ می گویند. کروم ، به قطعه نشان گچی یا گلی ویا سیمانی که برای منظم نمودن  اضلاع ودستور شمشه گیری گذارده وسر مرکز نما سازی دیوار وکف می باشد کروم می گویند . ملات باتارد از اختلاط آهک و سیمان وماسه ملاتی بدست می آیدکه ملات باتارد می گویند.مقاومت این ملات در صورتی که آجر آن کاملا شاداب وپس از انجام کار آب پاشی شده باشد بهترین ملات تشخیص داده شده است .برای تهیه ملات باتارد بهتر است تمام مواد متشکله را با هم مخلوط نموده و بعد آب به آن اضافه شود و پس از به هم زدن و اختلاط قابل استفاده است . آهک شکفته آن باید الک شود و درملات سیمان از زمان اختلاط تا 3 ساعت قابل مصرف می باشد و پس از این زمان فاسد شده و قابل مصرف نیست ولی ملات باتارد تا  5 ساعت خودگیرمی شودزیرا مواد آهنی و گچی داخل سیمان ازبین می رود ونقش ملات این است که بدون این که باعث تضعیف ساختمان شود فضاهای خالی را پر می کنددر ضمن سیمان بدون ماسه قابل مصرف نیست ولی وجودماسه برای خودگیری سیمان لازم است چون سیمان بدون شن وماسه خودگیری نخواهد شد چنانچه سیمان به تنهای استعمال گردد پس از 24 ساعت به صورت ورقه ورقه در می آید و متلاشی می گرددپس سیمان وماسه در مصرف با هم لازم هستند .

تخت سلیمان تکاب

تخت سلیمان تکاب به عنوان یکی از مهم‌ترین و مشهورترین مراکز تاریخ تمدن ایران و جهان یکی از 4 اثر ملی ثبت شده کشور در فهرست آثار تاریخی جهان است.

تخت سلیمان یا شهر گنجک (شیز) در 45 کیلومتری شمال شرقی شهرستان تکاب در یک دره ی سرسبز در بلندی 3000 متری, سرشار از جاذبه های کم نظیر طبیعی- تاریخی واقع شده است که قله 3200 متری بلقیس در آنجا قرار دارد. ویرانی های بجا مانده از آتشکده آذرگُشنَسب (آتشکده پادشاهان و جنگاوران) بر پیرامون دریاچه ای همیشه جوشان و بر روی صخره ای سنگی ناشی از رسوبات آهکی دریاچه, در میان برج و باروی سنگی, آثار معماری خاص مانند چهار طاقی آتشکده و سازه های آیینی وابسته بدان, نیایشگاه آناهیتا, کاخهای دوران ساسانی و ساختمان هایی مربوط به سلاطین ایلخانی قرار دارد.
این مجموعه فرهنگی - تاریخی به مساحت 124 هزار مترمربع که در ادوار مختلف محل سکونت مادها، اشکانیان، ساسانیان و مغولها بوده در استان آذربایجان غربی قراردارد و به روایتی محل تولد زرتشت پیامبر می‌باشد.

قلعه تاریخی تخت سلیمان بازمانده از دوره ساسانیان با بخش‌های مختلفی همچون آتشکده آذر گشسب به عنوان یکی از مهمترین آتشکده های دوره ساسانی، آتشکده شاهی و جنگ آوران، ایوان خسرو، معبد آناهیتا، آتشگاه‌های کوچک و دروازه ها و دیوارهای مستحکمش از بناهای مهم تاریخی جهان به شمار می‌رود.

مجموعه باستانی تخت سلیمان قبل از اسلام به عنوان بزرگترین مرکز آموزشی، مذهبی، اجتماعی و عبادتگاه ایرانیان به شمار می‌رفت اما در سال 624 میلادی و در حمله هراکلیوس، امپراطور رومیان به ایران تخریب شد.

بکارگیری سنگ‌های تراشدار و آجرهای بزرگ در ساخت این بنای تاریخی و واقع شدن دریاچه عجیب و همیشه جوشانی به عمق 112 متر در وسط این مجموعه جلوه زیبا و خاصی به این مکان تاریخی بخشیده است.

درجه حرارت آب این دریاچه در تابستان و زمستان یکسان و در حدود 21 درجه است و همین موضوع ثابت می کند که آب آن از سفره‌ای زیر زمینی در عمق بسیار زیاد تامین می‌شود.

این مکان تاریخی در زمان ایلخانیان و در دوره حکمرانی آقاخان در قرن هفتم هجری به عنوان تفرجگاه تابستانی مورد استفاده قرار گرفت.

این حکمران مغول با احداث بناهای مختلفی همچون سالن شورا، ایوان شرقی و ساختمان‌های 8 و 12 ضلعی یکبار دیگر جان تازه‌ای به مجموعه تاریخی تخت سلیمان تکاب بخشید.

مجموعه آثار باستانی تخت سلیمان در 42 کیلومتری شمال شرقی شهرستان تکاب در استان آذربایجان غربی قرار دارد. آثار باستانی این مجموعه و دریاچه جوشان آن، روی صفحهای سنگی و طبیعی قرار گرفته که از رسوبات آب دریاچه به وجود آمده است. قدمت این منطقه از لحاظ سکونتگاه انسانی به 3 هزار سال پیش باز می گردد؛ و یکی از مهمترین آثار تاریخی کشور است که به عنوان چهارمین اثر ایران در میراث جهانی یونسکو به ثبت رسیده است.
 این مجموعه چه به لحاظ وجود آثار باستان شناختی و چه به لحاظ ارتباط با مدارک مکتوب تاریخی و اسطورهای در شمال و غرب ایران کاملا منحصر به فرد است. هم اینک در این مجموعه آثاری از اوایل دوره ساسانی تا دوره ایلخانان مغول شناسایی شده، لیکن از آنجایی که تاریخ نظری این مجموعه به دوره هخامنشی و اشکانی می رسد، بی تردید در صورت ادامه حفاری، آثار مهمی از دوره های پیش از ساسانی در این محل کشف خواهد شد.

بخش طبیعی مجموعه تخت سلیمان متشکل از یک کوه آهکی است که در قله آن، چشمه بسیار بزرگی (با دریاچه ای به قطر حدود 100 متر) وجود دارد. این کوه در طول هزاران سال در اثر رسوبات آهکی موجود در آب چشمه فوق شکل گرفته است. هم اینک در اطراف کوه تخت سلیمان چندین تپه کوچک از این نوع، در اطراف چشمه های آهکی در حال شکل گیری است. کوه بلند زندان سلیمان نیز یکی از همین کوه های رسوبی است که در پنج کیلومتری تخت سلیمان هزاران سال پیش شکل گرفته است (البته در حال حاضر چشمه به وجود آورنده این کوه و دریاچه آن خشک شده). بنابراین روند شکل گیری کوه های رسوبی در منطقه تخت سلیمان امری طبیعی و مربوط به شکل خاص زمین و نوع املاح موجود در آب چشمه های منطقه است.

چشمه تخت سلیمان هزاران سال پیش شروع به جوشیدن کرده و به تدریج بر اثر لعاب حاصل از ترکیبات موجود در آب، لبه بیرونی چشمه رسوب بسته و بالا آمده است. این روند هزاران سال ادامه یافته و باعث شده که آب چشمه گلدانی در پیرامون خود بسازد به نحوی که هم اینک ارتفاع تپه حاصل از روند فوق و همچنین عمق دریاچه ناشی از جوشش آب چشمه به حدود 62 متر می رسد. با توجه به این که ارتفاع رسوب دور دریاچه از دوره ساسانی تاکنون، یعنی در طول 1400 سال گذشته حدود 12 متر افزایش یافته، می توان گفت: به ارتفاع گلدان دریاچه تقریبا در هر سال کمی کمتر از 9 میلیمتر افزوده شده است.

این واقعیت که ارتفاع مجموعه تخت سلیمان از خط القعر محیطی که در آن قرار دارد 62متر یعنی برابر عمق دریاچه است، ثابت می کند که کف دریاچه به وسیله املاح آهکی رسوب گذاری نشده و در طول سال های شکل گیری آن ثابت بوده است. بنابراین در صورتی که اشیایی در طول تاریخ به داخل دریاچه پرت شده باشد، در داخل گل و لای کف دریاچه مدفون نشده و از طریق غواصی قابل کشف هستند. لبه بالایی دریاچه، دارای پیشرفتگی نازکی در داخل آب است، اما باقی دیواره دریاچه کاملا عمودی است. از این بابت مشخص است که در ادوار مختلف، لبه اضافی دریاچه به تدریج شکل گرفته، بزرگ و بزرگتر شده و به همین دلیل شکسته و به داخل دریاچه افتاده است. بنابراین عمق ناحیه داخلی دریاچه همان 62متر اولیه باقی مانده، لیکن نواحی حاشیه ای کف آن شیب پیدا کرده است. ارتفاع این شیب بین 46 تا 49 متر است. از دیگر سو اگر بدیهی بدانیم که ریختن اشیاء تاریخی در داخل دریاچه از ساحل آن رخ داده باشد، این اشیاء می بایست در حاشیه محیط دایره کف دریاچه افتاده باشند. بنابراین به نظر می رسد که کشف، منوط به لایروبی بخش حاشیه ای کف دریاچه و برداشت مثلثی از خاک به ارتفاع حدود ده الی پانزده متر است. این لایروبی می بایست تا عمق 62متری ادامه یابد؛ به شکلی که کف حاشیه دریاچه همسطح مناطق مرکزی آن شود.

تاریخچه

گنزک یا کنزک، گنجک، گنزه، جنزه، گنجه، گزن، گنگ و به ارمنی گنزکا یا کادزا، به سریانی گنذزک یا گنژگ، به یونانی گنزکا، گادزاکا، گادزا،  مؤرخان تازی آن را جزن یا جزنق نام برده اند، مغولان آن را ستوریق گفته اند. نام دیگر این شهر، شیز بوده است. شیز معرب جیس است. پلوتارک مؤرخ یونانی این شهر را فراد نوشته است. در نوشته‌های دیگر پهلوی شیچ خوانده شده، در شاهنامه چیچست به کار رفته و کهن‌ترین از همهٔ این نوشته ها، در اوستا ست که نام آن را، چئچست آورده است. امروزه تمام این نامها از بین رفته و این محل را تخت سلیمان می نامند.

این شهر باستانی در ادوار مختلف محل سکونت اقوامی مانند، مادها، هخامنشیان، اشکانیان، ساسانیان و مغولان بوده و در هر یک از دورانهای فوق، این محل در اوج قدرت و تمدن زمان مربوط بخود بوده است. اکنون نشانی از این شهر در آذربایجان دیده نمی شود، بر باد شده یک سر، با خاک شده یکسان.

هانری راولنسن مؤرخ انگلیسی در قرن نوزدهم نوشته است که شیز و آتشکده شکوهمند و پرجلال آن چنان از صفحهٔ روزگار پاک شده است که بین دانشمندان و محققان در تعیین محل آن اختلاف پدید آمده است.

مجموعه بناهای تاریخی در تخت سلیمان در اطراف دریاچه‌ای طبیعی ساخته شده است. آب این دریاچه که از عمق ۱۱۶ متری از درون زمین به سطح می‌آید و به زمین‌های اطراف می‌ریزد دارای املاح زیادی است که آن را برای آشامیدن و کشاورزی نامناسب کرده است. رسوب‌های حاصل از این املاح در طی قرن‌ها، لبه دریاچه را شکل داده و متغیر کرده است.

آثار بناهای دوره‌های اشکانیان و ساسانی و ایلخانان مغول در این محل یافت شده است. مهم‌ترین آثار بجا مانده آن آتشکده و تالارهای دوره ساسانی است. برخی آثار ساسانی دیگر نیز در کوه بلقیس و زندان سلیمان در نزدیکی تخت سلیمان ساخته شده است. کاوشگاه باستانی شیز از سوی یونسکو به عنوان میراث جهانی شناخته شده است و طرحهای بزرگی برای بازسازی و کاوش در آن در دست اجرا است.

شیز زادگاه زرتشت

اگرچه این سخن مورد قبول همهٔ محققان نیست ولی یکی از جاهائی که حدس زده می شود، محل تولد زرتشت باشد، شهر شیز است

ناصری در انجمن آرای آورده است که گویند زرتشت در شهر اردبیل و سبلان ظهور کرده و اصلش از شهری بوده، در میان مراغه و زنگان که شیز نام داشته است.[۶]

در دوران اردشیر یکم و پس از او تمایل بر حذف تاریخ و نقش اشکانیان در کلیهٔ امور بود. تباین و تضادی که ساسانیان با اشکانیان داشتند بیشتر بر این بنیادها قرار داشت: سعی در تقویت حکومت مرکزی و مبارزه با ادیان غیر زرتشتی. این حکومت متمرکز نامی فراگیر لازم داشت که مسبوق به دین رسمی کشور و آیات و اصطلاحات اوستا باشد. در اوستا از «ائیریانم وئجه» به عنوان زادگاه زرتشت یاد شده بود که در دوران ساسانی تمایلی به تغییر محل آن از ری به آذربایجان احساس گردید. زیرا ری از مدتها پیش در تیول خاندان معروف مهران، از خاندانهای مهم دوران اشکانی بود و پیوسته مانند نسا از شهرهای اشکانی دوست و مورد سوءظن ساسانیان بود. در حالی که آذربایجان همی یکی از سه آتش بزرگ دوران ساسانی را در خود داشت آتشکده آذرگشسب (تخت سلیمان کنونی) و هم به تیسفون پایتخت ساسانی نزدیکتر بود پس «ائیریانم وئجه» که قبلاً زادگاه زرتشت تصور شده بود به آذربایجان منتقل گردید با نام تازهٔ «ایران ویج» جزء نخست این کلمهٔ مقدس می توانست بهترین نام ممکن برای سرزمین واحد و فراگیر ساسانیان باشد. این جزء نخست در ایرانی باستانی آریانام aryānām و در زبان اوستایی aryānem بود. از شکل ایرانی باستان آن در دوران اشکانی آریان حاصل شده بود اما ساسانیان بیشتر به اوستا نظر داشتند.

گنزک پایتخت پادشاهان آذربایجان در دوران اورتایی

آتروپات فرماندار یا ساتراپ ماد شمالی در زمان اسکندر بود. بعد از فروپاشی امپراتوری اسکندر در سال ۳۲۸ پیش از میلاد، او اعلام استقلال کرده و گنزک را بعنوان پایتخت کشور تازه استقلال یافتهٔ ماد کوچک قرار داد. کلمهٔ معرب آذربایجان از همین نام خاندان آتورپاتگان، ریشه گرفته است.

این دولت کوچک از لحاظ اینکه اولین مظهر بازگشت عنصر ایرانی برضد استیلای یونان واقع گردید، بسیار حائز اهمیت است.

استاد پورداوود نوشته است که سرزمین آذربایجان به نام خاندان شهریارانی که در آنجا از روزگار اسکندر فرمانروایی داشتند، بازخوانده شده است. آتروپات، از نامهای بسیار رایج ایران باستان بوده و معنی آن آذرپناه یا کسی که ایزد آتش او را نگه می دارد یا فرشتهٔ پاسپان آتش، پرستار اوست. آتر به معنی آتش و پات نگهداشتن است.

محاصرهٔ شیز توسط رومی‌ها

در سال ۳۶ پیش از میلاد آنتوان سردار نامدار رومی، به ایران حمله کرد.

پادشاه اشکانی در این هنگام فرهاد چهارم بوده است. پلوتارک می نویسد «آنتوان بعد از جدا شدن از معشوقه اش ملکه کلئوپاترا همراه با یکصد و سیزده هزار سپاهی به قصد تصرف ماد به طرف آذربایجان حرکت کرد. او که می خواست زمستان را با کلوپاترا بگذراند، در هر کاری از خود، شتابزدگی نشان می‌داد و بدون استراحت دادن به سربازان و حمل اسباب و آلات جنگی که باعث کندی حرکت شده بودند، به طرف شیز (فراد) رفت تا آن شهر را در محاصره گیرد. شیز شهری بود بزرگ و زنان و کودکان پادشاهان ماد در آنجا سکونت داشتند. در حین محاصره، آنتوان به آلات جنگی نیازمند شد و فهمید که نیاوردن و جا گذاشتن آن آلات، چه اشتباه بزرگی بوده است. فرهاد چهارم پادشاه پارت‌ها که به طرف شیز، همراه با سپاه بزرگی حرکت می کرد، سواره نظامی را مأمور کرد که بروند و آن آلات جنگی را بگیرند. پارتها به سپاه رومی حمله کرده و اسیران بسیار بگرفتند. مادها هم که در محاصره بودند به پارتها پیوسته، رومیها مجبور به عقب نشینی شدند.»

اهدای غنائم جنگی توسط بهرام گور

طبری می نویسد «چون بهرام گور به جنگ ترکان خزر که در آن سوی کوههای قفقاز بودند می رفت از آذربایجان رفت که بتواند در آتشکدهٔ شیز عبادت بکند. بعد از پیروزی در جنگ با ترکان در بازگشت آنچه یاقوت و گوهر در تاج خاقان بود و شمشیر او که مروارید و گوهر نشان بود و زیورهای فراوانش را به آن آتشکده پیشکش کرد و خاتون زن اسیر شدهٔ خاقان را، به خدمت آن آتشکده گماشت.

گنزک در زمان خسرو پرویز

اقامتگاه تابستانی خسرو پرویز ظاهراً در نواحی دریاچه ارومیه در سر راه مراغه و تبریز در نزدیکی لیلان بوده‌است. گویند در نزدیکی آن چشمهٔ نفتی بوده که آتشکده آذرگشسپ بواسطهٔ آن روشن می‌شده‌است در دوره ساسانی معمولا یکی از مرزبانان را به حکومت اذربایجان می گماردند.در اواخر آن دوره حکومت آذربایجان در دست خاندان ( فرخ هرمزد) بود.و پایتخت آن (شیز) یا( گنزب ) نام داشت که مطابق با ویرانه های لیلان در جنوب شرقی دریاچه ارومیه گزارش شده است. .

در سال ۶۲۳ میلادی هراکلیوس به منظور جلوگیری از پیشرفت سپاه فاتح ایران و دفع حملهٔ آوارها، از طریق آسیای صغیر با نیروهای خود به قفقاز حمله‌ور گشت. هراکلیوس نخست ارمنستان را فتح کرد و پس آنگاه ناحیهٔ گنزک را به تصرف درآورد. هرقل در آذربایجان که در آن ایام، برحسب روایات مغان، زادگاه زرتشت به حساب می آمد، با شوقی انتقام جویانه و به تلافی اینکه سپاهیان خسرو پرویز و یهودیان اورشلیم، در سال ۶۱۴ میلادی، مزار عیسی مسیح را در اورشلیم با خاک یکسان کرده بودند، مقدس‌ترین مکان مذهبی زمان ساسانی، یعنی آتشکده آذرگشسپ را با خاک یکسان کرد.

شرح ویرانی شیز و آتشکدهٔ آن در کتاب تاریخ امپراتوری صغیر، نوشتهٔ شارل لبو فرانسوی آمده است. تخت طاقدیس یا تخت طاق ویس که وصف آن در شاهنامه آمده است، یکی از شگفتی‌های شیز بوده است که توسط هرقل ویران شد. تاریخ نویسان شرح آن را که توسط صنعتگران سراسر کشور، از عاج و طلاو جواهرات، ساخته شده بود، با آب و تاب تمام، نوشته اند. شارل لبو دربارهٔ تخت طاقدیس می نویسد «هراکلیوس و گروهی از تازیان که مزدورش بودند و پیشاپیش لشکریانش می رفتند بر پیشروان سپاه ایران تاختند و چنان هراس انگیختند که خسرو همان دم با همهٔ لشکریانش گریخت. هراکلیوس بی مانع وارد گنزک شد. می گفتند که زرتشت در این سرزمین به دنیا آمده و در آنجا زیسته است. مجسمهٔ بسیار بزرگی از خسرو پرویز با غرور در میان کاخ در زیر گنبدی که نمایش آسمان بود، نشانیده بودند، در گرداگردش خورشید و ماه و ستارگان دیگر را می دیدند، همراه با فرشتگان که چوب به دست داشتند. بوسیلهٔ بعضی دستگاه‌ها باران می ریخت و تندر به صدا در می آمد. هراکلیوس همه را، همراه با سه هزار خانهٔ اطراف آتشکده، دستخوش آتش کرد.»

آتشکده آذرگشسپ

در زمان ساسانیان ایرانیان سه آتشگاه بزرگ و برجسته داشتند. نام آتش‌هایی که در این آتشگاه‌ها نگهداری می‌شد. یکی بُرزین مهر به معنای آتش عشق والا و ویژه برزیگران بود که در نزدیکی نیشابور خراسان جای داشت.

دومی فَربغ بود به معنای آتش فرّ ایزدی که در کاریان فارس و ویژه موبدان و بلندپایگان بود.

سومی آتشکده آذرگشسپ که در تکاب آذربایجان قرار داشت. آتشکده آذرگشسپ ویژه ارتشیان بود و در شهر و محلی بنام شیز یا گَنجَک بر روی کوه اَسنَوند قرار داشت.

آذرگشسپ به معنای آتش اسب نر است. بر پایهٔ افسانه‌های ایرانی این آتشگاه بدین علت این طور نامیده شده است که کیخسرو بهنگام گشودن بهمن دژ در نیمروز با تیرگی شبانه که دیوان با جادوی خود پدید آورده بودند روبرو شد. آنگاه آتشی بر یال اسب وی فرود آمد و جهان را دیگر باره روشن کرد و کیخسرو پس از پیروزی و گشودن بهمن دژ، به پاس این یاوری اهورایی، آتش فرود آمده را آنجا بنشاند و آن آتش و جایگاه به نام آتش اسب نر (گشسب یا گشنسب) نامیده شد. این محل هم اکنون نام تخت سلیمان نام دارد.

دریاچه تخت سلیمان

اولین گزارش مربوط به انداختن اشیاء قیمتی در دریاچه، به دوران کورش کبیر پادشاه هخامنشی باز می گردد. طبق این گزارش در سال 547 قبل از میلاد، کورش پس از اینکه بر کروسوس پادشاه لیدیه پیروز شد، شاه شکست خورده را به ایران آورد و در مکانی بهنام "بارن"، نزدیک همدان اقامت داد و خزانه اشیاء قیمتی او را به عنوان نذر در آب دریاچه مقدس انداخت.
کروسوس، پادشاه لیدی، در تاریخ جهان به ثروتمند بودن معروف است. او اولین پادشاهی است که به ضرب سکه پرداخت. ثروت او به اندازه ای بود که هنوز هم اروپاییان اشخاص بسیار پولدار را به کروسوس تشبیه می کنند. بنابراین این درصورتی که افسانه نذر کورش کبیر واقعیت داشته باشد، با توجه به اینکه در هیچ دوره ای از تاریخ امکان دسترسی به عمق این دریاچه وجود نداشته، می توان امیدوار بود که این گنج پیدا شود.
در دوره اشکانی نیز چندین گزارش از جنگ های بین امپراتوری روم و پادشاهی اشکانی گزارش شده است. بر طبق یکی از این گزارشات، داستان تاریخی "کلئوپاترا" و "آنتونی" که در تاریخ روم، مصر و جهان معروف است. سردار رومی "آنتونیو"، در سال 36 قبل از میلاد به محاصره قلعه "گنزک" پرداخت. در جریان این محاصرات نگهبانان آتشکده مقدس هر زمان که احساس می کردند امکان سقوط قلعه وجود دارد، اشیاء قیمتی موجود در آتشکده و معبد ناهید را به داخل دریاچه می انداختند. بنابراین می توان امیدوار بود که مقدار زیادی از نذورات دوره اشکانی در کف دریاچه موجود باشد.
در دوره ساسانی نیز دست کم، یک بار قلعه تخت سلیمان به وسیله نیروهای روم شرقی به اشغال درآمده است. بر طبق این گزارش در جریان جنگ های خسروپرویز با "هراکلیوس"، پادشاه روم، این قلعه به تصرف نیروهای رومی درمی آید (624میلادی). گمان می رود که موبدان آتشکده پیش از تصرف قلعه به وسیله نیروهای متخاصم، نذورات و گنج های موجود در آن را به داخل آب انداخته باشند. در این صورت مقادیر زیادی اشیاء قیمتی دوره ساسانی نیز در کف دریاچه قابل اکتشاف است.
در جریان جنگ های صدر اسلام و تصرف ایران به وسیله اعراب نیز، قلعه به محاصره نیروهای خلیفه دوم درمی آید. بعید نیست که در این زمان هم گنج ها هایی نیز به قعر دریاچه ریخته شده باشند.  از نگاه موبدان زرتشتی این دریاچه متعلق به ناهید (آناهیتا) الهه آبها؛ بوده، بنابراین ریختن اشیاء نذری به داخل آن اصولا به منظور حفظ این اشیاء به وسیله صاحب آن تلقی می شده و جایز و مباح بوده است.
در دوره ساسانی بویژه در زمان خسرو انوشیروان (579-531 میلادی) و خسرو پرویز، توجه خاصی به عمران و آبادانی این محوطه معطوف گردیده، و به عنوان یکی از معابد بسیار با اهمیت تلقی شده است. آتشکده آذر گشنسب در متون قدیم دارای اسامی متعددی است از جمله به زبان پهلوی؛ گنزک (GANZAK) یا گنجه نامیده می شده، رومیان آنرا گزکا (GAZKA) و اعراب شیز (SHIZ) می گفته اند. در زمان ایلخانان نیز به آن "ستوریق" گفته شده است.
"تخت سلیمان" از اسامی متاخر مجموعه می باشد که عامه مردم به علت عدم اطلاع از عملکرد اصلی و زمان ساخت آن، با توجه به احادیث و روایت مذهبی در مورد اقتدار حضرت سلیمان، این امکان را بدان منسوب داشته و به همین جهت محل یاد شده حالت مقدس پیدا کرده و مردم خود را موظف به حفاظت و مراقبت از این محل می دانستند.

بعد از زوال حکومت ساسانی و پذیرش دین اسلام توسط ایرانیان، این مجموعه عظیم که در جنگ های ایران و روم در زمان خسرو پرویز به شدت آسیب دیده بود، دیگر رمق تجدید حیات نیافت، اما تا قرن 4 ه. ق. تعداد اندکی از معتقدان آئین زرتشت در این محل اسکان داشته و آتشکده نیز در مقیاس کوچکتری مورد استفاده بوده، در زمان حکومت آباقاخان مغول با انجام تعمیرات وسیع و چشمگیر و احداث بناهای جدید، از این مکان مدتی به عنوان پایتخت تابستانی و تفرجگاه استفاده می شود. بعدها محل مذکور توسط عامه مردم به صورت شهرکی کم اهمیت با مشاغل متنوع تا قرن 11 ه. ق. ادامه حیات می دهد.
اگرچه گزارش هایی دال بر استفاده از این قلعه در دوره خلفای عباسی در دست است، لیکن تخت سلیمان در این زمان از اهمیت زیادی برخوردار نبوده. بعدها در دوره پادشاهی ایلخانان مغول در زمان "باقاخان"، دومین پادشاه این سلسله و برادرزاده هلاکوخان (680تا 663 ه. ق.)، قصر و عمارتی در کنار این دریاچه بنا گردید. خوشبختانه امرای مغول آثار ساسانی را تخریب نکردند و ساختمان های خود را در کنار و یا بر روی این آثار بنا نمودند. از همین رو در حال حاضر بخشی از آثار دوره ساسانی در زیر آثار دوره ایلخانی مدفون است. وجود یا عدم وجود چنین آثاری را می توان با حفر گمانه های آزمایشی معلوم کرد. باید توجه داشت که عمق این گمانه ها دسته کم می بایست 12 متر از سطح دریاچه باشد.
با توجه به مجموعه موارد فوق بی تردید کاوش در دریاچه تخت سلیمان بسیار بااهمیت است و می بایست به عنوان یک اقدام ملی در دستور کار سازمان های مربوط و به خصوص میراث فرهنگی قرار گیرد. در بیان ارزش سرمایه گذاری در حفریات تخت سلیمان همین بس که اولین سرمایه گذاری انجام شده در این مورد به وسیله بانک ((بورگهارت و بروکلشن – Burghard Brokelschen)) دورتموند آلمان انجام شده و کاملا جنبه اقتصادی داشته است. در حال حاضر مهم ترین مشکلی که در جهت انجام این مهم وجود دارد عمق زیاد دریاچه است که غواصی در آن را غیرممکن می کند. در تلاش هایی که به وسیله هیات های کاوش اروپایی انجام شد هیچ غواصی نتوانست در عمق بیش از 32متر غور کند و غواصی در عمق 62متری دریاچه عملا غیرممکن می نماید. چرا که فشار آب داخل آن بسیار زیاد و همچنین آب دارای املاح غلیظ و سنگین است.
به نظر می رسد که بهترین روش برای کاوش در قعر دریاچه تخلیه موقت آب آن باشد. این کار از دو طریق ممکن است: اول اینکه به وسیله پمپ های شناور قوی با دبی بیشتر از فوران چشمه به تخلیه آن بپردازند. طبق برآورد انجام شده در هر ثانیه حدود 100 لیتر آب از چشمه کف دریاچه فوران می کند (راهنمای تختسلیمان، ص.12). دیگر اینکه به وسیله حفر تونلی افقی از حاشیه تپه تخت سلیمان آب دریاچه را تخلیه و پس از انجام عملیات کاوش تونل را ببندند تا دوباره آب به سرمنزل خود بازگردد. به نظر میرسد راه حل دوم ساده و عملی باشد. طول این تونل با توجه به نقشه توپوگرافی منطقه می بایست حدود 200 متر در نظر گرفته شود. راه حل سوم تلفیق دو راه حل فوق است، یعنی استفاده از تونل افقی و پمپ های شناور در یک زمان، به این ترتیب می توان با هزینه و زمان کمتری به نتیجه رسید. در ضمن پیشنهاد می شود که با استفاده از زیردریایی های اکتشافی کوچک (یکنفره) پیش از شروع عملیات کاوش، کف دریاچه به دقت مورد بازبینی و نقشه برداری قرار گیرد. استفاده از دوربین های زیرآبی دارای پروژکتور و کنترل از راه دور نیز برای انجام این مقصود مفید خواهد بود. هزینه این عملیات نیز چندان زیاد به نظر نمی رسد، کافی است که امتیاز تهیه گزارش به موسسات تحقیقات بین المللی جغرافیا (مانند نشریه نشنال جغرافی) داده شود تا ایشان نسبت به اعزام هیات اکتشافی و دوربین و زیردریایی اقدام کنند. پیش از این نیز هیات کاوش آلمانی از دوربین تلویزیونی و همچنین چنگک برای درآوردن اشیاء باستانی از زیر آب دریاچه استفاده کرده اند، اما در گزارش هیات درباره موفقیت یا عدم موفقیت این کار حرفی زده نشده است. چه بسا که نخواسته اند ایرانیان از نتیجه کاوش کف دریاچه باخبر شوند. در جریان این کاوش، سطح کف دریاچه دارای ناهمواری زیادی گزارش شده است. از آنجایی که کف دریاچه زندان سلیمان کاملا مسطح است به نظر می رسد که ناهمواری گزارش شده مربوط به آثار تاریخی بیشماری باشد که در کف دریاچه افتاده است. هیات آلمانی تلاش کرد که به وسیله چنگک به درآوردن آثار از کف دریاچه اقدام نماید اما دو عدد از چنگک ها شکست و ظاهرا موفقیتی کسب نشد!
خلاصه اینکه مجموعه تاریخی تخت سلیمان از نظر وجود آثار باستانی با دارابودن آثار چندین دوره تمدنی کاملا غنی است و از نظر اسطوره شناسی نیز سرشار از مطالب جذابی است که نظر هر صاحبذوقی را به خود جلب می کند. تاریخ این مجموعه نیز با تاریخ ایرانیان، ایتالیایی ها، یهود، مسیحیان و مغول ارتباط تنگاتنگی دارد. از دید اقتصادی نیز چه به لحاظ جلب گردشگر از سراسر جهان و چه به لحاظ وجود گنج هایی که در کف دریاچه مدفون است، کاوش در تخت سلیمان کاملا مقرون به صرفه به نظر می رسد. اگرچه در حال حاضر سازمان میراث فرهنگی در حال کاوش در منطقه است اما حجم این عملیات به قدری کم است که به قولی 300 سال طول خواهد کشید …!

غروب تخت سلیمان

برای دیدن این اثر تاریخی می توان از دو مسیر مختلف استفاده کرد. مسیر زنجان و مسیر تکاب. در صورتی که تنها قصد دیدن این اثر را دارید بهتر است از مسیر تکاب استفاده کنید. جاده های مناسب و هموارتر آن کمک زیادی به آسایش شما می کند. مخصوصا اگر ماشین شخصی نداشته باشید، مسیر تکاب قطعا برای شما ارزانتر خواهد بود. تا تکاب می توان با اتوبوس طی طریق کرد و بعد از آن مسیر کوتاه 42 کیلومتری باقی مانده را می توان با کرایه اتومبیل طی کرد. علاوه بر این؛ مسیر زنجان-دَندی-تخت سلیمان، مسیری کوهستانی و پر فراز و نشیب (البته آسفالت) است و ممکن است کمی خسته کننده باشد. تخت سلیمان در منطقه ای کوهستانی و به طبع، سردسیر قرار گرفته و با شروع فصل پاییز سرمای زیادی بر این منطقه حاکم می شود و ممکن است لذت دیدن عجایب منطقه را کمتر کند.
سخنی در باب تخت سلیمان ( آشتی با زمین )

آتشکده آذرگشنسب، جایگاه آشتی آب و آتش، یکی از سه آتشکده مهم زرتشتیان است، چنانکه نام این آتشکده 61 بار در شاهنامه آمده است. آن را آتش سلحشوران یا آتش شهریاری خوانده اند و نیز گفته می شود که این آتشکده به همه آتشگاه های گبران از خاور تا باختر آتش می رسانده است. در ایران باستان سه آتشکده مقدس اساطیری و باستانی وجود داشت که به ترتیب عبارتند از:

1-    آتشکده آذرگشنسب که آتشکده پادشاهان و جنگاوران بوده است.

2-    آتشکده آذرفرنبغ که آتشکده موبدان بوده است.

3-    آتشکده آذربرزین مهر که آتشکده کشاورزان بود.

ساخت این سازه به بیش از 3000 سال پیش باز می گردد و در دوره های هخامنشیان، اشکانیان و ساسانیان دارای ارزش و شکوه ویژه ای بوده است. در دوران پادشاهی ساسانیان و در زمان خسرو اول انوشیروان (578-531م) نسبت به آبادانی آن کوشش ویژه ای به عمل آمد. در این جایگاه مراسم نیایش های آیینی، برگزاری جشن ها و امور تشریفات پادشاهی انجام می گرفت. این آتشکده، در زمان خود بسیار مورد توجه بوده است و آتش جاویدان آن به مدت 7 قرن به عنوان نماد اقتدار آئین زرتشت و عامل وحدت سیاسی و اجتماعی حکومت ساسانی نقش به سزا داشته است و از آن به عنوان ثروتمند ترین نیایشگاه زمان خود یاد شده است.

بیشتر پادشاهان ایران پس از نشستن بر اریکه شاهنشاهی با پای پیاده به نیایشگاه آذرگشنسب آذربایجان می رفتند و به درگاه خداوند نیایش و سپاس و درود می فرستاده اند و سپس هدایایی تقدیم می کردند.

براساس مطالعات انجام شده از دهه 1970 میلادی تاکنون بنا بر نظریه گایا، تخت سلیمان رأس خلاقیت چاکرای گلوی زمین را تشکیل می دهد (گون، 1991). جنبه انرژیایی تخت سلیمان علاوه بر جاذبه های فضایی، تقدس خاصی را به این مکان بخشیده که در سال های اخیر از 1384 به بعد همزمان با شروع حرکت تشکل آشتی با زمین، گردشگران زیادی را با این هدف به خود جذب نموده است. در واقع این سفرها نوعی از گردشگری طبیعت با هدف دریافت انرژی های زمین و ارتباط موثر با آن برای حفظ و حمایت زمین را معرفی می سازد و می تواند در مجموعه برنامه های گردشگری گنجانده شود .

چاکرای گلوی زمین از نظر مکانی در روی کره زمین مثلثی را با سه رأس اهرام ثلاثه در مصر (رأس الهام)، خانه کعبه در عربستان (رأس ساختار) و سایت باستانی تخت سلیمان (آذرگشنسب) در ایران (رأس خلاقیت) تشکیل می دهد. سالانه براساس تقویم نوری فعالیت چاکراها، چاکرای گلوی زمین که چرخه هوای زمین را نیز تشکیل می دهد در ساعت و روزی از برج میزان فعالیت خود را آغاز می کند. این زمان، موقعیتی بسیار سعد و مبارک است و به قولی روز طلایی چاکرای گلوی زمین محسوب می شود. از سال 2008 میلادی به بعد همزمان با آغاز اوج فعالیت چاکرای گلو، دروازه 24 انرژیایی زمین - کلیمانجارو در تانزانیا (دروازه آزادی زمین)- نیز گشوده می شود. پیامی را که چاکرای گلو برای کل جهان می فرستد، "اشاعه صلح و آرامش" در کل جهان است... براساس تقویم نوری، این چاکرا در ماه های اولیه سال اوج فعالیت خود را به پایان می رساند که این زمان نیز موقعیتی سعد و مبارک را برای این چاکرا فراهم می آورد.

در زمان آغاز و پایان فعالیت یک چاکرا هرم انرژی کائنات با هرم انرژی آن چاکرا در اوج ارتباط و تبادل قرار می گیرند. زمان و مکان در هم می آمیزند و موقعیتی مبارک و ارزشمند را برای کره زمین ایجاد می کنند. در همین زمان انرژی فوق العاده و ارزشمندی در طول مسیر اژدها شکل به جریان می افتد و هرچه شعاع فعالیت یک چاکرا گسترده تر باشد این انرژی از کمیت بیشتری برخوردار است.

درصورت قرار نگرفتن در زمان اوج فعالیت در یک چاکرا برای بهره مند شدن از انرژی چاکرا، سفر به یکی از سه رأس آن در هلال یا بدر ماه یا چله تابستان و زمستان پیشنهاد می شود. در این زمان ها فرصت و شدت دریافت انرژی بیشتر است.

طبیعت اطراف تخت سلیمان

این ناحیه همان شهر مشهوری است که بنا به نوشته های کهن, زادگاه زرتشت است و در نوشته های پهلوی به نام «گنجک» خوانده شده؛ گیتا نویسان عرب آن را «شیز» گفته اند, گذشته نگاران رومی و یونانی «گزکا» نوشته اند و حمدالله مستوفی آن را به زبان مغولان «ستوریق» گفته است که امروزه تمام این آثار را تخت سلیمان می نامند.آب دریاچه ی سحرآمیز و زیبای تخت سلیمان در تمام فصول سال یکسان است و انسان نمی تواند به عمق آن دست پیدا کند و در هر ثانیه 100 لیتر آب از آن خارج می شود.درازای آن 120 متر وپهنای آن 80 متر می باشد. در باره این دریاچه گفته می شود که قرار است دختری پانزده ساله در آن شنا کند و از نطفه زرتشت که سالهاست در آن دریاچه نگهداری می‌شود، باردار شود تا منجی بشر دین زرتشت(سوشیانت) پا به پهنه گیتی بگذارد و جهان را رهایی بخشد.
آتشکده آذرگشنسب, جایگاه آشتی آب و آتش, یکی از سه آتشکده مهم زرتشتیان است, چنانکه نام این آتشکده 61 بار در شاهنامه آمده است. آن را آتش سلحشوران یا آتش شهریاری خوانده اند و نیز گفته می شود که این آتشکده به همه آتشگاه های گبران از خاور تا باختر آتش میرسانده است. در ایران باستان سه آتشکده مقدس اساطیری و باستانی وجود داشت که به ترتیب عبارتند از:
1-آتشکده آذرگشنسب که آتشکده پادشاهان و جنگاوران بوده است.
2-آتشکده آذرفرنبغ که آتشکده موبدان بوده است.
3-آتشکده آذربرزین مهر که آتشکده کشاورزان بود.


      
جایگاه آتش جاویدان آتشکده آذرگشنسب
ساخت این سازه به بیش از 3000 سال پیش باز میگردد و در دوره های هخامنشیان, اشکانیان و ساسانیان دارای ارزش و شکوه ویژه ای بوده است. در دوران پادشاهی ساسانیان و در زمان خسرو اول انوشیروان (578-531م)نسبت به آبادانی آن کوشش ویژه ای به عمل آمد, در این جایگاه مراسم نیایش های آیینی, برگزاری جشنها و امور تشریفات پادشاهی انجام می گرفت. این آتشکده, در زمان خود بسیار مورد توجه بوده است و آتش جاویدان آن به مدت 7 قرن به عنوان نماد اقتدار آئین زرتشت و عامل وحدت سیاسی و اجتماعی حکومت ساسانی نقش به سزا داشته است و از آن به عنوان ثروتمند ترین نیایشگاه زمان خود یاد شده است.
در کتاب هفتم دینکرد در بند 39 سازنده آن, کیخسرو پسر سیاوخش شناخته شده است که فر ایزدی به او رسیده بود. واژه آذر گشنسب, به معنای آتش اسب نر است.درافسانه ها آمده که کیخسرو بهنگام گشودن بهمن دژ درنیمروز، با تیرگی شبانه که دیوان با جادوی خود پدید آورده بودند روبرو شد. آنگاه آتشی بر یال اسب وی فرود آمد و جهان را دیگر باره روشن کرد و کیخسرو پس از پیروزی و گشودن بهمن دژ، به پاس این یاوری اهورایی، آتش فرود آمده را آنجا بنشاند و آن آتش و جایگاه به نام آتش "اسب نر" (گشسب یا گشنسب) نامیده شد.
بیشتر پادشاهان ایران پس از نشستن بر اریکه شاهنشاهی با پای پیاده به نیایشگاه آذرگشنسب آذربایجان می رفتند و به درگاه خداوند نیایش و سپاس و درود می فرستاده اند و سپس هدایایی تقدیم می کردند.
این مجموعه بزرگ اجتماعی مذهبی در تاخت و تازهای ایران و روم در زمان خسروپرویز سه بار محاصره می شود و در یورش سوم در سال 624م توسط سپاهیان روم غارت و ویران گردید. بعد از این رویداد, به علت آشفتگی های سیاسی اواخر دوران ساسانی و تاخت وتاز اعراب,آبادانی خود را از دست داد. هنگامی که اعراب به ایران تاختند, مردم تیزهوش شهر شیز, این مجموعه را به حضرت سلیمان نسبت دادند تا از ویرانی بیشتر این جایگاه مقدس توسط اعراب جلوگیری کنند و نام تخت سلیمان را بر آن نهادند.

در سال 674 ه ق در زمان فرمانروایی آباآقاخان مغو جانشین او قازان خان, با توجه به ویژگی های تاریخی- طبیعی, به خصوص وجود چراگاه های مرغوب و گونه های جانوری, این مکان باستانی به عنوان پایتخت تابستانی سلاطین مغول انتخاب و با انجام بازسازی گسترده در آثار دوران ساسانی و ساختن بناهای جدید, بار دیگر تخت سلیمان مورد استفاده حکومتی پیدا می نماید و تبدیل به پایتخت تابستانی و شکارگاه و تفرجگاه ایلخانان می گردد. جالب است که بدانیم, تنها در تخت سلیمان است که بقایای کاخ های دوره ایلخانی دیده می شود.
پس از فروپاشی فرمانروایی ایلخانان این جایگاه تبدیل به مرکز خدمات کوچک برای روستاییان و عشایر محل می شود تا اینکه از قرن 11 ه ق این مکان متروکه می شود و گذر زمان بر روی چهره خسته ی این مکان سحر انگیز خروارها خاک مینشاند.
جاذبه های طبیعی این دره سرسبز در نوع خود در دنیا بی نظیر هستند. در 3 کیلومتری غرب تخت سلیمان, کوه مخروطی میان تهی وجود دارد که هزاران سال پیش, بر اثر وقوع آتش فشان به وجود آمده است. اهالی محل این کوه زیبا را زندان سلیمان یا زندان دیو می شناسند و معتقدند که حضرت سلیمان دیوهایی را از فرمانش سرپیچی می کردند در این کوه زندانی می کرده است. این نام نیز به افسانه و با توجه به نسبت دادن محل به حضرت سلیمان بر این کوه گذارده شده است.

          
منظره عمومی کوه زندان دیو

ارتفاع این کوه از زمین مجاور خود 97 تا 107 متر می باشد و بر فراز آن گودی عمیقی در حدو 80 متر دیده می شود که قطر دهانه آن به طور تقریب 65 متر است. شایان ذکر است که این کوه نیز در زمان مانایی ها(830 تا 660 ق.م) به عنوان نیایشگاه بوده است. در اطراف کوه زندان دیو چشمه های آب گرم گوگردی متعددی دیده می شود که دارای خاصیت درمانی متعددی می باشد.
در فاصله 20 کیلومتری تخت سلیمان یک دریاچه ی سحرآمیز دیگر قرار گرفته است که یک جزیره بر روی آن شناور است. قطر دریاچه 80 متر و قطر جزیره شناور بروری آن 60 متر است که وزش باد, هر روز دو بار این جزیره را از این سو به آن سو جابجا می کند. نام این جزیره ی شناور «چملی» می باشد.

          
  جزیره شناور چملی

مجموعه تخت سلیمان در سال 1382 به عنوان چهارمین اثر باستانی ایران در یونسکو ثبت شد و پس از ثبت پرسپولیس,نیایشگاه چغازنبیل و میدان نقش جهان اصفهان در سال 1358؛ خاموشی 24 ساله ایران را شکست.

منابع:

http://www.hamshahrionline.ir/news-47309.aspx

http://www.takhte-soleiman.com/takhte-soleiman.aspx

http://www.kianavahdati.com/

http://www.aftabir.com

• رضا، عنایت الله. ایران و ترکان در روزگار ساسانیان. تهران: انتشارات علمی و فرهنگی، ۱۳۶۵
• زرین کوب، عبدالحسین . تاریخ مردم ایران قبل از اسلام. تهران: انتشارات امیر کبیر، ۱۳۶۴
• معین، محمد. فرهنگ فارسی، جلد ششم، چاپ سوم. تهران: انتشارات امیر کبیر، ۱۳۵۸
• قرشی، امان الله. ایران نامک، نگرشی نو به تاریخ و نام ایران، چاپ اول. تهران: ناشر مؤلف. ۱۳۷۳

• محمدی، علی. تکاب افشار. تهران: ناشر، مؤلف کتاب، علی محمدی، ۱۳۶۹

تحلیل سازه 2

تحلیل سازه 2

برای تحلیل سازه‌های نامعین، روش شیب ـ افت و روش های دیگر نیاز است. باید تعداد درجات آزادی در یک سازه تعیین گردد. تعداد مجهولات در این سازه های نامعین همان تعداد درجات آزادی است.

درجات آزادی:

دورانی : به تعداد های مستقل سازه تعداد درجات آزاد دورانی

انتقالی : به تعداد های مستقل سازه تعدا درجات آزادی انتقالی

در بدست آوردن درجات آزادی دورانی و انتقالی نیاز است گره‌ها در یک سازه تعیین گردد.

گره: به نقاطی اطلاق می‌شود که محل طلاقی دو عضو یا تکیه‌گاه خارجی یا تغییر مقطع آن باشد.

1.     در گره های صلب  می‌باشد زاویه تغییر نمی‌کند.

2.     در گروه های مفصل  به تعداد اعضای وارد شده بر مفصل می‌باشد.

3.     در تکیه‌گاه گیردار چون دورانی ندارد ().

4.     در تکیه‌گاه غلطکی برشی ().

5.     اگر دو عضو روی یک مفصل باشند () و اگر دو عضو به یک مفصل متصل باشند ().

مثال:

مثال:

مفصل برشی .

در مفصل به تعداد اعضا وارده

درجه آزادی انتقالی

برای تعیین درجه آزادی انتقالی فرض می‌شود سختی محوری بی نهایت باشد. یعی تغییر شکل محوری صفر باشد، ولی نیروی محوری موجود باشد.

L=cte

در صورت تغییر شکل محوری:

(از تغییر شکل محوری صرف‌نظر نشود).

برای تغییر درجات آزادی انتقالی ابتدا گره‌ها را مشخص می‌کنند. سپس کلیه لنگرهای خمشی موجود در گره‌ها را صفر می‌کنیم (گره‌ها را تبدیل به مفصل کرده) شکل های حاصل خرپای می‌شود که تعداد میله های موردنظر برای پایداری این خرپا تعدادی ===== یا همان تعداد درجات آزادی انتقالی می‌باشد.

3=1+2= درجات آزادی

4=2+2= درجه آزادی

درجه آزادی خرپا

در خرپاهای معین درجه آزادی برابر با تعداد اعضای خرپا می‌باشد.

                     

در خرپاهای نامعین، تعداد درجات آزادی برابر است با:

اگر در قابی که از تغییر شکل محوری صرف نظر شود به جای یک عضو از آن قاب عضو  صلب جایگزین شود، درجه آزادی کاهش می‌یابد.

درجه آزادی = 1

اول:

دوم:

در صورتی از تغییر حول محوری صرف نظر نشود.

برای انتقال تمامی گره‌ها تبدیل به مفصل شدند.

                             

شیب ـ افت

یکی از روش های تحلیل سازه های نامعین، حل شیب ـ افت توسط درجات آزادی انتقالی و دورانی صورت می‌گیرد و فرض بر این است که تغییر طول محوری نداشته.

ولی  نیروی محوری داشته باشیم.

هرچه تعداد نامعینی بیشتر درجات آزادی کمتری داریم و حل به روش شیب ‌ـ افت راحت تر است.

درجه آزادی:

m-IL

فرمول شیب ـ افت:

با فرض اینکه روی اعضاء باربری نداشته باشیم.

در حل به روش شیب ـ افت هرگاه سازه‌ای درجه آزادی انتقالی نداشته و همچنین نیروهای موجود فقط از نوع منفرد باشند و فقط به گره داخلی اعمال شود، اثبات می‌شود تمامی ها و ها صفرند و کلیه لنگرهای صفر و در نتیجه نیروهای برشی صفراند سازه‌ها تبدیل به خرپا می‌شود.

اگر نیرو به مفصل وارد شود، تغییری در  نداریم:

اگر خرپا معین باشد، نیروی محوری را بدست می‌آوریم.

اگر خرپا نامعین باشد، نیروی محوری را نمی‌توان بدست آورد.

شیب ـ افت لنگر و برش را می‌دهد، ولی نیروی محوری را نمی‌توان با شیب ـ افت بدست آورد.

مثال:

در سازه فوق اگر قسمت صلب (BC) به اندازه  دوران کند حول نقطه D مطلوب است:

مثال: برای تعادل در نقطه  چقدر است؟

حل. برای تعادل در گره:

روش شیب ـ افت بدون بارگذاری روی اعضاء:

1.     دو سر جوش

2.     یک سر جوش ـ یک سر مفصل

روش شیب ـ افت با بارگذاری روی اعضاء

1.     دو سر جوش

2.     یک سر جوش ـ یک سر مفصل

مقادیر Fem:

مطلوب است لنگر نقطه B؟

(یک سر مفصل ـ یک سر جوش)

حال تعادل در BA با فرمول اصلی

لنگر خارجی

در قاب شکل روبرو اگر تغییر مکان نقطه B برابر 04/0 متر باشد، مطلوب است میزان MBC.

مثال: در تیر شکل زیر مطلوب است ممان فنر پیچشی.

مثال: مطلوب است تحلیل قاب داده شده به روش شیب ـ افت.

حل. در روش شیب ـ افت اگر سازه‌ای دارای کنسول باشد، می‌توان کنسول را حذف نموده، لنگر آن را به تکیه‌گاه مجاور اعمال نمود.

حال برای بدست آوردن  تعادل را در گره b می‌نویسیم.

حال جایگذاری  برای بدست آوردن Mها.

از شیب افت نیروی ممان و نیروی برشی را بدست می‌آوریم.

 مطلوب است تحلیل تیر سرتاسری داده شده در صورتی که تکیه‌گاه C به اندازه 2 سانتیمتر به طرف پایین نشست کرده باشد.

تیر متقارن می‌باشد. برش می‌زنیم.

لنگر در تکیه A برابر صفر است، زیرا مفصل وجود دارد.

معادل تعادل در گره b

مثال:

در صورتی که تکیه‌گاه A، 2 سانتیمتر به طرف پایین نشست کرده و 0.016rad در جهت عقربه های ساعت دوران کرده باشد، قاب داده شده را به روش شیب افت تحلیل نمایید.

همیشه  عمود بر عضو حساب می‌شود.  مثبت و منفی را حساب کنید.

3 مجهول 3 معادله پیدا کنیم.

1. تعادل در c

2. تعادل در b

3. بعد برش ba و cd

لنگرهای تمامی نقاط را بدست آورید.

            

(چون بار روی گره است، هیچ تاثیری در لنگر ندارد. اگر بار روی عضو باشد، تاثیر دارد).

تعادل

برای معادله بعدی، نسبت به یک نقطه فرضی لنگر می‌گیریم.

HA و HB را نداریم. بدست می‌آوریم:

مثال: ضرب

سازه متقارن معکوس  زاویه برابر معکوس

4 مجهول

برای معادله 4 برش از طبقه دوم

روش توزیع لنگر (پخش لنگر یا کراس) سختی

الف) اگر به گره صلبی چند عضو متصل باشد و بار روی اعضاء اعمال نگردد،----- یا جابجایی یا انتقال جانبی در سازه برابر صفر باشد و لنگر خارجی به اندازه M بر گره اعمال گردد، این لنگر به نسبت سختی اعضاء بین اعضاء تقسیم می‌شود.

تعادل در گره C

نکته: در صورتی که انتهای عضو تکیه‌گاه گیردار یا گره صلب باشد، نصف سهم لنگر عضو به انتهای دیگر عضو منتقل می‌شود. بدون آنکه از سهم خودش کم شود. اگر انتهای دیگر عضو مفصلی باشد، چیزی منتقل نمی‌شود. اگر تکیه‌گاه 2 غلطکی باشد، برابر –M به تکیه‌گاه منتقل می‌شود.

تکیه‌گاه را برعکس کنیم.

مثال:

اگر روی اعضا بار باشد، در این صورت تحلیل مشابه با جمع جبری حالات زیر.

ضریب پخش تکیه‌گاه گیردار صفر است.

ضریب پخش تکیه‌گاه مفصلی یک است.

گیردار

D=0                                  D=0

مفصلی

D=1                                  D=1

سختی تعدیل یافته:

می‌توان با توجه به شرایطی مشخص تعدیل‌هایی که بکار برد که عملیات پخش لنگر ساده‌تر شود.

برای تقارن محوری

برای تقارن محوری

برای تقارن مرکزی

برای انتهای دو غلطکی

در کل

تقارن مرکزی                  تقارن محوری

مثال: لنگر تکیه‌گاه a را بدست آورید.

از روش شیب افت

مراحل روش پخش لنگر

1.  ابتدا اتصالات بسته می‌شود (گیردار فرض شود). به این ترتیب که کلیه اعضاء به صورت دو سرگیدار و گشتاورهای گیرداری را برای تمام اعضاء می‌نویسیم.

2.  اتصالات را باز کرده یعنی هر بار یک اتصال باز می‌شود و فرض می‌شود از دوران سایر اتصالات جلوگیری شده باشد. گشتاور باز کننده در این اتصال را باز کرده و گشتاورهای توزیع شده به انتهای نزدیک عضو متلاقی در این اتصال را می‌نویسیم (توزیع با پخش لنگر).

3.  گشتاورهای انتقالی با توجه به ضریب انتقال به انتهای دور این عضوها را بدست می‌آوریم. گشتاورهای انتقالی به انتهای دور به منزله گشتاور گیرداری جدید برای انتهای دور عضو خواهد بود.

4.  اتصال را دوباره می‌بندیم. اتصال بعدی را جهت باز کردن انتخاب می‌کنیم. گام های دو و سه را برای گره باز شده جدید انجام می‌دهیم.

5.  اتصالات به نوبت باز و بسته می‌شود. بنابراین گاه دو و سه چندین بار تکرار خواهد شد. عملیات هنگامی متوقف می‌شود که گشتاورهای انتقالی به حدی کوچک شوند که بتوان از آنها صرف نظر کرد.

6.     از جمع گشتاورها نتایج نهایی را بدست می‌آوریم.

مثال

گشتاور انتهایی عضور

								گام	ردیف
0	0	0	0	0	0	3.5	-3.5		1
-1	0	-0.75	0	-0.5	0	-0.25	0	D.M	2
0	-0.5	0	-0.375	0	-0.35	0	-0.125	C.O.M	3
-1	-0.5	-0.75	-0.375	-0.5	-0.25	2.25	-2.625	Σ

مثال: تمام اتصالات را گیردار فرض می‌کنیم.

از سختی کاهش یافته استفاده کردیم.

حال لنگر گیرداری و بعد باز کردن گره C

ضریب انتقال از گیردار با مفصل 5/0 و دو مفصلی

در گره B لنگر 5/1- می‌خواهیم تا لنگر 6 را صفر کنیم.

حال در گره B لنگر را به سمت A انتقال می‌دهیم.

C

                  

دارای تقارن محوری از وسط نصف می‌کنیم.

مثال: تحلیل کنید.

سختی

1.     داخل مربع ضریب پخش

2.     لنگر گیرداری Fem

3.     در D لنگر باید صفر مفصلی

4.     حال گره B جمعش باید صفر شود.

حال انتقال: سمت D نمی‌توان مفصلی حال تعادل در B باید برقرار شود.

در صورتی که تکیه‌گاه C به اندازه 2 سانتیمتر نشت داشته باشد مطلوب است تحلیل سازه زیر.

E

در صورتی که  را داشته و تغییر مکان در جهت عقربه ساعت باشد:

در صورتی که  را داشته و تغییر مکان در خلاف عقربه ساعت باشد:

در صورتی که  و جهت عقربه ساعت و یک سر مفصل یک سر جوش باشد:

در صورتی که  و جهت خلاف عقربه ساعت و یک سر مفصل یک سر جوش باشد:

اگر چرخش در جهت عقربه های ساعت باشد مقدار لنگر منفی است.

اگر چرخش در خلاف جهت عقربه های ساعت باشد مقدار لنگر مثبت است.

تحلیل قاب با یک درجه آزادی به روش پخش لنگر

برای تحلیل قابی با یک درجه آزادی ابتدا قاب را با گذاشتن تکیه گاهی که تغییر مکان جانبی یا  داریم، از حرکت جانبی آن جلوگیری می‌نماییم. سپس قاب را به روش پخش لنگر تحلیل می‌کنیم. لنگرهای بدست آمده را با تغییر مکان  برای نیروی فرضی  تحلیل می‌نماییم.

لذا لنگرهای گیرداری ناشی از تغییر مکان عضو به صورت زیر بدست می‌آید:

سپس با لنگرهای بدست آمده قاب را برای بار دوم با تغییر مکان بوجود آمده تحلیل می‌کنیم. لنگرهای بدست آمده برای قاب حالت دوم را M' می‌نامیم. سپس با نوشتن معادلات تعادل نیروی تکیه گاهی (تکیه گاهی قرار دادن) را بدست می‌آوریم. در نهایت لنگر نهایی اعضاء برابر خواهد بود.

مثال:

ابتدا لنگر گیرداری

سختی:

سوم پخش

                            

حال باید نیروی تکیه گاهی که سازه را پایدار می‌کند بدست آورد.

حل: برش در ستون ها.

علامت در علامت عدد دیگر تاثیری ندارد.

یک عدد فرضی نسبت به این دو معادله برای بدست آوردن .

با فرض هر مقداری برای Mها با نسبت

روش کانی

مزایای روش کانی نسبت به لنگر

1.     برای سازه های بدون انتقال جانبی حل مساله فقط شامل تکرار یک عمل ساد می‌باشد.

2.  برای سازه‌هایی با انتقال جانبی برای قاب های مستطیلی (منظم) (بدون ---- و شیب) مستقیماً و بدون استفاده از جمع آثار قوا صورت می‌گیرد.

3.  دارای مزیت حذف خود به خود خطاها می‌باشد. خطاهای محاسباتی در ادامه محاسبات خود به خود سرشکن می‌شود.

4.     اگر تغییراتی در ابعاد اعضاء و بارگذاری داشته باشیم نیازی به تجدید عملیات انجام شده نیست.

مراحل روش کانی برای تیرهای سرتاسری

1.     به دست آوردن لنگر گیرداری و سپس لنگر مقاوم که از جمع جبری لنگرهای گیرداری مربوط به آن بدست می‌آید.

2.     بدست آوردن ضریب دوران

3.     بدست آوردن لنگر سوم دوران

نکته: در دور اول (سیکل اول) مقدار  مساوی صفر فرض می‌شود و در سیکل های بعدی مقادیر محاسبه شده لنگر معلوم دوران در رابطه قرار داده می‌شود و آنقدر این سیکل‌ها تکرار می‌شود تا اختلاف  در حد تقریب مطلوب باشد.

4.     بدست آوردن لنگر انتهایی اعضاء

مثال: تحلیل تیر به روش کانی

اگر لنگر خارجی و لنگر کنسول در جهت عقربه ساعت مقدارش منفی و بالعکس است.

1. لنگر گیرداری

مفصل را می‌توان حذف و 5/1 را برابر آن را به گیردار اضافه نمود.

تکیه‌گاه مفصلی داخلی گیردار می‌شود و فقط آخری و اولی را می‌توان 5/1 برابر نمود.

2. سختی

3. ضرایب دوران

1. : جمع کل لنگرهای یک گره

2. لنگر مقاوم را در ----- می‌نویسیم (منهای دو لنگر اطراف)  را بنویسیم.

سیکل اول

گره B

گره C

سیکل دوم

گره B

گره C

سیکل سوم

گره B

گره C

سیکل چهارم

گره B

گره C

بدست آوردن خود لنگر

کنسول حذف و برای B صفر: 2 تا را صفر می‌دهیم به C البته با 2/1 انتقال می‌دهیم.

لنگر گیرداری

سختی

ضرایب دوران

قسمت آخر مساله

سیکل اول

گره C

گره B

گره E

سیکل دوم

گره C

گره B

گره E

روش کانی برای قاب

این روش برای قاب های مستطیل و منظم می‌باشد و منظور از منظم بودن قاب این است که قاب دارای شرایط زیر باشد:

1.     قاب دارای عضو شیب دار نباشد.

2.     به غیر طبقه اول ارتفاع ستون های طبقات دیگر برابر باشد.

3.     تمام اتصالات قاب گیردار بوده و فاقد هرگونه لولای داخلی باشد (لولا = مفصل)

مراحل روش کانی برای قاب ها

1.     گیردار نمودن تمامی گره‌ها در مقابل دوران و انتقال

2.     بدست آوردن لنگرهای گیرداری و سپس لنگر مقاوم در هر گره

3.     بدست آوردن نیروی برشی طبقه در حالت گیرداری

گره ها:

نکات مرحله 3:

الف) وقتی بار جانبی در سازه وارد نشود:                                          

ب) وقتی بار جانبی فقط به گره قاب وارد شود:                              

ج) وقتی بار جانبی به صورت بار گسترده یکنواخت باشد. با توجه به برابر شدن لنگر گیرداری در ابتدا و انتهای ستون؛

در نتیجه:                                                                            

و می‌توان  را برابر سهم افقی آن گره از بار گسترده وارد شده به آن ستون درنظر گرفت.

4.     بدست آوردن ضرایب ارتفاع یا  و لنگر طبقه .

·   بدست آوردن : برای بدست آوردن ضرایب ارتفاع برای قاب‌هایی که ستون های نامساوی دارند ارتفاع یک ستون به عنوان ارتفاع ستون مبنا قرار دارد.

و چون باید به مفصل hr در 5/1 ضرب می‌شود.

·        در تعیین ضریب ارتفاع: ارتفاع ستون با پایه مفصلی 5/1 برابر ارتفاع خودش درنظر می‌گیریم.

·        و لنگر طبقه نیز از روابط زیر بدست می‌آید:

                                                                       ستون با ارتفاع مساوی

                                                                       ستون با ارتفاع نامساوی

5.     ضرایب دوران

6.     بدست آوردن ضرایب انتقالی

7.     بدست آوردن لنگر سهم دوران

8.     بدست آوردن لنگر انتهایی اعضاء

مثال

سختی

ضریب شکل

گیردار

گیردار

مفصلی

ضریب دوران

ضریب ارتفاع

ضریب انتقال

نیروی برشی طبقه

Qr که برای بدست آوردن Mr لنگر طبقه است.

سیکل اول، دوم، سوم و چهارم و سیکل انتقال وجود دارد.

سیکل اول انتقال

سیکل اول دوران

گره D:

گره F:

گره G:

تحلیل یک نمونه اجرایی سازه فضایی

تحلیل یک نمونه اجرایی سازه فضایی

مقدمه

غرفه نمایشگاهی ایالات متحده در نمایشگاه بین المللی ۱۹۷۰ در اوزاکای ژاپن یکی از ابتدایی ترین انواع سقف های کابلی متکی برهوا را به خوبی نشان می دهد که به صورت یک بیضی بزرگ که دهانه های ۲۶۲ در ۴۶۰ فوت را می پوشاند . در سقف از کابل های ۲۰ فوتی در مرکز استفاده شده است . که به صورت الگوی الماسی شکل به نظم درآمده وتکرار شده اند . هیچگونه رینگ کششی در مرکز وجود ندارد . کابل ها با یک رینگ بتنی فشاری مهاروایستا شده اند .

شیب کم سکوها وگنبد مسطح بام ( ۲۳ فوت ارتفاع ) بارحاصل از نیروی باد را به میزان قابل توجهی کاهش می دهد . فشارهوای داخلی برابر است با ۰٫۰۳ Psig
ظرفیت دمیدن مورد نیازمعمولا کم است چون این مقدار مستقل ازحجم هوا و وابسته به مقدار نشت ونفوذ آن می باشد.
هزینه کم ، کیفیت زیبایی فضای شفاف و دهانه یک پارچه وتصدیق وتثبیت نظریه طرح توسط نتایج آزمایشات تجربی منجربه گسترش استفاده از این سیستم سازه ای درسایر کاربردها ونیزدهانه های بالاتر تا ۲۴۰۰ متر (۸۰۰۰ فوت) گردید.
درتوسعه این سیستم پیش ازطرح غرفه نمایشگاهی ایالات متحده ضروری بود که پوششی ایجاد شود که پایدار وغیرقابل اشتعال (نسوختنی ) باشد تا ساختمان بتواند براساس آئین نامه های موجود امریکا مجوزبگیرد .محصول نهایی ازالیاف پشم وشیشه تحت ضمانت لابراتوار های معتبر که به رزین تفلون فلوروکربن آغشته شده بود تشکیل شده بود . پوشش یک تفلون فرموله ” TFE” و ” FEP” می باشد که پس از ضد عفونی توسط حرارت وپس از پوشش ابتدایی وازجنس سیلیکون قابل استفاده است. پوشش سیلیکون ازفتیله شدن آب جلوگیری می کند .
برای پراکندگی تفلون ۱۰ دانه ی میکرونی از جنس شیشه به آن افزوده می شود باعث کاهش قیمت الیاف وهم بالا رفتن مقاومت سایشی آن می شود.مقاومت این محصول بین lbs/in 200 تا lbs/in1000 تفاوت می کند . محصول بامقاومت lbs/in 600 می تواند از حالت کاملا مات تا شفافیت ۱۸% تغییر نماید .
مشخصه غرفه این نمایشگاهی برجسته سازی یک سقف که ۱۰۰۰۰۰ فوت مربع را با یک دهانه شفاف ، یکپارچه و بزرگ می پوشاند.

وزن نهایی بخش سازه پنوماتیک این بنا در حدود ۱ پوند بر فوت مربع است.کابل های فولادی با مقاومت بالا ، که قطر آن ها بین ۲/۳ تا ۴/۹ فوت تغییر می کند،در مرکز حدود ۲۰ فوت طول دارند و تا ۴۵۰ فوت نیز در کناره ها می رسد که به صورت الگوی الماسی آراسته شده اند. کابل ها توسط یک رینگ فشاری بتنی که متکی بر کشش کابل است مهار شده اند.(هیچ نوع گشتاور خمشی تحت اثر بار معمولی ایجاد نمی شود ) در پلان شکل سقف با یک بیضی که در گوشه ها حالت مستطیل به خود می گیرد مواجه هستیم.انتخاب این فرم بر اساس اهداف زیبایی شناسانه بوده است.

سازه فضاکار

از آغاز پیدایش سازه های فضایی اشکال بسیار گوناگونی به انواع آن افزوده شده که دارای طبقه بندی جامع ذیل است:
۱- داربستهای اسکلتی Skeleton Frameworks )
2- سیستمهای پوسته تحت تنش ( Stressed Skin Systems )
3-سازه های معلق ( Suspended Structures )
4- سازه های هوای فشرده ( Pneumatic Structures )
در انواع این سازه ها ، اتصالهای مختلف که در طی مدت زمان طولانی تکمیل شده اند به کار گرفته می شوند و اکثر آنها شکل ظاهری بسیار ساده ای دارند . با استفاده از این اتصالها امکان ساختن این سازه ها به صورت دو و یا چند لایه وجود می آید و با استفاده از قطعات پیش ساخته می توان سازه های عظیمی را با هزینه کم و به آسانی ایجاد کرد . یک نمونه از سیستمهای موفق ، سیستم گوی و لوله ( mero ) است که اتصالهایش گوی هایی با ۱۸ سوراخ است که از جهات مختلف عضو می پذیرد و قدرت عمل زیادی را به طراح و سازنده می بخشد .
یک نمونه جالب از سازه های دو لایه ، ساختمان نمایشگاه واقع در سائوپولو ، برزیل است که محوطه ای به مساحت ۲۶۰ در ۲۶۰ متر مربع را با تکیه بر ۲۵ ستون و با استفاده از ۴۸۰۰۰ عضو لوله ای آلومینیومی پوشش می دهد . نمونه جالب دیگری از کاربرد سازه های فضاکار قابل جداشدن ، پارکینگ هیترو لندن است . این پارکینگ قابلیت تحمل ۳۲۵ اتومبیل را داشته و استفاده از آن بسیار اقتصادی است . این نمونه ، تصور اکثر افراد را مبنی بر اینکه شبکه های فضایی فقط برای مسقف کردن محوطه بکار می روند را باطل می سازد . نمونه دیگر ، آشیانه هواپیما در لندن است که دهانه ای به طول ۱۳۸ متر دارد . این سقف باید لوازمی به وزن حدود ۷۰۰ تن را تحمل کند که ۳۰۰ تن آن متحرک و شامل چندین دستگاه جرثقیل است که امکان تعمیرات و نگهداری هواپیما را به سهولت فراهم می آورد.

انقلابی در طراحی

پس از برآورد هزینه های ساخت پروژه تصمیم بر آن شد که بودجه پیش بینی شده (۲٫۶ ملیون دلاری) به طریقی تقلیل یابد.یک راه کاهش هزینه ها کار کردن روی مسائل خاص محدوده طرح از جمله ضرورت طراحی با در نظر گرفتن طوفان های با سرعت ۱۵۰ مایل بر ساعت است.
از همان ابتدا تصمیم تیم طراحی استفاده از سازه متکی بر هوا بود.از بعد دیگر چون در طرح اولیه قصد بر این بود که فیلم هایی در پرده های بزرگی در سطح داخلی گنبد مورد نظر پخش شود، استفاده از این نوع سازه با توجه به فرم گنبدی آن بسیار منطقی می نمود.

The roof in plan and section

پلان و مقطع بام

سازه بنا

کابل ها این امکان را به ما می دهند که یک گنبد با خیز بسیار کم داشته باشیم.
(تنها ۲۳ فوت در برابر دهانه ۲۶۲ فوتی)چون سازه کوتاهی داریم استانداردهای ژاپن آن را برای طوفان با سرعت ۱۲۵ مایل بر ساعت مجاز دانسته اند.
به منظور مطالعه خواص آیرودینامیکی بام یک مدل ۱۰۰/۱ داینامیکی ساخته و در برابر تونل باد مورد تست قرار گرفت. با وجود ضخامت کم صفحات، در مقابل باد تا سرعت ۲۰۰ مایل بر ساعت هیچ نوع لرزشی ایجاد نشد. با افزایش فشار هوای داخل سازه فرکانس (بسامد) لرزش های بام افزایش و دامنه نوسانات کاهش می یابد.برای این که سازه باز هم بیشتر آیرودینامیک شود ، یک سکوی زمینی با عرض ۲۰ فوت و شیب ملایم انتخاب شده است. سطح خارجی با اسفالت قهوه ای کوبیده شده که با بتن های متکی بسته شده ، پوشانده شده است و سطح داخلی با صفحات پلی استری “Mylar” که اثرات آینه ای با انعکاسات موجی شکل در داخل می گذارد و نیز نور را در طول روز به سمت سقف بازمی تاباند.

 

نصب صفحات پلاستیک پلی استری

این مقطع از سکوی زمینی وبام ما را به طریقه توزیع فشار باد هدایت می کند که درقسمت سک مثبت (روبه پایین) ودرقسمت روی سطح بام کابلی منفی (روبه بالا)می باشد .
تصمیم برآن بودکه کابل ها به شیوه مرسوم شعاعی با یک رینگ کششی مرکزی قرارداده شوند .زیرا وزن رینگ خود ممکن بود که درمرکز سقف سازه پنوماتیک ایجاد یک فرورفتگی وگودی کند ودر اثر جمع شدن آب باران ممکن بود موجب فروپاشی واضمحلال سازه شود ، همچنین در کابل های شعاعی به تعداد دوبرابراتصالات نیازداریم وبه علاوه هزینه و وزن رینگ کششی ، همچنین به دست آوردن پوششی که مسافت بزرگ دهانه را درقسمت پیرامونی ومحیطی بام وعرض کم و باریک آن را در قسمت مرکزی بپوشاند.
درابتدا طرح بر این مبنا بود که کابل ها به صورت مستقیم الخط وموازی با اقطار اصلی وفرعی بیضی بزرگ صف آرایی شوند . (مانند راکت تنیس ) به هرحال طبق مطالعات مشخص شد که براساس چیدمان طبق مدل الماسی ۳۳% دروزن کابل ها صرفه جویی می شود.
سه قطر متفاوت ازکابل های سیمی استاندارد با سایزهای ۲/۳ ، ۸/۹ و ۴/۹ اینچ به کار گرفته شدند . محل تقاطع کابل ها به طور دقیق با رایانه مشخص شده بود ودر محل استقرار پوشش علامت گذاری شده بود .
انتهای کابل ها با آلیاژپرکننده وبطونه فلزروی به سرپیچ ثابت می شود و به رینگ فشاری بتنی مهارمی شود . ضریب اطمینان طرح مهار بندها درمقابل بار گسیختگی ثابت تحت یک دوره کوتاه ۲٫۶ می باشد.
رینگ فشاری به پایه بتنی زیرین آن بسته نشده است بلکه پایه طراحی شده تا جرم کافی ومناسبی برای جلوگیری ازحرکت سازه به سمت بالا (بالا کشیده شدن) را با ضریب اطمینانی به اندازه ۱٫۶ داشته باشد. بین پایه ورینگ فشاری یک صفحه فولاد گالوانیزه می باشد که ضریب اصطکاک ۰٫۴ دارد .
این ضریب از این رو انتخاب شده است که از سرخوردن وجابجا شدن پایه توسط رینگ وتحت اثر بار ارتعاشات ولغزش های زمین ویا بار حاصل ازوزش طوفان جلوگیری می کند . درعین حال اجازه لغزش را درصورت نا پایداری حاصل ازنوسانات بام که به خاطرارتفاع و وزش بادهای شدید ایجاد می شود می دهد .
لغزش وجابجا شدن پوسته تحت اثربار دینامیکی ازنظرتعدیل نمودن حرکات بام و کابل ها سودمند خواهدبود.

 

تصویربالا مقطع عرضی رینگ فشاری را نمایش می دهد .رینگ روی یک پایه بتنی قرار می گیرد اما به آن مهاربندی نشده است . یک صفحه فولاد گالوانیزه بین رینگ وپایه ضریب اصطکاکی در حدود ۰٫۴ را تأمین می کند . مهاروتکیه گاه طراحی شده است تا بارهای نقطه ای روی پوسته را حذف نماید که ممکن است باعث شکاف درپوسته شود ؛ همچنین است کاربرد پوشش بین پوسته وکابل ها.
پوشش بام

پوشش بام ازالیاف ریزبافت پشم شیشه که به خوبی بند کشی شده ودر دوطرف با وینیل پوشش داده شده تا مقاومت کافی را دربرابر رطوبت وهوا تأمین کند ،تشکیل شده است .

 

تصویربالا نقاط تقاطع کابل و جزئیات یراق آلات را نمایش می دهد.اکثر اتصالات پوشش ها به یک دیگراز طریق آب بندی کردن توسط حرارت ووینیل که غشاء وپوسته شیشه ای را می پوشاند می باشند . روی مهره های کابل نگهدار پوشش ها وکلاهک هایی ازجنس “PVC” قرارداده شده تا امکان گسیختگی را ازبین ببرد .

نتیجه گیری

سازه های پنوماتیک (Pneumatic Structures)نوع خاصی از سازه ها هستند که سبک وزن ، کم هزینه و دارای امکان سریع بوده ، می توانند به سرعت برپا شده و یا برداشته شوند. این سازه ها به صورت های کلی زیر ایجاد می شوند:
۱ـ سازه های متکی بر هوا (Air-Supported Structures)
٢ – سازه های پر شده با هوا(Air-Inflated Structures )
کاربرد نوع متکی بر هوا ساده تر است، چون سازه هوایی فقط شامل سقف می شود. اما نوع پر شده با هوا اجرای مشکل تری دارد.
با مطالعه و کسب اطلاعات کافی می توان از این سازه ها در کاربردهای فراوانی چون استادیوم های ورزشی ، غرفه های نمایشگاهی ، کمپ های دانشجویی ، پناهگاههای موقت و یا در کلیه کاربری های فصلی استفاده نمود.

تحلیل کامپیوتری سازه ها

تحلیل کامپیوتری سازه ها

در مدل ‌سازی سازه‌ها باید به موارد زیر توجه داشت:
1) مدل سازی تنها یک شبیه سازی یا بهتر بگوئیم تلاشی برای شبیه سازی سازه واقعی می‏باشد.
2) فرآیند شبیه سازی بسته به نوع واکنش مورد نظر متفاوت بوده و می‏تواند بسیار متفاوت باشد.
‎‎ 3) فرآیند شبیه سازی بستگی مستقیمی به نوع بارگذاری و شرایط مرزی سازه‌ی مورد نظر دارد.
سه مورد فوق به همراه تکنیکهای مدل سازی ریاضی که جزو امکانات نرم افزار مورد استفاده هستند می‏بایست در فضای تقریب یا فضای دقت پیاده سازی شوند.

باید توجه داشت که سازه واقعی دارای بینهایت درجه آزادی می‏باشد. به دلیل محدودیتهای نرم افزاری، سخت افزاری و یا هزینه های اجرا (زمان و غیره) معمولاً ‌ترجیح دارد که سازه با حداقل تعداد ممکن درجات آزادی بررسی شود. در این صورت خروجی نرم افزارهای تحلیل توأم با خطاهایی ناشی از این امر خواهد بود. در عین حال دقت مورد نیاز در مهندسی کاربردی با مهندسی پژوهشی متفاوت بوده و بسته به حساسیت واکنشهای مورد نظر دقت تحلیل و در نتیجه درجات آزادی مورد نظر تعیین می‏شوند. ‎‎‎‎‎‎‎‎‎‎‎‎‎‎ ‎‎‎

اینکه دقت یک تحلیل به خصوص سازه ای چقدر باید باشد، یک مطلب کاملاً تخصصی و دور از حوصله این نوشتار است. توصیه می‏شود کاربران محترم (خوانندگان محترم) در این رابطه از افراد با تجربه کمک بگیرند.

تکنیکهای مدلسازی شامل روشهای استاندارد و کمکی مدلسازی سازه ای در نرم افزارهای شاخصی نظیر STAAD.Pro، SAP2000 و ETABS می‏باشند. معمولاً افرادی که با نرم افزارهای ترسیمی برداری نظیر اتوکد در فضای سه بعدی کارکرده اند، با این تکنیک‏ها آشنا هستند. محیط ارائه شده برای ترسیم هندسی سازه در نرم افزارهای STAAD.Pro، SAP2000 و ETABS مانند محیط اتوکد می‏باشد. این محیط در حقیقت یک فضای مجازی سه بعدی است که کاربر می‏تواند در این فضا با استفاده از سه عنصر اولیه نقطه، خط و صفحه، کالبدسازه ای موردنظر خود را ترسیم نماید. علاوه بر ترسیم مستقیم این عناصر می‏توان با استفاده از دستورات کمکی نظیر Move ، Replicate با جابجایی و کپی از عناصر اولیه به ترکیبات پیچیده تر نیز دست یافت.

امکانات ارائه شده در برنامه‌های ذکر شده نظیر برنامه اتوکد می‏باشد با این تفاوت که در برنامه اتوکد می‏توان دستورات ترسیم و غیره را از طریق نوار دستورات (Command Line) نیز وارد نمود و حال آنکه این برنامه ها تنها از طریق جعبه ابزار(Toolbar) های به خصوصی قابل دسترسی هستند. (به استثنای برنامه‌ی STAAD.ProSTAAD Editor امکان واردکردن مستقیم دستورات ترسیم، بارگذاری، تحلیل و پس پردازش سازه را به راحتی مهیا نموده است).

استفاده از امکاناتی نظیر واردکردن مستقیم دستورات از طریق صفحه کلید (Keyboard) می‏تواند سرعت و تسلط کاربر ماهر را چندین برابر کند. از اینرو انتظار می‏رود این امکان در نسخه های آتی این نرم افزارها گنجانیده شود. استفاده مفید و موثر از دستورات کمکی یاد شده در فوق برای ترسیم هندسی سازه، مستلزم تمرین و مهارت کاربر در تجزیه سازة پیچیده به اجزاء ساده تر می‏باشد. در این راه کاربر می‏بایست تجزیه را به اندازه کافی انجام دهد تا در کمترین زمان ممکن به حجم کلی سازه دست یابد.

معمولاً در سازه های متداول نظیر ساختمانهای مسکونی، برجها، پلها، تونلها و یا حتی در سازه های پیچیده تر نظیر برجهای خنککن و سازه ‏های صنعتی تشابه به برخی از اجزاء به‏ ‏صورت تشابه مستقیم و یا تشابه معکوس وجود دارد.

به عنوان مثال در ساختمانهای مسکونی معمولی، طبقات مختلف به ‏لحاظ سازه ای و معماری ممکن است مشابه یکدیگر باشند. به عنوان مثالی دیگر می‏توان به سازه های قرینه‌ی محوری نظیر سیلوها، برج خنک کننده و غیره اشاره داشت. اینگونه سازه ها با ترسیم اولیه مسیر هادی و سپس چرخاندن آن به حول محور دوران پدید می‏آیند. که به کمک برنامه‌ی از پیش تعیین شده‌ی
‎‎‎‎‎‎‎‎‎‎‎‎‎‎‎‎‎‎‎ ‎‎‎‎‎ ‎‎‎‎‎‎‎‎ ‎‎‎‎‎‎‎‎‎‎ ‎‎‎‎‎‎‎‎‎کاربران حرفه ‏ای نرم افزارهای تحلیل و طراحی اغلب تمایل دارند تا از امکانات وسیعی که در دیگر نرم افزارها ارائه شده است نیز بهره بگیرند. به عنوان مثال بعضی از کاربران تمایل دارند تا از نرم افزارهای محاسباتی نظیر MathCAD و یا از نرم افزارهای صفحه گسترده نظیر Excel برای تولید مختصات گره ها و یا توالی المانها استفاده نمایند. استفاده از امکانات محاسباتی اینگونه نرم افزارها می‏تواند کمک شایانی در تولید اطلاعات سازه های پارامتریک نماید.

طراحان برنامه های STAAD.Pro، SAP2000 و ETABS با علم به این موضوع امکانی را در این برنامه ها پیشاند که بتوان اطلاعات کلی هندسه‌ی سازه نظیر گره ها و المانها را با کپی(Copy) و برچسب ((Pasteها و محیط Excel

یکی دیگر از امکاناتی که در نسخه های اولیه این برنامه‌ها گنجانده شده است امکان واردکردن فایلهای با فرمت DXFDXF مخفف (Drawing Interchange Format) یا فرمت تبادل ترسیمات در سیستم اتوکد است. فایل‏های با این فرمت را می‏توان در دیگر برنامه ها نیز به کار گرفت و یا اینکه توسط دیگر برنامه های کمکی اتوکد تولید نمود.

از آنجاییکه این فایلها با فرمت نوشتاری ASCII - American Standard Code for Information Interchange تولید می‏شوند، استفاده از آن بسیار ساده بوده و از اینروست که برنامه های جانبی اتوکد و یا دیگر سیستمهایی که به نوعی تبادل اطلاعات می‏کنند، اغلب از این فرمت استفاده می‏نمایند. فایلهای با این فرمت کلیة اطلاعات ترسیمات انجام شده در اتوکد را دارا می‏باشد و در حقیقت معادل مستقیم فایلهای استاندارد اتوکد با فرمت DWG هستند.

توانایی ترسیمات سه بعدی در نرم افزار اتوکد بسیار وسیع و کامل است و می‏تواند در مدلسازی سازه های پیچیده بسیار موثر واقع گردد. از اینرو قویاً توصیه می‏گردد تا با تمرین فراوان و کسب مهارت و تسلط برروی این نرم ‏افزار و نحوه ورود و خروج اطلاعات به برنامه های تحلیل سازه، توانایی مدلسازی خود را افزایش دهید.

از دیگر روشهای تولید هندسی سازه، برنامه نویسی مستقیم می‏باشد. با این روش می‏توان فایل حاوی اطلاعات هندسی سازه های پارامتریک را به فرمت Excel یا DXF و یا هر فرمت مناسب دیگری تولید نمود. البته با وجود امکانات برنامه ای که در نرم ‏افزارهای محاسباتی و یا صفحه گسترده ارائه شده است، معمولاً کمتر پیش می‏ آید که امروزه مهندسان تمایل به برنامه ریزی مستقیم از خود نشان دهند ولی با این وجود این روش کماکان در موارد خاص کارآیی خود را خواهد داشت.

روشهایی که در بالا توضیح داده شدند، تنها روشهای ترسیم هندسی معادلِ ریاضی یا شبیه سازی شده از سازه‌ی واقعی هستند. بینی کرده ساده بین محیط این برنامه رد و بدل نمود. است.

گاهی اوقات در سازه‌ی حقیقی شرایطی وجود دارد که این معادل‎سازی را قدری دشوار می‏‎کند، به ‎‎عنوان مثال می‏‎توان به موارد زیر اشاره داشت:

در این صورت علاوه بر اینکه فرض استفاده از المان خطی با بعد صفر تا حدودی زیر سؤال می‏‏رود، سؤالی که پیش می‏‎آید آن است که تراز مشترک تیرهای واقع در یک طبقه کجا باید انتخاب شود و اینکه اثر این خروج از محوریت چه مقدار است و در چه شرایطی قابل اغماض می‏‎باشد و در چه شرایطی و چگونه می‏‎توان آنرا برآورد نمود؟

فصل مشترک اتصال بین تیرها و ستون‎های متقاطع با یکدیگر را گره می‏نامیم. در اغلب برنامه‎ های کامپیوتری که برای مدل‎سازی المان‎های نظیر تیرها و ستون‎ها، از المان‎های خطی استفاده می‏‎شود، گره به یک نقطه بدون بعد بدل می‏‎شود.

اینکه اثرات تغییر شکل‎‏‏های داخلی گره و یا جاری شدگی‎ها و ترک ‎خوردن‎ها تا چه حد باعث دور شدن گره از یک گره‌ی ایده ‎آل (که فرض می‏‎شود هیچ تغییر شکل نسبی در آن اتفاق نمی‎افتد) می‏‎شود، بحث مهمی است که در حد حوصله این نوشتار نیست ولیکن باید به ‎خاطر داشت که تحت شرایطی این فرض دیگر صحیح نبوده و ممکن است پاسخ‎ها را کم ارزش نماید.

در خصوص مدل‎سازی این قبیل اجزا سازه ‎ای نکاتی چند را باید در نظر داشت:

درست مانند آنکه بخواهیم یک منحنی پیچیده و نامعلوم را با سری خطوط راست تقریب بزنیم. در این صورت به لحاظ ریاضی می‏‎توان گفت که هر چقدر این تقسیم‎ بندی بیشتر انجام شود، ‌به جواب واقعی نزدیکتر می‏‎شویم.

در عمل محدودیت‎های دیگری نیز وجود دارند که تعداد المان‎های سازه ‎ای را محدود می‏‎کنند، از آن جمله می‏‎توان به افزایش خطای عددی و در بعضی اوقات ناپایداری عددی سازه و به زمان انجام تحلیل و محدودیت‎های نرم ‎افزاری و سخت‎ افزاری و مهمتر از همه به هزینه‎ های تحلیل اشاره کرد. در عین حال همانطور که پیشتر در بحث فضای دقت گفته شد، دقت می‏‎بایست متناسب با نوع کاربرد تنظیم شود چه درغیر اینصورت منجر به تلف شدن سرمایه خواهد گردید.

باید بخاطر داشت که تعداد بهینه المان‎ها آن حداقلی است که بتواندپاسخ‎های مورد نظر را در حوزه دقت مورد نیاز در زمان مناسب و متناسب با امکانات موجود فراهم نماید. انتخاب این تعداد از طرفی بستگی به نوع بارگذاری،‌ شرایط تکیه ‎گاهی و نوع تحلیل نیز داشته و دستورالعمل کلی برای آن وجود ندارد و می‏‎بایست به تجربه و از طریق آزمایش تعیین گردد.
1- تیرهای عمیق و یا عریض
2- اثر گره ‎ها
3- احجام توپر نظیر دال‎ها، فونداسیون‎ها و دیوارها
3-1) معادله رفتاری مناسب برای این جزء چیست؟ همانطور که می‏‎دانیم این معادله رفتاری به سه صورت غشایی، خمشی و پوسته‎ای (حاصل جمع غشایی و خمشی) در این برنامه ‎ها معرفی شده است. انتخاب صحیح معادله رفتاری بسیار مهم بوده و هرگاه این انتخاب به درستی صورت نگیرد منجر به بی‎ اعتباری پاسخ‎های دریافت شده می‏‎گردد.
3-2) کفایت مش بندی - در مدل‎سازی به روش اجزاء محدود، روش تجزیه یک محیط پیوسته نامحدود با توزیع تنش و کرنش پیچیده و نامشخص به یک سری المان‎های محدود، به کمک توابع رفتاری مشخص و توزیع تنش و کرنش قابل پیش ‏بینی در سطح المان انجام می‏‎گیرد.

تحلیل قاب های دارای مهاربند

تحلیل قاب های دارای مهاربند

تحلیل قاب های دارای مهاربند

مهاربند ها بر دو نوع اند: مهاربند های هم محور(ضربدری-مهاربند شکل 7و8) -مهاربند های غیر هم محور(زانویی و...)

که رفتار مهاربند های هم محور صلب ولی رفتار مهاربندهای غیر هم محور انعطاف پزیر است که بنا بر آیین نامه استفاده همزمان از این دو نوع مهاربند برای تحمل بار جانبی در یک جهت ممنوع میباشد.

برای تحلیل بادبند برش طبقه بر تعداد اعضای قطری بادبندها تقسیم میگردد و به عنوان مولفه افقی یکی از قطری ها منظور میگردد.سپس در نسبت ارتفاع طبقه به دهانه ضرب میگردد تا مولفه قائم بدست آید.

برای طراحی بادبندها ترکیب باری که نیروی فشاری بیشتری ایجاد میکند بحرانی تر بوده و معمولا کشش کنترل کننده نیست.

درطراحی بادبندها ضوابط ویژه آیین نامه 2800 و مبحث 10 در نظر گرفته شود از قبیل:

دقت شود فاصله بین لقمه ها  طبق بند ب 10-1-5-4 بر اساس لاغری مجاز 123 کیلوگرم بر سانتی متر مربع برای پروفیل تک بادبند بدست می آید.

مهاربند های 7و8 باید برای 1.5 برابر نیروی زلزله طراحی گردند وتیر هایی که در دهانه این بادبندها قرار میگیرند باید بتوانند بدون حضور بادبندها بارثقلی را تحمل نمایند بنابراین تیرهای این بادبند ها باید پس از طراحی سازه قدری قویتر از قبل درنظر گرفته شوند.

بهتر است مهاربند ها در دهانه های میانی قاب قرار داده شوند تا به دلیل بیشتربودن نیروی ثقلی در این ستون ها احتمال بلند شدگی این ستون ها کاهش یابد.

برای طراحی اعضای مهاربندی میبایست ضوابط ویژه بند 10-3-10-2 مبحث 10 منظور گردد و تنش مجاز در ضریب کاهش B ضرب گردد.

از تحلیل بادبند ها و تعیین سختی قاب دارای مهاربندی به نتایجی رسیده شد که عبارتند از :

-بکار بردن بادبندها میتواند تا 10 درصد بر سختی قاب بیافزاید و استفاده از بیش از یک ردیف بادبند هم می تواند به همین اندازه در بالا بردن سختی قابها مفید باشد.

-چنانچه قابی با مهاربند اجرا شود میبایست حتما اتصالات تیر به ستون آن از نوع مفصلی اجرا گردد تا لنگری از تیرها به ستون انتقال نیابد.

-در صورت استفاده از بادبند در قاب میبایست ستونهای طرفین بادبند برای تحمل لنگر ناشی از بارهای جانبی مقاوم طرح شوند

برای مشاهده نتایج حاصل از عکس العمل های تکیه گاهی در کف ستون ها و کنترل آپلیفت و بلند شدگی ستون ها میتوان نتایجSupport Reaction حاصل را در خروجی نرم افزار تحت ترکیب بار Envelope برای حداکثر مقادیر مشاهده نمود که مقادیر Fz برای گره های کف ستون چنانچه منفی گردد به این معناست که در ستون نیروی آپلیفت بوجود آمده  است .با کاهش فواصل دهانه های بادبندی و افزایش بکار گیری مهاربند و استفاده از سیستم های با ضریب رفتار بزرگتر( برای مثال استفاده از بادبندهای واگرا با R=7 بجای بادبندهای همگرا با R=6) در سازه میتوان مقدار بلندشدگی سازه را کاهش داد و ضریب اطمینان در مقابل واژگونی افزایش داد.

تحلیل عددی مقاومت پایه ‌های سنگی با استفاده از پارامتر‌های تغییر یافته معیار هوک و براون

تحلیل عددی مقاومت پایه ‌های سنگی با استفاده از پارامتر‌های تغییر یافته معیار هوک و براون

شعبانی مشکول مهدی,مرتضوی علی,همتی شعبانی علی



مشکلات موجود در روش های طراحی سنتی و تجربی پایه ها باعث شده است تا برای طراحی پایه ها از روش های عددی استفاده شود. در این تحقیق مقاومت پایه ها با استفاده از نرم افزار FLAC(2D) مورد بررسی قرار گرفته است. به علت اینکه معیار شکست متداول الاستوپلاستیک کامل موهر-کولمب قادر به شبیه سازی درست رفتار پایه ها نیست. لذا به منظور تحلیل درست رفتار پایه ها باید از مدل های رفتاری نرم کرنشی استفاده شود. برای بدست آوردن پارامترهای نرم کرنشی از پارامترهای تغییر یافته معیار هوک-براون استفاده شده و مقاومت پایه هایی با هندسه های متفاوت با استفاده از این پارامترها ارزیابی شده است. در خاتمه نتایج حاصل از تحلیل عددی با داده های تجربی مقایسه گردیده است. نتایج تحلیل عددی انجام شده نشان می دهدکه روش استفاده از پارامترهای تغییر یافته هوک و براون قادر به برآورد درست مقاومت پایه ها در انواع سنگها می باشد.


کلید واژه: پایه ‌های سنگی، روش‌ های عددی، رفتار الاستوپلاستیک کامل، رفتار نرم ‌کرنشی، مقاومت توده سن

تحلیل سیتمی - پیچیدگی

تحلیل سیتمی - پیچیدگی

مقدمه
یکی از وجوه  اساسی علم که آن را از هنر و ادبیات متمایز می کند امکان بیان آن به کمک اعداد و کمی کردن آن با استفاده از روابط ریاضی است.این پدیده چنان فراگیر شده است که بسیاری از اوقات کار علمی براساس کیفیت ریاضیات آن سنجیده می‌شود و نه محتوای تجربهاش. بهکارگیری روابط ریاضی، علاوه بر ایجاد شرایط جدید برای نگرش به پدیدهها (نوآوری)، نوعی سیستم ارزشی برای اندازهگیری و کمی کردن نیز بهوجود می آورد.
نظریة پیچیدگی مطمئناً راه جدیدی برای نگاه کردن به پدیدههاست و به تدریج در حال تغییر دادن تکنیکهای ریاضی سنتی است. به همین دلیل نیز برخی از دانشمندان نظریة پیچیدگی را گنگ و مبهم میدانند و آن را شایستة عنوان علم نمی‌شناسند. نیاز به تکنیکهای جدید ریاضی جهت مواجهه با علوم جدید، موضوع تازه‌ای نیست (ریاضیات نیوتونی و لایبنیتز، توپولوژی پوآنکاره، هندسة غیر اقلیدسی ریمان، آمار بولتزمن و نظریة مجموعههای کانتور). تمام این دیدگاههای جدید در ریاضیات به دلیل نیاز به کمی کردن نظریه‌های جدید علمی که در آن زمان پا به عرصه وجود گذاشته بودند ابداع شدند.

بهتر است در اینجا نگاهی به اجزای اصلی یک سیستم پیچیده بیندازیم. بهطور کلی هر سیستم پیچیده یک سیستم کاملاً عملکردی است که شامل اجزای متغیر و وابسته به هم است.  به بیان دیگر، برخلاف یک سیستم کاملاً سنتی (نظیر هواپیما) اجزا دارای ارتباطات دقیقاًٌ تعریف شده و رفتارهای ثابت یا مقادیر ثابت نیستند و عملکردهای انفرادی آنها نیز ممکن است با روشهای سنتی قابل تبیین نباشد. به رغم این ابهام، این سیستمها بخش اعظم جهان ما را تشکیل می‌دهند و ارگانیسمهای زنده و سیستمهای اجتماعی و حتی بسیاری از سیستمهای غیر ارگانیک طبیعی نیز در زمرة آنها قرار می‌گیرند.
پیچیدگی ایستا (نوع اول). براساس نظریة پیچیدگی اجزایی که دارای برهم کنشهای بحرانی هستند خود را به گونه‌ای سازمان دهی می‌کنند که به سوی ساختارهای تکاملی پیش روند و سلسله مراتبی از خصوصیات سیستمهای  غالب را ایجاد کنند. در این نظریه سیستمها را باید به صورت یک کل نگریست و برخلاف دیدگاههای سنتی، از تجزیه و ساده سازی آنها پرهیز کرد. به دلیل وجود عوامل غیر خطی در سیستمهای به شدت وابسته به هم، دیدگاههای سنتی قادر به تجزیه و تحلیل نیستند. در اینجا علتها و معلولها قابل تفکیک از هم نیستند و مجموع اجزا برابر با کل نخواهد شد. رویکرد مورد استفاده در نظریة پیچیدگی بر مبنای تکنیکهای جدید ریاضی قرار دارد که سر منشأ آنها را باید در شاخه های مختلف چون فیزیک، زیست شناسی، هوش مصنوعی، سیاست و ارتباطات راه دور جستجو کرد. ساده‌ترین شکل پیچیدگی که معمولاً توسط ریاضی دانان و دانشمندان مورد مطالعه قرار می گیرد، در ارتباط با سیستمهای ثابت است. در اینجا فرض می کنیم که ساختار مورد نظر در طول زمان تغییر نمی کند. به بیان دیگر، به اصطلاح دانشمندان سیستم، با یک تصویر ثابت از سیستم سرو کار داریم. به عنوان مثال، می توان به یک ریز تراشة کامپیوتر نگاه کرد و آن را پیچیده یافت. می‌توان آن را با یک مدار الکترونیک مرتبط دانست و برای تعیین پیچیدگی نسبی آن، آن را با سیستمهای جانشین مقایسه کرد (مثلاً از نظر تعداد ترانزیستورها). می‌توان همین کار را با اشکال زندة حیات نیز انجام داد و آنها را بر حسب تعداد سلولها، تعداد ژنها و غیره اندازه گیری کرد. تمامی این جنبه های کمی، فاقد مهمترین مسئلة تفکر در پیچیدگی هستند و آن این است که آیا واقعاًٌ پیچیدگی به تعداد اجزا بستگی دارد و چرا پیچیدگی سیستمی مثلاً با 100 جزء متفاوت با سیستم دیگر با همین تعداد اجزاست.
برای نگرشی دقیقتر به این سئوال، نیازمندیم به دنبال الگوها و آمارهای کمیتها باشیم. روشن است که پیچیدگی ترتیبی از 50 توپ سفید و 50 توپ سیاه، از پیچیدگی 5 توپ سیاه، 17 توپ سفید، 3 توپ سیاه، 33 توپ سفید و 42 توپ سیاه کمتر است. با این حال معنای چنین ترتیبی نامشخص است. آیا ترتیب تصادفی است یا معنادار؟ هنگامی که چنین تحلیلهایی به سه بعد تعمیم داده می‌شوند و بیش از یک مشخصه برای هر جز تعریف می‌شود (اندازه، چگالی، شکل) پیچیدگیهای احتمالی به نحوه غیر قابل تصوری افزایش می یابند و توانایی ریاضیات موسوم را به چالش فرا میخوانند. در اینجا صرفاً یک سطح مورد نظر قرار داشت ولی در طبیعت سطوح مختلفی از ساختار در تمام سیستمها وجود دارند و این سطوح باعث افزایش پیچیدگی خواهند شد (پیچیدگی یک مولکول، به علاوة سلول، به علاوة ارگانیسم، به علاوة اکوسیستم، به علاوة سیارة زمین و ...). این پدیده باعث می‌شود تا ریاضیات پیچیدگی ایستا نیز دشوار باشد.
پیچیدگی پویا (نوع دوم). با افزایش بعد چهارم، یعنی زمان، موقعیت بسیار بغرنجتر خواهد شد. از زاویة دید مثبت، شاید تشخیص الگوها با تغییراتشان در زمان ساده تر از حالت سکون آنها باشد (فصول، ضربان). اما از سوی دیگر ممکن است با اجازه دادن به اجزا برای تغییر با زمان، الگوهای حالت سکونی را که قبلاً شناسایی کرده بودیم و طبقه بندیهای انجام گرفته بر پایة آنها از دست بروند (برگها سبز هستند، به جز در پاییز که زرد می‌شوند و در زمستان که اصلاً وجود ندارند!).
تشخیص عملکرد، یکی از راههای اصلی تحلیل علمی است. پرسش «سیستم چه کاری انجام می‌دهد؟» و به دنبال آن «چگونه این کار را انجام  می‌دهد؟» هر دو دارای مفهوم حرکت در زمان هستند. با توجه به ضعف ما در بررسی تجربیات تکرارپذیر، مهم خواهد بود که تشخیص دهیم آیا پدیدة مورد مطالعه ایستاست یا آنکه دارای تغییرات دوره‌ای است. علم همواره با آزمایش و تأیید آزمایشها سروکار دارد و پیشنیاز این امر، داشتن نمونه‌های متعدد است. روابط ریاضی مورد استفاده به گونه‌ای هستند که برای داده‌های یکسان، همواره پاسخهای یکسانی را ارائه می کنند و این یک نکتة اساسی در نظریة پیچیدگی است. ما در بسیاری از اوقات ناچار می‌شویم تا به طور مصنوعی پیچیدگی پدیدة مورد بررسی را کاهش دهیم تا در چارچوب محدودیت فوق قرار گیریم. یک فرد دارای وجوه گوناگونی است ولی، او را با آن دسته از مشخصه‌هایش تعریف می کنیم که در طول زمان بدون تغییر باقی می‌مانند (و یا قابل پیش بینی هستند) نظیر نام، رنگ پوست، ملّیت یا سن، شغل، قد و مانند آنها. نظریة پیچیدگی نیازمند آن است که سیستم را به صورت یک کل مورد بررسی قرار و از آن تعریفی به دست دهیم که تمامی جنبه‌های آن را پوشش دهد و در این نقطه است که روشهای سنتی و ریاضی پاسخگو نخواهند بود.
پیچیدگی تکاملی (نوع سوم). یکی از پدیده‌های مهم در اطراف ما پدیده‌های ارگانیک هستند. بهترین مثالهای مربوط به این پدیده‌ها، مربوط به نظریة نوین داروین در انتخاب طبیعی است که طی آن سیستمها در طول زمان تکامل پیدا می‌کنند و سیستمهای دیگری ابداع می‌شوند (مثلاً یک موجود دریایی تبدیل به یک موجود خشکی می‌شود). این شکل از تغییر که ظاهراً منتهایی نیز برای آن قابل تصور نیست، بسیار بغرنجتر از آن است که پیش از این انگاشته می‌شد. می‌توان همین مفهوم تغییرات غیردوره‌ای را با مواردی چون سیستمهای ایمنی بدن، آموزش، هنر و کهکشانها نیز توسعه داد. طبقه بندی پیچیدگی، عملاً به معنای برداشتن قدم دیگری، به سوی تاریکی خواهد بود چرا که اگر امکان شمارش مصداقهای آن وجود نداشته باشد چگونه می‌توان نام علم را بر آن نهاد؟
پاسخ این سئوال به مبحث الگو باز می‌گردد. در هر سیستم پیچیده، ترکیبات بسیار زیادی از اجزا می‌توانند وجود داشته باشند و در حقیقت می‌توان مشاهده کرد که بسیاری از این ترکیبات پیش از این هرگز در طول حیات جهان وقوع پیدا نکرده‌اند. با بررسی تعداد زیادی از سیستمهای متفاوت، می‌توان شباهتها (الگوها) را در آنها تشخیص داد و طبقه بندی هایی را برای تعریف آنها ایجاد کرد. این تکنیکها، که می توان آنها را آماری دانست، بسیار مناسب اند و راهنمایی‌هایی کلی ارائه می‌کنند، ولی فاقد یک نیازمندی اساسی در کار علمی هستند و آن قابلیت پیش‌بینی است. در به کارگیری علم (فناوری) ما نیازمند آن هستیم که سیستم را به گونه‌ای طراحی و ایجاد کنیم که وظایف خاصی را به انجام برساند واین یعنی خواسته‌ای که به نظر نمی‌آید از دیدگاه تکاملی قابل بررسی و تعمیم باشد.
پیچیدگی خود سازمان دهی (نوع چهارم). آخرین شکل سیستم پیچیده، شکلی است که مهمترین و جدیدترین نوع در نظریة پیچیدگی محسوب می‌شود. در اینجا محدودیتهای داخلی سیستمهای بسته (نظیر ماشینها) با تکامل خلاقانة سیستمهای باز (نظیر مردم) با همدیگر تلفیق می‌شوند. در این دیدگاه سیستم با محیط خود تکامل می یابد به گونه‌ای که پس از مدتی، دیگر سیستم در طبقه بندی قبلی خود نمی‌گنجد. در اینجا می‌بایستی عملکردها و وظایف سیستم به گونه‌ای تعریف شوند که چگونگی ارتباط آنها با جهان وسیع خارج از سیستم مشخص شود. از انواع قبلی سیستمهای گسسته و سیستمهای خود نگهدارنده، به نظر می‌آید که به مفهومی از پیچیدگی رسیده‌ایم که نمی‌توان آن را از دیگاه کیفی یک سیستم جدا دانست.
عملاً سیستمهای خود تکاملی نظیر بوم‌شناسی و زبان سعی دارند عملکردهای خود را کاملاً با تطابق با محیط شکل دهند و عملاً از این دیدگاه می‌توان روش شناسی‌ای را تدوین کرد که طی آن فرایند طراحی از درون سیستم به برون آن سوق داده شود. ما می‌توانیم به جای طراحی خود سیستم، محیط آ ن را طراحی کنیم (محدودیتها) واجازه دهیم تا سیستم خود به گونه‌ای تکامل یابد تا پاسخ صحیح را بیابد، نه آنکه پاسخی از طرف ما به سیستم تحمیل شود. این دیدگاه در فناوری ارگانیک، دیدگاهی جدید و نتایج آن در حال حاضر در مهندسی ژنتیک و طراحی مدارها در حال بررسی است.
از دیدگاه نظریة پیچیدگی، بسیار مایل هستیم پیش‌بینی کنیم کدام حل غالب از بین شقها و محدودیتهای گوناگون رخ خواهد داد.

مقدمات کمی سازی پیچیدگی
اگر اعتقاد داشته باشیم که روشهای سنتی کمی سازی در قالب پارامترهای ایستا و یا فرمولها، برای سیستمهای پیچیده غیر کافی هستند، پس چه جانشین دیگری را می‌توان برگزید؟ مخصوصاً با مقادیر ثابت و متغیرهایی که در طول عمر سیستم وقوع خواهند یافت چه باید کرد؟ اصولاً نیازمند آن هستیم که اجازه دهیم تمام پارامترها در سیستم متغیر باشند (در مقیاسهای متفاوت زمانی عمل کنند) و نیز اجازه دهیم تا تعداد پارامترها به صورتی پویا افزایش یا کاهش یابند (شبیه سازی تولد و مرگ). این پدیده نوعی تخطی از سنتها در علوم به شمار  می‌رود  و  نیازمند  چیزی  است که کوهن  نام آن را انقلاب علمی گذاشته است.
با توجه به مسائل گوناگونی که در نظریة پیچیدگی با آنها مواجه خواهیم بود، حال می‌توان به مجموعة کارهایی که در خصوص کمی کردن این نظریه در حال انجام هستند اشاره کرد. این کارها براساس 50 سال تحقیقات روی نظریة عمومی سیستمها یا سیبرنتیک، در زبان، دینامیک و بوم شناسی، ژنتیک مدرن، علوم تلفیقی و هوش مصنوعی قرار دارند. موفقیتها و شکستهای این 50 سال به ما کمک خواهند کرد تا بتوانیم با ایجاد فرضیات صحیحتر و بهره ورتر راه درست را بیابیم.
فرضیات و اهداف. در تفکر پیچیدگی، ما به دنبال معیارها و اندازه‌گیریهای مطلقی هستیم که بتوان آنها را در تمامی محدوده‌ها به کار گرفت. این فرض، در کنار دیگر فرضهای مرتبط، نظیر غیر قابل پیش بینی یودن، عدم تعادل، حلقه‌های علّی، غیر خطی بودن و باز بودن، بدین معناست که جهان ما از بسیاری جهات بسیار متفاوت با آن چیزی است که علوم سنتی به دست می دهند.
اهداف زیادی را می‌توان برای نظریة پیچیدگی بیان کرد که عبارت‌اند از:
• توضیح ساختارهای غالب (خودسازمان دهی)
• اندازه گیری پیچیدگی نسبی(پارامترهای چند گانه سلسله مراتبی)
• تدارک روشهای کنترل سیستمهای پیچیده (نقاط عطف)
• به وجود آوردن مدلهای کارآ (تلخیص)
• به دست دادن پیش گویی کننده های آماری (محدودیتها)
• حل مسائل غیر معمول (میان بر)
• نمایش کاربردهای جدید محتمل (نوآوری)
• کمی کردن قوانین ترتیب و اطلاعات
برای تمام اهداف می بایستی روشهای عملی کمی سازی ایجاد شوند (یعنی باید قابل محاسبه باشند). ما نیازمند ریاضیاتی هستیم که قادر باشد سیستمها را به همان راحتی که انسان الگوها را تشخیص و طبقه‌بندی می‌کند از همدیگر تشخیص دهد و به علاوه امیدوار هستیم که قادر به پیشگویی لااقل برخی از جنبه های آیندة سیستم از رفتار گذشتة آن یا وضعیت حال آن باشیم و به این طریق برخی کنترلها را بر سیر توسعة آن اعمال کنیم.
تحلیل سیستمهای پیچیده. پیش از تلاش برای اعمال هر نوع تکنیک کمی سازی به سیستمها یا سازمانها، می‌باید تصمیم بگیریم که آیا آنها در تمام جنبه‌های خود پیچیده هستند و نیز آیا پیچیدگی خود سازمان دهی در آنها وجود دارد یا خیر. برای این منظور می‌توان از خصوصیات عمومی SOC  برای طبقه بندی این نوع از سیستمها استفاده کرد:
1. نمایة نحوة اتصال
اجزا به طور متوسط دارای بیش از یک ورودی و بیش از یک خروجی هستند (ولی نه آنقدر زیاد که منتهی به آشوب شود)
2. وضعیت تبدیل
نسبت به ورودیهای مورد استفادة سیستم و متوسط خروجیهای ایجاد شده توسط آن به طور تقریبی برابر با 1 است. اگر این اختلاف بسیار کمتر از 1 باشد سیستم به سمت یک وضعیت ایستا همگرا و اگر بسیار بیشتر از 1 باشد، سیستم به سمت وضعیت آشوبناک واگرا خواهد شد.
3. قابلیت یادگیری
اجزا قابلیت یادگیری از تجارب گذشته را دارند. این یادگیری برای تغییر دادن قواعد سیستم و بهینه سازی انتقال وضعیتها به کار می رود.
4. عملکرد موازی
برخی از اجزا به طور خودکار و موازی فعالیت   می کنند. این پدیده باعث ارتقای سرعت پاسخگویی و قابلیت تطابق سیستم خواهد شد.
5. تغییر برهم کنشها
اجزا قادرند اجزای دیگر را که با آنها برهمکنش دارند تغییر دهند. این تغییر می‌تواند دائمی یا موقت باشد.
6. حلقه های بازخورد
در حلقة بازخورد خروجیها به سمت ابتدای فرایند بازگشت داده می‌شوند به گونه‌ای که نتایج عملکردهای واقعی باعث تصحیح فرآیند خواهد شد.
7. قابلیت کنترل
تمام متغبرها برای ثبات باید قابل کنترل باشند (متغبرهای غیر قابل کنترل معرف پتانسیل آشوب هستند) ولی کنترل نباید باعث ایجاد تغیر شود، بلکه صرفاً باید سیستم را در محدوده‌های تعریف شده نگهدارد.
8. حوزه های جذب
راههای مختلفی در دسترس هستند که می‌توانند به یک هدف برسند. انعطافپذیری پاسخ و آزادی خلاقیت در اینجا مطرح است.
9. مرزهای خارجی
مرزهای سیستم نه کاملاً بسته‌اند و نه کاملاً باز، از صافی گذراندن اطلاعات در اینجا لازم به نظر میرسد.
10. عملکرد سیستم
اهداف یا عملکردها می‌توانند چند گانه باشند، این امر یک وجهة چند بعدی به سیستم خواهد بخشید.
11.  بلوکهای سازنده
زیر سیستمها در ابعاد مختلف می‌توانند وجود داشته باشند که یک ساختار مدولی و فراکتال به سیستم میبخشند.
12.خواص غالب
عملکردهای برنامه‌ریزی نشده در طول عملیات مغلوب و به کنار گذارده خواهند شد.
در حقیقت مدولها، بر اثر برهم کنش اجزا خود را سازمان  دهی می‌کنند.
13. ثبات سیستم
برخی اختلالات داخلی و خارجی می‌توانند در درون سیستم مضمحل شوند ولی برخی دیگر باعث بروز عوارض غیر منتظره‌ای در سیستم می‌شوند. قانونی برای میزان انتشار و طول اثر گذاری اختلالات باید وجود داشته باشد.
14. کنترل غیر متمرکز
کنترل در تمام سیستم توزیع شده است و تصمیمهای موضعی توسط اجزا و یا مدولها و در محدودة محدودیتها اتخاذ می‌شوند.
15. جریان اطلاعات
افزایش جریان اطلاعات می‌تواند معرف حرکتی از ثبات به سمت آشوب باشد. در سیستمهای اجتماعی می‌توان این پدیده را از طریق فناوری اطلاعات مورد بررسی قرار داد.
البته این یک نشانة کاملاً مشخص نیست ولی سیستمی که بسیاری از شرایط فوق را داراست بهتر می‌توان با نظریة پیچیدگی تحلیل تا روشهای آماری و با فرض رفتار قطعی و خطی. این نوع معیارها می توانند برای بازسازی اهداف نیز مورد استفاده قرار بگیرند، به خصوص اگر بخواهیم سیستمی را از اشکال ساده به سمت پیچیدگی خود سازمان دهی به پیش ببریم. این امر باعث خواهد شد تا سیستم از طریق نوآوری، بقا و قابلیت تطابق منافع بسیاری را کسب کند.

تکنیکهای کمی سازی
الف) تکنیکهای رویان
با این فرض که توانسته ایم یک سیستم بالقوه پیچیده را شناسایی کنیم، سئوال بعدی چگونگی کمی کردن این پیچیدگی است. تکنیکهای زیر توسط محققان پیچیدگی برای ایجاد دقت ریاضی در این مبحث به کار گرفته شده اند.
آنتروپی. آنتروپی  نقطة شروع  خوبی برای  بررسی
است زیرا به‌طور سنتی از آن برای اندازه‌گیری بی‌نظمی استفاده می‌شود. متأسفانه انواع متعددی از آنتروپی وجود دارد که باعث می‌شوند این مفهوم در عمل چندان کاربردی جلوه نکند. مشل اصلی اینجاست که یک مفهوم نمی تواند به تنهایی قادر به تشخیص و اندازه گیری اشکال گوناگون باشد.
نظریة     اطلاعات.    این     تکنیک     که    توسط کولوموگروف و چاییتین ابداع شده است سیستمهای پیچیده را بر اساس کوتاهترین برنامة کامپیوتری که می‌تواند آن سیستمها را ایجاد کند مورد بررسی قرار می دهد. از این رو، در اینجا طول برنامه معیاری برای پیچیدگی خواهد بود که مشکل اینجاست که این روش ارزش زیادی برای نوفة  تصادفی (که ما عملاً آن را پیچیده نمی‌دانیم) قائل است. در عین حال این روش برای زمان اجرای برنامه اهمیتی قائل نیست. به رغم اینکه تحقیقاتی برای منظور کردن این عوامل در دست انجام است ولی هنوز این روش یک بعدی تلقی می‌شود.
انتقالات فاز. سیستمهای خود سازمان ده، سیستمهایی هستند که از حالتهای ایستا یا آشوبناک، به سمت حالتهای نیمه متعادل حرکت می کنند. این خاصیت در ارتباط با ایدة فیزیک در خصوص انتقالات فاز قرار دارد (مثلاً حالت از یخ به آب تغییر می‌کند) و توسط ویلسون پیشنهاد شده است. تلاش جهت کمی کردن این دیدگاه را می‌توان در کارهای لانکتون روی لاندا و اندازه‌گیریهای مشابه مشاهده کرد. بزرگترین مشکل این است که چنین تحلیلی صرفاً به سیستمهای با ابعاد کوچک (تعداد کم متغیر) محدود می‌شود.
معیار خود  سازمان دهی.   این تکنیک، که توسط
بک  پیشنهاد شده است دارای مشابهت بسیاری با روش انتقالات فازی است ولی بر خلاف آن، روی خصوصیت توزیع پیشامدها متمرکز می‌شود (مرز فازها) و آن را شاخصی از خود سازمان دهی می‌داند. این امر اجازه می‌دهد تا بتوان سیستمهای با ابعاد بیشتر را مورد تحلیل قرار داد، ولی نقطة ضعف آن این است که اطلاعات بسیار کمی را در خصوص طبیعت درونی سیستم به دست می‌دهد.
 شیمی آلگوریتمی .یک دیدگاه از این واقعیت بهره می جوید که اجزای سیستم به طور آزادانه عمل می‌کنند. یعنی همانند یک عنصر شیمیایی و همانگونه که عناصر شیمیایی با همدیگر واکنش نشان می دهند و بر هم اثر می‌گذارند، اجزای سیستم نیز چنین واکنشهایی بر همدیگر دارند. تحلیل ریاضی چنین سیستمهایی توسط فونتانا  انجام شده است. این طرز تلقی از اجزا، هیچ نوع کمی سازی را از ساختار غالب به وجود آمده به دست نمی‌دهد.
جذب کننده‌ها. تشخیص ساختارهای محتمل با ثبات در سیستمهای متصل، نیازمند ایجاد مفهوم جذب کننده‌هاست و این مفهوم توسط هوپفیلد  در شبکه های عصبی، کونن  در نقشه های وجوه و ونش در شبکه‌های گسسته به‌کار گرفته شده است. درحال حاضر این تکنیک بهترین تکنیک در تحلیل ساختار داخلی شبکه‌هاست ولی ضعف آن دشواری اجرا در سیتمهای واقعی و با ابعاد بزرگ است.
هم تکامل. با استفاده از مفهوم بیولوژیک تطابق، می‌توان سیستمهایی را چون بوم‌شناسی که اجزای آنها با هم تکامل می‌یابند، مدلسازی کرد. می‌توان این دیدگاه را برای مدلسازی سیستمهای چندگانه نظیر مدل NKCS کافمان  توسعه داد و مقدار تطابق سیستم را اندازه‌گیری کرد. مشکل این دیدگاه این است که در عمل مدلهای محتمل بسیاری وجود دارند که صرفاً می‌توانیم نمونه‌ای از آنها را انتخاب و شاخصهای آماری را از آنها استخراج کنیم.
دینامیک نمادی. این تکنیک که از زبان شناسی گرفته شده است، سیستمها را در قالب دستور زبان می‌نگرد و به دنبال قواعد ترکیب و ساختار است. هلند از این روش استفاده کرده ولی مشکل آن یافتن قواعد سیستمهای موجود است.
میزان دور بودن از تعادل. تحلیل سیستمهایی که در حال تعادل نیستند تکنیکی است که هنوز مراحل اولیة تکامل خود را طی میکند. این تکنیک توسط پریگوژین  در سیستمهای فیزیکی و ماتورانا  و وارلا  در سیستمهای بیولوژیک مورد استفاده قرار گرفته است. این سیستمهای خود نگهدار، ساختارهای خود سازمان ده هستند ولی باز هم در آنها توجه مستقیم کمی به الگو شده است.
ب) دیدگاههای دیگر
برخی تکنیکهای دیگر وجود دارند که کمتر توسط محققان به‌کار گرفته شده‌اند ولی به تدریج شناخت نسبت به کاربرد آنها در نظریة پیچیدگی رو به افزایش است.
نظریة بازیها. در علوم سیاسی، نظریة بر هم کنش میان تصمیمهای متفاوت و برد و باختهای ناشی از این تصمیمها، توسط آکسل رود مورد تحلیل قرار گرفته است. اصولاً نظریة بازیها یک نظریة برای شرایط رقابتی است که طی آن تصمیم گیرندگان مجموعه‌ای از اقدامات در اختیار دارند و هر تصمیم گیرنده بدون اطلاع از تصمیم حریفان خود اقدامی را انتخاب می کند. در نتیجة این انتخاب و همزمان انتخابهای حریفان، برد یا باختی عاید تصمیم گیرنده خواهد شد.
یکی از مشکلات این روش، دشواری اعمال آن بر سیستمهای بغرنج است ولی بزرگترین مزیت آن قابلیت تشخیص بین مسیرهای تکامل مثبت از منفی است.
شیشههای اسپینی . این تکنیک نیز که از فیزیک گرفته شده است می‌تواند بسیاری از پدیده‌های فیزیکی را مدلسازی کند (کارهای راکر ). این تکنیک برای شبیه سازی بسیار مناسب است ولی از نظر ریاضی دشوار و برای دستیابی به حالتهای غالب و ساختار سطح بالاتر خوب است.
تحلیل سریهای زمانی. تحلیل نظم حاکم بر رفتار یک سیستم در طول زمان، از مباحث مهم در تحلیل سریهای زمانی است. تعیین جذب کننده‌های دوره‌ای یا آشوبناک نیز از نتایج این تحلیل است. برخی اوقات این تکنیک در سیستمهای مالی به‌کار گرفته می‌شود. مشکل روش نیاز به حجم زیاد داده‌هاست. ولی مزیت عمدة آن این است که می‌توان حدودی را برای رفتار سیستم تعیین کرد.
منطق فازی. در تحلیل سیستمهای غیر خطی، نیازمند کمی سازی بسیاری از متغیرهای کیفی هستیم و منطق فازی چنین امکانی را فراهم می‌کند، استفاده از این تکنیک در تحلیل پیچیدگی به تازگی آغاز شده است.
روش آنتروپی در محاسبة پیچیدگی ایستا و پویا در فرآیندهای تولید شرکتهای صنعتی و تولیدی در جهان امروز، با مواجه هستند. برای سازگاری با چنین محیط متغیری، شرکتها ناچارند انعطاف بیشتری به فرآیندها و سیستمهای خود بدهند (می یو، 1990؛ پای، 1996). به رغم اینکه داشتن انعطاف می‌تواند مزایایی چون افزایش تولید و افزایش مشتری گرایی را در پی داشته باشد، ولی در صورت کنترل نشدن صحیح ممکن است منجربه تصمیم گیریهای ناکارآمد، زمانهای تحویل طولانی، برنامههای غیر قابل دسترس، بالا رفتن حجم موجودیها، هزینه‌های زیاد و عدم رضایت مشتریان شود. (افستاشیو و همکاران، 1996)، (بائو و همکاران، 1991)، (لویس و همکاران، 1995)، (اسلاک و همکاران، 1995)، (نیلی و همکاران، 1995). افزایش انعطاف پذیری باعث خواهد شد تا تعداد جانشینهای زمان‌بندی افزایش یابد و در نتیجه پیچیدگی تصمیم گیری بیشتر شود. (استوپ و همکاران، 1996)، ( برمجو و همکاران، 1997)،  (مک کی و همکاران، 1995). به همین جهت یافتن تعادلی میان انعطاف پذیری سیستم و میزان پیچیدگی آن یکی از مسائل مهم پیش روی مدیران است. عوامل ایجاد کنندة پیچیدگی در تولید به صورت زیر معرفی شده‌اند (کالینسکو و همکاران (1)، 1997)، (کالینسکو و همکاران (2)، 1997).
الف) ساختار محصول (تعداد زیر مونتاژها، زمانهای چرخه، اندازة دسته های تولیدی، نوع وتوالی منابع تولید و...)
ب) ساختار کارگاه یا کارخانه (تعداد و نوع منابع تولید، آرایش، زمانهای راه اندازی، اعمال نگهداری و تعمیرات، زمانهای بیکاری و...)
ج) برنامه ریزی و زمان بندی ( راهکارهای برنامه ریزی و زمان بندی)
د) پویایی، تغییر پذیری و عدم قطعیت در محیط
مدل کلاسیک اندازه گیری پیچیدگی ایستا بر مینای کار فریزل و دودماک قرار دارد (فریزل و همکاران، 1994)، (فریزل، 1996). این مدل دارای سه فرضی اساسی است:
• هر سیستم یک فرآیند دریافت- ارسال است.
• هر چه پیچیدگی یک فرآیند بیشتر شود، قابلیت اطمینان آن کمتر خواهد شد.
• فرآیند با پیچیدگی بیشتر، با احتمال زیاد، گلوگاه خواهد بود.
پیچیدگی ایستا را می توان برای سیستم S ، از رابطة زیر محاسبه کرد.

که در آن:
M تعداد منابع تولید
Nj تعداد وضعیتهای محامل برای منبع j
pij احتمال اینکه منبع i در وضعیت j قرار داشته باشد.
معمولاً پیچیدگی ایستا در طی یک دورة زمانی بلند مدت (یک سال) اندازه گیری می‌شود.
روش محاسبة پیچیدگی پویا بر اساس مشاهدة مستقیم فرآیند و بخصوص رفتار صفها در سیستم قرار دارد. تحقیق در خصوص علل ایجاد صفها کمک خواهد کرد تا نقاط کور در فرآیند تولید معلوم شوند.
پیچیدگی پویا توسط منابع داخلی (نظیر خوب یا بد کنترل شدن تجهیزات) و یا منابع خارجی (تأثیرات مشتریان و بازار) ایجاد شود.

رابطة زیر معرف پیچیدگی است.
 
که در آن p احتمال تحت کنترل بودن سیستم، pq نشان دهندة احتمال وجود صفهای با طول متغیر بیش از 1،pm  نیز احتمال ، pbاحتمال داشتن وضعیتهای غیر قابل برنامه‌ریزی شدن، M°داشتن صفهای با طول 1 یا  نشان دهندة تعداد منابع و Nj  نشان تعداد وضعیتها در منبع J است.
در عین حال داریم
 

روش فوق نیازمند آن است که ملاحظات مستقیم در دوره‌های زمانی تعریف شده از سیستم صورت گیرد. زمان بندی، تواتر و طول مدت اندازه‌گیری بایستی با توجه به اطلاعات جزیی در فرآیند تعیین شود. چرخة زمانی ماشین، پیش زمان تولید، اطلاعات مربوط به نوبت کاری، تواتر از کار افتادگی و مانند آنها. یکی از رویکردهای جدید در محاسبة پیچیدگی ایستا این است که برای هر حال یا وضعیتی که سیستم میتواند در آن قرار بگیرد، سهم متفاوتی را در پیچیدگی در نظر بگیریم. این امر باعث خواهد شد تا با مجموعه ای از مدلهای برنامه‌ریزی خطی برای محاسبة پیچیدگی ایستا مواجه شویم (ماکویی و همکاران، 2003).

نتیجه گیری
درک پیچیدگی، قدمی است برای درک واقع ‌بینانه‌تر جهان هستی، قدمی است به سمت واقعیتی که همواره بشر در طول تاریخ خود سعی در گریز از آن داشته است. واقعیت ساده ولی به شدت تکان دهنده این است که جهان بسیار بغرنجتر از آن است که ذهن محدود انسان بتواند آن را فهم کند. جهان و هستی را نباید ساده انگاشت و هر تلاشی را در جهت درک پیچیدگی آن باید به فال نیک گرفت و ارج نهاد.
 

 
مرجعها
1- Meyer W and Isenberg R (1990). Knowledge- based factory supervision: EP 923 Results. Int J CIM 3:206-233
2- Pai C and Naylor P (1996). Yet it is painful but are not alone-Application of supply chain planning techniques from cognate industries. Presented at the 2nd International conference on production planning and control in the metals Industry, London, UK, November 12-14, 1996. (Available from 12 Technological Inc. Eagle House, The Ring, Bracknell, Berks (RG12 ITB)
3- Efstashiou J, Calinescu A and Bermejo J (1996). Modeling the complexity of production planning and control. Processing of the 2nd International Conference on Production planning and Control in the Metals Industey, institute of Materials, London, pp 60-66.
4- Bauer A et al (1991). Shop Floor Control System: from Design to Implementation. Chapman & Hall: London, UK.
5- Lewis FL, huang HH, pastravanu OC and Gurel A (1995). Control system design for flexible manufacturing system. In: Raouf A and Daya MB (eds). Flexible Manufacturing Systems: Recent Developments. Elservier Science: Amsterdam; New York
6- Slack N et al (1995), Operations Management. Pitman publishing: London, UK
7- Neely A, Gregory M and pllats K (1995). Performance measurement system design. Int J Opns & Prod Mgmt 15 (4): 80-116
8- Stoop PPM and wiers VCS (1996). The complexity of scheduling in practice. Int J opns & Prod Mgmt 16 (10): 37-53
9- McKay KN, Safeyeni FR and Buacott JA (1995). Common sense realities of planning and scheduling in printed circuit board production. Int Prod Res 33(6): 1585-1603
10- Berjemo J, Calinescu A, Efstathiou J and Schrin J (1997). Dealing with uncertainty in manufacturing: the impact on scheduling. In: Kochhar A (ed). Proceeding of the 32nd international matador Conference, Macmillan Press, UK. Pp 149-154
11- Frizella G and Woodcock E (1994). Measuring complexity as an aid to developing operational strategy. Int J Opns & Prod Mgmt 15(5): 26-39
12- Frizelle GDM. (1996). An entropic measurement of complexity in manufacturing operations Research. Report. Departement of Engineering, University of Cambridge, UK.
13- Calinsecu A, Efstathiou J, Berjemo J and Schrin J (1997). Modeling and simulation of a real complex process-based manufacturing system. In: Kochhar A (ed). Processing of the 32nd International Matador Conference, Macmillan Press, UK. Pp137-142.
14- Calinescu A, Efstathiou E, Berjemo J and Schrin J (1997). Assessing decision-making and process complexity in a manufacturer through simulation. In: Brant D (ed). Processing of the 6th IFAC Symposium on Automated Systems Based on Human Skill, IFAC, Germany, pp 159-162.
15- www.calresco.org/Lucas/quantify(2001)

تحلیل سازه‌ها یا آنالیز سازه‌ها (Structural analysis)

تحلیل سازه‌ها یا آنالیز سازه‌ها (Structural analysis) یا تئوری سازه‌ها (Theory of structures) یکی از زیر رشته‌ها و زمینه‌های عمده و مدرن در مهندسی عمران، و مهندسی هوافضا می‌باشد که با استفاده از قوانین ریاضی و فیزیک به تحلیل و پیش بینی رفتار سازه‌ها میپردازد.

روشی برای محاسبه میزان تغییر شکل، نیروهای داخلی و عکس العمل‌های تکیه‌گاهی یک سازه است. اطلاعات مورد نیاز برای این محاسبات مشخصات مقاطع سازه و بارهای وارد بر سازه هستند.

سازه‌ها از دو دیدگاه از لحاظ بارگذاری قابل بحث هستند:

• بارگذاری دینامیکی

• بارگذاری استاتیکی

همچنین عوامل موثر در تحلیل سازه‌ها شرایط تکیه‌گاهی، اتصالات، و قیود آن‌ها می‌باشد.

بارهای دینامیکی

بارهای دینامیکی به بارهایی که تابعی از زمان باشند گفته میشود. یعنی به صورت تابع( P = P(t قابل بیان هستند. بارهای استاتیکی حالتی خاص از بارهای دینامیکی محسوب میشوند که با تابع ثابت تعریف میشوند.

به طور کلی بارهای دینامیکی به دو گروه تناوبی و غیر تناوبی تقسیم میشوند.

برای بارهای تناوبی میتوان یک دوره تناوب یا بسامد در نظر گرفت. از این گونه بارها میتوان بار ناشی از امواج جزر و مد دریا و نیروی وارده بر دستگاهها در اثر تنظیم نبودن یک شفت دوار را نام برد.

برای بارهای غیر تناوبی نمیتوان یک زمان تناوب خاص تعریف کرد. مثال این گونه بارها بار ناشی از یک انفجار بر روی سازه یا بار لرزه‌ای وارده از زمین به هنگام زلزله است.

در علم دینامیک سازه ها میتوان بعضا بارهای غیر تناوبی را توسط تبدیلات فوریه به صورت سریهایی از بارهای تناوبی سینوسی و کسینوسی بیان کرد.

تحلیل در Etabs

تحلیل در Etabs
طبق بند 2-2-2 آیین نامه 2800 روش تحلیل استاتیکی معادل را تنها در موارد زیر می توان به کار برد:
الف – ساختمانهای منظم با ارتفاع کمتر از 50 متر از تراز پایه
ب- ساختمانههای نامنظم تا 5 طبقه و یا با ارتفاع کمتر از 18 متر از تراز پایه
پ – ساختمانهایی که در آنها سختی جانبی قسمت فوقانی به طور قابل ملاحظه ای کمتر از سختی جانبی قسمت تحتانی است به شرط آن که :
1- هر یک از دو قسمت سازه به تنهایی منظم باشد.
2-سختی متوسط طبقات تحتانی حداقل ده برابر سختی متوسط طبقات فوقانی یاشد.
3- زمان تناوب اصلی نوسان کل سازه بیشتر از 1/1 برابر زمان تناوب اصلی قسمت فوقانی ،با فرض اینکه ،این قسمت جدا در نظر گرفته شده و پای آن گیردار فرض شود،نباشد.

طبق بند 2-2-3 روشهای تحلیل دینامیکی را در مورد کلیه ساختمانها می توان بکار برد ، ولی به کارگیری انها برای ساختمانهایی که مشمول بند 2-2-2 نمی شود،الزامی است.

بدین ترتیب هر سازه ای را می توان تحلیل دینامیکی کرد ولی به دلیل الزامی نبود تحلیل دینامیکی (جز در موارد که طبق بند 2-2-2 نباشد) و  آسان بودن تحلیل استاتیکی ،همواره مهندسین از این روش استفاده می کنند.

برای تحلیل دینامیکی در  Etabs دو روش وجود دارد:
1- روش طیف پاسخ (Response Spectrum Functions)
2- روش تاریخچه زمانی (Time History Functions)
برای تحلیل دینامیکی در برنامه Etabs از روش طیف پاسخ استفاده می شود.روش تاریخچه زمانی به دلیل حجم زیاد خروجی ها و وقت گیر بودن مرحله تفسیر نتایج وقت گیر است.

برای تحلیل دینامیک طیف باید یک طیف بازتات یا طیف پاسخ به برنامه معرفی شود.
این طیف پاسخ طبق ایین نامه 2800 برای زمینهای مختلف تهیه شده است.فاصله زمانهای تناوبها در آیین نامه 2800 ، 0.2 ثانیه می باشد.
برای این کار در نرم افزار Etabs از مسیر زیر رفته :
Define menu > Response Spectrum Functions
سپس در پنجره باز شده برای تعریب یک طیف پاسخ بر روی دکمه Add New Function کلیک کنید در پنجره مربوطه در قسمت Period زمان تناوب اصلی نوسان ساختمان (T) یا مدهای نوسانی را وارد کنید .در قسمت Acceleration باید ضریب بازتاب ساختمان B را وارد کنید .
پس از وارد کردن مقادیر مربوطه نمودار  ضریب بازتاب (B) بر حسب زمان تناوب (T) ترسیم می گردد.
بدین ترتیب طیف پاسخ طرح به برنامه معرفی می گردد.

برای تعریف حالات بار دینامیکی طیفی از مسیر زیر استفاده کنید:
Define menu > Response Spectrum Cases

نتیجه گیری:
طیف پاسخ یا طیف بازتاب گرافی است که بر اساس پریود ساختمان (T) و ضریب بازتاب(B) ترسیم می گردد.
مدهای نوسانی:مدهای نوسانی یا پریود ساختمان (T) همان زمان تناوب اصلی ساختمان می باشد.

امیدوارم مفید قرار گرفته شده باشد.

زکات علم در نشر آن است.اطلاعات فنی و مهندسی خود را به اشتراک بگذارید.

تحلیل جانبی قاب ها

2) تحلیل جانبی قاب ها

2-الف)قاب خمشی:           برای تحلیل قاب به صورت تقریبی در مقابل بارهای جانبی دو روش وجود دارد:

-روش کانتیلیور       و     روش پرتال

روش کانتیلیور برای قابهای با ارتفاع زیاد(بیش از 5 طبقه) مفید میباشد. در روش پرتال برش هر طبقه به نسبت دهانه های بارگیر هر ستون تقسیم شده و برش ستون مورد نظر در آن طبقه را میدهد و این در صورتیست که در نرم افزارSap برش طبقه به نسبت یکسان در بین ستونهای طبقه تقسیم میشود .بنابراین لنگر وارد بر ستون های هر طبقه در سپ که از حاصلضرب برش ستون ها تا فاصله نقطه عطف ستون تا انتهای گیردار ان میباشد برای ستون های هر طبقه یکسان میباشد

-نقاط عطف ستونها در طبقات در وسط آن تقریب زده میشود و در طبقه همکف به دلیل انتها مفصلی بودن ستون ها در سازه های فلزی برش ستون ها در کل ارتفاع طبقه همکف ضرب میشود تا لنگر وارد بر ستون های قاب تحت بار جانبی تعیین گردد.در تحلیل دستی نیروی محوری ستون ها بجز در ستوهای ابتدایی انتهایی مابقی صفر میباشد.تحلیل جانبی تنها برای قابهای خمشی و از روی برابری ممانهای وارده از برش ستون و تیر های اطراف هر گره تعیین میگردد.

2-ب)قاب مفصلی:

همانطور که گفته شد بدلیل اتصالات مفصلی تبرو ستون ها در فابهای با مهاربندی و جابجایی های زیاد در گره ها مقادیر برش و لنگر ایجاد شده در ستون ها و تیرها تحت بار جانبی بسیار ناچیز است چراکه در قابهای مفصلی نمی توان از روش پرتال یا هر روش تحلیلی دیگر از برابری لنگرها در محل تکیه گاه ها استناد نمود.برای توزیع بار زلزله بین مهاربندها در هر طبقه تفاضل نیروی برشی تراز بالا و پائین (نیروی افقی طبقه) بین مهاربندهای اون طبقه توزیع میشود.در قابهای مفصلی نیروی محوری ستونهای اطراف بادبندی ها ناشی از لنگر وارده از نیروهای جانبی را میبایست محاسبه نمود.که پس از تحلیل بادبند ها و تعیین نیروی محوری آنها میبایست نیروی محوری ستونهای اطراف بادبند ها برای نیروی محوری بوجود آمده در آنها طراحی گردند.

تحلیل ابعاد اقتصادی طرح های جامع شهری :

تحلیل ابعاد اقتصادی طرح های جامع شهری :

جایگاه طرح های جامع شهری در توسعه و رونق اقتصاد :

تامین مالی پروژه ها و هزینه ی اداره و نگهداری شهرها از مسائل مهمی هستند که می توانند نشانگر توانایی و نقش پررنگ شهرداری ها را ثابت نمایند ، ارائه خدمات با کیفیت شهری در حوزه زیر ساختها ، کالاهای عمومی ، و نظایر آن نقش مهمی در رشد و توسعه اقتصادی شهری و به تبع آن اقتصاد ملّی خواهند داشت ، البته شایان ذکر است که از جمله مهمترین مسائل عدم رشد و توسعه شهرها بالاخص در حوزه شهر های میانی و کوچک فقدان منابع مالی کافی و عدم پایداری کامل درآمد های شهری می باشد ،

از جمله عوامل موثر در عدم تحقق پذیری و نارسایی های طرح های جامع شهری تنگناهای مالی می باشد که از جمله عبارتند از :

1-    ضعف شهرداریها در جنبه های مالی و مستمر نبودن منابع در آمد شهرداریها

2-    عدم تدوین تراز مالی برای طرحها و ناتوانی مالی شهرداری در اجرای پیشنهادها

3-    تقلیل کمک های دولتی به شهرداریها و تاکید بر خودکفایی شهرداری ها

4-    مالکیّت خصوصی اراضی و تفکیک ثبتی اراضی حاشیه شهرها در گذشته و لزوم پرداخت غرامت در اجرای طرحها

5-    نبود مکانیسم های لازم جهت برگشت منافع ناشی از اجرای طرحهای جامع به شهرداری و ...(مهندسین مشاور شارمند ، 1378 :21 )

اقتصاد شهری و توجه به مبانی میان رشته ای این علم می تواند همیار و یاری رسان مناسبی برای اجراء و همچنین ایجاد رشد و توسعه پایدار اقتصادی در آتیه شهر را فراهم آورد ، از جمله موضوعات مهم بحث اقتصادی و مالی می باشد زیرا بحث منابع مالی نه تنها برای ما نقاط کلیدی و استراتژیک به شمار می رود برای تمامی کشور های دنیا این تلقی و دغدغه وجود دارد ، عموماً بحران هایی که در دنیا رخ می دهد به غیر از بحران های خاص سیاسی و ژئوپلتیک ، بحران های اقتصادی است که امروزه بیش از هر بحران دیگری در نقاط مختلف دنیا وجود دارد، از جمله مبانی و مفاهیم مهم در امور طرح ها و برنامه های شهری تامین منابع به موقع در حد ّ نیاز جهت اجرای پروژه های شهری می باشد ، به عنوان مثال اتصال دو نقطه ی مورد نظر A        B    در سطح شهر از سه طریق قابل حصول خواهد بود : 1 – زیر زمین حرکت کنیم، 2- در سطح حرکت نمائیم ،3- از روی زمین این سه نقطه را به هم وصل کنیم ، در عمل دو نقطه به یکدیگر وصل شده اند امّا هر کدام از این گزینه هایی که مطرح گردید هم مسائل فنی بر آنها مرتبت است و هم مسائل اقتصادی و قاعدتاً به دنبال این هستیم که برترین گزینه ها را انتخاب نمائیم ، زیرا زمانی که صحبت از فرآیند بهینه می شود همان پارامتر معروف هزینه – فایده مطرح می گردد که به عنوان یک شاخص بایستی بدان توجه مبذول داشت ، البته اگر بخواهیم به شاخص هزینه – فایده توجه نماییم لازم است که یک برآورد اقتصادی از موضوع مورد بحث داشته باشیم که این امر به دو مرحله بستگی دارد :

1-    مرحله قبل از اجرا و زمانی که (طراحی مفهومی ) پروژه انجام می گیرد که باید یک تحلیل اقتصادی و یک آنالیز هزینه از موضوع صورت بگیرد ،

2-    مسئله توجه به دوره باز گشت سرمایه و این که در واقع منافع این پروژه و بهره برداری از آن در چه زمانی می تواند خرج شود و هزینه ای که شهرداری بابت آن متقبل شده است را بر گرداند (حسینی ،1391 :41 )

عدم توجه به چگونگی تأمین مالی و بازتابهای اقتصادی طرح های شهری

در برنامه ریزی شهری گذشته تصور می شد که پس از پیاده نمودن همه اهداف در برنامه ها و طرحها، کلیه سازمانهای ذیربط موظفند نسبت به انجام آنها همت گمارند. این نظ به سه عامل توجه نمی کند:

عامل اول : تناقض با روش تدوین بودجه

نه در قوانین کشوری و نه در شکل تدوین بودجه، لزوم پیروی از مصوبات طرحهای شهری برای ارگانهای ذیربط در نظر گرفته شده است. در شکل رایج، بودجه ها به شکل بخشی تدوین می شوند و برنامه های مربوط به طرحهای جامع را (که برای سطوح تهیه شده اند) فقط در نقاطی قطع می نمایند. بنابراین بدیهی است که نخواهند توانست به آنها جامه عمل بپوشانند.

عامل دوم :بودجه ریزی سازمانی

با توجه به اینکه شهرداری متولی اصلی اجرای پروژه های اجرایی و تفصیلی شهر که ناشی از طرح جامع می باشد به شمار می آید و همچنین این موضوع که بر اساس قانون ، شهرداری به منظور تامین هزینه های سازمان تنها از 3 درصد  بودجه های دولتی استفاده می نماید پس بنابراین مابقی تامین هزینه ها از طریق فعالیّت سازمانی شهرداری عینیّت پیدا کرده و هیچ گونه تضمین و تامین نهایی مالی به منظور تحقق پذیری طرح ها و برنامه ها موجود نمی باشد ،

عامل سوم : بازتابهای اقتصادی طرح

تعیین محدوده اراضی قابل ساخت شهری و تخصیص این اراضی به کاربریهای مختلف تجاری - انتفاعی، تراکم ساختمانی بیش از حداقل و دسترسی به معابر، اضافه ارزشی برای اراضی ایجاد می نماید که به آن در اقتصاد بهره مالکانه یا رانت (Rent) می گویند. بدین ترتیب مالکین برخی از اراضی شهری، صاحب منفعتی می شوند که ناشی از موقعیت زمینشان در ارتباط با طرحهای عمرانی شهری است و نه کار خودشان و در واقع سودی بادآورده به دست می آورند

عامل چهارم : پایین بودن سرمایه گذاری های خصوصی و نیمه دولتی در جهت تامین مالی هزینه ها

با توجه به بالا بودن ریسک سرمایه گذاری در کشور های در حال توسعه وهمچنین وابستگی هایی که این کشور ها به منابعی همچون منابع نفتی و .. داشته اند بالا و پایین رفتن مخارج ناشی از تامین کالا و خدمات در این کشورها  (با توجه به منابع مطروحه) در جهت اجرایی کردن پروژه ها و طرح های اجرایی بسیار زیاد بوده است و این عامل باعث کم شدن میزان سرمایه گذاری خارجی و همچنین خصوصی در امور مختلف شهری گردیده است که این امر ضمانت اجرایی و تحقق پذیری طرح ها و پروژه های شهری را به خطر می اندازد .

نشریه نظام مدیریت مالی در توسعه پایدار شهری ،بهار 91 ، سال چهارم،شماره 13 ، مازیار حسینی ، بررسی جایگاه طرح ها و پروژه های عمرانی در توسعه و رونق اقتصادی شهر )

آزمایش تحکیم خاک

مقدمه :

وقتی خاک اشباع تحت بار گذاری قرار می گیرد ، در آغاز تمام بار گذاری توسط آب حفره ای تحمل می شود و به آن افزایش آب حفره ای می گویند . در صورتی که زهکشی انجام شود ، به مرور زمان حجم خاک کاهش می یابد که به آن تحکیم گفته ی شود و باعث نشست می گردد .از طرفی ممکن است خاک در اثر جذب آب حفره ای یا فشار آب حفره ای منفی افزایش حجم دهد که به آن تورم می گویند .

نرخ تغییر حجم نمونه تحت بارگذاری به نفوذ پذیری نمونه بستگی دارد ، از این رو آزمایش تحکیم معمولا در خاکهای با نفوذ گذیری کم ( مانند رس ) انجام می گیرد .

آزمایش تحکیم در واقع آزمایشی جهت بر آورد پارامترهای تحکیم یک بعدی ترازقی است که از حل همزمان دو معادله تعادل و پیوستگی به صورت تک بعدی حاصل شده است .

در مدلسازی رفتاری مصالح برخی مدلهای پلاستیک ، نظیر مدل حالت حدی ، پارامترهایی وجود دارد که با آزمایش تحکیم بر آورد می شوند . در بر آورد نشست تحکیمی و درجه تحکیم خاک همچنین طراحی چاههای زهکشی و تعیین میزان فشار آب حفره ای حین ساخت در هسته سدهای خاکی ، از آزمایش تحکیم استفاده می شود .

پارامترهای مهم خاک که از آزمایش تحکیم به دست می آید یکی اندیس های تراکم است که میزان تراکم پذیری نمونه خاک را مشخص می کند (Cc , Cr) و دیگری ضریب تحکیم (Cv) می باشد که شدت تراکم به علت بارگذاری را تعیین می کند .

برای تعیین میزان نشست خاکها به علت تحکیم از تئوری تحکیم ترازقی با فرضیات زیر استفاده می گردد :

1 . خاک همگن است .

2 . خاک اشباع است .

3 .زهکشی و تراکم یک بعدی است .

4 . خواص خاک ثابت است .

5 . منحنیe-log P یک خط راست را تشکیل می دهد .

در شکل ( 1 ) ، منحنی فشردگی نمونه خاک نسبت به جذر زمان رسم شده است . در این شکل ،d0 شروع فشردگی است .ds نقطه شروع اصلاح شده است که از امتداد مماس بر منحنی به دست آمده است .d100  نقطه 100% فشردگی و df حد نهایی آن است . فشردگی از  d0   تا   d100  تحکیم اولیه خوانده می شود و از d100 تا   df   تحکیم ثانویه خواهد بود .    d0    معمولا بالای  ds    قرار دارد . با اعمال بار گذاری ، تحکیم اولیه شروع می شود و بعد از اتمام تحکیم ، فشردگی ادامه می یابد . در این حالت هیچ نوع فشار هیدرو ستاتیکی اضافه یا محو نمی شود . در واقع این حالت تحکیم ثانویه است که به علت شکستگی تدریجی باندهای بین دانه ها یا زهکشی اب جذب سطحی خود ذرات است . محاسبات زمانی تئوری ترازقی فقط برای تحکیم اولیه صحت دارد . نسبت فشردگی اولیه به فشردگی نهایی (r) نمایانگر میزان فشردگی کل است که با تئوری ترازقی پوشش داده می شود . به عبارت دیگر هر چهr بیشتر شود ، تئوری ترازقی جوابهای بهتری می دهد. در غیر این صورت معمولا نشستی که پیش بینی می گردد بزرگتر از نشست واقعی خواهد بود .

 

شکل 1

روشن است که کلیه مواد تحت تأثیر تنش های وارده تغییر شکل می یابند ، یعنی اعمال تنش یعنی اعمال تنش همواره با تغییر شکل ماده ای که تنش به آن وارد شده همراه است و این تغییر شکل به دو صورت شکل می پذیرد :

1.        تغییر شکل الاستیکی یا راتجاعی

2.        تغییر شکل پلاستیکی یا خمیری

در مورد تغییرشکل الاستیکی یعنی تغییر شکلی که بعد از برداشتن نیرو جسم تغییر شکل یافته به حالت اولیه خود برمی گردد مثل فنر و لاستیک و . . . و در حالت دوم که پلاستیکی می باشد جسم بعد از برداشت نیرو به حالت اولیه خود بر نمی گردد و تنش وارده در جسم باقی می ماند مانند فولاد و . . . ، در محدوده تغییر شکل الاستیکی تغییر موقعیت ذرات جسم نسبت به هم است که بعد از برداشتن نیرو قادر هستند ذرات به موقعیت مکانی قبلی خود برگردند در حالیکه در تغییر شکل پلاستیکی ذرات جسم روی هم لغزیده و موقعیت مکانی جدیدی پیدا می کنند که پایدار بوده و با حذف تنش یا نیرو به حالت اولیه خود بر نمی گردند .

 خاکها مرکب از ذرات جامد کوچکی هستند که بطور مجزا اما در کنار همدیگر واقع شده اند و بهنگام اعمال تنش به این ذرات جامد منفرد مقداری تغییر شکل در ذرات ایجاد خواهد شد . معمولاَ تغییر شکل الاستیکی ذرات خاک بسیار کوچک بوده و اغلب در مقایسه با تغییر شکل پلاستیکی توده خاک که در اثر ارتعاش و تغییر موقعیت ذرات نسبت به هم یا در اثر پدیده تحکیم حاصل می شود قابل اغماض خواهد بود . از این نظر تغییر شکل ذرات توده خاک یا بهتر بگوییم نشست لایه های خاک تحت تأثیر نیروهای وارده بدو صورت انجام می پذیرد اول نشست الاستیکی که بلافاصله بعد از اعمال بار به وقوع می پیوندد و مقدار آن بستگی به کامل خواهد داشت به مقدار بار اعمال شده و جنس ذرات خاک  که این پدیده یعنی نشست الاستیکی معمولاَ در خاک های درشت دانه مثل شن و ماسه که در آنها پدیده تحکیم وجود ندارد و دارای اهمیت بیشتری است و دوم خنشست تحت تأثیر پدیده تحکیم که براثر خروج آب از لابلای خاکه های ریزدانه ( رسی و سیلتی رسی )حاصل می شود و وقوع آن ناگهانی نبوده و تابع زمان است و برعکس حالت الاستیکی وقوع آن ناگهانی نبوده وبلکه تدریجاَ و با پیشرفت زمان  رخ می دهد و سرعت آن نیز بستگی به شدت بار وارده و سرعت خروج ذرات آب از لابلای خاک مورد نظر است . با توجه به یان مهم ما در این آزمایش به بررسی پدیده تحکیم خاک در شرایط اشباع که ساختمان خاک دارای سست ترین پایداری را در مقابل بار وارده دارد می پردازیم .

1-         هدف آزمایش تحکیم  ـ استاندارد:

ASTM D2435 – 70  ,  AASHTO T216 - 6

این آزمایش جهت تعیین سرعت میزان نشست خاک در اثر فشردگی بکار می رود وقتیکه تحت تأثیر بار گذتری محوری از تغییر شکل افقی خاک جلوگیری بعمل آید و زهکشی در جهت قائم انجام شود و سپس تعمیم نتایج حاصل جهت عملیات اجرائی پروژه بر روی خاک مورد نظر ، که بشرح ذیل انجام می شود :

2-      ابزار مورد نیاز :

ابزاری که جهت انجام این آزمایش در کارگاه مورد استفاده قراردادیم به شرح ذیل است .

1.    الک نمره 4#

2.    زیر الکی

3.    درپوش الک

4.    چکش پلاستیکی جهت تراکم نمودن نمونه خاک

5.    پیستون به اندازه قطر رینگ جهت تراکم نمونه خاک

6.    دستگاه ادومتر با متعلقات

7.    ترازو با دقت 1/0 گرم

8.    کرنومتر

9.    ظرف تهیه نمونه

10.      کاردک جهت بهمزدن نمونه

11.      سینی

12.      تراز بنایی جهت تراز نمودن اهرم

13.      ظرف تهیه آب

14.      کاغذ و قلم و ماشین حساب

3-     روش آزمایش :

ابتدا با استفاده از الک نمره 4 به میزان محدود خاک با توجه به توضیحات ارائه شده تهیه و سپس با نظر به اینکه وزن مخصوص خاک تر جهت گروه ما و همچنین درصد رطوبت 9٪ و حجم رینگ نسبت به تهیه نمونه خاک اقدام کردیم که شرح محاسبات آن در قسمت محاسبات ارائه گردیده است ، سپس با خاک مورد نظر را روی سینی خال کرده و با کاردک اقدام به همزدن و همزمان ریخت میزان آب اقدام کردیم و مخلوط را آنقدر به هم زدیم تا رطوبت خاک در تمام ذرات آن به یک اندازه باشد . سپس نمونه را در لایه های جداگانه داخل رینگ ریخته و با پیستون و با ضربات چکش پلاستیکی آنرا متراکم نمودیم.

البته قبل از اینکه نمونه را داخل رینگ بریزیم رینگ خالی را وزن کردیم ، بعد آنکه تمام خاک  مورد نظر را داخل نمونه ریخته و متراکم نمودن آن  ، رینگ و مخلوط خاک را توزین کردیم سپس رینگ حاوی نمونه را داخل قالب دستگاه ادومتر گذاشته به دین طریق که ابتدا یک قطعه از سنگ تخلل را زیر نمونه گذاشته و سپس نمونه و رینگ و روی آن نیز یک قطعه سنگ متخلخل دیگر گذاشته و در قالب گذاشته و مهره ها را بسته و بعد از گذاشتن روی دستگاه در محل مربوطه داخل قالب  را پر از آب نمودیم تا نمونه تقریباّ اشباع گردد. البته بایستی نمونه حداقل 24 ساعت قبل داخل آب قرار می گرقت که بدیل ذیق وقت این قسمت انجام نشده بود و هر چند آزمایش دارای خطا خواهد بود ولی چاره ای نیست سپس با اندازه فشاری که بایستی بر سطح نمونه وارد می کردیم وزن مورد نیاز را روی اهرم دستگاه قراردادیم. اهرم دستگاه دارای سه حالت است که در حالت اول وزنه قرارگرفته روی میله ار 9 برابر و برای حالت دوم 10 برابر و برای حالت سوم 11 برابر می کند که ما آنرا در حالت سوم یعنی 11 برابر قرارداده و سپس با تراز و پیچ زیر اهرم ، اهرم را تراز کردیم وزنه این مرحله با توجه به اینکه می خواستیم 5/0 کیلوگرم بر سطح نمونه فشار وارد کنیم و با توجه به ضریب دستگاه و سطح نمونه که 18/44 سانتی متر مربع است ، وزنه 2 کیلوگرم را گذاشتیم .

بعد از آن متعلقات گیج را روی نمونه سوار کردیم در زیر پیستون یک پیستون هم قطر سنگ متخلخل گذاشتیم برای جلوگیری از شکستن سنگ وسپس پیستون را روی آن قرارداده و گیچ دستگاه را تنظیم نمودیم حال دستگاه آماده است و ما با بازکردن پیچ زیر اهرم دستگاه و همزمان بکار انداختن کرنو متر آزمایش را شروع کردیم و در فراصل زمانی 6 ، 15 و 30 ثانیه و 1 ، 2 ، 4 ، 8 ، 15 دقیقه گیج را قرائت کردیم البته این قرائت هابایستی برای زمانهای 30 دقیقه و 1 ، 2 ، 4 ، 8 و 24 ساعت نیز براساس استاندارد فنی آزمایش انجام می شد که همانگونه که عنوان شد بدلیل ذیق وقت فقط به همین 15 دقیقه بسنده کردیم سپس پیچ زیر اهرم را می بندیم تا اهرم در همان حالت باقی بماند سپس یک وزنه دو کیلوگرمی دیگر روی میله گذاشته و دو باره پیچ را باز کردیم و همزمان کرنومتر را نیز بکار انداختیم و مانند دفعه قبل در زمانهای مورد نظر تا 15 دقیقه گیج را قرائت کردیم البته در هر مرحله بایستی آخرین قرائت گیج مرحله قبل را بعنوان قرائت گیج در زمان صفر مرحله قبل منظور می کردیم . بعداز اتمام 15 دقیقه دو دوباره مانند مرحله قبل پیچ زیر اهرم را با تا زیراهرم رساندیم و سپس یک وزنه 4 کیلوگرمی روی میله اهرم گذاشته که با توجه به وزنه های مرحله های قبل جمعاَ 8 کیلو گرم روی میله اهرم بود سپس مانند مراحل قبلی پیچ را باز کرده و قرائت های تا 15 دقیقه انجام دادیم . بعداز اتمام مراحل وزنه هار از روی میله اهرم برداشته و سپس گیج و را خارج کرده و نمونه را از داخل قالب در آوردیم سپس رینگ به همراه نمونه را خارج کرده و آنرا توزین نمودیم البته براساس مراجع موجود بایستی نمونه را داخل اور قرار می دادیم که ما در آزمایشگاه این مرحله را انجام ندادیم و اگر قرار بود شرایط استاندارد رعایت شود زمانی در حدود 10 روز وقت نیاز است .

4-     اندازه گیری ها :

اندازه گیری های این آزمایش عبارتند از اندازه گیری وزن نمونه خاک خشک ، وزن آب ، وزن خاک مرطوب ، قرائت گیج ، مقادیر وزنه های هر مرحله زمان سنج و ... که از اندازه گیری ها مذکور در محاسبات مورد استفاده قرار گرقته است .

ارتفاع اولیه	mm 20	وزن نمونه مرطوب قبل از آزمایش	197
وزن نمونه خشک	160.1	وزن نمونه بعد از آزمایش	179.27

قرائت  گیج
Kg 2	Kg 1	Kg 0.5
47	32	19	"6
48	32.5	20	"15
48.5	33	20	"30
49	33	20	َ1
50	33.5	20	َ2
50	34	20.5	َ4
51	34	20.5	َ8
51	34.5	21	َ15

5-      محاسبات :

محاسبات مورد نیاز آین آزمایش به شرح ذیل انجام گردیده است :

                                     أ‌-       محاسبه وزن خاک و آب مورد نیاز با توجه به ارقام داده شده توسط اساتید آزمایشگاه با استفاده از فرمولهای زیر محاسبه و در جدول شماره 11 ـ 1  نتایج ارائه شده است .

 

                                                                         

          

                                  ب‌-     با داشتن حجم رینگ و وزن نمونه خاک مورد نیاز جهت استفاده در آزمایش را محاسبه و وزن  و آب مورد نیاز را نیز محاسبه کردیم با استفاده از فرمولهای زیر نتایج ارائه شده است .

وزن خاک مورد نیاز =

وزن آب =

                                                        ت‌-                     پس از آماده نمودن نمونه ، نمونه را در رینگ  ریخته و پس از تراکم در دستگاه ادومتر گذاشتیم و  برای فشارهای 5/0 ، 0/1 ، 0/2 کیلوگرم بر سانتیمتر مربع با توجه به سطح رینگ محاسبه میزان وزنه مورد نیاز را انجام داده و با استفاده از قرائت گیج در هر مرحله وزنه گذاری محاسبات مربوطه را انجام دادیم. که برای محاسبه میزان وزنه مورد نیاز که بایستی روی میله اهرم دستگاه می گذاشیم از رابطه زیر محاسبه کردیم که به ترتیب مقادیر 2 ، 4 ، 8 کیلوگرم بدست آمد :

 

جدول 1

بار	قرائت شروع	قرائت انتها	∆H	∆e	e	ε	ارتفاع متوسط
0	0	0	0	0	0.519	0	2
0.5	0	21	0.021	0.016	0.503	0.0105	1.9895
1	21	34.5	0.0345	0.026	0.493	0.01725	1.97225
2	34.5	51	0.051	0.039	0.48	0.0255	1.95725

جدول 2

ردیف		زمان (دقیقه)	بار اعمال شده بر سطح نمونه		بار اعمال شده بر سطح نمونه		بار اعمال شده بر سطح نمونه
			h0/5 Kg /Cm^2		h 1/0 Kg /Cm^2		h 2/0 Kg /Cm^2
			قرائت گیج	تغییر ضخامت	قرائت گیج	تغییر ضخامت	قرائت گیج	تغییر ضخامت
		t	0/01mm	mm	0/01mm	mm	0/01mm	mm
1	0	۰:۰۰:۰۰	0.0	20.00	21.0	19.79	34.5	19.66
2	1	۰:۰۰:۰۶	19	19.81	32	19.68	47	19.53
3	2	۰:۰۰:۱۵	20	19.80	32.5	19.68	48	19.52
4	3	۰:۰۰:۳۰	20	19.80	33	19.67	48.5	19.52
5	4	۰:۰۱:۰۰	20	19.80	33	19.67	49	19.51
6	5	۰:۰۲:۰۰	20	19.80	33.5	19.67	50	19.50
7	6	۰:۰۴:۰۰	20.5	19.80	34	19.66	50	19.50
8	7	۰:۰۸:۰۰	20.5	19.80	34	19.66	51	19.49
9	8	۰:۱۵:۰۰	21	19.79	34.5	19.66	51	19.49

جدول 3

ردیف	زمان (دقیقه)
			0.5 kg	1 kg	2 kg
		جذر زمان	تغییر ضخامت	تغییر ضخامت	تغییر ضخامت
	t		mm	mm	mm
1	0	0	20.00	19.79	19.66
2	0.1	0.316228	19.81	19.68	19.53
3	0.25	0.5	19.80	19.68	19.52
4	0.5	0.707107	19.80	19.67	19.52
5	1	1	19.80	19.67	19.51
6	2	1.414214	19.80	19.67	19.50
7	4	2	19.80	19.66	19.50
8	8	2.828427	19.80	19.66	19.49
9	15	3.872983	19.79	19.66	19.49
10	30	5.477226	19.78	19.65	19.48

                                                        ث‌-                     پس از محاسبه قرائت ها بایستی نمودار تغییرات را رسم میکنیم که برای بدست آوردن Cv که برای این محاسبه دو روش رسم نمودار است که یکی با استفاده از جذر زمان و تغییرات ضخامت نمونه و دیگری لگاریتم زمان و تغییرات نمونه که ما برای این آزمایش از روش جذر زمان استفاده کردیم که نمودار های مربوطه به شـماره های 11 ـ 1 تا 11 ـ4 ارائه شده است پس از رسم نمودار از قسمت عمود نمودار که دارای خط راستی است خطی به محور زمان وصل کرده و به 15 درصد شد از محل تلاقی با محور زمان خطی به R0 وصل می کنیم محل تلاقی این خط با منحنی t90 است که با رسم یک خط موازی محور زمان مقدار آن را در روی محور تغییرات بدست آوردیم و با استفاده از فرمول زیر مقدار t100 را محاسبه نمودیم بدین گونه با توجه به اینکه تحکیم اولیه یک نهم بیشتر از تغییر ضخامت در R90-R9 است پس می توان با استفاده از رابطه زیر R100 را بدست آورد  .

پس از محاسبه t50 با استفاده از فرمول زیر مقادیر Cv را محاسبه کردیم.

 

نمودار تغییر شکل- جذر زمان برای kg 0.5

نمودار تغییر شکل- جذر زمان برای kg 1

نمودار تغییر شکل- جذر زمان برای kg 2

با توجه به اینکه زمان برا ی انجام آزمایش کافی نبود و فقط 15 دقیقه زمان داشتیم باید برای سایر زمان ها عددسازی میکردیم تا بتوانیم CV را محسابه کنیم. با توجه به جدول 1 و عدد سازی زیر داریم:

6-     بررسی خطا :

خطا ها در این آزمایش با توجه نوع آزمایش به شرح موارد زیر می باشد :

1.        ناشی از خطا عدم محاسبه دقیق نمونه

2.        ناشی از خطای عدم توزین دقیق نمونه و آب

3.       ناشی از خطای عدم قرائت دقیق گیچ

4.       ناشی از خطای عدم برقراری شرایط استاندارد جهت انجام آزمایش

5.      ناشی از خطای انسانی (خطای آزمایش کنندگان )

6.      ناشی از خطای ترازو علاوه بر مورد اشاره شده در بالا

7.       ناشی از خطای لرزش غیر منتظره دستگاه و در نتیجه به هم خوردن عرقبه های گیج

8.      ناشی از خطای عدم دقت در محاسبات ، رسم نمودار و دقیق نبودن میزان t90 و در نتیجه غیر واقعی بودن مقدار Cv

9.        ناشی از خطای عدم اختلاط دمطلوب نمونه خاک و آب و عدم رعایت یکنواختی میزان تراکم

7-     نظرات شخصی :

با توجه به اینکه آزمایش مورد نظر می بایست در شرایط استاندارد انجام شود و بطور مثال نمونه قبل از بارگذاری بایستس به مدت 48 ساعت در محیط اشباع قرار گیرد پیشنهاد می گردد که در صورت امکان حداقل با گروه های آزمایش کننده هماهنگی شود که 48 ساعت قبل از انجام آزمایش جهت تهیه نمونه به آزمایشگاه مراجعه نمایند تا حداقل یان شر که امکان اجرای آن می باشد اجرا گردد تا در نهایت به جواب مطلوبتری برسیم وهچنین با توجه به اینکه نمونه خاک برای همه گروه ها یکسان بود پیشنهاد می شود در صورت امکان یک نمونه از خاک را با توجه به استانداردهای ازمایش آزمایش کرده و نتایج حاصل در اختیار گروه ها جهت مقایسه نتایج بدست آمده قرار گیرد .

تحدب و تقعر همزمان در دو طرف کاشی:

 تحدب و تقعر همزمان در دو طرف کاشی:

این عیب به کمک عیب تحدب ظاهر شده در لبه ها به موازات مسیر حرکت در کوره و تقعر لبه ها به موازات رولرها و به وجود می آید . بد شکلی حاصل از تقعر معمولاً در قسمت اول پرسیده می شود در حالی که تحدب در انتها ی پخت روی می دهد برای بر طرف کردن این عیب نقطه اوج  دمای بسته به قسمتهای مختلف کوره یا بایستی در هر دو طرف رولرها یعنی سطوح بالای رولرها تغییر داده شود.

 تغییرات در دمای مجموعه ترموکوپل‏ها
انحنای  کاشی تحت تاثیر تغییرات دمای ست شده برای مجموعه ترموکوپل‏ها کوره می‏باشد. به عنوان مثالی برای این وابستگی، نمودارهای شکل 1، تغییرات انحنای کاشی در برابر تغییر دمایی یکی از ترموکوپل‏ها (TA21) که در کانال بالایی کوره در منطقه پیک گرمایی قرار داشت را نشان می‏دهد. این تغییر دما همراه با خمیری شدن سطح و قسمت بالایی کاشی بود، بنابراین انقباض (شیرینکیج) کاشی در این منطقه نسبت به قسمت پایینی کاشی افزایش می‏یابد و بدین ترتیب تحدب کاشی کاهش می‏یابد.

 تاثیر وجود گپ‏ها در در کوره بر انحنای کاشی
وجود گپ‏ها در کوره باعث ایجاد ناپایداری در کل کوره می‏شود، که این ناپایداری‏ها تنها تغییرات دمایی نیست بلکه تغییرات در فشار درون کوره را نیز در بر می‏گیرد، که در نتیجه آن در انحنای کاشی تغییراتی ایجاد می‏شود. کاشی هایی که بلافاصله بعد از گپ از کوره خارج می‏گردند میلی به تحدب ندارند (شکل 2). در بعضی اوقات به دلیل رخ دادن تغییرات دمایی در ناحیه پخت و نیز در ناحیه خنک‏کننده همزمان تقعر نیز داریم.

 بررسی کنترل پارامترهای تنظیم کننده رفتار دریچه های گاز مشعل‏ها
 تغییرات مداوم سریع در دما که به دلیل گپهای کوچک درکوره اتفاق می افتد اشاره بر کنترل دما دارد، که اساسا به وسیله باز شدن دریچه گاز مشعل‏ها صورت می‏پذیرد و ممکن است به خوبی برای مدوله کردن این تغییرات تنظیم نشده باشد. در واقع، با تجزیه و تحلیل داده های ثبت شده از باز شدن دریچه‏ها ، مشاهده می شود که آنها دائماً در حال نوسان هستند. این نوسانات، که ممکن است به دلیل انتخاب غلط مقادیر برنامه ریزی شده پارامترها در کنترل‏ کننده‏های PID که موقعیت دریچه‏ها را تنظیم می‏کنند باشد، باعث تداوم در تغییرات دمایی ثبت شده در ترموکوپل‏های متفاوت می‏شود. این پارامترها از پیش به منظور پیشرفت عملکرد کوره بررسی و اصلاح شده است. تنظیمات ایجاد شده در پارامترهای کنترلی متفاوت که از تمامی کنترل‏کننده‏ها گرفته شده است در جدول شماره 1 آمده است. شکل 3 نشان می‏دهد که چگونه، با کاهش دوره نوسانات دریچه ممکن است به ثبات بیشتر دمایی برسیم.

 نتیجه گیری نهایی:
 این تحقیق نشان می دهد که تغییرات دمایی که در ماژول‏های منطقه پخت که بیشینه دما را دارند رخ می دهد، منجر به تغییر انحنای کاشی می‏شوند. این موضوع اشاره بر وجود یک استراتژی برای کنترل انحنای کاشی به وسیله اندازه گیری انحنای کاشی و عملکرد خودکار بر روی حلقه انتخاب شده دارد.
 زمانی که گپ در داخل کوره رخ می‏دهد، دما در تمام نقاط کوره تغییر می‏کند بنابراین اصلاح انحنای کاشی بسیار مهم است.
 از مطالب فوق مشخص گردید که سازنده کوره باید تمامی پارامترهای شیرهای گاز که دائماً باعث نوسان دما می‏شوند را بر اساس عیوب مشاهده شده در کاشی کنترل نماید. این حالت همچنین به طور قابل ملاحظه‏ای عمر مفید دریچه‏های گاز را کاهش می‏دهد.
 کنترل پارامترهای شیرهای گاز تعیین کننده ایجاد تنظیمات مناسبی است که قادر به واکنش در برابر تغییرات کوچک دمایی در یک زمان مناسب هستند. این بازده تعادل حرارتی کوره و در نتیجه انحنای پخت کاشی را بالاتر می‏برد.

تجهیزات و وسایل مورد نیاز یک سرپرست کارگاه

تجهیزات و وسایل مورد نیاز یک سرپرست کارگاه :

1-گونیا ی فلزی جهت اکس کردن صفحه ستون ها و بررسی هم باد بودن(در یک راستا بودن) دو ستون مجاور و نزدیک هم(مثل موقعیت دو ستون در یک درز).

2-ریسمان:جهت بررسی شاغولی قائم ستون ها و بررسی هم راستایی افقی اکس ستون ها.

3-گل زن:هر وسیله ی نوک تیز مقاوم سنگین فلزی جهت از بین بردن گل(کلاشه)جوش، جهت بازرسی کیفیت جوش در کارگاه.

4-متر:وسیله ی اندازه گیری ابعاد دهانه ها و ...

5-کولیس:جهت اندازه گیری قطر سوراخ ها و ضخامت ورق های نازک مناسب است.

6-ماژیک:جهت علامت گذاری و یا می توان از گچ هم استفاده کرد.

7-دستکش کار

8-کفش و کلاه ایمنی

9-کرم ضد افتاب

10-عینک افتابی:اکثر اوقات جهت بازدید از کار اکیپ خود در فضای باز هستید.

11- قطره ی چشم تترا کایین جهت ریختن در چشم ،زمانی که نور جوشکاری چشم را می گیرد.(معمولا با سوزش و درد چشم و تاری دید و ... همراه است)

12-ماشین حساب دستی

13-دفتر یادداشت

14-خودکار جیبی کوچک

تجزیه و تحلیل رفتار هزینه

تجزیه و تحلیل رفتار هزینه

می­دانیم که هزینه­ها، در موقعیت­های حیاتی که مدیران مسیر سازمان را طرح­ریزی می­کنند، رفتار می­کنند. مدیران معمولاً از تحلیل­های مسیرهای متناوب در تجزیه و تحلیل رفتار هزینه استفاده می­کنند. بنابراین می­تواند مسیری را که بهترین درآمد تولید را برای سازمان آنها دارد انتخاب کنند.

رفتار هزینه: مسیری است که واکنش هزینه­ها را به تغییرات، میزان و فعالیت –در عواملی که معمولاً همه مدیران در تصمیم­گیری­ها استفاده می­نمایند- نشان می دهد. مدیران معمولاً برای تحلیل مسیرهای متناوب در فعالیت ها از رفتار هزینه استفاده می کنند تا بتوانند مسیری را انتخاب کنند که بهترین درآمد تولید را برای سازمان آنها دارد.

هزینه ثابت: هزینه ای است که رابطه ای با حجم تولید ندارد.

نقطه سربه سر: سطحی از فروش که در آن، سود عملیاتی صفر است. تقاطع خط هزینه کل با خط درآمد کل در نمودار.

هزینه ثابت اختیاری یا برنامه ریزی شده: آن دسته از هزینه­های ثابتی هستند که توسط مدیران رده عالی تعیین می­شوند و رابطه­ی شخصی با داده­ها و ستاده­ها ندارند و شامل هزینه­ی تبلیغات، روابط عمومی، حقوق مدیران و ... می شود.

تفاوت هزینه ثابت اختیاری با هزینه­ی ثابت (تعهد شده): یکی از تفاوت­های این­ها در اندازه­گیری می­باشد که اندازه گیری نتایج تبلیغات، تحقیق و ... بسیار دشوارتر از اندازه گیری نتایج استفاده از ماشین آلات و تجهیزات جهت تولید است و تفاوت دیگر آنها در این است که، پاره ای از مخارج اختیاری- تحت شرایط دشوار و موقت و زودگذر- می توانند بدون آسیب رساندن به توان سازمان در حصول اهداف بلند مدت،  برای دوره­ی زمانی کوتاه تقلیل داده شوند.

هزینه متغیر: هزینه ایست که به نسبت مستقیم با تغییرات حجم فعالیت، تغییر می کند و دو نوع اختیاری و اندازه گیری شده هستند.

هزینه متغیر اندازه گیری شده «مهندسی شده»: از روابط علت و معلول و قابل اندازه گیری بین داده ها و ستاده ها که اغلب قابل مشاهده هستند، ناشی می شود.

هزینه­های متغیر اختیاری: این هزینه­ها صرفاً به دلیل اینکه مدیریت تصمیم گرفته است که درصد معینی از هر مبلغ فروش، یا مبلغ ریال میعنی برای هر واحد فروخته شده را برای اقلامی نظیر تحقیق و تبلیغات، صرف نماید و با حجم فروش تغییر می کنند.

شکل 1. نمونه ای از هزینه ثابت، متغیر و مختلط

هزینه	شرکت تولیدی- تولید تایر	شرکت تولیدی- بخش نگهداری و انبار	شرکت خدماتی- بانک
متغیر	مواد مستقیم دستمزد مستقیم دستمزد غیرمستقیم کارکرد ملزومات تجهیزات کوچک	کالای آماده برای فروش کالاهای فروخته شده کالاهای موجود در انبار	اجاره ؟؟؟؟ و تجهیزات رایانه ای مسئول رایانه (ساعت) کاربرد ملزومات دیسک اطلاعات ذخیره شده
ثابت	استهلاک ماشین آلات و ساختمان حق بیمه کارگران (حقوق بگیران) حقوق سوپروایزها و مالیات بر دارایی	استهلاک ساختمان و تجهیزات حق بیمه خریداران حقوق سوپروایزرها مالیات بر دارایی ها (ساختمان و ماشین آلات)	استهلاک وسایل بانکی حقوق: برنامه ریزان- مدیران بانک- طراحان سیستم
مختلط	برق  تلفن  سیستم گرمایشی	برق  تلفن  سیستم گرمایشی	برق  تلفن  سیستم گرمایشی

دو رویکرد کنترل هزینه­های دستمزد عملیاتی

1) رویکرد هزینه ثابت عملیاتی: اکثر واحدهای تجاری به هزینه­های دستمزد عملیاتی خود، به شکل هزینه­های ثابت اختیاری نگاه می کنند.

2) رویکرد هزینه متغیر مهندسی شده: مقصود از اصطلاح مهندسی شده، تلویحاً سنجش و اندازه­گیری است.

؟-؟ یک دفتر نمایندگی هواپیمایی 12 کارمند دارد. هر کارمند ماهانه 2400 تومان حقوق می گیرد. در تجزیه و تحلیل نشان داده شده که در یک روز کاری 8 ساعته باید برای 24 مسافر جا ذخیره کنند و هر کارمند در ماه 20 روز کار می کند.

بدین ترتیب تعداد ذخیره جا در ماه Ü 5780= 12× 24× 20

گزارش های عملکرد، برای ماهی که 5088 جا ذخیره شده باشد:

بودجه بسته شده به عنوان یک هزینه متغیر مهندسی	هزینه واقعی	انحراف
25440=5088×5	28800=12×2400	مبلغ	معادل افراد
		28800 25440-	3360 2400¸
		3360	4/1 نفر

توازن بین هزینه های ثابت و متغیر:

استراتژی­های مدیریت، اغلب بین هزینه­های ثابت و متغیر توازن قائل می­شوند. مثلاً ممکن است شرکتی هزینه­های ثابت مربوط به ارتقاء تکنولوژی یکی از خطوط تولید را به منظور صرفه­جویی در هزینه­های متغیر در فرایند تولید متحمل گردد. اما کیفیت بالاتر این معنی را می­دهد که برای تعمیر محصولات معیوب، هزینه های کمتری انجام شده است.

؟-؟ طرح هزینه مختلط: شامل 000/30 حقوق ثابت و 40 تومان حق الزحمه برای فروش هر واحد نرم افزار

طرح هزینه متغیر: شامل 80 تومان حق الزحمه برای فروش هر واحد

نقطه­ی بی تفاوتی بین طرح ها را محاسبه کنید.

x­­(40-80) = 30000 ® x­80 = x­40 + 30000

نقطه سر به سر یا بی تفاوتی Þ 750 = x ® x40 = 30000 ®

شکل 3. طرح های مختلف پرداخت حقوق و مزایا به کارمندان دایره فروش

شکل 4. صورتحساب درآمد ناویژه سود مشارکتی

	به وسیله ارتباطات	به عنوان درصد فروش
درآمد مالیاتی فروش هزینه متغیر سهم سود ناویژه هزینه ثابت درآمد عملیاتی	(قیمت فروش هر واحد × تعداد فروش) -(نرخ هزینه متغیر × تعداد فروش) =(حاشیه فروش × تعداد فروش) -(هزینه ثابت) =درآمد عملیاتی	(درآمد مالیاتی ¸ درآمد مالیاتی) - هزینه متغیر ¸ درآمد مالیاتی) (سود ناویژه ¸ درآمد مالیاتی) -(هزینه ثابت) = درآمد عملیاتی

انواع تابع هزینه

1)تابع هزینه متغیر: هزینه­ای که کل آن به نسبت مستقیم با تغییرات حجم محرک هزینه x تغییر می­کند، را نشان می­دهد. هنگامی که حجم صفر است، هزینه متغیر نیز صفر است.

2) تابع هزینه ثابت: هزینه­ای که کل آن علی­رغم تغییرات حجم فعالیت، تغییر نمی­کند را ترسیم می­نماید.

3) تابع هزینه مختلط: ترکیبی از عناصر متغیر و ثابت

برای مقاصد برنامه­ریزی و کنترل، هزینه­های مختلط از دیدگاه نظری، باید به دو حساب فرعی تفکیک شوند. یک حساب برای عنصر ثابت و یک حساب مستقل برای عنصر متغیر، اما هزینه­های مختلط به ندرت به عناصر فرعی خود تفکیک می­شوند، هزینه­هایی مثل برق و تعمیرات و نگهداری معمولاً به صورت کامل به حساب گرفته می شوند.

برآورد توابع هزینه مختلط

تحلیلگر برای برآورد این توابع باید ابتدا کل هزینه قابل پیش­بینی را شناسایی و سپس این 4 مرحله را طی نماید:

1) محرک هزینه را انتخاب کنید: هزینه­ها و محرک­های آن اغلب همزمان افزایش و کاهش پیدا می­کنند که در این صورت می­گویند که دارای همسبتگی بالایی هستند.

2) جمع­آوری نمونه ای از داده­های مرتبط با هزینه و محرک هزینه: یک نمونه مطلوب شامل مشاهدات متعدد داده ها است، دوره­ی زمانی مورد استفاده برای هزینه و محرک آن باید یکسان باشد.

3) داده­ها را علامتگذاری کنید. در این مرحله رابطه­ی کلی بین هزینه و محرک ان نشان داده می­شود.

4) برآورد تابع هزینه: به وسیله­ی سه روش باید هزینه­های مختلط را تفکیک کرد: حد بالا- حد پایین و روش برازش ظاهری و روش رگرسیون حداقل مربعات

-حد بالا، حد پایین تابع هزینه را برمبنای، نقاط بالاترین و پایین­ترین حجم در دامنه مربوطه برآورد می­کند.

                   کل هزینه مختلط منهای جز متغیر= جزء ثابت (a)

- روش برازش ظاهری ساده ترین روش برآورد تابع هزینه است. در این روش تحلیلگران تلاش می کنند که خطی را به بهترین وجه در میان نقاط جای دهند.

در این روش جزء ثابت (a) مستقیم از نمودار به دست می آید

و

- روش رگرسیون حداقل مربعات متوسط مقدار تغییر در y را که با تغییر یک واحد x در ارتباط است، را اندازه گیری می کند. اگر رابطه خطی باشد، این روش دقیق­ترین روش برای تعیین رفتار هزینه مختلط از نمونه­ی مشاهدات گذشته است.

تثبیت نیتروژن

: تثبیت نیتروژن

چرخه ازت

       ازت از عناصر بسیار مهم تشکیل دهنده پروتئین هایی است که برای ادامه حیات میکروارگانیسمها مورد نیاز می باشد. نظر به اینکه ازت، در منابع آب به مقدار محدودی می باشد، به عنوان عامل محدود کننده زندگی گیاهان میکروسکوپی آبزی مؤثر است.

       در چرخه ازت، فرآیندهای اکسیداسیون و احیا دخالت مستقیم دارند و مقدار اکسیژن محلول در آب، تعیین می کند که چرخه به سمت کدام فرآیند میل می کند. بدین ترتیب تکامل موجودات زنده در آبهای پذیرنده تحت تأثیر قرار می گیرد.

      اگر چه 78 درصد اتمسفر را مولکول ازت تشکیل می دهد اما، این گاز فقط برای تعداد محدودی از میکروارگانیسمها قابل استفاده است. بقیه میکروارگانیسمهای ازت زا به صورت ترکیبات نیترات()، آمونیوم() یا اسید جذب می کنند. این جانداران قسمت اعظم ترکیبات ازت را به اسید نوکلئیک و پروتئین های مورد نیاز سلول خود تبدیل می کنند.

    مواد دفعی حاصل از فرآیند سوخت و ساز حاوی ازت و موجودات مرده، توسط میکروارگانیسمها تجزیه می شوند.

چرخه ازت را می توان به 4 بخش اصلی تقسیم نمود:

1-   تثبیت ازت هوا،

2-   آمونیفیکاسیون،

3-   نیتروفیکاسیون،

4-   دنیتریفیکاسیون.

تثبیت ازت هوا

     اگر چه تنها انواع محدودی از میکروارگانیسمها قادر به جذب ازت هوا هستند، ولی این فرآیند در کنار فرآیند فتوسنتز، مهمترین فرآیندهای تولید مواد آلی است.

از گروه جلبکهای سبز آبی، انواع Nostoc، Anabena و Phormidium قادر به جذب ازت  هوا می باشند.

باکتریهای زیر در آب قادر به جذب ازت می باشند:

هوازی: دسته Azotobacter از جمله Azotob.agile و Azotob.chroococcum .

هوازی اختیاری: Klebsiella pneumoniae و Beijerinckia و Bacillus Polymyxa .

بی هوازی: انواع Clostridium (اغلب در لجن رسوبات).

در دریای سیاه: نوعی از Spirillum .

    میکروارگانیسمها به کمک آنزیم Nitrogenase قادر به جذب ازت بوده و برای تشکیل آن یونهای آهن و مولیبدن مورد نیاز است. در رابطه با E.coli که معمولاً اسیدهای آمینه خود را از  تأمین می کند به طور تجربی از Klebsiella peneumoniae ماده کنترل کننده تولید نیتروژناز که nif-Operon نام دارد، به دست می آورد.

    بدین ترتیب E.coli قابلیت جذب ازت را پیدا می کند. فرمول عمومی جمعی مربوطه براساس نظریه های Lehninger به ترتیب زیر است:

                                                     

نیتریفیکاسیون

     در حضور اکسیژن،  آمونیاک() به نیتریت() و سپس به نیترات() را نیتریفیکاسیون می نامند. باکتریهای نیتریت، انواع Nitrosomonas، آمونیوم را به نیتریت اکسید می کنند:

 

      باکتریهای نیترات Nitrobacter که همراه باکتریهای نیتریت در محیط زندگی می کنند، ترکیب سمّی نیتریت را به نیترات اکسید می کنند.

 

    در آب رودخانه هایی که در آنها فاضلاب تخلیه می شود، همواره باکتریهای نیتریفایر موجود می باشند.

    برای این گونه باکتریها، همانطور که جهت سوخت و ساز سلولی، آمونیوم و اکسیژن مهم است، تأثیر درجه حرارت و pH نیز بسیار پر اهمیت می باشد.

تجزیه نمک های آمونیوم به در پارامتر بالا بستگی داشته و دارای فرمول عمومی زیر است:آ

                                                                  

آمونیفیکاسیون

 

شکل4-3- چرخه ازت در تصفیه فاضلاب

     با افزایش مقدار pH، بر غلظت  افزوده شده و بدین ترتیب سمّی بودن محیط نیز افزایش می یابد. بی کربنات کلسیم نقش یک بافر را بر عهده دارد.

     نوسانات درجه حرارت باعث ایجاد عدم تعادل می شود. هر دو نوع باکتری نیتریت و نیترات با افزایش درجه حرارت سوخت و ساز سلولی بیشتری دارند ولی باکتریهای نیتریت به کاهش دما حساسیت بیشتری نشان می دهند. در مقابل، باکتری نیترات نسبت به مقدار غذای موجود در محیط و غلظت اکسیژن محلول و وجود مواد سمّی حساس ترند. بنابراین در آبهای ساکن ممکن است غلظت ترکیب سمّی نیتریت افزایش می یابد. در کنار آمونیوم، نیترات نیز جزو مواد مغذی مهمی است که مورد نیاز گیاهان می باشد.

    ورود آمونیاک به آب های سطحی، باعث افزایش مصرف اکسیژن می شود. آمونیاک در غلظت های زیاد برای آبزیان خطرناک است و به همین دلیل است که فرآیندهای تصفیه بیولوژیک با هدف ایجاد ترکیبات نیتراته انجام می شود. نیتروزوموناس و نیتروباکتر، رشد آهسته ای داشته، میله ای شکل و گاه کوکوئید، گرم منفی، هوازی اجباری و کیمولیتوتروف می باشند. جدا کردن این باکتری ها دشوار است.

غنی کردن نیتروزوموناس

محیط معدنی با ترکیبات خاص، برای غنی کردن نیتروزوموناس مناسب است. ترکیبات این محیط به قرار زیر است:

8/8			02/0 %	1 %	05/0 %	2/0 %	1/0 %	1/0 %

غنی کردن نیتروباکتر

محیط معدنی با این ترکیبات، رشد نیتروباکتر را فراهم می آورد:

5/8		04/0 %	1/0 %	03/0 %	05/0 %	05/0 %	1/0 %

شیوه انجام کار

     در یک ارلن cc50، از محیط های نام برده تهیه کرده و 5/0 تا 1 گرم خاک باغچه به آن اضافه می کنیم. بعد در دمای 30 درجه سانتیگراد در شیکر قرار می دهیم. معمولاً در مدت 3 تا 5 هفته، باکتری های نیتریفایر رشد می کنند. از محیط های کشت، پس از تهیه لام و رنگ آمیزی، بررسی میکروسکوپی به عمل آورده و از انواع مختلف شکل کشیدیم. این باکتری ها، به صورت میله های کوتاه یا کوکوس می باشند که به طور معمول به صورت دسته جمعی در زیر میکروسکوپ دیده می شوند. هر هفته یک بار، ارلن ها را برای بررسی نیتریت و نیترات آزمایش کردیم. با پیپت استریل، چند قطره از محیط کشت را در چاهک های لام شیشه ای وارد نموده یک قطره معرف نسلر به آن افزودیم. (در صورت وجود آمونیاک، رنگ زرد طلایی در محیط ظاهر خواهد شد) بعد به هر کدام از آنها به صورت جداگانه یک قطره نفتیل آمین و یک قطره دی نفتیل آمین اضافه کردیم. (که در صورت وجود نیتریت معرف نفتیل آمین محیط کشت را قرمز و همچنین در صورت وجود نیترات معرف دی نفتیل آمین محیط کشت را آبی می کند.) نتایج حاصل از آزمایش در جدول زیر آورده شده است.

                          رشد ازتو باکتر روی محیط کشت

فعالیت نیتروزوموناس

- - - - - - بی رنگ	- - - - - - بی رنگ	++++++ زرد تیره
- - - - - - بی رنگ	- - - +++ صورتی	+++ - - - زرد
- - - - - - بی رنگ	++++++ قرمز	- - - - - - بی رنگ

فعالیت نیترو باکتر

- - - - - - بی رنگ	++++++ قرمز تیره	- - - - - - بی رنگ
- - - +++ آبی کم رنگ	+++ - - - قرمز روشن	- - - - - - بی رنگ
++++++ آبی	- - - - - - بی رنگ	- - - - - - بی رنگ

تثبیت خاک های منتخب از حاشیه شرقی کویر نمک با آهک و سیمان

تثبیت خاک های منتخب از حاشیه شرقی کویر نمک با آهک و سیمان

نیازی یونس*

* دانشکده مهندسی، دانشگاه فردوسی مشهد


تحقیقات انجام شده در راستای شناخت خاکهای مناطق کویری کشور از دیدگاه مهندسی راه، اندک است. در این مناطق تهیه مصالح متعارف مورد نیاز برای ساخت لایه های روسازی بعضا با مشکلات و هزینه زیاد همراه است. تحقیق حاضر بررسی خواص ژئوتکنیکی چهار نمونه خاک مناطق حاشیه شرقی کویر نمک و امکان کاربرد آنها در روسازی راههای منطقه پس از تثبیت با آهک و سیمان را در بر می گیرد. انتخاب خاک ها به گونه ای انجام شد که نمونه ها تا حد امکان در برگیرنده مشخصه های عمومی خاکهای منطقه باشند. تکنیک های استاندارد برای تعیین خواص فیزیکی، شیمیایی و کانی شناسی چهار نمونه خاک بکار گرفته شد. تاثیر درصد آهک و خاکهای لس قابلیت تثبیت با آهک و سیمان و خاک های ماسه ای قابلیت تثبیت با سیمان را داشته و می توان از آنها در روسازی راه های منطقه استفاده نمود. لیکن خاکهای نمکی حاوی املاح تبخیری زیاد، به تثبیت پاسخ نمی دهند.


کلید واژه: خاک های کویری، تثبیت، آهک، تثبیت، سیمان، روسازی

تپه هگمتانه

تپه هگمتانه

همدان را پایتخت تاریخ و تمدن ایران نامیده اند. تپه باستانی هگمتانه در مرکز شهر همدان واقع است و از مکانهای دیدنی و تاریخی همدان بشمار می رود. بسیاری از باستان شناسان تپه هگمتانه را وسیع ترین تپه باستانی ایران دانسته و آن را بقایای ابنیه کاسی، مادی، هخامنشی و بعد از آن می دانند. مساحت تپه هگمتانه حدود ۳۰ هکتار است، که با در نظر گرفتن بخش هایی که جزو محدوده تپه باستانی بوده، ولی اینک ساختمانهای مسکونی بر روی آن ساخته شده، به بیش از ۴۰ هکتار نیز می رسد.این تپه بیضی شکل، در داخل محدوده شهر فعلی همدان در دو سوی خیابان اکباتان (آیباتان) واقع شده است.

هگمتانه یا هنگمتانه که به زبان پارسی قدیم به معنی محل تجمع بوده، ترکیبی از دو واژه ˈهنگˈ به معنی ˈجاˈ و ˈمتانهˈ به معنی ˈتجمعˈ است. این واژه در زبان یونان به صورت ˈاکباتانˈ در آمده است و در کتیبه های عیلامی به صورت ˈآگ ماتونوˈ آمده است. برخی نیز معتقدند: ˈامدانهˈ یا ˈآمادایˈ که در کتیبه پلیسر پادشاه آشور آمده، به این محل اطلاق می شده است.هگمتانهˈ در زبان ارمنی ˈاهمتانˈ، در زبان سریانی و پهلوی ˈهمدانˈ و در گویش نویسندگان عرب همدان و در تورات ˈاحتماناˈ گفته شده است.

شهر هگمتانه را اقوام آریایی ماد بنا نهادند و آن را پایتخت نخستین شاهنشاهی ایرانی قرار دادند. هرودوت بنای هگمتانهبه دیاکو نخستین شاه ماد نسبت داده و گفته است که هفت دیوار داشته که هر کدام به رنگ یکی از سیاره ها بوده است. ولی گروهی از دانشمندان بنای آن را به فرورتیش، سومین شاه ماد نسبت داده اند.
برخی معتقدند که «کر کشی» که در لوح های آشوریان به آن اشاره شده، در محل همدان بوده است. آشوریان باستان به شهرهای قوم کاسی، عنوان «کار کاشی» داده بودند، که " کار" به معنی قرارگاه یا منزلگاه و " کاشی "اسم قوم" کاسی" است. و از این رو گویند که اسم قبلی هگمتانه، «اکسایا» یعنی شهر کاسی ها بوده است.
پس از انقراض مادها، هر چند هگمتانه مرکزیت نخستین را نیافت، ولی به دلیل قرار گرفتن در مسیر راه شاهی، که پارسه(تخت جمشید) را به سارد متصل می کرد، به عنوان پایتخت تابستانی هخامنشیان مورد توجه خاص بود و از این رو آن را آباد کردند.

در زمانی که داریوش سوم با اسکندر مواجه می شود، هگمتانه به صورت ویرانه ای بوده است. ولی داریوش سوم بنا به پیشنهاد یاران خود، دستور می دهد در میانه شهر، کوشکی بزرگ که آن را ساروق می نامیدند، بسازند. در این کوشک، سیصد مخفی گاه برای گنجینه ها و دارایی ها بر پا شد و برای آن هشت درب آهنین ساختند، که همه دو اشکوبی (دو لختی) و هر اشکوب، به بلندای دوازده گز بود.

در حفاری های باستان شناسی سالهای اخیر در تپه هگمتانه مشخص شده است که محل کاخ و بناهای اشاره شده، درتپه هگمتانه کنونی واقع بوده است.

از جمله ویژگیهای شهر باستانی هگمتانه، معماری و طرح و نقشه منظم این شهر بوده، که در بین آثار باستانی به دست آمده کم سابقه است. آثار کشف شده حاکی از وجود یک شبکه منظم و پیشرفته آب رسانی در شهر حکومتی مادها و پارت ها است. در فواصل بین کانالهای آب رسانی، معابری بر عرض ۵/۳ متر وجود داشته و کف این معابر، همه با آجرهای مربع شکل و منظمی، مفروش بوده است. تحقیقات نشان داده که در فواصل ۳۵ متری بین معابر، دو سری واحدهای ساختمانی قرار دارند، که هر کدام شامل یک حیاط مرکزی (هال) است، با اتاق ها و انبارهایی به صورت قرینه در گرداگرد آن. به شکلی که هر واحد ساختمانی، فضایی در حدود ۵/۱۷ * ۵/۱۷ متر را در بر می گیرد. معابر مذکور با عرض ۵/۳ متر و پی بندی آجری در بخش وسیعی از تپه هگمتانه گسترش داشته و جهت شمال شرقی به جنوب غربی دارند.

حفاری در تپه هگمتانه

پیشینه حفاری های علمی تپه هگمتانه، به سال ۱۹۱۳ میلادی بر می گردد، که هییتی فرانسوی از طرف موزه لوور پاریس به سرپرستی شارل فوسی، کاوش هایی در تپه هگمتانه انجام داد. ولی نتایج این کاوشها هیچ گاه منتشر نشد.
در طی ۱۰ فصل حفاری انجام شده از سال ۱۳۶۲ تا ۱۳۷۸، که حدود ۱۴۰۰۰ متر مربع از بقایای تپه هگمتانه مورد کاوش قرار گرفت، یکی از کهن ترین دوره های تمدن بشری نمایان شده است. همچنین یک حصار طولانی به ارتفاع ۹ متر و دو برج عظیم و کم نظیر در درون آن کشف شده است. از جمله کاوشهای علمی سال ۱۳۶۲ تا کنون که به سرپرستی آقای دکتر محمد رحیم صراف به انجام رسیده، منجر به شناسایی شهر بزرگی در دل تپه هگمتانه شده است.
همچنین ادامه کاوش ها، بخش هایی از حصار عظیم شهر به قطر ۹ متر و ارتفاع ۸ متر را آشکار ساخته است.

به طور کلی تپه هگمتانه در طول یکصد سال اخیر بارها مورد حفاری باستان شناسان داخلی و خارجی قرار گرفته است. ضمنا در طول حفاریهای انجام شده، آثار ارزشمند و بی نظیری کشف گردیده، که اغلب متعلق به دوران هخامنشیان و نیاکان آنهاست.

اشیا یافت شده

·         لوح زرین به نام «آریارمنه»: این لوح از زر ناب و به ابعاد ۱۲ در ۸ سانتیمتر و دارای ۱۰ سطر به خط میخی است. «آریارمنه»، جد داریوش اول است. این لوح در موزه برلن در آلمان نگهداری می شود.

·         لوح زرین به نام «ارشام»: ابعاد این لوح ۸ در ۱۳ سانتیمتر است. لوح به خط میخی واز دوره هخامنشینان بجا مانده است. این لوح در اختیار مجموعه شخصی مارسل ویدال آمریکایی است.

·         در سال ۱۴۰۷ هنگام پی کنی خانه ای در روی تپه هگمتانه دو قطعه لوح یکی طلا و دیگری نقره به اندازه هم پیدا شدند. ابعاد هر لوح ۱۹ در ۸/۱۸ سانتیمتر است و خطوط نوشته شده به خط میخی و محتوای هر دو نوشته یکی هست. لوح نقره ای در موزه کاخ مرمر و دیگری در موزه ایران باستان در تهران نگهداری می شوند.

·         لوح زرین به نام داریوش دوم: این لوح از زرناب به ابعاد ۵/۲۰ در ۵/۱۸ سانتیمتر و خطوط نوشته شده ۲۳ سطر به خط میخی است. این لوح خارج از کشور بوده است که به وسیله موزه ایران باستان خریداری گردید و اکنون جزو گنجینه های موزه ایران باستان است. لوح دیگری به ابعاد ۲/۱۶ در ۱۳ سانتیمتر یافت شده که دارای ۲۹ سطر به خط میخی است و در سال ۱۳۳۱ خریداری شده و در حال حاضر در موزه ایران باستان نگهداری می شود.

·         لوح زرین به نام اردشیر دوم: این لوح به نام اردشیر دوم پسر داریوش دوم هخامنشی و ابعاد آن لوح ۱۳ در ۱۳ سانتیمتر و دارای ۲۰ سطر به خط میخی است که در روی زر ناب حک گردیده اند.

·         کوزه ای شکسته، به جا مانده از دوره خشایارشا (پسر داریوش اول). این کوزه از نقره است که قطر دهانه آن ۵/۷ سانتیمتر و ارتفاع آن ۱۲ سانیتمتر است. خطوطی میخی بر این کوزه نقره حکاکی شده است که برخی از کلمات آن باقی است و برخی دیگر روی تکه های شکسته شده بود و مفقود مانده است. این کوزه دوره هخامنشی که در خارج از کشور بوده است خریداری گردیده و در حال حاضر در موزه ایران باستان نگهداری می شود.

·         بشقاب نقره ای با قطر دهانه ۲۰ سانتیمتر از دوره هخامنشی. این بشقاب در سال ۱۳۲۴ از طرف موزه ایران باستان خریداری و به کشور بازگردانده شد و در موزه ایران باستان تهران نگهداری می شود.

·         بشقاب یا جام نقره مربوط به دوره اردشیر اول. قطر دهانه آن ۷/۲۶ سانتیمتر است. این بشقاب در اختیار موزه مترو پولیتن نیویورک است. در لبه داخلی بشقاب به خط میخی یک سطرطولانی نوشته شده است که ترجمه آن این است: «اردشیر شاه بزرگ، شاه کشورها پسر خشایارشا، خشایارشا پسر داریوش شاه هخامنشی [بود] که این جام سیمین را [برای] کاخ پادشاهی خود درست کرد.»

·         ظرف طلا که مانند کاسه ای است گود که رویه بیرونی آن دارای برجستگهایی است. این نقوش از لبه ظرف شروع شده و در وسط برآمدگی تکرار می شود.

·         پایه ستون سنگی مربوط به اردشیر دوم. این پایه ستون مربعی است به طول ضلع ۹۳ سانتیمتر که از سنگ یک تکه ساخته شده؛ بطوری که مربع زیرین بزرگ تر و در روی آن مربع وسط شال ستون بصورت دایره روی مربع وسط قراردارد.

·         ته ستون دیگری به نام اردشیر دوم هخامنشی. پایه ستونی از سنگ با ۷ سطر کتیبه به خط میخی مربوط به اردشیر دوم که در تپه هگمتانه پیدا شد و درحال حاضر در تملک شخصی است در انگلستان.

تبعیض عامل اصلی استرس در سازمان ها

تبعیض عامل اصلی استرس در سازمان ها

تعریف استرس

استرس از نظر لغوی از کلمه  استرینجر (   stringere  ) به مفهوم به هم رفتن و قبض شدن گرفته شده است . استرس ، فرسودگی بدنی یا عاطفی  است که بر اثر مسائل و مشکلات  واقعی یا ذهنی  پدید  می آید. در تعریف  دیگر ، استرس به مجموعه  واکنش  های عمومی انسان نسبت به عوامل ناسازگار و پیش  بینی نشده داخلی و خارجی  اطلاق  می گردد . بدین گونه  که هرگاه تعادل  داخلی  یا خارجی  از میان  برود ، استرس  پدید  می آید . دکتر  هانس سلی ( Hans Selve )  یکی  از پیشتازان  پژوهش در زمینه  استرس ، استرس را به عنوان پاسخ  نامشخص بدن  به هر گونه  تقاضا  نامیده است .وی مفهوم  حالت سازگاری  عمومی را ابداع کرد.حالت سازگاری عمومی پاسخ خود به خودی به هر گونه تهدید بدنی یا احساسی نسبت به سلامت یک ارگانیسم است .

استرس ، تجربه ای  است همگانی و عمومی که هر کس به کرات  آن را در  زندگی خود احساس کرده  است ، برخلاف تصور ، استرس همیشه شامل حوادث ناخوشایند نیست  بلکه می  تواند  محصول موفقیت های خوشایند و مطلوبی نیز  باشد که سازگاری مجددی را در فرد مطالبه می کند . به عبارت دیگر شاید نکته اصلی در موقعیت های تنش زا نیاز به انطباق و سازگاری مجددی  است که برای فرد ضرورت  پیدا می کند.

چگونگی عملکرد استرس

 استرس  با توالی  اتفاقات  خاصی  عمل می کند .این توالی را اصطلاحا  نشانگر سازگاری  کلی  می  نامند و آن  را در  سه گام  مشخص تعریف می نمایند :

1-واکنش اخطار: با آغاز استرس  واکنش  اخطار  به همراه آن  خواهد  آمد. این واکنش معمولا پاسخی  فیزیولوژیکی  است  که تعداد  زیادی  از فعل و انفعالات سیستم های  بدنی  را به کار می اندازد.به این ترتیب که هورمونی توسط غده  فوق کلیوی  ترشح  گردیده  و وارد جریان خون می  شود که نتیجه آن  ازدیاد ضربان قلب ، ضعیف  شدن تنفس  ، جاری  شدن خون از پوست  و احشاء  به ماهیچه ها و مغز ( که در نتیجه  باعث سرد  شدن  دست  و پاها می گردد) و توزیع مواد غذایی مورد نیاز به  قسمت هایی  از بدن  و ماهیچه ها از جمله این تغییرات می باشد

2-گام مقاومت : در صورت پایبندی عامل فشار گام مقاومت آغاز می شود  و در حالی که به نظر می رسد  همه چیز به حالت عادی بازگشته  است  اما بدن امکانات خود را بسیج نموده  تا با عامل فشار مبارزه کند.

3-گام فرسودگی : در صورتی که منابع و ذخایر انرژی روانی و جسمی برای مدت طولانی  با عامل فشار درگیر شوند کم کم به پایان رسیده  و مرحله سوم  نشانگر تطابق عمومی  یعنی فرسودگی  به پایان می رسد و بار دیگر نشانه های مرحله واکنش اخطار ظاهر شده  و بدن به علت کارکرد بد اعضایش  تا حد زیادی  در مقابل امراض آسیب پذیر  می شود .در این مرحله فروپاشیروانی صورت می گیرد.

علائم استرس

 1- علائم جسمانی :

سردرد ،میگرن ،سوءهاضمه ،بدخوابی ، خارش  و التهاب پوستی ، گرفتگی عضلات ، درد پشت شانه ها  و گردن، فشارخون بالا  و کلسترول بالا

2-علائم روانی

اضطراب ، تنش ،بی طاقتی ،افسردگی ،کسالت و بی حوصلگی، احساس بیهودگی و عدم اعتماد به نفس

3- علائم شناختی

فراموشی ،کاسته شدن قدرت تمرکز،کاهش کارایی فرد

4-علائم اجتماعی

پرخاشگری  و غیرقابل تحمل شدن ،زدگی از مردم ، فقدان ارتباط و تنها گزینی  و عدم ایفای نقش خانوادگی

5-علائم رفتاری

بالا رفتن مصرف  سیگار،افزایش مصرف دارو، رفتار جرقه ای ،بی توجهی به ظاهرشخصی خود و عوض  شدن ریتم اشتها

بیماریهای جسمانی که استرس در آنان نقش مهمی دارد:

-نارسایی قلبی،فشارخون بالا،زخم معده ،سردرد های ممتد ، انواع آرتروز، انواع آسم و افسردگی

عوامل ایجاد کننده استرس در سازمان ها

1-سیاست های نسنجیده ،خط مشی های ناعادلانه و تبعیضات  ناروا در محیط کار از عواملی هستند که موجب  استرس ، فقدان انگیزه ، پایین آمدن روحیه  و دلسردی در کارکنان  می گردد.

سیاست های ناعادلانه  می تواند در پرداختی ها ،حقوق و مزایا ، توزیع  نا عادلانه کار و ... منظور گردد.در تحقیقی که توسط نگارنده در یکی از دانشگاه ها انجام گردید از بین 28 عامل استرس زا، عامل تبعیض  در محل کار  با میانگین 643/3  از 5 و با رتبه 2 و درجه عامل استرس زای  زیاد شناسایی گردد.برای حل این مشکل می توان با تربیت و گزینش نیروهای کارآمد و ارزشی  و تدوین مقررات و قوانین جامع  و اجرای سیاست های عادلانه سازمان  را به نحو مطلوبی اداره نمود.

2-میزان حقوق  و عدم تطبیق آن با  مخارج  و فعالیت ها به ویزه در شرایط فعلی که به نظر می رسد یکی از موارد  مهم  دغدغه ذهنی کارکنان  است . طبق  تئوری برابری (equity  theory) از جی استسی ادمس (    j.stacty adams   )  نیز کارکنان  آنچه  به انجام  دادن  کار خود  به دست  می آورند و نیز  آنچه  برای انجام  وظایف  شغلی  ارائه می کنند مقایسه  می کنند.  اگر به این نتیجه  برسند  که داده های  آنها  به سازمان  در مقایسه با دیگران ، بیشتر است  گرفتار تنش  می شود.برای مثال  اگر فردی  احساس  کند  به اندازه  کافی  به او حقوق و دستمزد  پرداخت  نمی شود ، از کار  خود ناراضی  می شود .بنابراین  ضرورت  دارد مسوولان  نظام  در جهت  سلامت  و بهداشت  افراد  جامعه در این زمینه  اقدامات  اساسی به عمل  آورند.

3-عدم مشارکت  کارکنان در سازمان ها  نیز  یکی  از عوامل  ایجاد فشار  برای کارکنان می باشد. اصولا مشارکت  افراد سازمان ها در تصمیم  گیری ها  مزایای  زیادی دارد و ضمن اینکه  کارکنان را به  کار ترغیب  می کند باعث می شود  افراد  سازمان  به جهت  احساس مهم بودن آرامش خاطر به دست آورند .

4-ارزشیابی های عادلانه  و یا بدون  شناخت  کافی از افراد  و تبعیض قائل  شدن  در بین کارکنان  هنگام ارزیابی ، اعضای  سازمان را گرفتار  فشارهای  عصبی  می نماید.اگر کارمند و یا کارگری  احساس  نماید  در محیط کار خود  در زمینه های  مختلف  تبعیض پنهان و آشکار  وجود دارد و به تلاش  ها  و زحمات  او  بهای لازم داده نمی  شود  و یا  نادیده گرفته می  شود ،موجب ایجاد  فشار  برای او خواهد شد و هنگامی  این  فشار مضاعف  می گردد که ببیند  به کسانی  ارج  و بهاء داده می  شود  که  شایستگی  لازم  را در محیط کار ندارند.بنابراین  با ارزشیابی های  عادلانه و توجه به فعالیت  های  اعضای  سازمان می توان  از بروز  این فشارها  جلوگیری نمود.

5-کنترل  های  بی مورد و آزار دهنده  در محیط کار  و سازمان ناشی  از بی  اعتمادی  به کارکنان می  باشد . تحقیقات  نشان می دهد که این شیوه  بدبینی  و ریاکاری  را در سازمان  افزایش می دهد.از  طرفی  موجب نگرانی  و اضطراب  و نتیجه  آن کاهش  کارایی  فرد را به همراه خواهد داشت . باید در سازمان ها  فضایی  به وجود آید  که در آن اطمینان  و اعتقاد  مبنای  روابط متقابل بین کارکنان  باشد. زیرا در محیطی  سرشار از اعتماد  ، اعضای  سازمان  با آرامش  بیشتر در جهت  نیل به اهداف سازمانی  تلاش  خواهند  نمود. بنابراین باید  با انتخاب  شیوه های خود کنترلی و یا کنترل های غیرمستقیم  و نامحسوس به جای کنترل های مستقیم ، شدید ، مستمر و آزار دهنده  می توان  از بروز فشارهای عصبی شدید جلوگیری نمود.

6-قوانین خشک و غیرقابل انعطاف نیز در سازمان می تواند  یکی  از عوامل  ایجاد  فشار بریا کارکنان و ارباب و رجوع باشد.ممکن است  برخی از ضوابط و مقررات بسیار ناقص باشند و متناسب با شرایط و مقتضیات  فعلی سازمان ها نباشند.بنابراین  مدیرانی  که دارای مسوولیت  و اختیار  می باشند ، باید  این قوانین و ضوابط را با  توجه به فرهنگ  ، امکانات  ، نیاز ، توان  جامعه  و انسان ها مورد بازنگری  قرار دهند  و با انعطاف پذیر نمودن و تعدیلات  معقول تنش های  موجود را کاهش  دهند.

7-تغییرات غیرمنطقی و جابه جایی  مکرر  و بدون  دلیل کارکنان می تواند  یکی  از عوامل  ایجاد  فشار  باشد. بنابراین  در صورت لزوم  تغییرات  باید با فرهنگ سازی و پس از  رفع  نگرانی  های کارکنان در زمینه های  مختلف  و جلب مشارکت  آنان به این تغییر و تحولات  اقدام نمود.

8- تضادهای  مختلف  در  سازمان  ، این تضاد ممکن است  فردی ،فرد با گروه ، گروه با گروه  در سازمان باشد .مانند  تضادهای  بین  واحدهای  صف و ستاد  و یا تضاد  بین منافع فردی  و اقدامات سازمان . مدیران باید  ضمن هوشیاری  و درک این  تضادها  با مدیریت  نمودن تضادها  راهکارهایی  زا اتخاذ نمایند که فعالیت ها و انرژی  افراد ، گروه های  رسمی  و غیر رسمی در جهت  اهداف سازمانی  هدایت گردد. به عبارت دیگر  کارکنان و گروه ها دریابند که تحقق  اهداف آنان در صورتی امکان پذیر  است که اهداف سازمان تحقق یابد.

9-شرح  شغل های  غیر واقعی  نیز  می تواند  یکی از عوامل فشار به کارکنان  باشد. زیرا اگر  شرح شغل کارکنان  متناسب  با کاری که انجام می  دهند  نباشد بدیهی  است  که فشار قابل ملاحظه ای را متحمل خواهند شد.

10-شرایط فیزیکی محل کار مانند سرو صدای بیش  از حد  در محیط کار ، گرما و سرما ، وجود گازهای سمی ، نور کم و ناکافی نیز می تواند عامل ایجاد فشار برای کارکنان باشد.

11-عوامل  زیاد دیگری نیز در سازمان ها وجود دارند که در ایجاد  استرس تاثیر  گذار می باشند که فهرست برخی از آنان  به شرح ذیل  می باشد :

-ساختار سازمانی متکی بر تمرکز بیش از حد

-عدم امکان  پیشرفت  و ارتقاء

-تخصص گرایی  افراطی  و جزیی  شدن  وظایف شغلی

-ارتباطات  ناقص و عدم انتقال موثر اطلاعات

-عدم وجود بازخور

-عدم اطلاعات نادرست

-حساسیت  زیاد  برای انجام وظایف

-زیاد بودن حجم کار

-کمبود  وقت  و انجام  چند کار به صورت هم زمان

-تغییرات سریع  در مقررات   و  ضوابط

-عدم رضایت از  شغل توسط  شاغل

-کمبود اختیارات  برای انجام وظایف محوله

-کمبود امکانات در محیط کار

-روشن نبودن انتظارات مدیران

پیچیده بودن وظایف

-توفیق افراد  فرصت طلب  در سازمان

-عدم  رعایت مقررات و قوانین توسط برخی از اشخاص

-ضعف ایمان و اعتقادات مذهبی در بعضی از اشخاص

-افزایش فساد اخلاقی مانند : رشوه خواری و...

-تورم و افزایش هزینه های زندگی

برای مقابله با استرس بایستی عوامل و زمینه های استرس زا شناسایی تا راهکارهای متناسب با آنها  به کار گرفته شود و عوامل استرس زا تعدیل شوند.

آموزش تبدیل فایل‌های Word به PowerPoint

آموزش تبدیل فایل‌های Word به PowerPoint

بازدید: 845 - زمان ارسال : 2012-10-04 06:48:28

---

---

فرض کنید یک فایل Word در اختیار دارید و قصد دارید از این فایل Word، یک فایل PowerPoint تهیه کنید. برای این کار چه خواهید کرد؟ بایستی بدانید یکی از قابلیت‌هایی که از نسخه 2007 به بالای مجموعه‌ی آفیس وجود دارد، امکان تبدیل مستقیم فایل‌های Word به PowerPoint است. در این ترفند به نحوه انجام این کار می‌پردازیم.

Microsoft Word 2007
در قدم اول بر روی دکمه Office در بالای صفحه سمت چپ کلیک کنید.
در منوی باز شده بر روی دکمه Word Options کلیک نمایید.
در پنجره باز شده، از قسمت سمت چپ، Customize را انتخاب نمایید.
اکنون از منوی Choose commands from گزینه Commands Not In The Ribbon را انتخاب نمایید.
سپس از لیست پایین آن گزینه Send to Microsoft PowerPoint را یافته و آن را انتخاب کرده و بر روی دکمه Add کلیک کنید تا این گزینه به لیست مقابل منتقل شود.
در نهایت بر روی دکمه OK کلیک کنید.
حال آیکن گزینه Send to Microsoft PowerPoint در نوار Quick Access قرار خواهد گرفت. این نوار در بالاترین قسمت برنامه در سمت چپ صفحه قرار دارد.
اکنون کافی است فایل Word مورد نظر خود را فراخوانی کرده و با کلیک بر روی این گزینه فایل را مستقیماً وارد محیط PowerPoint کنید.

Microsoft Word 2010
ابتدا به تب File بروید.
بر روی Options کلیک نمایید.
در پنجره باز شده، از قسمت سمت چپ، Quick Access Toolbar را انتخاب نمایید.
اکنون از منوی Choose commands from گزینه Commands Not In The Ribbon را انتخاب نمایید.
سپس از لیست پایین آن گزینه Send to Microsoft PowerPoint را یافته و آن را انتخاب کرده و بر روی دکمه Add کلیک کنید تا این گزینه به لیست مقابل منتقل شود.
در نهایت بر روی دکمه OK کلیک کنید.
حال آیکن گزینه Send to Microsoft PowerPoint در نوار ابزار Quick Access قرار خواهد گرفت. این نوار در بالاترین قسمت برنامه در سمت چپ صفحه قرار دارد.
اکنون کافی است فایل Word مورد نظر خود را فراخوانی کرده و با کلیک بر روی این گزینه فایل را مستقیماً وارد محیط PowerPoint کنید.

دقت کنید متونی که در نرم‌افزار Word فرمت Heading 1 داشته باشند، در محیط Powerpoint تبدیل به تیتر اسلاید خواهند شد.

تبدیل فایل های pdf (فارسی) به word بدون نیاز به نرم افزار

تبدیل فایل های pdf (فارسی) به word بدون نیاز به نرم افزار

در ابتدای این آموزش باید بگم که ما علاوه بر تبدیل فایل های pdf به word با اعمال یک سری تغییرات کوچک ، مرورگر google chromeرا به pdfخوان پیش فرض ,ویندوز های 7 - ویستا و xp تبدیل کنیم یعنی دیگه فایل های pdf با نرم افزار adobe reader باز نمیشه .
پس یه جورایی می شد اسم این آموزش و تبدیل گوگل کروم به PDF خوان پیشفرض در ویستا ، 7 و xp هم گذاشت.


البته خیلی وقت بود خودم واسه تبدیل فایل های pdf به word دچار مشکل بودم تقریبا خیلی از نرم افزار های تبدیل معروف رو هم نصب کرده بودم ولی فقط متون انگلیسی و عکس ها رو تبدیل می کرد و متون فارسی رو جابجا و بهم ریخته کپی می کرد ودچار مشکل می شد و
تقریبا هیچ راه حلی واسش پیدا نکردم
اما امروز روش تبدیل متون فارسی pdf به word را بدون نیاز به نصب نرم افزار خاصی نشان میدهیم .

این روش در ویندوز 7 و ویستا جواب میده ولی تنظیمات xpمتفاوت و در پایان آموزش 7 و ویستا تنظیمات مربوط به xp رو هم نشان می دهیم

در ویندوز 7 یا ویستا
ابتدا در قسمت سرچ منوی استارت کلمه assoc را تایپ کرده در قسمت بالای نتایج جستجو روی عبارت
make a file type always open in a specific program کلیک کرده
مطابق شکل زیر

حالا در صفحه باز شده بدنبال pdf. بگردید و بعد از اینکه پیداش کردید اونو در حالت انتخاب قرار بدید حالا از گزینه change program بالای صفحه google chrome رو انتخاب کنید .مطابق شکل زیر

بعد از اینکه google chrom رو انتخاب شد یه لود کوتاه انجام میشه و از این به بعد تمام فایل های pdf در google chrome باز میشه حالا شما می تونیداز یه فایل pdf فارسی باز شده در google chrome قسمتی از متن رو کپی کرده و در نرم افزار word اونو paste کنید می بینید که بدون هیچ مشکلی قسمت انتخاب شده بصورت صحیح در word کپی شد.

به همین راحتی شما هم پیش فرض نرم افزار باز کردن فایل های pdf تونو تغییر دادید و هم مشکل تبدیل فایل های pdf به wordتون حل شد.



حالا به اعمال این تغییرات در ویندوز xp می پردازیم


خوب در ابتدا My Computer رو بازکرده و از منوی Tools گزینه Folder Options رو انتخاب می کنیم .

حالا در پنجره Folder Options روی تب File Types کلیک می کنیم.

از لیستی که با عنوان Registered File Types باز شده گزینه PDF رو انتخاب می کنیم .

مطابق شکل زیر

حالا در قسمت پایین روی گزینه change program کلیک کرده و در پنجره باز شده گزینه google chrome رو انتخاب می کنیم .

اکنون شما می تونید از مزیت های گفته شده این روش در ویندوزxp هم بهره ببرید.

ضمنا نکته مهم

در صورتی که فایل PDF مذبور حالت استاندارد داشته و به صورت حفاظت‌شده نباشد می‌توانید فایل PDF را در محیط Word ویرایش کرده و در نهایت آن را با فرمت دلخواه ذخیره کنید. و نباید قسمت modify اش کد شده باشه . البته روش بالا روی اکثر فایل های pdf جواب میده.




نویسنده : احمد نظری
منبع : انجمن تخصصی فناوری اطلاعات ایران
هرگونه نشر و کپی برداری بدون ذکر منبع و نام نویسنده دارای اشکال اخلاقی می باشد

تبدیل عکس به متن با ONENOTE

تبدیل عکس به متن با ONENOTE

·         ۱۳۹۱/۰۹/۲۰

فهرست‌های اطلاعاتی گوناگونی در برنامه‌های رایانه‌ای وجود دارد که برخی از آنها براحتی توسط کاربران قابل انتخاب و کپی کردن است. البته برخی دیگر مانند فهرست برنامه‌های نصب شده در سیستم‌عامل نیز غیرقابل کپی کردن است و نمی‌توانید آنها را به‌صورت یک فایل متنی استخراج و ذخیره کنید.

آیا دوست دارید این نوع فهرست‌ها را نیز در فایل‌های متنی ذخیره کنید؟ با استفاده از روش زیر می‌توانید فهرست برنامه‌های نصب شده روی سیستم‌عامل را از کنترل پنل ویندوز استخراج سپس آن را در قالب یک فایل متنی ذخیره کنید.

توجه: با استفاده از این روش می‌توانید متون موجود روی تصاویر را به متن‌های تایپ شده تبدیل کنید و در موارد مشابه نیز از این قابلیت کمک بگیرید.

۱- از منوی شروع ویندوز، گزینه Control Panel را انتخاب کنید.

۲- از میان ابزارهای موجود در کنترل پانل روی Programs and Features کلیک کرده و منتظر بمانید تا فهرست برنامه‌های نصب شده روی سیستم‌عامل نمایش داده شود.

۳- پس از کلیک روی گوی ویندوز، در کادر جستجو عبارت snipping tool را وارد کنید. با به‌نمایش درآمدن نتیجه جستجو، کلید اینتر را فشار دهید تا نرم‌افزار snipping tool اجرا شود.

۴- با کلیک روی گزینه New در نرم‌افزار فوق نوع عکس گرفتن از صفحه را روی حالت Rectangular Snip قرار دهید سپس از پنجره شامل فهرست نرم‌افزارهای نصب شده روی سیستم‌عامل یک عکس تهیه کنید. (از هر نرم‌افزار مشابه دیگری برای تهیه عکس از صفحه‌نمایش می‌توانید کمک بگیرید)

توجه: دقت داشته باشید که کادر مربوط به تهیه عکس از صفحه‌نمایش، فقط متون دربردارنده نام نرم‌افزارها را شامل شود و آیکون‌ها و دیگر موارد موجود در پنجره مورد نظر در کادر عکس نباشد.

۵- پس از تهیه عکس از فهرست موردنظر، نرم‌افزار Microsoft OneNote را اجرا کرده و با استفاده از گزینه Paste عکس گرفته شده از صفحه‌نمایش را به آن اضافه کنید.

۶- در نهایت روی عکس اضافه شده به نرم‌افزار کلیک راست کنید و گزینه Copy Text from Picture را برگزینید.

０-در این مرحله نرم‌افزار OneNote به‌طور خودکار متون موجود روی تصویر موردنظر را از روی آن استخراج کرده و می‌توانید با باز کردن یک پرونده جدید از نوع

تبدیل عکس به متن با ONENOTE!

مجموعه: متفرقه اینترنت و کامپیوتر

فهرست‌های اطلاعاتی گوناگونی در برنامه‌های رایانه‌ای وجود دارد که برخی از آنها براحتی توسط کاربران قابل انتخاب و کپی کردن است. البته برخی دیگر مانند فهرست برنامه‌های نصب شده در سیستم‌عامل نیز غیرقابل کپی کردن است و نمی‌توانید آنها را به‌صورت یک فایل متنی استخراج و ذخیره کنید.

آیا دوست دارید این نوع فهرست‌ها را نیز در فایل‌های متنی ذخیره کنید؟ با استفاده از روش زیر می‌توانید فهرست برنامه‌های نصب شده روی سیستم‌عامل را از کنترل پنل ویندوز استخراج سپس آن را در قالب یک فایل متنی ذخیره کنید.

توجه: با استفاده از این روش می‌توانید متون موجود روی تصاویر را به متن‌های تایپ شده تبدیل کنید و در موارد مشابه نیز از این قابلیت کمک بگیرید.

1ـ از منوی شروع ویندوز، گزینه Control Panel را انتخاب کنید.

2ـ از میان ابزارهای موجود در کنترل پانل روی Programs and Features کلیک کرده و منتظر بمانید تا فهرست برنامه‌های نصب شده روی سیستم‌عامل نمایش داده شود.

3ـ پس از کلیک روی گوی ویندوز، در کادر جستجو عبارت snipping tool را وارد کنید. با به‌نمایش درآمدن نتیجه جستجو، کلید اینتر را فشار دهید تا نرم‌افزار snipping tool اجرا شود.

4ـ با کلیک روی گزینه New در نرم‌افزار فوق نوع عکس گرفتن از صفحه را روی حالت Rectangular Snip قرار دهید سپس از پنجره شامل فهرست نرم‌افزارهای نصب شده روی سیستم‌عامل یک عکس تهیه کنید. (از هر نرم‌افزار مشابه دیگری برای تهیه عکس از صفحه‌نمایش می‌توانید کمک بگیرید)

توجه: دقت داشته باشید که کادر مربوط به تهیه عکس از صفحه‌نمایش، فقط متون دربردارنده نام نرم‌افزارها را شامل شود و آیکون‌ها و دیگر موارد موجود در پنجره مورد نظر در کادر عکس نباشد.

5ـ پس از تهیه عکس از فهرست موردنظر، نرم‌افزار Microsoft OneNote را اجرا کرده و با استفاده از گزینه Paste عکس گرفته شده از صفحه‌نمایش را به آن اضافه کنید.

6ـ در نهایت روی عکس اضافه شده به نرم‌افزار کلیک راست کنید و گزینه Copy Text from Picture را برگزینید.

7ـ در این مرحله نرم‌افزار OneNote به‌طور خودکار متون موجود روی تصویر موردنظر را از روی آن استخراج کرده و می‌توانید با باز کردن یک پرونده جدید از نوع Text و کلیک روی گزینه Paste، این متون را به‌صورت کاملا متنی در نوت‌پد ویندوز وارد کنید.

１- Text و کلیک روی گزینه Paste، این متون را به‌صورت کاملا متنی در نوت‌پد ویندوز وارد کنید.

２-  ترفندی ناب و کاربردی برای تبدیل عکس به متن

３-   ویژه دانشجویان زرنگ  

４-   

５- 

６-  تکنولوژی تبدیل تصویر به متن را OCR یا Optical Character Recognition گویند. برای تبدیل فایلهای PDF که به صورت اسکن و عکس می باشند و همینطور برای تبدیل تصاویر محتوی متن به فایل Word می توانید از دو طریق این کار را  انجام دهید :

７-  1_ از طریق وب سایت به صورت آنلاین

８-2_ از طریق نرم افزار آفیس 2007 یا 2010

９- 

１０-                  ***********************

１１-                   

１２-                  آموزش روش شماره یک :

１３-                  ابتدا به وبسایت زیر مراجعه کنید

１４-                  www.onlineocr.net

１５-                  سپس روی گزینه Browse... کلیک کنید و عکس حاوی متن را فراخوانی کنید

１６-                  سپس روی گزینه Upload  کلیک کنید و منتظر باشید تا عکس در سایت بارگذاری شود که بسته به حجم عکس کمی زمان خواهد برد (عموما کمتر از 30 ثانیه )

１７-                  بعد از بارگذاری یک کد امنیتی در سایت نمایش داده خواهد شد که ابتدا کد را وارد کنید و سپس روی گزینه Recognize کلیک کنید و بلافاصله متن داخل عکس را تحویل بگیرید . . .

１８-                   

１９-                  ***********************

２０-                   

２１-                  آموزش روش شماره دو :

２２-                  ابتدا برنامه Microsoft OneNote 2010 را اجرا کنید . این برنامه یکی از برنامه هایی است که همراه با برنامه آفیس 2010 یا 2007 نصب می شود  مانند word و power point و . . .

２３-                  در صورتی که برنامه آفیس 2010 را نصب کرده اید و نمی توانید این برنامه را پیدا کنید کافیست در قسمت سرچ ویندوز این کلمه را سرچ کنید تا برنامه را برای شما پیدا کندOneNote

２４-                  بعد از باز کردن این برنامه کافیست عکس مورد نظر را با استفاده از این نرم افزار باز کنید

２５-                  برای باز کردن عکس با برنامه OneNote کافیست بعد از باز کردن برنامه عکس حاوی متن را با موس گرفته و به داخل برنامه بکشید . . .

２６-                  سپس روی تصویر کلیک راست کرده و گزینه Copy Text from Picture را انتخاب کنید. سپس متن را در یک فایل ورد ذخیره کنید.

تالار یادبود سده شهر نارا، نارا- ژاپــن

تالار یادبود سده شهر نارا، نارا- ژاپــن
آراتا ایسوزاکی                            

یک بیضی گون عظیم با محوری  از شمال تا جنوب، طرح یادبود سده شهر نارا را شکل داده است.

نارا شهری است که قبل از کیوتو و توکیو که بعدها این نقش را بر عهده گرفت، پایتخت ژاپن بوده وامروزه از جایگاه مهمی برخوردار است. شبکه اصلی شهر همچنان دست نخورده، شفاف و خوانا نظیر یک ماتریسی است که بعضی از بخشهای مهم با ساخت راه آهن تخریب گردیده است. ترمیم این خراش در بافت اصلی را کیشو کوروکاوا با آماده نمودن یک طرح جامع جدید و خلق یک مجتمع مسکونی و یک هتل برعهده گرفت. تالار یادبود سده نارا در میان دو توده قرارگرفته و طراحی آن درمتن [سایت] نمایشگاه معماری نارا که درسال 1991 برگزار شده بود، موضوع مسابقه ای در فازهایی گوناگون برای حدود 3000 معمار و شرکت معماری ثبت نام کننده گردید. دریک بررسی اولیه به روش حذفی، لیست کوتاهی از 5 طرح پنج معمار انتخاب گردید. تادائو آندو، ماریو بوتا، هانس هولاین، کریستین دوپوتزامپارک و آراتا ایسوزاکی که سرانجام به عنوان برنده معرفی شد.

برنامه مسابقه سالنی با ظرفیت 1800 صندلی و نیز یک سالن کنسرت متوسط با ظرفیت 500 صندلی و سرویسهای خدماتی گوناگون را پیش بینی کرده بود که با برنده مسابقه،آراتا ایسوزاکی، در میان گذاشته شد. این نیازهای پروژه در یک المان مونومانتال بزرگ درخور توجه که به عنوان یک پروژه بازسازی شهری مطرح و عملیات اجرایی آن بزودی آغاز میگردید، جا گرفت. پلان بسیار باریک بیضی گون، گوشه ای دیگراز یک طرح واقعی را عمومیت بخشید و موازی با محور تعریف شده پلان شهر قدیمی، آن را حفظ کرد.

دریک زاویه از جبهه های شرقی و جنوبی تصمیم به الحاق اختیاری و تعمدی- به لحاظ دیدگاه معماری - خطوط راه آهن و شبکه ای از خیابان های فرعی گرفته شد. اما وجه تمایز بنا از اطراف آن استثنایی بودن عظمت آن به منظور گرامیداشت و ایجاد فضاهای مورد نیاز یادبود سده شهرداری می باشد.

کار ایسوزاکی خصوصا با بیرون کشیدن کاراکتر و احساس ویژه و عجیب در معابد باستانی متصور گردید؛ دو تالار در نتیجه جاگذاری پهلو به پهلو همانند یک مونومان غیرقابل تفکیک ظاهر شدند. حتی اگر فرم و تصویر پوسته بیرونی بنا باعث شود تالار سنگین و جدی همانند یک جسم کامل و دست نخورده به نظر برسد، قواعد و اصول کلی ساختمان بر هر پایه و اساسی که باشد، طراحی "یکپارچه" شده و ساده شده اند. پوسته بزرگ خارجی از پانل های مدولار پیش ساخته تشکیل یافته که ویژگی هم اندازه بودن آنها اجازه حمل و نقل آسان را به سایت می داد. پس از انتخاب تکنولوژی ساختمان، همصدا با آن شرکت پنتا-آپ ساخت آن را میسر گردانید و تمام استراکچر آن را تنها در مدت 6 روز بدون داربست آماده ساخت. هر پانل در دو بخش تاخورده و بر حول زمین پیرامونی این بیضی گون قرار گرفت، تا باز شده و در یک ارتفاع 25 متری نصب گردد و به این صورت پوسته بزرگ ساختار بنا تمام شد. عناصر منفرد در برگیرنده استخوان بندی ساختمان، با یک مفصل به زمین مهار شدند و مفاصل دیگرآنها را به هم و از طرف دیگر به سقف متصل نمود تا ساختاری منفرد شکل گیرد.

دیوار خارجی تالار سده نارا با روی و تایل های سرامیکی خاکستری تیره پوشیده شد. دیوار جداکننده بزرگ مستقل با ورودی و تالار در نتیجه دولاسازی یک بخش از دیوار خارجی در شرایط ترکیب با یک چرخش از پلان بیضی وار بوجود آمد.

فضای داخلی از سه تالارمختلف تشکیل گردیده است: یک سالن وسیع با سن و صندلی های متحرک برای اجرای شوها، کنسرت موسیقی کلاسیک، راک و پاپ، همچنین یک تالار چند منظوره با سطوح افقی متغیر و دیوارهایی که ممکن است برای استفاده در نمایشگاهها، نشستها و اجراهای تئاتر تجربی تغییر یابند به همراه یک تالار متوسط که برای اجرای موسیقی انتخاب گردیده است."سطل واژگون شده"ای که لقب آراتا ایسوزاکی به این بنا می باشد، گواه حد اعلای تعادل و ترکیب میان سادگی فرم معماری و پیچیدگی جزئیات و اجزاء آن است.

تاسیسات شهری

تاسیسات شهری

بر اساس قانون شهرداری (مصوب سال 1334 ) تقریبا تمام تاسیسات شهری از جمله تاسیسات آب، فاضلاب و برق زیر نظر شهرداری اداره می*شد؛ اما با رشد و گسترش نظام اداری کشور، اداره این تاسیسات به سازمان*های دولتی وابسته به وزارت نیرو واگذار شد و بدین ترتیب شهرداریها نقش قبلی خود را در اداره تاسیسات و تامین انرژی شهری از دست داده و اهم تاسیسات زیربنایی که از جمله آن می*توان به پستهای توزیع برق و دیگر تاسیسات برقی در شهرها اشاره کرد، به دست ارگانهای مختلف دولتی از جمله وزارت نیرو و برق منطقه*ای استانها واگذار شد.
در روند شهرنشینی و گسترش شهرها و همچنین ایجاد شهرهای جدید، تاسیسات زیربنایی در شهرها از اهمیت خاصی برخوردارند و عملکرد هر کدام تاثیر مستقیمی روی سایر عوامل شهری دارد؛ به عنوان مثال در روند رشد و توسعه شهرها، طرح و توسعه تاسیسات برقی روی دیگر تاسیسات و خدمات شهری، صنایع تکنولوژی و ... اثر بسزایی دارد.
هماهنگی برنامه*های تاسیسات شهری چه از لحاظ زمانی و چه مکانی و همچنین هماهنگی کامل بین دست*اندرکاران مختلف یک پروژه (چه از لحاظ طراحی و چه از لحاظ اجراء و بهره برداری و همچنین توسعه آن)
نه تنها از مشکلات شهری می*کاهد* بلکه در مجموع باعث تقلیل هزینه*ها و در نتیجه کاهش فشار روی شهروندان و تقلیل بار مالی دستگاههای دولتی می*شود و در مجموع شهر را به سمت و سوی توسعه بهتری پیش می*برد.
ایجاد هماهنگی در وادی امر آسان به نظر می*رسد ولی عملا با مشکلات مکانی، زمانی، سازمانی، مالی و فنی روبرو می*شود* که نیاز به یک برنامه منسجم وار پیش آماده شده در جهت رهبری و هدایت عوامل مختلف اجرایی کاملا امری ضروری به نظر می*رسد.
از آنجاییکه در ساخت یک پست برق، مراحل طراحی و برق دار شدن آن، گروههای کاری همکار بسیار اندکند و معمولاً مهندسان رشته*های مختلف تک تک و بدون شناخت کافی از دیگر رشته*ها به تکمیل طراحی و ساختن یک پروژه اقدام می*کنند، متاسفانه در زمان بهره وری و مراحل پس از آن مشکلاتی از نقطه نظر عدم شناخت کافی ویا عدم توجه به پیش نیازهای طراحی و ساخت یک پست، بوجود می*آید تا جاییکه در مواردی مدت*ها وقت وانرژی که شامل هزینه*های هنگفتی نیز هست به حداقل خواهد رسید و روند طراحی و ساخت یک پست برق به سمت بهینه*ای پیش خواهد رفت.
حال با توجه به مطالب گفته شده، لزوم همفکری و همکاری رسته*های شغلی مختلف مهندسی در مراحل مختلف اجرای تاسیسات شهری (بالخصوص تاسیسات برقی که اهمیت آن بر روی دیگر صنایع و خدمات شهری کاملا مشخص است) به وضوح قابل تأمل است و امید است با برنامه ریزی جامع و منسجم*تری بتوانیم با بهرگیری از فنون و دانش مختلف اجرایی در جهت رشد و رونق وتوسعه شهرهایمان گام موثری برداریم.

تعریف تاسیسات شهری:
منظور از تاسیسات شهری عبارتند از تاسیساتی که به منظور رفع نیازها و مشکلات ساکنین شهر از نظر تامین آب، برق،* تلفن، فاضلاب، جمع آوری و دفع آبهای سطحی و گاز بوجود می*آیند و لزوم ایجاد آنها و ضابطه*هایی که در مورد چنین تاسیساتی بایستی رعایت شود، از اهمیت و اولویت ویژه*ای در رشد و توسعه شهرها برخوردار است.

تعریف تاسیسات زیر بنایی شهری:
تاسیسات زیربنایی شهری عبارتست از امکاناتی که شهرها بایستی به آنها مجهز باشد،* تا بتواند روال زندگی و احتیاجات بخشهای مختلف شهری مانند بخش*های مسکونی،* تجاری، اداری،صنعتی و عمومی و مانند آنها را از تسهیلات بیشتری برخوردار سازد. 
چنین تجهیزاتی علاوه بر آنکه از احتیاجات اساسی یک جامعه شهری است،* می*تواند معیار سنجش توسعه شهرها از جهات مختلفی که معمولا یک جامعه شهری واجد آن است به حساب آید.

الف) مهندسان معمار
"ARCHITECT"
در روند طراحی وساخت تاسیسات برقی و پستهای برق، مهندسان معمار در مراحل طراحی باید موارد پیشنهادی زیر را در پروژه*ها با دقت کافی دنبال کنند تا در بهره*برداری آینده پروژه*ها کمتر با مشکلاتی از این حیث برخوردار شوند:

• مکان*یابی و طراحی محل مناسب برای نصب کنتورها و تابلوهای برق به نحوی که قابل دسترس برای مامور کنتور خوان اداره برق بوده و در ضمن دور از لوله*های آب و گاز باشد.
• مکان یابی و طراحی محل مناسب برای حفر چاه*های ارت (Earthing) 
• مکان یابی و طراحی محل مناسب برای عبور کابل*ها در زیر زمین ساختمانها با استفاده از سینی کابل.
• توجه به جزئیات اجرایی کاربریهای برقی چه در پستها و چه در اماکن دیگر.
• تخصیص محل مناسب برای نصب تجهیزات تاسیساتی از قبیل دیگ*های بخار یا آب گرم و چیلرهای تراکمی یا آبزورویشن الکتروپمپ*های سیرکولاسیون سختی*گیر آب ومنبع دو جداره یا منبع کویل*دار و تابلوی برق و الکتروپمپ برگشت، با توجه به ظرفیت و حجم و سطح مورد لزوم و با در نظر گرفتن فضاهای مناسب برای تعمیر و بازسازی و تخصیص فضای مناسب در زیر زمین و همکف برای کپسولهای و جعبه*های آتش نشانی و یا سنسورهای ضد دود (Smoke Detectors) و با همکاری و استفاده از اطلاعات مهندسان تاسیسات.
• مکان*یابی و طراحی محل مناسب عبور کابل به طبقات، دور از لوله*های آب و گاز به طوریکه در هر طبقه قابل دسترسی برای کنترل و یا تعویض کابل باشد.
• تخصیص محل مناسب در طبقات برای کپسولها و سنسورهای ضد دود.
• مکانیابی مناسب برای نصب تابلوهای برق طبقات.
• مکانیابی و طراحی محل مناسب برای آنتن تلویزیون و کابلهای شبکه کامپیوتری و احتمالا محل مناسب برای اتصال کامپیوترهای متصل به هم و سرور (Server) مربوطه در ساختمانهای اداری.
• تخصیص محل مناسب برای کولر یا هرنوع مبدل لازم به طوریکه به راحتی قابل نصب و باز شدن و تعمیر باشند.
• اتاق*ها و راهروها از نور طبیعی کافی، خصوصا نور خورشید برخوردار باشند.
• تخصیص محل مناسب برای عبور کابل*های تلفن و آیفون ومونیتورینگ و دوربین*های کنترل و در بازکن*های اتوماتیک.
• مکانیابی و طراحی محل مناسب برای آسانسور و چاهک و اتاقک آن، با در نظر گرفتن تهویه اتاقک، نصب موتور گیریبکس و ضربه گیر و عبور وزنه تعادل و درب*ها.
• تخصیص پله فرار با نرده مناسب در بیرون ساختمان یا پله فرار داخل ساختمان، ایزوله شده از واحدهای قابل دسترسی به آتش.
• مکانیابی و طراحی محل مناسب برای نصب تجهیزات آتش نشانی با سیستم اسپرینگلر. 
• تخصص محل مناسب برای نصب تجهیزات الکتروفن*های مکنده هوای تازه وتخلیه هوای زیرزمین*ها
• مکانیابی و طراحی محل مناسب برای نصب پکیج*ها ویا ایرواشرها و محل عبور کانالهای قابل دسترسی در طبقات.
• تخصیص محل مناسب برای نصب اگزوزفن*های پشت بام.
• مکانیکی و طراحی محل مناسب برای نصب منابع انبساط و ذخیره سوخت.
• مکانیکی و طراحی محل مناسب برای نصب مخازن آب ذخیره.
• مکان*یابی و طراحی محل مناسب برای نصب موتور ژنراتورهای برق اضطراری.
• استفاده از مصالح مناسب و مقرون به صرفه اقتصادی و حداقل افت انرژی و استاندارد در ساختمان.

مهندسان عمران:
مهندسان محترم عمران نیز باید نکات زیر را در طراحی سازه*های خود در نظر داشته باشند:

• وزن تقریبی اقلام اشاره شده در ردیف الف 
• اثر بارهای دینامیکی مثل الکتروفن*ها و الکتروموتورها و الکتروپمپ*ها روی ستون*ها با درنظر گرفتن اثرات لرزش و نوسان بارها، با توجه به فرکانس طبیعی و فرکانسهای تشدید
• از میزان اتلاف انرژی گرمایش و سرمایش تجهیزات جهت طراحی نوع سازه، مصالح دیوارها، سقف*ها، کف*ها، پنجره*ها و دربها و انتخاب نوع ایزولاسیون اطلاع کافی داشته* باشند.

مهندسان*مکانیک :
پیشنهاد می*شود مهندسان مکانیک نیز مسائل زیر را مد نظر قرار دهند:
• آگاه کردن مهندسان برق و مهندسان معمار از میزان برق مصرفی دستگاههای چیلر و دیگ*ها و الکتروپمپها و الکتروفن*ها و فن کویل*ها برحسب کیلووات با در نظر گرفتن ظرفیت دستگاههای مورد نیاز برای ساختمانهای مورد نظر 
• تدبیر عبور لوله*های آب و گاز، دور از کابل*های برق و تلفن و مونیتورینگ
• انتخاب سوخت مناسب برای وسایل خانگی 
• تخصیص مخازن آب و آتش نشانی و نصب جعبه کپسولهای آتش*نشانی و مخازن سوخت در جای مناسب و در صورت لزوم نصب تجهیزات آتش نشانی از سیستم اسپرینکلر(Sprinkler) در ساختمانهای بلند
• لوله دودکش بخاری و آبگرمکن و اجاق باید متناسب انتخاب شود و حتی*المقدور از وسایل استاندارد استفاده و فواصل، قطر لوله و موقعیت نصب و غیره رعایت شود.

مهندسان*شهرساز:
پیشنهاد می*شود مهندسان شهرساز در طراحی شهری، تخصیص محل نصب پست*های برق و عبور کامل برق 20kv یا 38v زمینی یا هوائی متناسب با واحدهای ساختمانی را پیش*بینی کنند تا احتمال بروز خطراتی از قبیل نزدیک بودن شبکه برق به واحدهای مسکونی کاهش یابد و مسیر را طوری انتخاب کنند که کلیه واحدها به راحتی و با حداقل طول کابل به شبکه برق دسترسی داشته باشند. پایه****های
کابل و سیم*های هوایی در جای مناسب مستقر باشند تا از برخورد وسایط نقلیه سبک و سنگین و جرثقیل*ها و کامیونهای باربری و تراک ئمیکسرها در امان باشند.

نکاتی چند در مورد طراحی تاسیسات برقی:
با در نظر گرفتن اینکه مهندسان سایر رشته*ها همکاری لازم را با مهندسان برق به عمل خواهند آورد، پیشنهاد می*شود مهندسان برق در طراحی به نکات زیر توجه کنند:
• طراحی چاه یا چاههای ارت (Earth) و اتصال آن به شبکه برق*رسانی به طوریکه کلیه دستگاهها قابل اتصال به آن باشند.
• طراحی پست برق فشارقوی
231v/ 400v/20kv با در نظر گرفتن سکسیونرهای ورودی و رینگ 630A/20kv وکلید دژنکتوری 500MVA/630A/20kv وتجهیزات ولت*متر و آمپرمترها و کلید ولت متر یا ترانس*های ولتاژ 100V/20KV و ترانسهای جریان X100Aبااستفاده از تجهیزات استاندارد و کلید ارت فشار قوی
• طراحی و نصب رله*های کنترلی مختلف
• طراحی و نصب ترانس مبدل ولتاژ 231V/400V/20KV با قدرت مورد نیاز در هر ساختمان لاارت کردن بدنه ترانس و اتصالات آن به رله*های کنترلی مختلف
• طراحی و نصب ترانس مبدل ولتاژ 231v/400v/20kv با قدرت مورد نیاز در هر ساختمان لاآرت کردن بدنه ترانس و اتصالات آن به رله*های قطع*کننده 
• طراحی تابلوهای خازن جهت اصلاح و افزایش ضریب توان9% تا 95% با توجه به استفاده بارهای راکتیو
• طراحی کنتورهای اکتیو و راکتیو و ساعت دو زمانه در پست*های اولیه (برق از مدار 20KV تحویل گرفته و به ساختمان داده و کنتور روی آن پست گذاشته می*شود) که به آن برق اولیه گویند.
• چنانچه پست ثانویه باشد یعنی پست پاساژ برق در اختیار اداره برق باشد و از ولتاز ثانویه 380V برق به ساختمان داده شود کنتورها روی پست ثانویه طراحی و نصب می*شوند. 
• طراحی تابلوی برق فشار ضعیف 380V با کلیدهای ورودی اتوماتیک در صورت لزوم با رله*های مغناطیسی و حرارتی ویا کلیدهای مینیاتوری و در حد امکان با استفاده از کلیدهای قطع*کننده و حساس نسبت به نشت برق به زمینEarth.
• طراحی ( با استفاده از کابل*ها و سیستم*های استاندارد مناسب) از تابلوهای فرعی 
• طراحی کابل*ها و سیستم*های تلفن، آیفون ساده و دوربین*دار و تلویزیون و کامپیوتر
• طراحی انواع ریموت کنترل*ها مانند درب بازکن و پارکینگ*های طبقاتی با استفاده از بالابرهای برقی و یا هیدرولیکی و یا پنوماتیکی
• طراحی آسانسور مناسب با کنترل*های ایمنی پاراشوت و سنسو وزن (LoadCell) و درب*ها و اتصال زمین و چاهک و ضربه*گیر سنسورهای ضددود و بوق و آلارم و تلفن داخل آسانسور و توقف*های اضطراری در طبقات و روشنایی مناسب و احتمالا موزیک مورد سفارش 
• استفاده از سیم*های برق متناسب و عبور از کمترین فاصله به چراغهای دیواری و سقفی و طراحی پریزهای برق و آنتن تلویزیون و کامپیوتر 
• طراحی و نصب سنسورهای ضد دود (Smoke Detector) حداقل در آشپزخانه و موتورخانه و آسانسور و زیرزمین.
• طراحی و نصب تابلوهای آلارم و نشان*دهنده آتش سوزی نقاط ساختمان و نصب آنها در جای مناسب ( ترجیحاً در ورودی ساختمان)
• طراحی الکتروپمپ*های آب آتش*نشانی تحت فشار در لوله*ها با استفاده از مخازن ذخیره آب و کلیدهای فشاری Pressure Switch قابل فرمان از سنسورهای ضد دود و با استفاده از تابلوهای آلارم آتش*نشانی با مشخص کردنZone های آتش.
• طراحی و استفاده از لامپ*های مناسب و استاندارد برای تامین نور کافی برای روشنایی زیرزمین، راه*پله آپارتمان، پشت بام، محوطه، استخر، آسانسورها و...
• استفاده حتمی از کلید
Leakage CircuitBreaker= E.L.C.B برای برق*رسانی استخر و حمام به*طوریکه اگر لوله*های داخلی حمام ویا وان ویا استخر به طریق اتصال فاز ازهمان ساختمان ویا واحدهای مجاور که از لوله*های مشترک استفاده می*کنند، برق*دار شوند، به زمین متصل شده و باعث شود تا کلید E.L.C.B عمل کرده و برق را قطع کند. البته کلید فوق باید به جریان کمتر از 30 میلی*آمپر حساس بوده و در حدود کمتر از 1% ثانیه برق را قطع کند تا از برق گرفتگی افراد در استخر آب و وان و حمام جلوگیری شود.
• از کابل و سیم چند تکه در مسیرها و بین نقاط ارتباطی استفاده نشود و از نگهدارنده*های افقی و عمودی مناسب استفاده شود.
• طراحی و انتخاب موتور ژنراتور برق اضطراری با توجه به مصارف برق اضطراری.

نتیجه: 
امید است با بهره*برداری از همه علوم و فنونی که چه در صنعت ساخت وساز و چه در دیگر رشته*ها وجود دارد بتوانیم در راستای بهینه*کردن و ساختن هر چه بهتر تاسیسات زیربنایی شهری از جمله تاسیسات برقی و دیگر تجهیزات پستهای برق شاهد اقدامات چشمگیری در صنعت برق کشور باشیم تا هزینه هنگفتی که از خزانه بیت*المال و منابع دولتی صرف طراحی، تجهیز و ساخت این تاسیسات می*شود به بهترین و کارآمدترین شکل موجود در جهت تحقق آرمانهای باشکوه انقلاب اسلامی ایران که همانا رشد و توسعه انسانها در همه جهات از جمله صنعت و اقتصاد است دست یابیم.

تازه های مصالح

تازه های مصالح

بتن انتقال دهنده نور با نام تجاری  Litracon محصول نسبتا جدیدی است که در سال 2004 توسط یک معمار 27 ساله مجارستانی به نام آرن لوسونزی ابداع گردید        .
بتن انتقال دهنده نور با نام تجاری ™ Litracon  محصول نسبتا جدیدی است که در سال 2004 توسط یک معمار 27 ساله مجارستانی به نام آرن لوسونزی ابداع گردید. این محصول با ترکیب 96% بتن معمولی و 4% فیبرهای نوری محصولی منحصر به فرد را برای هزاره جدید به ارمغان آورده است.

هم اکنون بتن لیتراکن با دانسیته 2400-2100 کیلو گرم بر متر مکعب ، مقاومت فشاری 50 نیوتن بر میلیمتر مربع و مقاومت کششی 7 نیوتن بر میلیمتر مربع  در سه رنگ خاکستری، سیاه و یا سفید و با ابعاد استاندارد 300*600 میلیمتر و با ضخامت 500-25 میلیمتر تولید میگردد. ازنظر تئوری فیبرهای به کار رفته در لیتراکن قادر به انتقال نور در بتنی به ضخامت 20 متر می باشد. همچنین استفاده از فیبر نوری در اجزای باربر سازه ای بدون تاثیر منفی در مقاومت بالای فشاری و کششی آن می تواند اثری خوب با ایجاد فضاهایی روشن و جذاب داشته باشد.

 سیستم های نمای شبکه ای با استفاده از صفحات فلزی بافته شده یکی از محصولات نسبتا جدیدی است که سالهای اخیر مورد استفاده معماران زیادی قرار گرفته است.

سیستم های نمای شبکه ای با استفاده از صفحات فلزی بافته شده یکی از محصولات نسبتا جدیدی است که سالهای اخیر مورد استفاده معماران زیادی قرار گرفته است. این سیستم با وجود تخلخل پانل ها می تواند نمایی تهویه شونده بوجود آورد. کاربرد این محصول در نمای تمام بناها امکان پذیر می باشد. همچنین استفاده از این سیستم در نمای گاراژ ها علاوه بر کاهش هزینه های سنگین تجهیزات تهویه مطبوع وسازه های تقویت کننده نما، با دارا بودن 50% فضای باز می تواند هوا را به جریان اندازد.
مزایای کلیدی سیستم های کششی ساختمان و یا سازه های کششی
• صفحات فلزی می توانند در ابعاد بزرگتر از 20* 200 ساخته شوند.         
• صفحات تختی که بصورت عمودی به نمای ساختمان اتصال می یابند، توسط سازه نگهدارنده ( فقط ) در بالا و پایین هر پانل نصب می گردند.      
• پانلهای کششی می توانند بعنوان سیستمهای ضربه گیر و محافظ طوفان برای ساختمانها استفاده گردند.
• صفحات کششی قادر به تامبن  50% مساحت باز می باشتد؛ بدین منظور برای ساختارهایی همچون پارکینگ می توانند مفید واقع گردند. 
 

بتــن پرداختی       
بتن جلا یافته یا پرداخت شده، تکنیک نسبتاً جدیدی است که برای تغییر سطوح دال های بتنی جدید و یا قدیمی به کفی جذاب، پایدار ، نهایی و آماده استفاده بکار می رود.        
بتن جلا یافته یا پرداخت شده، تکنیک نسبتاً جدیدی است که برای تغییر سطوح دال های بتنی جدید و یا قدیمی به کفی جذاب، پایدار ، نهایی و آماده استفاده بکار می رود. شرکت رترو پلیت پیشگام این روش از بتن های سائیده شده، جلا یافته و سخت کننده های شیمیایی یا همان متراکم کننده ها از دهه 1990 می باشد که سیستم آن تا امروز در بیش از 100 میلیون فوت مربع از سطوح بتنی استفاده گردیده است. شیوه رترو پلیت با پیوستن تکنولوژی اروپایی سایش و جلا دهی سنگی با عوامل متراکم کننده بتن که در آمریکای شمالی استفاده میگردد، توسعه داده شد. 
 در این شیوه یک چرخ ساینده- پشت الماس- متحرک، بین 16/1 تا 4/1 اینچ از سطوح دال بتنی را از بین می برد، در ادامه با استفاده پی در پی از ساینده های سنگی و چرخهای جلا دهنده، یک جلای عالی (تا 3000 گریت) بوجود می آید. در طی این فرایند، سیلیکات سدیم که نوعی جذب کننده به حساب می آید، به کار برده می شود. این ماده در یک واکنش شیمیایی با هیدرواکسید کلسیم در بتن به فرم سیلیکات کلسیم هیدراته متبلور شده بدون ملاط بتن مبدل می گردد. سطح بتن منتج شده بسیار پایدار بوده و براحتی نگهداری می گردد، همچنین بدون انتشار VOC سطح شفاف و منعکس کننده بسیارخوبی بوجود می آورد که قادر به کاهش تجهیزات نورپردازی بوده و می تواند در استفاده از نور روز کمک شایانی انجام دهد. به این ترتیب با ایجاد یک سطح پرداخت شده در کف بتنی باعث کاهش استفاده از مصالح می گردد.

ساگا گلس، پوشش رنگی کنترل نور        
ساگا گلس یک پوشش خارجی الکترونیکی است که با کنترل اشعه های خیره کننده خورشیدی، دید محافظت شده و بی نقصی را ارائه می دهد.

ساگا گلس یک پوشش خارجی الکترونیکی است که با کنترل اشعه های خیره کننده خورشیدی، دید محافظت شده و بی نقصی را ارائه می دهد. بر خلاف محصولات لعابی موجود در بازار که با جذب UV، (پرتوهای فرابنفش) این عمل را انجام می دهند، ساگا گلس فیلم نازکی از چندین لایه اکسید تنگستن می باشد که با صرف   0.28 w/ft2 وات بر فوت مربع، در عرض چند دقیقه شیشه را از حالت کاملاً شفاف و بی رنگ به موقعیت رنگی مبدل ساخته و باصرف  0.1w/ft2 این موقعیت پایدار می ماند.

استفاده از یک واحد پوشش  ساگاگلس بر روی شیشه های شفاف معمولی، انتقال نور مرئی را از 62% به 3.5% کاهش داده و نیز باعث کاهش ضریب انتقال حرارت از 0.48 به 0.09 می گردد. استفاده از این محصول همچنین علارغم هزینه بالای آن نتایج بالقوه بسیاری شامل: بازدهی بالای ساختمان ها در استفاده از انرژی، آسایش مطلوب و ... را داراست.

تاریخچه ی پیدایش ساختمان های غلافی - ساختمان اپرای سیدنی

تاریخچه ی پیدایش ساختمان های غلافی - ساختمان اپرای سیدنی

بررسی ساختمان اپرای سیدنی
اجرای ساختمان به صورت غلافی شکل در سال 1889 به اوج اعتلای خود رسید. مقارن همین زمان آسمان خراش ها در شیکاگو ساخته شدند که باز برای محاسبه آن ها از همین روش محاسبات خطی استفاده شد که تا به امروز رو به پیشرفت و کمال است. حتی محاسبه تیرهای بتنی «از پیش فشرده» تا حدی از شیوه محاسبات خطی قرن نوزدهم متأثر است .

در قرن حاضر روش های تازه ای در محاسبات ساختمانی بوجود آمده که تا محاسبات خطی متفاوت است. در روش محاسبات خطی چنان که اشاره شد اصل بر این است که نیرو های ساختمان را در محل تیرها و ستون ها متمرکز کرد. اما با روش جدید کوشش می شود ساختمان از تیر و ستون استقلال یابد و هر عضو متحمل بار خود و باری که بر آن وارد می آید گردد. و بدین ترتیب می توان ساختمان را به فرم های مختلف به اصطلاح ریخت.

البته چنین کاری خالی از اشکال نیست و نمی توان نیرو ها را به دقت در همه قسمت های ساختمان محاسبه کرد و باید به مدد آزمایشات و یا ساختن ماکت پخش نیرو را در تمام قسمت ها مشاهده کرد. از این رو فن ساختمان به ماورای عرصه محاسبات می رود و به دنیای احساس راه می یابد و چون «ریختن» جای «ساختن » را می گیرد، معماری به مجسمه سازی تقرب می جوید.
پیدا است که آهن نمی توانست جوابگوی چنین نحوه ساختمانی باشد و به ماده ای احتیاج بود که انعطاف پذیری بیشتری داشته باشد . در حدود سال 1900 خواص ساختمانی بتن مسلح به اندازه کافی بر مهندسان معلوم بود که بتوان آن رابه نحوه جدید بکار برد. ساختمان های غلافی که «فری سینه» و «مایار» در حدود سال 1930 ساختند شاهدی بر این گفته است. مایار از جمله نخستین کسانی بود که امکانات محاسبات تازه ساختمانی را شناخت؛ و در پل های وی که زیبایی آن ها هر چشم آشنا به هنر معاصر را به خود می خواند نیروها در صفحات نازک بتن مسلح انتشار می یابند و از این رو به پایه های گران پیکر احتیاج نیست.

«مایار» وقتی خاطر نشان کرده است که منشاء الهام وی در طرح ساختمان های غلافی دیگ بخار بوده است – در واقع در ساختمان های غلافی نیز مانند دیگ بخار تمام نیروها در سراسر غلاف منتشر می شود – در حال حاضر از نحوه ساختمانی غلافی در بسیاری از شعبات صنعت استفاده می شود.

«ای . وای . گالانتای» فهرستی تقریبی از صنایعی که به استفاده از این نحوه ساختمانی رو می آورند بدست میدهد:
امروز در ساختن اتومبیل و واگن های راه آهن به جای آن که شاسی و بدنه جدا از یکدیگر ساخته شوند و بعد بدنه بر شاسی به اصطلاح سوار شود می توان شاسی و بدنه را یک پارچه و غلافی ساخت – اتومبیل و یا واگن در این صورت واجد «جدار فشرده» خواهد بود.

در ساختن هواپیما و کشتی نیز « جدار های فشرده» عظیم جای شاسی و بدنه را می گیرد. دایره استفاده از ساختمان های غلافی به این جا محدود نمی شود؛ ساختن سد ها به این روش که ابتدا در فرانسه معمول شد روز به روز پیشرفت بیشتر می کند و ساختن دهانه های عظیم و شمعی های گران پیکر را که برای احداث سد به شیوه معمولی لازم است غیر لازم می سازد. حتی این نحوه ساختمانی در ساختن مبل و صندلی معمول گشته است، صندلی های تک پایه ای که «ارو سارنن» (معمار آمریکایی که متأسفانه بجوانی در گذشت) ساخت مثال بارز شیوه ساختمانی غلافی در طرح میز و صندلی هستند.

بسط روش های ساختمانی غلافی پس از مرگ « مایار » به سال 1941 متوقف نماند بلکه غنا و تنوع فراوان یافت و امکانات بیشتر برای تحقق بخشیدن به تخیل معماران بوجود آورد. فرم هایی که تا کنون ساختن آن فقط با مصالح نازک میسر بود اکنون می تواند به نحوه غلافی از بتن ریخته شود. از این رو فرم هایی که در تمدن های بدوی معمول بوده دوباره زنده می شوند. به عنوان مثال بنای ساختمان هایی به شکل چادر نشینان و یا به شکل سقف های آویزانی که در کلبه های ما قبل تاریخی روسیه معمول بوده، اکنون میسر گشته است. حتی سقف هایی به شکل و بر اصول نو ساخته می شود واز اصول ساختن طبل در ساختن قطعات از « پیش فشرده » استفاده می گردد.

گذشته از فرم های دیرین، فرم های هندسی فی المثل سقف هایی از ترکیب یک ویا دو هلالی سهمی شکل و یا ترکیب فضایی غامضی چندین هلالی که خیزشان در امتداد مستقیم آغاز می شود مسیر آمده است. و سیم، انعطاف پذیر ترین ماده ساختمانی در ساختن قطعات بتنی «پره فابریکه» اهمیت زیادی یافته است.
در ساختمان های غلافی تمام ساختمان خود در حال تعادل است و برای نخستین بار در تاریخ ساختمان می توان بدین شیوه طاق هایی زد که محتاج به تکیه گاه برای خنثی کردن فشار جانبی طاقی نباشد. هر روز اهمیت شیوه ساختمانی غلافی به عنوان مقدمه راه حل مسئله پوشش بنا در عصر ما بیشتر آشکار می شود.

با این همه نباید تصور شود که روش محاسبات خطی اهمیت خود را از دست داده است. این روش هنوز به دست مهندسینی عالیقدر مانند «پیر لو ئیجی نروی» به پیشرفت خود ادامه می دهد و طاقی ها و گنبد های عظیمی که وی با قطعات «پره فا بر یکه» - محاسبه و ساخته شده به شیوه خطی – ساخته نشان این پیشرفت است. در ساختن تالار نمایشگاه «تورین» به سال 1961- یکی از دلیرانه ترین پژوهش های ساختمانی «نروی» - از همین شیوه ساختمانی به طریقی تازه استفاده شد. غرض وی از این پژوهش ایجاد نظم فضایی غامضی است با استفاده از ستون هایی به ارتفاعات مختلف که مانند باد بزنی گسترده سقف را نگاه می دارند. اما بین فرم این ستون ها و فرم کلی ساختمان که مکعب است و سقفی مسطح دارد دوگانگی وجود دارد. شاید بتوان گفت این ساختمان نمودار اعتلای نهایی شیوه محاسبه خطی است.

اما روش ساختمانی غلافی چنان که یاد آور شدیم آزادی بیشتری برای طرح های مبتکرانه بوجود می آورد و کارهای «تروخا» در اسپانیا، «کاندلا» در مکزیک و مهندس معمار «کاتالانو» که اکنون در دانشگاه فنی ماساچوست تدریس می کند مثال هایی مبتکرانه هستند که راه آینده معماری را معلوم می دارند. «ادوارد تروخا» معمار اسپانیایی که به سال (1937) – معماری عمیق و هنرمندی بزرگ بود که در برخی کارهایش – به عنوان مثال در تالار ورزشی مادرید (1934) معماری به جلال و جمال طبیعت می رسد و یا کلوپ «تأخیر» یکی از آخرین کارهای وی که به سال 1957 در کارااکس ونزوئلا ساخته شد طاقی سهمی شکلی دارد که لطف و آرامش پرواز قوئی سبک بال را به خاطر می آورد.

«یرن اوتزن» که او نیز به ابتکار از شیوه ی ساختمانی غلافی استفاده می کند در اپرای «سیدنی» مسئله طاقی زدن را به صورتی تازه حل کرده است. ده طاقی غلافی (که بدون استفاده از چوب بست ساخته شده اند) به دنبال یکدیگر به ارتفاع 60 متر بر بالای اپرای سیدنی سر بر آسمان بر می دارند و دیدارهای شیشه ای مقعری قسمت های باز غلافی ها را مسدود می دارد.

تاریخچه نقشه در ایران و جهان

تاریخچه نقشه در ایران و جهان

مشاهدات کاشفین از قسمتهای دنیا حاکی است، زمانی که از بومی محلی، پیرامون موقعیت اطرافش سئوال می شود، با یک قطعه چوب خطوطی بر زمین رسم کرده، راهنمایی می نماید. هر چند این اطلاعات در حدود چندین کیلومتر است و در محدوده ارتباط وی با سایر قبایل همسایه است. در مقابل درخواستی که از یک فرد بومی در مجمع الجزایر پلی نزی می شود، وی قسمتی از جنوب اقیانوس آرام را با گچ بر روی عرشه کشتی رسم می نماید.
جزایر مارشال واقع در اقیانوس کبیر و در شمال شرقی استرالیا را با اشیاء مختلف مثل گوش ماهی،برگ درختان و هسته های میوه به صورت نقشه هایی تهیه کرده و عوارض مهم زمینی را بر روی آن نشان می دهد.
در مناطق اسکیموها و یا اقوام سرخ پوست مکزیک و دیگر جاهای مختلف نقشه هایی با علایم خاصی که مد نظرشان بوده، کشیده شده و راهنماییهای لازم را نموده اند، لذا مشخص است که رسم نقشه قبل از هنر نوشتن وجود داشته و در ارتباط نزدیک با زندگی بشر بوده است و ما این مطلب را با نظری به نقشه های گذشته مشاهده می کنیم.

بابلیها: در نمایشگاه موزه دانشگاه هاروارد، نقشه ای متعلق به بابلیها وجود دارد که متعلق به 2500 سال قبل از میلاد است و بر روی لوحه گلی کوچکی به عرض 7 سانتی متر نقش بسته است. در موزه بریتانیا نیز لوحه های زیادی است که مربوط به شهر بابل و تقسیم بندی آن می باشد.

مصریها: قسمتی از نقشه ای که بر روی لوحه گلی به دست آمده است، نشانگر آن می باشد که مصریها در ردیف اولین اقوامی بوده اند که مشاهدات خود را در سطح زمین پس از اندازه گیری مستقیم به صورت نقشه معرفی کرده اند. نقشه کانسار طلای جبل البا در حدود 2000 سال قبل از میلاد تهیه شده که در حال حاضر درکشور مصر موجود است. این گونه نقشه ها اغلب برای تعیین حدود اراضی کشاورزی ساحل نیل تهیه شده است. گویا رامسس دوم در سالهای (1332- 1300) قبل از میلاد روش مساحی را پایه گذاری کرده است.
یونانیها: قابل توجه این که نقشه جهان نما منتسب به هومر، که در قرن نهم قبل از میلاد ترسیم شده است، امروزه موجود می باشد. اما آنچه مورد دقت است این که نقشه کشی ریاضی و عملی در یونان شکل گرفت و پایه نقشه برداری طرح ریزی گردید، به طوری که تا دوران اسلامی کار قابل توجهی از دیگران مشاهده نشده است. اغلب تهیه نقشه ها مبتنی بر شیوه یونانیها بوده است.



اولین تئوری درباره شکل زمین ، توسط طالس(قرن ششم و هفتم قبل از میلاد) ارائه گردیده است.آنااکسیماندر((شاگرد طالس)) و آریستاکر، جغرافیدان یونانی اولین کسانی بودند که نقشه را به همراه تحقیقات جغرافیایی سطح زمین شناخته شده آنروز (در قرن ششم قبل از میلاد) تهیه نمودند. و همچنین هیپارکوس کارهایی در این مورد انجام داده است.هرودوت در قرن پنجم قبل از میلاد پیرو آناکسیماندرو آریستاکر بود. وی عربستان را جنوبیترین مملکت روی زمین می دانست. نقشه جهان نمای هرودوت در قرن پنجم قبل از میلاد ترسیم شده است. در 500 سال قبل از میلاد هکاته نقشه آناکسیماندر را اصلاح نموده و شرحی درباره جهان نوشت. در قرن پنجم قبل از میلاد، جغرافیدانان یونانی، دنیا را مستطیلی در نظر گرفتند که طول آن ازشرق به غرب دو برابر شمال به جنوب بود. در سال 350 قبل از میلاد مسیح (ع) ارسطو کرویت زمین را از روی سایه زمین بر ماه به هنگام خسوف ابزار داشت. یکی از دانشمندان منجم و جغرافیدان به نام اراتستن در قرن دوم و سوم قبل از میلاد (276-194 قبل از میلاد) می زیسته است. او در ابتدا توانسته بود کلیه اطلاعات جغرافیدانان و آثار نوشته شده فنیقیها و همراهان اسکندر را مودر مطالعه قرار می دهد و سپس به تدوین جغرافیا پرداخته و نقشه جهان را براساس اطلاعات موجود آن زمان ترسیم نماید. وی اولین محاسبه علمی اندازه گیری محیط کره زمین را انجام داد. بدین طریق که با استفاده از اندازی گیریها انجام شده توسط مصریان، فاصله قوسی از نصف النهار بین اسکندریه و شهر (سین) را محاسبه و سپس شعاع زمین را تعیین نمود. نقشه اراتستن دارای هفت مدار است.



پوزیدوینوس، که در قرن اول و دوم قبل از میلاد(135-49 قبل از میلاد) می زیسته است، محاسبات اراتستن را مجدداً دنبال نمود.
در قرن اول قبل از میلاد، استرابون که بسیاری او را بزرگترین جغرافیدان قدیم می دانند و در محدوده جغرافیایی ریاضی مطالعات بسیاری نموده ، اولین قدم را در تألیف دایره المعارف جغرافیایی برداشته است. معروفترین دانشمند ریاضی و نجوم و جغرافیای حوزه علمی و اسکندریه، بطلمیوس است. وی در سالهای (168-90 بعد از میلاد) می زیسته است و در تهیه نقشه، نقش والایی داشته است. وی به کرویت زمین معتقد بود و کتاب معروف خود را به نام (جغرافیا) در هشت جلد تهیه نمود که هفت جلد آن شامل فهرستی از اسامی هشت هزار مکان با طول و عرض جغرافیایی و تعیین موقعیت آنهاست. جلد هشتم شرحی بر اصول نقشه برداری و جغرافیای ریاضی با تصاویر و مشاهدات نجومی است. متن کتاب در نسخه های خطی همراه با نقشه ای از جهان و بیست و شش نقشه دیگر، اولین اطلس عمومی دنیا را تشکیل می دهند.
رومیها: کمتر به نقشه های هندسی و سیستم طول و عرض جغرافیایی و اندازه گیری نجومی توجه داشتند. نقشه های راههای امپراطوری روم از جمله آنهاست.

چینیها: حکام چین، خود را موظف می دانستند که مشخصات جغرافیایی سرزمینی خود را بر روی نقشه داشته باشند. قدیمیترین نقشه ای که در دست است مربوط به 227 سال قبل از میلاد می باشد. لیکن با توجه به نقش پراهمیت کاغذ در تهیه نقشه و ارزش آن در سال 100 میلادی در چین معمول گشت کمک زیادی به امر تهیه نقشه نمود.پای هیسو بنیان گذار نقشه در کشور چین، در سالهای (253-224 بعد از میلاد) می زیسته است. وی در چندین اصل در نقشه کشی و نقشه برداری از جمله: جهت یابی، تعیین سمت نقاط، تعیین پستی و بلندیها، تعیین دقیق مسافات و زوایا را مطرح نموده است.
دوران رکورد دانش تهیه نقشه در غرب
پس از سپری شدن دوره بطلمیوس، دانش کارتوگرافی چون سایر علوم در مغرب زمین رو به رکورد گذاشت. حال چه با عنوان تحریم علوم مادی در دنیای آن روز و چه مسائل دیگر، احتیاج به نقشه کمتر شد و آنچه که به عنوان نقشه تهیه شد ، بیشتر جنبه تصوری داشت. یک سری اطلاعات و اشکال مجازی، در نقشه جای اطلاعات علمی جغرافیای را گرفته بود. البته فنی و علمی بسیار ضعیف بوده و نمونه آن، جهان نمای هر فورد(اواخر قرن سیزدهم میلادی) است که عدم پیشرفت و تکامل علوم جغرافیای و کارتوگرافی اروپا را تا قرن چهاردهم نشان می دهد. قطر نقشه حدود یک و نیم متر است و در بالای دایره تصویر حضرت مسیح(ع) و در اطراف آن بهشت و کشتی حضرت نوح (ع) و برج بابل و موارد دیگر تزیین شده است. این نقشه مانند نقشه های زمان رومیان، به صورت دایره است و شاید هیچ گونه نقشه ای از دنیا در این دوره وجود نداشته که بر پایه نظریه کروی بودن جهان ترسیم شده باشد. از نقشه ها اغلب جهت تزیین پشت کتابها استفاده می شد.
مسلمانان هر روز می کوشیدند تا از دانش سایر ملل بهره جویند. کار ترجمه آثار علمی قوت گرفته بود، جالب توجه اینکه در میان صدها اثر و رساله ای که از دانشمندان جهان ترجمه شده است یک اثر افسانه ای، اسطوره ای و ادبی دیده نمی شود و تمام ترجمه هایی که مسلمانان انجام داده اند مباحثی از قبیل طب، نجوم، ریاضیات و جغرافیا بوده است.

نقشه در مشرق زمین
در این میان، علوم جغرافیایی و کارتوگرافی(دانش تهیه نقشه) به لحاظ نیاز به جمع آوری اطلاعات از سرزمینهای اطراف و آگاهی به مسائل نظامی منطقه اهمیت خاصی داشته تا ضمن بیان عوارض طبیعی و وضعیت راهها، بنادر،حرف، آداب و رسوم نقشه هایی تهیه می نمودند و به مجموعه اطلاعات کسب شده ضمیمه می ساختند و چنین مجموعه هایی را (( مسالک الممالک)) می نامیدند که به اقتضای بحث ما،بیشتر روی آن تأکید می شود. مسلمین به ایجاد مدارس جغرافیایی پرداختند و در آن علوم جغرافیایی را تدریس نمودند. علوم جغرافیایی در قرن سوم هجری با دانشمندانی چون یعقوبی نویسنده کتاب البلدان شروع شد واین خرد از به صاحب((المسالک الممالک)) و این فقیه صاحب کتابی پیرامون مختصات جغرافیایی شهرها به عنوان ((البلدان))، در قلمرو مسلمین گسترش یافت. محمد خوارزمی ریاضی دان بزرگ و مشهور جهان کتابی به نام ((صوره الارض)) در جغرافیا تألیف نمود که مقاله اول آن درباره نقشه برداری است.اصطخری کتابی به نام مسالک الممالک نوشته است.

ابن حوقل در قرن چهارم هجری می زیسته وی جغرافیدان و سیاح بزرگی بوده که مشاهدات خویش را به نام ((صوره الارض)) تدوین نموده است. مقدسی جغرافیدان و سیاح دیگری است که پس از سالها سیر و سیاحت در بلاد اسلامی به تدوین ((احسن التقاسیم فی معرفه الاقالیم)) پرداخت. سرآمد دانشمندان نجوم و ریاضی و جغرافیا ، ابوریحان بیرونی است که در قرن پنجم هجری قمری می زیسته است. روش ترسیم طول و عرض جغرافیایی بر روی نقشه ها را در کتاب آثار الباقیه به تفصیل ذکر نموده است. که بعدها اروپائیان آن روش را تکمیل نمودند.مشهورترین جغرافیدان و کارتوگراف قرن ششم ((ادریسی)) است. یکی از نقشه های دستی ترسیمی جهان نمای فارسی در موزه اسکوریان مادرید وجود دارد که ظاهراً در قرن هشتم هجری قمری تهیه شده است. جرج سارتن در کتاب تاریخ علوم، بزرگترین دانشمندان ایران را خواجه نصیرالدین طوسی می داند وی بنیانگذار رصدخانه مراغه و از دانشمندان بزرگ جهان است. خواجه نصیرالدین طوسی می داند دارای تألیفات زیادی در ریاضیات از جمله رساله الغناء است که در آن مثلثات مسطحه و قضایای هندسی و مثلثات کروی به تفضیل بررسی ده و به تعیین اضلاع مثلث کروی پرداخته است. یاقوت حمودی یکی دیگر از جغرافیدانان و سیاحان نامی است که کتاب معجم البلدان نوشته وی درباره فرهنگ جغرافیایی می باشد. در قرن هشتم هجری دو جغرافیدان بزرگ،‌ یکی ((ابوالفدا )) صاحب کتاب تقویم و دیگری ((حمداله مستوفی)) که کتاب ((نزهه القلوب)) از آثار ایشان می باشد، زندگی می کردند. خلاصه این که در مکتب حیات بخش اسلام و در حوزه علمی صدر اسلام و در دانشگاه بزرگ امام جعفر صادق (ع) ، ستارگان علمی در جهان دانش و خرد رشد یافتند که درخشندگی آنها در قرون متمادی پرتو افکنده ، شعاع دانش آنها ری، شام، خوارزم، بغداد، الجزیره، مصر، اندلس،خراسان و ماوراءالنهر را روشن کرد.
نقش مسلمانان از نظر انتقال دانش و بررسی و توجه به آن در قرن دوم و سوم هجری به اوج خود رسید و مراکز علمی پذیرای متفکران و دانشمندان جهان آن روز گردید. قرن چهارم و نیمه اول قرن پنجم عصر ظهور اندیشه ها و ابداعات است. نقش دانشمندان در بخش عظیمی از جهان بسیار چشمگیر است. به تدریج انتقال علوم از طریق کشورهای مختلف همچون اسپانیا و سیسیل و ایتالیا و غیره به اروپا انجام گرفت. نفوذ این اندیشه ها و تفکرات زمینه تحولات علمی در اروپا گردید و زمینه رنسانس علمی فراهم شد.

رنسانس علمی(توسعه و پیشرفت کارتوگرافی در جهان)
در اواخر قرون وسطی و در پرتو اثرات دانش مسلمین، در اروپا، ترسیم نقشه های سواحل مدیترانه روبه پیشرفت و ترقی نهاد و نوع تازه ای از نقشه های دریایی( پورتولان- نیمه دوم قرن سیزدهم میلادی) به وجود آمد که بر روی آنها، سواحل و موقعیت دقیق بنادر به خوبی مشخص و ترسیم شده بود. با توجه به استفاده از قطب نما در آن زمان، شمال در نقشه ها کاملاً مشخص شد. اساس توسعه و رشد کارتوگرافی در قرن چهاردهم میلادی در پی توجه به نقشه های علمی از نظر چاپ و نیز اکتشافات بزرگی بود که به ترقی علوم زمینی از جمله کارتوگرافی و نقشه برداری منجر به گردید. البته نباید فراموش کرد که اختراع ابزارهایی چون قطب نما، کشتیهای مجهز و دیگر وسایل در این امر تأثیر به سزایی داشته اند.
با مشاهده نقشه های مختلف، شکوفایی کارتوگرافی در قرن شانزدهم روشن گردید. در نقشه ای که ژوان دولاکوزا تهیه کرده است، کشور کانادا طوری ترسیم شده که کابوت در سفرنامه خود شرح داده است و آمریکا به شیوه ای که کرستف کلمب بیان نموده، ترسیم گردیده است. همچنین برزیل طبق آنچه ((کلبرال)) و نیز آنچه که ((واسکودگا)) در مسافرت به طرف هند کشف کرده بودند، به خوبی نشان داده شده و لذا با همه نقشه های قبلی متفاوت بوده و مشهورترین نقشه این دوره به حساب می آید. البته در نقشه والدزمولر آلمانی( سال 1507 میلادی) آمریکای شمالی و جنوبی به طور واضح نشان داده شده است. مسافرت ماژلان و همراهانش به دور دنیا در سال 1522 میلادی تمام شد و نتایج آن سفرها، ترسیم نقشه های بهتر و صحیح از جهان بود.
ریپر (سال 1539 میلادی) کارتوگراف پرتقالی که در دربار پرتقال کار می کرد، تنگه ماژلان و اقیانوس کبیر را به خوبی در روی نقشه نشان داد. پس از ساخت کره مارتین بهایم، کره های بزرگ و کوچک جغرافیایی تهیه شد.



توضیح عکس: اطلاعات اکتشافاتی که توسط پرتقالیها پس از چندین سال مسافرت در طول آفریقای غربی انجام و جمع آوری شده بود، سرانجام توسط ((مارتین بهایم)) بر روی کره ای که او ساخته بود(سال 1492 میلادی)، آورده شد، که شاید قدیمی ترین کره ساخته شده در دنیا باشد. در سال 1492 میلادی آمریکا کشف گردید که روی کره ساخته شده مارتین بهایم نیامده بود.

در ایتالیا : کارتوگرافی تغییر و تحولات زیادی یافت و افرادی چون ((باتیستااکسن)) اهل ونیز فعالیتهایی در این زمینه انجام دادند و او از اولین کسانی بود که قسمت جنوبی کالیفرنیا را در محل صحیح خود نشان داد.



در هلند: اوایل قرن شانزدهم، فعالیتهای زیادی در کار تهیه نقشه شکل گرفت. مرکاتور پدر کارتوگرافی در قرن شانزدهم میلادی در هلند می زیست. وی اولین نقشه جهان را در سال 1558 میلادی با سیستم تصویر استوانه ای هم شکل چاپ کرد. او مسئولیت یک مؤسسه تهیه نقشه را به عهده داشت. مرکاتور نقشه های مختلفی از اروپا ترسیم نمود و مجموعه نقشه هایش را به نام اطلس بعدها توسط پسرش منتشر ساخت. سیستم تصویر پیشنهادی مرکاتور در معروفیت وی نقش بسیار مؤثری را ایفاد کرد در دریانوردی بسیار مورد بهره برداری است.



فرانسویان : ابتدا بیشتر به تهیه نقشه های ترسیمی ((پورتولان)) پرداختند و بعدها تهیه نقشه در آن کشور توسعه بیشتری یافت. خانواده ((نیکلاسانسون)) نقشه های زیادی از جاده ها و رودخانه ها تهیه نمودند.

در انگلستان : نیز کارهایی صورت پذیرفت. از اشخاص مشهور این کشور در قرن شانزدهم، ((کریستوفرکاستون)) می باشد. کار مهم وی تهیه اطلسی از نقشه های محلی و منطقه ای انگلستان بود که در سال 1579 میلادی منتشر گردید.
بعدها فکر ایجاد نقشه های دقیق و بزرگ مقیاس که امروز به آنها نقشه های توپوگرافی می گوییم به وجود آمد. اولین نقشه زیر نظر نوه کاسینی در سال 1747 میلادی ترسیم شد. از این به بعد سایر کشورهای جهان دست به تهیه نقشه های توپوگرافی زدند که بیشتر در جهت اهداف نظامی به کار می رفت. در سالهای (1882-1818 میلادی) نقشه های ((اتاماژور)) ستاد ارتش فرانسه به گونه ای تهیه شدند که در آنها ارتفاعات به صورت برجسته نمایش داده شده بودند.
بعد از مدتی هاشورزنی با استفاده از منحنی میزان و سپس از رنگهای هیپومتریک و سایه روشن و نقشه های برجسته روی پلاستیک معمول شد. آکادمی علوم فرانسه در سال 1790 میلادی مأمور یکنواخت کردن مقیاس اندازه گیری می شود و واحد 1:4000،000 نصف النهار زمین را در نظر می گیرد. در سال 1875 میلادی بیست کشوری که در کنفرانس مربوطه شرکت داشتند سیستم متریک را قبول کردند و این مسئله کمک زیادی به کارهای ژئودزی و نقشه برداری و کارتوگرافی نمود. با ورود هواپیما و دستگاههای فتوگرامتری به صحنه نقشه و نقشه برداری، تحولات گسترده ای صورت پذیرفت زیرا معلوم شد که با صرف وقت کمتر می توان نقشه های توپوگرافی دقیق تر تهیه نمود. به مرور، ماهواره ها در کارهای عکسهای هوایی وارد شدند و امروزه سیستم کارتوگرافی اتوماتیک، کار تهیه نقشه را بسیار دقیق و آسان نموده است. نقشه ها، دیگر برای یک هدف خاص تهیه نمی شوند بلکه بسیاری از فعالیتهای بشر بر روی زمین را پاسخگو هستند.



کارتوگرافی در ایران
با یک بررسی اجمالی مشاهده می شود که در جنگها و لشکر کشی های مختلفی که در طول قرنها از طرف حکام و سلاطین ایران، به منظور کشورگشایی و یا مقابله با هجوم بیگانگان وجود داشته است، جهت تعیین مسیرها، حفظ حدود و ثغور مرزها، شناسایی مناطق حمله و اردوگاهها و خیلی از موارد دیگر نقشه هایی تهیه شده است که نمونه های آن در کتب تاریخ نظامی ایران ملاحظه می گردد.
اینک در این بحث، به فعالیتهای کارتوگرافی در ایران در گذشته نه چندان دور اشاره می شود. در سال 1009 هجری قمری،جلال الدین منجم باشی یزدی معروف به جلال منجم ، با همکاری سه نفر دیگر از دروازه شهر اصفهان تا شهر مشهد را با طنابی به طول پنجاه ذرع ، اندازه گیری کردند و در مدت بیست و هشت روز مسیری که عبارت بود از اصفهان به نطنز ، کاشان ، خوار ، سمنان ، دامغان ، میامی ، سبزوار ، نیشابور تا مشهد پیمودند که جمعاً 199 فرسخ و 82 طناب و 25 ذرع شد.
از قرن شانزدهم میلادی به بعد رفت وآمد بین اروپا و آسیا بیشتر شد. روابط سیاسی و استعماری کشورهای اروپا با ایران در دوره قاجار به اوج خود رسیده بود ، در این زمان تحولات گسترده علمی که پس از رنسانس در اروپا شکل گرفته بود باعث گردید که عده ای را در جهت فراگیری دانش جدید به اروپا اعزام کنند.



یکی از افرادی که برای فراگیری علوم جدید به اروپا رفت ، میرزا جعفر نام داشت. وی در آنجا رشته نقشه برداری را فرا گرفت پس از بازگشت از اروپا لقب مهندس باشی گرفت و در تعیین خط مرزهای ایران وعثمانی شرکت نمود. تألیفات او عبارت است از کتاب جغرافیای جهان ، خلاصه الحساب و رساله تحقیقات سرحدیه. در همین زمان فرد دیگری که در این رشته فعالیت می نمود ، دانشجویی به نام (میرزارضا) بود که او هم کتابی در جغرافیایی ایران همراه با نقشه هایی تألیف کرده است. بعدها نقشه (دارالفنون) را میرزارضای مهندس ترسیم نمود. میرزاتقی خان امیرکبیر با توجه به نیاز به متخصصین علوم و فنون مختلف طرحی اندیشید تا با جذب اساتید از کشورهای خارج به ایران، رشته های گوناگون تحصیلی را دایر کند. لذا با طرح ایجاد مدرسه دارالفنون در پی آن شد و شخصی را مأمور نمود تا اساتیدی را از اطریش جذب و دعوت نماید. در زمان صدارت امیرکبیر دارالفنون تأسیس شد. علومی که در آنجا تدریش می شد عبارت بودند از ریاضیات، معدن، فیزیک، شیمی، پزشکی، تاریخ و جغرافیا، توپخانه، سوارنظام و نقشه کشی(کارتوگرافی) که در رشته نقشه کشی(کارتوگرافی) نقشه های مختلف بزرگ مقیاس تهیه نمودند. عبدالرسول خان پسر عبذالحسین خان پسر حاج محمد حسین خان نوه صدراعظم اصفهانی، اولین مهندسی بود که اطراف تهران را نقشه برداری کرد. این شخص در زمان امیرکبیر مأمور ممیزی بلوکات اطراف تهران شده بود و مسئولیت نقشه برداری روستاهای ایران را به عهده داشت.



توضیح عکس: نقشه تمام ممالک محروسه دولت ایران
نقشه هایی از ورامی، شهریار، غاز و فشاپویه تهیه نمود. مقیاس آنها هر سانتی متر معادل نیم فرسخ بود(قریب 1:311000) و در دارالفنون استادان اطریشی تدریس می نمودند و چند نفر از ایرانیان همچون عبدالرسول که در پاریس درس خوانده بود با استادان خارجی در تدریس همکاری داشتند. یکی دیگر از افرادی که در فرانسه تحصیل نقشه برداری نموده بود میزا ارکی مازندرانی نام داشت. در سال 1275 هجری قمری یک استاد اطریشی با کمک دو نفر از دانشجویان مدرسه دارالفنون به نامهای ذوالفقار و محمدتقی خان، نقشه ای از تهران تهیه کردند که می توان گفت اولین نقشه مقیاس داری است، که با اصول علمی تهیه شده است. در سال 1297 هجری قمری میرزا مهدی خان سرتیپ مهندس از طرف دولت مأمور سیاحت بلوچستان شد که قسمت عمده سیستان و بلوچستان غربی از جمله ناحیه سرحدی و مرزی را دور زده و نقشه ای تهیه نمود که همراه با گزارش مسافرت خود ارائه کرد. یکی دیگر از دست اندرکاران نقشه برداری حاجی میرزا غفارنجم الدوله از دانشجویان دارالفنون بود. وی پس از فارغ التحصیل شدن سالها در آنجا تدریس می کرد. و از وی نقشه ای به جا مانده که در سال 1275 هجری قمری تهیه شده است. برادرزاده اش میرزا محمود نجم الملک که از عمویش ریاضی و نقشه برداری را فرا گرفته بود نقشه استاد اطریشی خود را کامل نمود. شاگردان این شخص نیز هر کدام یک سمت تهران را نقشه برداری نمودند. وی نقشه تکمیل شده را رد مقیاس 1:40000 به چاپ رسانید. بعد میرزا فضل الله یاور، تمام آنها را در یک برگه ترسیم کرد بدین ترتیب تا دو فرسخی اطراف تهران نقشه برداری شده بود.



توضیح عکس: نقشه عبدالغفار تهران
حاج نجم الدوله در سال 1299 ه.ق به مکه مشرف شد. و از طرف دولت وقت (ناصرالدین شاه) مأموریت داشت که از سد اهواز دیدن کند. وی در طی راه از تهران تا خوزستان را به مقیاس 000/500: 1 با قدم اسب در حال سواره با قطب نما و ساعت، نقشه برداری کرد. همان نقشه را مجدداً‌ در سال 1306 ه.ق در مأموریتی که به آن خطه داشت، تکمیل نمود. در سال 1298 ه.ق توسط هفت نفر از دانشجویان دارالفنون نقشه ای به مقیاس 1:25000 از روستاهای تهران، دولاب ، دوشان تپه تا ازگل، سلطنت آباد، تجریش، اوین، ونک، امیرآباد، تا امامزاده حسن(ع) برداشت گردید. در سال 1307 ه.ق دو مهندس ایرانی بنام محمدحسن میرزا و علی خان از تهران به فیروزآباد فارس مسافرت کردند تا نقشه راهها را با توضیحات لازم، به دولت وقت ارائه دهند. نقشه نسبتاً کاملی از راهها، شهرها، قصبات، کوهها و رودخانه های مسیر و اطراف آن برداشت نمودند و به علاوه اطلاعات مفیدی درباره آن نقاط به دست آورند که عین آن نقشه و یادداشت های آن دو نفر در کتاب جغرافیای مفصل ایران تألیف مسعود کیهان درج شده است. حاح نجم الدوله بعد از برداشت و چاپ نقشه تهران، به همراهی شاگردانش که از دارالفنون بودند نقشه های پاره ای از آبادیهای اطراف تهران از قبیل دولاب، بهجت آباد، جلالیه، باغ شاه، امام زاده حسن، جی، خانی آباد، بریانک، اسفندیاری، یخشی آباد و علی آباد را نیز به مقیاس 1:4000 نقشه برداری کرد، ولی آن نقشه به چاپ نرسید و نسخه های خطی آنها هنوز موجود است. میرزا محمدعلی خان سرتیپ و پسرش میرزا عبدالرحیم کاشف الملک ( در سال 1308 ه.ق ) از طرف دولت وقت مأموریت فنی درکمیسون تحدید سرحد ایران و افغانستان را (قسمت هشتاران) به حکمیت ژنرال انگلیسی به عهده داشتند. از سال 1308 ه.ق تا سال 1311 ه.ق دانشجویان شاگرد اول پیاده نظام به همراه معلم آلمانی پیاده نظام دارالفنون بود. وی نزد نجم الدوله و نجم الملک به فرا گرفتن ریاضیات و مهندسی نقشه برداری پرداخت. پایه گذار نقشه برداری جدید ایران بود و به تکمیل نقشه 1:12500 تهران که توسط دانشجویان و معلم آنها تهیه شده بود، همت گماشت و مناطق دولاب، دوشان تپه، نجف آباد، هاشم آباد، دولت آباد، فرح آباد، خانی آباد، یخشی آباد، قلعه مرغی، امام زاده حسن(ع)، باغ شاه و امیرآباد را با قدم نقشه برداری کرد. در سال 1308 ه.ق به ترسیم نقشه ایران پرداخت. وی در انجام این کار تعدادی از نقشه های اروپایی را با هم مقایسه و با تحقیقات محلی آنها را تصحیح نمود. در سال 1314 ه.ق برای ضبط نامهای صحیح جغرافیایی، روش پژوهشی علمی را پیش گرفت و در پایان سال، نقشه ایران را در دو رنگ سیاه و قهوه ای به مقیاس 1:400000 منتظر ساخت.
مهندس بغایری از سال 1318 ه.ق به بعد نقشه های سابق را به مقیاس 1:1000، 1:2000، 1:4000، 1:6250، 1:8000، 1:12500، به وسیله اسباب و ابزار آلات جدید اختراع و به کمک شاگردان خود تجدید کرده و آنها را به چاپ رسانید. سپس نقشه کاملی هم از اطراف تهران تا ده فرسخ به مقیاس 1:25000 برداشت نمود که متأسفانه آن نقشه به چاپ نرسید. وی چند کره جغرافیایی زمینی و سماوی تهیه نمود. در زمان مظفرالدین شاه در دبیرستانها به تدریس ریاضیات و نقشه کشی پرداخت. در سال 1325 ه.ق از طرف وزیر مالیه مأمور تهیه نقشه ممیزی تهران شد و این نقشه حدود سال 1328 ه.ق به پایان رسید. وی به درخواست فرماندار تهران، نقشه جامعی از حوزه فرمانداری تهران با مقیاس 1:200000 تهیه کرد.
پس از مشروطیت، در ارتباط با اختلاف مرزی بین ایران و عثمانی قرارشد، خط مرزی تا ماکو علامت گذاری و نقشه برداری گردد. ریاست هیئت ایرانی را مهندس بغایری به عهده داشت.این هیئت ، عملیات مثلث بندی و نقشه برداری را به طور مستقل انجام می داد. در پی جنگ جهانی اول، عملیات متوقف و نیمه کاره رها گردید. در سال 1340 ه.ق یک هیئت مرزی به سرپرستی فنی بغایری به خراسان اعزام گردید و به کار نقشه برداری و تعیین حدود پرداخت . مرزهای بلوچستان و مقداری از سیستان و تمام سرحدات افغانستان و سرحد مغان از پیله سوار تا کنار ارس را نقشه برداری کرد. سپس، از خلیج فارس کوشک قریب 20 فرسخ را نقشه برداری نمود. پنج سال هم از سال 1351 ه.ق تا سال 1356 ه.ق از اقریداق تا اشنویه را که سرحد کشور ترکیه با آذربایجان می باشد برای تحدید حدود نقشه برداری کرده است. تألیفات وی عبارت هستند از: جغرافیایی و نامهای پنج قطعه عالم و جغرافیای مفصل آسیا و اروپا، گردآوری واژه های جغرافیایی و نامهای روستاهای ایران، تطبیق تقویمهای شمسی و قمری و میلادی، کمک به استخراج قبله هزار و چهارصد نقطه از شهرهای معروف جهان، ثبت آب و هوای ایران با بارومتر به مدت 45 سال.
در سال 1300 ه.ش سنگ بنای یک ارگان رسمی نقشه برداری گذارده شد و آن تشکیل شعبه نقشه برداری و نقشه کشی درارکان حرب (ستاد ارتش) بوده که در مسیر تحول خود به سازمان جغرافیایی، تغییر نام پیدا کرد.

منبع: gisement

  

تاریخچه مسجد دامغان

 آگاهی ما از تاریخ اولیه دامغان بر اساس گزارش حفریات باستانشناسی و اطلاعاتی نه چندان واضح از منابع تاریخی استوار است. شاید نام قدیم دامغان چشمه علی باشد. در کتاب جغرافیای دامغان نام چهل ستون هم آمده است.

وجود قدیمیترین مسجد پای برجای ایران یعنی تاریخانه در نزدیکی مرکز شهر کنونی دامغان نشانه ایست بر وجود مدنیت پیشرفته در دامغان قرن 10 میلادی.

زمانیکه دامغان مرکز شهرستان کومس را گرفت و یا در دوره حکومت برکیارق مرکزیت گرگان و خراسان غربی را داشت در قرن 11 میلادی به اوج اهمیت خود رسید.چندین اثر ساختمانی از این دوره در دامغان باقی مانده که عبارتند از: دو مناره بسیار زیبا و آرامگاه های پیر علمدار و چهل دختران.

وضعیت قرار گیری ابنیه مهم در شهر نیز یکی دیگر از نکات جالب توجه نقشه لینتر میباشد.این ساختمانها بطور کمانی از حومه ارگ شهر شروع و به تاریخانه ختم می شود.

لینتر: یکی از اعضای هیئت اشمیت که نقشه ای از شهر تهیه کرده.

این هلال احتمالا نشانگر محوطه مهم و اصلی شهر دامغان است.این هلال یا کمان شهر را به دو قسمت تقسیم کرده است.

سیر تحول مساجد درایران از زمان احتیاج به فضاهای عبادی سیاسی و نماز جماعت وجمعه مسلمانان  سه طریق زیر را طی می کند:

الف) ساخت مساجد با سبک و اسلوب و شیوه مساجد اولیه مسلمانان در سرزمین عربستان

ب )تبدیل و تغییر اماکن مذهبی جاهلی و بازسازی آنها (در صورت امکان) بصورت معماری مساجد اسلامی

ج) شروع حرکت مستقلانه معماری اسلامی

شهر های ایران 2 -  به کوشش محمد یوسف کیانی – انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی- (1366)  ص 334 و337 و 346

تاری یعنی خدا و تاریخانه یعنی مسجد . این مسجد براساس شیوه عربی مسجد مدینه ساخته شده . حیاط مرکزی مربع شکل و بدون حوض است و در جبهه شمالی و شرقی دارای رواقهای سر پوشیده با یک ردیف ستون است.

در جبهه جنوبی صحن شبستان (تالار ستوندار)نیز با سه ردیف ستون موازی دیوار قبله و شش ردیف ستون عمود بر این دیوار ، جمعا 18 ستون وجود دارد.

مسجد در معماری ایران – حسین زمرشیدی – انتشارات کیهان –زمستان 1374- ص24

صحن مسجد مستطیل : 72/26  طول و  72/25  عرض

ستونهای مدور و محکم با آجرهای بطول و عرض و قطر  35.34.7

محیط ستونها 490 سانتی متر و ارتفاعش  284  سانتی متر است . ارتفاع تا پشت بام 6 متر تمام است.

د ریکطرف مسجد سه دهانه وجود دارد = دهانه وسطی 12 و 14و  03/5 عرض دارد.

محراب و منبر مسجد در این دهانه هست که عرض هر یک از شش دهانه یا ایوان در طرفین دهانه وسطی واقع شده بیش از 36/6 متر نیست.

ارتفاع کنونی مناره 26 متر و 86 پله دارد.محیط آن 13 متر و چند سانتی متر کم است.

در ارتفاع 5/10 متری کتیبه ای ازآجر وجود دارد بخط کوفی به عرض 130 سانتی متر که فقط

 (( الامیر السید الجل ))  از آ ن خوانده میشود.

((طبق کتیبه کوفی مسجد ، مناره به همت بختیار بن محمد، در قرن پنجم احداث و به مجموعه زیبای تاریخانه الحاق .

شده است.

در بنا کتیبه تاریخ دار یافت نشده ! گنجنامه ها (مساجد) – فرهنگ آثار معماری ایران- انتشارات روزنه – زیر نظر کامبیز حاجی قاسمی – 1382 –ص 76 )

آجرهایی که در ساختمان بکار رفته به قطر 4 تا 4.5 سانتی متر و بطول و عرض 12 سانتی متر و آجرهای تزئینی خارجی به طول و عرض 17 یا 17.5 و ضخامت 5/3 سانتی متربوده است و ارتفاع مناره در قدیم بیشتر بوده است.

مسجد در معماری ایران – حسین زمرشیدی – انتشارات کیهان –زمستان 1374-ص24

تاریخ هنر معماری ایران در دوره اسلامی – محمد یوسف کیانی – انتشارات سمت – بهار1385 – ص   42))

قبله مساجد قدیمی ایران در میان 50 و 60 درجه شمال شرقی و جنوب غربی نسبت به جهت شمال مغناطیسی ساخته شده ...و تاریخانه در 60 درجه .

تاریخانه از حیث نقشه بقدری بیگانه از ایران است و از حیث ساختمان بقدری ایرانی است که یکی از مسافران (ایستویک ) تصور کرده که خرابه های آن خرابه یکی از معابد یا یکی از قصرهای دوره شهر هکاتم پلیس شهر صد دروازه است.

بطور کلی هفت ناو عمود بر دیوار قبله  دارد که دو ناو کناری در دنباله خود رواقها ی طرفین حیاط را نیز شامل می شود . ناو وسطی عریض تر و مرتفع تر است و در انتهای آن محراب و منبر قرار دارد. قطر ستونهای شبستان 60/1 میباشد ولی قطر ستونها برای گذاشتن قوسها کمتر است .

سقف  ناوهای عمود بر حیاط (( گهواره ای )) نا م دارد.

قوس سقف رواقهای اطراف حیاط بیضوی و کمی شکسته است.جمعا هشت ورودی داشته است.

سه ورودی از ضلع غربی و پنج ورودی ازضلع شمالی . مناره بنای اصلی از خشت بر پایه چهار گوش ساخته شده بود که اکنون فقط پایه آن موجود است . مناره فعلی این مسجد که 25 متر ارتفاع دارد مربوط به دوره سلجوقی و از بناهای بختیاربن محمد ساخته شده است.

قوسهای تاریخانه مرحله ایست بینابین تحول قوس بیضوی ساسانی به قوس جناغی اسلامی.

بانیان و سازندگان بنا: مناره مسجد را امیر بختیار محمد مشهود به ابوحرب حاکم مشهور قومس ساخته شده است.بقعه پیر علمدار در دامغان از آثار این امیر و آرامگاه پدر اوست.

مقدسی در کتاب خود به مسجد جامعی پاکیزه و نیکو در شهر دامغان اشاره کرد که در محدوده جنوب شرقی دامغان کنونی قرار داشته است.

مسجد در معماری ایران- حسین زمرشیدی- انتشارات کیهان-زمستان 1374- ص 20

جغرافیای دامغان –نگارش اقبال معنایی – چاپخانه آفتابص 37 و 38 و 39

مولف مرات البلدان ساخت بنای تاریخانه را به حکم امیر المومنین نسبت داده است و آندره گودار تاریخ ساخت این بنا را اواسط قرن دوم هجری قمری در زمان ( خلافت هارون الرشید) ذکر کرده است.

سیر تحول بنا : درباره تاریخانه و زمان ساخت بنای اولیه آن صاحب نظران زیادیصحبت کردند در وجه تسمیه این بنا گفته ان که تاری به معنای خداست و تاریخانه یعنی خدای خانه

در ایران مسجد تاریخانه از قدیمیترین بناهای بعد از اسلام است.

عده ای بر این نظرند که این مسجد قبلا آتشکده بوده و پس از تسلط اعراب آنرا ناری خانه خواندن و سپس به تاریخانه معروف شد. یکی از مولفان بناها و شهر دامغان انتساب تاریخ احداث تاریخانه در این محل را به زمان خلافت منصور دوانیقی (136-158) ارجح میداند.

وی نوشته است که اشمیت در سال 1935 پایه های مسجد بزرگی مشابه تاریخانه را در ری باستا ن از زیر خاک بیرون آورد که ظاهرا به امرالمهدی ، پسر منصور ، د رایام حکومتش بر ری و قومس ساخته بودند و بعید نیست که او در قومس نزدیک ری نیز به چنین کاری فرمان داده باشد.به هر حال مسجد تاریخانه تا قرن پنجم هجری قلب و مرکز شهر بود.

این بنا که از زلزله های قرون سوم و چهارم هجری قمری به سلامت رسته بود همچنان مسجد اصلی و جامع شهر ماند.در حدود سال 417 مناره جدیدی برای مسجد ساخته شد این مناره در جای مناره خشت و گلی اولیه قرار ندارد و د رکنار آن بنا شده است.

بر اساس توصیف مولف مرات البلدان در قرن 13 تنها چند ستون از این بنا باقی مانده . مولف تاریخ قومس آورده که میرزا آقا عاملی از وعاظ دامغانی با کمک مالی اهالی طاقهای مسجد را بازسازی کرد اما در این بازسازی حالت اولیه طاقها را اعاده نکردند و به روش معمول آنزمان ساخت.او افزود که از شمال غربی سه دهانه رو به جنوب شرقی و پنج دهانه دیگر رو به شبستانهایی باز میشده که اکنون خراب شدند.

گنجنامه ها (مساجد) – فرهنگ آثار معماری ایران- انتشارات روزنه – زیر نظر کامبیز حاجی قاسمی – 1382 – ص 76 و77

بنا به تحقیق محمد کریم پیرنیا صورت اولیه بنای تاریخانه د رگذرزمان تغییراتی کرده است مثلا دهانه وسط شبستان جنوبی بزرگ تر شده که نمای مسجد نیز گویای همین تغییر است و چنان که مشاهده میشود دهانه وسط از دهانه های دیگر مرتفع تر است.شکل  اولیه سایر نماها به همین صورت وبا قوس های بیضی شکل بوده ،  قوس های جناغی را بعدا زده اند ، بطوری که پاکار قوس  ها ی بیضی شکل و جناغی یکی بوده است.د رقسمتی از بنا هنوز قوس  های بیضی باقیمانده و شکل های اصیل و غیر اصیل قابل تفکیک است.

جز برخی از دیوارهای فرو ریخته و نقشه های پی که از اکتشافات باستان شناسی بدست آمده قدیمی ترین ساختمان اسلامی در ایران تاریخانه دامغان است که در اواخر سده هشتم ساخته شده

پایه ها ی عظیم تاریخانه که محکم تر از حد نیاز بناست اعتمادی آرام پدید می آورد ، ضرب آرام طاقنماها ، طاقها ی محکم که با سادگی و صرفه جویی طراحی شده ، سقف کوتاه که مربوط به سایه ست ، همه در طرحی از نسبت های هماهنگ و اثری باوقار متحد شده است.بدین سان شکلی حاکی از هدف ها و بینش های تازه مکمل عاطفی تاریخانه شده و اثر تازه ای بر جای نهاده است.

معماری ایران- پوپ – ترجمه غلامحسین افشار-انتشارات فرهنگان- . ص 78 وص 80

گنجنامه ها (مساجد) – فرهنگ آثار معماری ایران- انتشارات روزنه – زیر نظر کامبیز حاجی قاسمی – 1382 – ص 76 و77

در تاریخانه دامغان شبستانی بوده است که اکنون بدون آسمانه است ولی جای تهرنگ آن نمایان است.هردو اتاق دارای تاق آهنگ هستند ، ویرانه اتاق دیگری نیز در کنار دیوار شمالی (درآیگاه کهن مسجد) هست که پیش از کاوش دقیق نمیتوان  چیزی درباره آن گفت.

تاریخانه دامغان نیز یکی از کهن ترین ساختمان ها د رشیوه خراسانی است . نقشه ساختمان بر پایه همان شبستان ستوندار است که بعدها در آن تغییراتی داده اند.برای نمونه دهانه میانی شبستان جنوبی بلندتر و بزرگتر شده است.نمای مسجد نیز دگرگون شده است و چفد های مازه دار بیز به چفد های تیزه دار و جناغی تبدیل شده اند.البته پاکار چفت ها تغییری نکرده است.هنوز چفت های مازه دار کهن در ساختمان دیده میشود که نشاندهنده اصالت آن است.پس نیارش این ساختمان نیز همچون ساختمانهای شیوه پارتی است.

مقایسه مسجد فهرج و تاریخانه :

آسمانه مسجد فهرج بلندای چشمگیری دارد و تلاشی برای کوتاه کردن و مردم واری در آن نشده و شکوهی غرور آمیز دارد.گرچه تهرنگ آن ساده تر از تاریخانه است ،چون شبستان تابستانی تاریخانه دارای هفت دهانه در سه دهانه است.

در حالی که فهرج تنها پنج دهانه د ردو دهانه دارد.

در میانسرای تاریخانه دهانه ایوانهای شرقی- غربی بیشتر از فهرج است.

چفد های تاریخانه به جناغی تبدیل شده اند ولی فهرج هنوز خاگی ( بیضی) است. پوشش و آرایش طاقها کوچکترین تفاوتی با تاقهای ساسانی ندارد.

سبک شناسی معماری ایران – محمد کریم پیر نیا  ص 140 و 141

احتمالا تاریخانه بر بقایای بنای قدیمی تری متعلق به قبل از اسلام یا صدر اسلام   ( شاید آتشکده یا معبدی) تشکل یافته.

گرچه گدار با شواهدی اواسط قرن دوم هجری و زمان هارون الرشید را عصر احداث مساجد ساده به سبک عربی وبا عناصر معماری ساسانی در ایران دانسته که تاریخانه جزو ان است اما به حدس نویسنده زمان خلافت منصور دوانیقی (158-136 ق ) جهت تاریخ بنای تاریخانه مرجح تر است.

نکته دیگر: اندازه قطر ستونها با ستونهای کاخ یافت شده در تپه حصار از دوره ساسانی برابر است که نشاندهنده تداوم معماری ساسانی در دوره اسلامی است.

در زمان مرگ حسن بن نصر فیروزان ، امیر اجل بختیاربن محمد معروف به ابوحرب حاکم مشهور قومس مناره تاریخانه را بر پا ساخت.( حدود 417 ...طبق کتیبه )

همزمان با تاریخانه مناره مسجد جامع سمنان و

 برج مقبره ای پیر علمدار نیز بنا شد و در این دوره دامغان بعنوان مرکز حکومتی از توسعه لازم برخوردار بود.

«محمد منصور فلامکی»، استاد معماری دانشگاه تهران، با رد این ادعا که کبوتر خانه ها قدیمی ترین بناهای ضد زلزله ایران هستند، اولین بنای ضد زلزله را در ایران مناره ها و گل دسته هایی دانست که پیش از اسلام در ایران ساخته شده اند. فلامکی معتقداست که مناره ها و گل دسته های مساجد برداشتی از مناره های قدیمی ایران است که پیش از اسلام ساخته شده و کاربرد .

تقدسی داشته است

تاریخانه را اولین بنای ضد زلزله ایران دانستند .

بناها و شهر دامغان – نشر فضا -1368 ص 36 و 37 و 38

معماران مسلمان برای بهره مندی از تقدس این مناره ها مساجد خود را به شکل آنها می ساختند. به کار بردن آجر و میان تهی بودن این مناره ها که ملاتی ضعیف تر از آجر دارند، ضربه های ناشی از فشار باد و زمین را می گیرند. اگر فردی نصف راه این مناره ها را به سمت بالا برود، احساس می کند که این بنا در حال لرزیدن است اما پس از گذشت هزار و اندی سال از ساخت آنها هنوز هیچ آسیبی به آنها نرسیده است. مناره های نطنز، دامغان و سمنان از جمله دیگر مناره هایی هستند که ویژگی های یک بنای ضد زلزله را دارد. این بناها گاهی کاربرد آتش افروزی بر بالای خود داشته است و گاهی مرکز دیده بان به حساب می آمده اند.

بناها و شهر دامغان – نشر فضا -1368 ص 36 و 37 و 38

منابع:

ž   سبک شناسی معماری ایران – محمد کریم پیر نیا

ž   معماری ایران- پوپ – ترجمه غلامحسین افشار-انتشارات فرهنگان

ž   گنجنامه ها (مساجد) – فرهنگ آثار معماری ایران- انتشارات روزنه – زیر نظر کامبیز حاجی قاسمی – 1382

ž   مسجد در معماری ایران- حسین زمرشیدی- انتشارات کیهان-زمستان 1374

ž   جغرافیای دامغان –نگارش اقبال معنایی – چاپخانه آفتاب

ž   بناها و شهر دامغان – نشر فضا -1368

ž   تاریخ هنر معماری ایران در دوره اسلامی – محمد یوسف کیانی – انتشارات سمت – بهار1385

ž   مسجد در معماری ایران – حسین زمرشیدی – انتشارات کیهان –زمستان

ž   شهر های ایران 2 -  به کوشش محمد یوسف کیانی – انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی- (1366)

ž   پایگاه اطلاع رسانی فرمانداری شهرستان دامغان

تاریخچه گچ

تاریخچه گچ

تاریخ استفاده بشر از سنگ گچ به عنوان اندود گچى براى سفیدکارى دیواره مقبره ها به پنج هزار سال پیش در کشور مصر مى رسد. در ایران نیز گچ رابطه نزدیکى با صنعت ساختمان سازى داشته و از قدیم یکى از مصالح ساختمانى سنتى ایران بوده است. گچ در بیشتر ساختمان هاى باستانى که تاکنون باقى مانده اند، به صورت آثار گچ برى هاى زیبا دیده مى شود.

تا قبل از سال 1349 در ایران گچ تنها به صورت ابتدایى و با تکنولوژى پایین و به روش سنتى تولید مى شد، ولى عدم تولید انبوه و نامرغوب بودن محصول و نیز بالابودن قیمت تمام شده انگیزه لازم براى تاسیس کارخانجات گچ ماشینى در ایران را فراهم نمود. اولین کارخانه گچ ماشینى درایران، گچ فارس با ظرفیت 500 تن در روز بود که موجب تحول بزرگى درصنعت گچ ایران شد. هم اکنون در گوشه و کنار کشور کارخانجات گچ ماشینى متعدد دیگرى احداث شده اند که بیشتر براى مصارف ساختمانى بکار مى روند.

اصلاح خواص گچ و دوام گچ به وسیله مواد افزودنی

10

گچ ماده‌ای است که در ساختمان مورد مصرف فراوان دارد. امروزه در کشور ما، مصرف عمدة گچ در ساختمانسازی بیشتر در اندود گچ و خاک و سفید کاری دیوارها و سقف‌ها و همچنین به عنوان ملات در اجرای سقف‌های طاق ضربی است. از آنجایی که ملات گچ هوایی است، بنابراین نمی‌توان آن را در محلهای نمناک و یا در ساختمانهای زیر آبی مصرف کرد. استفاده از فرآورده‌های گچی مانند تیغه‌ها و تخته‌های گچی و دیواره‌های خشک (dry wall) و غیره در بخش‌هایی از ساختمان که در معرض شرایط رطوبت قرار دارند، عملاٌ با مشکل مواجه است. استفاده از مواد افزودنی مناسب مانند پلیمرها در جهت ارتقای کیفیت گچ اعم از خواص فیزیکی، مکانیکی و دوام آن می‌تواند نقش بسزایی داشته باشد و استفاده از فرآورده‌های گچی را گسترش دهد.

 تدوین روش ماشینی برای اندود گچ و خاک و سفیدکاری در دیواره‌های ساختمانی

11

انجام عملیات سفیدکاری با گچ و یا گچ و خاک برای دیوارهای ساختمانی به صورت ماشینی از اهداف اصلی پروژه مطرح شده است. با عنایت به زمان گیرش گچ، زمان ساخت و اتصال ملات گچ و یا گچ و خاک یا مشکلات عدیده‌ای مواجه می‌باشد. در این پروژه با بررسی مواد مضاف مختلف، زمان گیرش گچ تحت کنترل مصرف‌کننده قرار گرفته است. با ساخت پمپ مخصوص انتقال ملات گچ به ماله بنایی نیز عملی گردیده است. با انجام عملیات اجرایی، راندمان اجرایی سفیدکاری با ماشین نیز به میزان قابل ملاحظه‌ای افزایش یافته است.

 قدمت هنر گچ بری ایرانی به چه دوره ای می رسد؟

هنر گچ بری ایران در آخرین یافته ها متعلق به دوران ساسانی بوده است و گچ بری های ساسانی از معروف ترین گچ بری های دنیا است که اکنون در موزه های خارجی نگهداری می شود. گچ بری سنتی ایرانی در دنیا جزو معروف ترین هنرهای شناخته شده این کشور است.

* از انواع گچ بری

گچ بری سنتی ایران به آهک بری، کشته بری، کت بری، یک دنبره چدن کاری (برجسته کاری) و نازک کاری و رودرز تقسیم می شود که هر کدام ویژگی مخصوص خود را دارد. مثلا آهک بری جزو ساده ترین گچ بری هاست و کشته بری دارای زیرساختی با رنگ های قرمز، سبز، زرد، سفید است و آثار این نوع گچ بری در موزه ساعت و مجلس یافت می شود.

12

گچ بری دیگری که اهمیت بسیار دارد کت بری است که نقشه آن روی کاغذ کشیده می شود سپس روی محل گچ بری را سوزن زده و مراحل کار ادامه پیدا می کند که باز این نوع گچ بری را می توان در موزه ساعت دید.

یک دنبره گچ بری با نقشه های بند اسلیم و چدن کاری، از سخت ترین نوع گچ بری است که نه تنها کار زیادی را می طلبد بلکه ساعت های متمادی را باید روی این نوع گچ بری ها گذاشت تا به مرحله اجرا برسد.

«نازک کاری»، بیشتر روی گل و برگ های حاشیه و دور قاب ها به کار برده می شود و از جمله گچ بری های ترکیبی دیگر «رودرز» است یعنی گچ بری روی آیینه که از زیباترین انواع گچ بری است که بهترین آثار برجای مانده از این نوع در کاخ سردار اسعد و مسعودیه دیده می شود، به ویژه در قسمت ورودی روی سقف، تاج شاه و آرم های مخصوص آن دوران به صورت آیینه کاری و گچ بری کار شده است.

13

- گچ بری های مسجد جامع ورامین، ثبت احوال حسن آباد، مجلس بهارستان، خانه وثوق و امام جمعه، مرمت گچ بری خانه سردار اسعد، مناره خاتون در آذربایجان خانه سردار ماکو، امامزاده عبدالله بی بی سکینه ... مسجد اعظم ارومیه و ...
هر کدام از این بناها، سال ها و ماه های طولانی زمان برد تا مرمت گچ بری آنها به پایان رسید مثلا مرمت خانه سردار اسعد 5 سال به طور انجامید، زیرا طی 130 سال گذشته مرتبا روی گچ بری ها را با رنگ می پوشاندند و این رنگ ها به مرور زمان برجستگی گچ بری ها را پوشانده بود. بنابراین نخستین اقدام برای مرمت خانه سردار اسعد رنگ زدایی از گچ بری ها بود. گچ بری های مسجد جامع ورامین یکی دیگر از کارهای مرمتی بود که 6 ماه به طول انجامید. البته این بنا زیاد دارای گچ بری نیست زیرا گچ بری های اصلی آن به دلیل وقوع سیل در این ناحیه در سال های گذشته، به طور کلی از بین رفته و تنها گچ بری های بخش های بالای بنا باقی مانده بود.

14

 گچ بری «مناره خاتون» یکی از مهمترین مرمت ها در سال های اخیر بوده است. زیرا بررسی مرمت و احیای گچ بری این بنای تاریخی نه تنها کارشناسان و معماران و مرمت گران آذربایجانی نتوانسته بودند کاری کنند بلکه کارشناسان آلمانی نیز نتوانستند این گچ بری ها را مرمت کنند زیرا آنها نمی توانستند گچ ها را حفظ کنند تا ترک نخورد. آنها نمی دانستند که معماری این بنا همچون معماری بناهای ایرانی است زیرا زمانی این خطه جزو قلمرو ایران بزرگ بوده، در نتیجه از کارکرد اصول گچ بری سنتی ایرانی بی خبر بودند. پس از اینکه گروه معماران و مرمت کاران ایرانی وارد آذربایجان شد و شروع به کار کرد،‌ هیچ کس به موفقیت آنها امید نداشت. اما ترکیبی که برای حفظ گچ روی دیوارهای مناره خاتون به کار رفت. استفاده از «شیره توت» بود که در حفظ و نگهداری گچ بسیار عالی عمل می کند و این نکته ای بود که هیچ کدام از کارشناسان آلمانی نمی دانستند کارشناسان آلمانی بسیار متعجب بودند که چگونه گچ های ایجاد شده دچار ترک و شکستگی نمی شوند.

- زمان به کار برده شده برای ایجاد یک گچ بری بستگی به نوع آن و نقشی که باید در این گچ بری ها به کار برده شود، دارد. اما یک برجسته کاری ساده به اندازه 1 متر، حداقل چهار روز طول می کشد.

15

گچ بری در ایران قدمت بسیار طولانی دارد و مراحل بسیار مختلفی را در دوران های پشت سر گذاشته خود طی کرده است. اما نکته جالب توجه در گچ بری های ایرانی خطراتی بود که در گذشته شامل حال گچ برها می شد و آن به دلیل داربست های سستی بود که وجود داشت. به طوری که سالانه چندین گچ بر جان خود را از دست می دادند و یا اینکه معلول می شدند اما اکنون با گذشت زمان و ایجاد امکانات تا حدودی از این خطرات این موضوع کاسته شده است.

- ابتکار جالبی که در یکی از انواع گچ بری ها به کار می رفت استفاده از خورده شیشه های رنگی در کار گچ بری بود که کار را بسیار زیبا و چشم نواز می کرد.

برای تهیه این شیشه خورده ها، گچ برها آن را از بازار تهیه کرده و در هاون های مخصوصی می کوبند و بعد در کار گچ بری به کار می برند. اکنون این روش دیگر به کار گرفته نمی شود و به جای آن از کنتکس استفاده می شود.

	16

 

تاریخچه کاشی و سرامیک

تاریخچه کاشی و سرامیک
سفالگری از جمله باستانی ترین هنرهای بشری و در واقع سرمنشاء هنر تولید کاشی و سرامیک که نخستین آثار این هنر در ایران به حدود 10/000 سال قبل از میلاد می رسد که به صورت گل نپخته بوده و آثار اولین کوره های پخت سفال به حدود 6000 سال قبل از میلاد بر می گردد .
 ادامه پیشرفت در صنعت سفالگری منجر به تغییراتی در روش تولید که شامل تغییر کوره ها ، اختراع چرخ کوزه گری و هم در کیفیت مواد سفالگری نظیر رنگ آمیزی و لعاب کاری بوده است . زمان آغاز لعابکاری که امکان ضد آب کردن و همچنین نقاشی کردن و زیبا سازی ظروف و سفال ها و تهیه کاشی را مقدور می کرد به حدود 5000 سال پیش می رسد . کاستیها روش و دانش لعاب کاری را از بابل به نقاط دیگر ایران رواج دادند .
بعد از اسلام با تشویق استفاده از ظروف سفالی و سرامیکی به جای ظروف فلزی ، طلا و نقره صنعت سفالگری رشد تازه ای یافت و از صنعت سفال سازی و کاشی سازی برای آرایش محراب مسجد ، ضد آب کردن دیوار حمام ها ، ایجاد حوض و آب نما و انتقال ظروف و .خمره و لوازم و کوزه ها همچنین ، شیب بندی بام ها استفاده شده است.
 ساختار سرامیک
لغت سرامیک از کلمه یونانی « کراموس » به معنی سفال یا گل پخته گرفته شده است و در واقع برای معرفی سرامیک باید گفت که عبارتست از هنر و علم ساختن و کاربرد اشیای جامد و شکننده ای که ماده اصلی و عمده آن خاکها می باشند ( این خاکها شامل : کائولن و خاک سفال است ) . صنعت سرامیک در واقع محدود به ساخت ظروف و وسایل و قطعات سفالی ساده گذشته نیست و کاربردی شگرف در همه ابعاد تمدن و تکنولو?ی نوین بشر امروز دارد . روش ساخت و تهیه .کلیه وسایل سرامیکی تقریبا یکی است و بسته به کاربرد ، تفاوتهای جزئی در روش تولید دارد.

 INCLUDEPICTURE "http://www.irantile.com/images/custom/tile2.jpg" \* MERGEFORMATINET 

لعاب دادن کاشی و سرامیک
برای آنکه سطح جسم درخشنده ، صاف و زیبا ، ضد آب ، ضد شیمیایی و در صورت نیاز آراسته شود روی آن را پس از خنک کردن با یک لایه نازک لعاب می پزند . لعاب ( رنگ معدنی ) به حالت مایع روی جسم خشک شده اندود می شود . لعابها اصولا مواد معدنی و سیلیسی هستند که یک لایه شیشه ای مانند در سطح خارجی سرامیک تشکیل می دهند.

لعاب

لعاب پوشش شیشه ای است که به منظورایجادویژگیهایی ازقبیل:زیبایی،نفوذپذیری دربرابررطوبت و…. درسطح بدنه های سرامیکی ومورداستفاده قرارمی گیرد.لعابها دارای ویژگیهای مهم زیرمی باشند.

1-     لعابهادرمقابل موادشیمیایی باPH اسیدی وقلیایی مقاوم هستند.

2-     وجودلعاب،مقاومت به خراشیدگی سرامیکها راافزایش می دهد.

3-     لعابها،مقاومت گرمایی نسبتا مناسبی دارند.

فریت

فریت بخش بزرگی ازهرسری مخلوط لعاب راتشکیل می دهد.فریت معمولا یک ترکیب سرامیکی است که پس ازذوب،سردشده وبه تکه های شیشه ای تبدیل می گردد.

لعاب فریت شده بهترازلعاب خام قابل استفاده است و  درنتیجه با دقت بیشتری می شودآن رابرای ظروف طراحی کرد.چون لعاب فریت شده،مقدارزیادی ازگازهای نامطلوبی که بعضی ازمواداولیه درموقع پخت آزاد می کند،بوسیله پیش ازذوب خارج کرده است،ایجادحباب نکرده وبرروی بیسکویت سرامیک،ناصافی ایجاد نمی کند.همچنین عمل فریت کردن باعث کاهش انقباض لعاب درهنگام خشک شدن می شود.

تولید لعاب فریت معمولا به دوروش رایج انجام می شود:

1-     Batching.

2-     Continuous.

درروش نخست مواداولیه درداخل کوره دوارریخته وباحرارت معادل 1500درجه سانتیگراد طی چهارساعت ذوب می شود.درطی این زمان کوره هرچندمرتبه خلاف ویا جهت عقربه های ساعت چرخیده می شود تاعمل اختلاط به خوبی صورت گیردمجرای ورودی وخروجی یکی بوده وموادمذاب ازهمان مجرای ورودی مواداولیه تخلیه می شود.

این کوره ها نیازبه کنترل چندانی ندارند.مهمترین فاکتورکنترل کننده دراین کوره ها،دما          می باشد.که توسط دوربین پیرومترصورت می گیرد.

درروش پیوسته،باتوجه به اهمیت کوره،کلیه فرآیندهای تولیدازمرحله انبارومواداولیه درسیلوتا تولیدنهایی بصورت تمام اتوماتیک انجام شد.می توان ازاتاق کنترل،کلیه فرآیندها رادرنظرگرفت. خصوصیت این کوره ها،جریان مداوم وپیوسته مواداولیه طبق وزن لازم وخروج مداوم مذاب ازاین کوره می باشد.درنتیجه نیازتجهیزات وکنترلهایی داریم که بتواند چنین فرآیندی راهدایت ومهیا نماید.

به طورکلی می توان این روش ساخت رابه 4مرحله تقسیم نمود:

الف – انبارمواداولیه

ب- مخلوط کردن و آماده فرمول فریت (میکسر).

ج- گداخت مواداولیه برای تولیدفریت(کوره ذوب).

د- خنک کردن مذاب وبسته بندی.

الف) انبارمواداولیه

درچنین کارخانه ای انباررامی توان دونوع درنظرگرفت.

الف- انبارطولانی مدت: برای نگهداری مواداولیه بیش ازیکماه می باشد.

ب- انبارموقت: سیلوها که برای نگهداری مواداولیه درهنگام فرآیندپخت مورداستفاده قرارمی گیرد.

دراین بخش،هدف انتقال مواداولیه به سیلوها،ابتدای خط تولید فریت می باشد.مواداولیه ای که وارد کارخانه می شودمی توانندبصورت فله یابسته بندی انبارشوند،ولیکن رطوبت نسبی انبارمواداولیه نباید از5/0% تجاوزکند.موادفله ای نیازبه عملیات خاصی قبل ازانتقال ندارد،ولی موادداخل بسته بندی کیسه بایدخارج شوند.این کارمی توانددستی ویاتوسط ماشین مخصوص صورت گیرد.

سیستم انتقال به داخل سیلوها معمولا توسط هوای فشرده انجام می شود.همچنین قبل ازورود مواداولیه به سیلوها می توان،غربالهای خاصی راجهت کنترل بهتردانه بندی مواداولیه درنظرگرفت.

سیلوها انباره های ذخیره مواداولیه جامدمی باشندکه فلزی می باشند.هرسیلو می تواندشامل تجهیزات همزن الکترومکانیکی،(auger)، دریچه های تخلیه مکانیکی ونیوماتیکی نازل خروجی هوا وابزارآلات دقیق وابسته نظیرسطح سنج(Level gage)باشد.ظرفیت سیلوها باید طوری انتخاب شودکه جریان یکنواخت مواداولیه دچاراختلال نشودوروندتولیددچارنقص نگردد.معمولا ظرفیت سیلوهارا2برابر ظرفیت تولیدی روزانه درنظرمی گیرند.

میکسر:

مواداولیه که درسیلو نگهداری می شوند تحت اثروزن وکنترل همزن الکترومکانیکی درمخزن

ولیه(hopper)،بایکدیگرمخلوط می شوند.این اختلاط دقیق وکامل نیست بنابراین باید این اختلاط دریک میکسربه روش مکانیکی صورت گیرد.جهت اختلاط خوب،مواداولیه به مقدارکم واردمیکسر می گردندودرنتیجه حجم میکسربسیارپایین بوده ومی بایست به طورمداوم مشغول باشد.سپس موادمخلوط شده توسط هوای فشرده به سیلوی کوره انتقال پیدا می کندنکته جالب توجه دراین سیلو این است که حجم ظرفیت این سیلونسبت به مخزن اولیه می تواند2تا3برابرباشد.

قبل ازواردشدن موادبه داخل کوره،به خاطرجلوگیری ازعدم مرغوبیت محصول وحفظ وکارآیی حرارتی کوره بایدمحل توزین برروی این موادصورت گیرد.که این توزین بهتراست قبل ازعمل اختلاط نیزصورت گیرد.

دراین بخش انتقال موادجامد هم می تواند توسط هوای فشرده صورت گیردوهم توسط  نقاله های ارتعاشی.

کوره ذوب:

به خاطرتشابه فریت وشیشه کوره های ذوب،هردو بسیارمشابه یکدیگرمی باشند.ابعاداین کوره ها  می تواند از8تا70مترمربع متناسب با ظرفیت تولیدکوره تغییر پیداکند.برای رسیدن به حالت ذوب ماده ونیززمان ماندن درداخل کوره،مواداولیه که وارد کوره می شوندبایددارای دانه بندی ریزی باشند.که مواداولیه سریعتر ذوب شوند. همچنین این کوره ها باید دارای ظرفیت حرارتی بالایی باشندبه همین خاطرحرارت زیادی قابلیت هدررفتن دارد.درنتیجه استفاده ازتجهیزی که این حرارت رابازیافت نمایدلازم وضروری می باشد.این بازیافت حرارتی،باعث گرم شدن هوای لازم برای مشعلهاشده که درنهایت علاوه برحفظ انرژی حرارتی عمل احتراق نیز کاملترصورت   می گیرد.

برای کنترل اتوماتیک این کوره ها جهت کنترل نیاز به نصب ابزاردقیق وسختگیریهای دما وفشار برای این کوره لازم می باشدتا کاراین کوره تضمین شود.

خنک کن:

تفاوت فریت باشیشه درشکل کریستال آن می باشد.فریت احتیاج به خنک کردن سریع داردتاشبکه بلوری آن نامنظم باشد بنابراین سیستم خنک کننده دراین کوره ها نیزبسیارلازم   می باشد.همچنین موادمذاب خروجی دارای دمای تقریبا 1400درجه سانتیگراد می باشد.درنتیجه ظرفیت خنک کنندگی بالایی احتیاج است.تماس مذاب باآب سبب تبخیر شدیدآن می شودونیزدراین آب مقدارقابل توجهی شیشه ریزوجوددارد.همچنین می توان بانصب یک سیستم خنک کننده آب بخارشده به سیستم بازگرداندکه نصب این سیستم خنک کننده معمولا به عنوان یک گزینه پیشرفته مدنظر خواهدبود.

انواع مختلف آزمایشهای لعاب:

تنشهای به وجود آمده دربدنه ولعاب دلیل وعیب اصلی برای پیدایش ترک وبریدگی لعاب است.بخشی ازنقص هادرموقع پخت یاسردشدن قطعات وقسمت دیگرآن درطی زمان وپس ازانبارکردن یابعدازاینکه بدست مصرف کننده می رسدخودرا ظاهرمی کند.

بطورکلی برای پیش گیری ازنقص ها یا تشخیص نوع عیب های به وجودآمده بایدآزمایشهایی برروی موادخام ایجادبگیردکه درزیرمهمترین آنها به طوراختصارآورده می شود.

تشخیص نوع ترک:

قدیمی ترین روش تشخیص نوع تنش،محاسبه تعدادواندازه ترک های بوجودآمده درسطح بدنه است.ترک های ریز مشبک (توری شکل) که درموقع سردشدن یا بعدا به وجود می آینددلیل تنش زیادی مابین بدنه ولعاب است وآنها به علت انقباض شدید لعاب تولید می شوند.یعنی دراین حالت انبساط حرارتی لعاب به مراتب بزرگتر ازانبساط حرارتی بدنه است. ترک های موئینی که به دلیل تنس کمتری به وجودمی آید(اغلب بعد از گذشت یک روز) اغلب ترک های بزرگتری هستندوتشکیل یک توریا شبکه غیریکنواختی درسطح می دهد.

اگرانبساط حرارتی لعاب خیلی کم باشد،لعاب به صورت تکه یا پوسته های کوچکی ازروی بدنه     می جهد،به ویژه ازلبه های قطعات.ازروش تنش گیری به موقع می توان تا اندازه ای ازپیش آمد این نقص ها ممانعت به عمل آورد.بعضی ازاین روشها عبارتنداز:ضربه زدن به لعاب با وسیله سختی،خراش دادن لعاب وبالاخره حرارت دادن وسپس سردکردن سریع لعاب.

برای پیشگیری ازتولیدترک میتوان مقداری درحدود5الی 12 درصدکوارتزبه لعاب اضافه کردودرصورت احتیاج بیشتر به این ماده بایدزگر لعاب راتغییر دادبه طوری که انبساط حرارتی کمتری به دست آید.

شوک حرارتی(سریع سردکردن):

برای تعیین مقاومت لعاب وبدنه درمقابل تغییرات دما،قطعه لعابکاری وپخته شده رادردمای معینی حرارت داده وسپس آن رادرآب سرد20درجه فرومی برند.دمای گرم کردن قطعات فوق از100درجه سانتیگرادشروع وهردفعه

پس ازفروبردن آن درآب10درجه به دمای کوره افزوده می شود.اگرنمونه تا120درجه سانتیگرادرابدون ترک خوردن تحمل کند،دراین صورت میتوان گفت که این لعاب تا 8روز پس ازپخت بدون ترک مقاومت خواهدکرد.اگرتا150درجه سانتیگرادراتحمل کرداین لعاب 3تا4ماه بدون ترک است وهمچنین تحمل آن تا160درجه سانتیگرادبرابرمی شودبا15ماه مقاومت نمونه درمقابل ترک وتحمل 180درجه سانتیگراد2تا3سال وبالاخره تحمل 200درجه سانتیگراد،این لعاب بطورکلی درمقابل تشکیل وتولید برای همیشه مقاوم است.

این آزمایش رامیتوان براحتی درهردستگاه خشک کن موجود درآزمایشگاه انجام داد.آبی که نمونه رادرآن فرومی برندبه علت گرم شدن بهتراست پس ازانجام هرچندآزمایش کنترل کرد،به طوریکه در20درجه سانتیگرادثابت نگهداشته شود.

ترک های بسیارریز ونازکی که توسط چشم بخوبی مشاهده نمی شوند،با فروبردن نمونه درمحمول رنگ،ترک ها بخوبی رویت می شوند.

آزمایش حلقه تنش

برای اندازه گیری تنش واختلاف تقریبی مقدارآن دربدنه ولعاب طبق شرایط معمولی صنعتی می توان به ترتیب زیرعمل کرد:

ازموادبدنه حلقه هایی به قطر5سانتیمترتهیه می شود.ازیک حلقه درحدودنیم تایک سانتی مترآن خارج می کند.

این حلقه ها پس ازلعاب کاری (لعاب موردنظربرای همین بدنه) درکوره پخت می شوند.اگرلعاب انبساط حرارتی کمتری ازبدنه (حلقه) داشته باشد،بنابراین دهانه حلقه قدری بسته وحلقه تنگتر   می شود.

درصورتیکه لعاب تمایل به ترک خوری داشته باشد حلقه بازترمی شود.

میکروسکوپی(سراموگرافی):

باکمک ازمیکروسکوپ می توان به وجودبسیاری ازنواقص پی برد ودلیل پیدایش آنها راهم نیز تا اندازه ای تشخیص داد.تشکیل سوراخهای بسیارریز نیش وزنی رامیتوان توسط میکروسکوپ مشاهده کرد.باتهیه سطح مقطع ازلعاب وبدنه اطلاعات جالب وسودمندی بدست می آید.همچنین تعیین ضخامت قشرلعاب ومرغوبیت اتصال وبدنه کاملا هویدا می شود.

دیلاتومتری:

امروزه برای اندازه گیری انبساط حرارتی موادوقطعات اماده ازدستگاه دیلانومتر استفاده می شود.این دستگاه تابعیت تغییرات طول نمونه رانسبت به دماهای مختلف نشان یا ثبت می کند.برای نمونه جهت اندازه گیری انبساط حرارتی بستگی به نوع دیلانومتر متفاوت است.اغلب ازبدنه یا لعاب به طورمجزانمونه تهیه می شود.برای تهیه نمونه ازلعاب ابتدا آنراذوب ودرقالبی می ریزند،پس ازانجمادابعادموردنظرتوسط اره الماسه بریده ومجددا جهت تنش گیری حرارت داده میشود.

انبساط حرارتی لعاب وبدنه به طورمجزا اندازه گیری وسپس بایکدیگر مقایسه می شوند.

لعاب بایدتحت مقدارکمتری تنش فشاری برروی بدنه بنشیندتاتشکیل ترک ندهد.

البته میتوان با اضافه کردن موادی به موادبدنه انبساط حرارتی آنرا قدری افزایش دادکه لعاب برروی بدنه تحت تنش فشاری کافی قرارگیرد.

اندازه گیری انبساط حرارتی اجسام فقط تانقطه تبدیل آن کافی است زیراازاین دما به بعدلعاب به فازمایع تبدیل می شود.

تشکیل ترک معمولا درزمان انجمادلعاب ازنقطه تبدیل به پایین انجام می گیرد.دراین محدوده حرارتی بایدلعاب زیرتنش فشاری قرارگیردیعنی لعاب بایددارای ضریب انبساط حرارتی کمتری نسبت به بدنه باشد.امروزه درکلیه کارخانجات تولیدلعاب وسرامیک ازاین دستگاه با اهمیت استفاده فراوانی می شود.

روشها وآزمایشهای گوناگون دیگری برای اندازه گیری تنش لعاب وبدنه وجود داردکه دراینجا بدلیل کم اهمیت بودن آن،آورده نمی شود.

تورم بدنه وترک لعاب:

تاکنون ازنقصهای به ویژه تولید ترک وجلوگیری ازآنها صحبت شدکه تااندازه ای مشخص ومعلوم بوده اند.عیب دیگری وجودداردکه نتیجه آن همچنین تشکیل وتولیدترک درلعاب است ودرباره این نقص هنوزمجهولاتی وجود دارد.این عیب تورم بدنه است که هفته ها یا ماهها بعدازانبارکردن یا درحین کاربردقطعات ظاهر می شودوموجب ترک خوردن لعاب می گردد.امروزه به این نتیجه رسیده اندکه تورم بدنه سرامیکی درمدت زمانهای بسیارطولانی دراثرجذب رطوبت محیط است.

اجسام سرامیکی لعابکاری رپخته شده به علت داشتن تخلخل یاحفره های مختلف دیگری مانندسوراخهای نیش سوزنی یامحل پایه وتکیه گاههایامواضع بدون لعاب وغیره که اجتناب ناپذیرنیزهستند،رطوبت محیط رابه خودجذب وشروع به تورم می کنند.تورم بدنه براثرجذب رطوبت محیط،به همان اندازه انبساط حرارتی مسئول تولیدترک درلعاب است.برای اندازه گیری ومحاسبه مقدارتورم ازدستگاهی به نام اتوکلاو استفاده می شود.توسط این دستگاه با فشاربخارزیادبه طورمصنوعی درقطعات سرامیکی تورم ایجاد      می شود.بدون کاربرداین دستگاه،کنترل دائمی تورم بدنه پخته شده درصنعت بسیاروقت گیروغیرممکن به نظرمی رسد.این آزمایش بسیاردقیق است،به طوری که آزمایش تورم توسط این دستگاه ومشاهدات سالیانه تورم بدنه های پخته شده به حالت عادی هردوبرابرومطابقت دارند.

برای اینکه بتوان بیشترین تورم رابدست آورد(تقریبا90درصد) بایدبابدنه 100ساعت زیرفشار2/0 آتمسفرقرارگیرد،البته همین مقدارتورم رامیتوان با5آتوفشاروبه مدت 4ساعت بدست آورد وجسم رادمقابل تورم آزمایش کرد.

تورم بدنه بستگی به دمای پخت داردوهرچه آن بیشترگردداحتمال تشکیل تورم کمتراست.تورم همچنین به نوع موادبدنه بستگی دارد.

افزایش مقدارکوارتزدرموادبدنه تورم راقدری کاهش می دهد.برعکس فلدسپات اثرزیادی برروی ازدیاد تورم ودر نتیجه ترک های موئین دارد به ویژه دردماهای بالاتر.آهک اثرزیادی برروی تورم دارد به ویژه تاثیربیشترمی شود،اگرمقداری کوارتز تواما همراه آن بوده ومقدارفلدسپات آن کم باشد،دردمای بالایSK  5a حتی با محتوی بودن مقداری فلدسپات تورم به شدت کاهش دارد.کائولن برروی متورم شدن بدنه بی اثراست.کربنات باریم اثربسیارنامطلوبی برروی متورم شدن موادبدنه داردوتاثیرآن به مراتب بیشترازکربنات کلسیم است.

مقداربسیارکمی دیوپسیداثرزیادی برروی تورم زدایی مواددارد.دیوپسید تشکیل شده ازسیلیکات کلسیم منیزیم(2SIO2،Mgo،Cao).

نتایج مقایسه آزمایش اتوکلاو وزمان کاربردقطعات:

درنتیجه آزمایشهای مکرر و طولانی برای مقایسه نتایج آزمایش اتوکلاو و زمان کاربردواقعی قطعات سرامیکی،به اعدادوارقام جالبی دسترسی پیداکرده اند.80درصد بدنه های لعابکاری شده که موردآزمایش قرارگرفته اند،فوری نتایج زیرراداده وبرای وبرای مشاهده درجدول زیرآورده می شود:

بقیه 20درصدنمونه ها دارای عمربسیارکوتاهی واغلب یک هفته بعدترک خورده اند.بنابراین نتیجه می شودنمونه هایی که جواب صحیح نداده اند احتمالا قبلا ترک داربوده یاداری تنش زیادی هستند.

برای تاییدمقداردرصدفوق آزمایش اتوکلاو برروی نمونه هایی که قبلا تحت آزمایش شوک حرارتی قرارگرفته وکاملا بدون نقص بوده اندانجام گرفته که نتیجه این آزمایشها همچنین نشان می دهندکه آزمایش اتوکلاوبازمان واقعی کاربردقطعات کاملا برابرومطابقت دارند.

آزمایش سختی لعاب:

ساده ترین روش اندازه گیری سختی لعاب خراش سختی،طبق موس است که باچسم سخت تری(چاقو) برروی لعاب خراشی داده وسختی آن بطورتجربی با جدول سختی موس مقایسه می شود.

امکان دیگری برای اندازه گیری سختی وجود داردوان بدین ترتیب است که ازسطح قطعه لعابکاری شده نمونه ای به قطر10 سانتی مترآماده وآن رادرزیرظرفی به فاصله تقریبا یک متر(بستگی به نوع دستگاه دارد) قرارمی دهند.

درظرف فوق مقداری تقریبا 30 کیلوگرم ماده سختی مانند کوارتز یا کوروند یا کربیدسیلیس ریخته و ازسوراخی که درزیراین ظرف قرارداردموادرابرروی نمونه جاری می سازند.مدت 15دقیقه موادرابرروی نمونه ریخته وپس ازگذشت این زمان مقدارافت وزنی نمونه راکه براثرسایش انجام گرفته،اندازه گیری کرده ومقایسه ومحاسبه می کنند.

روش دیگراندازه گیری سختی همان طریق اندازه گیری سختی فلزات است.برروی لعاب توسط الماس دستگاه سختی سنج(سختی ویکرزیاراکول) با وزنه مشخصی فشارواردآورده ومقداردهنه فرورفتگی الماس دقیقا اندازه گرفته وباجدولهای ویژه آن مقایسه ومقدارسختی خوانده می شود.

البته روشهای گوناگون اندازه گیری سختی دیگری وجود داردکه این سه روش بیان شده فوق نسبت به سایر طریقه های دیگرارجحیت بیشتری داردومتداولتر است.

تعیین دامنه ذوب – غلظت وتنش سطحی:

دامنه ذوبی یا محدوده ذوبی،اختلاف دمایی است که بین شروع ذوب وذوب کامل وجوددارد.لعاب با دامنه ذوبی زیادرامیتوان درمحدوده حرارتی بیشتری پخت بدون اینکه نقصی درلعاب به وجودآید.

درصنعت،دامنه حرارتی دارای اهمیت زیادی است زیرا یک لعاب برای مثال در1000 درجه سانتیگراد ذوب شده ومیتواند به آسانی تا 1140درجه راتحمل کندبدون اینکه نقصی مانندتورم درلعاب یاشره کردن یاجوشیدن لعاب به وجود آید.درضمن بایدمتذکرشدکه درتمام مناطق کره زمین کوره یک دمای یکنواخت وبرابری حکمفرمانیست. هرچه مذاب لعاب غلیظ ترباشدبه همان اندازه می تواند بیشتر درمجاورت دما قرارگیرد.بنابراین مشاهده می شودکه گرانروی بامحدوده ذوبی یا برعکس با همدیگر بستگی داشته واین خودبستگی به فراروانی ترکیب شیمیایی لعاب دارد.

برای اندازه گیری غلظت (گرانروی) لعاب روشهای متعدد ومختلفی وجود داردکه چندنوع آن دراینجا به عنوان مثال آورده می شود.

غلظت رابعضی مواقع با فروبردن گلوله ای پلاتینی درمذاب شیشه یا لعاب اندازه گیری می کنندکه دراین حالت سرعت فرورفتن ان تعیین ومحاسبه می شود وآن اندازه ای است برای غلظت لعاب.

اغلب گرانروی درصنعت به این ترتیب اندازه گیری می شودکه صفحه ای ازپرسلان یا شیارهایی ناودانی تهیه کرده ولعاب به صورت قرصی دربالای این فرورفتگی ها قرارمی گیرد. صفحه پرسلانی همراه باقرص لعاب با زاویه 45درجه داخل کوره قرارمی دهند.پس ازحرارت دادن مقدارطول لعاب جاری شده دراین ناودانها اندازه گیری می شودواین اندازه ای برای گرانروی است.این آزمایش مقایسه ای است وخطاهای فراوانی دربردارد.

راحترین وجدیدترین وسیله ای که میتوان دامنه ذوبی رانسبتا دقیق اندازه گرفت میکروسکوپ حرارتی است.بااین وسیله میتوان کلیه حالات وفازهای مختلف ازحالت جامد تا ذوب کامل مانند نقطه زینتر،دمای شروع ذوب،تورم،کشش سطحی وغیره رامشاهده ودرصورت امکان عکس برداری کرد.

میکروسکوپ حرارتی ازیک کوره تشکیل شده ونمونه درداخل آن قرارمی گیردوحرارت داده               می شود.دریک طرف دهانه کوره منبع نورانی قراردارد به طوریکه به نمونه نورمی تاباندودرطرف دیگر سایه نمونه برروی صفحه مات یافیلم با بزرگنمایی مشخص می افتدکه میتوان بدین طریق حالات مختلف نمونه رادرحین حرارت دادن مشاهده کرد.

برای مقایسه حالات گوناگون نمونه،ابتدا ازآن در20درجه سانتیگرادعکس گرفته می شود،سپس با افزایش دما درهردرجه مورددلخواه یا فاز بدست آمده مجددا عکسبرداری می کنند.مثلا در550درجه سانتیگراد کوچکترین حجم نمونه است که آنرا دمای زینتر نامیده ودردمای 600درجه سانتیگراد آغاز ذوب نمونه ودردمای 800درجه سانتیگراد نمونه به حالت نیم کره کامل تشکیل شده وبالاخره در1000درجه سانتیگراد ذوب کامل انجام می گیرد.

کشش سطحی درتمام حالتها ونسبتها یک ثابت معتبرنیست،بلکه به شدت تحت تاثیربدنه موادلعاب قراردارد،بنابراین یک لعاب می تواند درمقابل بدنه ای سرامیکی ترکننده باشد ودرمقابل بدنه ای دیگر غیر ترکننده .یک اندازه مشخص وتعیین کننده مقدار تنش سطحی، مقدارزاویه تشکیل دهنده مرزی (یازاویه تماس) بین لعاب وبدنه است.

روش دیگری برای اندازه گیری کشش سطحی ذوب کردن مقدارمعینی لعاب برروی یک صفحه سرامیکی است. دراین حالت هرچه سطح بخش شده لعاب وسیعتر وگسترده تر باشد تنش سطحی کمتری داردوهرچه مقدار این سطح کوچکترباشد کشش سطحی بزرگتراست.

الکلها نیزمی توانند آب بندی باشند زیرا الکل نسبت به آب دارای کشش سطحی کمتری است وبنابراین می تواندبه راحتی ازروزنه های بسیارریز نیش سوزنی عبورکند.

برای اندازه گیری وتعیین نفوذ الکل دربدنه نمونه کاملا لعابکاری شده رادرمحلول رنگ شده فروبرده وبه مدت 24 ساعت تحت فشاریک آتمسفرقرارمی گیرد.پس ازگذشت این مدت ذکرشده نمونه را ازمحلول خارج ومی شکنند.اگرالکل دربدنه نفوذ کرده باشدبه آسانی قابل مشاهده واندازه گیری است.

پایداری درمقابل اسیدها وبازها:

برای تعیین پایداری قطعات یا لعاب درمقابل اسیدها وبازها طبق استانداردهای متداول آزمایش می شود.

به این منظور نمونه رادرپارافین گرم شده فروبرده (غیرازسطح لعابکاری شده) سپس این نمونه رادرظرف محتوی اسیدکلریدریک 3درصدی یا برای آزمایش پایداری درمقابل بازها درمحلول 3درصدی KOH، برای مدت 7روز فرو می برند.اگردرسطح لعاب علائمی ازخوردگی یا رنگ پریدگی مشاهده شودمی توان طبق استاندارهای موجود مقایسه ودرجه بندی کرد وپایداری آن رادرمقابل اسیدها وبازهاتعیین کرد.به همین ترتیب می توان لعاب رادرمقابل محلولهای شیمیایی دیگرآ زمایش کرد.

پایداری درمقابل عوامل محیط

یکی دیگرازآمایشهای مهمی که برروی موادسرامیکی لعابکاری شده انجام می شودپایداری یامقاومت این اجسام درمقابل تغییرات جوی محیط مانند آب باران،گازها وغبارهااست.البته تغییرات دردما به ویژه سرما یا گرمای تابستان اثرزیادی داردکه دراینجا آورده نمی شودودرباره آنها دربسیاری ازکتابها واستانداردها بیان گریده است.

تا زمانیکه گازهای موجوددرمحیط خشک باشندمانندگازSO2 وغیره اثرزیادی برروی لعاب       نمی گذارندولی بمحض وجودرطوبت یا آب،واکنش وخوردگی به شدت شروع وتحت تشکیل اسیدیا بازهایی مانندH2SO2،H2SO4،H2CO3 وغیره انجام می شود.

آزمایشهای فوری (برروی موادخام لعاب):

برای تعیین مرغوبیت یا ترکیب شیمیایی موادیکسری ازمایشهای فوری برروی موادخام انجام می شودکه درزیرچند نمونه ازآن بیان می گردد.

سرب درلعاب: برای اینکه بتوان به فوریت تشخیص دادکه یک قطعه سرامیکی با لعاب محتوی با سرب لعابکاری شده است،سطح آنراتوسط اسیدفلوریدریک(HF)خیس می کنندوبرروی آن چندقطره محلولKJ می ریزند.لکه های زردحاصله نشاندهنده موجودیت سرب درلعاب است.

اکسید مس،اکسیدکبلت،اکسیدمنگنز: اغلب موادخام اینگونه اکسیدها به علت شباهت ظاهری زیادبایکدیگراشتباها تعویض می شوند.دراین حالت اگرپودرماده نامعلوم توسط میله Mg یا سیم پلاتینی برروی شعله گرفته شود،درصورت وجوداکسیدمس شعله به رنگ سبز می شود.

اگرمقداری ازپودرمجهول فوق همراه کمی براکس یا سودا(یک قطره)ذوب شودمنگنز به رنگ بنفش تا قهوه ای وکبالت به رنگ آبی ظاهر می گردد.

کربنات مس وکربنات نیکل: هردوی این کربناتها دارای ظاهری مشابه اندوبرای شناسایی آنها مانند فوق عمل می کنندوکربنات مس برروی شعله ذوب ورنگ سبز می دهدودرصورت وجود کربنات نیکل بی رنگ می شود.

اکسیدکروم واکسیدنیکل سبز: تعویض این دو اکسیدبعلت داشتن ظاهری برابرامکان پذیراست،بنابراین مقداربسیارکمی ازاکسیدکروم با قطره ای ازبراکس ذوب ورنگ سبز تیره می دهدودرصورت وجوداکسیدنیکل برعکس رنگ قهوه ای مشاهده می شود.

کربنات منیزیم،کربنات باریم،کربنات کلسیم وکربنات استرانسیوم:

مشاهدات سطحی وظاهری نشان داده شده ات که کربنات منیزیم کلوخه های سخت تولید می کنندکربنات باریم معمولا رنگ روشنتری نسبت به سه کربنات دیگردارد.

اگراسیدکلریدریک برروی پودرنامعلوم فوق ریخته شوددرابتد شروع به جوشیدن می کندکه دلیل وجود کربنات است. سپس این موادمخلوط شده بااسیدکلریدریک رابرروی شعله گرفته وطبق مشخصات زیرمیتوان نوع آنرا مشخص کرد:

رنگ قرمزدرخشنده شدید                       کربنات استرانسیوم

رنگ قرمزآجری                                      کربنات کلسیم

رنگ سبز                                                   کربنات باریم

بدون رنگ وباجرقه                                   کربنات منیزیم

تعیین درجه خلوص سرنج:

مقدار3گرم سرنج را با40سانتیمترمکعب اسیدنیتریک رقیق مخلوط وبا مواظبت و دقت کامل حرارت داده وبه این محلول به طورهمزمان وقطره قطره وآهسته H2O2 (تقریبا 10سانتیمترمکعب) اضافه      می شود. اگرسرنج خالص باشد رسوبی حاصل باشدرسوبی حاصل نمی شود،درغیراینصورت رسوب می دهدکه دلیل وجودناخالصیهایی مانندSn، Sb یا Fe است.

کاربرد سرامیک ها،
استفاده از سرامیک در کف سازی و نماسازی یا در تولیدات وسایل بهداشتی و مصالح ساختمانی نظیر انواع آجر سفال های تزئینی داخل و خارج ساختمان سفال های بام ساختمان ، کانالهای فاضلابی ، سفالهای ضد اسیدی همه از سرامیکهایی است که از دیرباز تهیه و مصرف می شده همچنین کاربرد سرامیک در صنایع مختلف نظیر تهیه وسایل مقاوم در برابر حرارت و الکتریسیته ، فیوزهای الکتریکی ، شمع اتومبیل، ریخته گری، تهیه المانهای حرارتی بسیار دقیق ، وسایل فضایی، سمباده، براده برداری، تراشکاری ها ریخته گری فوق دقیق ، آجرهای نسوز، مقره های الکتریکی، المانهای تصفیه آب ، پوسته موتور، گرافیت، بتن ، مواد نسوز ، بدنه سفینه های فضایی، انواع سیمانها ، محصولات شیشه ای و هزاران کاربرد دیگر که روز به روز بر اهمیت سرامیک می افزاید.
 کاشی و کاربرد آن
کاشی یکی دیگر از محصولات سفالین و سرامیکی است که بویژه در ساختمان کاربرد و اهمیت ویژه ای دارد.کاشی برای تزئینات داخل و خارج ساختمان و همچنین برای بهداشت و عایق رطوبت به کار می رود . کاشی تزئیناتی خارج ساختمان را بویژه در اماکن مذهبی به کار می برند.کاشی را در ابعاد و اندازه های گوناگون تولید می کنند .
 کاشی کف و دیواری را در ابعاد زیر 2×2 و 2 × 1 تا پنجاه در پنجاهسانتیمتر تولید می کنند که با رنگهای گوناگون می تواند یک نقاشی را در محل نصب نیز نشان دهد .کیفیت کاشی باید به نحوی باشد که تغییرات ناگهانی درجه حرارت 100 ـ 20 درجه سانتیگراد را به خوبی تحمل کرده و هیچگونه آثار ترک در بدنه و یا لعاب آن ظاهر نشود . کاشی دیواری را برای حفظ بهداشت و رطوبت در آشپزخانه ، محیط های بهداشتی ، حمام و دستشویی استفاده می کنند . کاشی کف را نیز به علت ضد سایش بودن و مقاومت حرارتی و الکتریکی بالا در آشپزخانه ها، حمام ها، آزمایشگاهها ، رختشویخانه ها و کارخانجات شیمیایی به کار می برند همچنین کاشی باید دارای ابعاد صاف و گوشه های تیز باشد .

تولیدی کاشی و سرامیک در ایران
در سالهای اخیر کارخانجات تولید کاشی و سرامیک دیوار و کف زیادی در ایران ایجاد شده اند و تحول بزرگی در این صنعت بوجود آمده است و همچنین در مورد تولید وسایل بهداشتی و ظروف چینی و کارخانه مقره سازی که در ایران فعال می باشند و توانسته اند ظرف سی سال اخیر تولید کاشی و سرامیک را ازتولید کم و سنتی و نیمه صنعتی به حدود 70 میلیون متر مربع برسانند.

کاشی کاری:

همانند دیگر هنرهای ایران در عهد اسلامی صنعت و هنر کاشیکاری نیز از اعتبار و ارزش ویژه ای برخوردار است. سابقه هنر کاشی گری که تواما" در تزئین و استحکام بناهای تاریخی نقش موثری داشته بگذشته بسیار دور بر می گردد.

مدارک تاریخی و باستانشناسی حکایت  از آن دارد که در اواخر هزاره دوم ق.م. هنرمندان ایران زمین آشنا به ساخت خشت و آجرهای لعاب دار بوده و از آن برای آرایش مناسب بنا استفاده می کرده اند.

 INCLUDEPICTURE "\\\\192.168.0.11\\معماری\\کاشی- سیمان\\کاشی_files\\10.jpg" \* MERGEFORMAT 

 HYPERLINK "javascript:;"  INCLUDEPICTURE "\\\\192.168.0.11\\معماری\\کاشی- سیمان\\کاشی_files\\11s.jpg" \* MERGEFORMAT 

 HYPERLINK "javascript:;"  INCLUDEPICTURE "\\\\192.168.0.11\\معماری\\کاشی- سیمان\\کاشی_files\\9s.jpg" \* MERGEFORMAT 

 HYPERLINK "javascript:;"  INCLUDEPICTURE "\\\\192.168.0.11\\معماری\\کاشی- سیمان\\کاشی_files\\12s.jpg" \* MERGEFORMAT 

در دوره اسلامی نیز به تدریج هنر کاشیکاری همانند آجر کاری و گچکاری باشیوه جدید آغاز گردید و در تمامی ادوار اسلامی به دو علت آرایش و استحکام بخشی به بنا کاربرد ویژه ای یافت. در ادوار اسلامی بناهای بسیاری مانند مساجد، مدارس، مقابر، کاخها، حمامها و حتی پلها به یکی از انواع کاشی مزین گردیده اند، گنبد سلطانیه نیز یکی از بناهای اسلامی می باشد که هنر کاشیکاری بصورت عالی و کم نظیر در آن بکار رفته است.

کاشیکاری در گنبد سلطانیه :

آغاز استفاده و بهر گیری از کاشی در معماری عهد اسلامی به درستی روشن نیست. بررسیها و کاوشهای محوطه ها و شهرهای اسلامی حکایت از آن دارد که از اواخر قرن 4 هجری هنرمندان با ساخت کاشی و نحوه لعابدهی آن آشنا بوده اند که این هنر تا قرن هفتم تکامل پیدا کرده و تا قرن دهم به بالاترین سطح خود می رسد. آرایش و تزئین بنای سلطانیه نیز مانند بناهای دیگر عموما"شامل آجر کاری، کاشیکاری، گچبری و نقاشی است که تا حدودی با الهام از موتیفها و نقوش دوره سلجوقی که مورد استفاده استاد کاران و مهندسان قرار می گرفت.

کاشی معرق :

کاشیکاری معرق و استفاده از آن در معماری گنبد سلطانیه از دو جنبه حائز اهمیت است. اول از نظر زیبائی فوق العاده و دوم از نظر استحکام.

البته به نظر می رسد که در بهره گیری از کاشی معرق در گنبد سلطانیه از هنر گچبری نیز در کنار کاشیکاری استفاده گردیده است، قرار دادن قطعات ریز کاشی در کنار قطعات گچبری به اشکال مختلف به ویژه طرحهای هندسی به استاد کاران این امکان را می دهد که در توسعه است هنر زمینه و اختیار عمل بیشتر داشته باشند. به احتمال زیاد در مورد آغاز پیدایش و توسعه کاشی معرق کاشیکارانی که در گنبد سلطانیه کار می کرده اند از نواحی دیگر ایران پیشی گرفته بودند.

 HYPERLINK "javascript:;"  INCLUDEPICTURE "\\\\192.168.0.11\\معماری\\کاشی- سیمان\\کاشی_files\\3s.jpg" \* MERGEFORMAT 

 HYPERLINK "javascript:;"  INCLUDEPICTURE "\\\\192.168.0.11\\معماری\\کاشی- سیمان\\کاشی_files\\4s.jpg" \* MERGEFORMAT 

 HYPERLINK "javascript:;"  INCLUDEPICTURE "\\\\192.168.0.11\\معماری\\کاشی- سیمان\\کاشی_files\\5s.jpg" \* MERGEFORMAT 

 HYPERLINK "http://www.tile-body.blogfa.com/post-46.aspx" مقاومت در برابر سایش کاشیهای سرامیکی- رده بندی PEI

رده بندی PEI چیست؟

(دوام کاشی چطور سنجیده می شود)؟

در میان تولیدکنندگان کاشی سرامیکی استانداردهای مشخصی وجود دارد که جهانی هستند. «استانداردهای ایزو» را سازمان بین المللی استانداردها (International Standards Organization) برای یکی کردن استانداردهای فرآورده ها و روشهای آزمون کاشیهای سرامیکی در سرتاسر دنیا تعیین میکند. یکی از مهمترین این استانداردها رده بندی PEI است. رده بندی P.E.I. (مؤسسه لعاب پرسلان، Porcelain Enamel Institute) بیانگر آن است که چگونه یک کاشی سرامیکی سایش خواهد خورد.

 INCLUDEPICTURE "http://www.gabbrielli.com/foton/C04292_normale.jpg" \* MERGEFORMATINET 

دستگاه اندازه گیری مقاومت در برابر سایش کاشیهای لعابدار (تصویر از شرکت ایتالیائی Gabbrielli.

تمام کاشی های کف لعابدار به جهت مناسب بودن برای یک محل، تحت یک درجه بندی PEI طبقه بندی میشوند. بازه طبقه بندی از 1 تا 5 است. توجه داشته باشید که رده بندی های PEI پرسلان تمام بدنه (through body) در دسترس نیستند.

 INCLUDEPICTURE "http://www.calfinder.com/assets/images/blog/tile-floor.jpg" \* MERGEFORMATINET 

 به طور کلی، تولیدکنندگان کاشی سرامیکی محصولهای خود را به پنج دسته رده بندی کرده اند:

PEI I معمولا به کاشیهائی اشاره می کند که تنها برای نصب روی دیوار مناسبند.

پوششهای کف در مکانهائی که افراد با پاپوشهای دارای تخت کفش نرم یا با پای برهنه و بدون آلودگی خراشان (خراش انداز) روی آنها راه میروند (برای نمونه، حمامها و اتاقهای خواب مسکونی بدون دسترسی مستقیم از محیط بیرون).

PEI II مناسب برای کاربردهای کف، جائی که رفت و آمد سبکی وجود دارد.

پوششهای کف در مکانهائی که در بیشتر مواقع با تخت کفش نرم یا با پاپوشهای «عادی» و گاه و بیگاه با مقادیر کم آلودگیهای خراشان (برای نمونه، اتاقهای نشیمن خانه ها اما به جز آشپزخانه ها، ورودیها و دیگر اتاقهائی که ممکن است رفت و آمد زیادی داشته باشند). این رده برای پاپوشهای غیرعادی (مانند پوتینهای با قطعه های فلزی) قابل استفاده نیست.

 INCLUDEPICTURE "http://www.sxc.hu/pic/m/c/cr/crisderaud/976263_floor_tile.jpg" \* MERGEFORMATINET 

PEI III مناسب برای بیشتر کاربردهای مسکونی به جز آشپزخانه ها.

پوششهای کف در نواحی ای که با پاپوشهای معمولی و اغلب با مقادیر اندک آلودگیهای خراشان روی آن قدم زده میشود (مانند آشپزخانه های مسکونی، هال ها، راهروهای سرپوشیده (کریدور) و بالکنها). این رده برای پاپوشهای غیرعادی قابل استفاده نیست.

PEI IV مناسب برای همه کاربردهای مسکونی و بعضی از کاربردهای تجاری سبک.

پوششهای کف در نواحی ای که بر روی آن با رفت و آمد متعارف و با مقداری آلودگی خراشان قدم زده میشود؛ به طوری که شرایط استفاده سخت تر از رده III هستند (مانند ورودیها، آشپزخانه های تجاری و هتلها)

PEI V مناسب برای همه کاربردها به جز پیاده روها، فرودگاهها و پایانه های باربری.

علاوه بر این، طبقه بندی U هم وجود دارد که برای فرآورده های اختصاصاً طراحی شده جهت کاربردهای صنعتی در نظر گرفته شده است.

پوششهای کفی که در معرض رفت و آمد شدید پیاده ها در دوره های زمانی استفاده از آنها و با مقداری آلودگی خراشان هستند. شرایط کاری برای کاشیهای کف لعابداری که ممکن است برای این کاربرد مناسب باشند، سخت تر و شدیدتر از رده های دیگر است (مکانهای عمومی مانند مراکز خرید و راهروهای هتلها).

ماندریان (Mondrian) نخستین ماشین برش کاشی خام (خشک نشده) پس از پرس در تاریخ صنعت سرامیک است و مرحله کاملا تازه ای از تولید را میان پرس و خشک کن وارد میکند.

 INCLUDEPICTURE "http://www.sacmi.com/System/00/00/98/9872/633571320289375000_3.jpg" \* MERGEFORMATINET                          INCLUDEPICTURE "http://www.sacmi.com/System/00/00/98/9870/633571320758125000_3.jpg" \* MERGEFORMATINET 

ماشین برش خام (تک برش) TPS 175    ماشین برش خام (دو برش) TPD 175

 این سامانه بیشتر از این که یک ماشین برش ساده باشد، وظیفه ظریفی را نیز انجام میدهد و آن تنظیم کردن قطعات بزرگ (slab) است. این سامانه به تولید کنندگان اجازه میدهد که نه تنها از پرسهای با ظرفیت بالا برای تولید قطعات با اندازه بزرگ استفاده کنند، بلکه اجازه برش این قطعات بزرگ را به تنوعی از اندازه های کوچکتر که مکمل قالبها هستند، میدهد. در واقع برای تولید اندازه های مختلف از کاشی سرامیکی به قالبهای متنوع نیاز نیست. تحقیقات برای دستیابی به نتایج مطلوبتر همچنان ادامه دارند.

اثر میزان زبره دوغاب بدنه بر خواص پخت کاشی کف

 در این پژوهش مختصر سعی شد تا اثر اندازه ذرات دوغاب بر خواص پخت بدنه های کف مورد بررسی قرار گیرد. زبره (residue) عبارت است از درصد جامد مانده روی الک نسبت به وزن خشک. هر چه مقدار زبره کمتر باشد، نشان دهنده ریزتر بودن اندازه ذرات دوغاب است.

فرمولاسیونی از بدنه کف با چهار نوع ماده اولیه (فلداسپار، رس، بنتونیت و کائولن) مطابق جدول 1 طراحی شد.

KaolinBentoniteClay-3Clay-2Clay-1FeldsparCode101215191925%wtدو بچ (batch) از فرمولاسیون بالا به مدت 13 و 23 دقیقه در فست میل (آسیای سریع آزمایشگاهی) با حدود 39 درصد آب سایش داده شدند. زبره ها به ترتیب 95/7 و 04/1 درصد بودند. سپس دوغاب بدنه در خشک کن خشک گردید و در هاون با 6 درصد رطوبت به صورت گرانول درآمد. شکل دهی بدنه ها با استفاده از پرس آزمایشگاهی در فشارهای اولیه و نهائی 50 و 300 bar انجام شد. بدنه ها با ابعاد 5 در 100 در 50 میلیمتر به صورت تک محوری شکل دهی و در خشک کن آزمایشگاهی به طور کامل خشک شدند. بدنه ها پس از اندازه گیریهای خواص حالت خام و خشک در کوره رولری پخت سریع در دمای 1148 و سیکل 68 دقیقه پخت داده شدند و خواص پخت آنها بررسی گردید. خواص بدنه های بررسی شده در جدول 2 نشان داده شده است.

2313Milling time (min.)1.047.95Residue over 63 microns sieve (%)0.630.62Expansion after pressing (%)58.853.9Dried strength (Kg/cm2)6.965.83Fired shrinkage (%)414.1322.7Fired strength (Kg/cm2)3.465.37Water absorption (%) 

همان طور که از جدول 2 دیده می شود، بیشترین تاثیر کاهش زبره بر انقباض پخت، جذب آب و استحکام پخت بدنه هاست.

* نتیجه گیری و بحث

با ریزتر شدن اندازه ذرات، سطح ویژه پودر افزایش می یابد و در نتیجه نیروی محرکه بیشتری جهت پیشرفت فرآیند  HYPERLINK "http://en.wikipedia.org/wiki/Sintering" \t "_blank" زینترینگ بدنه ها فراهم می گردد. پودرهای با سطح ویژه بالا تمایل زیادی دارند تا انرژی سطحی خود را با تشکیل نقاط تماس ذره به ذره (و دانه به دانه) و در نتیجه کاهش مرزدانه ها و کاهش سطح ویژه کم کنند. بدنه های با ذرات ریزتر در دمای پائین تری فاز خمیری تشکیل می دهند و میزان فاز مذاب آنها در دمای نهائی پخت بیشتر از بدنه های با زبره بالاست. مذاب تشکیل شده، ذرات را به یکدیگر اتصال می دهد و پیوستگی ذره به ذره را بهبود می بخشد. با پیشرفت فرآیند زینترینگ، تخلخلها به تدریج پر می شوند. وقتی مذاب بیشتری در سیستم حضور داشته باشد، حذف تخلخلها و دستیابی به تراکم نهائی در طول مدت پخت با سهولت بیشتری انجام می شود.

 INCLUDEPICTURE "http://www.esrf.eu/UsersAndScience/Publications/Highlights/2002/Materials/MAT3/fig081" \* MERGEFORMATINET 

تصویر بالا از سایت  HYPERLINK "http://www.esrf.eu/UsersAndScience/Publications/Highlights/2002/Materials/MAT3" \t "_blank" ESRF گرفته شده و مربوط به زینترینگ پودرهای فلزی است.

  با توجه به موارد ذکر شده، پس از پخت بدنه ها اتصال ذره به ذره در بدنه های با توزیع اندازه ذره ریزتر بهتر از بدنه های درشت دانه است و باعث افزایش استحکام پخت می شود. از سوی دیگر، به دلیل بالاتر بودن میزان فاز مذاب حاضر در بدنه های ریزدانه پر شدن تخلخلها توسط فاز مذاب در دمای نهائی با سهولت بیشتری انجام می پذیرد و جذب آب کاهش بیشتری می یابد. افزایش میزان انقباض پخت بدنه ها نیز به دلیل وجود نیروی محرکه بیشتر (سطح ویژه بالاتر) و تمایل بیشتر برای کاهش انرژی سطحی در پودرهای ریزدانه تر است.

 منابـع:

1.  HYPERLINK "http://www.ytc-tiles.com" \t "_blank" http://www.ytc-tiles.com

2.  HYPERLINK "http://www.americanimporttiles.com/zFAQMain.htm" \t "_blank" http://www.americanimporttiles.com

3.  HYPERLINK "http://ceramic-tile.persianblog.ir/" http://ceramic-tile.persianblog.ir/

4.  HYPERLINK "http://www.tile-body.blogfa.com/" http://www.tile-body.blogfa.com/

تاریخچه شیشه

تاریخچه شیشه

---

مقدمه

انسان حتی پیش از اینکه خود شیشه بسازد، شیشه‌های طبیعی نظیر فولگوریت و کوارتز را کشف نموده و از آنها در موارد گوناگون استفاده کرده است. کسی از نخستین شیشه‌گر چیزی نمی‌داند. تاریخ ساختن نخستین شیشه نیز معلوم نیست.

فینیقی‌های شیشه‌گر

بنابر یک داستان قدیمی ، فینیقی‌ها برحسب تصادف ، نخستین شیشه را ساخته‌اند. داستان ، روایت بر مسافران یک کشتی دارد که در سوریه لنگر انداخته بودند. آنها برای درست کردن اجاق ، چون سنگی نیافته بودند، از قطعه‌هایی از بار کشتی که پودر رختشویی بود، استفاده کرده بودند. هنگام پختن غذا ناگهان مشاهده کرده‌اند که در اثر حرارت اجاق ، قطعه‌های سود با شنهای دور خود ترکیب شده و به شیشه تبدیل شده‌اند. البته ما دلیلی بر درستی یا نادرستی این داستان نداریم.

سیر تحولی و رشد

در تاریخ می‌خوانیم که به احتمال ، ده‌هزار سال پیش از میلاد مسیح در کشور مصر یا سوریه ، یک نوع شیشه ابتدایی ساخته شده است. ولی مدارکی دال بر صحت این موضوع در دست نیست، ولی یقین داریم که در 300 سال پیش از میلاد ، در مصر کارگاههای کوچک شیشه‌گری وجود داشته است و شیشه را از ماسه و سود می‌ساختند. می‌توان گفت در آن تاریخ ، وسایل شیشه‌ای جزو اشیاء تجملی مورد استفاده درباریان و توانگران قرار گرفته است.
اکنون در موزه بریتانیا ، قدیمی‌ترین ظرف شیشه‌ای را می‌توان دید که 70 سال پیش از میلاد در رم ساخته و پرداخته شده است. بعدها در سده‌های 11 و 12 میلادی ، مسلمانان در تکمیل هنر شیشه‌گری کوشیده‌اند.
در سده سیزدهم میلادی ، اروپائیان ، شیشه رنگی را ساختند و از آن ، جهت تزئین کلیساها استفاده کردند. اما در آن زمان ، یک وسیله شیشه‌ای ، حاصل مدتها تلاش و کوشش یک هنرمند بود و این کار دستی قیمت سرسام‌آوری داشت. تنها از اوایل سده نوزدهم است که ماشین شیشه‌سازی به روش فشردن ماده مذاب آن اختراع شد و وسایل گوناگون و ارزان‌قیمت شیشه‌ای متداول گردید.

کاربردهای امروزی شیشه

امروزه ، شیشه همه جا در خدمت انسان است. این ماده ، نه‌تنها ظرفهای خوراکی ما را تشکیل می‌دهند، بلکه از اتومبیل و هواپیما گرفته تا سفینه‌هایی که راه کره‌های دیگر را در پیش می‌گیرند، بطور قطع شیشه دارند. بویژه این که همین شیشه بود که به صورت عدسی در آمد و چشم انسان کنجکاو را به سوی آسمانها باز کرد و به صورت وسیله‌ای برای دیدن نادیدنی‌ها در آمد. امروزه نیز در آزمایشهای علمی بیشمار ، وسایل شیشه‌ای ، مورد نیاز پژوهشگران جهان است.

مواد خام شیشه علوم طبیعت > شیمی > شیمی کاربردی (صنعتی) > شیمی شیشه (cached) دید کلی به منظور تولید شیشه ، سالانه ، مقادیر بسیار زیادی ماسه شیشه ، سدیم کربنات ، سدیم سولفات ناخالص و غیره مورد نیاز است. در این مقاله منابع تهیه این مواد و علت استفاده از آنها ذکر می‌شود. ماسه شیشه ماسه لازم برای تولید شیشه باید تقریبا کوارتز خالص باشد. در بسیاری موارد ، منطقه ته‌نشینی ماسه شیشه ، محل کارخانه شیشه سازی را تعیین کرده است. برای ظروف غذاخوری ، مقدار آهن موجود در ماسه نباید از 45% و برای شیشه اپتیکی نباید از 0.015% تجاوز کند، چرا که آهن تاثیر نامطلوبی بر رنگ اغلب شیشه‌ها دارد. سودا Na2 یا سودا اصولا از سدیم کربنات چگال ( Na2CO3 ) تامین می‌شود. سایر منابع عبارتند از سدیم بی‌کربنات ، سدیم سولفات ناخالص و نیترات سدیم. نیترات سدیم برای اکسایش آهن و شتاب دادن به عمل ذوب نیز مفید است. منابع مهم آهک (CaO) سنگ آهک و آهک پخته حاصل از دولومیت (CaCO3.MgCO3 ) است که خود MgO را نیز وارد عمل می‌کند. فلدسپار این مواد دارای فرمول کلی R2O. Al2O3 . 6SiO2 هستند که در آنها R2O ، معرف Na2O یا K2O یا مخلوطی از این دو است. این مواد در مقایسه با اکثر مواد دیگری که منبع Al2O3 هستند، مزایای بسیاری دارند. فلدسپارها ارزان ، خالص و گدازپذیرند و کلا" از اکسیدهای ایجاد کننده شیشه تشکیل شده‌اند. از خود Al2O3 تنها هنگامی استفاده می‌شود که قیمت محصول از درجه دوم اهمیت برخوردار باشد. فلدسپارها همچنین Na2O یا K2O و SiO2 را نیز تامین می‌کنند. مقدار آلومین در پایین آوردن نقطه ذوب شیشه و کُند کردن واشیشه‌ای شدن ، موثر است. بوراکس بوراکس به عنوان یک جزء ترکیبی فرعی ، هم Na2O و هم اکسید بوریک را برای شیشه تامین می‌کند. هر چند که از بوراکس به ندرت در شیشه پنجره یا شیشه جام استفاده می‌شود، اما اکنون این ماده ، عموما در انواع خاصی از شیشه بطری‌ها بکار می‌رود. یک نوع شیشه بوراتی با ضریب شکست بالا نیز وجود دارد که در مقایسه با شیشه‌های قبلی ، مقدار پراش نور آن کمترو ضریب شکست نور در آن بالاتر است و شیشه اپتیکی باارزشی بشمار می‌رود. بوراکس علاوه بر توانایی بالا در ایجاد گدازش ، نه‌تنها ضریب انبساط را پایین می‌آورد، بلکه دوام شیمیایی را نیز افزایش می‌دهد. هنگامی که قلیائیت اندکی در فرایند تولید مورد نظر باشد، از اسید بوریک استفاده می‌شود که بهای آن ، دو برابر بوراکس است. سدیم سولفات ناخالص این ماده که مدتها مانند سایر سولفاتها نظیر آمونیوم سولفات و باریم سولفات ، یک جزء ترکیبی فرعی در شیشه تلقی می‌شد، غالبا در تمام انواع شیشه بکار می‌رود. این ماده ، کف موجود در کوره‌های مخزنی را که ایجاد مشکل می‌کند، حذف می‌نماید. برای کاهش سولفاتها به سولفیتها ، از کربن استفاده می‌شود. ممکن است برای ایجاد سهولت در حذف حباب‌ها ، آرسنیک تریوکسید افزوده شود. آهن را با سدیم یا نیترات پتاسیم ، اکسید می‌کنند تا مقدار آن در شیشه نهایی چندان قابل توجه نباشد. از پتاسیم نیترات یا کربنات ، در بسیاری از شیشه‌های مرغوب‌تر نظیر شیشه ظروف غذاخوری ، شیشه تزئینی و شیشه اپتیکی استفاده می‌شود. خرده شیشه این ماده از خرد کردن کالاهای معیوب ، لبه‌های پرداخت شده کالاها یا سایر ضایعات شیشه‌ای بدست می‌آید و استفاده از آن ، سبب سهولت عملیات ذوب می‌شود و در عین حال ، مواد ضایعاتی نیز به مصرف می‌رسند. ممکن است مقدار خرده شیشه مصرفی در هر بار بین 10 تا 80 درصد باشد. بلوکهای نسوز این مواد در صنعت شیشه ، بدلیل شرایط سخت موجود به طرز ویژه‌ای بسط و توسعه یافته‌اند. زیرکن متخلخل ، آلومین ، مولیت و مولیت - آلومین تفجوش و زیرکونیا - آلومین - سیلیس ، آلومین و آلومین - کروم که بروش ریختگی برقی تهیه شده‌اند، از جمله بلوکهای نسوزی هستند که در کوره‌های مخزنی شیشه بکار می‌روند. آخرین تجربه بدست آمده در کوره‌های بازیابی گرما ، استفاده از فراورده‌های نسوز بازی بدلیل وجود غبار و بخارهای قلیایی در کوره است. طاقهای آجری کوره از جنس سیلیس که استفاده از آن در صنعت ، اقتصادی است، عمدتا تعیین کننده دمای عملیات کوره است.           شیشه و انواع آن

علوم طبیعت > شیمی > شیمی کاربردی (صنعتی) > شیمی شیشه

(cached)

---

از نظر فیزیکی ، می‌توان شیشه را مایعی صلب ، فوق‌العاده سرد و بدون نقطه ذوب مشخص تعریف کرد که گرانروی زیاد ، مانع تبلور آن می‌شود. می‌توان شیشه را از نظر شمیایی ، یکی شدن اکسیدهای غیرفرار معدنی حاصل از تجزیه و گداختگی ترکیبات قلیایی و قلیایی خاکی ، ماسه و سایر اجزای شیشه دانست که منتهی به ایجاد محصولی با ساختار کتره‌ای اتم‌ها می‌شود.

تاریخچه

مانند بسیاری از مواد دیگر ، در مورد اختراع شیشه نیز تردید بسیاری وجود دارد. یکی از قدیمی‌ترین استفاده‌های موجود در این ماده ، از "پلینی" نقل شده که در طی آن ، گفته می‌شود که بازرگانان فنیقی ، ضمن پختن غذا در ظرفی که برحسب اتفاق روی توده‌ای از لزونا در ساحل دریا قرار گرفته بود، به وجود این ماده پی بردند. یکی شدن ماسه و قلیا نظر آنان را به خود جلب کرد و سبب انجام تلاشهای بعدی در راه تقلید این عمل شد.
مصری‌ها در هزاره ششم پیش از میلاد ، جواهرات بدلی شیشه‌ای می‌ساختند. در سال 290 میلادی ، شیشه پنجره ساخته شد. در طی قرون وسطی ، ونیز به مرکز انحصاری صنعت شیشه بدل شده بود. در سال 1688 شیشه جام در فرانسه به شکل فراورده نو عرضه گردید. در سال 1608 میلادی ، در ایالات متحده ، در "جیمزتاون" در ویرجینیا ، صنعت شیشه پایه‌گذاری شد. در سال 1914، فرایند فورکالت در بلژیک برای کشش مداوم ورق شیشه بوجود آمد.

مصارف و جنبه‌های اقتصادی

مصارف و کاربردهای شیشه بسیار متعدد است. در مجموع شیشه سازی در ایالات متحده ، سالانه یک صنعت 7 میلیارد دلاری را تشکیل می‌دهد و در آن میان ، شیشه خودرو ، سالانه نیمی از مقدار تولید شیشه تخت را به خود اختصاص می‌دهد. در معماری ، گرایش بیشتری به استفاده از شیشه در ساختمانهای تجاری و بویژه مصرف شیشه‌های رنگی ، پدید آمده است.

ترکیب شیشه

شیشه ، محصولی کاملا «شیشه‌ای شده» یا دست کم فراورده‌ای است که مقدار مواد معلق غیرشیشه‌ای موجود در آن نسبتا کم است. با وجود هزاران فرمول جدید شیشه که طی 30 سال گذشته بوجود آمده، درخور توجه است که هنوز مانند 2000 سال پیش ، 90 درصد تمام شیشه‌های جهان از آهک ، سیلیس و کربنات سدیم تشکیل یافته‌اند. اما نباید چنین استنتاج کرد که در طی این مدت ، هیچ تحول مهمی در ترکیب شیشه صورت نگرفته است. بلکه در واقع تغییرات جزئی در اجزای اصلی ترکیب و تغییرات مهم در اجزای فرعی ترکیب ، پدید آمده است.
اجزای اصلی عبارتند از: ماسه ، آهک و کربنات سدیم. هر ماده خام دیگر ، جزء فرعی تلقی می‌شود، هرچند که بر اثر استفاده از آن ، نتایج مهمی بدست آید. مهمترین عامل در ساخت شیشه ، گرانروی اکسیدهای مذاب و ارتباط میان این گرانروی و ترکیب شیشه است.

تقسیم بندی شیشه‌های تجارتی

سیلیس گداخته

سیلیس گداخته یا سیلیس شیشه‌ای به روش تفکافت تتراکلرید سیلیسیم در دمای بالا یا بوسیله گدازش کوارتز یا ماسه خالص ساخته می‌شود و گاه آن را به اشتباه ، شیشه کوارتزی می‌خوانند. این ماده ، انبساط کم و نقطه نرمی بالایی دارد که به مقاومت گرمایی زیاد آن کمک می‌کند و امکان استفاده از آن را در گستره دمایی بالاتر از دیگر شیشه‌ها فراهم می‌آورد. این شیشه ، اشعه ماوراء بنفش را بخوبی از خود عبور می‌دهد.

سیلیکاتهای قلیایی

سیلیکاتهای قلیایی تنها شیشه‌های دو جزئی هستند که از اهمیت تجارتی برخوردارند. ماسه و کربنات سدیم را بسادگی با هم ذوب می‌کنند و محصولات بدست آمده با گستره ترکیب Na2O.SiO2 تا Na2O.4SiO2 را سیلیکاتهای سدیم می‌خوانند. سیلیکات محلول کربنات سدیم که به نام شیشه آبی (انحلال پذیر در آب) نیز خوانده می‌شود، بطور گسترده‌ای در ساخت جعبه‌هایی با کاغذ موجدار و به عنوان چسب کاغذ بکار می‌رود.
مصرف دیگر آن در ایجاد حالت ضد آتش است. انواع قلیایی‌تر آن به عنوان شوینده‌های لباسشویی و مواد کمکی صابونها بکار می‌رود.

شیشه آهک سوددار

این نوع شیشه %95 کل شیشه تولید شده را تشکیل می‌دهد و از آن ، برای ساخت تمام انواع بطری‌ها ، شیشه تخت ، پنجره خودروها و سایر پنجره‌ها ، لیوان و ظروف غذاخوری استفاده می‌شود. در کیفیت فیزیکی تمام انواع شیشه‌های تخت ، نظیر همواری و نداشتن موج و پیچ ، بهبود کلی حاصل شده، اما ترکیب شیمیایی تغییر زیادی نکرده است. اصولا ترکیب شیمیایی در گستره زیر قرار می‌گیرد:
SiO2 از %70 تا %74 ، CaO از %8 تا %13 ،Na2O از %13 تا %18.
فراورده‌هایی که این نسبتها را دارند، در دماهای نسبتا پایین‌تری ذوب می‌شوند. در تولید شیشه بطری ، بخش عمده پیشرفت از نوع مکانیکی است. در هر حال ، تجارت نوشابه‌ها ، سبب ایجاد گرایشی در بین شیشه سازان برای تولید ظروف شیشه‌ای با آلومین و آهک زیاد و قلیائیت کم شده است. این نوع شیشه با دشواری بیشتری ذوب می‌شود، اما در برابر مواد شیمیایی مقاومتر است.
رنگ شیشه بطری‌ها بدلیل انتخاب بهتر و تخلیص مواد خام و استفاده از سلنیم به عنوان زنگ‌زدا بسیار بهتر از قبل است.

شیشه سربی

با جانشین شدن اکسید سرب به جای اکسید کلسیم در شیشه مذاب ، شیشه سربی بدست می‌آید. این شیشه‌ها بدلیل برخورداری از ضریب شکست بالا و پراکندگی نور زیاد ، در کارهای نوری از اهمیت بسزایی برخوردارند. تاکنون میزان سرب موجود در شیشه را به %92 نیز رسانده‌اند.
درخشندگی یک بلور تراش داده شده خوب بدلیل مقدار زیاد سرب در ترکیب آن است. مقدار زیادی از این شیشه برای ساخت حباب لامپهای برق ، لامپهای نئون و رادیوترونها بدلیل مقاومت الکتریکی بالای آنها مورد استفاده قرار می‌گیرد. این شیشه برای ایجاد حفاظ در برابر پرتوهای اتمی نیز مفید است.

شیشه بوروسیلیکاتی

شیشه بوروسیلیکاتی ، معمولا حاوی حدود 10 تا 20 درصد B2O2 ، حدود 80 تا 85 درصد سیلیس و کمتر از 10 درصد Na2O است. این نوع شیشه دارای ضریب انبساط کم ، مقاومت فوق‌العاده زیاد در برابر ضربه ، پایداری عالی در برابر مواد شیمیایی و مقاومت الکتریکی بالاست.
ظروف آزمایشگاهی ساخته شده از این شیشه ، تحت نام تجارتی پیرکس فروخته می‌شود. با این حال ، در سالهای اخیر نام پیرکس برای اجناس شیشه‌ای بسیاری که ترکیب شیمیایی دیگری دارند (مانند شیشه آلومین _ سیلیکات در ظروف شیشه‌ای مناسب برای پخت و پز) نیز بکار می‌رود. مصارف دیگر شیشه‌های بوروسیلیکاتی علاوه بر ظروف آزمایشگاهی عبارت است از واشرها و عایقهای فشار قوی ، خطوط لوله و عدسی تلسکوپها.

شیشه‌های ویژه

شیشه‌های رنگی و پوشش‌دار ، کدر ، شفاف ، ایمنی ، شیشه اپتیکی ، شیشه فوتوکرومیکی و سرامیکهای شیشه‌ای ، همه شیشه‌های ویژه هستند. ترکیب تمامی این شیشه‌ها بر طبق مشخصات محصول نهایی موردنظر تغییر می‌کند.

الیاف شیشه‌ای

الیاف شیشه‌ای از ترکیبات ویژه‌ای که در برابر شرایط جوی مقاوم هستند، ساخته می‌شوند. سطح بسیار زیاد این الیاف سبب می‌شود تا آنها نسبت به همه رطوبت موجود در هوا آسیب پذیر باشند. مقدار سیلیس (حدود %55) و قلیایی موجود در این شیشه پایین است.

صنعت شیشه‌سازی

علوم طبیعت > شیمی > شیمی کاربردی (صنعتی) > شیمی شیشه

(cached)

---

اطلاعات اولیه

شیشه‌های معمولی که در زندگی روزمره بکار می‌روند، عمدتا شامل سیـلیس ، کربنات کلسیم ( یا آهک ) و کربنات سدیم و زغال کک است ( گاهی از فلدسپار و دولومیت نیز استفاده می‌شود ). معمولا این مواد را به صورت پودر یا دانه‌هایی به قطر 0.2 تا 2 سانتی‌متر ، مصرف می‌کنند. البته برای تهیه شیشه‌های مرغوب و کریستال ، از سیلیس تقریبا خالص (کوارتز) استفاده می‌شود. در شیشه‌های معمولی حدود ½ درصد آلومین و 0.08 درصد اکسید آهن III نیز وجود دارد.

تاریخچه

صنعت شیشه‌سازی ، در ایران سابقه بسیار طولانی دارد که به حدود پیش از 2000 قبل از میلاد می‌رسد. کشف یک ظرف شیشه‌ای زرد رنگ صدفی با زینتی شبیه به خطوط شکسته موج‌دار که در یکی از قبرستانهای لرستان پیدا شده ، یک گردن‌بند شیشه‌ای حاوی دانه‌های آبی رنگ متعلق به 2250 سال پیش از میلاد ، در ناحیه شمال غربی ایران و قطعات شیشه‌ای مایل به سبز که در کاوشهای باستان شناسی لرستان ، شوش و حسنلو بدست آمده است، نشان دهنده سابقه تاریخی صنعت شیشه‌سازی در ایران است.

سیر تحولی و رشد

کشف بطریهای گردن دراز که دهانه آن با نقره مسدود شده بود در قرن 12 میلادی ، قالبهای ساخت وسایل شیشه‌ای در نیشابور ، نشان دهنده شتاب بیشتر صنعت شیشه‌گری در اوایل رواج اسلام در ایران است که به‌تدریج با رونق صنعت شیشه‌سازی در ایتالیا ، راه زوال را در پیش گرفت که تا قرن هفدهم میلادی ادامه یافت. از آن پس ، رونق و بازسازی این صنعت دوباره شروع شد و به مدد مهارت ایرانیان در رنگ آمیزی شیشه ، شتاب چشمگیری پیدا کرد. از آن جمله ، می‌توان ساختن انواع محصولات مختلف شیشه‌ای از ابریق گرفته تا گلدان ، بطری و … در شیراز ، اصفهان و قم در قرنهای دوازدهم و هجدهم میلادی را برشمرد. اما از آن زمان به بعد ، بی‌لیاقتی و غفلت دولمتردان وقت باعث شد صنعت شیشه‌سازی در ایران افت کند.

مراحل مختلف تهیه شیشه

1.      تهیه مواد اولیه و تبدیل آنها به پودر با دانه‌بندی بین 0.1 تا 2 میلی‌متر

2.      توزین هر یک از مواد اولیه به نسبتهای مورد نظر و مخلوط کردن آنها همراه با 4 تا 5 درصد آب و انتقال مخلوط به کوره

3.      ذوب کردن مخلوط در کوره و تهیه خمیر شیشه

4.      بی‌رنگ کردن خمیر شیشه و خارج کردن گازها

5.      تبدیل به فرآورده‌های مورد نیاز بازار و صنایع

6.      نپختن شیشه ( قرار دادن شیشه داغ در کوره‌هایی که دمای کمی دارد، برای کاهش شکنندگی شیشه)

فرآورده‌های مختلف شیشه‌ای

در حال حاضر ، صنایع شیشه‌سازی عمدتا در پنج شاخه اصلی مصرف در ایران فعالیت دارند:

• ساختمان سازی
• صنایع غذایی
• تهیه لوازم خانگی
• صنایع خودرو سازی
• صنایع دارو سازی و آزمایشگاه

انواع مهم فراورده‌ههای شیشه‌ای

شیشه جام

این نوع شیشه ، برای مصرف در پنجره ، قاب عکس و غیره تهیه می‌شود و دارای سطح کاملا صاف است. در مرحله تولید با عبور خمیر شیشه بین دو غلطک صاف افقی ، عمودی و یا عبور از روی قلع مذاب به دستگاه برش و کوره پخت هدایت می‌شود.

انواع بطری

برای تهیه بطری ، خمیر شیشه را از بالای ماشین قالب‌زنی توسط قیچی مخصوص به صورت لقمه‌هایی در آورده ، به قسمت قالب‌زنی وارد می‌کنند و از پایین ، هوا در آن می‌دمند تا شکل مطلوب به خود بگیرد. برای تهیه انواع لیوان ، استکان ، لوله چراغ نفتی و فانوس ، مانند تهیه بطری عمل می‌شود، ولی بجای دمیدن هوا ، از قالب ویژه استفاده می‌شود.

شیشه‌های ایمنی بدون تلق

این نوع شیشه‌ها برای ویترینها و شیشه‌های عقب و کناری خودرو تهیه می‌شوند. پس از مراحل برش و شکل‌دهی ، در پرسهای مخصوص ، آنها را در کوره الکتریکی تا °650C گرم کرده ، بطور ناگهانی سرد می‌کنند تا بر اثر تبلور جزئی ، بر مقاومت آنها افزوده می‌شود.

شیشه ضد گلوله

این نوع شیشه شامل چهار لایه 6 میلی‌متری و دو لایه تلق ضخیم است. در هر مورد ، ابتدا از طریق وصل کردن به خلاء ، هوای بین لایه‌‌ها را خارج کرده ، ضخامت شیشه و تلق را به هم می‌جشبانند و بعد تحت فشار 13 اتمسفر در دمای °120C ، به مدت سه ساعت نگه می‌دارند تا لایه‌ها کاملا به همدیگر بچسبند.

الیاف شیشه‌ای

این نوع الیاف ، با عبور خمیر شیشه از منافذ باریک یک قسمت غربال مانند ، تهیه می‌شوند. از این نوع الیاف ، در تهیه پارچه ، پتو و لحاف و عایق‌بندی دستگاه‌های حرارتی و برودتی و عایق الکتریکی ، صحافی و غیره استفاده می‌شود.

شیشه‌های مخصوص

شیشه‌ها نشکن

این نوع شیشه‌ها دارای ضریب انبساط بسیار کم‌اند و در مقابل تغییر ناگهانی دما یا ضربه ، مقاومت زیادی دارند. از این رو ، از آنها برای تهیه ظروف و وسایل آزمایشگاهی و اخیرا ظروف آشپزخانه استفاده می‌شود.
برای تهیه این نوع شیشه‌ها ، به جای Na2O و CaO از Zr2O3 ، Al2O3 و B2O3 استفاده می‌کنند که به نام شیشه‌های پیرکس ، ینا و کیماکس شهرت دارند.

شیشه‌های بلور

این نوع شیشه‌ها بسیار ظریف و مشابه به کریستال‌اند. اما سنگین و صدا دهندگی کریستال را ندارند و خاصیت شکست نور در آنها کمتر است. دارای 75 درصد سیلیس ، 18 درصد و 7 درصد Cao اند.

شیشه‌های سرب‌دار

این نوع شیشه‌ها از شیشه‌های معمولی شفافتر و سنگی‌ترند و ضریب شکست بالاتری دارند و دارای سه نوع‌اند:

• کریستال:
  که بسیار شفاف ، سنگین ، صدادار و قابل تراش است و نور را در خود می‌شکند و طیف رنگی می‌دهد. از این رو ، در تهیه گلدان ، لوستر و … بکار می‌رود. دارای 53 درصد سیلیس ، 11 درصد و 35 درصد Pbo است.
• اشتراس:
  که سنگ نو نیز نامیده می‌شود و از آن ،‌ جواهرات مصنوعی درست می‌کنند. دارای 40 درصد سیلیس 7 درصد و 52 درصد Pbo است.
• فلینت:
  که در تهیه عدسی دوربینهای عکاسی و اسباب دقیق فیزیکی بکار می‌رود. دارای 20 تا 54 درصد سیلیس ، 5 تا 12 درصد و 34 تا 80 درصد سرب است.

شیشه ضد پرتوها

این نوع شیشه ، شامل یک قسمت و چهار قسمت pbo است، به مقدار قابل توجهی پرتوهای ایکس و پرتوهای رادیواکتیو را جذب کرده ، جلوی اثرات زیان‌بار آنها را می‌گیرد.

شیشه جاذب نوترون

این نوع شیشه‌ها با افزایش اکسید کادمیم ( CdO ) به شیشه معمولی تهیه می‌شوند و به‌عنوان حفاظ در مقابل تابشهای نوترونی ، بویژه در ارتباط با راکتورهای اتمی کاربرد دارند.

شیشه شفاف در مقابل IR

این نوع شیشه با اضافه کردن مقدار زیادی آلومین Al2O3 به شیشه معمولی حاصل می‌شود و در دستگاههای طیف نمایی و طیف نگاری IR مورد استفاده قرار می‌گیرند.

شیشه ضد اسید فلوئوریدریک

می‌دانیم که بعضی مواد شیمیایی مانند HF بر شیشه اثر می‌کنند. این تاثیر در واقع به واکنش سیلیسی موجود در شیشه با فلوئورید هیدروژن است که تولید اسید می‌کند. از این خاصیت در حکاکی و نقاشی روی شیشه استفاده می‌شود. اگر مقدار کافی فسفات آلومینیم که ساختار سیلیکات آلومینیم را دارد، در ساختار شیشه وارد شود، شیشه بدست آمده ، مقاومت قابل توجهی در برابر HF از خود نشان می‌دهد. علت این است که HF بر فسفات آلومینیم اثر ندارد.

شیشه‌های رنگی

برای برخی مصارف ویژه ، تهیه شیشه‌های رنگی ضرورت دارد. برای این کار ، عمدتا از اکسید فلزات استفاده می‌شود. برای مات یا شیری کردن شیشه ، فلوئوریت کلسیم ، کریولیت ، اکسید آنتیموان (III) ، فسفات کلسیم ، سولفات کلسیم و دی‌اکسید قلع استفاده می شود، زیرا این مواد ، رسوبهای کلوئیدی در خمیر شیشه تولید می کنند که پس از سرد شدن ، سبب شیری شدن آن می‌شوند.

جریان تولید شیشه تخت

علوم طبیعت > شیمی > شیمی کاربردی (صنعتی)

(cached)

---

دید کلی

برای ساخت شیشه ، مراحلی وجود دارد که باید طی شود تا مواد اولیه شیشه به محصولی با کیفیت و قابل قبول تبدیل شود. اما در طی ساخت شیشه ، ظرافت‌هایی وجود دارد که باید آنها را در یک کارخانه تولید شیشه مشاهده کرد و نمی‌توان به‌صورت تئوری آن را بیان کرد.

مراحل ساخت شیشه

ذوب

کوره‌های شیشه‌سازی را می‌توان به کوره‌های بوته‌ای یا کوره‌های مخزنی تقسیم‌بندی کرد. کوره‌های بوته‌ای با ظرفیت تقریبی 2 تن یا کمتر برای تولید شیشه‌های ویژه به مقدار کم یا هنگامی که حفاظت از پیمانه مذاب در برابر محصولات احتراق الزامی است، بسیار مفیدند. بوته‌ها از جنس خاک رس یا پلاتین هستند. در کوره مخزنی ، مواد پیمانه از یک سر مخزن بزرگی که از جنس بلوکهای نسوز است، وارد می‌شوند. این کوره‌ها با گاز یا برق گرم می‌شوند.
بسته به توانایی آجر نسوز کوره برای تحمل انبساط ، دمای کوره‌ای که به‌تازگی شروع به تولید کرده است، روزانه تنها به اندازه معینی افزایش می‌یابد. پس از گرم شدن کوره بازیابی گرما ، در تمام اوقات دمایی که دست‌کم معادل با 1200 درجه سانتی‌گراد است، همچنان حفظ می‌شود. بخش زیادی از گرما به جهت تابش در کوره تلف می‌شود و در واقع مقدار بسیار کمتری از گرما برای ذوب شیشه به‌مصرف می‌رسد.
در هر حال ، دمای دیواره‌های کوره ممکن است چنان بالا رود که شیشه مذاب آنها را حل کند یا بپوساند، مگر اینکه اجازه داده شود دیواره‌ها ضمن تابش مقداری خنک شوند. به‌منظور کاهش کنش شیشه مذاب ، غالبا در دیواره‌های کوره ، لوله‌های آب خنک‌کن کار گذاشته می‌شود.

شکل دهی

شیشه را می‌توان با قالب‌گیری ماشینی یا دستی شکل داد. عامل مهمی که باید در قالب‌گیری ماشینی شیشه مدنظر داشت، این است که طراحی ماشین باید چنان باشد که کالای موردنظر ، ظرف چند ثانیه کاملا شکل گیرد. در طی این زمان نسبتا کوتاه ، شیشه از حالت یک مایع گرانرو به جامدی شفاف تبدیل می‌شود. در نتیجه به‌سهولت می‌توان دریافت که حل مشکلات طراحی همچون جریان گرما ، پایداری فلزات و لقی یاتاقانها بسیار پیچیده است و موفقیت چنین ماشینهایی به مهندس شیشه کمک شایانی می‌کند. شیشه پنجره ، شیشه جام ، شیشه شناور ، شیشه نشکن و مشجر ، شیشه دمشی و … ، با ماشین شکل داده می‌شوند.

تابکاری

به‌منظور کاهش کرنش در تمام کالاهای شیشه‌ای ، اعم از آنکه به روشهای ماشینی یا دستی قالب‌گیری شده‌اند، لازم است که تحت عملیات تابکاری قرار گیرند. بطور خلاصه ، عملیات تابکاری دو بخش دارد:

• اول ،‌ نگه داشتن توده‌ای از شیشه در دمایی بالاتر از یک دمای بحرانی معین تا زمانی که میزان کرنش درونی ، ضمن ایجاد یک سیلان پلاستیکی ، کمتر از یک مقدار حداکثر از پیش تعیین شده گردد.
• دوم ، خنک کردن تدریجی این توده تا دمای اتاق به‌نحوی‌که مقدار کرنش همچنان کمتر از آن میزان حداکثر باقی بماند.
  تابدان یا آون تابکاری چیزی بیش از یک محفظه گرم و به‌دقت طراحی شده نیست که در آن سرعت خنک کردن چنان کنترل می‌شود که شرایط گفته شده رعایت شود. ایجاد یک رابطه کمی میان تنش و شکست مضاعف ناشی از تنش ، متخصصان شیشه را قادر به طراحی شیشه ای کرده است که می‌تواند شرایط خاصی از تنش‌های مکانیکی و گرمایی را تحمل کند.
  با استفاده از این اطلاعات ، مهندسان ، مبنایی برای تولید تجهیزات پیوسته تابکاری یافته‌اند. این تجهیزات ، مجهز به وسایل خودکار تنظیم دما و گردش کنترل شده هستند که امکان انجام بهتر تابکاری با هزینه سوخت پایین‌تر و ضایعات کمتر محصول را فراهم می‌آورند.

سخن آخر

تمام انواع شیشه‌های تابکاری شده باید تحت عملیات تکمیلی خاصی قرار گیرند. این عملیات در عین آنکه نسبتا ساده اند، از اهمیت بسیاری نیز برخوردارند و مشتمل بر موارد زیرند:
تمیزکاری ، سنگ زنی ، پرداخت ، برش ، ماس زنی ، لعاب کاری ، درجه بندی و شابلن زنی. هرچند که لازم نیست تمام این عملیات روی همه کالاهای شیشه‌ای صورت گیرد، اما تقریبا همواره یک یا چند تای آنها مورد نیاز خواهد بود.

شیمی شیشه

شیشه ، مایعی می‌باشد که بسیار سرد شده است و در حرارتی پایین‌تر از نقطه انجماد آن ، در حالت مایع قرار دارد و بطور عمومی ، جسمی است شفاف که نور بخوبی از آن عبور می‌کند و پشت آن بطور وضوح قابل روئیت می‌باشد.

دید کلی

شیشه از نظر ساختمان مولکولی در حالت جامد آرایش مولکولی نامنظم دارد. در درجه حرارت‌های بالا ، شیشه مثل هر مایع دیگری رفتار می‌کند. اما با کاهش دما ، گرانروی آن بطور غیر عادی افزایش می‌یابد و باعث می‌شود مولکول‌ها نتوانند در آرایشی که لازمه کریستال شدن است، قرار گیرند. به این ترتیب شیشه از نظر ساختمان مولکولی مانند مایعات نامنظم است، ولی این ساختمان غیر منظم ، دیگر متحرک نیست.
شیشه جسمی سخت است که سختی آن در حدود 8 می‌باشد و همه اجسام بجز الماسه‌ها را خط می‌اندازد. وزن مخصوص شیشه 2.5 گرم بر سانتیمتر مکعب بوده و بسیار تُرد و شکننده است. شیشه در مقابل تمام مواد شیمیایی حتی اسیدهای قوی و بازها مقاومت کرده و تحت تاثیر خورندگی واقع نمی‌شود، به همین علت ظرف آزمایشگاهی را از شیشه می‌سازند. فقط اسید فلوئوریدریک (HF) بر آن اثر داشته و شیشه را در خود حل می‌نماید.

تاریخچه

شیشه گری ، یکی از قدیمیترین حرفه‌هایی است که بشر بدان اشتغال داشته است. مصری‌ها سازنده اولین اشیای شیشه‌ای بوده‌اند که ظروف بدست آمده از حفاریهای مصر قدمت 5000 ساله دارد. رومیان نیز در فن شیشه گری مهارت داشته‌اند و در این صنعت از سایرین پیشرفته‌تر بودند. رونق شیشه سازی در نخستین ادوار تاریخ اسلامی صورت گرفته است، زیرا هنری بود که در مساجد و زیارتگاه‌ها و تزئینات مذهبی جلوه خاصی داشته و مورد استفاده قرار می‌گرفت.
در ایران نیز ساختن شیشه قدمت چند هزار ساله دارد. و نخستین واحد ماشینی تولید شیشه ساختمانی در ایران در سال 1340 شروع بکار کرد.

ترکیبات سازنده شیشه

اجزای اصلی تشکیل دهنده شیشه

با نگاه به جدول عناصر ، کمتر عنصری را می‌توان یافت که از آن شیشه بدست نیاید، ولی سه ماده کربنات دو سود ، سنگ آهک و سیلیس ، مواد اصلی تشکیل دهنده شیشه می‌باشند. مواد شیشه ساز مورد تایید موسسه استاندارد و تحقیقات صنعتی ایران عبارتند از سیلیس (SiO2) ، دی‌اکسید بور (B2O3) ، پنتا اکسید فسفر (P2O5) که از هر کدام بتنهایی می‌توان شیشه تهیه نمود.

گدازآورها

کربنات سدیم (Na2CO3) ، کربنات پتاسیم (K2CO3) و خرده شیشه ، سیلیکات سدیم و پتاسیم (Na2SiO3 , K2SiO3) که حاصل ترکیب سیلیس با گدازآورها می‌باشند، در آب حل می‌شوند و از شفافیت شیشه به تدریج کم می‌کنند. به همین علت است که اغلب شیشه‌های مصرف شده در گلخانه پس از چند سال کدر می‌شوند و نور از آنها بخوبی عبور نمی‌نماید.

تثبیت کننده‌ها

برای آنکه مقاومت شیشه را در مقابل آب و هوا ثابت کنیم، باید اکسیدهای دو ظرفیتی باریم ، سرب ، کلسیم ، منیزیم و روی به مخلوط اضافه کنیم که به این عناصر ، ثابت کننده می‌گویند.

تصفیه کننده‌ها

موجب کاستن حباب هوای موجود در شیشه می‌شوند و بر دو نوعند:

1.      فیزیکی: سولفات سدیم (Na2SO4) ، کلرات سدیم (NaClO3). با ایجاد حباب‌های بزرگ حباب‌های کوچک را جذب و از شیشه مذاب خارج می‌کنند.

2.      شیمیایی: املاح آرسنیک و آنتیموان ترکیباتی ایجاد می‌کنند که حباب‌های کوچک داخل شیشه را از بین می‌برند.

تا اینجا به موادی اشاره کردیم که عدم وجودشان ، در مواد اولیه باعث از بین رفتن مرغوبیت کالا می‌شد. حال به چند ماده دیگر که به نوعی در تولید شیشه سهیم هستند، اشاره می‌کنیم.

افزودنیها

1.      استفاده از بوراکس به جای اکسید و کربنات سدیم (گدازآور) که در اثر حرارت به Na2O و B2O3 تجزیه می‌شود و در واقع بجای هر دو ماده عمل می‌کند.

2.      استفاده از نیترات سدیم NaNo3برای از بین بردن رنگ سبز شیشه (ناشی از اکسید آهن که همراه مواد دیگر وارد کوره می‌شود).

3.      استفاده از اکسید منگنز که باعث مقاومت بیشتر در مقابل عوامل جوی و شفاف‌تر شدن شیشه می‌شود.

4.      استفاده از اکسید سرب PH3O4 , PbO به جای CaO برای ساختن شیشه‌های مرغوب بلور و کریستال که باعث درخشندگی شیشه می‌شوند.

5.      برای ساختن کریستال مرغوب از اکسید نقره استفاده می‌کنند.

6.      استفاده از فلدسپار که باعث مقاومت بهتر در مقابل مواد شیمیایی می‌شود.

7.      برای اینکه شیشه در برابر اسید فلوئوریدریک هم مقاوم باشد، ترکیباتی از فسفات به آن می‌افزایند.

8.      استفاده از خرده شیشه که به ذوب مواد سرعت بیشتری می‌دهد.

9.      استفاده از اکسید فلزات برای تهیه شیشه‌های رنگی.

10. اکسید سزیم برای جذب اشعه زیر قرمز و اکسید بر برای ازدیاد مقاومت حرارتی مورد استفاده قرار می‌گیرند.

دو نمونه از عناصر تشکیل دهنده که عمومیت بیشتری دارند، در زیر ذکر می‌گردد.

• ترکیبات(1): اکسید سیلیسیم (SiO2) در حدود 74 تا 80 درصد و بقیه شامل پراکسید سدیم (NaO2) تا 15 درصد و اکسید کلسیم 7 تا 12 درصد اکسید منیزیم 2 تا 4 درصد و 2 درصد هم عناصر دیگر مانند Fe2O3 - MnO - Al2O3 - TiP2 - SiO3.
• ترکیبات (2): اکسید سیلیسیم (SiO2) در حدود 73 درصد ، اکسید سدیم 15 درصد ، اکسید کلسیم 5.55 درصد ، اکسید منیزیم 3.6 درصد ، اکسید آلومینیوم 1.5 درصد ، اکسید بور (B2O3) و اکسید پتاسیم( K2O) هر کدام 0.4 درصد ، اکسید آهن (Fe2O3) و اکسید سیلیسیم 6 ظرفیتی SiO3 هر کدام 0.3 درصد.
  علاوه بر مواد فوق همیشه مقداری خرده شیشه نیز با این مواد وارد کوره می‌گردد.

انواع شیشه و کاربرد آنها

شیشه به اشکال مختلف مورد استفاده قرار می‌گیرد. در ساخت لوازم تزیینی مانند گل ، تابلو و غیره در ساختن ظروف آزمایشگاهی و یا ظروف آشپزخانه مانند لیوان ، بطری و غیره و بالاخره در ساختن شیشه‌های مسطح که در دو نوع ساده و مشجر عرضه می‌گردد و مصارف مختلفی دارد که عمده ترین کاربرد آن به عنوان در و پنجره در کارهای ساختمانی است که به شکلهای مختلف اعم از شیشه‌های شفاف ، نیمه شفاف و رنگی ، جاذب حرارت ، ایمنی ، دوجداره ، سکوریت و... وجود دارد.
همچنین در آینه سازی ، صنایع نشکن ، صنایع یخچال سازی ، میزهای شیشه‌ای ، انواع شیشه رومیزی و تیغه کاری ساختمان کاربرد دارد.

شیشه رنگی

به دو طریق می‌توان شیشه رنگی بدست آورد.

1.      با افزودن و کم کردن بعضی مواد شیمیایی در مصالح اولیه تهیه شیشه. برای نمونه اکسیدهای مسی به شیشه رنگهای مختلف قرمز می‌دهد و رنگ آبی پر رنگ بوسیله اکسید کبالت بدست می‌آید. رنگ زرد با افزودن مقداری اکسید اورانیوم و کادمیوم حاصل می گردد.

2.      شیشه سفید را در شیشه مذاب رنگی فرو می‌کنند تا دو روی آن رنگی شود. شیشه‌های رنگی در ویترین مغازه‌ها ، نمایشگاهها ، آزمایشگاهها و ساختمانهای صنعتی بکار می‌روند.

شیشه ضد آتش (پیرکس)

همراه مواد اولیه این شیشه‌ها در مقابل حرارت ، مقاومت زیادی دارند، مقدار زیادی اکسید بوریک بکار می‌رود و سیلیس آنها از انواع شیشه‌های معمولی بیشتر است. معمولا از آنها به عنوان ظروف آزمایشگاه و آشپزخانه و یا در جلوی بخاری‌های دیواری و اجاقها استفاده می‌نماید.

شیشه مسطح

این نوع شیشه را با اضافه نمودن توری فلزی در میان شیشه می‌سازند و بیشتر برای درهای ورودی ، کارگاهها ، موتورخانه‌ها ، آسانسورها و هر جایی که خطر شکستن و فروریختن شیشه وجود دارد، استفاده می‌نمایند.

شیشه دوجداره (مضاعف)

این نوع شیشه‌ها ، از دو لایه ساده و گاهی رنگی که به موازات یکدیگر قرار گرفته‌اند و لبه‌ها یا درزهای آنها هوابندی شده است و فضای بین آنها با مواد خشک کننده‌ای مانند سیلیکاژل ، پُر و یا در بعضی از موارد بین دو لایه ، خلاء ایجاد می‌شود. این نوع شیشه که عایق گرما ، سرما و صداست، در بسیاری از ساختمانها مانند فرودگاهها ، هتل‌ها و بیمارستانها بکار می‌رود.

شیشه سکوریت

در این حالت ، شیشه مجددا تا حدود 700 درجه سانتی‌گراد حرارت داده و بعد بطور ناگهانی و تحت شرایط خاص و کنترل شده‌ای سرد می‌شود. این عمل باعث افزایش مقاومت شیشه (حدود 3 الی 5 برابر) در مقابل ضربه و نیز شوکهای حرارتی می‌گردد. این شیشه‌ها در صورت شکستن ، به ذرات ریز و مکعب شکل تقسیم می‌شوند که آسیب رسان نیستند. از این نوع شیشه در ویترین فروشگاهها ، درهای شیشه‌ای و پنجره‌های جانبی اتومبیلها استفاده می‌گردد.

شیشه نشکن

این نوع شیشه‌ها شامل دو یا چند لایه شیشه‌اند که بوسیله ورقه‌هایی از نایلون شفاف تحت حرارت و فشار به هم متصل می‌شوند. همچنین بعضی از انواع شیشه‌های طلق‌دار به عنوان عایق صوتی ، جاذب حرارت ، کاهنده شفافیت و شیشه ایمنی بکار برده می‌شوند. وقتی که این شیشه‌ها می‌شکنند، خاصیت کشسانی نایلون مانع از پخش و پراکندگی ذرات شیشه می‌گردد.
از جمله کاربردهای این نوع شیشه‌ها در خودروها و ویترین مغازه‌هایی که اشیاء گرانقیمت می‌فروشند استفاده می‌گردد. ممکن است شیشه نشکن را از جنس شیشه سکوریت بسازند.

شیشه ضد گلوله

از چند لایه شیشه سکوریت و یا نشکن ، شیشه ضد گلوله می‌سازند. در هنگام وارد شدن گلوله به داخل شیشه ، از نیروی آن کاسته و در میان شیشه متوقف می‌گردد.

شیشه انعکاسی (بازتابنده)

در این نوع شیشه‌ها ، یک سطح شیشه با یک پوشش منعکس کننده نور و حرارت از جنس فلز یا اکسید فلزی دارای این خاصیت پوشانده می‌شود. این نوع شیشه‌ها ، نور خورشید را منعکس می‌کنند و در کاهش حرارت و درخشندگی نور موثر هستند. اگر در روشنایی روز از بیرون به شیشه انعکاسی نگاه کنیم مشاهده می‌کینم که تصاویر اطراف را مانند آینه باز می‌تاباند و اگر از داخل به بیرون نگاه کنیم، شیشه کاملا شفاف خواهد بود. شبها پدیده مذکور برعکس است. یعنی شیشه از خارج شفاف و از داخل مانند آینه است.
این شیشه با منعکس نور خورشید ، حرارت ناشی از تابش نور خورشید را بطور قابل ملاحظه‌ای کاهش می‌دهد و در نتیجه ، باعث صرفه جویی در هزینه‌های احداث ، راه اندازی و نگهداری سیستمهای تهویه و تبدیل می‌شود.

تاریخچه سنگ گچ

تاریخچه سنگ گچ

حدود 160 تا 200 میلیون سال پیش دایناسورها به سرزمین های مردابی و باتلاق های دنیا مهاجرت کردند . گیاهان دم اسبی آنقدر رشد کردند که طول آنها به 12 متر رسید و همین طور سرخس ها تا 4 متر بلند شدند . در طول این دوران برخی از دریاهای بزرگ و کوچک خشک شدند و لایه های سنگ گچ که در زیر آنها بوجود آمده بود پدیدار گشت .

مطابق تحقیقات زمین شناسان دوران ناپدیدشدن دایناسورها و پدیدارشدن لایه های سنگ گچ خیلی قدیمی تر از ایجاد تمدن ها بر روی زمین است . آثار بکارگیری گچ طبق تحقیقات باستان شناسان در ایران مربوط به دوران قبل از اسلام حدود 1500 سال پیش می باشد .

گچ یکی از قدیمی ترین مصالح ساختمانی در دنیا است . ممکن است گچ در قرون گذشته با روش هایی دیگر تولید و به صورت های دیگر استفاده می شده است . مصری هادر 600 سال قبل هاون گچی داشته اند .

مصری ها 1500 سال قبل نیز از گچ برای پوشاندن سطوح داخلی دیوارهای اهرام ثلاثه استفاده کرده اند . درون اهرام مصر بر روی سطوح صاف و سفید گچی دیوار نگاری های شکوهمندی با نقش سربازان

مصری  ارابه های جنگی ، خدایان ، حیوانات و پرندگان موجود است

در تمدن های کهن نیز نوعی گچ استفاده می شده است که امروزه ما آن را آلاباستر می نامیم . تندیس های بزرگ گاوهای بالدار متعلق به تمدن آشور که امروزه در موزه شهر لندن موجود است از همین سنگ ساخته شده اند . یونانی ها نیز سکه هایی با نقش کلمه ی آلاباستر که از نام شهری بنام آلاباستر در مصر گرفته بودندضرب می کرده اند . همین طور آنها ظروف و قوری های کوچک از گچ ساخته اند .

یونانی ها همچنین نامی به سنگ گچ  داده اند که از دو کلمه با معانی زمین و پختن تشکیل شده است . آنها فرم خاصی از سنگ گچ را که حالت شیشه ای دارد برای پنجره ها استفاده و به ویژه این سنگ ها را وقف معبدهای الهه ی ماه می نموده اند . سنگ گچ شیشه ای را که به این شیوه ی سنتی مورد استفاده قرار می گرفته ، یونانی ها سلنیت (Selenite) یا سنگ ماه  می نامیده اند .

رمی ها نیز راجع به سنگ گچ می دانستند که چه کاربردهایی  در حرفه و پیشه ی آنها می تواند داشته باشد. نشانه ی این اطلاعات مجسمه های بدون انسان است که در اروپای غربی با ملات گچ درست شده و امروزه در دسترس است . آنگلوساکسون ها و نرمنها  سنگ گچ را فراموش کرده بودند تا اینکه دوباره در قرن سیزدهم برای اولین بار با گچ پاریس آشنا شدند .

امروزه آلاباسترهای خوب در نواحی میانی انگلستان خصوصاً در ناتنگهام به شکل

 مجسمه هایی با فرم های مختلف که توسط استادکاران قرون 14 و 15 میلادی حکاکی شده اند پیدا می شود . بعدها این دست ساخته های گچی مشهور گردید و با تولید انبوه به سراسر اروپا فرستاده شد . این آلاباسترها را ما در موزه های عمومی می توانیم ببینیم . آلاباستر همچنین در برخی از آرامگاه ها ، نقوش کلیساها و سایر ساختمان های تاریخی به کار رفته است .

آن زمانیکه سقف و دیوارهای خانه ها با نی و ترکه درست می شده مردم برای پرکردن شکاف بین آنها نیاز به یک اندود پرکننده داشتند .

در بیشتر مناطق اروپای غربی خانه ها به این شکل ساخته می شده است . این کار ابتدا با گل و رس انجام می شد . سپس بناها نوعی ملات آهکی یافتند که سطوح سخت و سفید ایجاد می نمود . بعدها با دست یابی به سنگ گچ ، این عمل با بکارگیری ملات گچ انجام شد . بناها ملات گچ را به علت سرعت زیاد خشک شدن و عدم وجود ترک بعد از آن نسبت به ملات آهک ترجیح می دادند . امروز ملات آهک به میزان جزئی مورد استفاده قرار می گیرد .

به هر حال بیشترین مصرف گچ برای سطوح داخلی ساختمان بود ولی از قرن 16 میلادی به بعد گچ کارها

مهارت های خود را توسعه دادند و در زمینه ی دکورسازی و کارهای هنری با

گچ توانایی های ارزشمندی پیدا نمودند . در یان کارها بر روی سطوح گچی دیوارها و سقف ها نقش گل ها ، شاخه های درختان ، میوه ها و حتی طرح آلات موسیقی را ایجاد می کردند . برخی از بهترین نمونه های این طرح ها توسط گچ استاکو (Stucco ) در خانه های جورجیانnv nhfgdk(Dublin) (Georgian) در جمهوری ایرلند کار شده است .

طرح های گچی بر روی سقف خیلی قدیمی نیستند اگر چه هنوز در برخی خانه های قدیمی نوارهای گچی برجسته در دورتادور سقف و یا طرح هایی به دور چراغ مرکزی سقف دیده می شود ولی این آثار عمر خیلی بلندی ندارند . امروزه هنوز برخی شرکت ها در زمینه ایجاد طرح های سنتی و قدیمی بر روی سطوح گچی فعال هستند . این فعالیت توسط استادکاران ماهر بر روی سقف منازل افراد مهم و یا کلیساها انجام می شود .                                                                                                                                                                                                                                            

                                                                                    گچ

گچ از جمله مصالحی است که در صنایع ساختمان سازی از اهمیت مخصوصی برخوردار است وبعلت ویژگی های که دارد اززمانهای قدیم در امر ساختن مسکن محل مصرف داشته است. دربسیاری از ساختمانهای قدیمی مخصوصا ًدوران صوفیه ک اغلب آنها در اصفهان موجود می باشند گچ نقش موثری داشته و گچ بریهای بسیار

زیبائی از آن دوران باقی مانده است. گچ بعلت خواص خود ازاولین قدم در ایجاد یک بنا که پیاده کردن حدود زمین باشد و با صطلاح برای ریختن رنگ اطراف زمین مورد نیاز بوده و همچنین تا آخرین مراحل کاری که سفید کاری و نصب سنگ است باز هم گچ مورد نیاز است و حتی در نقاشی ساختمان هم از گچ استفاده می نمایند.

ذخایر سنگ گچ:

اگر چه در بیشتر کشورهای دنیا معادن سنگ زیرزمینی هستند ولی در ایران تمام معادن سنگ گچ به شکل سطحی و با روش های استخراج روباز استخراج می شوند . سنگ گچ مانند اغلب سنگ های مصرفی دیگر با روش چالزنی و انفجار استخراج می گردد . همچنین چنانکه ذخیره به شکل تپه یا کوه باشد و لایه های گچ در امتداد افق پیوسته باشند ، استخراج سنگ گچ توسط ماشین های استخراج پیوسته امکان پذیر است .

ذخایر سنگ گچ در تمام قاره های دنیا وجود دارد . ذخایر بزرگ سنگ گچ در قاره های آمریکا ، آسیا و استرالیا وجود دارد . همچنین در اروپا نیز معادن سنگ گچ به شکل سطحی استخراج می شوند . در سال 1964 میلادی در جاماهیکا تمبری با تصویری از صنعت گچ چاپ شد . در آمریکای شمالی معادن سنگ گچ سطحی است و در بیابان های یوتا ذخایر سنگ گچی به شکل پودر وجود دارد . در ایران در بیشتر مناطق ذخایر سنگ گچ وجود دارد . ذخایر سنگ گچ ایران دارای کیفیت های مختلف و با شرایط گوناگون زمین شناسی می باشند .

در سال های اخیر توسط فرآیندهای بر روی دی اکسید گوگرد خارج شده از سکوهای خروج گاز طبیعی گچ مصنوعی با کیفیت بالا تولید شده است . این نوع گچ مصنوعی که با نام گچ دو گوگردی نیز نامیده می شود می تواند به عنوان مکمل محصولات گچی معدنی بکار گرفته شود .

ذخایر سنگ گچ شناسائی شده در جهان بالغ بر 3/3 میلیارد تن تخمین زده شده اند . میزان ذخایر سنگ گچ به تفکیک کشورها در جدول ذیل آورده شده است .

ردیف	نام منطقه	میزان ذخیره(میلیون تن)
1	ایران	900
2	اروپا	800
3	آمریکا	730
4	کانادا	450
5	آسیا (بدون ایران)	100
6	مکزیک	70
7	آمریکای جنوبی	70
8	آفریقا	70
9	اقیانوسیه	70
10	سایرکشورهای آمریکای مرکزی	20
مجموع:		3300

از لحاظ تولید گچ ، ایران 10 درصد تولید جهانی را در اختیار دارد و پس از آمریکا در رتبه دوم قرار گرفته است . تولید گچ در ایران در سال 1381 برابر 13/5 میلیون تن بوده است ( طبق آمار در این صنایع و معادن ) . میزان صادرات گچ ایران در این سال 100 هزار تن سنگ گچ و 120 هزار تن فرآورده های گچی بوده است .

 منابع تهیه گچ:

گچ از پختن و آسیاب کردن سنگ گچ بدست می آید. سنگ گچ از گروه مصالح ساختمانی کلسیم دار است که بطور وفور در طبیعت یافت می شود. و تقریبا ًدر تمام نقاط روی زمین وجود دارد و از لحاظ فراوانی در طبیعت در ردیف پنجم می باشد، در ایران هم تقریبا ًدر تمام نقاط کشور مخصوصا ًدرکویر مرکزی و اطراف تهران- جاجرود – آذربیجان – اطراف مشهد و غیره یافت می شود سنگ گچ به فرمول 2 H2O،  Caso4 از سنگهای ته نشستی بوده و به علت میل ترکیب شدیدی که دارد بطور خالص یافت نمی شود. بیشتر به صورت ترکیب با کربن یا اکسیدهای آهن یافت می گردد. سنگ گچ موجود درطبیعت بیشتر مخلوط با آهک و خاک رس است سنگ گچ یا بصورت سولفات کلسیم آبدار یافت می شود که به آن ژیپس ( گچ خام) هم می گویند یا بصورت سولفات کلسیم بدون آب (Caso4) بدست می آید که به آن ایندریت گفته می شود. سولفات کلسیم آبدار به صورتهای مختلف یافت می گردد. بشرح زیر:

1_ سنگ گچ مرمری که مصرف گچ پزی نداشته و جزء سنگهای زینتی است و به علت نرمی کار کردن با آن و تراشیدن آن بسیار آسان است و به همین علت از آن برای ساختن وسایل زینتی مانند زیر سیگاری – قاب عکس و غیره استفاده می شود. این صنعت بیشتر درخراسان رواج دارد این نوع سنگ گچ نیز بیشتر دراستان خراسان و مخصوصا ًدراطراف مشهد یافت می شود.

2_ سنگ گچ معمولی که غیر بلوری بوده و فراونترین نوع سنگ گچ است و مصرف گچ پزی دارد و موضوع همین بخش از این کتاب می باشد.

سنگ گچ خالص بی رنگ است – سنگ گچ ترکیب شده ابا کربن به رنگ خاکستری – سنگ و گچ ترکیب شده با اکسیدهای آهن بیرنگ، زرد روشن، کبود و یا سرخ رنگ می باشد که برحسب نوع اکسید آهن این رنگها متفاوت است.

مصارف گچ:

گچ درصنعت ساختمان سازی مصارف متعدد دارد از جمله ریختن رنگ ساختمان برای مشخص کردن اطراف زمین و پیاده کردن نقشه – ملات سازی – گچ و خاک – سفید کاری – سنگ کاری که در مورد اخیر برای نگهداشتن سنگ بطور موقت درجای خود تا ریختن ملات پشت آن مورد مصرف قرار میگیرد و در صنایع مجسمه سازی و ریخته گری برای قالب سازی مصرف می شود و در کارهای طبی برای شکسته بندی مورد نیاز است. و همچنین در صنایع سیمان پزی و دارویی نیز مصرف می شود.

خواص گچ:

گچ علاوه بر دو خاصیت عمده ( زود گیر بودن و ازدیاد حجم به هنگام سخت شدن ) دارای خواص دیگری نیز هست از جمله آنکه گچ اکوستیک است. در آتش سوزی مقاوم می باشد. ارزان و فراوان است. دارای رنگی سفید و خوش آیند است.

گچ پزی:

گچ پزی یعنی حرارت داردن به سنگ گچ آبدار بطوریکه بتوانیم 5/1 ملکول ازآب تبلور آنرا تبخیر نمائیم. همانطوریکه گفته شد سنگ گچ  سولفات کلسیم بعلاوه در وملکول آب تبلور می باشد. به فرمول 2 H2O،  Caso4 عمل تبخیر 5/1 ملکول اب تبلور سنگ گچ در گرمای بسیار کم انجام می شود، بطور یکه اگر به سنگ گچ درحدود 170 درجه حرارت بدهیم 5/1 ملکول از آب تبلور خود را از دست داده و به گچ ساختمانی به فرمول 2 H2O،Caso4  تبدیل می گردد و دراثر حرارت بیشتر تا گرمای 300 درجه سنگ گچ 7/1 ملکول آب تبلور خود را از دست داده و به گچ تشنه به فرمول 2 H2O،Caso4 تبدیل می شود. این گچ میل ترکیبی شدید با آب داشته بطوریکه اگر در مجاور هوای آزاد قرار بگیرد 2/0 ملکول آب از بخار

موجود درهوارا جذب کرده به گچ ساختمانی با 5/0 ملکول آب تبلور تبدیل میشود. درگرمای 700 درجه سنگ گچ کلیه آب تبلور خود را از دست داده وبه سولفات کلسیم به فرمولCaso4 تبدیل می گردد که به آن گچ سوخته می گویند. این محصول میل ترکیب با آن را نداشته و قابل مصرف درصنایع ساختمانی نیست. البته می توان با افزودن بعضی مواد به آن مانند: زاج و یا سولفات روی Znso4 میل ترکیبی آنرا ب اآب عودت داد ولی درصنایع ساختمانی این کار مقرون به صرف نیست. گچی که تمام آب تبلور خود رااز دست بدهد انیدریت نام دارد.

از گرمای 700 تا 1400 درجه گچ سوخته تجزیه شد هو به اکسید کلسیم به فرمول CaO و گازSo3 تبدیل می گردد. و So3 به So2 تبدیل گشته که هر دو متصاعد میگردند و اگر CaO که همان آهک زنده باشد در پودر گچ باقی بماند درزمان گیرائی آن تاثیر گذاشته و در اثر مجاورت با آب شکفته شده و به هیدرات کلسیم Ca(OH)2 تبدیل می گردد. و اگر ازاین گچ برای سفید کاری استفاده شود دانه های آهکی درمجاورت آب ازدیاد حجم پیدا کرده و در سطح گچ کاری شده ایجاد ناصافی مینماید و آنرا آبله رو می کند که در اصطلاح کارگاهی به آن الوئک می گویند.

کوره های گچ پزی

1- کوره های گچ پزی چاهی:

قدیمی ترین نوع کوره گچ پزی درایران کوره های چاهی می باشد که هم اکنون نیز در بسیاری از شهرهای ایران متداول  میباشد.

این نوع کوره ها که مانند تنوره است سنگ گچ را در آن می چینند و آنرا حرارت میدهند تا پخته شود. دراین نوع کوره ها که حرارت آن قابل کنترل نیست همه نوع سنگ گچ از گچ پخته تا گچ ساختمانی و گچ تشنه و گچ سوخته و انیدریت و سنگ گچ تجزیه شده بدست می آید بدیهی است محصول این نوع کوره ها بعلت بکنواخت نبودن آن مرغوب نمی باشند. کار این نوع کوره ها پیوسته نیست و سوخت این نوع کوره ها میتواند چوب – زغال سنگ و غیره باشد.

2- کوره های تاوه ای:

این نوع کوره ها که دارای محصولی یکنواخت می باشد تشکیل شده است. از یک سینی بزرگ که سنگ آسیاب شده را در آن می ریزند. و به آن حرارت می دهند این کوره ها دارای دستگاهی می باشد که پیوسته دانه های سنگ گچ را هم میزند تا کلیه کلوخه های سنگ گچ یکنواخت حرارت ببیند این دستگاه همزن مانند شانه ای است که درمحور وسط تاوه قرار دارد و حول محور خود می چرخد و کلوخه ها را هم زند عمل این نوع کوره ها مانند بو دادن تخمه می باشد.

در این نوع تاوه ها ابتدا سنگ گچ را وسیله سنگ شکن بصورت پودر در می آورند پودر را درون تاره پخته حرارت می دهند تا سنگ گچ به مقدار لازم آب تبلور خود را از دست بدهد و به گچ ساختمانی تبدیل گردد. آنگاه این کلوخه ها را با دمیدن هوای سرد، خنک می کنند. این هوا را که هنگام خارج شدن از روی کلوخه دارای حرارتی درحدود 100 الی 120 درجه سانتیگراد می باشد به ابتدای کوره برده و مصالح اولیه را قبل از وارد شدن به تاوه وسیله آن گرم می کنند و بدین وسیله ازاتلاف حرارت جلوگیری کرده و درمصرف سوخت صرفه جوئی می نمایند. محصول کوره تاوه ای را پس از سرد شدن به آسیاب برده و آنرا به نرمی لازم آسیاب کرده و به بازار عرضه می نمایند. حرارت این وع کوره ها قابل کنترل بوده و محصول آن یکنواخت است کار این نوع کوره ها نا پیوسته است و سوخت آن میتواند گازوئیل یا زغال سنگ باشد.

3- کوره های گردنده خفته:

این نوع کوره ها که رایج ترین نوع کوره های گچ پزی است بصورت استوانه یی خفته حول محور خود که با افق در حدود 4 درجه شیب دارد می گردد و در ضمن گردش کلوخه های سنگ گچ را به جلو هدایت مینماید این کلوخه ها بتدریج که جلو می روند پخته شده پس از خروج از کوره بوسیله دمیدن هوای سرد به روی آن کلوخه ها را خنک نموده و برای نرم کردن به آسیاب می برند ازهوای دمیده شده روی کلوخه که پس از خروج در حدود 100 درجه سانتیگراد حرارت دارد برای گرم کردن مصالح اولیه و تبخیر آب فیزیکی آن استفاده می نمایند. حرارت در این نوع کوره ها قابل کنترل بوده و دارای محصول یکنواخت و

مرغوب می باشد. کار این کوره ها پیوسته است یعنی همیشه می تواند بدون توقف به کار خود ادامه دهد هر قدر محصول کوره دراثر گردش به جلو هدایت شود می توان به همان نسبت کوره را بارگیری نمود.

در کارگاههای ساختمانی که کوره های گچ پزی و آجز پزی دور می باشند و برای تأمین آجر مورد نیاز خود مجبور هستند که درکارگاه اقدام به ایجاد کوره آجر پزی نمایند با قراردادن مقداری سنگ گچ به روی کوره آجر پزی با توجه به حرارت کمی که سنگ گچ جهت پخته شدن نیاز دارد پس از مدت کوتاهی پخته می شود آنگاه آنرا به وسائل ابتدائی مانند تخماق و یا آسیاب های محلی کوبیده و سرند نموده و مورد استفاده قرار می دهند.

انواع گچ:

 1) گچ سفید ساختمانی:

جهت تولید گچ سفید ساختمانی ابتدا مخلوطی از انواع مختلف سنگ گچ استخراجی پس از دو مرحله عملیات خردایش و سنگ شکنی با دانه بندی یکنواخت وارد خط تولید می شود . این مخلوط یکنواخت در کوره های افقی دوار و در دماها و مدت زمان های مختلف پخته و اصطلاحاً کلسیته می شود گچ کلسیته پس از خروج از کوره تحت دو مرحله آسیا و خردایش ریزدانه قرار می گیرد . گچ سفید ساختمانی پس از آسیاشدن سرند شده و با دانه بندی همگن و مشخص آماده بسته بندی و ارائه می شود . این پاکت ها هم از کاغذ و هم از مواد پروپلینی مقاوم در برابر آب تولید می شود . شایان ذکر است که بسته بندی گچ سفید ساختمانی در کیسه های بزرگ در اوزان 1 و 5/1 تن نیز امکان پذیر است .

ویژگی های فیزیکی گچ سفید ساختمانی

رنگ :   سفید خالص

زمان گیرش اولیه : 4 - 8 دقیقه

زمان گیرش ثانویه: 11-17 دقیقه

دانه بندی کوچکتر از2/1میلی متر: 100 درصد

دانه بندی کوچکتر از5/0 میلی متر: 85 تا 92 درصد

مقاومت فشاری:  75 تا 85 کیلوگرم بر سانتیمتر مربع

مقاومت خمشی: 30 تا 38 کیلوگرم بر سانتیمتر مربع

آنالیز شیمیایی گچ سفید ساختمانی:

components  (chemical   formula) Percentage

Combined Moisture (H2O) 4 - 5 % Calcium Oxide (CaO) 32 - 38% Magnesium Oxide (MgO) 0.2 - 0.5% Sodium Oxide (Na2O) 0.15 - 0.3% Sulphuric Anhydrite (SO3) 43 - 50% Carbon Dioxide (CO2) 0 - 0.5% Siliceous (SiO2) 0.5 - 2.0% Aluminium and Iron Oxides (R2O3) 0 - 0.2% Sodium Chloride (NaCl) 0 - 0.07% Other Magnesium and Sodium Salts 0.1 - 0.5% Total Impurities (SiO2,R2O3,MgO,CO2,NaCl) 0.5 - 1.5%

2) گچ خانواده:

گچ خانواده یکی از محصولات جدید می باشد که در سال 1383طراحی، تولید و در همان سال به بازار عرضه شد و مورد استقبال زیاد مصرف کنندگان قرار گرفت هدف از تولید این محصول رفاه مصرف کننده گان و  دسترسی آسان به گچ  مورد نیاز جهت مصارف خانگی و کارگاهی از قبیل مجسمه سازی ،کاردستی کودکان، نصب ابزارهای گچی ، زیر سازی برای نقاشی، گچکاری های مختصر و غیره  می باشد که در بسته بندی با وزن 2 کیلوگرم و کاملا مناسب برای حمل و استفاده  عموم به بازار عرضه شده

طریقه مصرف:

  ابتدا در ظرفی یک پیمانه آب ریخته سپس یک پیمانه گچ به طور تدریجی به آن اضافه و هم زده شود. پس از ایجاد مخلوطی یکنواخت با گذشت زمانی حدود 4 دقیقه گچ به گیرش اولیه رسیده و آماده استفاده و گچکاری می باشد توجه شود پس از گذشت 4 دقیقه هرچه سریعتر گچ باید از ظرف خارج شده و به مصرف برسد. گچ در زمانی حدود 12 دقیقه به گیرش ثانویه خود می رسد و بعد از آن دیگر هیچگونه تغییر شکلی نخواهد یافت

ویزگیهای فیزیکی گچ خانواده
سفید		رنگ
دقیقه	6 - 4	زمان گیرش اولیه
دقیقه	25 - 20	زمان گیرش ثانویه
میکرون	120	دانه بندی کوچکتر از
کیلوگرم بر سانتیمتر مربع	85 -75	مقاومت فشاری
کیلوگرم بر متر مربع	38 - 30	مقاومت خمشی

3) گچ کریستال:

گچ کریستال نوع ویژه ای از محصولات گچی است که بنا به نیاز بازارهای داخلی و خارجی برای مصارف خاص و تکنیکی تولید می گردد.

مشخصات فیزیکی گچ کریستال

رنگ	سفید خالص
زمان گیرش اولیه	12-6 دقیقه
زمان گیرش ثانویه	26-17 دقیقه
دانه بندی	0 تا 1000 میکرون
بسته بندی	پاکت دولایه پلی پروپیلن و ضد آب در اندازه های مختلف

گچ کریستال را برای سفید کاری با کیفیت بالا، گچ کاری با گیرش بلند مدت، دکورسازی وظریف کاری و پوشش دیوارهای داخلی با وزن تقریبی 40 کیلو گرم بکار می برند.

4) گچ عاج:

گچ عاج دارای دانه بندی مافوق نرم و میکرونیزه است . این محصول برای مصارف خاص صنعتی و پزشکی مانند : رومالی و کشته کشی ساختمان ، مجسمه سازی و ساخت مجسمه های دستی ، تولید قطعات گچی پیش ساخته جهت گچ بری های ساختمان ، نصب ابزار گچی و گچبری ، دندان سازی ، گچ پزشکی ، ساخت رنگ لعابی ، ساخت گچ تحریر و ... به کار گرفته می شود .

ویژگی های فیزیکی گچ عاج:

رنگ : سفید

زمان گیریش اولیه 3 تا  4 دقیقه

زمان گیریش ثانویه  9 تا 12 دقیقه

دانه بندی کوچکتر از 250 میکرون 100 درصد

دانه بندی درشت تر از 125 میکرون 63 درصد  62  میکرون 32 درصد

دانه بندی کوچک تراز 62 میکرون 6 درصد

آنالیز شیمیایی گچ عاج

   Combined Moisture (H2O)                                                          6-7%

   Calcium Oxide (CaO)                                                               32-38%

   Magnesium Oxide (MgO)                                                      0.2-0.5%

   Sodium Oxide (Na2O)                                                         0.15-0.3%

   Sulphuric Anhydrite (SO3)                                                     43-50%

   Carbon Dioxide (CO2)                                                              0-0.5%

   Siliceous (SiO2)                                                                    0.5- 2.0%

   Aluminium and Iron oxides (R2O3)                                       0-0.2%

   Sodium Chloride (NaCl)                                                         0-0.07%

   Other Magnesium and Sodium Salts                                   0.1-0.5%

   Total Impurities (SiO2, R2O3, MgO, CO2, NaCl)                0.5-0.9%

 5) گچ پودر:

گچ پودر در ساخت و سازهای داخلی ساختمان بطور معمول مورد استفاده قرار می گیرد.

6) گچ میکرونیزه:

گچ میکرونیزه عمدتآ در ساخت دکور مورد استفاده قرار می گیرد. این نوع گچ از مواد اولیه با کیفیت بسیار بالا تولید می شود.

خواص گچ

1- زود گیر بودن:

ملات گچ ازجمله ملاتهایی است که بسیار زود گیر می باشد و در حدود 10 دقیقه سخت می گردد این خاصیت به ما امکان می دهد که تیغه های 5 سانتی متری و همچنین طاقهای ضربی را که باید قبل از چیدن هرردیف آجر، ردیفی که قبلا ًچیده شده است سخت شده و در جای ایستا باشد با این ملات بسازیم.

2- خاصیت ازدیاد حجم:

گچ تنها ملاتی است که درموقع سخت شدن درحدود یک در صد به حجمش اضافه میشود و پس از خشک شدن تقلیل حجم پیدا نمی کند. (یک نوع سیمان انبساطی نیز به بازار عرضه شده

است ولی درایران بطور معمول ساخته نمی شود.)

با استفاده از این خاصیت است که ما می توانیم سطوح وسیعی را با آن اندود کنیم زیرا این اندود بعلت آنکه درموقع سخت شدن ازدیاد حجم پیدا می کند خلل و فرج خود را پر کرده و درآن ایجاد ترک و شکاف نمیشود و درنتیجه حشرات نمیتوانند در آنجا لانه کرده و بالاخره برای اندود داخل اطاقها کاملا ًبهداشتی می باشد.

3- مقاومت در مقابل آتش سوزی:

با توجه به اینکه گچ سخت شده مانند سنگ دارای دو ملکول آب تبلور می باشد اگر لایه گچ درمقابل حرارت ناشی از آتش سوزی قرار بگیرد این آب تبلور دراثر حرارت دوباره از گچ جدا شده و بصورت یک لایه ازآب درمقابل آتش قرار گرفته و براق مدت دو تا سه ساعت می تواند درمقابل سرایت آتش به فضاهای دیگری مقاومت نماید.

4- خاصیت اکوستیک بودن:

گچ درمقابل ارتعاشات صوتی رفتار مطلوبی دارد و تقریبا ًبین 60 الی 75 درصد این ارتعاشات را بخود جذب نموده و مانع انعکاس آن می شود و درنتیجه از ایجاد پژواک جلوگیری می کنند این حد جذب ارتعاش برای اطاقهای زندگی و کلاسهای درس و حتی سالنای کوچک کنفرانس کافی میباشد. البته سالنهای بزرگ اجراء موسیقی و یا تئاتر می باید با وسائل بهتری اکوستیک شوند.

5- ارزانی:

گچ بعلت ارزانی و سهل الحصول بودن درهمه کارگاههای به مقدار کافی وجود داشته و مورد استفاده میباشد باید توجه نمود چنانچه گچ ازلحاظ قیمت گران باشد تا باین حد نمی تواند مورد استفاده و بهره برداری قرارگیرد

6- خاصیت پلاستیک بودن:

ملات گچ بعلت خاصیت شکل پذیری فوق العاده ای که دارد می توان با آن شکلها و نقش های زیبایی بوسیله

هنر گچ بری بوجود آورد و بدینوسیله درفضاهای ساختمان زیبایی مخصوص ایجاد کرد وهمچنین سطوح وسیعی رابا آن اندود نمود.

7- رنگ:

ملات گچ پس از مصرف و خشک شدن سفید رنگ می شود و این سفیدی به ساختمان جلوه خوبی می دهد و در نتیجه یکی از بهترین اندودهای ساختمان می باشد.

8 – خاصیت رنگ پذیری گچ:

اندود گچ پس از خشک شدن تقریبا ًهرنوع رنگی را بخود می پذیرد وبدینوسیله می توانیم فضاهای مورد استفاده خود رابه رنگ دلخواه خود رنگ آمیزی نماییم و بدین جهت برای اندود فضاهای داخل ساختمان مصالح مناسبی است.

سخت شدن گچ:

پودر گچ ساختمانی دارای 5/0 ملکول آب تبلور میباشد، اگردرمجاورت آب قرار گیرد5/1 ملکول دیگر آب جذب کرده و با 2 ملکول آب تبلور سخت شده و به سنگ گچ تبدیل می گردد. البته این سختی مطابق سختی سنگ گچ اولیه نیست ولی بخوبی می تواند درمقابل نیروهای وارده مقاومت نماید.

گچ در مقابل آب:

گچ در مقابل آب و رطوبت مقاومت نکرده و بسیار ضعیف است و لایه های سفید کاری اگر درمجاورت رطوبت قرار بگیرند طبله کرده و بصورت جدا ازهم در دیوار ظاهر می شود و البته پس از آنکه رطوبت ازبین رفت و محل خشک شده گچ طبله شده بحالت اولیه خود بر نمی گردد. بهمین علت ازبکار بردن گچ درمکانهایی که با آب درتماس است مانند توالتها – حمامها وآشپزخانه باید خود داری کرد و همچنین از بکار بردن ملات گچ و اندود گچ و خاک و سفید کاری بوسیله گچ درساختمانهایی که در مناطق مرطوب قراردارند باید خود داری نمود مانند مناطق شمالی ایران،دراین نوع مناطق برای سفید کاری ساختمان ازسیمان سفید و یا آهک استفاده می نمایند.

مقاوم کردن گچ درمقابل آب:

برای آن که بتوانیم گچ را در مقابل آب مقاوم نمائیم باید گچ بدون آب تبلور را ( انیدریت) که فرمول آن Caso4 می باشد. کاملا ًپودر کرده و آنرا درمحلول زاج خمیر کرده و دوباره به کوره برده تا 500 درجه حرارت دهیم و آنرا دوباره به آسیاب برده به گرد گچ تبدیل نمائیم چنین گچی درمقابل آب مقاوم بوده و طبله نمی کند و بدین لحاظ می توان از آن درنمای ساختمان که درمعرض عوامل جوی مخصوصا ًباران و رطوبت ناشی از آن قرار دارد استفاده نمائیم همچنین می توانیم از آن در سرویسها و توالتها و حمامها و آشپزخانه نیز استفاده کنیم.

 ( استفاده از این نوع گچ درایران معمول نیست.) زاجها سولفاتهای مضاعف هستند که فرمول کلی آنها 24H2O ، R2(So4)3 ، M2so4  می باشد که درآن  M نماینده یک فلز قلیائی مانند پتاسیم و یا آمونیوم می باشد و R  نماینده یک فلز سه ظرفیتی مانند آلومینیوم – آهن و یا کرم است و معمولا ً در اصطلاح عموم زاج به زاج سفید گفته می شود.

ساختن ملات گچ:

هر نوع ملاتی که بخواهیم بسازیم باید بعد از تعیین اجزاء تشکیل دهنده ملات و مخلوط کردن آنها به آن آب اضافه کرده و دوباره ملات رامخلوط کنیم تا ملات یکنواخت گردد. ( ملات و انواع آن در بخش ملاتها توضیح داده خواهد شد) ولی برای ساختن ملات گچ و یا ملات گچ و خاک باید دانه های گچ و یا گچ و خاک  را به داخل آب بریزیم. بدین طریق که ابتدا مقدار کمی آب در استامبولی ( ظرف مخصوص گچ سازی و یا حمل ملات ) می ریزم آنگاه دانه های گچ و یا گچ و خاک را که قبلا به نسبت معین مخلوط شده است درون آن می پاشیم تا بدین وسیله کلیه دانه ها در مجاورت آب قرار گرفته و تر بشوند.

مقدار آبی که یک کیلو گرم پودر گچ احتیاج دارد تا ملات بشود از لحاظ تئوری 2/0 لیتر است یعنی تقریبا 20 درصد وزن گچ ولی عملا ًبرای آنکه شکل پذیری بهتری در ملات گچ ایجاد شود و کارگران مجال کارکردن با آنرا داشته باشند باید به ملات گچ در حدود70 تا 80 درصد وزنش آب اضافه نمود، البته بقیه آن پس ازخشک شدن گچ تبخیر گشته و جای قسمتی از آن دراثر ازدیاد حجمی که گچ درموقع سخت شدن پیدا می کند پر می شود. ولی با توجه به اینکه ملات گچ پس از سخت شدن خشک می شود و پس از سخت شدن دیگر ازدیار حجمی درآن بوجود نمی آید لذا همیشه جای قسمتی از آبهای تبخیر شده بصورت تارهای مویین در آن باقی خواهد ماند.

زمان گرفتن ملات گچ:

گچ ساختمانی باید زود شروع به گرفتن و سخت شدن نموده و سخت شدن آن نیز باید خیلی زود پایان یابد گچ ساختمانی مرغوب آن است که زمان گرفتن آن زودتر از 8 دقیقه شروع نشود و حداکثر از 25 دقیقه دیرتر شروع به گرفتن ننماید و پایان سخت شدن آن نباید زودتر از 20 دقیقه و دیر تر از یک ساعت باشد.

اندازه گیری زمان شروع و پایان گرفتن گچ:

اگر دریک ظرف مقداری آب بریزیم و روی آن به مقداری لازم گچ اضافه کنیم (به همان مقدار که برای ساختن ملات های کلی ساختمان گچ داخل آب می ریزیم) شروع زمان سخت شدن ملات ازلحظه ای است که اگر داخل مخلوط را بوسیله میخی خط بیاندازیم بلافاصله جای خط پر نشود و پایان زمان سخت شدن آن زمانی است که اگر روی ملات سخت شده با انگشت ضربه بزنیم روی ملات درمحلی که ضربه زده ایم آب ظاهر نشود.( مقدار این ضربه باید درحدود 5/0 کیلو گرم بر سانتیمتر مربع باشد) شروع زمان گرفتن گچ ازلحظه ای است که گچ را داخل آب می پاشیم و مدت سخت شدن آن ازلحظه ای است که جای شیار روی ملات باقی بماند تا زمانی که در اثر ضربه زیر انگشت آب جمع نشود.

باید توجه که گچ سخت شده شکل پذیری خود را از دست می دهد و دیگر قابل مصرف نیست، نباید سخت شدن گچ راباخشک شدن آن اشتباه کرد خشک شدن گچ با توجه به گرمی و سردی هوا ممکن است ازچند ساعت تا چند روز بطول بیانجامد. خشک شدن گچ وقتی پایان می یابد که رنگ آن کاملا ً سفید شود.

مواد افزودنی درگچ:

گاهی با افزودن بعضی مواد گچ را تند گیرتر یا کند گیرتر می کنند، به شرح زیر:

1- اگر5/0 درصد وزن گچ به آن نمک طعام NaCi اضافه کنیم آنرا تند گیر کرده و زمان گیرش آنرا به 5 دقیقه می رسانیم.

2-  اگر از یک درصد تا4 درصد وزن گچ به آن نمک طعام اضافه کنیم زمان گیرش آن به 5/3 دقیقه می رسد حال اگر درصد نمک طعام را هر قدر اضافه کنیم زمان گیرش به تعویق می افتد و گچ کن گیرتر می شود،بطوریکه با افزودن 10 درصد نمک طعام شروع زمان گرفتن گچ به 5/12 دقیقه می رسد.

3- زاج سفید گچ را کند گیرتر می نماید.

4 -  سرریش نیز گچ را کند گیر تر می نماید بطوریکه اگر به ملات گچ ازیک درصد تا6 درصد وزن آن سریش اضافه کنیم آغاز گرفتن گچ از 5/12 دقیقه تا 38 دقیقه به تأخیر می افتد. لازم به یاد آوری است که سریش نوعی چسب گیاهی می باشد که درصنعت صحافی بطور وفور مورد استفاده قرار می گیرد.

درحدود سالهای 1320 تا 1330 که اطاقها را کمتر نقاشی می نمودند مقداری سریش به آب ملات گچی که جهت سفید کاری اطاقها مورد مصرف قرار می گرفت اضافه می کردند تا هنگام تکیه دادن به دیوار اطاقها لباس تکیه دهنده را کثیف نکند.

5- با افزودن 5/0 درصد تا 1 درصد وزن گچ براکس به فرمول H2o و Na2b4o7 زمان آغاز گرفتن گچ از15 دقیقه تا 5/1 ساعت به تأخیر می افتد.

6- آب گرم درزمان گرفتن گچ تاثیر چندانی ندارد.

7- اگر به ملات گچ از 1/0 تا 5/0 درصد وزن گچ سریشم اضافه کنیم زمان آغاز سخت شدن آن از 10 دقیقه تا 2 ساعت به تأخیر می افتد.

8- اگربه ملات گچ از 10 تا 50 درصد وزن آن خاک رس اضافه کنیم ( ملات گچ و خاک) آغاز گرفتن آن حداکثر تا 5/12 دقیقه به تأخیر میافتد.  

9- اگر به ملات گچ تا یک درصد وزن آن زاج سفید اضافه کنند زمان آغاز گرفتن آن تا 5/15 دقیقه به تأخیر می افتد ولی اگر مقدار زاج سفید را اضافه کرده و آنرا تا 5 درصد برسانند ملات گچ تندگیر شده وزمان آغاز

گرفتن آن به 7 دقیقه می رسد.

زمان مصرف گچ از لحاظ دما:

با توجه به آنکه گچ در موقع ملات سازی گرما تولید می کند بطوریکه ر ازمحیط کارگاه می شود بدین سبب ازلحاظ تئوری می توان ملات گچ را دردماهای زیر صفر مصرف نمود ولی عملا ًدرکارگاهها باید ازاین کار خود داری کرده و حداکثر ملات گچ را در دماهای کمتر از 5 یا 6 درجه بالای صفر مصرف ننمائیم.

گچ کشته:

بعلت زودگیر بودن گچ با وجود آنکه ملات آنرا بسیار کم درست می کنند ( حداکثر اندازه یک استانبولی) نمی توان سطوح زیادی را با آن سفید کرده و کاملا ًصیقلی نمود زیرا قبل از آنکه بتوانیم سطح گچ را با ماله پرداخت نموده تا سطح صافی بدست آوریم گچ سخت شده و حالت پلاستیک بودن خود را از دست می دهد.( سخت شدن ملات گچ با خشک شدن آن اشتباه نشود) بدین لحاظ پس از آنکه روی گچ و خاک را با ملات گچ اندود نمودند برای آنکه سطحی کاملا ًصیقلی بدست آید. روی آنرا کشته می کشند. کشته ملات گچی است که هیچ وقت سخت نمی شود و تا قبل از خشک شدن حالت پلاستیسیته خود را از دست نمی دهد البته باید توجه داشت که ضخامت کشته حداکثر نبایر از یک میلیمتر تجاوز کند زیر در غیر اینصورت پوسته پوسته شده و از سطح کار جدا می شود.

ساختن کشته:

برای ساختن ملات کشته ابتدا گچ رااز الک های بسیار ریز رد می نمایند آنگاه آنرا مانند ملات معمولی گچ می سازند ولی بلافاصله پس از آنکه دانه های گچ را داخل آب ریختند با دست آنرا مالش داده و مانع ایجاد کریستالهای لازم جهت سخت شدن می گردد و بدین طریق پس از ده تا دوازده دقیقه که ملات را مالش دادند این ملات قبل از خشک شدن سخت نمی شود و به آن در اصطلاح بنائی کشته می گویند. ملات کشته بعلت آنکه سخت نمی شود. به کارگران گچ کار فرصت می دهد تا سطوح وسیعی را بوسیله آن با ماله کاملا ً صیقلی نماید.

اندازه دانه های گچ:

همانطوریکه قبلا اشاره شد پس ازآنکه گچ را از کوره بیرون آوردند آنرا به آسیاب برده و با آسیابهای ساچمه ای و غیره آنرا خرد کرده و بصورت پودر درآورده وبرای مصرف به بازار عرضه می نمایند، بدیهی است هرقدر دانه های گچ ریز تر باشد گچ مرغوب تر بوده وبرای کارهای ظریف تر مورد استفاده قرار می گیرد.

قطر بزرگترین دانه گچ مورد استفاده درکارهای ساختمانی نباید از 6/0 میلیمتر بزرگتر باشد و نود درصد آن باید ریزتر از 15/0 میلیمتر بوده و 5/99 درصد آن باید ریزتر از 2/0 میلیمتر باشد.

علل ترک خوردن گچ کاری:

گاهی درساختمان ملاحظه می کنیم که سطوحی گچ کاری شده پس از خشک شدن و سخت شدن ترک

می خورد و شکل بسیار بدی به محل آن می دهد این ترک خوردگی می تواند به دلایل زیر باشد:

1-اگر در موقع ساختن ملات گچ مقدار گچی را که درآب می ریزیم ازحد معینی کمتر باشد ( درصد وزن آب نسبت به گچ زیاد باشد) بطوریکه گچ نتواند پس از انبساط حجم آب مصرف شده در ملات را پر کند در نتیجه گچ پس از خشک شدن تقلیل حجم داده و می ترکد.

2- اگر کلفتی ملاتی که روی دیوار می کشیم از 8-7 سانتیمتر بیشتر باشد و آنرا در یک نوبت بکشیم لایه های روئی گچ دراثر مجاورت با هوا به فوریت خشک میشوند در حالی که هنوز لایه های درونی مرطوب هستند و اگر این لایه ها هم بخواهند خشک شوند یعنی آب آنها تبخیر شود ناچارا ً باید درسطح گچ کاری ترکهایی ایجاد شود تا امکان خروج بخار آب لایه های زیرین حاصل شود.

3- اگر درفصل سرما و درجات زیر صفر اقدام به گچ کاری بنمائیم و آب ملات گچ قبل از انبساط و سخت شدن گچ یخ بزند فعل و انفعالات شیمیائی برای سخت شدن در ملات متوقف می شود. پس از آنکه یخ ذوب شد گچ فاسد شده و دیگر به انبساط خود ادامه نمی دهد در نتیجه در سطح گچ کاری  شده ترک خوردگی مشاهده می گردد.

4- بعضی از ترکها درگچ کاری بعلل فوق نبوده و در اثر نشستهای ساختمان بوجود می آید، این نوع ترکها معمولا ًبا زاویه 45 درجه نسبت به افق ظاهر می شود.

وزن مخصوص گچ:

وزن مخصوص گچ برحسب ریزی ودرشتی دانه و همچنین لرزیده و نلرزیده آن متفاوت است و بطور کلی وزن مخصوص گچ از 85/0 تا 4/1 تن برمتر مکعب می باشد.

گچ و خاک:

اگر درساختمان بخواهیم ازگچ بعنوان ملات استفاده نمائیم اغلب مواقع گچ و خاک رس را مخلوط کرده و از ملات گچ و خاک استفاده می کنند و ازگچ تنها و بدون خاک فقط برای سفید کاری اطاقها و پوشش روی گچ و خاک استفاده می شود، آنهم بعلت رنگ سفید آن است که آمادگی بهتری برای نقاشی دارد.

منظور ازملات گچ و خاک ملاتی است که از مخلوط شدن گچ و خاک رس به نسبت پنجاه درصد از هر کدام بدست آمده باشد البته با توجه به تندگیر و کندگیر بودن گچ ممکن است میزان خاک رس کمتر یا بیشتر بشود.

خاک را به دلایل زیر با گچ مخلوط می نمایند:

1- قیمت خاک رس از گچ ارزانتر است زیرا همانطوریکه قبلا گفته شد سنگ گچ را پس از استخراج به کوره برده و عملیاتی روی آن انجام میدهند که موجب هزینه می باشد درصورتیکه خاک رس را پس از استخراج مستقیما ًبه مصرف می رسانند و درهر شرایط قیمت خاک رس از گچ ارزانتر می باشد. درنتیجه  ملات گچ و خاک بسیار اقتصادی تر از ملاک گچ تنها است.

2- ملات گچ و خاک دیر گیرتر از ملات گچ می باشد بدین علت دیرتر سخت شده و درنتیجه کارگران گچ کاربیشتر فرصت دارند تا آنرا روی ردیف قبلی آجر پهن نموده و ردیف بعدی آجر راروی آن بچسباند. روی هم رفته کارکردن با آن آسانتر می باشد.

3- ملات گچ و خاک ازملات گچ پلاستیک تر می باشد وزیر ماله بنا بهتر شکل میگیرد.

دوغ آب گچ:

برای ساختن دوغ آب گچ عینا ًمانند ساختن ملات گچ عمل می نمایند فقط ازآب بیشتری استفاده می کنند بطوریکه ملات رقیق و روان باشد. ازدوغ آب گچ برای پرکردن درزهای طاق ضربی استفاده می نمایند. دوغ آب گچ را قبل ازازدیاد حجم گچ مصرف می کنند و ملات گچ را تقریبا ًبعد از ازدیاد حجم گچ.

سازه های گچی

1) دیواره‌‌‌:

سالیان متمادی مهندسین و ساختمان سازان در پی دست یافتن به دیواری با تمامی مشخصات عملکردی و با حداکثر کارایی بوده اند.

سبک سازی ،ضد زلزله بودن،دوام و پایداری و عدم نیاز به نگهدارنده،مقاومت در برابر حرارت و صوت ،همگی از مشخصات عملکردی یک دیوار می باشد.پانل های پیش ساخته گچی به علت دارا بودن این  مزایا و کاربرد آسان و سریع سالهاست در بسیاری از کشورهای دنیا بخصوص کشورهای اروپایی ،به عنوان یکی از مصالح ساختمانی اصلی و مطلوب مطرح می باشد .این دیواره های  گچی  دارای ضخامتهای  مختلف دیواره 7 سانتی، دیواره 8 سانتی ودیواره 12 سانتی می باشد. دیواره مناسب ترین مصالح ساختمانی جهت ساخت دیوارهای داخلی و جدا کننده ی فضاهای داخلی می باشد.

سطوح این دیواره ها صاف و صیقلی است به همین دلیل سطح دیوار حاصل پس از نصب ،بدون نیاز به گچکاری ،آماده  نقاشی است.در چهار طرف هر پانل کام و زبانه وجود دارد که این کام و زبانه باعث تسریع در نصب،پایداری و مقاومت دیوار می گردد.

دیواره جهت ساخت دیوارهای داخلی و خارجی ساختمان ، اقتصادی ترین روش است . با استفاده از دیواره می توانیم 35 تا 50 درصد در هزینه های کارگری و هزینه مصالح ساختمانی صرفه جوئی نمائیم .

مشخصات فنی بلوک های پیش ساخته گچ -  دیواره

میلی متر	80× 666× 500	ابعاد
کیلوگرم	30 - 24	وزن هر دیواره
کیلوگرم	90 - 72	وزن هر متر مربع
کیلوگرم بر سانتی متر مربع	66	مقاومت فشاری
کیلوگرم بر سانتی متر مربع	11	مقاومت خمشی
کیلوکالری بر ساعت درجه سانتی گراد	94/ 1 - 31/0	ضریب حرارتی
دسی بل	42 - 38	ضریب صوتی

تخته های گچی پیش ساخته:

در ساختمانهایی که اسکلت آن فلزی یا بتنی می باشد برای تیغه بندی جهت جدا کردن فضاهای داخلی آپارتمان احتیاج به مصالحی بسیار سبک داریم که وزن زیادی که سازه تحمل نکند برای این کار در ایران معمولا از بلوک سفالی تو خالی استفاده 8O50O50 سانتیمتر استفاده می شود که این قطعات بشکل کام و زبانه رویهم قرار می گیرند. ملات بین آنها چسب مخصوصی است که مخلوط گچ داشته و پس از مصرف کاملا ًهم رنگ سایر قسمتهای تخته های گچی می شود.

پس از نصب پلاکهای گچی می توان روی آنرا با اندود گچ و یا کاغذ دیواری پوشانید. باید دقت نمود که از این قطعات درمکانهایی که مستقیما ًبا آب درتماس هستند استفاده نشود مانند حمامها و غیره زیرا همانطوریکه گفته شد گچ درمقابل آب حساس بوده و خیلی زود فاسد می شود.

با توجه به اینکه برای تیغه بندی اطاقها فقط حجم قطعه مورد نظر می باشد در نتیجه وزن قطعه هر قدر سبک تر باشد بهتر است زیرا بار کمتری رابه پلها و ستونها و فوندانسیون وارد می کند. گاهی برای ساختن قطعات گچی جهت تیغه بندی از گچ پوک شده استفاده می نمایند یعنی از گچی که در موقع سخت شدن دارای خلل فرج بیشتری می باشد استفاده می شود برای ساختن گچ پوک به آبی که ملات گچ را با آن درست می کنند موادی اضافه می نمایند که تولید گاز بنماید مانند آب اکسیژنه یا سولفاته آلومینیم این مواد درموقع سخت شدن گچ ایجاد حباب کرده و در نتیجه در گچ خلل و فرج ایجاد می شود و وزن مخصوص قطعه گچی کم می شود.

برای ساختن قطعات گچی سبک علاوه بر روش فوق می توان با اضافه کردن مواد دیگری به ملات گچ مانند پودرکاه – سبوس برنج – قطعات گچی سبک بدست آورد. و همچنین اگر به ملات گچ موادی مانند مو – الیاف گیاهی – و مفتولهای باریک فلزی و غیره اضافه کنند قطعه گچی مسلح بدست می آید که نسبت به قطعه گچی معمولی و قطعه گچی پوکی دارای مقاومت کششی و فشاری بیشتری می باشد.

ازقطعات گچی استفاده های دیگری نیز بعمل می آید. مثلا ًقعات مذکور رابشکل و اندازه دلخواه در آورده و آنرا بجای گچ کاری به دیواره سالنها می چسبانند و از آن بجای اکوستیک استفاده می نمایند و یا تخته گچی مقاوم در مقابل آتش سوزی و یا تخته گچی مقاوم در مقابل حرارت می سازند و فضای خصوصی را که باید دارای امنیت بیشتری درمقابل آتش سوزی یا تبادل حرارت داشته باشد با آن می پوشانند. در ساخت هریک از این قطعات باید ویژگی های مخصوصی رعایت شود که از بحث این کتاب خارج می باشد.همچنین گاهی قطعات گچی را به صورت گل و بوته درآورده و از آن برای تزئین فضاهای داخلی ساختمان بعنوان گچ بری پیش ساخته استفاده می نمایند.

2) صفحات روکش دار گچی:

از جمله مزایای استفاده از صفحات روکش دار گچی در مقایسه با مصالح رقیب می توان به سهولت در اجرا, اقتصادی بودن و سبک سازی ساختمان و در نتیجه مقاومت بیشتر در مقابل زلزله اشاره نمود.

3) دکورهای گچی

گچ و فلزات:

بعلت آنکه ملات گچ اگر در مجاورت آهن – روی – سرب قرار بگیرد با آن ترکیب شده و تولید سولفات مینماید و درنتیجه موجب ضعیف شدن قطعه بکار رفته می شود. درساختمانها مخصوصا ً ساختمانهائی که اسکلت آن فلزی بوده و سفق طاق ضربی می باشد باید حتما ًروی تمام قطعات فلزی را قبل از اجراء طاق ضربی و مصرف هر گونه گچ با یک لایه ازرنگ روغن مخصوص که به آن ضد زنگ می گویند پو شانیده شود تا بدین وسیله ازفساد آهن جلوگیری گردد.

مقاوم کردن اندود گچ در مقابل آب:

درفضاهایی از آپارتمان های مسکونی که اندود گچ در مقابل بخار آب قراردارد مانند سقف حمامها و یا توالت ها و یا آشپزخانه ها برای آنکه بخار آب به گچ آسیبی نرساند روی آنرا با یک یا چند لایه رنگ روغن می پوشانند تا بدینوسیله مقاومت آن در مقابل آب و مخصوصا بخار آب زیادتر گردد. ولی این رنگ روغن

نمی تواند گچ را صد درصد درمقابل آب مقاوم نماید و باز هم بعد از چندی سقف یا دیوار این گونه فضاها دراثر مجاورت با بخار آب طبله می نماید.

مقاومت فشاری و کششی گچ:

معمولا مصرف گچ در ساختمان برای اعضاء باربر نبوده بلکه فقط برای نازک کاری مصرف می شود بدین لحاظ اگر ملات گچ پس از سخت شدن و خشک شدن بتواند وزن خودرا تحمل نماید کافی می باشد در آزمایش هایی که بعمل آمده نشان می دهد که مقاومت فشاری گچ سخت شده بیش از 30 کیلو گرم بر سانتیمتر مربع و مقاومت کششی آن بیش از 5 کیلوگرم برسانتی متر مربع می باشد که این هر دو برای مصرف گچ در ساختمان برای نازک کاری کافی است.

انبار کردن گچ:

اگر گچ بصورت فله به کارگاه وارد شود باید بلافاصله مصرف گردد. زیراهمانطوریکه قبلا ً نیز شرح داده شد گچ میل ترکیب شدیدی با آب داشته و حتی رطوبت هوا را جذب کرده و پس از مدتی نه چندان طولانی فاسد

می شود، یعنی درموقع مخلوط کردن آن با آب ازدیاد حجم پیدا نکرده و سخت نمیشود، ولی اگر گچ پاکتی رابه طریقه صحیح انبار کنند بطوریکه دور از رطوبت باشد می توان حتی بعد از یکسال هم از آن استفاده نمود.

برای انبار کردن گچ باید آنرا روی تخته هایی که حداقل     سانتی متر از زمین فاصله داشته باشد بچینند، برای ایجاد فاصله تخته های زیرگچ اززمین می توان ازقطعات آجر یا بلوک سفالی استفاده نمود و همچنین باید فاصله  پاکتهای گچ از دیواره های انبار حداقل 20 سانتیمتر باشد و نباید حداکثر بیش از 10 پاکت گچ را رویهم چید زیرا ممکن است گچ داخل پاکتها پائین تر دراثر وزن پاکتهای بالایی بهمدیگر چسبیده و کلوخه بشود. خلاصه گچ را باید طوری انبار نمود که هوا به راحتی دراطراف آن بتواند جریان پیدا کرده و همچنین زیر فشار نباشد.

ویژگیها و حداقل حدود قابل قبول:

گچ مصرفی در هر پروژه باید با توجه به محل و مورد مصرف، شرایط اقلیمی و جوی، شرایط رویارویی و سایر عوامل مؤثر انتخاب شود.

در استاندارد ایرانی تجدید نظر شدة دوم به شماره 269، گچ ساختمانی به انواع زیرکاری و پرداخت گروه‌بندی شده و شرایط و روشهای آزمایش آنها تشریح شده است.

بر طبق استاندارد مذکور ویژگیهای فیزیکی انواع گچ باید مطابق جدول 2-7-4-3 (الف) و ویژگیهای شیمیایی آنها باید بر طبق جدول شماره 2-7-4-3 (ب) باشد.

در مکانهایی که رطوبت نسبی هوا در بیشتر اوقات بیش از (60%) باشد، مصرف گچ مناسب نیست.

جدول 2-7-4-3 (الف) ویژگیهای فیزیکی انواع گچ ساختمانی

مقاومت خمشی (مگاپاسکال)	مقاومت فشاری (مگاپاسکال)	زمان گیرش (دقیقه)		دانه‌بندی		نوع گچ
				مانده روی الک	چشمه الک
				(درصد وزنی)	(میلیمتر)
حداقل 5/2	حداقل 7	10 تا 15	4 تا 8	صفر	5/2	گچ زیرکاری (ساختمانی)
				کمتر از 5	4/1
				8 تا 15	5/0
				صفر	50/0	گچ پرداخت (اندود)
				کمتر از 2	25/0

جدول 2-7-4-3 (ب) ویژگیهای شیمیایی گچ ساختمانی

حدود قابل قبول (درصد وزنی)	نوع مواد موجود در گچ	ردیف
حداقل                             36	انیدرید سولفوریک                        SO3	1
حداقل                             24	اکسید کلسیم                             CaO	2
حداکثر                           30/0	اکسید سدیم                             Na2O	3
حداکثر                           60/0	اکسید منیزیم                           MgO	4
حداکثر                             6	آب ترکیبی                                H2O	5

 گچهای مناسب برای مصارف مختلف

برای مصارف گوناگون و شرایط متنوع، انواع گچ باید به شرح جدول 2-7-4-4 باشد.

جدول 2-7-4-4

نوع گچ مناسب	موارد مصرف
گچ ساختمانی*         0.5H2O,CaSO4	کارهای عمومی مانند ملاتهای گچ، گچ و خاک، گچ و ماسه، تولید قطعات پیش‌ساخته و بلوکهای گچی، بتن گچی در نقاطی که میزان رطوبت نسبی هوا کمتر از 60 درصد باشد.
گچ اندود**        0.3H2O,CaSO4	اندودهای داخلی در مناطقی که رطوبت نسبی هوا کمتر از 60 درصد باشد.
گچ مرمری – ملات گچ و آهک	اندودهای داخلی و نماسازی در مناطقی که رطوبت نسبی هوا بیش از 60 درصد باشد.

* در استاندارد ایران به نام گچ زیرکاری نامگذاری شده است.

** در استاندارد ایران به نام گچ پرداخت نامیده شده است.

سنگ و کاربرد آن در ساختمان

سنگ و کاربرد آن در ساختمان

سنگ یکی از ابتدایی ترین مصالح ساختمانی است که انسان برای ساختن ابزار و پناهگاهها و رفع نیاز خود استفاده کرده است . دوره های کهن سنگی و پارینه سنگی نشان دهنده دوره هایی است که در آن کاربرد سنگ بر فلز و دیگر مصالح مقدم می باشد . آثار خانه های از سنگ چیده شده در شمال ایران متعلق به 7000 سال پیش موجود است . در ساختمانهای سنگی از سنگ لاشه همراه با ملاتهای گچ و آهک استفاده شده است چنانچه باید اذعان کرد که اگرچه سنگ به علت سنگینی و مشکلات حمل و نقل و استخراج تا حدی جای خود را به مصالحی نظیر آجر داده است اما همچنان اهمیت خود را در .ساختمانهای سنگین و سخت نظیر پلها ، تونلها بهمن گیرها، دیوارهای حائل و سنگ چین ها و کرسی چین ها و غیر حفظ کرده است خواص عمومی و کاربری سنگها سنگها را به طور کلی از نظر منشاء تشکیل به سنگهای آذرین ، رسوبی و دگرگون دسته بندی می کنند

  در بررسی خواص عمومی سنگها مواردی مانند مقاومت در برابر کشش ، تحمل فشار ، نفوذپذیری ، انتشار امواج ، پایداری و در نظر گرفتن امتداد لایه بندی و سطوح ضعیف در عملیات که باید در این مورد گفت که سنگها نوعا دارای سطوحی هستند که در آنها نیروی چسبندگی و اتصال دانه ها نسبت به لایه های دیگر کمتر و یا حداقل است . و این موارد می تواند از اهمیت زیادی در بررسی سنگها برخوردار باشد . در مجموع باید مقاومت سنگ ساختمانی بدون شیار ، رگه ، ترک ، خلل و فرج پوسیدگی و لایه سست باشد و حتی المقدور رنگی یکنواخت داشته باشد بطور کلی سنگ طبیعی را که دارای مقاومت کافی در شرایط جوی و رنگ جالبی باشد می توان در عملیات ساختمانی و به صورت .سنگ لاشه ، سنگ قواره ، سنگ باربر ، سنگ پلاک ، سنگ درپوش ، سنگ ستون و حتی به صورت ظروف و وسایل سنگی استفاده نمود طرز تهیه سنگها و انواع آن قطعات بزرگ سنگی که از معدن به دست می آورند به نام « سنگ قله » معروف است سنگ قله نباید در زیر تیغه برش خرد شود و حتی المقدور بزرگ و قابل حمل باشد سنگ قله را بوسیله دیلم ، دست انفجار و یا برش از معدن جدا می کنند و بسته به نوع جنس و کاربرد آن در کارگاه بوسیله عملیات مکانیکی آماده کار می سازند . سنگهای با کاربرد خشن و باربر را بوسیله تیشه و چکش آماده می نمایند و سنگهای تزئینی را ابتدا برش داده و در حین برش شستشو می دهند تا سنگ را شسته و خاک آن را بگیرند . آنگاه بسته به اهمیت و مرغوبیت ، آن را ساب و جلا می دهند . سنگهایی که در ساختمان .بکارمیروند به نامهای سنگ لاشه ، سنگ قواره ، سنگ بادبر و سنگ پلاک مرسوم می باشند که به شرح آنها می پردازیم یک ـ سنگ لاشه : سنگی است که شکل خاصی نداشته و به همان صورتی که از معدن آورده می شود بکارمی .رود و کاربرد ان در زیرسازی ها ، پر کردن فاصله بین سنگها و کف سازی خشن محدود می شود دو ـ سنگ قواره : سنگی است که از سنگ لاشه بدست می آید و در کارگاه ساختمانی با کمی تیشه کاری ابعاد منظمی یافته و دارای گوشه های معین می گردد از سنگ قواره برای دیوارهای باربر ، جدول .سازی و کف .سازی هایی که نیاز به کمی نما سازی دارن استفاده می شود سه ـ سنگ بادبر ( مالون ) : سنگی است که با تیشه کاری کاملا شکل منظمی یافته و بویژه یک طرف آن شکل صاف به خود میگیرد .سنگ بادبر را در تونل سازی ، پل سازی ، جدول سازی ، دیوار های باربر و غیر باربر ، سنگفرش و پله استفاده می کنند و یکی از عمده ترین کاربردهای مهندسی سنگ لاشه و مالون بویژه در نقاط کوهستانی اجرای قوسهای سنگی است که در پلها ، درگاهها و طاق .زیرین دالانهای سنگی مورد مصرف قرار میگیرد چهار ـ سنگ پلاک ( تزئیناتی ) : برای نما سازی در سطوح از سنگ پلاک استفاده می شود برای تهیه سنگ پلاک سنگ قله را در کارگاه سنگبری به ضخامتهای مورد نظر برش داده و سپس آن را تا حد جلا و آینه شدن ساب می دهند . سنگ تزئیناتی ارزان را از تراورتن و سنگهای گران قیمت را از گرانیت و مرمر انتخاب می کنند . سنگ پلاک را برای تزئینات داخل و خارج ساختمان و در کف ، دیوارپله ، کف پنجره ، کنار و زیر دیوار گچی و .وسایل تزئیناتی نظیر گلدان ، شمعدان ، جدول و جوی و غیره استفاده می کنند انواع سنگهای ساختمانی ایرانی ،عمده ترین سنگهایی که در عملیات ساختمانی در ایران بکار می روند عبارتند از : گرانیت ، سنگ سبز توف کوارتزیت ، سنگ آهک تراورتن ، مرمر ، سرپانتین ، ماسه سنگ ، شیست که به توضیح :مختصری در مورد آنها می پردازیم گرانیت : از انواع سنگهای آذرین بوده و بسیار سخت و محکم ، بادوام ، زبر و بسیار جلا پذیر است . ساب زدن و ،جلاپذیری از ساب معمولی و نمای سنگی تا مرحله اینه ای امکان پذیر است . گرانیت خرد شده را برای تهیه بتن زیر سازی جاده و راه آهن و سنگ ساختمانی آن را برای بناهای یادبود ، زیربنای تاسیسات ، تزئینات داخل و خارج ساختمان و کف سازی به کار می برند . از انواع گرانیت .ساختمانی می توان گابرو ، دیاباز ، که اصطلاحا به ان گرانیت سیاه هم می گویند نام برد کوارتزیت : این نوع سنگ که اغلب با سنگ گرانیت نیز اشتباه می شود دارای وی?گیهای متفاوت است و از گرانیت سخت تر است این سنگ با ظاهر زبر و بلوری خود قابل شناسایی است . کوارتزیت را .بخاطر ظاهر ،زبر آن بیشتر در ساختمانهای ارزان قیمت و روستایی به کار می برند . رنگ آن بیشتر قهوه ای سوخته ، سرخ .خاکستری و قهوه ای است ماسه سنگ : این سنگها از نوع رسوبی هستند که از چسبیدن دانه های سیلیس به یکدیگر به وجود آمده اند . مواد این سنگ ممکن است ، سیلیس ، اکسید آهن و یا خاک رس باشد . سختی و دوام قطعات این سنگ بستگی به نوع چسب آن دارد . رنگ این سنگها معمولا خاکستری ، قهوه ای ، سرخ و ارغوانی است . ماسه سنگ کاملا سیمانی شده را ممکن است کاملا خرد نموده و در زیر سازی راه آهن و جاده .ها به کار برند . همچنین ماسه سنگ کوارتزی را به عنوان ماسه ریخته گری و ماده اولیه شیشه استفاده می کنند سنگ توف : از انواع سنگهای خاکستر آتشفشان بوده که به علت چسبندگی کم ذرات آن در اثر هوازدگی پوسته پوسته .می شود و به صورت دانه های ریز از آن جدا می شود . این سنگ را به علت سبزی چشم نوازی که دارد در کار دیوار سازی پارک سازی و دیوارهای حایل استفاده می کنند سنگ آهک : از انواع سنگهای رسوبی است و در سطح وسیعی از نظر اندازه ، قواره و شکل و رنگ وجود دارد . سنگ آهک را برای تزئینات داخل و خارج ساختمان ، دیوار ، تزئینات کف ، نماسازی .مجسمه سازی و ستون سازی به کار می برند .تراورتن : این سنگ حاصل رسوبات جریانات آب گرم زیرزمینی می باشد . تراورتن به رنگهای سفید ، کرم و خاکستری وجود دارد ، این سنگ را برای نماسازی داخل و خارج ساختمان به کار می برند مرمر : از انواع سنگ های دگرگون است که در رنگهای سفید ، خاکستری ، سیاه ، سبز ، قرمز ، زرد و ارغوانی می باشد. سنگ مرمر را برای تزئینات و نما سازی داخل ساختمان شامل ، کف ، دیوار و .کارهای هنری بکار می برند شیست : سنگهای لایه لایه سیاه رنگ می باشند که از انواع سنگهای دگرگون هستند و به مصرف فرش کردن کف ، پیاده روها ، خیابانها ، باغها و پارکها می رسند . نکته ای که در پایان این مطلب قابل .ذکر است این می باشد که با توجه به معادن سنگهای ساختمانی در ایران و استخراج انواع آن در ایران دارای مقام سوم و چهارم جهان می باشد

تاریخچه ساخت و کاربرد بتن سبک

تاریخچه ساخت و کاربرد بتن سبک

اولین گزارشهای تاریخی در مورد کاربرد بتن سبک و مصالح سبک وزن به روم باستان بر می گردد. رومیان در احداث معبد پانتئون و ورزشگاه کلوزیوم از پومیس که نوعی مصالح سبک است استفاده کرده اند. کاربرد بتن سبکدانه پس از تولید سبکدانه های مصنوعی و فراوری شده در اوایل قرن بیستم وارد مرحله جدیدی شد. در سال 1918، S. J. Hayde با استفاده از کوره دوار اقدام به منبسط کردن رس و شیل کرد و بدینوسلیه سبکدانه ای مصنوعی تولید کرد که از آنها در ساخت بتن استفاده شد. تولید تجاری روباره های منبسط شده نیز از سال 1928 آغاز گردید.

این سبکدانه مصنوعی در هنگام جنگ جهانی اول به دلیل محدودیت دسترسی به ورق فولادی برای ساخت کشتی بکار رفت. کشتی Atlantus به وزن 3000 تن که با بتن سبک هایدیتی ساخته شد، در اواخر سال 1918 به آب افتاد. در سال 1919 کشتی Selma به وزن 7500 تن و طول 132 متر با همین نوع بتن ساخته و به آب انداخته شد. تا آخر جنگ جهانی اول و سپس تا سال 1922 کشتی ها و مخازن شناور متعددی ساخته شد که یکی از آن ها Peralta تا سال های اخیر شناور بود.

برنامه ساخت کشتی ها در اواسط جنگ جهانی دوم متوقف شد و دوباره به دلیل محدودیت تولید ورق فولادی مورد توجه قرار گرفت. تا پایان جنگ جهانی دوم 24 کشتی اقیانوس پیما و 80 بارج دریایی ساخته شد که ساخت آن ها در دوران صلح، اقتصادی محسوب نمی گشت. ظرفیت این کشتی ها 3 تا 140000 تن بود.

در سال 1948 اولین ساختمان با استفاده از شیل منبسط شده در پنسیلوانیای شرقی احداث گردید. در ادامه، از سال 1950 ساخت بتن سبک گازی اتوکلاو شده در انگلستان متداول شد. اولین ساختمان بتن سبکدانه مسلح در این کشور که یک ساختمان سه طبقه بود در سال 1958 و در شهر برنت فورد احداث گردید.

ساختمان هتل پارک پلازا در سنت لوئیز، ساختمان 14 طبقه اداره تلفن بل جنوب غربی در کانزاس سیتی در سال 1929 از جمله ساختمان های دهه 20 و 30 میلادی ساخته شده در آمریکای شمالی با استفاده از بتن سبک هستند. ساختمان 42 طبقه در شیکاگو، ترمینال TWA در فرودگاه نیویورک در سال 1960، فرودگاه Dulles در واشنگتن در سال 1962، کلیسایی در نروژ در سال 1965، پلی در وایسبادن آلمان در سال 1966 و پل آب بر در روتردام هلند در سال 68 از جمله ساختمان هایی هستند که با بتن سبکدانه ساخته شده اند.

در هلند، انگلستان، ایتالیا و اسکاتلند نیز در دهه 70 و 80 پل هایی با دهانه های مختلف ساخته و با موفقیت بهره برداری شده اند. در سال های 1970 ساخت بتن سبکدانه پرمقاومت آغاز شد و در دهه 80 به دلیل نیاز برخی شرکت های نفتی در امریکا و نروژ برای ساخت سازه ها و مخازن ساحلی و فراساحلی مانند سکوهای نفتی یک رشته تحقیقات وسیع برای ساخت بتن سبکدانه پرمقاومت در این دو کشور با هدایت واحد آغاز شد که نتایج آن در اواخر دهه 80 و اوایل دهه 90 منتشر گشت.

در سالیان اخیر نیز استفاده بتن سبک در دال سقف ساختمانهای بلند مرتبه، عرشه پلها و دیگر موارد مشابه و همچنین کاربردهای خاص مانند عرشه و پایه دکلهای استخراج نفت کاربرد فراوانی یافته است.

1- طبقه بندی بتن سبک بر مبنای مقاومتی

بتن‌های سبک از دیدگاه مقاومتی در سه دسته طبقه‌بندی می‌شوند که عبارتند از بتن سبک غیرسازه‌ای، بتن سبک سازه‌ای و بتن سبک با مقاومت متوسط که در ادامه به آن پرداخته می شود.بتن سبک غیرسازه‌ای که معمولاً به عنوان

تاریخچه خانه بروجردی ها

تاریخچه خانه بروجردی ها
زمانی که مرحوم حاج سیدحسن نطنزی(مشهوربه بروجردی)تاجرمعروف فرش کاشان دخترهمکارش مرحوم حاج سیدجعفرنطنزی رابرای پسرخودسیدمهدی خواستگاری کرد،خانواده دختر(که درخانه فعلی طباطبایی های کاشان زندگی می کردند) ساخت خانه ای درشان وموقعیت اجتماعی شان رابرای محل زندگی دخترشان شرط این ازدواج قراردادند.
خانواده بروجردی ازمعروف ترین معمارشهر(استادعلی مریم کاشانی)درخواست کردند که خانه موردنظررابسازد.استاد بعدازبه پایان رساندن سفت کاری خانه برای انجام نازک کاری وتزیینات ازبرجسته ترین هنرمندان نگارگرشهردعوت به عمل آورد.واین هنرمندان داستان هاوروایات عاشقانه خمسه نظامی وهفت پیکرجامی رادرجای جای طاق هاورواق ها به تصویرکشیدند.ساخت این خانه حدود18سال توسط25نفرمعماروهنرمندبه طول انجامید.ودرزمان حکومت ناصرالدین شاه 1280-1292ساخته شد.واکنون حدود 130 سال از عمر این خانه سپری شده.

روش کاراستادعلی مریم کاشانی:شیوه کاراین استاداین گونه بوده که ابتداماکت ساختمان موردنظررامی ساخته وپس ازتاییدطرح توسط کارفرمانسبت به ساخت آن اقدام می کرده.تیمچه امین الدوله وخانه طباطبایی از آثاراوست.وی این خانه را باالهام ازشیوه معماری اصیل ایرانی ساخته است.
شرح مواردی درباره ی خانه های مناطق گرم:
درون گرایی:ملاحظات دینی واجتماعی ورعایت عدم دید مسقیم ازبیرون به درون باساخت دالان یادهلیز رعایت شده است.
دلیل ساخت طاق گنبدی:یکی از دلایل ساخت وجودموریانه فراوان است.
نمای خانه های گرمسیری:سیم گل وکاهگل به رنگ روشن،وجودسایبان وسرتاس وکنسول درنماها
پنجره ها: کوچک وچوبی باحفاظ مشبک آجری
بادگیر: ایجادکوران غیرمستقیم
حیاط بزرگ باحوض وسیع وکاشت درخت به ویزه اناربرای مرطوب شدن هواوپایین آوردن دما
اختلاف سطح حیاط:حفاظی دربرابربادهای شدیدوگرم
هشتی:درونگرایی ومانع کوران بادهای شدیدوگردبادهاازسمت کوچه به داخل حیاط

شرح پلان خانه بروجردی هامعماری داخلی وعملکردفضاها)
*مساحت 1700مترمربع-زیربنا1000مترمربع-
*دوطبقه ودربعضی قسمتها مثل قسمت جنوبی که باسرداب دارای 3طبقه است.
*دارای یک حیاط با ابعاد20در30-
*دارای 3ورودی درشمال(ورودی اصلی)،غرب(مخصوص مراسم مذهبی وغیره) وجنوب(برای خواص)-ایوان های سرپوشیده دراطراف حیاط.
*جلوخان درفضای هشتی که دارای 6عددسکو برای انتظارمراجعین می باشد.این سکوها پاخوری نام دارد.


تقسیمات خانه بروجردی ها: بیرونی-اندرونی
بخش بیرونی شامل:بخش شمالی-بخش جنوبی(تابستانی)-بادگیرها
بخش اندرونی شامل:بخش شمالی_بخش جنوبی
بخش بیرونی:
1.هشتی
2.راهرو و دهلیز
3.حیاط مرکزی مستطیل شکل20×30
4.بخش اصلی وتابستانی بنا(بخش اعظم تزیینات دراین قسمت است)
5.سرداب درزیرزمین(دمادراین سرداب درتابستان حدود20درجه کمترازطبقاط بالایی ست.سرداب با یک سیتم کانال کشی افقی وعمودی به 2بادگیرارتباط دارد.نمای سرداب از گچ وآجراست.
6.آشپزخانه وانبارها:دربخش شمالی قراردارند.
7.بادگیرها:دردوبخش شمالی وجنوبی قسمت بیرونی می باشد

انواع بادگیر: (یک سویه-چهارسویه-چندوجهی-مدور-)

بادگیرهای این خانه هشت ضلعی هستند.

بخش اندرونی:
1.دارای 9اتاق
2.دارای حیاط خلوت واتاق پنج دری ساده،صندوق خانه،اتاق نشیمن ویک سرداب بزرگ دربخش جنوبی آن
3.دربخش شمالی شامل حیاط مرکزی-تالارپذیرایی ست.


تامین نوردرخانه بروجردی ها:
نورهشتی:تعبیه روزنه ای درسقف
نورزیرزمین:دربخشی از دیوارها وزیرایوانهایاطاقچه ها،پنجره های مشبکی وجودداردکه نقش عبورجریان هواراایفا کرده وفضای راهروی زیرزمین را نیزروشن می کند.
نورآشپزخانه:آشپزخانه وانبارهای خانه درگوشه هاوقسمت هاییازخانه است که نیازبه نوروتهویه درآن جاهااندک است.
نورتالاراصلی:نوربه وسیله نورگیرفوقانی درسقف تامین می شود.

مصالح مورد استفاده درخانه بروجردی ها:
آجر-کاشی-سیم گل-گچ ورنگ درتزیینات
*آجر:کف فرش حیاط-اتاق ها-راهروها-
*کاهگل وسیم گل:پوشش دیوارهای بیرونی
*گچ: پوشش داخلی بعضی اتاقها
*رنگ روغن:پوشش تالاراصلی
همچنین این بنادارای تزیینات اندک کاشی،آجرچینی ساده،گچبری های زیباونفیس ونقاشی ورنگ آمیزی دربخش بیرونی وتزیینات آینه کاری دربخش اندرونی می باشد.

گرمی سوزنده آفتاب کاشان وقتی که از خیابان فاضل نراقی به خیابان علوی قدم می گذاری نم نمک صورتت را می سوزاند. در گوشه و کنار این خیابان بناها و خانه های تاریخی متعددی از پس یکدیگر قرار دارند. در میانه خیابان پس از عبور از کنار خانه تاریخی عامری ها - آنجا که دیوارهای آن تا وسط خیابان پیش آمده و حریم خود را از خیابان چند ده ساله بازپس گرفته است - وارد کوچه ای می شوی و چند قدم جلوتر، در میانه آن مقابل دری می ایستی که بر بالای آن بر کاشی های مزین به گل های اسلیمی، نوشته: اداره میراث فرهنگی کاشان. اینجا خانه تاریخی بروجردی ها است.
آنگاه که از در ورودی به سوی حیاط سرازیر می شوی، پله ها و دالانی نسبتا بلند و پیچ دار را پشت سر می گذاری، فضای زیبا و رویایی حیاط خانه چشمت را نوازش می دهد و آنگاه که به اندرونی و بیرونی خانه سرک می کشی از این همه زیبایی و جلال در شگفت می مانی!
اینجاست که ناخودآگاه بر استاد معمار این خانه آفرین می گویی که چگونه این چنین زیبا و موزون خشت و گل و گچ و آجر را در کنار هم به خانه ای چنین مجلل و باشکوه تبدیل کرده است!
خانه ای که اینک پس از حدود 150 سال استوار و پابرجاست و زیبایی های خود را آن چنان حفظ کرده که در گذر زمان چیزی از ابهت و چشم نوازی اش کاسته نشده!
خانه تاریخی بروجردی ها که در محله قدیمی سلطان امیراحمد کاشان قرار دارد، نمونه یکی از خانه های مسکونی دوره قاجار است که در سال 1280 هجری قمری توسط یکی از بازرگانان معروف کاشان، حاج سیدحسین نطنزی ساخته شده و برخی از تزئینات بدنه داخلی هشتی ورودی آن در سال 1295 هجری قمری به انجام رسیده است
خانه بروجردی ها متناسب با خصوصیات اقلیمی و شرایط آب و هوایی منطقه کویری کاشان طراحی و ساخته شده، به گونه ای که در گرمای شدید تابستان هوای خنک و بسیار مطبوعی از طریق بادگیرهای واقع در بالای پشت بام به صورت طبیعی و دائمی به زیرزمین ها سرازیر شده و در آنها جریان می یابد. خانه بروجردی ها به طور کلی شامل دو بخش بیرونی و اندرونی است که سر در اصلی و هشتی ورودی بین این دو بخش مشترک است.
علاوه بر این هر یک از این دو بخش درهای جداگانه ای نیز دارند که به وسیله آنها مستقیما به کوچه دسترسی پیدا می کنند.
اما قسمت بیرونی خانه، در حقیقت همان عمارت و حیاطی است که در حال حاضر مورد بازدید علاقه مندان قرار می گیرد و مشتمل است بر: راهروی ورودی، حیاط مرکزی، تالار سرپوشیده و نورگیر فوقانی آن،
نقاشی های خانه بروجردی ها زیر نظر دو هنرمند بزرگ و نامدار نقاشی ایران دوران قاجار "مرحوم میرزا ابوالحسن غفاری کاشان" (بنیانگذار اولین مدرسه نقاشی در ایران) و برادرزاده اش "مرحوم میرزا محمدخان غفاری کاشانی" ملقب به "کمال الملک" ترسیم و طرح های گچبری خانه نیز با نظارت این دو استاد به انجام رسیده است.
به طور کلی خانه بروجردی ها از نظر طرح و معماری، قدمت، تزئینات و نقاشی گچبری در زمره نفیس ترین آثار تاریخی کشور قرار دارد که بخش بیرونی آن در سال 1353 توسط دولت خریداری و با شماره 1082 در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.
تاکنون مرمت بخش های مختلف و نیز استحکام بخشی قسمت های عمده خانه و تثبیت نقاشی ها به وسیله کارشناسان و استادکاران اداره میراث فرهنگی کاشان انجام و برخی الحاقات و تغییرات غیراصولی انجام گرفته است.

تاریخچه حمام در ایران

تاریخچه حمام در ایران

شاید کمتر کسی بداند که ایرانی‌ها بیشتر از 3هزارسال پیش توی شهرهایشان حمام عمومی داشته‌اند و احتمالا اولین حمام تاریخ را جمشید پادشاه پیشدادی ایران ساخته است.

ناخودآگاه یک مسیر منطقی را طی کنی؛ بعد از سر در حمام، یک راهرو افراد را به فضای سربینه می‌برد که از نظر دما خیلی نزدیک به فضای بیرون بود. بعد یک راهرو قرار داشت که هوایش کمی گرم‌تر از سربینه بود و در آخر گرمخانه بود که از تمام فضاهای دیگر گرمتر بود. 
شست‌وشوی بدن و حمام کردن برای ایرانی‌ها علاوه بر پاکیزه کردن تن و دفع چرک، یک آیین مذهبی هم بوده. در تمام ادیان پیش از اسلام- از مهرپرستان گرفته تا زرتشتی‌ها-غسل کردن یکی از شرط‌های شرکت در مراسم بوده، این است که نه تنها در یک جایی مثل کاخ شاهی تخت جمشید نشانه‌هایی از حمام پیدا می‌کنند بلکه باستان‌شناس‌ها، بعد از کلی جست‌وجو به این نتیجه رسیدند که ساخت حمام‌های عمومی از عهد هخامنشی در همه شهرهای ایران رایج بوده است. 
غسل کردن چه به صورت واجب و چه به صورت مستحب، به مناسبت‌های مختلف به مسلمان‌ها سفارش شده، به همین خاطر بعد از اسلام، شاهان ایرانی و البته آدم‌های خیر، شهرهای ایرانی را پر کردند از حمام‌های عمومی تا جایی که در شهری مثل اصفهان فقط در عهد صفوی 152 حمام عمومی ساخته شد.

حمام در فرهنگ ایران زمین 
کاشیهای معرق ، هفت رنگ و کاشیهای خشتی ، با تصویر انسانی از زیباییهای از ویژگی حمامها می باشد. از دیگر نکات فنی و هنری حمام می توان از چگونگی شبکه آبرسانی به خزینه ، گرمخانه ، سربینه ، حوضها ، حوضچه ها و فواره های متعدد آنها ، نحوه گرم کردن هوای داخل حمام ،چگونگی آب بندی مخازن آب و گرم کردن آب ، ارتفاع کم و باریک و طولانی بودن راهروها ، هشتی های میانی و سردرها ، تناسبات فضایی ورودیها و خروجیها ، ارتفاع زیاد رختکن ، گود بودن حمام ، بهره گیری از آب قنات ، نگهداشتن حرارت ، ضدزلزله بودن و کاهش ارتعاشات لرزشی در اثر قرارگیری در درون زمین ، که بدون آنها کارکرد حمام ممکن نمی شد نام برد. 
زمان استفاده از حمامها در قدیم 
سابقاً در همه جای ایران حمام عمومی وجود داشت و اهالی محل اقلاً هفته ای یک بار به منظور نظافت به حمام میرفتند. این تفاوت که مردان قبل از طلوع آفتاب تا ساعت هشت صبح حمام می گرفتند 
مصالح حمام 
سنگ مرمر: ستون های حمام و کفبوش و لبه حوضها 
کاشی : ازاره ها ,حوضها وسکوها 
اجر : دیواره حمام و سقف 
سنگ لاشه : بایه های حمام 
تنبوشه : لوله های سفالی مخصوص سیستم آبرسانی حمام 
ساروج : خزینه ,تزیئنات سقف حمام , بوشش داخلی حوضها (ترکیب ساروج : آهک ,خاک رس ,خاکستر ,لوئی نی مرداب , 
سفیده تخم مرغ یا شیر که این دو ماده پروتوئینی باعث چسبندگی می شود.

استاد معمارهای ایرانی، حمام‌های قدیمی را اکثرا پایین‌تر از سطح زمین می‌ساختند. برای این کارشان هم 2 دلیل داشتند؛ یکی اینکه گرما و حرارت حمام به راحتی از راه دیوارها منتقل نشود و دوم اینکه دسترسی به آب قنات در سطحی پایین‌تر از سطح زمین راحت‌تر بود. 
یک فضای گنبدی شکل نیمه تاریک پر از بخار به علاوه داستانی که توی آن، اولین حمام را جن‌ها برای حضرت سلیمان می‌سازند، زهره خیلی‌ها را آب می‌کرد و خیلی‌ها بودند که از ترس اجنه پا به حمام نمی‌گذاشتند. نمونه‌اش همین مظفرالدین‌شاه، پنجمین شاه قدر قدرت قاجار خودمان که هر وقت هوس حمام رفتن و آب تنی به سرش می‌زد، امیر بهادر وزیر جنگش را به حمام می‌فرستاد تا آنجا را از وجود اجنه پاک کند. 

این دایره پر از نور و ترنج تزئینی دورش در بیشتر قسمت‌های حمام تکرار شده تا روشنایی و نور حمام را تامین کند. وقتی توی قرن دهم – یازدهم زندگی کنی و هنوز برق اختراع نشده باشد و از طرفی توی یک فضای مرطوب مثل حمام نتوانی از فانوس استفاده کنی، روشنایی بنایت تنها از همین نورگیرها به دست می‌آید. حمام‌ها از پیش از اذان باز می‌شدند تا دم دم‌های غروب که می‌شد از روشنایی خورشید استفاده کرد. البته نور خورشید باعث ضدعفونی کردن فضای حمام هم می‌شده. 

این فضای ترسناک و رمزآلود، نه زندان سلیمان است و نه دخمه شاپور. آن وقت‌ها که خبری از استخر نبود، بعضی از حمام‌ها، کنار گرمخانه‌‌شان یک خزینه آب سرد بزرگ و عمیق داشتند به اسم «چاله حوض». این چاله حوض‌ها، مثل همین چاله حوض حمام شاهزاده اصفهان، وقتی پر از آب می‌شدند، جان می‌‌دادند برای شنا و آب تنی. 

فضاهای خوش‌فرمی که توی عکس دور تا دور حوض می‌بینید، یک جور جاکفشی هستند؛ جاکفشی‌های زیبایی که موقع بالا رفتن از سکوهای سربینه، باید کفش‌هایتان را جفت می‌کردید و می‌گذاشتید آنجا. حوض‌ها هم مثل همه اجزای حمام، حساب و کتاب داشتند. حوض حمام باید حداقل به اندازه حجم آب کر جا می‌گرفت تا آب داخل آن حتما از نظر شرعی پاک باشد. 

آهکی که با شیره خرما و انگور قاتی شده به این راحتی‌ها سفت نمی‌شود. معمار خوش سلیقه حمام سلطان میراحمد کاشان این خصوصیت آهک و سربینه و گرمخانه حمام را پر از ساقه‌ها، گیاهان مارپیچ و حیوانات آهکی کرده. ملات آهک یا همان ساروج، بهترین و مقاوم‌ترین مصالح برای روکش کردن دیوار‌ها و سطوح جاهای مرطوبی مثل حمام بود. 

حتی اگر لای آن 2 لنگه در چوبی باز بود، باز هم نمی‌توانستید حدس بزنید آن پشت چه خبر است. وقتی سر در حمام‌های قدیمی با مجموعه زیبای پشتشان مقایسه می‌شوند، کوچک و جمع‌وجور به نظر می‌رسند. پشت این سردر یک هشتی قرار دارد، از آنجا هم یک راهرو پیچ و خم‌دار تا سربینه راه است. راهروی پیچ و خم‌دار نمی‌گذارد داخل حمام از بیرون دیده شود و از خارج شدن هوای گرم هم جلوگیری می‌کند.

اینجا سقف حمام است. اینها همان نورگیرهایی هستند که روشنایی حمام را تأمین می‌کنند. بعضی از این گنبدهای پر از شیشه که به آنها «جام خانه» می‌گویند، طوری ساخته می‌شدند که قابل جابه‌جا شدن باشند. تا وقتی گرمای حمام بیش از حد تحمل شد، آنها را کنار بکشند و با تخلیه بخار و گرما دمای حمام تنظیم شود.

آن قدیم‌ها کمتر پیش می‌آمد که کسی به خاطر حمام رفتن و هوا به هوا شدن سرما بخورد؛ فضای پر از تزئینات سربینه دمایی نزدیک به بیرون حمام داشت و باعث می‌شد تا شما هنگام خارج شدن از حمام، با تغییر دمای ناگهانی روبه‌رو نشوید و سرما نخورید. سربینه، محل به نمایش گذاشتن هنر معمار حمام بود. آنها زیباترین و پرزحمت‌ترین تزئینات را در سربینه به کار می‌بردند. در واقع اینجا یک رختکن مجلل بوده.

با همان لنگ دور کمر می‌شد از یکی، دو پلة سکوهای سنگی بالا بروی یک گوشه لم بدهی و در حالی که روبه‌رویت در وسط حوض آب، فواره بالا می‌رود با فالوده، چای و قلیان از خودت پذیرایی کنی. نه اینجا قهوه‌خانه نیست؛ اینجا سربینه حمام است. سربینه یا به عبارتی بینه، مهم‌ترین قسمت حمام و در مسیر ورود، اولین عضو اصلی است که در اصل رختکن حمام بوده، اما نمی‌دانم چرا این آقایان دارند اینجا خودشان را می‌شویند.

اینجا سربینه کوچک حمام سلطان میراحمد است اما توی یک حمام بزرگ و مفصل چه احتیاجی به حمام کوچک بوده؟ این حمام با یک ورودی جدا و مستقل از ورودی اصلی، مخصوص استفاده خانم‌ها بود. بعضی وقت‌ها هم اقلیت‌های مذهبی از این جور جاها استفاده می‌کردند و بعضی از این حمام‌ها کوچک، با تزئینات مجلل و در قرق از ما بهتران بود. 

این کانال‌های باریک زیرزمینی، اسمشان به این خاطر گربه‌رو است که به اندازه یک گربه عرض دارند وگرنه هیچ ربطی به گربه یا هر جک و جانور دیگری ندارند. وقتی آتشدان حمام روشن می‌شد گربه‌روها که از محل گرم کردن آب حمام (تون) شروع می‌شدند و تمام کف حمام را طی می‌کردند، پر از دود و هوای گرم می‌شدند. به این روش، حمام گرم می‌شد. از طرفی، چون این کانال‌ها بین کف حمام و زمین فاصله می‌انداختند، نمی‌گذاشتند نم به دیوارهای حمام نفوذ کند.

حمام گنجعلیخان

حَمّام گَنْجْعَلی‌خان یکی از بناهای مجموعه گنجعلیخان در شهر کرمان است که در سال ۱۰۲۰ ه ق(۱۶۱۱ میلادی) ساخته شده‌است.

گنجعلی بیک ملقب به گنجعلیخان از حاکمان کرمان در زمان شاه عباس بود که کارهای عمرانی مهمی در کرمان انجام داده‌است. او برای اینکه در وسط شهر تفرجگاه‌های عمومی وجود داشته باشد، ابتدا یک میدان بزرگ ایجاد کرد. این میدان که بیش از صد متر طول و پنجاه متر عرض دارد از چهار طرف با بناهای اختصاصی شامل مدرسه، مسجد ، بازار و حمام (۱۰۲۰ ه .ق ) ، چهارسوق ، آب‌انبار و ضرابخانه محصور شده و یک مجموعه عالی از آثارعمرانی عصر صفوی است.

سردر

آجرهای ساده و نیلی ، حاشیه‌ای از سنگ مرمر ، نقاشیهای سردر، مقرنس بندی، نمای بیرونی سردر حمام را تشکیل می‌دهند. بر سردر حمام، که بخشی از نقاشیهای عهد صفوی آن به تازگی مرمت شده، کتیبهشعری به خط نستعلیق بر سنگ مرمر حک شده که مصرع آخر آن، سال اتمام بنا را با تبدیل به حروف ابجدنشان می‌دهد: «کسی نداده نشان در جهان چنین حمام » (سال ۱۰۲۰ ه.ق) تزیینات گچ بری و نقاشی‌های سردر حمام به دو بخش تقسیم می‌شود: بخش بالایی مقرنس مربوط به دوره صفویه و دارای تزیینات گل وبوته وگچ بری زیبا که در سال ۱۳۷۴ توسط اداره میراث فرهنگی استان کرمان مرمت شده‌است و بخش پایین مربوط به دوره قاجاریه است که بر روی تزیینات دوره صفویه سر در حمام کشیده شده‌است. از جمله موضوعات این نقاشی‌ها که به شکلی ساده و بدون رعایت اصول نقاشی، پهلو به پهلوی هم کشیده شده‌اند می‌توان به تصاویر بهرام گور ،خسرو و شیرین ،شاهان در حال شکار ،کاروان شتر و حیوانات درنده اشاره کرد . درقسمت پایین ،زیرنقاشیها دور تا دور کتیبه ای از مرمر سبز رنگ دیده می‌شود که با خط نستعلیق، اشعاری بر آن کنده شده‌است و تاریخ آن را ۱۰۲۰ ه .ق (۱۶۱۱ م )نشان می‌دهد.

نقاشی‌های سردر حمام آسیب‌های مختلفی دیده که در سال‌های اخیر مرمت شده و در بعضی جاها با رنگگواش رنگ آمیزی شده‌است.

فضای اصلی

با عبور از زیر سردر و راهرویی غیرمستقیم ، که مانع از دیدن درون حمام و حفظ گرمای آن می‌شود ، و عبور از یک هشتی کوچک و درگاهی منقوش با حجاری پرندگان دریایی به فضایی بزرگ می‌رسیم که نامش «رختکن» و نام دیگرش «سربینه» است که از فضاهای اصلی بناست که با بکارگیری نظمی کامل و ترکیبی مناسب از سطوح کاشیکاری پرنقش و نگار و رنگارنگ ، سنگهای مرمر ، سقف‌های کاربندی شده ، استفاده از صدای آب حاصل از فوران فواره‌ها و نورپردازی ویژه ، فضایی دلنشین و خاص آفریده‌است. رختکن ، متشکل از یک فضای میانی وسیع با سقفی بلند و پرکار و غرفه‌های کوچک‌تر در گرداگرد آن است ، غرفه‌ها نیز حوضچه‌ای با فواره در مرکز خود جای داده‌اند. این غرفه‌ها از انتها به هم مرتبط هستند رختکن ، باوجوداینکه فضایی یکپارچه جلوه می‌کند دارای گوشه‌هایی خلوت و تودرتو است که فضایی مناسب برای استراحت ، عبادت و گفتگو را عرضه می‌کرده. رختکن حمام با انواع زیراندازها، سارق‌های زردوزی شدة سنتی ، بقچه‌های کرباسی ، قطیفه‌ها و تن خشک کن‌های فراوان ، تزئین شده‌است. در حال حاضر این حمام به صورت موزه مردم شناسی در آمده و مجسمه‌هایی مومی در جاهای مختلف حمام افرادی از طبقات مختلف جامعه آن زمان نظیر روحانیون ، پیشه وران، مردم عادی و غیره را در حمام نشان می‌دهد. با گذر از راهروی طولانی و زاویه دار با سکوهایی در دو طرف هشتی میانی که ظروفی نظیر طشت ، تاس و وسایلی مانند لُنگ ، سدر ، حنا ، سینی‌های قدیمی ، شانه‌های سنتی ، آینه‌های مختلف، سنگ پاهای قدیمی و وسایل تن شویی دیگر ، در آن دیده می‌شود. در سمت راست «گرمخانه» مجسمه‌های کیسه کشان و دلاکان ، مشغول دلاکی قرار دارند و سمت دیگر ، حوضی هشت ضلعی با ستونهای سنگی یکپارچه که دو به دو قرینه‌اند ، با طاقی خیمه مانند و مجسمه‌هایی دیگر دیده می‌شود. «خزینة حمام» و بخش مخصوص استحمام حکام و بزرگان و سنگ ساعت زمان در این بخش نیز از دیدنیهای آن است. سقفها اغلب کاربندیهای متنوع و جالبی دارند که نظم درونی مجموعه را بیشتر می‌نماید و نشانی از «درونگرا بودن معماری سنتی ایران» است.

نورپردازی

نور فضاهای حمام، از سقف تامین شده، طوری که نورگیرها معمولاً در مرکز و یا دورادور سقفها جای گرفته‌اند و کاملاً با هندسه سقف، هماهنگی پیدا کرده، سقف را نورانی تر نشان می‌دهد و سایه - روشن زیبایی بر روی آن ایجاد می‌کند. حوض آب زیر این نورگیرها نیز بر جلوة نورپردازی آن می‌افزاید. در نورگیرهای سقف، برای جلوگیری از اشراف و دید و تنظیم حرارت گرمخانه، از «گل جام» یا «معلقی» استفاده شده‌است تا نور خورشید را به داخل فضاها هدایت کند. گرمای این حمام به وسیلة «گلخن یا تون» تامین می‌شده‌است. از تون ، کانالهای «گربه رو»ی انشعابی به زیر گرمخانه حمام کشیده شده، هوای داغ را از خود عبور داده، کف آن را گرم می‌کرده‌است و هوای آلوده و زاید از طریق روزنه‌ها به بیرون هدایت می‌شد.

ویژگی‌ها

کاشیهای معرق، هفت رنگ و کاشیهای خشتی، با تصویر انسانی از ویژگی‌های این حمام است. شبکة آبرسانی به خزینه، گرمخانه، سربینه، حوضها، حوضچه‌ها و فواره‌های متعدد آنها ، نحوة گرم کردن هوای داخل حمام، چگونگی آب بندی مخازن آب و گرم کردن آب، ارتفاع کم و باریک و طولانی بودن راهروها، هشتی‌های میانی و سردرها، تناسبات فضایی ورودیها و خروجیها، ارتفاع زیاد رختکن، گود بودن حمام، بهره گیری از آب قنات، نگهداشتن حرارت ، ضدزلزله بودن و کاهش ارتعاشات لرزشی در اثر قرارگیری در درون زمین، که بدون آنها کارکرد حمام ممکن نمی‌شد، از دیگر ویژگی‌های حمام گنجعلیخان هستند.

  حمام شیخ بهایی

 راز حمام شیخ بهایی

حمام شیخ بهایی، شمع یا شعله

حتما شما نیز اسم شیخ بهایی و حمام معروفش را شنیده اید. حمامی که در بین عموم معروف است که با شمع گرم میشده است. و عده ای میگویند آن شمع با اتم کار میکرده است. و نهایت اینکه شایع شده که چون این شمع با اتم کار میکرده است انگلیسی ها یکی از شمعها را برده اند و آن یکی را دست کاری کرده اند و بخاطر آن، از کار افتاده است.
راستی واقعیت این حمام چی بوده است؟ آیا واقعا با یک شمع گرم میشده است؟ چطور ممکن است؟
تنها نظریه قابل قبول و شاید پذیرفته شده ای که هم اکنون وجود دارد این است که یک سیستم سفالینه لوله کشی زیرزمینی حدفاصل آبریزگاه مسجد جامع و این حمام وجود داشته که با روش مکش طبیعی گازهایی چون متان و اکسیدهای گوگردی به مشعل خزینه حمام هدایت میشده و بعنوان منبع گرما در مشعل میسوخته و یا اینکه مستقیما این گازها را از مواد زاید دفع شده در خود حمام جمع آوری میکردند و مورد استفاده قرار میدادند.
در جریان مرمت خانه شیخ بهایی در همان نزدیکی در کف زمین تنپوشه های سفالی و چاههای مرتبطه و یک لوله آزمایش پیدا شده بود که احتمال میدهند مربوط به طراحی حمام باشد. همچنین طبق مطالعاتی که توسط باستان شناسان و متخصصین انجام شده است معلوم گردیده که فاضلاب شهر اصفهان توسط لوله های جمع آوری فاضلاب وارد خزینه حمام میشده است. و طبق محاسبات دقیقی که شیخ بهایی انجام داده بود و با طراحی خاص خزینه، این فاضلاب تبدیل به گاز متان میشد که قابل سوختن است. لجن های ته نشینی نیز بعنوان کود آلی مورد استفاده قرار میگرفت. شیخ بهایی با محاسباتی که انجام داده بود، حجم لجن را برای تولید بیوگاز مشخص کرده بود و گفته بود که اگر لجن به اندازه ای که خود مشخص کرده بود برسد میتوانید مقدار مشخصی از لجن را بعنوان کود استفاده کنید. برای برداشت این لجن اضافی برنامه دقیقی ترسیم شده بود و در هر زمانی میزان برداشت اهالی هر منطقه ای مشخص بود.
گاز تولید شده توسط فاضلاب بوسیله شعله هایی که تعبیه شده بود مخزن آب حمام را گرم میکرد. پس از گذشت چندین سال و ضعف حکومت آنزمان که پایتخت ایران، اصفهان بود کشاورزان بدون برنامه و خارج از نوبت از این لجن ها برداشت نمودند تا بعنوان کود استفاده نمایند و بدین جهت بود که این شعله ها خاموش شدند.

 حمام تاریخی ظهیرالاسلام (آقا نقی)

حمام ظهیرالاسلام یکی از حمام های قدیمی اردبیل محسوب می شود . با اینکه نام قدیمی آن ظهیرالاسلام می باشد ولی در حال حاضر با نام آقانقی در نزدیکی عالی قاپو و نیز این حمام به نام اوست .
از نظر سبک معماری حمام آقانقی شبیه به حمام حاج شیخ می باشد . این اثر تاریخی از حمام های وقفی به آستان بقعه شیخ صفی الدین بوده که متصل به حظیره درب اسفریس و مشهور به قطب الدین ، منسوب به سپهسالار شمس الدین ظهیرالاسلام بوده که با موقعیت شناسی و سبک شناسی حمام فعلی آقانقی قابل تطبیق می باشد .
در آزمایشات ترمولومیسنانس ، که از آجرهای حمام در پنج نقطه انتخاب و انجام شده است . تاریخ اولیه حمام به قبل از دوره صفوی می رسد و مشخص است که عملکرد آن تا عصر پهلوی حفظ شده بود .
ساختار حمام در دو مرحله کاملا متفاوت و با فاصله زمانی حدود 200 سال انجام شده است .
الف : این بنا دارای ساختمان کوچک تری بوده که همان قسمت چال حوضی فعلی است و حدود 650 سال قبل ساخته شده است . قسمتی که اکنون به عنوان گرمخانه مردانه نامگذاری می شود بعدها و در تاریخی حدود 200 سال بعد به ساختمان حمام افزوده شده است .
ب : در محل حمام فعلی حمام یا بنای دیگری بوده که مربوط به 650 سال قبل است که حدود 400 سال پیش با تخریب آن بنا و استفاده از آجرهای آن قسمت حمام زنانه ساخته شده و با استفاده از آجرهای دیگری حمام تکمیل شده است

این حمام در دورة پیش از صفویه و نیمه دوم قرن هفتم هجری قمری بنا شد. در دورة صفویه نسبت به تکمیل، توسعه و تعمیر و نگهداری آن کوشش شایانی بعمل آمد. در اواخر دورة صفویه کهولت بنا باعث انهدام آن و در نتیجه تعطیلی حمام گردید، اما در دورة قاجاریه مجدداً نسبت به تعمیر و احیای آن اقدام گردید.

موزه ی حمام چهار فصل اراک

بنای حمام چهار فصل در ضلع شرقی خیابان شاهپور ( دکتر بهشتی ) قرار دارد و مربوط به دوران قاجاریه است. بنیانگذار این بنا شخصی به نام " حاج محمد خوانساری " بود. این حمام دارای سه قسمت مردانه، زنانه و حمام اقلیت های مذهبی بود و مانند تمام حمام های قدیمی که از آب جاری استفاده می کردند،چند متر از سطح خیابان پایین تر ساخته شده است . رختکن حمام با کاشیکاری های بسیار زیبای هفت رنگ تزئین شده است و سقف حمام روی هشت ستون قرار دارد. این ستون ها دارای پیچگاه های بسیار زیبا و کاشی های منقوش است. در حال حاضر این حمام به عنوان موزه مورد بازدید علاقمندان قرار دارد . 
این مجموعه ی کم نظیر از آثار ارزشمند و بسیار زیبای منطقه به شمار می رود .وجه تسمیه آن به واسطه ی تابلوهای کاشی آن است که چهار فصل سال بر روی آن ها نقش بسته و در چهار سمت سربینه حمام مردانه نصب است . بر روی این کاشی های خشتی نقوشی از مناظر طبیعی ،شکارگاه و گرفت و گیر دیده می شود. 
یکی از زیباترین بخش های این حمام قسمت سر بینه ی زنانه است () که گنبد آن یک پارچه و بدون بر پا داشتن ستون بنا شده است و این از نظر معماری ،با توجه به امکانات کم آن دوران قابل توجه است. حمام زنانه و بخش اقلیت های مذهبی یا خصوصی دارای یک سر بینه زنانه است، اما گرمخانه ی آن دارای بخش خصوصی و عمومی است که شاید بتوان گفت در نوع خود بی نظیر است . سربینه ی حمام مردانه با کاشی های هفت رنگ با طرح های متنوع تزئین شده و تمام سطوح داخلی آن نیز با کاشی و طرح های اسلیمی و ختایی مزین شده است . گنبد اصلی سر بینه بر روی هشت ستون اصلی قرار دارد . این ستون ها نیزبه شکل هنرمندانه ای کاشیکاری شده و دارای پیچک های بسیار زیبایی است و از جمله ویژگی های معماری سر بینه ،علاوه بر قرینه سازی و رسم بندی ها و نحوه ی ستون بندی آن ، همین کاشیکاری ها است که شامل کاشیکاری های قالبی و پیچکی است. و تمام سطح سر بینه مردانه به وسیله ی همین کاشی ها تزئین شده است. شکل های اسلیمی نظیرگل و بوته ،درختان سرو ،صنوبر و انگور و نیز منظره های طبیعی مثل چشمه های آب ، رودخانه و گیاهان وحشی که در میان آنها پرندگانی مانند کبوتر و قرقاول در حال نشسته یا پروزاز دیده می شوند ، از جمله نقوش ومجالس زیبای کاشیکاری این حمام است .
از نقوش دیگر کاشی ها می توان به نقش شیر و گاو و شیر و اژدها اشاره کرد که به نقوش شکاری معروفند . این مکان دارای کاشیکاری هایی به نقش عقاب با شکار مرغابی نیز هست 
در سینه ی هر ستون نقش سربازان و افراد نظامی آن دوران با لباس ها و رنگ های مخصوص با حالت ایستاده ، شمشیر یا تفنگ به دست ،دیده می شود. تمام سزبازان دارای واکسیل های سرشانه و درجه های متفاوت نظامی آن زمان هستند که با علامت ستاره بر روی سینه هایشان مشخص شده اند . رنگ های به کار رفته در کاشی ها بیشتر زرد ، آبی لاجوردی ، فیروزه ای ، سبز ، سفید ، خاکستری ، قرمز و نارنجی است . کاشی های این دوره هم مربوط به زمان قاجار با نقوش سربازان قاجاری است .