آجـر

آجر یا آجور یا آگور واژه‌ای است یونانی و به خشت‌هایی می‌گفتند که احکام و فرامین دولتی روی آن نوشته می‌شد (حک می‌گردید)و بوسیله پختن این خشت‌ها، نوشته‌ها را روی آن پایدار می‌کردند.

بدرستی معلوم نیست که آجر از چه زمانی پیدا شده است ولی می‌توان آنرا هم
با پیدایش آتش دانست بدین طریق که گل موجود در کنار اجاق‌های انسانهای اولیه پخته شدو سخت‌تر از کلوخه‌های هم جوار خود گردید و با مشاهده آن بشر اولیه قطعه‌ای از آجررا کشف نمود.

آجر یکی از مصالح ساختمانی است که با خلق و خوی بشر بسیار سازگار بوده و در هر دورانی از تاریخ به نوعی مورد استفاده او واقع شده است. از ابتدا که بشر زنددگی غارنشینی را پشت سر گذاشته و فکر تهیه سرپنهاهی در مغز او ایجاد گردید تا خود را از گزند عوامل جوی مانند باد و باران و سرما و گرما و هجوم جانوران درنده و گزنده محفوظ نگاهدارد. همچنین با گذشت زمان و هجوم قبایل مجاور به یکدیگر برای کسب ثروت و قدرت، بشر به فکر تهیه مصالحی افتاد که اولاً از لحاظ وزن کوچک باشد که بتواند آنرا حمل نماید و در ثانی از لحاظ شکل طوری باشد که بتواند با روی هم قرار دادن آن به مسکن خود از لحاظ هندسی شکل دلخواه خود را بدهد و همچنین باعث حفاظت او بشود. برای رسیدن به این مقصود ابتدا سنگهای کوچک را مورد استفاده قرار داد و بعد
 از آن بفکر تهیه آجر افتاد و با آن توانست سرپناه مورد نیاز خود را بسازد و در ادوار بعد نیز از آجر برای ساختن قلعه و کشیدن دیوارهای بلند به دور شهرها جهت جلوگیری از هجوم دشمن استفاده نمود. در دورانهای بعد نیز آجر را برای ساختن پلها و بالاخره ساختن قصرهای باشکوه مورد استفاده قرار داد.

ساده‌ترین تعریفی که بخواهیم برای آجر بنمائیم آن است که بگوئیم آجر سنگی است مصنوعی که از پختن خاک رس با استخوان‌بندی اصلی سنگ بدست می‌آید و ابعاد و تعداد آن مطابق احتیاج ما، قابل تغییر می‌باشد.

مصرف آجر در ایران سابقه باستانی دارد و از زمان ساسانیان بناهایی بجا مانده است که در آنها آجر مصرف شده. مانند طاق کسری در تیسفون شهر باستانی اقامتگاه زمستانی شاهان اشکانی (عراق امروز) یا کف دالان مسجد جامع اصفهان که برای فرش آن از آجرهایی استفاده شده است که در آتشکده‌های ساخته شده در زمان ساسانیان بکار رفته بود.

استفاده از آ جر در ساختمان چنان با خلق و خوی ما ایرانیان عجین می‌باشد که ساختن بناهای آجری در تمام دوران طول تاریخ همراه ما بوده و تاسالهای 1340 نیز ادامه داشته و بناهای بسیارزیبایی در تهران با آجر ساخته شده که نمونه‌های آن در خیابان لاله‌زار و فردوسی تهران نیز موجود می‌باشد و اکنون که بعلت تراکم جمعیت و ساختن بناهای چندین طبقه استفاده از آجر در اسکلت اصلی ساختمان مقدور نیست و اسکلت آنرا با فولاد یا بتن می‌سازند از آجر بعنوان نماسازی استفاده می‌نمایند و یا در قسمتی از سالن و سایر فضاها، آجر را بطور نمایان)اکسپز) بکار می‌برند.

1-تهیه خاک رس: خاک رسی را که برای تهیه آجر انتخاب می‌کنند لازم نیست که رس خالص بوده و بدون ترکیبات دیگر باشد. فقط کافی ناخالصیهایی از قبیل ریشه گیاهی ـ چوب ـ زغال و غیره در آن وجود نداشته باشد. زیرا این مواد هنگام پختن آجر در داخل کوره سوختن و جای آن خالی می‌ماند و از مقاومت آجر کم می‌کند. خاک مصرف شده برای آجرپزی تحت شماره 1162 موسسه استاندارد و تحقیقات صنعتی ایران استاندارد شده و فرمول کلی آن NH2O و Si2O و Al2o3  است و باید دارای موادی به شرح زیر باشد:

2-عمل آوردن خاک : منظور از عمل آوردن خاک آنست که خاکی حتی‌المقدور یکدست و عاری از کلوخه و مواد خارجی مخصوصاً مواد آلی داشتهباشیم. برای اینکار خاک را هوا می‌دهند و بعد اگز لازم باشد آنرا آسیاب می‌کنند و اگر بخواهند آجر مرغوب تهیه نماید آنرا می‌شویند و پس از خشک شدن از الکلهای مخصوص گذرانیده و دانه‌های درشت آنرا جدا می‌نمایند. و همچنین در این مرحله مواد خارجی خاک را از آن جدا می‌سازندا توجه به مرغوبیت آجر در موقع عمل آوردن خاک دقت‌های لازم را بعمل می‌آورند. مثلاً وقتی که رنگ آجر مطرح باشد باید دانه‌هایی که مانع بوجود آمدن رنگ دلخواه می‌شود از مصالحی که برای پختن آجر تهیه می‌گردد خارج می‌شود، در صورتی که اگر رنگ آجر مطرح نباشد این دقت لازم نیست.

بعد از تهیه مصالح اگر بخواهند از آن بلافاصله استفاده نمایند آنرا به سالهای ساختن گل می‌برند و در غیر این صورت آنرا در سیلوهای مخصوص انبار می‌نمائید.

سیلوهای ذخیره مواد اولیه آجر برخلاف سایر سیلوها فاقد هرگونه وسائل جنبی مانند آنچه که در سیلوهای سیمان توضیح داده شد می‌باشد و فقط کافی است که این سیلوها مکانی سرپوشیده باشند تا مصالح ذخیره شده در خود را از گزند عوامل جوی محفوظ نگاهدارد.

3-ساختن گل: در حدود 20 درصد وزن خاک به آن آب اضافه می‌نمایند. آب مورد نیاز برای ساختن گل باید فاقد مواد خارجی بوده و همچنین نباید آبی باشد که در مراحل مختلف تهیه آجر با خاک‌رس ترکیب شیمیایی بدهد بدین علت بهتر است برای تهیه گل از فاضل‌آب کارخانه‌ها استفاده نشود. بعد از مخلوط کردن آب با خاک آنرا خوب مخلوط می‌کنند. تا تمام ذرات خاک در مجاورت آب قرار گیرد (تر بشود) در کارخانه‌های پیشرفته آجرپزی، این عمل بوسیله مخلوط‌کن‌های مکانیکی انجام می‌شود ولی در کوره‌های قدیمی بعد از آنکه آب و خاک را مخلوط کردند مدتی آنرا بحال خود رها می نمایند (در حدود 3 الی 4 روز) تا رفته رفته آب به تمام ذرات  خاک نفوذ کرده و آنرا تر نماید و همچنین با نفوذ آب در ذرات خاک، کلوخه‌های موجود در آن باز شده و گل بشکل خمیر یکنواخت و نرمی در می‌آید، آنگاه آنرا با لگد زدن و ورز می دهند و بدین وسیله بع یکنواخت شدن گل و باز شدن کلوخه‌هایی که هنوز در مجاورت آب قرار نگرفته‌اند هر چه بیشتر کمک می‌کنند.

مقدار آب موجود در گل باید به حداقل ممکن برسد و این آب باید آنقدر کم باشد که فقط شکل دادن گل را ممکن سازد زیرا هر قدر آب درون گل زیادتر باشد اولاً خشک کردن خشت مشکل‌تر و پرهزینه‌تر می‌شود در ثانی بعد از آن که خشت خشک شد و آب درون متصاعد گردید فضای خالی آن در خشت باقی مانده و موجب پوکی آجر می‌گردد.

4-قالب‌گیری یا خشت‌زنی: بعد از تهیه گل و بعمل آوردن آن آنرا به شکل آجری که می‌خواهند بپزند قالب‌گیری می‌کنند و یا خشت می‌زنند در کارخانه‌های قدیمی خشت‌زنی با دست انجام می‌گردید بدین طریق که قالبی چوبی به شکل آجری که می‌خواستند تهیه نمایند می‌ساختند.

این قالب ممکن بود هر بار یک خشت را قالب‌گیری نماید و یا ممکن بود آنرا طوری بسازند که در هر مرحله دو یا چهار و یا حتی شش خشت را در یک زمان قالب‌گیری کند آنگاه آنرا با دست از گلی که قبلاً تهیه شده و آماده بود پر می‌کردند و با فشار انگشتان کلیه فضاهای خالی که ممکن بود در گوشه قالب بوجود آید پر می‌نمودند آنگاه سطح خارجی آنرا با دست صاف و صیقلی کرده و بعد قالب را که ته نداشت و فقط یک چهارچوب بود بلند می‌کردنددر نتیجه خشت‌های قالب‌گیری شده در محل خود باقی می‌ماند و قالب را کنار خشتها گذاشته و دوباره خشت‌زنی را ادامه می‌دادند بدین طریق یک کارگر معمولی می‌توانست در یک روز کاری 1500 تا 2000 قالب خشت تهیه نماید.

در کارخانه‌های جدید کلیه اعمال خشت زنی با ماشین انجام می‌شود بدین طریق
که گل‌ورز داده شده را به داخل محفظه ماشین خشت‌زنی وارد می‌کنند این ماشین به لوله مارپیچی با فشار به جلو هدایت شده و از دهانه ماشین که به صورت مکعب مستطیل به طول و عرض آجر مورد نیاز می‌باشد خارج می‌شود (در حدود 20 سانتیمتر در 10 سانتیمتر) آنگاه آنرا به ضخامت آجر (حدود 5 سانتی‌متر) با سیم یا گیوتین و یا هر وسیله دیگر می‌برند خشت بریده شده روی تسمه نقاله که به قسمت خشک‌کن متنهی می‌گردد هدایت می‌شود.

در کارخانه‌هایی که قالب زدن با پرس‌های سنگین انجام می‌شود یعنی برای شکل دادن به آجر از لغزندگی دانه ها به رویهم بوسیله آب استفاده نمی‌شود بلکه شکل دادن آجر بوسیله فشار انجام می‌شود. میزان آب را در خاک به 8 درصد تقلیل داده در نتیجه آجر احتیاج به خشک شدن ندارد و مستقیماً از قسمت قالب‌گیری به کوره پخت هدایت می‌شود. میزان فشار لازم برای خشت‌زنی با توجه به مقدار آب خاک متغیر است.

هر قدر آب  بیشتری باشد فشار کمتری نیاز دارد بطوری که برای 8 درصد آب فشاری در حدود 80 کیلوگرم بر سانتیمتر مربع مورد نیاز می‌باشد. زمانی که باید خشت زیر فشار بماند نیز با توجه به میزان آب و میزان فشار متفاوت می‌باشد باید توجه نمود که خشک کردن آجر بطوری که تغییر شکل هندسی ندهد دارای هزینه می‌باشد و همچنین بخار آب ناشی از خشک شدن آجر در تونل خشک‌کن ایجاد مزاحمت می‌نماید و خارج کردن این بخار از محیط‌خشکنها نیز مستلزم صرف هزینه است حال اگر آب موجود را در خاک به حدود برسانیم و با صرف هزینه شکل دادن آجر را صرفه‌جویی کنیم. زیرا همانطوری گفته شد اگر آب موجود در حدود 8 درصد باشد چنین خشتی احتیاج به خشک کردن نداشته ومستقیماً وارد کوره پخت می‌شود.

همانطوری که می‌دانیم هر توده خاک یا شن وماسه از دانه و آب و هوا تشکیل شده است این مقدار هوا در در خشتی که برای تهیه آجر بکار می‌رود نیز موجود می باشد.

وجود هوا در خشت باعث پوکی قطعه می گردد و هر قدر خشت بدست آمده کمتر هوا داشته باشد در نتیجه دانه‌های ریزتر فضای خالی بین دانه‌های درشت‌تر را پر کرده و جسمی توپر نو با وزن مخصوص بیشتر حاصل شود آجر بدست آمده از چنین خشتی محکم‌تر بوده و در مقابل بارهای وارده مقاوم‌تر می‌باشد برای جلوگیری از ورود هوا به داخل خشت در بعضی کارخانه‌های آجرپزی عمل قالب‌گیری آجر را در محفظه‌ای خالی از هوا انجام می‌دهند بدین طریق که با دستگاههاب مکنده هوای درون لوله‌‌ای که مارپیچ خشت‌زنی در آن قرار دارد به بیرون هدایت می‌کنند تا خشت‌های زده شده فاقد هوا باشد در کارخانه‌هایی که خشت‌زنی با پرس انجام شود نیز عمل پرس‌کاری را میتوان در خلاء انجام داد.

خشکم کردن خشت: در کوره‌های قدیمی که خشت‌زنی با دست انجام می‌گردید پس از چند ساعت که از زدن خشت می‌گذشت و تقریباً خشت می‌توانست شکل هندسی خود را حفظ کند آنرا از محل بلند کرده و از سمت سطح باریک پهلوی یکدیگر می‌چیدند.

بدین طریق سطوح بیشتری از خشت را در معرض جریان هوا قرار می‌دادند و به خشک شدن سریع خشت کمک می‌کردند. البته در این طریقه بعلت غیر نفی بودن اولاً در سطح خشت ناهمواریهایی ایجاد می‌شد و در ثانی بعلت آنکه سطح روی در اثر کوران هوا زودتر خشک می‌شد ولی مغز آن هنوز رطوبت داشته و برای آنکه رطوبت مغز به خارج هدایت شود ناچار در سطح آن ترکهایی ایجاد می گردید. خشک شدن خشت در این طریقه در فصول مختلف سال بین 3 تا 15 روز طول می‌کشد. اصولاً باید توجه نمود که ترک‌های جزئی و سطحی در آجر فشاری که برای گری‌چینی مورد استفاده قرار می‌گیرد و همچنین ناهمواریهای سطحی در آن چندان مهم نیست زیرا برای آجرهایی که در گری‌چینی مصرف می‌شود با یک لایه گچ و خاک و سفید‌کاری روی آن پوشانیده می‌شود و آجرهایی  که در نما مصرف می‌شود. بعلت تیشه‌داری ناهمواریها اصلاح می‌گردد. در این صورت برای خشک کردن آجر آن چنان دقتی که برای خشک کردن کاهشی بکار می‌رود لازم نیست.

امروزه در کارخانه‌هایی تمام اتوماتیک برای خشک کردن خشت از کوره‌های هوای گرم استفاده می‌کنند نظیر آنچه را که در تونل کاشی خشک کنی توضیح داده شد. خشت را روی واگنهایی می‌چینند و واگن‌ را به تونل هوای گرم هدایت می‌نمایند پس از آنکه واگن طول تونل را طی نمود خشت از آن طرف تونل خشک شده بیرون می‌آید. مدت خشک شدن خشت در این تونل در حدود 48 ساعت است.

طریق دیگر برای خشک کردن خشت استفاده از دالان‌های خشت خشک‌کنی می باشد این دالانها که اغلب کوره‌های آجرپزی به آن مجهز می‌باشند عبارت از دالانی است که دو طرف آن باز است و هوا می تواند در آن جریان داشته باشد. حرارت این دالان‌های را بوسیله لوله‌های آب گرم تأمین می‌کنند خشت را در قفسه‌های آن می‌چینند با توجه به سردی و گرمی هوا پس از چهار تا 7 روز خشت خشک شده و آماده رفتن به کوره می‌باشد.

آجرپـزی :

آجرپزی یعنی گرفتن آب شیمیایی خاک رس بطوری که هیدروسیلیکات آلومینیوم  به سیلیکات آلومینیوم تبدیل شود و در نتیجه خشت دارای استقامت شده و نیروی فشاری تا حدود 100 کیلوگرم بر سانتیمتر مربع را تحمل نماید. این عمل بوسیله حرارتی در حدود 900 ردجه سانتیگراد انجام می‌شود بدین طریق که از 100 درجه سانتیگراد آب فیزیکی خشک می‌شود و تا 500 درجه آب شیمیایی خاک رس متصاعد می‌گردد و تا 900 درجه ذرات خاک رس شروع به خمیری شدن نموده و بدین طریق دانه‌های شن وماسه درون خشت را بهم می‌چسبانند و آجر بدست می‌آید.

کوره‌های آجرپزی :

کوره‌های آجرپزی به سه دسته تقسیم می‌شود:

1-کوره آجرپزی با آجر ثابت و آتش ثابت

2-کوره آجرپزی با آجر ثابت و آتش رونده

3-کوره آجرپزی با آتش ثابت و آجر رونده

کار کوره نوع اول ناپیوسته و کار کوره نوع دوم و سوم پیوسته می‌باشد.

1-کوره‌ با آتش ثابت (کوره چاهی و یا کوره‌ حلقه‌ای) این نوع کوره که از قدیمی‌ترین کوره آجرپزی در ایران بوده و تقریباً در هر کارگاه ساختمانی که از کوره‌های آجرپزی دور بوده و حمل آجر به آنجا اقتصادی نباشد قابل احداث است و آن عبارت است از اطاقکی به ابعاد مختلف که انتهای آن به دودکشی ختم شده و در زیر آن محلی برای برافروختن آتش تعبیه گردیده است خشت‌های خشک شده را با فاصله دور آن می‌چینند بطوری که هوا به راحتی بین آنها در جریان باشد و در نتیجه شعله به آسانی بتواند خود را به بالا بکشد آنگاه در اطاق را با تیغه آجری مسدود کرده و از پائین کوره را روشن می‌کنند و ظرف مدت 6 تا 7 روز آجر در این کوره می‌پزد آنگاه خاموش کرده و در کوره را باز می‌کنند و آنرا در هوای آزاد قرار داده خنک شود.

با توجه به اینکه ساختن این کوره بسیار آسان و کم هزینه می‌باشد. هر کارگاه با توجه به وسعت کار خود می تواند دو یا سه و چهار عدد از این کوره‌ها احداث کند تا دچار کمبود آجر نگردد. برای احداث این کوره‌ها حتی می‌توان توده خشت را در هوای آزاد و با فاصله از یکدیگر چیده آنرا با کاهگل به ضخامت 4 الی 5 سانتیمتر پوشانیده سوراخی در بالای آن بعنوان دودکش قرار داد و از پائین کوره را روشن نمود.

جریان هوا در این کوره ها بوسیله دودکش آن تأمین شده و آتش خود را به بالا میکشد سوخت این کوره‌ها می‌تواند هر نوع سوختی باشد مانند مازوت - گازوئیل، نفت و یا زغال‌سنگ و غیره. عیب عمده این کوره‌ها آنست که آتش آن قابل کنترل نبوده و در نتیجه درجه حرارت کوره در نقاط مختلف یکسان نیست در نتیجه از این کوره همه  نوع آجری بدست می‌آید. از آجر نپخته تا آجر جوش و فقط حداکثر حدود 60 تا 70 درصد آجر آن قابل استفاده در ساختمان می‌باشد.

2-(کوره با آجر ثابت و آتش رونده (کوره هوفمان::

این نوع کوره که متداولترین نوع کوره آجرپزی در ایران است اولین بار بدست یک بنای آلمانی بنام فردریک هوفمان ساخته شد و بنام کوره آجرپزی هوفمان نیز مشهور گردید.

این کوره‌ها عبارت است از 15 الی 20 اطاقک به ابعاد تقریبی 4*3 یا 5/3*5/2 که پیرامون یک بیضی یا یک دایره پهلوی هم ساخته شده اند و در وسط این بیضی دودکش بلندی ساخته  شده که به کلیه اطاقکها راه داشته و هوای آنها را تأمین کرده دود حاصل از سوخت را به بیرون هدایت می‌کند.

طرز کار این کوره بدین طریق است که خشت خام خشک شده در دو یا سه اطاقک چیده می‌شود و جلو اطاقکح را بوسیله آجر مسدود می‌کنند آنگاه این اطاقک را از بالا و یا از پهلو زیر آتش قرار می‌دهند و خشت باید سه یا چهار روز در آتش باقی بماند در ضمن اینکه این اطاقک زیر آتش است گروه خشت چین اطاقهای دیگر را خشت چینی نموده و به جلو می‌رود و گروه بنا جلو هر اطاقک که خشت چینی آن تمام شد تیغه می‌نمایند و گروه آتش هر اطاقی را که تیغه شد آنرا روشن نموده و زیر آتش قرار می‌دهند بعد از آنکه آجر پخته شد در آنرا باز می‌نمایندتا آجر در هوای آزاد خنک شود.

در کوره‌های مجهز بوسیله هوای سردی که روی آجر می‌دمند آن‌ها را خنک می‌نمایند آنگاه این هوا را که در هنگام خروج در حدود 400 تا 5000 درجه سانتیگراد حرارت دارد به تونلها و یا دالانهای خشت خشک‌کنی هدایت کرده و از آن برای خشک کردن خشت استفاده می‌نمایند و قبل از آنکه اطاقکها را زیر آتش قرار دهند این هوای گرم را به داخل اطاقکهایی که آجر در آن چیده شده است هدایت کرده و بدین وسیله حرارت محیط را تا حدود 300 درجه سانتیگراد بالا می‌برند و بدین طریق در مصرف سوخت به مقدار قابل ملاحظه ای صرفه جوئی می‌نمایند.

آنگاه آجرهای خنک شده را با دست و یا تسمه نقاله بارگیری نموده و به بازار عرضه می‌نمایند وقتی آجر یک اطاقک بارگیری شد گروه خشت چین در نزدیک آن است و آنرا دوباره خشت‌چینی می‌نماید.

کار این کوره‌ها آن طور تنظیم شده است که همیشه چند اطاق زیر خشت‌چینی و چند اطاق در حال پخت و چند اطاق در حال سرد شدن محصول و بالاخره چند اطاق در حال بارگیری می‌باشند. همانطوری که ملاحظه می‌شود کار این نوع کوره‌ها پیوسته است و می‌تواند در تمام مدت سال محصول داشته باشد.

آتش این کوره‌ها تقریباً قابل کنترل بوده و تقریباً حرارت آن در نقاط اطاقک یکسان است و در نتیجه محصول آن تقریباً یکنواخت می‌باشد و فقط ممکن است 2 تا 3 درصد محصول آن آجرجوش و یا آجر خام باشد.

2-کوره با آتش ثابت و آجر رونده کوره تونلی

این نوع کوره ها بیشتر برای آجرهای ممتاز و یا کاشی بکار می‌رود و طرز کار آن تقریباً مانند کوره‌های کاشی‌پزی است این کوره‌ها عبارت از یک تونل بلند می‌باشند که خشت های خام را در روی واگنت‌هایی چیده و واگنت را به داخل هدایت می‌نمایند. واگنت طول کوره را بصورت خودکار طی نموده و در هنگام خروج آجر روی آن پخته می‌شود، بمحض آنکه یک واگن از در خروجی کوره خارج شد یک واگن دیگر از در ورودی وارد کوره می‌شود واگنهای حامل آجرپخته مستقیماً به قسمت بارگیری و یا دپو می‌رود کار این گونه کوره‌ها نیز پیوسته است.

آتش این کوره‌ها کاملاً کنترل شده بوده و حتی می‌تواند در نقاط مختلف کوره کم یا زیاد بشود. محصول این نوع کوره‌ها کاملاً یکنواخت بوده و کاملاً مطابق برنامه کلی کارخانه می‌باشد.

طبقه‌بندی آجر

آجر را می‌توان از نظرهای مختلف طبقه‌بندی نمود. مانند طبقه بندی آجر از لحاظ رنگ وابعاد و یا جنس و غیره.

طبقه‌بندی آجر از لحاظ جنس آجر:

در بازار کار ایران و در صنعت ساختمان‌سازی آجر بطور کلی به دو دسته تقسیم می‌شود:

1-آجرهای فشاری: آجرهای فشاری که ابعاد آن 5*010*20 و یا 5/5*11*22 سانتیمتر می‌باشد. به این دلیل به آن آجر فشاری می‌گویند که گویا در ابتدای تولید این نوع آجر خشت آن با دست زده می‌شد و با فشار انگشتان کارگران خشت‌زن گوشه‌های قالب بوسیله گل پر می‌گردد.

این نوع آجر برای کلیه کارهای ساختمانی مانند گری‌چینی ـ طاق ضربی - دیوارهای حمال - تیغه‌چینی و غیره مناسب است.

2-آجرهاماشینی: آجر ماشینی و یا آجر سوراخ‌دار که روی سطح بزرگتر آن 8 یا 10 سوراخ به قطر 5/1 تا 2 سانتیمتر موجود است و در بازار کار ایران بنام آجرهای 8 یا 10 سوراخه ماشینی معروف می‌باشد. جنس این آجرها نسبت به آجر فشاری بسیار ترد و شکننده بوده و خاصیت مکندگی آن نسبت به آجر فشاری کمتر است. این آجرها بعلت ترد بودن قابل تیشه‌داری نیستند و بهتر است در طاق ضربی مصرف نشوند زیرا بدلیل آنکه خاصیت مکندگی زیادی ندارند بخوبی به ملات گچ و خاک نمی‌چسبند. وجوکد این سوراخها باعث می‌شود که در هنگام دیوارچینی ملات بطور عمودی نیز در این سوراخها نفوذ کرده و باعث استحکام بیشتر دیوار بشود.

اگر بخواهیم دیوار حمال آجری را با میلگرد مسلح نمائیم مصرف این آجرها با توجه به سوراخهایی که دارد بهتر از آجرفشاری می‌باشد و امکان گذاشتن میلگرد را بهتر میسر می‌سازد. دیوار آجری مسلح را برای مقابل با نیروی زلزله می‌سازند ولی ساختن این نوع دیوارها در ایران معمول نیست.

ابعاد این آجرهای ماشینی 5/5*11*22 سانتیمتر می‌باشد. اضلاع آن نسبتاً گونیاتر بوده و دارای سطح صاف تر و با پستی و بلندی کمتری نسبت به آجر فشاری می‌باشد. به دلیل ترد بودن . خاصیت مکندگی کمتر بهتر است دیوارهای حمال با این نوع آجرها چیده نشوند و بهتر است از آن برای تیغه چینی استفاده شود.

وزن آجرهای ماشینی در ابتدا بواسطه وجود سوراخهایی که دارد از آجر فشاری سبک‌تر می‌باشدولی بعد از اجراء گچ و خاک و با توجه به اینکه سوراخهای آن بوسیله ملات پر می‌شود وزن آن تقریباً مساوی آجر فشاری است (قدرت کمتر) بموجب استاندارد شماره 7 موسسه استاندارد و تحقیقات صنعتی ایران آجر سوراخ‌دار به آجری گفته می‌شود که در سطح بزرگتر آن سوراخهایی وجود داشته باشد و این سوراخها باید تمام ضخامت آجر را طی نماید. بموجب همین استاندارد سطح مقطع مجموع سوراخهای آن نباید بیشتر از 25 درصد سطح بزرگتر آجر باشد. فاصله سوراخها از لبه آجر و همچنین فاصله سوراخها از همدیگر در هر بعد آجر نباید کمتر از 30 درصد طول همان بعد باشد.

انواع آجر از لحاظ رنگ:

در ساختن دیوارهای حمال و طاق ضربی و بطور کلی در ساختن قسمتهایی از ساختمان که روی آجر با مصالح دیگر از قبیل گچ و یا سیمان و یا سنگ پوشیده می‌شود (گری‌چینی) رنگ آجر مطرح نیست، بلکه مرغوبیت آجر مطرح می‌باشد، ولی اگر بخواهیم از آجر برای نماچینی استفاده نمائیم رنگ آجر مطرح می‌باشد آجرهایی که برای نماچینی بکار می‌روند به رنگهای زرد کم رنگ که به آن آجر سفید می گویند و زرد پررنگ که به آن آجر بهی می‌گویند و همچنین آجر قرمزرنگ روشن و یا قرمزرنگ سیر در بازار موجود است.

در حدود سالهای 1320 تا 1340 نیز یک نوع آجر ابلق به رنگهای قرمز و زرد بنام آجر بهمنی به بازار عرضه می‌شد که بوسیله کوره آجرپزی به همین نام تهیه می‌گردید.

ضخامت آجرهایی که در نما، کار می‌شوند ممکن است 3 تا 4 و یا 5 سانتیمتر باشد ولی در دو بعد دیگر این آجرها هم مانند سایر آجرهای فشاری یا ماشینی 10*20 می‌باشد، علت رنگی شدن این آجرها یکی مربوط به طریقه چیدن آجر در کوره و نحوه آتش دادن علت رنگی شدن این آجرها یکی مربوط به طریقه چیدن آجر در کوره و نحوه آتش دادن به آن و کنترل سطوحی که با آتش در تماس مستقیم می‌باشد ، است و دیگر مربوط به اکسیدفلزاتی است که در مواد اولیه آجر موجود می‌باشد. مانند اکسیدهای مختلف آهن و غیره.

بدیهی است برای تهیه مصالح اولیه و همچنین مراحل خشت‌زنی و خشت خشک‌کنی آجرهای رنگی که در نما مصرف می‌شود دقت بیشتری بعمل می‌آورند.

انواع آجر از لحاظ ابعاد

همان طوری که گفته شد ابعاد آجرهایی که در دیوارسازی‌گری بکار می‌رود 5*10*20
 و یا 5/5*11*22 می‌باشد بطوری که ملاحظه می‌شود هر بعد آن برابر بعد دیگر است و این بدان علت است که در موقع چیدن دیوار آجرها را کله راسته می‌چینند و بدین طریق به راحتی می‌توانند بندها را از همدیگر برگردانند (طوری بچینند که بندهای آجر مقابل یکدیگر نباشد.

بجز اندازه‌های فوق، در قدیم اندازه‌های دیگری نیز برای آجر وجود داشت مانند آجرهایی به ابعاد 5*20×20 و یا 4×20×20 که بنام آجر ختایی و یا 5×40×40  بنام آجر نظامی و یا آجر قزاقی معروف بود و بیشتر این نوع آجرها را نظامی و یا قزاقی نامگذاری کردند آن است که گویا برای اولین بار در حدود سالهای 1300 روسها این نوع آجرها را تهیه و در پادگانهای نظامی ایران مورد مصرف قرار می‌دادند. همچنین در حدود نبود و آنها را بشکل مخصوص و برای مکانهای مخصوص با قالب‌های دستی می‌ساختند مثلاً برای هره کردن رگ آخر نمای آجری و یا آجرهایی با نقش‌های برجسته که برای تزئین نماکاری بکار می‌رفت  این گونه آجرها در ساختمانهای قدیمی تهران مخصوصاًدر محله‌هایی مانند خیابان فردوسی و اطراف بازار و خیابان لاله‌زار زیاد دیده می‌شود لازم به یادآوری است که ابعاد آجر طبق استاندارد شماره 7 موسسه استاندارد و تحقیقات صنعتی ایران باید دارای طولی معادل 2220 میلیمتر و عرضی معادل 1105 میلیمتر و ضخامتی معادل 155 میلیمتر باشد ولی متأسفانه این ابعاد کمتر رعایت می‌شود.

مرغوبیت آجـر

آجر مرغوب آجری است که بتواند بارهای وارده از ساختمان را بخوبی تحمل نموده
و خرد نشود که البته مؤسسه استاندارد و تحقیقات صنعتی ایران بموجب استاندارد شماره 7 روشهایی برای آزمون آجر مرغوب پیشنهاد نموده است ولی از آنجا که وسائل آزمایش در همه کارگاهها مخصوصاً در کارگاههای کوچک موجود نیست و با توجه به اینکه قسمت اعظم آجر تولید شده در مملکت را همین کارگاهها مصرف می‌نمایند. باید طریقی پیشنهاد نمود که یک فرد عادی با کمی تجربه بتواند آجر مرغوب و نامرغوب را از هم تمیز داده و در مکانهای حساس مخصوصاً دیوارهای باربر از آجر مرغوب استفاده نمایند.

آجر مرغوب آجری است که خوب پخته شده باشد و خاک‌رس موجود در آن
در اثر حرارت به مرحله خمیری رسیده و موجب چسبانیدن دانه‌های سنگی داخل خشت به یکدیگر بشود. چنین آجری دارای رنگی باز و روشن می‌باشد رنگ آجر  نامرغوب مات و غیرشفاف است. از بهم زدن دو قطعه آجر مرغوب صدای زنگ بلند می‌شود تقریباً مانند صدائی که از وارد کردن ضربه کوچکی به کاسه چینی سالم بگوش می‌رسد. در صورتی که اگر آجری خوب پخته نشده باشد صدای مرگ می‌دهد، مانند صدای کاسه چینی ترک خورده‌ای که در اثر ضربه‌زدن به آن گوش می‌رسد.

همچنین اگر آجر مرغوب باشد در موقع تخلیه بوسیله ماشینهای کمپرسی تعداد معدودی از آنها می‌شکند در صورتی که تعداد شکسته های آجرهای مرغوب در موقع تخلیه بسیار زیاد می‌باشد. آجر مرغوب توپرتر و متراکم‌تر از آجرمرغوب است در این صورت اگر آجرها را با دست سبک سنگین نمائیم (با دست وزن کنیم) آجرمرغوب سنگین‌تر است. موسسه استاندارد و تحقیقات صنعتی ایران بموجب استادارد شماره 7 آجر را از لحاظ مرغوبیت به سه دسته تقسیم کرده است بشرح زیر: اجر با کیفیت مناسب، آجر با کیفیت معمولی و آجر با کیفیت ویژه.

بموجب همان استاندارد آجر مرغوب درجه یک باید بتواند 350 کیلوگرم و آجر درجه دو 250 کیلوگرم و آجر درجه سه 150 کیلوگرم نیروی فشار را بر سانتیمتر مربع تحمل نماید و در زیر فشارهای فوق بحد گسیختگی برسد.

خاصیت جذب آب آجر یک 15 درصد و آجر درجه دو 16 درصد و آجر درجه سه 18 درصد می‌باشد.

وزن مخصوص آجر:

وزن مخصوص آجرهای مختلف برحسب نوع ساخت و روش ساخت و نوع مصالحی  که در آن بکار رفته متفاوت می‌باشد. مثلاً در آجرهای سوراخ‌دار با ابعاد و مصالح مساوی،
آن آجری که تعداد کمتری سوراخ دارد دارای وزن مخصوص بیشتری است و یا اگر مقدار دانه‌های سنگی در مصالح اولیه آجر بیشتر باشد وزن مخصوص آن بالاتر است ولی بطور متوسط وزن مخصوص آجر مرغوب در حدود 1800 کیلوگرم برمتر مکعب می‌باشد.

خاصیت جذب آب آجر

علت آن که ملات دو قطعه از مصالح ساختمانی را به خود چسبانید و یا بهم بچسباند (مانند دو قطعه آجر و یا سنگ به آجر) آن است که در قطعات مصالح ساختمانی خاصیت مکندگی وجود دارد و بمحض قرار گرفتن در مجاورت ملات، آب آنرا بخود مکیده و مقداری سیمان و یا هر چسب دیگری که  در ملات وجود دارد به آب آنرا بخود مکیده و مقداری سیمان و یا هر چسب دیگری که در ملات وجود دارد به عمق این مصالح نفوذ کرده و در نتیجه ملات می‌تواند  با هزاران  رشته باریک که در اثر مکندگی در آن قطعه بوجود آمده است آن قطعه را بخود چسباند با توجیه توضیح فوق اگر در مصالحی خاصیت مکندگی وجود نداشته باشد آن قطعه به ملات نمی‌چسبد و نمی‌تواند نیروهای وارده مخصوصاً نیروهای کششی و یا نیروهای جانبی را که بهر ساختمان کم و بیش وارد می‌شود تحمل نماید بهمین علت سنگهایی را که خاصیت مکندگی آنها بحد لازم نیست اگر بخواهیم در نما کار کنیم باید با وسائل دیگر از قبیل اسکوپ و یا پیچ و رول پلاک به دیوار بچسبانیم و همچنین اگر خاصیت مکندگی مصالح ساختمانی از مقدار معینی زیادتر باشد بلافاصله کلیه آب ملات مجاور خود را مکیده و مجال ایجاد فعل و انفعالات شیمیایی در ملات را از آن سلب کرده و باعث فساد ملات می‌گردد.

آجری مرغوب است که در صد جذب آن در حدود 15 درصد باشد اگر بخواهیم با وسائل معمولی و غیرآزمایش گاهی خاصیت مکندگی آجر را آزمایش کنیم باید اول آنرا چند ساعت حرارت بدهیم تا رطوبت موجود در آن تبخیر شود آن گاه آنرا وزن کرده و وزن آن را یادداشت کنیم آن گاه آجر را در ظرفی پر از آب قرار دهیم و بعد از مخصوصاً باید توجه نمایند که آجر در هنگام پختن و ذوب شدن جاری نشود زیرا در این صورت قطعات آجرهای مختلف بهم چسبیده وهر 5 یا 6 بلوک آجر یک قطعه شده و کلاً شکل هندسی خود را از دست داده و غیرقابل مصرف می‌گردد.

بدین لحاظ باید قبلاً بوسیله آزمایش درجه حرارت عرق کردن و روان شدن خاک مورد استفاده برای تهیه آجرجوش خاک نرسد. با توجه به اینکه کوره‌های آجرپزی اغلب مجهز به وسائل دقیق کنترل حرارت نمی‌باشد که بتوان در حد یکی دو درجه حرارت آنرا کنترل نمود. لذا بهتر است برای تهیه آجر جوش از مصالحی استفاده شود که فاصله حرارتی بین مرحله عرق کردن و روان شدن در آن مصالح زیاد باشد و این فاصله را بوسیله آزمایش می‌توان تعیین نمود.

وزن مخصوص آجرجوش قدری بیشتر از آجرمعمولی بوده در حدود 9/1 گرم بر سانتیمتر مکعب می باشد.

امراض آجـر:

بطور کلی می توان امراض آجر را در نمکهایی که در آن موجود می‌باشد خلاصه نمود.و آنرا برحسب اهمیت میتوان به دو دسته تقسیم کرده:

1-الوئک                           2-سفیدک

1-الوئک:

 اگر در مصالح تهیه آجر مقداری سنگ آهک (CaCO3 ) وجود داشته باشد و این سنگ آهک همراه خشت وارد کوره بشود در اثر حرارت کوره گاز CO2 آن متصاعد شده تبدیل به آهک زنده می‌شود. (CaO) که اگر این آهک در مجاورت آب قرار گیرد (البته با توجه به ملات و غیره حتماً در مجاورت آب قرار خواهد گرفت) آهک شکفته شده و ازدیاد حجم پیدا می‌کند و این ازدیاد حجم باعث متلاشی شدن آجر می‌گردد و اگر این آجر در نماسازی بکار برده شود به نما منظره بدی می‌دهد. برای جلوگیری از این امر باید اولاً در موقع تهیه مصالح آجر دقت نمود که قطعات سنگ آهک وارد مصالح نشود و قبل از تعیین معادن جهت تهیه مصالح آزمایش شود. در ثانی باید قبل از مصرف آجر نمونه‌هایی از آنرا در اب قرار بدهیم تا اگر اصولاً آجر الگوئکی باشد مشخص شود و از بکار بدن آجر الوئکی مخصوصاً در نماسازی خودداری کرد.

2-سفیدک‌ها:

سفید‌ک‌ها انواع مختلف دارند مانند سفیدکهائی کربناتی، سفیدک‌های سولفاتی، سفیدک های کلروری، سفیدک‌های نیتراتی و غیره.

اگر نمک اسیدهای فوق در مصالح تهیه آجر موجود باشد و با خشت به کوره رفته و در داخل آجر باقی بماند این نمکها پس از آنکه آجر در مجاورت باران قرار گرفت بصورت سفیدک و یا به اصطلاح عامه بصورت شوره روی نما ظاهر شود. علت آن چنین است باران که آبی است مقطر در حین سقوط در مجاورت CO2  موجود در هوا قرار گرفته و با آن ترکیب می‌شود و تولید اسیدکربنیک (H2CO3 )  می‌نماید که یک اسید تند اثر و ناپایدار می‌باشد و اگر این باران روی نماهای آجر ریخته شود به عمق آن نفوذ نماید املاح یاد شده بصورت سفیدک روی آجرنما ظاهر می‌گردد که بسیار بد منظره می‌باشد. برای جلوگیری از آن باید دقت شود املاح مذکور در مصالح تهیه آجر موجود نباشد و آجری که به کارگاه می‌آید مدتی در آب گذاشته شود تا اگر سفیدکی دارد معلوم گردد و برای از بین بردن شوره‌های روی نما باید اندکی از آنرا بعنوان نمونه برداشته و پس از تجزیه شیمیایی معلوم نمود که چه نوع نمکی می‌باشد و حلال آنرا تعیین نموده و بدیهی است در بارندگی بعد شوره روی دیوار دوباره ظاهر خواهد شد.

البته این ازمایشان در اغلب کارگاهها مشکل بوده بلکه غیرقابل اجراء می‌باشد طریق دیگر آنست که شوره‌های فوق را پس از خشک شدن با یک برس سیمی و یا یک تکه گونی پاک نمائیم و تا چند سال که شوره روی نما ظاهر می‌شود بهمین طریق با آن مبارزه نمائیم البته پس از چند سال این نمکها در آجر تمام شده و دیگر سفیدک نمی‌زند.

آجر هـای دیگر:

1-آجر ماسه آهکی

در مناطقی که خاک رس در دسترس نیست و یا بسیار کم می‌باشد ولی ماسه به حد وفور یافت می‌شود مانند سواحل دریا، امکان تهیه آجر مقدور نیست و یااگر تهیه شود بسیار گران خواهد شد و  حمل آن از نقاط دیگر با توجه به هزینه حمل مقرون به صرفه نیست لذا در این مکانها باید از آجر ماسه آهکی استفاده شود.

مصالح مورد نیاز جهت تهیه آجر ماسه آهکی

1-ماسه:

در حدود 95 درصد وزن آجر ماسه آهکی را ماسه تشکیل می‌دهد. جنس این ماسه باید سیلیس باشد Sio2  زیرا باید آهک با سیلیس ترکیب شده و سختی مورد لزوم را حاصل نماید.

حتی المقدور ماسه مورد نیاز باید پاک بوده و عاری از موادآلی مخصوصاً زغال
 و تکه‌های چوب باشد اندازه و قطر دانه‌های ماسه نباید از 6 میلیمتر بیشتر بوده و از یک میلیمتر کمتر باشد و هر قدر درصد دانه‌های یک میلیمتری در مخلوط بیشتر باشد آجری با کیفیت بالاتر بما می‌دهد. مقدار اکسیدمنیزیم Mgo و همچنین خاک رس هر قدر در مخلوط کمتر باشد مناسب تر است. بهرحال درصد وزنی مجموع این دو عنصر تهیه آجرماسه آهکی باید پیوسته باشد.

2-آهک :

آهک مورد نیاز در آجر ماسه آهکی باید خالص باشد و حداقل 90 درصد وزن آهک باید Cao باشد کلیه آهک مورد مصرف باید قبل از قالب گیری آجر کاملاً هیدارته شده باشد (کلیه دانه‌های آن در مجاورت آب قرار گرفته باشد) زیرا می دانیم آهک زنده در اثر مجاورت با آب ازدیاد حجم پیدا می‌کند و اگر ذرات آهک زنده (هیدارته نشده) وارد مخلوط شده و داخل آجر قالب‌گیری شود و این ذرات بعداً در مجاورت آب قرار گیرد می‌کاهد. حداکثر بزرگی قطر دانه‌های آهک نباید از نیم میلیمتر بیشتر باشد. بدین لحاظ آهک را قبیل از مصرف آسیاب نموده. از سرندهای مخصوص می‌گذرانند. مقدار آهک مورد نیاز در آجر ماسه آهکی بین 6 تا 8 درصد وزن ماسه می‌باشد. البته اگر از ماسه ریزدانه‌تر استفاده شود و یا به عبارت دیگر درصد دانه‌های کوچکتر از 1 میلیمتر در مصالح مورد استفاده در آجر ماسه آهکی زیاد باشد باید اهک بیشتری مصرف شود زیرا فرض بر این است دانه‌های آهک مانند فیلم نازکی دور دانه‌های ماسه را پوشانیده و موجب چسبیدن آنها به یکدیگر می‌گردد. (هر قدر دانه‌ها ریزتر باشد سطح مخصوص آن یعنی سطح واحد حجم با واحد وزن آن بیشتر است.)

آب:

آب مورد مصرف در آجر ماسه آهکی باید پاک و بدون دانه‌های شناور باشد. بهتر است از آب آشامیدنی استفاده گردد و در هر حال نمی‌توان از فاضل‌آب کارخانه‌ها که ممکن است با آهک و سیلیس ترکیب شیمیایی داشته باشد استفاده نمود.

مراحل پخت:

پس از تهیه مواد آنها، را مخلوط نموده بطوری که میزان پراکندگی آهک در مخلوط یکنواخت باشد در حین مخلوط کردن سعی بر این است که کلیه آهک‌های موجود در مخلوط هیدراته شود در سیستم‌های مختلف برای هیدراته کردن آهک از طریق مختلف استفاده می‌شود، از جمله کل مخلوط را در ظروف دربسته قرار داده و آن‌ را در زیر فشار چند اتسمفر بخار آب قرار می‌دهند تا بخار آب به کلیه قسمتهای مخلوط ماسه آهک نفوذ کرده و باعث هیدراته شدن کلیه ذرات آهک شود. پس از پایان عمل مخلوط کردن، مواد به قسمت پرس هدایت می‌شود این جابجایی وسیله تسمه نقاله انجام می‌گردد و مواد وارد پرسها اتوماتیک شده و شکل می‌گیرند بعضی از این پرسها قادرند تا 7000 قالب آجر در ساعت تولید نمایند آجرها پس از قالب‌گیری بطور خودکار روی واگنت‌هایی قرار می‌گیرند که این واگنت‌ها وارد کوره شده و پخته می‌شوند آجرها باید در حرارت 250 درجه سانتی‌گراد و فشار 8 تا 17 اتسمفر پخته می‌شوند کوره‌های پخت آجر ماسه آهکی تقریباً شبیه کوره تونلی می‌باشد که قطر آن در حدود 2 تا 5/2 متر و طول آن در حدود 25 متر می‌باشد و به دلیل آنکه این کوره‌ها در هنگام پخت تحت فشار زیاد هستند اصطلاحاً به آنها اتوکلاو می‌گویند. همان طوری که در بالا اشاره شد برای آنکه آجر ماسه آهکی پخته شود به دو عامل حرارت و فشار نیاز دارد حال هر فشار زیادتر باشد زمان پخت کوتاهتر می شود بطوری که با حرارت ثابت اگر فشار 8 اتمسفر باشد زمان پخت  کوتاه‌تر می‌شود. بطوری که با حرارت ثابت 8 اتمسفر باشد زمان پخت در حدود 15 ساعت است ولی اگر فشار 16 اتمسفر باشد زمان پخت به 3 ساعت تقلیل پیدا می‌کند. اقتصادی‌ترین فشار در حدود 15 اتسمفر می‌باشد که در این صورت زمان پخت در حدود 5 ساعت است. بدیهی است که اتوکلاوها دارای وسایلی  هستند که در هر لحظه فشار کوره را اندازه می‌گیرد و در موقعی که کارگران برای وارد کردن و یا خارج کردن آجر می‌خواهند در کوره را باز کنند. بوسیله دستگاههایی فشار داخل کوره را پایین می‌آورند تا خود صدمه نبیند و حتی قبل از پایین آوردن فشار داخل کوره در آن بوسیله ضامنی قفل شده و باز نمی‌شود.

هم اکنون چندین دستگاه از این کارخانه  در نقاط ساحلی ایران مشغول به کار می‌باشد مشخصات باربری آجر ماسه اهکی تقریباً مانند آجرهای فشاری می‌باشد و با آن می‌توان ساختمانهایی 3 الی 4 طبقه را بنا نمود.

مرکز تحقیقات ساختمام و مسکن مشخصات آجر ماسه آهکی را به موجب نشریه شماره 102 پیشنهاد نموده است.

         بلوک سفالی

در بازار ایران اصطلاحاً به آجرهای آسفالتی با حجم زیاد و وزن کم که در موقع قالب‌گیری در آن سوراخهایی بزرکتری ایجاد می‌شود بلوک می‌گویند. بلوک‌های رایج در ساختمان به دو دسته تقسیم می‌شود بلوک های سقفی و بلوک‌های تیغه‌ای.

بلوک‌های سقفی قطعاتی از سفال هستند به پهنای 40 سانتیمتر و ارتفاع 20 یا 25 سانتیمتر و در ازای 20 یا 25 سانتیمتر که دارای لبه مخصوصی می‌باشند که روی تیرچه قرار می‌گیرد و مورد مصرف آن فقط در ساختن سقفهای تیرچه بلوک می‌باشد و بعلت سوراخهایی که در حجم آن ایجاد شده وزن آن بسیار سبک است و هیچ گونه تحمل باربری نداشته و در سقف تیرچه بلوک فقط بجای قالب کار می‌کند که بتن روی سقف را تا زمان سخت شدن نگهدارد.

بلوک‌های تیغه‌ای نیز از آجرهای سبک بوده و فقط حجم آن مورد نظر می‌باشد ضخامت آن 10 تا 8 سانتیمتر است و بلندی و پهنای آن ممکن است 20 تا 25 سانتیمتر باشد و فقط برای جداسازی فضاهای مسکونی مورد استفاده قرار می‌گیرد.

در این مورد هم بعلت فضاهای خالی که در حجم آن ایجاد شده است با توجه به حجم آن بسیار سبک می‌باشد این سفالها هم باربر نیستند.

موسسه استاندارد و تحقیقات صنعتی ایران بموجب استاندارد شماره 7 این آجرها را آجر توخالی نامگذاری نموده و هیج گونه محدودیتی برای تعداد سوراخها و اندازه آن و درصد سطح سوراخها به سطح کل قطعه در نظر نگرفته است.

مواد اصلی تهیه این بلوک‌ها نیز خاک‌رس می‌باشد ولی در تهیه مصالح آن دقت بیشتری بعمل می‌آید زیرا تغییر شکل این بلوک‌ها به نسبت آجر فشاری از اهمیت بیشتری برخوردار می‌باشد و همچنین در مراحل پرس‌کاری و خشک کردن و پخت نیز باید دقت شود تا تغییر شکل آجر به حداقل برسد.

منـابع و مأخـذ :

1-ساختمان و اجزاء ساختمان  ، تألیف همین نگارنده .

2- دیقلهای ساختمانی ، تألیف همین نگارنده .

2- مصالح ساختمانی : ، تألیف احمد حمامی .

4- راهنمای بتن سازی ، تألیف احمد حمامی .

5- تکنولوژی کار و مصالح : تألیف احمد حمامی  از انتشارات دانشگاه علم وصنعت.