اکنون نزدیک به سه سال از زمانی که دولت نهم بحث مسکن مهر را مطرح کرد، می‌گذرد.
در طول این سه سال ماجراهای زیادی بر سر این طرح رفته است. اما آنچه اهمیت
دارد، خیل عظیم متقاضیان مسکن است که هنوز در پی یک سرپناه برای خانواده خود می‌گردند.
وجود قشر عظیم جوانان که مسلماً یکی از نیازهای آنها مسکن است، لزوم توجه به
مقوله مسکن را بیش از پیش نمایان‌تر می‌سازد.
سایت رسمی مسکن مهر در مطلبی در خصوص اهمیت این موضوع چنین می‌نویسد: «مسکن، چه
واژه گران‌بهایی است؛ البته گران‌بها نه به خاطر افزایش قیمت آن، بلکه مسکن به
عنوان مأوی و مأمنی که می‌تواند در کنار خانواده دقایق شیرین فراغت و استراحت
بعد از یک روز شلوغ و پرکار را به وجود بیاورد.
ایران از جمله کشورهایی است که در تقسیم‌بندی‌های جهانی کشوری جوان محسوب می‌شود.
مشکل سرپناه، امروزه از دغدغه‌های اساسی و زیربنایی این جامعه جوان است. موضوع
مهم در تحولات جمعیتی مذکور، افزوده شدن رشد تعداد خانوار به نسبت رشد جمعیت است
که این بر تقاضای مسکن اثر قطعی دارد. مطابق هرم سنی جمعیت کشورمان در این مقطع
زمانی با گذر از آموزش ابتدایی و عالی و ورود به بازار کار و ازدواج نهایتاً در
اوج هرم یعنی فشار تقاضا برای تامین مسکن قرار می‌گیرد.
آمار نشان از این دارد که دلایل افزایش قیمت در سال‌های اخیر بر اثر عواملی است
که اهم آن در دو بخش فشار تقاضا و مشکلات ساختاری اقتصاد خودنمایی می‌کند.
این در حالی است که اینک تعداد خانوارها 17 میلیون و 500 هزار و تعداد مسکن
موجود در کشور 16 میلیون واحد است که نشانگر یک و نیم میلیون کمبود مسکن در
کشور، بدون در نظر گرفتن مالکیت‌ها است.»
در ادامه این مطلب، دولت متولی اصل تامین مسکن اعلام شده است و هدف طرح مسکن مهر
را تامین مسکن گروه‌های کم‌درآمد تعیین می‌کند و می‌افزاید: «با توجه به اصول
صریح قانون اساسی که دولت را مسئول برنامه‌ریزی برای خانه‌دار شدن مردم به ویژه
گروه‌های کم‌درآمد فاقد مسکن دانسته است، دولت در چارچوب طرح جامع مسکن، اجرای
برنامه‌های مختلفی برای حل این مشکل را در اولویت امور خود قرار داده است. یکی
از مهمترین و عملی‌ترین اقدامات تامین مسکن، در قالب طرح اجاره نودو نهُ ساله با
نام طرح مسکن مهر در دست اجرا است. در خصوص این طرح، برای تمامی واجدین شرایط
فاقد مسکن در قالب واگذاری حق بهره‌برداری زمین پیش‌بینی شده است.»
این پایگاه به عملکرد ده ماهه طرح مسکن می‌پردازد و اعلام می‌دارد: « در ده ماه
نخست آغاز این طرح، تعداد 3 میلیون و 800 هزار خانوار ثبت‌نام کرده‌اند، که توسط
ادارات کل وزارت تعاون در سراسر کشور پس از تطبیق شرایط و پالایش افراد بالغ بر
یک میلیون و 200 هزار خانوار از این تعداد در قالب تعاونی‌های مسکن مهر
سازماندهی شده و زمین خود را تحویل گرفته‌اند و بقیه در مرحله شناسایی و بررسی
قرار دارند.
هم‌اکنون عملیات ساخت واحدهای مسکونی طرح مهر در سراسر کشور آغاز شده است.
منظور از پایان برنامه چهارم توسعه، پایان سال 1388 است. لذا بر اساس اعلام این
پایگاه که سایت رسمی مسکن مهر است، می‌باید تا شروع سال 1389 عملیات ساخت یک
میلیون و 200 هزار واحد مسکونی پایان می یافت.
اما این طرح چگونه آغاز شدو به چه ترتیبی ادامه یافت؟
محمد سعیدی‌کیا، وزیر وقت مسکن و شهرسازی دولت نهم، در روزهای آخر مسئولیتش در
وزارت مسکن، گفتگوی مفصلی را در خصوص مسائل مربوط به مسکن انجام داد.
وی در آن گفتوگو اذعان داشت: «بر اساس آمار در سال 85، در کنار 5/17 میلیون
خانوار شهری و روستایی، 16 میلیون خانه در کشور وجود داشت. در نتیجه به صورت
بالفعل 5/1 میلیون خانه کم داشتیم. طبق آمار سازمان ثبت احوال، در سال 84 حدود
795 هزار ازدواج، سال 85 حدود 800 هزار ازدواج و در سال 86 حدود 830 هزار ازدواج
در کشور اتفاق افتاده است. طبیعتاً این تعداد خانواده که در دهک‌های مختلف هستند
و مدلی که چند خانوار دریک خانه زندگی کنند، در کشور ما دیگر طالبی ندارد، همگی
در صف مسکن می‌آیند.
یک میلیون و 500 هزار واحد کم داشتیم و در هر سال به طور متوسط 870 تا 880هزار
واحد به ان اضافه می‌شود. اوج تقاضای جدید در سال 91 است که از مرز 930 هزار
ازدواج عبور می‌کنیم. حداقل یک میلیون از 5/1 میلیون واحدی که کم داریم، برای
پنج دهک پایین جامعه است. دهک اول و دوم که حتی توان دادن قسط وام را هم ندارند
و باید نهادهای حمایتی آنها را کمک کنند. برای دهک‌های سه، چهار و پنج و شش که
جمعیت زیادی هستند باید حداقل سالی 400 تا 500 هزار واحد مسکونی ساخته شود و به
همین دلیل به طرح مسکن مهر روی آوردیم.
وی درخصوص شوک قیمت مسکن که در اوایل وزارت او روی داد، معتقد است: «درباره رشد
شدید قیمت مسکن در سال‌های 85 و 86، این بحث که ما با وام خرید، تقاضا را تحریک
کردیم، اصلاً اینگونه نیست. نقد باید واقع‌بینانه باشد، وقتی پولی در جامعه
تزریق نشده است، چگونه می‌توان چنین گفت؟ مثلاً از آن وام 10 میلیونی که اعلام
کردیم، 3000 وام هم داده نشد. مگر این 3000 وام چقدر می‌تواند در بازار مسکن
تاثیرگذار باشد؟ اما اتفاق بدی در همان سال رخ داد و نقدینگی موجود در جامعه،
رشدی 30 درصدی داشت. به شهادت همه اقتصاددانان کشور از هر گروهی، رشد ناگهانی
نقدینگی علت اصلی بود».
سعیدی‌کیا اضافه کرد: «برخی اعطای وام خرید را موجب افزایش تورم انتظاری عنوان
می‌کنند. اما تورم انتظاری همیشه عامل تشدیدکننده است نه عامل اصلی. من تاثیر آن
را تا 3 تا 4 درصد قبول دارم، نه در حد 30 درصد یا بیشتر. یک سال بعد از این
اتفاق، نقدینگی را کنترل کردیم؛ یعنی دولت تاکنون، فقط 50 درصد بودجه عمرانی خود
را در جامعه تزریق کرده و سیستم بانکی هم نتوانسته است وام بدهد و نقدینگی کنترل
شده است. لذا سال 1388 رشد نقدینگی تقریباً صفر است. یعنی نقدینگی وجود دارد اما
رشد آن صفر است».
وزیر مسکن و شهرسازی دولت نهم درخصوص برنامه‌های دولت متبوعش در بخش مسکن می‌گوید:
«دولت نهم در بخش مسکن سه ماموریت برای خود تعریف کرد: اول: در روستاها به طور
جدی سالانه 200 هزار مسکن ساخته شود.
دوم: بافت فرسوده باید احیا شود. سالی 350 تا 400 هزار واحد مورد نظر است و سوم:
اجرای طرح مسکن مهر.
برای واگذاری زمین شروع به ثبت نام کردیم».
وزیر وقت مسکن در خصوص طرح مسکن مهر دیدگاهش را چنین ارائه می‌کند: «در مسکن
مهر، ما فردی نمی‌توانستیم زمین بدهیم و اینگونه زمین آماده‌سازی نمی‌شد. سابق
بر این زمین‌هایی که در سال‌های گذشته داده بودیم، آماده‌سازی نشده بودند.
بنابراین در طرح مسکن مهر مصمم بودیم تا پیش از هر اقدامی، زمین‌ها را آماده
سازی کنیم. دولت باید مطمئن باشد که زمین آماده‌سازی می‌شود، لذا یک ساز و کار
اجرایی تعریف کردیم.
سعیدی‌کیا اضافه می‌کند: «من اعتقاد دارم ساخت واحدهای مسکونی مهر دو تا سه سال
طول خواهد کشید چون خودم این کار را کرده‌ام. پس چرا توقع داریم مسکن مهر یک
ساله به سرانجام برسد؟ سال اول فقط به این گذشت که ما زمین را تامین کنیم. مثلاً
در پرنده 150 هکتار زمین آماده‌سازی شده است. سپس گفتیم تعاونی‌ها را معرفی
کنید. تعاونی 11 نفره تا 2000 نفره در همین پرند معرفی شده است. فکر می‌کنید
آماده‌سازی زمین چقدر طول می‌کشد؟ با کمک وزارت تعاون تلاش کردیم تا راه‌حلی
پیدا کنیم. ضمن اینکه عهد کرده‌ایم اصل 44 را اجرا کنیم و خودمان کاری انجام
ندهیم. واقعاً ما باید چه می‌کردیم؟»
وزیر پیشین مسکن و شهرسازی درخصوص نحوه شروع کار آماده‌سازی زمین‌ها می‌گوید:
«برای ما خیلی ساده است که عده‌ای می‌آمدند و با ما قرارداد می‌بستند. اما می‌خواستیم
خودمان کاری انجام ندهیم و اصل 44 را رعایت کنیم. دولت هم گفته که یک میلیون
تومان وام می‌دهد و مابقی هزینه آماده‌سازی را باید خود مردم بیاورند. ما هم به
نهادهایی که ماشین‌آلات و توان اجرایی داشتند، گفتیم بیایید اینجا کار کنید.
بالاخره جایی به نام «جهاد نصر» را پیدا کردیم و گفتیم شما حاضرید ریسک کنید؟
گفتند ما به شما اعتماد می‌کنیم. ما هم گفتیم این 150 هکتار زمین را به شما می
دهیم، طرح و نقشه آن را هم تهیه کنند و به تایید سازمان ما برسانید یا اینکه
نقشه را خودمان تهیه می‌کنیم و زمین را به شما امانت می‌دهیم که طبق این نقشه
روی آن آماده‌سازی کنید.
بدین ترتیب طرح مسکن مهر آغاز شد. در تمامی دوره دولت نهم، کارشناسان و
صاحبنظران صنعت ساختمان کشور سعی کردند از طرق مختلف ابهامات و مشکلات این طرح
را به گوش مسئولان آن برسانند. هرچند که در تــمامی دیدگاه ها ، بر ضرورت اجرای
چنین طرحی صحه گذاشته شد، ولی ظاهراً کمترین توجهی هم به آنان مبذول نشد.
در اواسط سال 1388که دولت دهم فعالیت خود را آغاز کرد وزیر جدید مسکن و شهرسازی
در مراسم معارفه خود وعده داد با فعال‌تر شدن اجرای مسکن مهر در کشور، بازار
مسکن خود به خود از رکود خارج می‌شود.
وی با تاکید بر تسریع در اجرای مسکن مهر در کشور، گفت: «با فعال‌تر شدن اجرای
این طرح، بازار مسکن خود به خود از رکود خارج می‌شود».
وزیر مسکن و شهرسازی دولت دهم، همچنین در این مراسم از اشتغال و مسکن به عنوان
یکی از مهمترین دغدغه‌های دولت‌های نهم و دهم یاد کرد و گفت: «اولویت کاری من در
این وزارتخانه، ساماندهی ساخت مسکن توام با شهرسازی خواهد بود».
نیکزاد بر لزوم همکاری نخبگان، دانشگاهیان، نظام مهندسی ساختمان کشور، خیرین و
انبوه‌سازان در بخش مسکن تاکید کرد و گفت: «نباید در تاریخ ثبت شود که ما با
وجود انبوه‌سازان فراوان نتوانستیم مشکل مردم را در بخش مسکن با رویکرد افراد کم
درآمد و زوج‌های جوان حل کنیم.»
نیکزاد با تاکید بر اینکه اگر مسئله مسکن بدون شهرسازی پیش برود، آینده خوبی
نخواهد داشت، تصریح کرد: «وزارت مسکن و شهرسازی با توجه به مسئله روستاها و
ساماندهی محیط روستایی و مسئولیتی که قانون بر عهده ما گذاشته، مسئول ساخت و
اجرای پروژه‌های بزرگ است».
وزیر جدید مسکن و شهرسازی با تاکید بر همکاری فعالان نظام مهندسی ساختمان و
خیرین مسکن ساز افزود: «با وجود انبوه‌سازان در حوزه مسکن، می‌توانیم مشکل مسکن
را با رویکرد گروه‌های کم درآمد و محرومان بر طرف کنیم».
بدین اساس نیکزاد در آغاز مسئولیتش در وزارت مسکن بر حل مشکل مسکن اقشار کم
درآمد و همکاری با فعالان صنعت ساختمان تاکید می‌ورزد.
در همین زمینه مدیرکل تعاون استان تهران یک روز قبل از مراسم معارفه وزیر جدید
مسکن و شهرسازی (16 شهریور سال 88) تعداد کل انصراف متقاضیان مسکن مهر این استان
را 28 هزار و 300 نفر اعلام کرد.
محمود حیدری در گفتوگو با مهر درخصوص اظهار نظر برخی از نمایندگان مجلس در
زمینه انصراف 300 هزار نفری مردم از حضور در طرح مسکن مهر استان تهران، به صراحت
به‌شدت این مسئله را تکذیب کرد و گفت: «با توجه به اینکه سایت ثبت نامی وزارت
تعاون و اطلاعات موجود در آن در دسترس مدیران این بخش قرار دارد و تمامی آمار و
اطلاعات به روز ثبت می‌شود، تاکنون به صورت کلی در تعاونی‌های مسکن مهر آزاد،
کارگری و کارمندی استان تهــران 28 هزار و 300 نفر انصراف داده‌اند».
حیدری تصریح کرد: از ابتدای طرح ثبت نام افراد متقاضی در طرح مسکن مهر استان
تهران تاکنون یک میلیون و 40 هزار نفر در طرح مسکن مهر استان تهران ثبت نام کرده‌اند
که در قالب سه نوع تعاونی مسکن مهر آزاد، کارگری و کارمندی سازماندهی شده‌اند».
وزیر مسکن و شهرســازی هم در 7 مهر 88 از تسهیـــلات 3000 میلیارد تومانی برای
ساخت مسکن مهر خبر داد.
علی نیکزاد در جمع خبرنگاران گفت: «برای مسکن مهر 3000 میلیارد تومان خط اعتباری
با قید شهرهایی با جمعیت کمتر از 25 هزار نفر و در کلان شهرها در شهرهای جدید
بین استان‌های کشور توزیع اعتبار شد و در اختیار استان‌ها و رئیس شورای مسکن
استان‌ها قرار گرفت».
وی ادامه داد: «همچنین بانک مرکزی این پول را در اختیار مسکن مهر قرار می‌دهد و
دیگر نیازی به منابع و مصارف بانک‌ها نیست».
وزیر مسکن و شهرسازی خاطر نشان کرد: «میزان پرداخت وام ملاک عمل بانک مسکن قرار
می‌گیرد که در این صورت می‌توان برای 300 هزار نفر واحد مسکونی در کشور قرارداد
منعقد کرد. بر اساس مصوبه ابلاغی دولت نهم به بانک‌ها ، مقرر شد که سایر بخش‌ها
به کمک مسکن مهر بیایند و شهرداری‌ها در بخش صدور مجوز تراکم، شــرکت‌های آب و
فاضلاب شــهری در تامین آب، برق و فاضلاب و شرکت‌گاز در تامین گاز این واحــدها
کمک کنند ».
وی اظهار داشت: «این اعتبار از طریق بانک مسکن و برای هر واحد مسکونی 15 میلیون
تومان تسهیلات ساخت و یک میلیون تومان برای آماده‌سازی تصویب شده است که به
سازندگان مسکن مهر تعلق خواهد گرفت. یگانه بانکی که در سراسر کشور این وام را به
صورت خط اعتباری در اختیار مسکن مهر قرار می‌دهد، فقط بانک مسکن است».
خبرگزاری مهر در روز 19 مهر گزارش داد: «غیر از تعاونی‌هایی که تاکنون پروانه
ساخت اخذ کرده‌اند، انجام طرح مسکن مهر از طریق وزارت تعاون متوقف و ساخت و ساز
با هماهنگی وزارت مسکن و شهرسازی انجام خواهد شد».
نمایندگان ویژه رئیس‌جمهوری در کارگروه مسکن در آخرین مصوبه خود، وزارت مسکن و
شهرسازی را از این پس مسئول مستقیم پیگیری طرح مسکن مهر اعلام کردند و گفتند:
بدیهی است وزارت تعاون از زمان ابلاغیه شورای عالی مسکن در زمینه تشکیل تعاونی‌های
مسکن جدید و همچنین پیگیری برنامه‌های این بخش مسئولیتی نخواهد داشت.
براساس این گزارش، شورای عالی مسکن مقرر کرد از این پس متقاضیان ساخت مسکن در
زمین‌های اجاره نودو نه ساله در قالب گروه‌های سه تا پنج نفره در دستور کار قرار
گیرد. پس از ثبت نام و پالایش افراد، لیست متــقاضیان باید از طریق ادارات کل
تعاون به سازمان مسکن و شهرسازی معرفی شوند.
با ابلاغیه جدید شورای عالی مسکن وزیر تعاون هم اعلام کرد که وظیفه وزارت تعاون
ادامه نظارت بر کار تعاونی‌هایی خواهد بود که طبق مصوبه شورای عالی مسکن به
مرحله اخذ مجوز ساخت رسیده باشند».
در ادامه وزیر مسکن و شهرسازی در روز 20 مهر از بهره‌برداری بیش از 50 هزار واحد
مسکن مهر تا پایان سال گذشته در سراسر کشور خبر داد.
نیکزاد گفت: «یکی از راهکارهای وزارت مسکن و شهرسازی استفاده از توانمندی‌های
انبوه‌سازان برای تسریع در اجرای عملیات مسکن مهر است که در این صورت می‌توان به
بهره‌برداری بیش از 50 هزار واحد تا پایان سال 88 در کشور خوش بین بود».
وی گفت: «برنامه اصلی وزارت مسکن و شهرسازی این است که به گونه‌ای برنامه‌ریزی
کند که یک و نیم میلیون واحد مسکونی که در حال حاضر در کشور مورد نیاز است را
درکوتاهترین زمان ممکن بسازد و به افراد فاقد مسکن تحویل دهد که البته با توجه
به هماهنگی‌های دستگاه‌های دولتی و همچنین توان موجود در کشور این مهم در آینده‌ای
نزدیک محقق خواهد شد».
نیکزاد افزود: «از جانب دولت برای تامین اعتبار و همچنین واگذاری زمین به
متقاضیان هیچ‌گونه مشکلی در میان نیست که امیدوارم با توجه به همت عالی مسئولان
کشوری و استانی شاهد تسریع در اجرای این طرح که یکی از مهمترین سیاست‌های کاری
دولت به شمار می‌رود، باشیم».
وی همچنین درخصوص وضع پرداخت تسهیلات به متقاضیان مسکن مهر و افزایش آن خاطر
نشان کرد: در صورتی که تسهیلات 150 میلیون ریالی کافی نباشد، بدون شک بحث افزایش
آن مطرح و به رئیس‌جمهوری پیشنهاد خواهد شد».
وزیر مسکن و شهرسازی گفت: «براساس آنچه که از گزارش‌های مختلف استانی استنباط می‌شود،
این میزان تسهیلات تاکنون جوابگو بوده است و ما برای متوقف نشدن این طرح از همه
توانمندی‌های کشور بهره خواهیم گرفت».
وزیر مسکن و شهرسازی همچنین در تاریخ 24 مهر گفت: «همه کسانی که تاکنون از دولت
زمین یا خانه نگرفته‌اند، با کمک تسهیلات بانکی در چند سال آینده صاحبخانه
خواهند شد».
علی‌نیکزاد گفت: «عزم دولت و مجلس خانه‌دار کردن همه کسانی است که بدون مسکن
هستند. زیرا وزارت مسکن مسئول افراد بدون خانه است و تصمیم دارد آنها را با
کمترین آورده صاحبخانه کند».
وزیر مسکن و شهرسازی یادآور شد: «ما مسئول افراد کم درآمد و بدون مسکن هستیم و
عزم ما در صاحبخانه کردن کسانی که شرایط تعیین شده را داشته باشند، جدی است.
نیکزاد چهار شرط تاهل، نداشتن خانه، سکونت پنج ساله در محل تقاضا و دریافت نکردن
زمین و مسکن از دولت را از شرایط برخورداری از طرح مسکن مهر اعلام کرد و اظهار
داشت: «در حال حاضر هزینه ساخت هر متر مربع ساختمان تا مرحله سفت کــاری
حداکثــر 180 هزار تومان و تکمیل کامل آن 270 تا 300 هزار تومان برآورد می‌شود
که با پرداخت 15 میلیون تومان تسهیلات بانکی دولت و تامین بیش از 50 درصد هزینه‌ها،
افراد فاقد مسکن می‌توانند با پرداخت حداقل 4 میلیون و حداکثر 12 میلیون تومان
در سه مرحله صاحب خانه شوند».
وزیر مسکن و شهرسازی ابراز امیدواری کرد: «انتظار داریم مردم هم با امید به خانه‌دار
شدن و تامین حداقل آورده باور کنند که می‌توانند در دولت فعلی صاحب خانه شوند».
این مطالب، بخشی از فراز و نشیب‌های طرح مسکن مهر بود. طرحی که حداقل بر روی
کاغذ، چشم‌انداز زیبایی را ترسیم می‌کند. لیکن برای تحقق آن، می‌تواند مشکلات و
ناهماهنگی‌های زیادی همچون گذشته پیش رو باشد.
اما همانگونه که وزیر مسکن در مراسم معارفه خود تاکید داشت حضور تمامی کارشناسان
و صاحبنظران برای توفیق این طرح یک ضرورت است.
