نمای ساختمان و احجام

نمای هر ساختمان در شکل‌‌دهی به مجموعه‌ی شهری مؤثر است و اگر نمای یک ساختمان بدون در نظر گرفتن نمای ساختمان‌های دیگر شهر ساخته شود، در مجموع همگونی نمای شهری از بین می‌رود.
متأسفانه در  بسیاری از شهرهای استان کرمان به دلیل عدم توجه سازندگان ساختمان و طراحان در ساخت نماهای شهری، نماهای ساختمان‌ها با یکدیگر ناهمگون است و ساختمان‌ها چهره‌ی فرهنگی خود را از دست داده‌اند. 
در این راستا کرنا جهت جویا شدن نظرات شهروندان کرمانی در خصوص وضعیت نماهای شهری با آنها به گفتگو پرداخته است. یکی از شهروندان گفت: رشد سریع جمعیت و گرایش مردم به شهرنشینی، باعث افزایش تقاضا برای تهیه‌ی مسکن شده است و سازندگان و تولید کنندگان مسکن آزاد نیز به دلیل تقاضای بالای مردم برای تهیه‌ی مسکن به دنبال ساخت و فروش سریع واحدهای مسکونی و بازگشت سرمایه‌ی خود هستند و دقت لازم و کافی برای اجرای نمای ساختمان را به کار نمی‌گیرند. 
صاحبان خانه‌ها نیز سعی در هر چه بیشتر مطرح کردن خود در محله‌ِی مسکونی و ایجاد بنایی متمایز از سایر بناها دارند و همین امر یکی از دلایل عمده‌ی ناهماهنگی نمای ساختمان‌ها در سطح شهر به شمار می‌رود.
وی افزود: تعیین قوانین و مقررات کلی برای اجرای نمای ساختمان، در ایجاد نظم و زیبایی چهره‌ی شهر نقش مؤثری دارد  که مسئولان ذی‌ربط باید در این زمینه تدابیر لازم را بیندیشند.   
احمدی شهروند دیگری است که در این خصوص گفت: صورت ظاهری ساختمان و آنچه در برابر دید عموم قرار دارد، در واقع مهم‌ترین قسمت ساختمان است، اما در استان کرمان به دلیل بی‌توجهی به این امر مهم، نماهای شهری از نظم و زیبایی کافی برخوردار نیستند.  

 وی تصریح کرد: در حال حاضر به دلیل ضعف قوانین و مقررات لازم در این زمینه، اجرای نمای ساختمان در کم‌ترین درجه‌ی اهمیت قرار دارد و سازندگان، بیشتر به ساخت و سازهای سریع و غیر اصولی می‌پردازند و گاهی نیز ساختمان‌ها به دلیل وضعیت مالی نامناسب سازندگان و یا از آنجا که بعضی ساکنان و مالکان به دنبال فروش ساختمان نیستند، بدون انجام عملیات پایانی از جمله نماسازی، مورد استفاده قرار می‌گیرند و بدین ترتیب جهت کاهش هزینه‌ها، بدون طراحی نما، کالبد ساختمان رها می‌شود و به آن توجهی نمی‌شود.
دانشجویی 25 ساله نیز با اشاره به اهمیت نمای ساختمان‌ها در زیبایی چهره‌ی شهر گفت: اگر همه‌ی سازندگان و طراحان خود را برای اجرای نماهای ساختمانی به صورت منظم و اصولی موظف بدانند و قوانین موجود در این زمینه را رعایت کنند، نمای شهری چشم‌انداز بهتری پیدا می‌کند.         
در ادامه‌ی این گفتگو با توجه به اینکه سازمان نظام مهندسی ساختمان استان کرمان اخیراً بحث‌هایی پیرامون نحوه‌ی اجرای نمای ساختمان مطرح و دنبال کرده است، به سراغ دکتر بدیعی رئیس سازمان نظام مهندسی ساختمان استان کرمان رفتیم.       
بدیعی در گفتگو با کرنا ضمن اشاره به اینکه نمای ساختمان یک حق شناخته شده‌ی عمومی است، گفت: به طور کلی زیبایی یک ساختمان در نمای بیرونی آن متجلی می‌شود و ساختمان‌هایی که بیش از یک نمای شکیل و آراسته دارند، زیباتر به نظر می‌آیند. در عین حال نمای زیبای یک ساختمان، علاوه بر زیباتر جلوه دادن نمای عمومی محیط شهر، حس زیبایی شناسی تماشاگران را برمی‌انگیزد و شهروندان را برای تعامل بهتر با مؤلفه‌های شهری، یاری می‌دهد.           
 وی تصریح کرد: البته نمای زیبا اگر برآمده از استحکام و انسجام لازم در مرحله‌ی اجرای ساختمان نباشد و از دقت کافی در به کارگیری مصالح و روش‌های استاندارد نیز برخوردار نباشد، تنها به صرف فریبندگی و جاذبه‌ی چشم‌نواز، زیبا نخواهد بود.        
وی خاطرنشان کرد: نمای ساختمان بخشی از هویت فرهنگی و سیمای شهری است و به هیچ وجه نمی‌تواند یک حق خصوصی به شمار آید و بر این اساس هر سازنده‌ای نمی‌تواند بر اساس تشخیص فردی و سلیقه‌ی شخصی خود، نمایی برای ساختمان خود اجرا کند و آن گونه که خود می‌خواهد، آن را زینت بخشد.
بدیعی ادامه داد: نمای ساختمان یک حق شناخته شده‌ی عمومی است و همه‌ی شهروندان و حتی نسل‌های بعدی در آن سهم دارند. ضمن اینکه نمای زیبا بایستی ساده به نظر آید و با مشخصات فرهنگ عمومی شهر نیز همخوانی داشته باشد. در حقیقت مجموعه‌ی نماهای یک شهر، شخصیت عمومی آن را شکل می‌دهد و شهر زیبا از اجتماع نماهای زیبا و چشم‌نواز شکل می‌گیرد.    
وی در ادامه با اشاره به تفاوت نماسازی گذشته با امروز گفت: نگاهی گذرا به برخی از ساختمان‌های به یادگار مانده از روزگاران کهن، نشانگر سلیقه‌ی هنری و روح معناگرای سازندگان آن است. سازندگانی که با خمیر مایه‌ی دل و جان، بناها و بنیان‌های رفیع و شاخص را چنان پی می‌افکندند که از گزند باد و باران در امان بمانند و به عنوان سرمایه‌ای نفیس برای آیندگان باقی بمانند.        
اما امروز به نماپردازی آن چنان که باید توجه نمی‌شود و آنچه بیشتر به چشم می‌آید، نوعی شتاب‌زدگی در اجرای ساختمان‌ است. شتابی که منجر به اضافه شدن ساختمان‌های بدنما به مجموعه‌ی ساختمان‌های شهری می‌شود و سیمای شهر را از حالت خوشایند و دل‌نواز دور می‌کند. در حالی که بایستی نماهایی که دائماً دیده می‌شوند و در معرض دید عمومی قرار دارند، با توجه به ملاحظات زیبایی شناختی، طراحی و اجرا شوند و در آنها شاخص‌ها و استانداردهای ضروری، مدنظر قرار گیرند.            
رئیس سازمان نظام مهندسی ساختمان در ادامه با بیان اینکه به کارگیری ضوابط و مقررات لازم در نماسازی امری مهم و ضروری است و نقش مهمی در زیبایی نمای شهری دارد، گفت: شورای عالی شهرسازی و معماری ایران در آذرماه سال 1387 ضوابط و مقررات ارتقای کیفی سیما و منظر شهری را مصوب کرده است که بخشی از آن مربوط به کلیه‌ی سطوح نمایان ساختمان‌های واقع در محدوده و حریم شهرها و شهرک‌هاست که از سمت معابر، قابل مشاهده است و هر دو نمای اصلی و نماهای جانبی را شامل می‌شود.
وی در ادامه خاطرنشان کرد: برخی از ضوابط و مقررات تعیین شده برای نماسازی ساختمان عبارتند از:
1- طرح و اجرای بناهای واقع در مناطق تاریخی شهر، باید دارای مقیاس انسانی باشد و دانه‌بندی و ریخت‌شناسی مشابه بافت تاریخی شهر داشته باشد و در طراحی معماری بناهای کلان مقیاس، تقسیم بنا به احجام متناسب با دانه‌بندی بخش تاریخی شهر الزامی است.           
2- پیش‌آمدگی بدنه‌ی ساختمان‌ها (نظیر بالکن و تراس) در فضاهای شهری ممنوع است و احداث فضاهای نیمه‌باز با عقب‌نشینی دیوارهای خارجی از حد زمین تأمین خواهد شد. این فضاهای نیمه باز جهت تقویت چشم‌اندازهای مناسب شهری، کاهش اثر تابش شدید خورشید، نگهداری گل و گیاه و موارد مشابه بوده و بهره‌برداری از این فضاها به عنوان انباری (مانند انبار نگهداری مواد غذایی و سوخت) و یا برای استفاده جهت خشک کردن البسه ممنوع است.    
3- استفاده از پوشش‌های شیب‌دار در شهرهایی که استفاده از آن در سنت معماری محل مرسوم نباشد، ممنوع است.       
4-  در طراحی و اجرای ابنیه، احداث تأسیسات (نظیر چیلر و کولر) به صورت نمایان، در منظر شهری ممنوع است و تأسیسات باید با تمهیدات مناسب در معرض دید عمومی قرار نگیرند.          
5-  احداث ابنیه‌ای که به دلیل ارتفاع زیاد و یا درشت دانگی، حقوق همسایگان را در استفاده از نور، مناظر و مواهب طبیعی سلب نماید، ممنوع می‌باشد.    
6- کلیه‌ی کانال‌های تأسیساتی نمایان در نماها و جداره‌های شهری شامل  کولرها (اسپیلت‌ها)، کانال‌های کولر، ناودان‌ها، سیم‌ها و کابل‌های برق و تلفن، دودکش بخاری، لوله‌های تأسیساتی (به استثنای لوله‌های گاز شهری) و نظایر آن، باید به گونه‌ای ساماندهی شوند که در نما یا جداره‌ی شهری قابل مشاهده نباشند. لوله‌های گاز شهری نیز بایستی متناسب با رنگ نمای ساختمان‌ها رنگ‌آمیزی شوند.   
وی در ادامه به کارگیری این ضوابط را ضروری دانست و افزود: مهم‌ترین راهکار در ایجاد نظم و همگونی نماهای شهری این است که کمیته‌ی ساماندهی نماهای شهری مرکب از کارشناسان میراث فرهنگی، سازمان مسکن و شهرسازی، شهرداری و سازمان نظام مهندسی ساختمان تشکیل شود و با برنامه‌ای کارشناسانه، الگوهایی را تعیین و ابلاغ نمایند.      
بدیعی در پایان تصریح کرد: در حال حاضر این سازمان آمادگی لازم برای تشکیل این کمیته را دارد و همچنین آماده است تا در صورت حمایت مسئولان ذی‌ربط و از طریق مهندسان عضو این سازمان در طول یک دوره‌ی میان مدت، چهره‌ی شهرهای استان کرمان را به جایگاهی برساند که رضایت‌خاطر شهروندان فراهم شود و کرمان پیشینه‌ی تاریخی خود را باز یابد.

از معابد مشهور عصر آگوست که در قرن دوم میلادی مرمت گردید و هنوز موجود است.[۱] معبد پانتئون رم به عنوان یکی از بزرگترین گنبد های جهان جزو شگفتی های دنیای معماری است

یکی از پرآوزه ترین و پر نفوذترین بناها در تاریخ معماری، معبد پانتئون است .این معبد در حدود 125 میلادی ساخته شد. پانتئون معبدی گرد و گنبد دار است، در جلویش رواقی مستطیلی دارد که به نظر می رسد آنچنان که باید و شاید با ساخت گردوار اولیه آن تناسبی ندارد و احتمالاً بعدها برآن افزوده شده است.

تأثیر اولیه حاصل از مشاهده این بنا احتمالاً با تأثیر امروزیش متفاوت بوده است، زیرا پانتئون در آغاز یک بنای مستقل نبود بلکه به یک باسیلیکای قدیمی تر متصل بود و امتداد آن یالهای جانبی پانتئون را می پوشانده است. گذشته از این، در جلوی رواق معبد یک حیاط ستون بندی شده قرار داشت که بخشی از رواق نیز جزو آن بود و در آغاز تنها بخش قابل رؤیت ساختمان از روبرو بود. این حیاط که در دوره هادریانوس ساخته شد، احتمالاً از طرحهای همین امپراتور تنوع طلب بوده است. بنای پانتئون از گونه ای سادگی پرهیبت در مقیاس بزرگ برخوردار است. برفراز اندرون مدورش گنبدی نیمکره وار به قطر 43 متر زده اند که فاصله نوک گنبد از کف پانتئون نیز 43 متر است

بدین ترتیب، طرح پانتئون بر تقاطع دو دایره – یکی عمودی، دیگری افقی – قابل تصور به صورت مقاطعی از یک کره «فضا» که در درون بنا محاط شده اند استوار گشته است .

گنبد پانتئون، پوسته ای بتونی دارد که تدریجاً در سمت قاعده بر ضخامتش افزوده می شود تا در جای لازم بر قدرت آن بیفزاید. در مرکز گنبد، سوراخی گرد (به نام «چشمه نور» یا «نورگیر») به قطر 9 متر تعبیه شده که شیشه ای ندارد، رو به آسمان باز شده و تنها منبع نور برای تأمین روشنایی اندرون بنا است

دیوارهای نگه دارنده گنبد بسیار ضخیمند و در سطحشان فرونشستگیهای مستطیل و نیمدایره یک در میان ایجاد شده است، که بر بالای هر کدام طاقی هلالی زده شده تا فشار حاصل از گنبد را به جرزهای عظیم سنگی منتقل کنند. گنبد پانتئون از درون قاب بندی شده تا آنکه هم جلوه هندسی زیبایی از مربعهای کوچک در درون دایره ای عظیم را پیدا کند هم از فشار و سنگینی کل گنبد بکاهد بی آنکه صدمه ای به قدرتش زده باشد.

کف پانتئون، مختصر تحدبی دارد و زهکشهایش به صورت خطوطی کم عمق در مرکز (مستقیماً در زیر نورگیر) ایجاد شده اند تا هر آبی را که از آن بالا می ریزد به سوی خود سرازیر گرداند

دیوارها و احجام در معماری مصر و بین النهرین به قدری اهمیت دارند که آنچه دیده می شود همینها هستند، فضا فقط به شکل «منفی» وجود دارد یعنی تصادفاً بین احجام ظاهر می شود. این گونه معماری را معماری احجام می نامند. معماری یونانی نیز مخصوصاً به احجام، نسبتهای میان احجام و شکل دادن به عناصر حجمی توجه داشت، با صفت معماری استخوان بندی یا ساختاری متمایز شده است.

نخستین بار رومیان هستند که معماری را به شکل واحدهایی از فضا در تصور می آورند که با استفاده از دیوار بستهایی قابل شکل دادن هستند.  

ادرون پانتئون، مطابق این علاقه معماران رومی، یک کل واحد، همشکل و متکی به خود است که احجام یا دیوارهای نگه دارنده هیچ گسستی در آن پدید نمی آورند، کلی است که بازدید کننده را در خود جا می دهد بی آنکه او را محبوس کند، جهان کوچکی است که از طریق نورگیرش به سوی ابرهای گریزپا، آسمان آبی، خورشید، طبیعت کیهانی و خدایان راه می یابد. گریختن از سر و صدا و گرمای سوزان یک روز تابستانی رم و پناه آوردن به محیط خنک و عظمت آرام پانتئون، تجربه ای است که تقریباً در وصف نمی گنجد و هر کسی باید خود شخصاً آن را بیازماید. از همه چیز که بگذریم، این کار یک تجربه معماری نیز هست نباید از یاد برد که نیروی ابتکار رومیان در ساختن فضاهای بزرگ درونی به شناخت و اطلاعات مهندسی ایشان از خواص احجام و ایستایی احجام خنثی بستگی داشت. قوس، طاق و گنبد، واحدهایی ساختمانی بودند که رومیان با مهارتی بی مانند در جهان باستان و کم نظیر در جهان معاصر، ابداع و تکمیل کردند .