ارزیابی و پایش برنامه از طریق گروه کارشناسی و عامّه مردم و ارجاع گزارشات

ارزیابی و پایش برنامه از طریق گروه کارشناسی و عامّه مردم و ارجاع گزارشات :

ارتباط فی ما بین چهار عامل پذیرفته شده از جمله: محیط زیست، اقتصاد، اجتماع و حکمرانی محلی از مهمترین فاکتورهای اساسی در جهت رسیدن به پایداری و تحقق پذیری یک طرح و الگوی برنامه‌ریزی شهری می‌باشد، مضافاً شایان ذکر است که مشارکت افراد ذی نفع در طرح و برنامه در سطوح مختلف سکونتگاهی از جمله: روستا، شهر، و شهرهای کوچک از جمله مهمترین فاکتورهای تحقق پذیری و اجرایی کردن طرح و برنامه در جهت ارجاع قابلیّت سکونت به محلهای مذکور می‌باشد، اما از جمله مهمترین جنبه‌های تحقق پذیری یک طرح و برنامه شهری ارزیابی مقطعی و دسترسی پیدا کردن به نقاط قوّت و ضعف برنامه در منظر‌ها و جنبه‌های مختلف و متفاوت می‌باشد به عبارتی دیگر پی بردن به عوامل عدم تحقق پذیری طرح‌ها و برنامه‌ها و ازطرف دیگر ارجاع گزینه‌های مرجّح و کارا در جهت بالا بردن میزان تاثیر پذیری و عملکرد آنان که موجبات تحقق بیشتر طرح و برنامه را فراهم می‌سازد

 ((Rotmansa and Asselt and Vellingab,2000:24 به عبارتی ارزیابی میزان تحقق یک طرح و برنامه‌های شهری و دسترسی پیدا کردن به پایداری شهری در زمینه سیاستها و برنامه‌ریزی توسعه شهری از دهه‌های قبل است که با یکسری شاخص سازی و ارائه معیارهای عملکردی به دنبال ارتقاء توسعه شهری قدم برداشته است، بنابراین ارزیابی میزان تحقق پذیری یک طرح و برنامه در جهت تعالی انسانی و نایل شدن به اهداف از پیش تعیین شده خویش بایستی مقایسه‌ای باشد بین شاخص‌های مرجّح و عینیّت حال حاضر طرح و برنامه آتی توسعه شهری .

سازمان ائتلاف شهری و اعضاء سازمانی آن مانند بانک توسعه جهانی، و سازمان ملل متحد و بانک توسعه آسیایی و دیگر سازمان‌های مهم و اساسی مالی، در زمینه طرح و برنامه‌های شهری به برجسته سازی طرح‌های توسعه شهری پرداخته و از آن به عنوان یک رویکرد جدید برنامه‌ریزی محقق شهری حمایت خویش را اعلان داشته اند، البته از طریق ارتقاء و توسعه حکمرانی شهری، طرح توسعه شهری به دنبال توسعه اقتصاد محّلی، و کاهش فقر شهری از طریق ارتباط بین اهداف کلان سازمانی و اهداف خرد و برنامه‌های اجرایی محلّی به اقدامات خود ادامه داده است (Econ and CLG,UTS,2005)) اگرچه  طرح توسعه شهری دارای تعاریف، محتوا و رویکرد‌های متفاوت در امر برنامه‌ریزی در دیگر کشور‌ها می‌باشد اما برنامه‌ریزی توسعه استراتژیک شهری که بر اساس معیارها و شاخص‌ها قابل ذکر در این تحقیق موجودیّت پیدا کرده است بسیار نزدیک به رویکرد برنامه‌ریزی توسعه انسانی با شاخص‌های پایداری شهری می‌باشد . (Rasoolimanesh and Badarulzaman and Jaafar ,2012

، هدف طرح های توسعه شهری در فرآیند مرتبط با خویش تمرکز به روی پویایی شهر و تاکید به روی فرصتهای موجود و همچنین تطبیق استراتژی‌های منعطف می‌باشد، تلاش اصلی طرح توسعه شهری در جهت ظرفیّت سازی ذی نفعان است که به مدیریت کارا و موثر عملکردی نایل شده و به قوّت دهی تجارت و فضای مارکتینگ جهانی نایل گردند، این مهم از طریق تشویق ذی نفعان در مشارکت و تقویّت آن پیگیری شده است، تفکر در رابطه با آینده شهر در چارچوب طرح توسعه شهریاغلب تغییر مسیر شهر را در برنامه و مدیریت آن فراهم می‌سازد (ADB,2004:5 )

توسعه شهرها نیازمند یک رویکرد کارا و موثر می‌باشد در جهت بهره وری از منابع مالی محصور در یک فضای رقابتی و غیر قابل پیش‌بینی اقتصادی که با اهداف خرد در گیر و ترکیب شده باشند، برنامه‌های محلّی ذی نفعان، یک رویکردی است که نام آن طرح توسعه شهری می‌باشد،

بر اساس موقعیّت، محتوا، و بازیگران اصلی ،طرح های توسعه شهری دارای فرم و رویّه‌ای مختلفی می‌باشد، برای شهرها با توجه به کثرت اهداف کمّی و خرد بانک توسعه جهانی و مرکز سکونتگاههای انسانی سازمان ملل متحّد  یکسری بیانیه و رسالت در دو مرتبه‌ی متفاوت ارائه کرده اند که بهره وری و استفاده از آنان موجبات ارتقاء سطح کیفیت زندگی شهری و تعالی انسانی را به همراه داشته که متعاقباً در گرو منافع عامّه مردم می‌باشد   (Econ and CLG,UTS,2005) با توجه به مشارکت و همگرایی بانک توسعه جهانی و مرکز اسکان بشر در سازمان ملل متحد چهار الی پنج تقسیم بندی بیانیه‌های مرجّح در برنامه‌های طرح توسعه شهری عینیّت پیدا کرده است که بر اساس ارزیابی تجربی و قیاسی موجود می‌باشد، زمینه‌های مطرح شده  نشان از یک تجربه عمومی مرکز سکونتگاههای انسانی سازمان ملل متحّد  در 150 نمونه موردی جهان داشته است شایان ذکر است که این پنج نمونه در نهایت امر موجبات پایداری شهری را در آینده به همراه خواهد داشت که این نمونه‌ها عبارتند از:

1-    معیشت :معیّشت در بر گیرنده‌ی 3 موضع مختلف می‌باشد که عبارتند از :

الف) ارتقاء سطح تجارت و ایجاد ظرفیّت به منظور عینیّت بخشیدن  به تجارت خرد، ارتقاء سطح تجارت در شهرهای مختلف بسیار متفاوت می‌باشد امّا شهرها تلاش اصلی خویش را به منظور دسترسی پیدا کردن به گزینه‌های مختلف در جهت ایجاد تجارت پایدار و سازمان‌دهی شبکه‌های کوچک تجاری معطوف کرده اند،

ب) رقابت شهری: یک  طرح توسعه شهری بایستی به توصیف و تشریح ابزارهای رقابتی و قیاسی بپردازد که از این طریق با ایجاد یک محصوریّت اقتصادی به سرمایه پذیری و رشد و توسعه  دسترسی پیدا کند .

ج) توسعه منابع انسانی: این موضع به عنوان یک رویکرد مهم و اساسی نقش مهمی را در رابطه با فقر و جلوگیری و کاهش آن بازی می‌کند، تکمیل کردن آن مطمئناً نیازمند اقدام (عمل) می‌باشد که کیفیت آن بارز گردد،

2-  پایداری زیست محیطی :

پایداری زیست محیطی در فرآیند  طرح توسعه شهری می‌تواند طراح و برنامه ریز را در 3 مقطع مختلف قرار دهد،

الف) کیفیت زیست محیطی مانند: میزان کیفیت هوا، آب و دیگر گزاره‌های مهم زیست محیطی، ب) خدمات از راه دور: شامل: پوشش جغرافیایی، دسترسی، امکانات، استطاعت و ..که در کشور‌های توسعه یافته بسیار امر مهم و مثبتی به شمار می‌آید و ج) کارآیی انرژی که موثر در تامین رفاه ساکنین می‌باشد،

3- شکل گیری فضایی تاسیسات و زیرساختهای مرتبط :

شکل گیری فضایی تاسیسات و زیر ساختها، بدون نیازمندی به زیر ساخت اقتصادی شهری، ایجاد رقابتی قابل حصول را به همراه نخواهد داشت، نقش اصلی و اساسی که فرم فضایی در یک شهر ایفا می‌کند عبارتند از: دسترسی به منابع کارآمد انرژی و توزیع خدمات می‌باشد بنابراین این خود از جمله مهمترین عوامل اساسی در کاهش فقر به شمار می‌آید .

جدول شماره (6-3): توضیح مواضع طرح توسعه شهری از طریق بانک جهانی و مرکز سکونتگاههای انسانی سازمان ملل متحّد 

مرکز اسکان بشر سازمان ملل	بانک جهانی
سکونتگاه: مسکن کافی به همراه خدمات اساسی، مالکیّت شخصی، دسترسی به زمین و اعتبارات	معیشت: پایین بودن دسترسی به سلامت و تعریف استانداردهای زندگی
توسعه اجتماعی و محرومیّت و کاهش فقر: عدالت برای ایجاد امنیّت و سلامت زندگی، حمایت یکپارچه اجتماعی برای گروههای کم درآمد	رقابت: توسعه شناور در رابطه با اشتغال، درآمد و سرمایه گذاری
توسعه اقتصادی: تشکیلات اقتصادی کوچک و قوی، مشارکت خصوصی، اشتغال	حکمرانی شهری: شامل تمامی گروههای از جمله: گروههای اجتماعی شهری، گروههای حکمرانی محلّی
حکمرانی: مشارکت و دخالت گروههای مدنی، شفافیّت و کارآیی مدیریتی، مدیریت صحیح اقتصادی، تمرکز زدایی و افزایش اختیارات محلّی	بانک پذیر بودن: مدیریت مالی قابل قبول از حکمرانی محلّی
مدیریت زیست محیطی: ساختار متعادل سکونتگاهی، مدیریت آب، کاهش آلودگی، کاهش بیماری و حمل ونقل مطابق با طبیعت

4-   منابع مالی :

چگونه منابع مالی تامین کننده نیاز‌های زیرساختها و تجهیزات و تاسیسات عمومی و .. می‌باشد، می‌توان از طریق تجزیه و تحلیل منابع مالی در شهر بدان فایق شد، تحلیل اقتصادی شامل پیش‌بینی و فراهم کردن عملکرد‌های دارای اولویّت می‌باشد که به دنبال جذب منابع مالی و سرمایه گذاری‌های مالی قدم برداشته است، بازنگری و باز بینی هر یک از عوامل اقتصادی خود باعث کنترل هزینه‌ها و مدیریت‌ها می‌گردد که در نهایت امر برنامه‌ریزی اقتصادی و بودجه ریزی را در طرح توسعه شهری بسیار مهم و حیاتی اعلان داشته است.

5-  حکمرانی :

به دلیل مجاورت بین حکمروایی محلی و تصمیم گیری اساسی، حکمرانان تقش اصلی و اساسی در رابطه با بازیگران طرح توسعه شهری بر عهده داشته اند، این بازیگران شامل بخش‌های عمومی و خصوصی، جامعه مدنی، جوامع داوطلبی و .. می‌باشدCities Alliance,2006) ).

ارتباط فی مابین اهداف طرح توسعه شهری، موقعیّت و نقش بازیگران اساسی و محتوی و زمینه‌های مختلف طرح از یک شهر به شهر دیگر کاملاً متفاوت می‌باشد، ارزیابی و مقایسه محتوای طرح توسعه شهری با پایداری و تحقق پذیری آن در نمونه‌های موردی کشورهای جهان سوم، نیازمند یکسری فرآیندها و معیارهای مطروحه توسط سه سازمان بین المللی از جمله: مرکز اسکان بشر سازمان ملل، سازمان ائتلاف شهرها و بانک جهانی توسعه می‌باشد،

تطبیق و مقایسه طرح توسعه شهر با عناصر و الگوهای تحقق پذیری یک طرح شهری :

برخی از عناصر در جهت ارزیابی میزان تحقق پذیری برنامه‌های توسعه شهری از طریق سازمان های: ائتلاف شهری، مرکزسکونتگاههای انسانی سازمان ملل و بانک جهانی و دیگر سازمان‌ها و نهادهای مرتبط موجودیّت پیدا کرده است که این عناصر عبارتند از: مدیریت و حکمرانی محلّی، عدالت اجتماعی، توسعه اقتصادی و حفاظت و بهره وری از محیط زیست،

نکته قابل توجّه ارائه شاخص های عملکردی از طریق سازمان مذکور می باشد که استفاده و بهره وری از این شاخص در جهت پایش و ارزیابی عملکرد برنامه شهری می تواند موثر واقع گردد بر طبق جدول (6-4)

جدول شماره (6-4): شاخص‌های مطرح شده در رابطه با تحقق پذیری توسعه پایدار یک طرح طرح توسعه شهری

توسعه عدالت اجتماعی	توسعه اقتصادی	حفاظت زیست محیطی
دسترسی به مسکن مناسب شهری	حمایت از مناطق کشاورزی	ارائه گزینه مصرف انرژی برای مصرف کنندگان
خدمات روزانه برای بخش خدمات و شاغلین کم درآمد	آباد سازی اراضی بایر شهری	تلاش در جهت صرفه جویی در مصرف انرژی
پیشگیری از بی خانمانها و برنامه‌های سرمایه گذاری	توسعه اهداف اقتصادی	انتظام در طراحی فضاهای سبز شهری
ایجاد مناطق پر نشاط شهری	توسعه پارکهای فناوری	برنامه ساخت و ساز سبز
کار- مسکن متعادل	توسعه میان افزای شهری	بهره وری از انرژی‌های تجدید شونده
دستور ایجاد مزایا و دستمزد مکفّی کارگران	بهره وری از قوانین توسعه	برنامه بازیافت
توده و حجم بالای دسترسی به نقاط پیرامون شهری	ایجاد انگیزش در جهت دریافت مالیاتها	برنامه‌های آموزشی زیست محیطی برای جامعه
برنامه‌ریزی واحد‌های همسایگی	توسعه حریم خدماتی شهری	دسترسی به فضای سبز شهری
سیستم تغذیه مناسب	برنامه‌های تجارت سازی	کیفیت آب آشامیدنی
برنامه‌های توسعه و حمایت از ظرفیّت‌های زنان خانه‌دار	تقویت مناطق سرمایه پذیر	محافظت از مناطق حساس زیست محیطی
یجاد فرصت‌های شغلی برای جوانان و میزان مقابله با جرم و جنایت	برنامه‌های مولّد اقتصادی	برنامه‌های نگهداری از فضای سبز
		عملکرد ناوگان حمل و نقل عمومی
		مدیریت حمل و نقل شهری
		تجزیه و تحلیل پیمایشی زیست محیطی

سکونتگاهها، توسعه اجتماعی، توسعه اقتصادی، حکمرانی شهری و مدیریت زیست محیطی، پنج عنصر اصلی برنامه‌های توسعه شهری از منظر مرکز سکونتگاههای انسانی سازمان ملل می‌باشد، توسعه اجتماعی به روی سلامت عمومی، قانون گذاری اصلی و فرعی، تحصیلات، جرم و جنایت و .... تمرکز داشته است، برخی موضوعات همچون دسترسی پیدا کردن به کار، دسترسی به تجارت خرد شهری، زیر ساختها و فضای رقابتی از جمله مهمترین زمینه‌های توسعه اقتصادی به شمار می‌آید، زمینه حکمرانی شهری در بر گیرنده‌ی یکسری عناصر خاص از جمله: توسعه دموکراسی، مشارکت ذی نفعان و..... می‌باشد، و زمینه زیست محیطی شامل کیفیت آب و هوا، آلودگی و مدیریت فاضلاب شهری می‌باشد .

توصیف و تشریح فرایند برنامه توسعه شهری از دیدگاه سازمان ائتلاف شهری در بر گیرنده‌ی پنج زمینه مختلف می‌باشدکه از جمله آن عبارتند از معیشت،

الف) معیشّت در بر گیرنده‌ی سه زیر مجموعه فرعی دیگرکه عبارتند از:

1-    ارتقاء سطح تجارت و اقتصاد کلان (ایجاد اشتغال مناسب برای افراد کم در امد شهری

2-    ایجاد فضای رقابتی شهری(برنامه توسعه استراتژیک شهری بایستی در بر گیرنده‌ی یک فضای رقابتی باشد که از آن طریق توسعه و ارتقاء اقتصاد محصور عینیّت پیدا نماید) از طرف دیگر اقتصادی که مجذوب کننده سر مایه‌های گروههای سرمایه گذار بوده باشد در جهت رسیدن به رشد و توسعه اقتصادی

3-    توسعه منابع انسانی که بازی کننده اصلی نقش کاهش دهنده‌ی فقر می‌باشد. تمامی مجموعه‌های فرعی مذکور در بر گیرنده‌ی توسعه اقتصادی و ایجاد فضای عدالت محور اجتماعی می‌باشد که در مسیر توسعه پایدار شهری قدم برداشته است .

ب) پایداری زیست  محیطی

ج) شکل گیری فضایی زیر ساختها و تاسیسات

د) منابع مالی

ه) حکمرانی Cities Alliance,2006) ). در ورای پنج زمینه‌ی مذکور به منظور تدقیق شدن به روی موضوع مطروحه چندین عنصر ارزیابی عینیّت پیدا کرده است .

تمامی تجزیه و تحلیل فوق الذکر وضوحاً تعریف و تشریح فرآیند طرح توسعه شهری می‌باشد، دسترسی پیدا کردن به یک تعریف جامع و کامل و تحقق پذیر بسیار مهم می‌باشد، نتایج متفاوت در جهت گیری متفاوت و اختلاف در فرآیند و رویه تدوین و تهیه طرح می‌باشد، نکته بسیار مهم در اینجا این می‌باشد که دسترسی پیدا کردن به شاخص‌های ارزیابی بایستی متناسب با رویّه و فرآیند تدوین شده باشد، با این وجود ارتباط فی مابین عناصر مختلف برنامه توسعه شهری، و ارجاع گزینه‌های عملیّاتی از جمله حیاتی ترین مراحل برنامه توسعه شهری به شمار می‌آید .

ارائه شاخص‌های  ارزیابی و تطبیق الگوی طرح‌های توسعه  شهری در جهت توسعه پایدارو محقق شهری :

فاصله بین اهداف تعیین شده و نتایج به دست آمده از اقدامات، معیاری است که برای سنجش میزان تطابق و هماهنگی اهداف و سیاست‌های تعیین شده برنامه‌ریزی با اقدامات انجام گرفته برای توسعه در وضعیت موجود نامیده میشود نام این معیار ارزیابی می‌باشد (قریب، 1387: 16) که از جمله مهمترین عوامل موثر در عدم تحقق پذیری طرح‌های توسعه شهری می‌توان به نبود پایش و ارزیابی اینگونه طرح‌ها و برنامه‌های شهری با استفاده از شاخص‌ها و سنجه‌ها  اشاره نمود پایش باید در برگیرنده:

·        موفقیت و کامروایی در ایجاد ظرفیت سازی و نهادینه کردن آن در سطح جامعه

·        بسط و گسترش مشارکت ذی نفعان و مردم در برنامه‌ریزی توسعه شهری از طریق امتیاز دهی به هر یک از عملکرد‌های مورد ارزیابی  

·        بسط و گسترش پایش و ارزیابی، که افزایش تاثیر گذاری آن بایستی در ورای یک مسئولیت اجرایی و در قالب یک رویکرد در رویّه طرح‌های توسعه عینیت پیدا کند.(Asian Development Bank ,2004: )

تعریف و تشریح مکانیزم‌های پایش :

این مکانیزم یا ساز و کار در برگیرنده‌ی اطلاعات مفید و مناسبی پیرامون فرآیند طرح‌های توسعه شهری  می‌باشد که فرصت بازبینی و بازنگری آینده را برای ما فراهم می‌سازند، گستره‌ی این ساز و کار و مکانیزم عبارتست از:

·        تعریف و تدوین دور نمایی از عملکردها که به اندازه گیری و سنجش ارتباط فی ما بین اقدامات و چشم انداز‌های مرتبط با شهر و عوامل کارکردی دارای اولویت در شهرهامنجر می‌گردد .

·        جمع آوری اطلاعات پایه ای

·        محاسبه شاخص‌های عملکردی(عناصر ارزیابی )

·        سنجه‌های عملکردی در جهت فراهم سازی یکسری استاندارد‌ها و یا منابع که شهرها با استفاده از آنان بتوانند به اندازه گیری و قضاوت پیرامون عملکردهای خویش در مقایسه با عملکردهای گذشته بپردازند عمل نموده اند .

·        بررسی زمینه‌های ارزیابی و تعریف و تشریع دلایلی که موجب واگرایی و دوری از اهداف گردیده است.

·        تعریف یکسری عناصر ارزیابی و شاخص‌های قابل اندازه گیری در جهت انتظام بخشیدن به  اهداف با تاکید برچشم انداز‌ها و...

نمودار شماره (6-1): ارائه مدل مفهومی از ارزیابی و پایش طرح‌های توسعه  شهری بر اساس سند سازمان ائتلاف شهرها

جدول شماره (6-5) :ارائه زمینه‌ها و عناصر ارزیابی میزان تحقق پذیری طرح‌های توسعه شهری

منظر اجتماعی	منظر اقتصادی	منظر زیست محیطی
توسعه عدالت اجتماعی	توسعه اقتصادی	حفاظت زیست محیطی
شاخص‌های عملکردی	شاخص‌های عملکردی	شاخص‌های عملکردی
دسترسی به مسکن مناسب شهری	حمایت از مناطق کشاورزی	ارائه گزینه مصرف انرژی برای مصرف کنندگان
خدمات روزانه برای بخش خدمات و شاغلین کم درآمد	آباد سازی اراضی بایر شهری	تلاش در جهت صرفه جویی در مصرف انرژی
پیشگیری از بی خانمانها و برنامه‌های سرمایه گذاری	توسعه اهداف اقتصادی	انتظام در طراحی فضاهای سبز شهری
ایجاد مناطق پر نشاط شهری	توسعه پارکهای فناوری	برنامه ساخت و ساز سبز
کار- مسکن متعادل	توسعه میان افزای شهری	بهره وری از انرژی‌های تجدید شونده
دستور ایجاد مزایا و دستمزد مکفّی کارگران	بهره وری از قوانین توسعه	برنامه بازیافت
توده و حجم بالای دسترسی به نقاط پیرامون شهری	ایجاد انگیزش در جهت دریافت مالیاتها	برنامه‌های آموزشی زیست محیطی برای جامعه
برنامه‌ریزی واحد‌های همسایگی	توسعه حریم خدماتی شهری	دسترسی به فضای سبز شهری
سیستم تغذیه مناسب	برنامه‌های تجارت سازی	کیفیت آب آشامیدنی
برنامه‌های توسعه و حمایت از ظرفیّت‌های زنان خانه دار	تقویت مناطق سرمایه پذیر	محافظت از مناطق حساس زیست محیطی
ایجاد فرصت‌های شغلی برای جوانان و میزان مقابله با جرم و جنایت	برنامه‌های مولّد اقتصادی	برنامه‌های نگهداری از فضای سبز
		عملکرد ناوگان حمل و نقل عمومی
		مدیریت حمل و نقل شهری
		تجزیه و تحلیل پیمایشی زیست محیطی

نمودار شماره (6-2ساختار  پایش و ارزیابی طرح‌های توسعه  شهری