ساخت فضای آموزشی با بهره گیری از معماری

1-             بیان مسئله: ساخت فضای آموزشی با بهره گیری از معماری

2-            هدف مسئله:

1- طراحی اصولی  شکل کلی فضای معماری

معماری تنها هنری است که ما را در بر گرفته است و انسانها بیش از آنکه بر فضا تاثیر بگذارند , از آن تاثیر می پذیرند.از این رو شکل کلی فضای معماری اهمیتی خاص دارد.یک فضای  نا منظم و تکراری , بی نظمی و ناهنجاری را القاء می کند و یک ساختمان حجیم , قدرت و پول را به رخ می کشد.فضایی هندسی و منظم , نظم را القاء می کند.سابقآ فضای هندسی در معماری آنچنان اهمیت داشته است که مهندس باشی با بهره وری از علم هندسه و نجوم , فرای حضور معمار باشی و ناظر باشی وظیفه طراحی بسیاری از عناصر, از جمله شکل کلی فضای معماری را بعهده داشته است.روش معماران گذشته ایرانی در راستای آن بوده است تا از جذابیت فرم کاسته شود و به غنای فضا افزوده شود.

 ۲.ساختن فضای آموزشی با عملکرد بالا

ضرورت به تفکر واداشتن کودکان در کتابخانه ها قلب یاد گیری خواهد بود.در کشورهای پیشرفته امروزی , نقش کتابخانه و نسبت و رابطه کتابخانه را با آموزش و پرورش را , از لحاظ تکنولوژی و جامعه شناسی مورد بررسی قرار دادند و سپس بر تعریف معینی از این کلمه در میان اقشار جامعه پرداخته اند و سپس صراحتآ هدف و روش های یاد گیری در کتابخانه را مورده تحلیل و ارزیابی قرار دادند. و به وضوح دریافته اند که کتابخانه ها که تنها ۵ درصد از فضای فیزیکی را اشغال میکنند , تاثیر ۱۰۰ درصد دارند و این درجه بزرگی از عملکرد است. هدف اولیه آنها ایجاد مدلی قابل اطلاق به دیگر مدارس است و نه ایجاد جعبه یا اتاق و یا قفسه ای جهت کتابها , بلکه آنها در ایجاد فضایی که در ارتباط  پیوسته میان مدرسه و کتابخانه باشد میکوشند.آنها در اولین قدم کتابخانه را از طبقه ای که در انزوا قرار گرفته بود و همچنین مطالعه را که در حاشیه قرار داشت به کلاسهای درس منتقل کردند و بدین ترتیب به مطالعه و یادگیری به عنوان دو اصل متعامل تاکید ورزیدند.

۳.ارائه آموزشهای غیر مستقیم و گروهی با ایجاد کارگاه های جنبی

معماران در بررسیهای جامعه شناختی و روانشناختی در یافتند با ایجاد کارگاه های جنبی آموزشی در کتابخانه , در زمینه های فراگیری کار با رایانه و  فراهم کردن سرگرمیها و هرآنچه در ایجاد تحولی آزادانه در رشد و تحول شخصیت کودک و شناسایی استعداد های آنها موثر می باشد , خواهند توانست فضائی فعال و پویا را ایجاد نمایند.در این چنین محیط هائی اغلب آموزشها به طورغیرمستقیم و به صورت آموزشهای گروهی به کودک داده میشود.آنچنانکه مکانهایی با چنین مشخصاتی خواهند توانست پذیرای کودکان برای فعالیتهای ذسته جمعی و گروهی باشد.بدین طریق مدرسه به عنوان محیطی جهت ایجاد کنش در دانش آموزان نسبت به مفهوم پژوهش خواهد توانست محیطی فعال , به رشد رسیده و پویا را ایجاد نمائید.

۴. ایجاد فضایی مطلوب و منطبق با شرایط جسمی و روانی دانش آموزان

 فضاهای مرتبط با فعالیت آنان باید دارای شرایط مناسب و مطلوب برای رشد فیزیکی , ذهنی , عاطفی و اجتماعی آنان باشد.تحقق این امر از طریق بکارگیری ضوابط طراحی معماری ای که منطبق با شرایط جسمی و روانی کودک باشد , امکان پذیر است.اهداف اساسی طراحی و مناسب سازی فضاهای  کودکان را می توان به ترتیب زیر برشمرد:

3- بررسی سابقه موضوع: با توجه به اطلاعاتی که بدست آورده شده در ایران فضای آموزشی که با در نظر گرفتن معماری و تاثیر آن بر کودکان و نوع آموزش وجود ندارد.

4- خلاصه راهکارها :

 ۱-۴محیط دلپذیر:

استادمحمد تقی جعفری در کتاب زیبایی هنر از دیدگاه اسلام می گوید: (( دلپذیری و جذابیت هر پدیده , نتیجه فرایندی است بین معیارهای وجودی فرد با عینیت واقع در محیط , که حاصل آن ایجاد تمایل و احساس وابستگی با پدیده مورد نظر است.))

 نقاشیهای کودکان نشان میدهد که کودکان در تصوراتشان , فضا را چگونه می بینند.آنها بطور دقیق و کامل ,  ( بعنوان کاربر ) فضا را قبول کرده و آن را با جزئیات در ترسیماتشان بیان می کنند , که باعث تعجب است.

۲-۴ وضوح و خوانایی : 

از دیگر شرایط دلپذیری محیط , تامین وضوح و خوانایی است.کوین لینچ می گوید : تصویری شایسته از محیط به شخص نوعی احساس امنیت می دهد.وی همچنین غرض از داشتن تصویر روشن از محیط را چنین عنوان می کند که فرد بتواند به آسانی اجزای محیط را بشناسد و آنها را در ذهن خود , در قالبی به هم پیوسته ارتباط دهد.در واقع , سامان یافتگی و امنیت روانی حاصل از این دو فرایند است که احساس  دلپذیری را در محیط ایجاد می کند.

۳-۴در نظر گرفتن فضای بازی :

بازی یکی از مهم ترین عوامل در شکوفایی و بالندگی جسم و روان کودکان است.بزرگترین بخش های بازی های انفرادی و گروهی کودکان باید در فضاهای باز صورت گیرد , زیرا این فضاها اولین مکان برخورد مستقل کودک با جهان خارج از خانه است.برنامه ریزی و طراحی زمین بازی باید پاسخگوی نیازهای کودکان و نوجوان در دوره های گوناگون رشد باشد.از دیدگاه برخی روان شناسان , ماهیت دوران کودکی , بازی و اکتشاف است.اما این دو فعالیت باید در محیطی امن صورت گیرد که این کار با تمهیداتی در طراحی فضاها امکان پذیر خواهد بود.محیط خارجی به طور طبیعی تحریکات حسی را ایجاد می کند.کودکان محیط پیرامون خود را با جزئیات درک می کنند.رنگ ها , بافت ها , شکل هل و در نهایت طرح زمین بازی , کودک را برای ایجاد ارتباط با محیط و فراگیری بیشتر ترغیب می کند.

۴-۴تنوع :

تنوع و غنی بودن محیط , که تمرینی در جهت کاربرد و حواس گوناگون مانند بینایی , شنوایی , و لامسه است و از این طریق ایجاد تنوع در رنگ , صدا , بافت و....تامین می شود.

۵-۴مشخص کردن محدوده ها به وسیله کف سازی :

 کفسازی مشخص , روش موثری برای تعیین یا ایجاد ارتباط بین سطوح مختلف یک سایت است.مثلآ یک محوطه ورودی برخوردار از نوع کفسازی , که متشکل از الگوی خاص و مصالح معینی باشد , به فضاهایی که در تقابل این محوطه قرار می گیرند وحدت و هویت خواهد بخشید و در ایجاد احساس قلمرو در کودکان سهیم خواهد شد.در ضمن بر میزان تنوع و مطلوبیت بصری محیط نیز خواهد افزود.

۶-۴طراحی جزئیات فضاها با توجه به الگوهای رفتاری کودکان : 

لازم است شعاع حرکت و حیطه طبیعی تحرک گروه های مختلف سنی بررسی شود و طراحی جزئیات فضاها متناسب با توانایی های جسمی و ویژگیهای روانی و هماهنگ با الگوهای حرکتی و رفتاری آنان طراحی شود.

۷-۴ایجاد حس کنجکاوی و خلاقیت :

آنچه مسلم است، معماری حس کنجکاوی و خلاقیت را برمیانگیزد.با انتخاب هوشمندانه و استفاده از ابزارهای مشخصی همچون مصالح ، فرم ، بافت می  توان به غنای فضا افزود .

۸-۴رعایت عوامل زیبائی شناسی :

عوامل زیبائی شناسی در آن باید طوری طراحی شوند که کودک را به آموزش ترغیب کند.از این رو باید محیطی شاد و سرشار از انرژی را , با توجه به هر گروه سنی , توسط  رنگها و حجمها پدید آوریم.

۹-۴رعایت قیاس و مبلمان :

طراحی فضا ی منطبق با شرایط کودکان به طور قطع بستگی به شناخت کافی از ویژگی های رشد آنان دارد.خصوصیات جسمی و روانی کودکان در مراحل مختلف رشد , اساس برنامه ریزی فضا و طراحی برای آنان است.اندازه میز و صندلی , کمد های اسباب بازی و نیز ارتفاع مناسب دستگیره درها , دستشوئی ها , شیر ها و .. ضروری است.اگر فضا و عناصر آن متناسب با اندازه های کودکان باشد (از جمله : قطعات متنوع مبلمان , نیمکت , میز و صندلی , تابلوها , قفسه ها و غیره), آن ها به سادگی می توانند از فضا ها و وسایل مربوط به خود استفاده کنند.به همین سبب کودکان اثاثیه و مبلمانی هایی را که با مقیاس و در حد و اندازه آنان ساخته می شود و در تقابل و مرتبه چشمانش است را بیشتر دوست میدارند , بطوریکه دیگر مجبور نیستند برای استفاده ازآنها  قد بکشند.

۱۰-۴همسازی با اقلیم منطقه :

جهت همسازی با اقلیم منطقه می بایست با مطالعه در عوامل اقلیمی و فرهنگی و اقتصادی آن منطقه , از طریق برداشت جذابیت های طبیعی و الگوهای شهری  همان منطقه ,  خرده فرهنگ های محلی را لحاظ کرد.این امر باعث می شود دانش آموزان از لحاظ فکری , فرهنگی , اقتصادی و سیاسی ارتباط عمیقتری با پیرامون خود و به دنبال آن با محیط آموزشی به دست آورند.

استفاده از افراد

در مرحله تحقیق

1-               گروهی از معماران

2-               گروهی از روان شناسان کودکان

3-               گروهی از مهندسین عمران

در مرحله طراحی

1-               گروهی از معماران طراح

2-               گروهی از مهندسان عمران در بخش سازه فضا

در مرحله اجرایی طرح

1- برای ساخت این فضا می توان از اداره آموزش و پرورش کمک گرفته شود.

2 مهندسین معمار و عمران

رویائی برای احیاء فضاهای آموزشی

معماران سقف را به صورتی طراحی کردند که نمادی از آسمان با ابرهایش باشد و با تشبیه ملزومات نورپردازی و روشنائی به کتابهایی که در حال بال زدن میباشند حسی از کوشش و فعالیت را در فضا القاء کردند.

 از آنجا که معماری یک فرایند فرهنگی بسیار تاثیر گذار بر ذهنیت جوامع بشری است , پیچیده گیهای منحصر به فردی دارد. این پیچیده گیها در جوامعی که چالشهای تاریخی , فرهنگی زیادی پشت سر گذاشته اند , از شدت و اهمیت فوق العاده ای برخوردار است.معماران که بنا به تعریف متفکران و فرهنگسازان , پیشگامان جامعه هستند , نقش ویژه ای در حرکت تمدن سازی اینگونه جوامع بعهده دارند.اگر پنداریم که معماری , خود قابلیت دگرگونی اجتماعی را دارا می باشد , با برانداختن کنش های متقابل اجتماعی و ایجاد کنش و واکنش و تعاملی صحیح و مستمر ما بین سه اصل انسان , معماری , فرهنگ خواهیم توانست با وارونه کردن فضاهای منفی قلمروئی به رشد رسیده را تعریف نمائیم.به بیان دیگر معماری نوعی دگرگونی متعالی اندیشه هاست و هنر طبیعت و هنر زائیده دست بشری تلاشی عظیم برای رسیدن به بیانی پایدار است که بتواند دغدغه های جاوید شدن و ماندگاری را پاسخ دهد.

اکنون بیش از ۱۰۰ سال است که مفهوم آموزش و پرورش در مراکز اجتماعی هنوز به عنوان سر فصلی داغ مورد بحث است.آموزش و به تبع آن فضاهای آموزشی بیشترین اثر و نقش را بر ذهنیت و تمدن سازی این گونه جوامع به عهده دارند.فضاهای آموزشی و در عمده ترین بخش آن , مدارس دوره زمانی طولانی تری از عمر انسان ها را در خود جای می دهد.هدف یاداشت حاضر یافتن کالبدی جدید برای اصلاح فرایند آموزش و پرورش می باشد.فرایندی که جهت گیری آن به سوی رشد مسئولیت پذیری , کار پربار و تداوم در امر آموزش می باشد.هر چند آموزش پرورش , سیاستگذاریهایش تا کنون نتوانسته است شرایطی فراهم کند که موجب پرورش بیش از پیش استعداد های دانش آموزان شود.

امروز واژه انسان استادآموز جای خود را به انسان خودآموز و مسئولیت پذیر داده است . از این رو الگو و روشی که بدان نیاز داریم , نگارشی جدید و بهبود یافته نسبت به الگو های قدیمی نمی باشد بلکه نیاز ,  مفهومی کاملا متفاوت از آموزش خواهد بود و البته نظریاتی فراتر از تئوری. هدف ایجاد فضائی بهینه در امر آموزش و یادگیری می باشد.ماهیت فضا های آموزشی ,لازمه سر مشقی منحصر بفرد برای پژوهش و ایجاد کنش و واکنش صحیح جهت آموزش و پرورش می باشد.به شرط آنکه تعاملی صحیح و مستمر مابین سه اصل آموزش و پرورش , دانش آموز و فضای آموزشی بر قرار باشد. 

طراحی و معماری  مدارس امروزی , در سر تاسر دنیا بر اساس ۳ مورد , مسئولیت پذیری , کار پربار , یادگیری مادام العمر (تداوم ) انجام می گیرد. این امر در ساختن فضاهای آموزشی با عملکرد بالا , تنها بوسیله کنش در مفهوم پژوهش , مبنی بر برنامه های مراکز فراگیری و راهبردهای اجتماعی و اطلاعات کاربردی و عملی در این زمینه , میسر خواهد بود و در ادامه به اهم آن می پردازیم :

آئین نامه بهداشت محیط مدارس

ایمنی و بهداشت محیط مدرسه که در فصل چهارم آیین نامه اجرایی مدارس به آن توجه شده ، از صول اولیه بهداشت مدارس است. بدون شک یکی از مؤلفه هایی که در آموزش و پرورش کودکان تأثیر اجتناب ناپذیر دارد محیط مادی و فیزیکی حاکم بر مدرسه است. محیط مدارس باید به گونه ای باشد تا از هر لحاظ به نیازهای جسمی ، روانی و اجتماعی دانش آموزان پاسخ دهد. در آموزش و پرورش نوین فضای فیزیکی به عنوان یک عامل زنده و پویا در انجام فعالیتهای آموزشی و تربیتی دانش آموزان تلقی می گردد. چنانچه در مدرسه آب سالم ، سرویسهای بهداشتی ، فضای کافی ، تجهیزات و وسایل مناسب و استاندارد ، سیستم صحیح جمع آوری زباله و فاضلاب وجود نداشته باشد و به طور کلی آسایش محیطی فراهم نشود، به طور قطع تلاشهای آموزشی و پرورشی معلمان و مربیان بازدهی مطلوب نخواهد داشت. در این راستا این آیین نامه جهت ایجاد هماهنگی و برخورداری مدارس از استانداردهای موجود به منظور ایجاد فضای فیزیکی مناسب برای تعلیم و تربیت نسلی پویا تهیه گردیده است.

آئین نامه بهداشت محیط مدارس

ماده 1: محلی که برای احداث مدرسه باید در نظر گرفته شود: باید در فاصله و موقعیت مناسبی نسبت به مراکز جمعیتی و نواحی مسکونی و آموزشی دیده در مالکیت آموزش و پرورش و داخل محدوده شهری یا روستا قرار داشته، و امکان دسترسی به تأسیساتی مانند آب ، برق ، تلفن و گاز داشته باشد. و براساس مطالعات اقلیمی منطقه در هنگام احداث ساختمان مدرسه ، رعایت نکات زیر ضروری است : با توجه به تعیین جهت وزش باد ، زمین انتخابی نباید در مسیر و مجاورت عوامل آلودگی زا مانند کارخانجات صنعتی ، شیمیایی ، محلهای دفن زباله ، فاضلاب شهری ، دامداری ، مرغداری ، دباغ خانه ها ، کشتارگاهها ، کوره های آجرپزی ، محل انباشت کود و سایر مراکزی که به نحوی ممکن است ایجاد دود ، بو و گرد و غبار نماید قرار داشته باشد. باید دقت شود تا محل احداث مدرسه در جوار بیمارستان، تیمارستان ، گورستان، زندان ، خطوط راه آهن، بزرگراهها ، فرودگاهها قرار نداشته و خارج از حریم کابلهای فشار قوی برق (هوایی یا زمینی) خطوط اصلی و فرعی گاز رسانی ، پستهای زمینی فشار قوی ، پمپ بنزین ، محل عرضه و فروش کپسولهای گاز ، انبارهای مواد محترقه ، منفجره ، ترکیبات شیمیایی مانند: کاغذ ، لاستیک ، چوب ، الیاف بافت و غیره بوده و در مسیر حوزه های آبریز فرعی و اصلی رودخانه قرار نداشته باشد.

روانشناسی در معماری مدارس

در زمینه اهمیت توجه به روانشناسی در معماری باید اشاره شود که عموم جامعه های انسانی در گذشته، فرهنگی منسجم و نوعی رابطه اجتماعی نسبتاً روشن با نهادها و ساختارهای اجتماعی داشتند، که در طول زمان چندان دگرگون نمی شد و به همین سبب آگاهی از دانش ها و تخصص های مربوط به بسیاری از هنرها، از جمله هنر معماری، طی روندی تجربی میسر بود...

معماران ورزیده حتی بدون آموزش های رسمی می توانستند پس از سپری کردن همه مراحل تجربی و کسب اطلاع از دانش های معمول و مرتبط با هنر معماری و دستیابی به مرتبه استادی، که غالبا طی فرآیندی طولانی صورت می پذیرفت، بر اطلاعات و تجربیات لازم و ضروری برای ابداع و خلاقیت دست یابند.

اما اینک بیشتر جامعه های انسانی از یک سو، در پی گسترش و افزایش انواع فعالیت ها و مهارت ها و نیز تعمیق و تخصصی شدن دانش ها و فنون و از سوی دیگر به ویژه به سبب گسترش ارتباطات فرهنگی، اقتصادی و فنی (بین تمدن ها، کشورها و جامعه های گوناگون) بسیاری از رشته های فنی و هنری به گونه ای توسعه یافته اند که مهارت در آنها بدون گذراندن دوره های تخصصی آموزشی غیرممکن یا بسیار دشوار شده است.
معماری نیز از آن گروه از هنرهاست که با موضوعی پیچیده، یعنی فضاهای زیست مواجه است که طراحی برخی از آنها مانند فضاهای شهری، عمومی، فرهنگی و مذهبی در بهترین صورت ممکن بدون توجه به برخی از دانش ها و تخصص های مرتبط با معماری به سادگی تحقق نمی پذیرد.

دانش روانشناسی به ویژه روانشناسی معماری و محیطی از جمله دانش هایی است که متاسفانه تاکنون به صورت تخصصی و حرفه ای در ایران مورد توجه قرار نگرفته است در حالی که اگرچه نه در همه انواع فضاهای معماری اما مطمئنا در طراحی برخی از انواع فضاها بسیار ضروری و لازم است.

این موضوع در سرفصل دروس معماری در دانشکده های معماری نیز جایی ندارد و در این صورت برخی از منابع جنبی می توانند در توجه به موضوع و جبران کمبود منابع سودمند واقع شوند زیرا فضاهای معماری برای انسان هایی ساخته می شوند که ضمن دارا بودن برخی ویژگی های مشترک، خصوصیاتی خاص و متمایز نیز دارند و افزون بر الگوهای رفتاری عمومی (مربوط به نحوه استفاده از فضا) الگوهایی خاص نیز دارند، درحالی که در طراحی بسیاری از انواع فضاهای معماری، کمتر به جنبه های روانشناسانه استفاده کنندگان از فضا توجه می شود. برای نمونه اگر فضای یک مهدکودک یا دبستان یا دبیرستان و سایر مراکز آموزشی، در طراحی مورد نظر قرار گیرد، کمتر ممکن است طراح به این مساله توجه کند که روحیه، رفتار و خصوصیات روانشناسانه کودکان کردستان، بلوچستان، آذربایجان، خراسان، فارس و سایر مناطق قومی، فرهنگی، اقلیمی ایران، لزوما یکسان نیست و این نکته در طراحی فضاهای معماری مدارس می تواند نقش مهمی داشته باشد.

بررسی اهمیت معماری ایرانی در ساخت مدارس

مدتی است بر معماری ایرانی در ساخت مدارس تاکید می شود. درباره این که چرا موضوع معماری ایرانی اهمیت دارد، کارشناسان معتقدند حجم بالای ساخت و ساز مدارس در کشور بر سیمای شهرها تاثیر بسزایی برجای می گذارد، بنابراین اگر معماری مدارس به سمت و سوی ایرانی بودن حرکت کند، چهره شهرها نیز رنگ و بوی ایرانی به خود می گیرد. برخی دیگر از کارشناسان هم براین باورند که ارزش های موجود در معماری ایرانی، برای دانش آموزانی که در مدارس ساخته شده با استفاده از این معماری تحصیل می کنند مایه آرامش است. البته در ساخت مدارس با معماری ایرانی باید تکنولوژی روز نیز مورد استفاده قرار گیرد. ضمن آن که پاسخ به نیازهای دانش آموزان در سنین مختلف و در نقاط مختلف شهری و روستایی کشور باید لحاظ شود. کارشناسان نظام تعلیم و تربیت نیز معتقدند مدرسه به عنوان مکانی که پایه های اجتماعی شدن و شکوفایی استعدادها در آن بنیان گذاشته می شود، اهمیت دارد، البته در این میان از پیوند عمیق بین فضای فیزیکی مدرسه و معماری آن با میزان یادگیری دانش آموزان نمی توان غفلت کرد. برهمین اساس در حال حاضر توجه به معماری ایرانی در ساخت مدارس از سوی متولیان ساخت مدرسه مورد توجه قرار گرفته است.

سیستم آموزشی ما دانش آموزان را غربی تربیت می کند

    مهندس محسن میرحیدر مشاور رئیس سازمان نوسازی مدارس در ستاد هویت بخشی و مقاوم سازی مدارس با بیان این مطلب که نفوذ علم و تکنولوژی غربی به ویژه در سال های گذشته اثرات سنگینی بر همه شؤون زندگی ما از جمله معماری شهری گذاشته است، می گوید: «هدف اصلی از تاکید بر استفاده از معماری ایرانی در ساخت مدارس، وجود ساخت و سازهای بسیار در امر مدرسه سازی و همین طور تنوع در ساخت آنهاست، چرا که تعداد بالای این ساختمان ها بر سیمای معماری شهر اثرگذار است. در واقع نفوذ علم و تکنولوژی غربی باعث شده معماری ما تحت تاثیر آن شکل و سیمای معماری کشورهای غرب را به خود بگیرد. به همین خاطر در سال های اخیر به سرعت از فرم ها و طرح های خارجی استفاده کرده ایم و این امر برای کشوری مثل ما که سابقه درخشانی در معماری دارد، همین طور توانایی انجام طرح ها، نوآوری ها و فرم های هماهنگ با شرایط جغرافیایی مناطق مختلف خودمان را دارد، چندان پسندیده نیست.»

    وی با تاکید بر این که همواره افزایش کمیت، کیفیت را تنزل می دهد، می گوید: «مقرر شده است ظرف مدت چهار سال ۵۰ هزار مدرسه مرمت، مقاوم سازی و یا از نو ساخته شود. به همین خاطر توجه به معماری این ۵۰ هزار مدرسه اهمیت ویژه ای پیدا می کند: چرا که اگر در طراحی و ساخت آنها اشتباهی رخ دهد به معنی ۵۰ هزار اشتباه در معماری شهری است. البته در این باره با محدودیت تعداد طراحان و پیمانکاران مدارس روبرو هستیم. اما با همه محدودیت ها قدم های مثبتی برای استفاده از معماری ایرانی در ساخت مدارس برداشته شده است.»

    میرحیدر با بیان این مطلب که در کنار اصلاح معماری مدارس باید نظام آموزشی نیز تغییر کند، می افزاید: «خلابرنامه ریزان آموزشی در کنار طراحان و معماران مدارس بشدت احساس می شود. البته سیستم آموزشی ما در مقایسه با آنچه که در دنیا به عنوان سیستم های پذیرفته شده مطرح می شود، دچار نقص است. معماری ایرانی مدارس برای اثرگذاری نیاز به اصلاح نظام آموزشی دارد. تیم آموزشی فعلی ما برگرفته از غرب است و خود به خود بچه ها را برای زندگی غربی تربیت می کند. در حالی که باید تعلیم و تربیت اسلامی که روح اسلامی نیز در آن جریان داشته باشد، مورد توجه قرار گیرد.»

 آرامش در مدرسه ایرانی

    «تامین امنیت روحی و جسمی دانش آموزان در مدرسه اهمیت بسیاری دارد. این امنیت در مدارس زیبا، کارا و ایستا با معماری ایرانی تامین می شود.» مهندس نسترن خسروی ، رئیس گروه معماری سازمان نوسازی مدارس کشور با بیان این مطلب می گوید: «مطالعه روی رشد جمعیت دانش آموزی بیانگر آن است که مدارس ما در گذشته پاسخگوی تعداد محدود جمعیت دانش آموزی بود اما در حال حاضر با توجه به رشد بالای این جمعیت در دهه های گذشته دیگر جوابگو نیست. بنابراین تامین فضای مورد نیاز با مؤلفه های ویژه خود اهمیت می یابد. به این معنی که فضای مدرسه باید متناسب با شرایط سنی و جنسی دانش آموزان باشد. خواسته ها، تفکرات و انرژی دانش آموزان ابتدایی با دانش آموزان دبیرستانی قابل مقایسه نیست. ارتفاع پله مدرسه ابتدایی باید متناسب با دانش آموزان مقطع ابتدایی و ارتفاع پله مدرسه دبیرستان متناسب با دانش آموزان دبیرستانی باشد.»

    وی با بیان این که بدترین زمین ها برای ساخت مدرسه در اختیار آموزش وپرورش قرار می گیرد، می افزاید: «معمولاً زمین های شیب دار و غیرقابل دسترس به امکانات و شرایط لازم به آموزش وپرورش اختصاص پیدا می کند. در حالی که باید زمین های خوب و مرغوب در اختیار قرار بگیرد تا مکان یابی درستی درباره آن شود. به طور مثال مدرسه ابتدایی در جایی نباشد که دانش آموز مجبور به عبور از بزرگراه ها و خیابان ها شود بلکه مدارس ابتدایی و همین طور مدارس راهنمایی تا حد امکان در مرکز محلات قرار بگیرد.»

    خسروی معتقد است: «معماری سنتی ایرانی ارزش هایی دارد که واجد ماندگاری است که باید این امر در ساخت مدارس لحاظ شود. در گذشته معماران ایرانی در طراحی فضاهای مختلف به جزئیات آن توجه و با آن ها زندگی می کردند اما در حال حاضر محدودیت زمان در ساخت مدارس، این امکان را از معماران گرفته است. درحالی که تاثیر فضای مدرسه بر دانش آموز غیرقابل انکار است. علاوه بر آن باید در ساخت مدارس از شاخص ها و ارزش های سنتی و ارزشی بهره گرفت و استفاده از تکنولوژی روز را نیز مدنظر قرار داد. البته زمانی که می گوییم استفاده از معماری ایرانی در ساخت مدارس به معنی آن نیست که این نوع معماری را در ظاهر بنا بتوان دید بلکه آرامشی که از آن به دست می آید نشان دهنده ایرانی بودن معماری آن است. بنابراین همان طور که در فرهنگ ما، انسان ارزشمند است باید به دانش آموز نیز به چشم یک انسان بنگریم. نگاه ارزشی به او باعث می شود خواسته ها و نیازهای او از جمله «مدرسه ایرانی» مورد توجه قرار گیرد.»

    لزوم استفاده از کارشناسان آموزشی در کنار معماران مدارس

    «تربیت به معنای پروراندن انسان، متعادل کردن ابعاد وجودی او، فعلیت بخشیدن به استعدادهای بالقوه اوست، اما مکانی که این تربیت معنی پیدا می کند و متبلور می شود، مدرسه است.» دکتر احمد صافی صاحبنظر در حوزه تعلیم و تربیت ضمن بیان این مطلب به رابطه تنگاتنگ فضای فیزیکی (مدرسه) و یادگیری دانش آموز اشاره می کند و می گوید: «معماران ما باید با زبان روان شناسی، علوم تربیتی و چگونگی یادگیری در حد ممکن آشنا باشند. ضمن آن که باید با حضور در مدارس مناطق مختلف کشور (مدرسه گردی) از نیازهای دانش آموزان و کارکنان مدرسه آگاهی پیدا کنند. بنابراین باید ترکیبی از روان شناسان و کارشناسان علوم تربیتی، مشاوران، تکنولوژیست ها و برنامه ریزان آموزشی و معماران مدارس برای ساخت مدرسه در کنار هم قرار گیرد. البته آشنایی آنها با فرهنگ و ادبیات ایرانی و اسلامی نیز اهمیت دارد، چرا که این امر به ثمربخش تر کردن فضای فیزیکی مدارس کمک می کند. نگاه اینچنینی به ساخت و معماری مدارس تحولی نو را در مدارس آینده و همین طور نظام آموزش و پرورش امکان پذیر می سازد.» وی معتقد است: «توجه به معماری همه مدارس باید مهم تلقی شود. البته این امر در مقاطع پیش دبستانی و ابتدایی بیشتر باید مورد توجه قرار گیرد.»

پی نوشت :

معماری برای کودکان نوشته والتر کرونر , ترجمه احمد خوشنویس

ضوابط طراحی معماری مهد کودک , مرکز تحقیقات ساختمان و مسکن

زیبایی هنر از دیدگاه اسلام , نوشته استادمحمد تقی جعفری

 رهنمودهای طراحی , نوشته شعله نوروزی , مجله صفه شماره ۳۹

طراحی اتاق کودک , همین نویسنده , مجله صنعت ساختمان داریس شماره 40