انتخاب فرم نمونه مناسب قراردادها برای کارهای مهندسی و پیمانکاری

انتخاب فرم نمونه مناسب قراردادها برای کارهای مهندسی و پیمانکاری

مصطفی اشجع مهدوی     1383

تفاوتهای ماهیتی در نوع، ‌اندازه و سطح تخصصی طرحهای عمرانی ، استفاده از فرمهای نمونه مختلف برای قراردادها، شرایط عمومی و خصوصی را ایجاب نموده است.

در ضوابط بین‌المللی سعی گردیده که از این تنوع در فرم قراردادها جلوگیری شود تا بتوان به اهداف استانداردسازی که به شرح زیر هستند دست یافت:

1- وضوح و سادگی در اسناد پیمان – که باعث می‌گردد حتی برای کسانی که زبان قرارداد زبان مادریشان نیست براحتی قابل درک و استفاده باشد.

2- وجود مراحل پرداخت عاری از هرگونه وقفه و برقراری ترتیبات مطمئن برای آن

3- مرور مداوم اسناد پیمان برای اطمینان از اینکه شرایط قرارداد مانعی در مقابل افزایش مشارکت طرفهای ذینفع، ایجاد ننموده باشد.

برای اینکه تحول انجام شده در مراحل خرید عملا” موثر واقع شود لازم است کارکنان در بدنه مهندسی و پیمانکاری همراه با کارکنان دیگر کارفرما فرمهای استاندارد قرارداد مورد عمل را مجددا” ملاحظه نمایند. تا به دور از ذهنیات گذشته نسبت به مفاد قرارداد جدید اشراف حاصل نمایند.

داشتن فرمهای متنوع قرارداد، آنچنان که مرسوم بوده همراه با تعدادی از فرمهای مخصوص به هر کشور نه تنها کارایی را افزون نمی‌کند بلکه باعث می‌شود تمرکز برای دستیابی به مهارتهای آموزشی لازم برای توسعه و رشد حاصل نشود. این موضوع مبتلا به هر دو طرف ذینفع اعم از بخش خصوصی و دولتی می‌باشد.

همچنانکه داشتن یک فرم استاندارد برای تمام کارهای مهندسی و پیمانکاری منطقی نیست، این موضوع که هر کارفرمایی برای هر نوع کار فرم خاص خود را داشته باشد نیز درست نمی‌باشد. بهتر آن است که تعادلی بین این افراط و تفریط برقرار شود.

ملاحظات برای کاهش فرمهای قرارداد

دو هدف اصلی در کاهش تنوع فرمهای قرارداد عبارتند از:

1- استاندارد کردن

2- داشتن اسنادی با قابلیت زیاد در تامین نیازهای کارفرما

اولین گام در هر استانداردسازی محدود نمودن تنوع فرمهای قرارداد است. برای این منظور انجمن صنعت ساخت همگام با کمیته بین‌المللی کارشناسی توسعه صنعت ساخت لیستی از فرمهای قرارداد که توسط مراجع مختلف تدوین شده بود مورد ارزیابی قرار دادند و نهایتا” لیستی از قراردادها مورد تایید قرار گرفت که توسط چهار مرجع بین‌المللی تهیه شده بود. در این لیست کارفرمایان می‌توانند پروژه‌های خود را با استفاده از نمونه‌های متنوع قرارداد و روشهای مختلف قیمت‌گذاری که با استفاده از مبانی تجربی تدوین شده است،‌ به‌اجرا درآورند.

بدیهی است نمونه‌ها نمی‌توانند جوابگوی اجرای پروژه‌های مختلف باشند و فقط بخش محدودی از صنعت ساخت را پوشش می‌دهد. قراردادهای نمونه موردنظر آنهایی هستند که در کتب مراجع یاد شده در ادامه این مطلب، آورده شده‌اند.

گام بعدی در استانداردسازی برقراری هم‌خوانی بین فرمهای استاندارد شده قرارداد و اسناد استاندارد مورد استفاده در خرید، مثل استانداردهای مربوط به اسکوپ کاری، اسناد مناقصه و روشهای تهیه صورت‌وضعیت و پرداخت، است.

فرم نمونه قراردادی ایده‌ال است که از قابلیت بالایی برای استفاده در محدوده وسیع استانداردهای خرید، برخوردار باشد. فرم نباید برای استفاده در محدوده خاصی از استانداردها و سیستم‌های اندازه‌گیری کار، ‌طراحی شود.

فرم نمونه قراردادها در کتب مراجع زیر آمده‌اند:

1- نشریات FIDIC (اختصار عبارت فرانسوی فدراسیون بین‌المللی مهندسان مشاور است) چاپ 1999

FEDERATION INTERNATIONAL DES INGENIERS – CONSEILS

2- نشریات GCC چاپ 1990

GENERAL CONDITIONS OF CONTRACT FOR WORKS OF CIVIL ENGINEERING CONSTRUCTION

3- نشریات JBCC سری سال 2000

THE JOINT BUILDING CONTRACTS COMMITTEE

4- نشریات NEC که جدیدا” به ECC تغییر نام یافته است.

NEW ENGINEERING CONTRACT (NEC)    ENGINEERING & CONSTRUCTION CONTRACT

نشریات FIDIC و NEC از سری اسناد بین‌المللی هستند که در تمام کارهای مهندسی و ساختمانی می‌توانند به کار برده شوند. نشریات GCC و JBCC (سال 2000) مراجعی هستند که به ترتیب برای کارهای سیویل و ساختمانی کاربرد دارند. تمام این سری اسناد شامل مجموعه مختصری از قراردادهای مهندسی و کارهای ساختمانی بوده که منضم هستند به سیاستها و ضوابط مشترک قراردادی که در سالهای اخیر در سطح بین‌المللی توصیه شده است.

بدون شک کاهش تعداد فرمهای نمونه قراردادها باعث حذف ناکارآمدیها و زیانهای ناشی از تفسیر فرمهای مختلف گردیده که خود بوجود آورنده ریسک بوده و علاوه بر آن موجب افزایش وظایف و تعهدات طرفهای ذینفع در قرارداد و کارهای دبیرخانه‌ای مربوط می‌گردد.

نگاهی اجمالی به نشریات فیدیک

جامعه فیدیک در سال 1913 از ادغام سه جامعه مهندسین مشاور ملی در اروپا تاسیس یافت. اکنون بیش از 60 جامعه مهندسی از کشورهای نقاط مختلف جهان در آن عضویت دارند. کشور ما نیز عضو این جامعه است.

این انجمن در تمام دنیا بعنوان مرجع تدوین کننده فرمهای نمونه قرارداد برای کارهای مهندسی سیویل، ساختمانی و تاسیسات مکانیک و برقی، شناخته شده است. در سال 1999 فیدیک ضمن بازنگری در چهار کتاب زیر که منتشر نموده بود اقدام به اضافه نمودن فرمهای جدیدی از قراردادها در آنها نیز نمود:

-کتاب قرمز: شرایط عمومی کارهای ساختمانی

CONDITIONS OF CONTRACT FOR CONSTRUCTION (RED BOOK)

-کتاب زرد: شرایط عمومی طرحهای طراحی و ساخت

CONDITIONS OF CONTRACT FOR PLANT & DESIGN – BUILD

 (YELLOW BOOK)

-کتاب نقره‌ای: شرایط عمومی برای پروژه‌های EPC و کلیدگردان

CONDITIONS OF CONTRACT FOR EPC/TURNKEY PROGECTS

 (SILVER BOOK)

-کتاب سبز: فرم مختصر قرارداد

SHORT FROM OF CONTRACT (GREEN BOOK)

این نمونه فرمهای قرارداد برای تمام کارهایی که از طریق مناقصه ارجاع می‌شوند، توصیه گردیده است.

در هر یک از آنها راهنماییهای لازم برای اعمال شرایط خاص نیز فراهم آمده است.

کتاب نقره‌ای با محتوای شرایط عمومی برای پروژه‌های EPC و کلیدگردان بنا به نیاز بازار تهیه شده است. در این فرم نمونه قرارداد تاکید بر ثابت بودن مبلغ نهایی کار و انجام آن در راس زمان معین است. در دستیابی به این اهداف کارفرما نسبت به گرانتر بودن کار در این روش آگاهی کامل دارد. زیرا پیمانکاران طرح و ساخت توام (EPC) برای انجام تعهداتشان باید ضریب ریسک بالاتری را نسبت به روشهای کتاب زرد و قرمز در پیشنهاد قیمت‌شان منظور نمایند.

در موارد زیر استفاده از کتاب نقره‌ای توصیه نمی‌شود

1- در مواردی که زمان و اطلاعات کافی به مناقصه‌گران داده نمی‌شود تا بتوانند به درستی به خواستهای کارفرما، اشراف پیدا نمایند تا براساس آن طراحی، مطالعات ریسک و برآورد کار را انجام دهند.

2- اگر طرح عمدتا” کارهای زیرزمینی باشد و یا کار در مکانی است که مناقصه‌گران نتوانند به درستی بررسی نمایند.

3- مواردی که کارفرما قصد اعمال نظارت دقیق و کنترل پیمانکار را دارد و یا قصد ایجاد تغییرات در بیشتر نقشه‌های اجرایی را دارد.

4- برای مواردی که مبلغ هر صورت وضعیت میانی باید بوسیله واحدی کنترل و رسما” تایید شود.

توضیح: فیدیک برای موارد بالا که طراحی توسط کارفرما و یا مشاور انجام می‌پذیرد، استفاده از کتاب زرد را توصیه می‌کند.

جدول مشخصه‌ها

مشخصه‌های اصلی سه کتاب در جدول زیر پیاده شده است.

جدول یک – مشخصه‌های اصلی کتاب قرمز،‌ زرد و نقره‌ای مشخصه‌ها	موارد
بیش از آنچه طبیعت کار استفاده از نوعهای مختلف قرارداد را دیکته نماید الزامات طرفهای ذینفع است که استفاده از نوع بخصوص قرارداد را تعیین می‌نمایند. در ضوابط فیدیک استفاده از فرمهای مختلف قرارداد برای موارد ذیل آمده است. کتاب قرمز: قراردادهای ساختمانی و مهندسی سیویل. کتب زرد: قراردادهای طرحهای فرآیندی تاسیسات برقی و مکانیکی. کتاب نقره‌ای: پروژه‌های بزرگ بین‌المللی کلیدگردان. برای پروژه‌های خاص که شخصا” توسط مشاورین مستقل طراحی و مدیریت می‌گردند.	کاربرد
قراردادها را به دلیل سه سیاست اصلی جدا می‌نماید	تفاوتها
قرمز: طراحی ساختمان و کارهای مهندسی عمدتا”‌ توسط کارفرما انجام می‌پذیرد. زرد: طراحی و ساخت در کارهایی که طراحی عمدتا” توسط پیمانکار انجام می‌گیرد. نقره‌ای: طراحی، تدارک و ساخت در پروژه‌های کلیدگردان با قبول تمام خدمات مهندسی، تدارک و ساخت توسط پیمانکار	سیاستهای ساخت
در هر سه، اسناد مناقصه بعنوان قسمتی از اسناد پیمان پیوست می‌شود.	اسناد مناقصه و اسناد پیمان
هر یک دارای اسناد جداگانه هستند که البته بیشتر جملات آنها مشابه است (اسناد در حول 20 نظریه‌ای تنظیم گردیده‌اند که بعنوان الزامات هر قرارداد مطرح است).	ساختار اسناد
قرمز: معمولا” برای انجام طراحی توسط کارفرما می‌باشد ولی قرارداد امکان انجام طراحی توسط پیمانکار در حد و حدودی که در قرارداد مشخص شده است را دارد. زرد: طراحی (مناسب برای مقاصد خاص) به منظور پیاده کردن نیازهای کارفرما توسط پیمانکار انجام می‌پذیرد. نقره‌ای: مناسب برای انجام طراحی‌های توسط پیمانکار که مسئولیت و دقت در اتمام کار در انطباق با نیازهای کارفرما با او خواهد بود البته با وجود کمی مستثنیات.	انجام طراحی توسط هر یک از طرفین قرارداد
*سقف آن محدود به مبلغ قرارداد می‌باشد مگر آنکه توضیح دیگری در قالب استثنائات آمده باشد. این سقف فقط متوجه پیمانکار می‌گردد. *نسبت به معایبی که ناشی از عملکرد پیمانکار است محدودیت ندارد و برای موارد دیگر نامشخص است. *مشتمل بر ضررهای مترتبی است که از بابت عدم انجام تعهدات، قصور، و یا هر برخورد غیرقانونی پیمانکار انجام گرفته باشد و پیمانکار مسئول است. قراردادمسکوت است‌‌وبنابراین‌بوسیله قانون قرارداد که کارگاه در آن ایالت واقع شده است پوشش پیدامی‌کند (مترجم: قوانین جاری ذیربط مربوط به آن جامعه)	حدمسئولیت مالی برای‌مواردزیر: *اتلاف منابع و منافع بصورت غیرمستقیم و پیوسته‌ها *ضررهای مستقیم دیگری که در طول قرارداد حاصل می‌گردد. *ضرر و خسارتی که به اموال کارفرما وارد می‌گردد.
هر تیپ قرارداد سیاست ریسک‌پذیری مستقل (ولی ثابت شده) خود را دارد و مربوط به بخشی می‌گردد که دستیابی به اهداف را رقم می‌زنند. قرمز: کارفرما مقدار کمی از ریسک را می‌پذیرد. زرد: پیمانکار بیشترین ریسک را پذیرا است لیکن کارفرما هنوز مقداری ریسک را دارا می‌باشد. نقره‌ای: ماهیتا” پیمانکار تمام ریسک را پذیرا است. زمان و هزینه از دو بعد مختلف تحت تاثیر عوامل ریسک می‌باشند. بعضی از حوادث به گونه‌ای هستند که حتی سود پیمانکار را نیز می‌بلعند. کارفرما / مشاور در رسیدن به توافق برای تعیین میزان زمان و هزینه اضافی مشورت می‌کنند. معمولا” مشاور می‌تواند تعیین کننده باشد.	پذیرش ریسک مالی
قرمز و زرد: در این تیپ قراردادها اشاره به کارفرما و مهندس مشاور دارد (شخصی که ممکن است لزوما” مهندس هم نباشد). مهندس مشاور نماینده تام‌الاختیار کارفرما است که ممکن است برای مواردی توسط پیمانکار محدود شده باشد. نقره‌ای: صرفا” اشاره به کارفرما دارد اما ممکن است منتسبی از جانب وی بعنوان نماینده عمل کند. در تمام قراردادها اشاره به پرسنل کارفرما می‌گردد و یا منتسبین در انجام وظایف وی. مهندس مشاور (و یا کارفرما در کتاب نقره‌ای) ملزم است که هر موضوعی را با مشورت با طرفهای ذینفع حل و فصل کند. در صورتی که توافق حاصل نگردید آنگاه می‌تواند با اخذ تصمیم عادلانه در انطباق با مفاد قرارداد و احتساب تمام شرایط، عمل نماید.	نقش کارفرما و نمایندگانش
پیمانکار متعهد است بگونه‌ای که پیمانکار دست دوم مطرح نمی‌باشد. در شرایط انتخاب پیمانکار دست دوم، مسئولیتهای عملکردی او متوجه کارفرما نمی‌باشد.	پیمانکار دست دوم
اختلافات در درجه اول به هیات حل اختلاف که متشکل از یک یا سه نفر است ارجاع می‌شود. اگر مورد اعتراض طرفی واقع نگردید رعایت آن برای طرفین الزام‌آور می‌گردد. شرایط عمومی قرارداد حل اختلاف در قالب پیوست ضمیمه اسناد قرارداد ارائه می‌گردد. اگر توافق حاصل نشد هر طرف فردی را معرفی می‌کند تا توافق دوستانه انجام پذیرد. اگر در این حالت نیز توافق بدست نیامد موضوع به حکمیت بین‌المللی متشکل از سه حکم تحت قوانین ICC ارجاع می‌شود و یا هر تصمیم غیری که توسط طرفین توافق شود.	حل اختلاف

فرم مختصر قرارداد FIDIC برای کارهای ابنیه و مهندسی نسبتا” کوچک، کارهای ساده، کارهای تیپ و یا کارهای با مدت اجرای کم که نیاز به استفاده از پیمانکار دست دوم تخصص ندارد و طرفهای آن تنها کارفرما و پیمانکار هستند، توصیه می‌گردد. قرارداد این امکان را برای کارفرما مهیا نموده است که شخص مورد تاییدی را با اختیار تام از جانب خود تعیین و معرفی نماید.

تعهدات کارفرما که در فرم مختصر قرارداد منظور گردیده است، عبارتند از:

* هر گونه عملکرد ناشی از نیروهای طبیعی که کارگاه و کار را متاثر نماید. حوادثی که قابل پیش‌بینی نبوده و از هر پیمانکار با تجربه‌ای منطقا” اتخاذ تدابیر حفاظتی برای آن مودر انتظار نبوده است.

* هرگونه موانع و شرایط فیزیکی غیر از شرایط جوی که در زمان اجرا، کارگاه را متاثر نماید. موانع و شرایطی که منطقا” توسط هر پیمانکار با تجربه‌ای قابل پیش‌بینی نبوده است. به شرط آنکه پیمانکار بلافاصله کارفرما را از وقوع آن مطلع نماید.

* هرگونه خسارتی که اجتناب‌ناپذیر بوده و در انجام تعهدات پیمانکار در اجرای کار و برای رفع نقائص، انجام پذیرفته باشد.

توضیحات لازم برای راهنمایی در پشت فرمهای قرارداد آورده شده است.

فرم کوتاه قرارداد اشاره به پیوستی دارد که در آن نحوه پرداخت و قیمت‌گذاری قرارداد برای هر یک از موارد زیر تعیین شده است.

قیمت مقطوع

 * LUMP SUM PRICE

قیمت مقطوع با قیمتهای واحد

* LUMP SUM PRICE WITH SCHEDULE OF RATES

قیمت مقطوع با فهرست مقادیر

* LUMP SUM PRICE WITH BILL OF QUANTITIES

قیمت متعادل با فهرست مقادیر کار

* REMEASUREMENT WITH TENDER BILL OR QUANTITIES

قیمت برطبق هزینه‌های انجام شده

* COST REIMURSABLE

پرداختها براساس ارائه صورت‌وضعیتهای ماهانه پیمانکار به کارفرما و پس از بررسی وی بصورت علی‌الحساب پرداخت انجام می‌پذیرد. صورتحساب نهایی زمانی توسط پیمانکار به کارفرما ارائه می‌شود که مبلغ نهایی قرارداد پرشده باشد.

4- مروری بر اسناد GCC

GENERAL CONDITIONS OF CONTRACT FOR WORKS OF CIVIL ENGINEERING CONSTRUCTION GCC 1995

آخرین باری که اسناد GSS مورد تجدیدنظر قرار گرفت در سال 1990 بود. انستیتو مهندسی عمران افریقای جنوبی در صدد بازنگری در این ضوابط است قرار است تا پایان سال 2003 میلادی انجام پذیرد.

5- مروری بر اسناد JBCC

THE JOINT BUILDING CONTRACTS COMMITTEE

این موسسه در سال 1972 تاسیس شده و توسط اشخاص حرفه‌ای در صنعت ساخت در افریقای جنوبی اداره می‌شود.

واحدهای تاسیس کننده این مشارکت عبارتند از:

* انجمن مدیران پروژه ساخت

* انجمن نقشه‌برداران افریقای جنوبی

* فدراسیون صنعت ساخت افریقای جنوبی

* انجمن مهندسان مشاور افریقای جنوبی

* انستیتوی معماران افریقای جنوبی

* انجمن مالکان صنعتی افریقای جنوبی

* کمیته تخصصی مهندسان پیمانکار

هدف این موسسه استانداردسازی اسناد ساخت و ساز است که باعث بالا بردن کارایی و کارآمدی فرآیند ساخت می‌گردد. ضوابط مربوط به این موسسه اولین بار در سال 1991 انتشار یافت که در سال 2000 نیز مورد بازنگری قرار گرفت. اکنون ضوابط این موسسه در سراسر افریقای جنوبی و خارج از محدوده قاره افریقا نیز مورد استفاده قرار دارد.

ضوابط JBCC در جهت بهره‌گیری از مزایای استانداردسازی تنظیم گردیده و مدارک اجرایی خوبی است که دارای توازن تقسیم ریسکهای ساخت بین طرفهای ذینفع می‌باشد. ضوابط دارای مراحل روشن، متوازن و قابل اجراست. حقوق و تعهدات آن در صورتیکه بدرستی و در رعایت کامل انجام پذیرد موجب حفظ منافع کارفرما، پیمانکار و پیمانکار دست دوم نیز می‌گردد. ضوابط تجدیدنظر شده درسال 2000 می‌تواند برای هر نوع از پروژه‌های ساختمانی بکار رود. البته باید متذکر گردد که ضوابط 2000 اگر مجموعا” با هم بکار برده شود قابل استفاده مطلوب بوده و بکاربردن قسمتی از آن با فرمهای متفاوت قرارداد آن نتیجه مطلوب را که باید حاصل نمی‌نماید.

سند موافقت‌نامه اصول ساخت (PRINCIPAL BUILDING AGREEMENT) هسته اصلی اسناد را تشکیل می‌دهد که از 9 بخش تشکیل یافته است. بخش نخست آن تعاریف عناصر و عباراتی است که برای اولین بار در مجموعه بکار گرفته می‌شوند. بخش آخر آن نمایش متغیرهایی است که موافقتنامه را تکمیل می‌کنند. موافقتنامه مشتمل بر رعایت نکات استانداردی است که در اجرای پروژه‌های دولتی موردنیاز می‌باشد.

جدول 2 – خلاصه مشخصه‌های اسناد JBCC

مشخصه‌ها	موارد
مناسب برای بکارگیری در صنعت ساختمان سازی برای کارهایی است که توسط کارفرما و یا نماینده او تغییرات مربوط به طراحی، در هماهنگی با مشاور اصلی پروژه انجام می‌گیرد.	کاربرد
فقط مناسب است برای طراحی‌هایی که در انطباق با سیاست ساخت کارفرما انجام پذیرفته باشد.	سیاستهای ساخت
اسناد مناقصه بعنوان بخشی از اسناد قرارداد منظور می‌شود.	اسناد مناقصه و اسناد پیمان
اسناد جداگانه‌ای با عبارات مشترک در هر سند تکرار می‌شود.	ساختار اسناد
پیمانکار مسئول طراحی کارهای دائمی نیست ولی بهرحال پیمانکار دست دوم متخصصی را می‌توان مشخص و انتخاب نمود تا مسئولیت طراحی کاری را که از طریق پیمانکار به کارفرما ارجاع می‌شود، عهده‌دار شود.	انجام طراحی توسط هر یک از طرفین قرارداد
* بعنوان شرایط تکمیلی می‌تواند مورد توجه قرار گیرد. * برای عیوبی که در حد مسئولیت پیمانکار است محدودیت ندارد. در موارد دیگر تعیین تکلیفی نشده است. * پیمانکار مسئول جبران خسارت فیزیکی از هر نوع است. حد مسئولیت مالی پیمانکار در این مورد برابر است با میزان بیمه‌ای که برای قرارداد انجام شده باشد. * پیمانکار برای مدت 5 سال از زمان تکمیل پروژه مسئولیت هرگونه عیب‌و نقص ایجاد شده در پروژه را دارد.	حدمسئولیت مالی برای‌مواردزیر: * اتلاف منابع و منافع بصورت غیرمستقیم و پیوستها * ضررهای مستقیم دیگری که در طول قرارداد حاصل می‌گردد. * ضرر و خسارتی که به اموال کارفرما وارد می‌گردد. * عیوب پنهان
میزان پذیرش ریسک بر مبنای اینکه کدامیک از طرفین بهتر می‌توانند با آن برخورد نمایند، تثبیت شده است.	پذیرش ریسک مالی
نماینده اصلی اختیار مسئولیت تام دارد که نسبت به مفاد قرارداد تصمیم‌گیری نماید و ممکن است کارفرما را نیز در مواردی کنار بزند. نماینده اصلی وظیفه دارد که هر موضوعی را با مشورت با طرفین حل و فصل نماید و اگر توافقی حاصل نشد باید نسبت به اتخاذ تصمیم منصفانه در چارچوب مفاد قرارداد و شرایط بوجود آمده، اقدام نماید.	نقش کارفرما و نمایندگانش
نظر بر این است که پیمانکاران دست دوم تعیین و انتخاب شده باشند مثل پیمانکاران دست دومی که توسط نماینده اصلی و با مشورت با پیمانکار تعیین می‌شوند. با انتخاب پیمانکار دست دوم از تعهدات پیمانکار اصلی کاسته نخواهد شد و عینا” مانند حالتی است که پیمانکار دست دوم وجود ندارد. البته پیمانکار برای آن موارد که پیمانکار دست دوم منتخب می‌گردد، متعهد نخواهد بود. فرم قرارداد دست دوم (پشت به پشت) برای این منظور تهیه شده که انتخاب پیمانکاران را آسانتر نماید.	پیمانکار دست دوم
نظر بر این است که مبلغ قرارداد و زمان تکمیل کار، تحت شرایطی قابل تغییر و تصحیح باشد. درخواست برای استفاده از این شرایط باید در دوره همان زمان آگاهی از اتفاق که از موارد طرح دعوی است، انجام پذیرد. در غیر اینصورت قابل ترتیب اثر نخواهد بود.	مراحل اعتراض
در کارهای دولتی اختلافات قراردادی به ضوابط و مقررات ارجاع داده می‌شود. شروع، طرح و بررسی موضوع باید در فاصله یکسال از زمان وجود اختلاف، انجام پذیرد، در غیر اینصورت دعوی مشمول مرور زمان می‌گردد. در قراردادهای غیر دولتی حل اختلاف به میانجی‌گری و یا حکمیت ارجاع می‌شود.	حل اختلاف

موافقتنامه کارهای جزئی برای بکارگیری در موارد زیر طراحی شده است:

کارهای جزئی و ساده که می‌توان با تنظیم یک موافقتنامه و بصورت قیمت مقطوع، انجام داد.

برای مواردی که کارفرما فقط یک نماینده را برای مدیریت قرارداد تعیین می‌کند.

کارفرما پیمانکار متخصص را مستقیما” برای عملیات نصب انتخاب نموده که انجام کار توسط پیمانکار اولیه مقدور نمی‌باشد.

موافقتنامه برای استفاده در مورد پیمانکارانی که از توان اجرایی پایین و یا متوسطی برخوردار هستند مناسب است. معمولا” در اینگونه کارها، کارفرما شخصا” تعهدات عمده مربوط به کار، مسئولیتهای ریسک ساخت و تعهدات کلی بیمه حفاظتی دو طرف را عهده‌دار است.

این موافقتنامه برای استفاده در مواردی که کارفرما پیمانکار دست دوم را مشخص و انتخاب می‌نماید و یا مواردی که مبلغ پیمان مشمول تعدیل است، مناسب نخواهد بود.

این موافقتنامه برای کارهایی که دارای طبیعت پیچیده هستند و یا زمان اجرای کار بالغ بر 9 ماه می‌باشد و یا کارهایی که نقشه‌های اجرایی آن در زمان مناقصه کامل نیست، مناسب نمی‌باشد.

طرفهای اینگونه قراردادها معمولا” کارفرما و پیمانکار هستند. شرایط قرارداد ایجاب می‌نماید که کارفرما شخصی را به نمایندگی از طرف خود معرفی نماید که دبیری قرارداد را عهده‌دار گردد و تسهیلات لازم برای پرداختهای پیمانکار را فراهم نماید.

مروری بر ضوابط NEC

ضوابط NEC یکپارچه بوده و دارای مجموعه قراردادهای چند انضباطی است که برای پروژه‌های مهندسی و ساخت بکار می‌رود. این اسناد کارهای ساخت و مجموعه کارهای تخصصی مربوط به آن را پوشش می‌دهند. اولین سری این مجموعه در سال 1985 تدوین شد. زمانی که شورای موسسه مهندسان سیویل لندن عهده‌دار بازنگری اساسی در سیاستهای قراردادی شده بود، با این هدف که نیازها را برای یک اجرای خوب شناسایی نماید، بارها توسط متخصصین مهندسی و ساخت نسبت به کمبودهای موجود در این زمینه اعلام نیاز شده بود. بنابراین دستیابی به ضوابط قراردادی جدید ضروری جلوه می‌نمود. ضوابطی که بتواند با فرآیندهای مدیریتی نو که بوجود آمده است هماهنگ باشد

قرارداد مهندسی و ساخت (ECC) فراتر از یک قرارداد است. در آن هماهنگی سه مولفه کلیدی زیر مطرح می‌گردد:

* شرایط عمومی و خصوصی قرارداد

* مدیریت ریسک

* مدیریت پروژه و فرآیند

که با اعمال مدیریت فرآیند، زمان حقیقی قراردادها حاصل می‌شود. در چنین حالتی ممکن است ضروری باشد که کارها از جاهای مختلف در جبهه‌های متفاوت آغاز شوند. در این فرآیند مدیریتی انجام دستورات، جبران حوادث، اخطارهای اولیه و مدارک پشتیبانی‌کننده در مورد اینکه کارها کی، چگونه و چطور و توسط چه کسی (مدیر پروژه، پیمانکار و نظارت) باید انجام پذیرد، مشخص گردیده است.

ویژگی خاص مدیریت پروژه / فرآیند برای قراردادهای مهندسی و ساخت بکارگیری مدیریت زمان است که روش آن در جدول زیر خلاصه شده است.

پیمانکار بدون آنکه پوشش جبرانی مشمولش شود باید اقدامات لازم را انجام دهد.

از پیمانکار خواسته می‌شود که ظرف مدت سه هفته پیشنهاد گزینه خود را ارائه نماید. مدیر پروژه ظرف دو هفته بعد از آن باید پاسخ خود را ارائه نماید.

اگر موضوع بگونه‌ای است که پیمانکار باید از نظر مبلغ کار و زمان تکمیل پروژه مورد پوشش قرار گیرد، مدیر پروژه باید معمولا”‌، ظرف یک هفته تصمیم لازم در این مورد را اتخاذ نماید.

وقتی از موضوعی آگاه می‌گردیم که ممکن است موجب موارد زیر شود، باید سریعا” طرفهای دیگر را مطلع نماییم: * افزایش مبلغ نهایی کار * تاخیر در زمان تکمیل * لطمه دیدن اجرای کارهای دردست اجرا (توضیح: پیمانکار باید مدیر پروژه را ظرف دو هفته از اطلاع موضوع برای انجام اقدامات لازم و جبران آن، مطلع نماید.

طرفها باید به محض اطلاع تشکیل جلسه داده و نحوه جبران و کاهش عوارض آن را بررسی نمایند.

تذکر:هرگونه اعتراضی که در انجام مراحل بالا حاصل شود موضوع به حکم منعکس گردیده تا وی اعلام نظر نماید. اعتراض نباید دیرتر از هشت هفته بعد از اینکه طرفها نسبت به اقدام طرف مقابل معترض گردند، به حکم انعکاس یابد. حکم ظرف هشت هفته از زمان دریافت اولین اعتراضیه تصمیم خود را اعلام می‌نماید.

دیاگرام: مدیریت فرآیند قرارداد در ضوابط ECC

ضوابط ECC هماهنگی در کار و کار گروهی را تشویق کرده و هدف بهره‌گیری از فرصتها برای همدلی طرفها را دنبال می‌کند.

همدلی به منظور همکاری با یکدیگر بگونه‌ای که برای طرف مقابل و خدماتی که در پروژه باید انجام شود، مناسب باشد. هیچ نشریه استانداری برای تشریح همدلی وجود ندارد. ولی بهرحال از مفاهیم کلیدی است که اگر در فرآیند یک تدارک قرار است سودی حاصل شود تنها از طریق این همکاری صمیمانه حاصل خواهد شد. شاید بتوان واژه‌های کلیدی آن را بصورت زیر نام برد:

تعاون، یکرنگی، استانداردهای مشارکتی، اهداف مشترک، احترام به خواسته طرف مقابل و اعتمادسازی. همدلی در اینجا به معنی تقسیم هزینه‌ها، ریسکها و عواید است. همدلی به مراتب فراتر از مشارکت بخش دولتی و خصوصی آن هم با تعابیر حکومتی آن است.

بنابراین فقط در این صورت است که دستاوردهای زیر حاصل می‌گردد:

کنترل موثر تغییرات، توافق سریع در زمانها، برخوردهای مفید و با کیفیت، پیش‌بینی قریب به یقین از هزینه‌های نهایی، دقت بیشتر در پیش‌بینی زمان پایانی کار، پیش آگاهی از ریسکها و تغییرات کارساز و بالاخره راهکار سریع برای رفع اختلافات. همچنین مدیریت ریسک و تهیه سریعتر صورتحساب نهایی را ارتقاء داده و اعتراضات قراردادی برای زمان بعد از تکمیل را به حداقل می‌رساند. برای گزینه‌های تدارک و تخصیص ریسکها از انعطاف لازم برخوردار است.

بهرحال در استفاده از ضوابط ECCممکن است لازم باشد برای موارد زیر با ایجاد تعامل عمل نماییم:

اختلافات فرهنگی، تعهدات اجرایی، الزامات آموزشی، سختگیریها و انضباط زمانی، عملکرد نسبت به اقدامات جبرانی، افزایش اسناد و کارهای دبیرخانه‌ای، صدور و پیگیری دستورات و مدارک دیگر و تفهیم فرآیند اطلاع‌رسانی سریع. بهرحال مدیریت اطلاعات در همکاری با عملیات و مدیریت فرآیند بکار برده می‌شود. علاوه بر آن تولید و ذخیره‌سازی مکاتبات  و دستورات و مدیریت هوشمند و فعالیتهای آموزشی در این همکاری مورد استفاده خواهند بود.

مشخصه‌های اصلی قرارداد مهندسی ساخت (ECC یا کتاب سیاه) در جدول (3) آمده است. یک قرارداد همکاری مطلوب بین طرفهای ذینفع زمانی حاصل خواهد شد که فرم نمونه قرارداد NEC با ضمیمه داشتن X12 (انتخاب همکاری در بین دو طرف و یا بیشتر که بر روی یک پروژه و یا برنامه کار می‌نمایند) انجام پذیرد.

جدول (3) مشخصه‌های اصلی قرارداد مهندسی ساخت (ECC یک کتاب سیاه)

مشخصه‌ها	موارد
قرارداد از نوع چند انضباطی و مناسب برای بکارگیری در هر ترکیب و در بخشهای متنوع مهندسی صنعت ساخت است. مناسب برای پروژه‌ها و تدارکات عمومی و همچنین دارای قابلیت برای موارد زیر: * کارهایی که طراحی و مدیریت آن توسط مهندس مشاوری مستقل انجام پذیرد. * و یا کارهایی که طراحی توسط مهندس مشاور انجام گرفته و مدیریت آن با مدیر پروژه است که هر دو آنها ممکن است مستقل از کارفرما و یا از جنس کارفرما باشند.	کاربرد
شش قرارداد اصلی زیر قابلیت پوشش تمام سیاستهای ساخت را دارا می‌باشند. الف: قیمت مقطوع، نسب به فعالیتها                            ACTIVITY SCHEDULE (LUMP SUM) ب: قیمت متعادل با فهرست مقادیر           BILL OF QUANTITIES (RE – MEASUREMENT) پ: پرداخت درصدی بابت انجام کامل هر فعالیت       TARGET CONTRACT WITH ACTIVITY SCHEDULE ت: پرداخت در سقف فهرست مقادیر  TARGET CONTRACT WITH BILL OF QUANTITIES ث: قیمت بر طبق هزینه‌های انجام شده                      COST REIMBURSABLE CONTRACT ج: پیمان مدیریت                                                            MANAGEMENT CONTRACT	سیاستهای قراردادی
اسناد مناقصه و اسناد پیمان جدا از یکدیگر هستند.	اسناد مناقصه و اسناد پیمان
یک سند اصلی (کتاب سیاه) با مواد کلیدی مشترک در تمام قراردادها و یک مجموعه از مواد اصلی اختیاری که برای ایجاد شرایط ویژه هر قرارداد انتخاب می‌شوند. مواد ثانوی اختیاری دیگری وجود دارند که ممکن است برای بکارگیری ترکیبی از قراردادها مورد انتخاب قرار گیرند.	ساختار
طراحی توسط هر یک از طرفها به هر مقداری که حد آن در برگه داده‌های کار مشخص شده است. پیمانکار کار را بر طبق برگه داده‌های کاری انجام می‌دهد. بنابراین تکلیف اینکه اقدامات انجام شده وافی به مقصود است توسط برگه‌های کاری انجام می‌شود.	انجام طراحی توسط هر یک از طرفین قرارداد
* باید در شرایط تکمیلی نسبت به آن تعیین تکلیف شود. * برای عیوبی که در حد مسئولیت پیمانکار است محدودیت ندارد. برای موارد دیگر مشخص نشده است. * باید در شرایط تکمیلی نسبت به آن تعیین تکلیف شود. * محدود است به عیوبی که ناشی از طراحی پیمانکار بوده و در آن حد که در داده‌های قرارداد آمده است و به‌غیر از آن را قوانین محلی تعیین می‌کند.	حدمسئولیت مالی برای‌مواردزیر: * اتلاف منابع و منافع بصورت غیرمستقیم و پیوسته * ضررهای مستقیم دیگری که در طول قرارداد حاصل می‌گردد. * ضرر و خسارتی که به اموال کارفرما وارد می‌گردد. * عیوب پنهان
ترکیبی از انتخاب اصلی و ثانوی می‌تواند سیاست توزیع ریسک را در دامنه تقریبا” نامحدودی متوجه هر بخش صنعتی محلی نماید. علاوه بر استفاده از تسهیلات جبران حوادث کارفرما ممکن است تنها برای ریسکهای خاص در صورت وقوع مجبور به پرداخت باشد که پیمانکار ملزم به دیدن آنها در پیشنهاد قیمت‌اش نبوده است. مبانی جبران ریسک صرفنظر از نوع ریسک یکسان است. با درنظر گرفتن زمان و پول مناسبی که در یک مظنه قیمت و در همان زمان ارائه می‌شود. پیمانکار با تشریح ردیفهای هزینه و منظور نمودن ضریب بالاسری و سود مقرر، پیش‌بینی مالی و زمانی مربوط به جبران حادثه را در آخرین برنامه توافق شده خود ارائه می‌نماید. مدیرپروژه آن را پذیرفته یا درخواست گزینه قیمتی دیگری نموده و یا برآورد خود را برای جبران ارائه می‌نماید.	پذیرش ریسک مالی
در این قرارداد برای مدیر پروژه  و ناظر محدودیتی در وظایفشان بعنوان نمایندگان کارفرما، نیامده است. البته ممکن است محدودیتهایی در قرارداد خدماتی ایشان با کارفرما، تعیین شده باشد. اگر پیمانکار تصمیم آنها را نپذیرد می‌تواند موضوع را برای حل به میانجی مرضی الطرفین مستقلی ارائه دهد که با نظر دو طرف انتخاب گردیده و هزینه ‌آن به تساوی پرداخت می‌شود.	نقش کارفرما و نمایندگانش
پیمانکار متعهد است بگونه‌ای که پیمانکار دست دوم مطرح نمی‌باشد. قرارداد پشت به پشت پیمانکار دست دوم (NEC) یا (ECSS) ENGINEERING & CONSTRUCTION SUBCONTRACT و یا قرارداد مختصر مهندسی و ساخت در این موارد استفاده می‌شود. قرارداد مختصر مهندسی و ساخت را ENGINEERING & CONSTRUCTION SHORT SUBCONTRACT (ECSS) می‌توان بجای قرارداد پشت به پشت پیمانکار دست دوم، بکار برد.	پیمانکار دست دوم
تحت عنوان لیست کارهای جبرانی امکان افزایش زمان و پرداخت اضافی، فراهم شده است. مدیر پروژه و پیمانکار هر دو موظف گردیده‌اند که به محض بروز اینگونه حوادث یکدیگر را مطلع نمایند. در درجه اول باید یکدیگر را مطلع نموده و سپس مظنه‌گیری در زمان محدود باید انجام گیرد.	مراحل اعتراض
تمام اختلافات مطروح برای حل و فصل به میانجی غیر وابسته ارجاع می‌شود. تصمیم گرفته شده، نهایی است و دو طرف تا زمانی که توسط مراجع قضایی مورد تجدیدنظر قرار نگرفته است مجبور به رعایت آن هستند. طرفهای ذینفع در زمان انعقاد قرارداد طی یک قرارداد دیگر میانجی را انتخاب می‌نمایند. پرداخت هزینه میانجی به تساوی انجام می‌گیرد. اگر هر طرف ناراضی باشد، طرف دیگر را از اینکه موضوع به محاکم قضایی رجوع می‌دهد، مطلع می‌نماید، مشروط به اینکه چنین روشی در داده‌های قرارداد از بین میانجی‌گری و یا دعوی قضایی مورد توافق واقع گردیده باشد.	حل اختلاف

فرم مختصر قرارداد NEC که به اختصار (ECSC) یاد می‌شود اولین چاپ آن در سال 1999 انجام پذیرفته و در آن هیچ قیدی برای کارفرما  وجود ندارد. دامنه اختیارات توسط کارفرمایان تعیین می‌گردد به‌گونه‌ای که ابتکار عمل در مورد فهرست بهایی که بر یکی از مبانی زیر استوار است، در اختیار وی باشد:

* پرداخت درصدی نسبت به انجام هر فعالیت که قیمت مقطوع هر یک از فعالیتها در فهرست آماده باشد.

* پرداخت بر مبنای فهرست مقادیر کار انجام شده.

پرداختها در فاصله‌های زمانی تعریف شده بر مبنای انجام شدن کامل فعالیت و یا صورت وضعیت ارائه شده با نرخ فهرست‌بها انجام می‌گیرد.

مناسب‌ترین کاربرد فرم مختصر قرارداد برای موارد زیر است:

کارهای تیپ، تکراری با مدت اجرای کوتاه

کارهایی که نیاز به تکنیکهای مدیریتی پیشرفته نداشته باشد

کارهایی که کمترین ریسک را متوجه تدارک کننده و پیمانکار دارند

کارهایی که در زمان شروع اجرا توسط پیمانکار، تمام طراحی‌های آن تقریبا” تکمیل شده باشد.

انتخاب فرم نمونه مناسب قرارداد

در انتخاب فرم نمونه مناسب قرارداد از مجموعه فرمهای راجع JBCC, GCC, FIDICو NEC کارفرمایان باید عوامل زیر را در تصمیم‌گیری نسبت به نوع قرارداد مورد مداقه قرار دهند:

* تخصصی بودن سطح کارها

* توانمندی مدیریتی: قابلیتها و انتظارات طرفهای ذینفع و نمایندگانشان

* نیازهای حاکم بر استفاده از نوع خاص قرارداد و سیاستهای قیمت‌گذاری مانند:

مدیریت ساخت

انجام طراحی توسط کارفرما

پیمان مدیریت

طرح و ساخت

ساخت و توسعه

پرداخت درصدی

پرداخت بر مبنای فهرست مقادیر

پرداخت بر مبنای هزینه‌های انجام شده

پرداخت محدود به سقف

مشارکت

 *نیازهای مربوط به:

مشخصات فنی / مدیریت ریسک

قراردادهای پشت به پشت در بکارگیری انواع پیمانکاران دست دوم

مدیریت زمان و هزینه در برخورد با ناملایمات

* قابلیتها و ظرفیتهای منابع انسانی ماهر / تمایل بدنه کارفرما در بعهده‌گیری فرآیند مدیریتی قراردادهای مهندسی سیویل و ساختمانی، بطور خاص (برای مثال در استفاده از فرم قرارداد JBCC برای کارهای ساختمانی و فرم قرارداد مهندسی سیویل مربوط به FIDIC)

* نیازهای آموزشی

* استانداردسازی یک سیستم که قابلیت تطابق با هر انضباط کاری و سیاست قراردادی در یک قرارداد مربوط به کارهای مهندسی و ساخت با تمام تدارکات لازم را داشته باشد. مثل تدارک کالا، خدمات حرفه‌ای و خدمات دیگری که در سری از اسناد مطرح بوده و اسناد دارای فلسفه مشترک و فرآیندهای مدیریتی و شناختی یکسان هستند.

فرم منتخب برای قرارداد جدید باید در وحله اول با سیاستهای قراردادی و قیمت‌گذاری مطابقت داشته باشد.

جدول 4 ضوابط استاندارد را در رابطه با سیاستهای قراردادی و قیمت‌گذاری برای هر نوع قرارداد مشخص می‌نماید.

جدول 2 منطق حاکم در تصمیم‌گیری را بیان می‌نماید در مورد اینکه برای هر کاربرد باید کدام یک از قراردادهای هر سری را بکار گرفت.

انتخاب فرم مناسب قرارداد قسمت اعظم تفکر لازم برای بهبود تحول یک پروژه است. این انتخاب حرکتی تصمیم‌ساز است که باید توسط دستگاه اجرایی انجام پذیرد.

بله

کتاب زرد سری FIDIC

کتاب قرمز سری FIDIC

اصول موافقتنامه ابنیه سری JBCC

قرارداد مهندسی وساخت

کتاب نقره‌ای سری FIDIC

فرم مختصر قرارداد و شرایط عمومی سری FIDIC یا فرم مختصر قرارداد مهندسی و ساخت NEC

سیاست قراردادی چگونه است؟ انجام طراحی توسط کارفرما طراحی وساخت / توسعه و ساخت پیمان مدیریت مدیریت ساخت

آیا کار موردنظر در انطباق با موارد زیر است: · از نوع کارهای تیپ یا تکراری با مدت اجرای کوتاه. · تقریبا” هیچگونه نیازی به استفاده از تکنیکهای مدیریتی پیشرفته ندارد. · کمترین ریسک را متوجه تدارک کنننده و پیمانکار دارد. · در زمان شروع اجرا توسط پیمانکار، تمام طراحی‌های آن تقریبا” کامل است.

	جدول 2- انتخاب فرم مناسب قرارداد برای کارهای مهندسی و ساخت توضیح: سری اسناد GCC را بعد از اینکه بازنگری شدند می‌توان به شکل فوق اضافه نمود.

جدول 4: ضوابط مربوط به رعایت سیاستهای ساخت و قیمت گذاری

ملاحظات	NEC قرارداد مهندسی و ساخت تجهیزات (NEC-Ecc2)	NEC قرارداد مختصر مهندسی و ساخت تجهیزات (ECSC)	FIDIC قرارداد شرایط عمومی ساخت‌وابنیه‌وکارهای‌مهندسی (انجام‌طراحی توسط کارفرما) کتاب قرمز	FIDIC قرارداد شرایط عمومی‌طراحی‌وساخت (کتاب زرد)	FIDIC قرارداد شرایط عمومی پروژه­های EPC/ کلید گردان (کتاب نقره­ای)	FIDIC SHORT فرم مختصر قرارداد و شرایط عمومی (کتاب سبز)	JBCC موافقت­نامه اصول ابنیه	JBCC موافقت­نامه کارهای جزئی
سیاست قراردادی
مدیریت ساخت	√	×	×	×	×	×	×	×
طراحی توسط کارفرما	√	√	√	×	×	√	√	√
پیمان مدیریت	√	×	×	×	√	×	×	×
طراحی – ساخت	√	√	×	√	√	√	×	×
توسعه و ساخت	√	√	×	√	√	√	×	×
مبانی قیمت گذاری						ضوابط استانداردی ندارد
درصدی نسبت به فعالیت	√	√	×	√	√		√	√
فهرست مقادیر	√	√	√	√	×		√	√
هزینه­های انجام شده	√	×	×	×	×		×	×
محدود به سقف	√	×	×	×	×		×	×
قرارداد دست دوم پشت به پشت	دو نمونه قرارداد استاندارد دست دوم موجود است (دست دوم ساخت تجهیزات (ECS) و قرارداد دست دوم مختصر مهندسی و ساخت (ECSS). فرمهای ECC2 و ECSC را نیز می‌توان بعنوان اسناد قرارداد دست دوم بکار برد.		در دسترس نیست				موافقت نامه دست دوم انتخابی یا اختیاری موجود است	در دسترس نیست

درصدی نسبت به فعالیت، که درصورت داشتن یک فعالیت مانند قرارداد قیمت مقطوع می­گردد.

نکته: GCC پس از تجدید نظر شدن می­تواند به جدول فوق اضافه گردد.

- پیوست یک: مزیت­های فرم جدید قرارداد مهندسی و ساخت

- نظریه مطرح در ضوابط آفریقای جنوبی برای قبول فرم قرارداد مهندسی و ساخت

فرم قرارداد مهندسی و ساخت قابل قبول فرمی است که بدون بکارگیری شرایط عمومی قابل استفاده باشد.

نظریه­های اساسی

1) اضافه نمودن مواد غیر منطقی در اسناد موجب برخورد غیرمنصفانه و تبعیض‌آمیز با منافع هر طرف می­گردد.

برهان: عبارات فراوانی وجود دارند که توسط آن هر طرف که معمولاً متوجه پیمانکار است قربانی تبعیض واقع می­گردد، مانند: اختیار صدور اخطارهای سریع بدون دلیل

2) داشتن شرایط مناقصه کاملاً جدا از شرایط قرارداد به منظور مجاز نمودن استفاده از الگوهای استاندارد.

برهان: بی­دلیل است که برای اطمینان از اینکه مناقصه گران در پیشنهادشان چیزی را اضافه ننمایند آنها را مقید به مطالعه و رعایت شرایط قرارداد نمائیم. کاربرد الگوهای استاندارد از این بابت دارای محاسنی است که کاربران به محض آشنایی با آن مشتری خواهند گردید.

3) لباس آماده برازنده مشخصات فنی خاص، روشهای قیمت­گذاری و برآورد نخواهد بود.

برهان: کسانی که اسناد از پیش آماده را تهیه می­کنند قصدی برای هم خوانی آن با مشخصات خاص و یا روشهای قیمت­گذاری، ندارد بنابراین از این بابت همتی به خرج نرفته و اسناد قابلیت انعطاف لازم را ندارند.

تذکر: در قراردادهایی که با اجبار سرمایه­گذار خارجی استفاده از فرمهای دیکته شده مطرح می­گردد با استفاده از این نظریه می­توان از افتادن در مشکلات بعدی ناشی از بکارگیری آن فرمها اجتناب کرد.

4) بوضوح وظایف و مسئولیتهای افراد درگیر را تعیین نموده و برای بکارگیری در سیستم مدیریت ذیربط، مناسب باشد.

برهان: مسلماً ضروری است که طرفهای ذینفع باید کاملاً از سیستم مدیریت بکار رفته در هر پروژه واقف باشند، البته تا آن جا که بنا بخواسته خودشان در شرایط عمومی پیمان درگیر گردیده­اند.

5) نماینده تعیین شده از طرف کارفرما باید از جانب وی تام­الاختیار باشد.

برهان: این امر برای تصمیم­گیریهای سریع و جلوگیری از برداشتهای متفاوت، ضروری می­باشد.

6) برای هر یک از پروژه­ها ضریب ریسکی منظور شود و آنرا متوجه طرفی نمایند که بهتر می­تواند آنرا مدیریت، پیش‌بینی و هدایت نماید.

برهان: این مقرون به صرفه و منطقی نیست که طرفی را مسئول پذیرش کامل ریسک گردانیم در حالیکه طرف مقابل از قدرت جذب خوبی برخوردار است.

7) فرجه­هایی برای انجام پرداخت­های میانی به شرکتها تعیین شود و در صورت عدم پرداخت در آن مهلت بصورت اتوماتیک حق دریافت مبلغ جبرانی مشتمل بر سود نسبتاً زیاد برای شرکت برقرار گردد. دلیل بالا بودن نرخ سود، جریمه کردن طرف خاطی برای عدم تکرار در موارد آتی است.

برهان: برقراری جریان کافی پول برای انجام هر کاری ضروری است، بنابراین هر اقدامی که موجب ارتقای این جریان شود پسندیده است.

8) از انعطاف منطقی لازم برای هم خوانی در امور اداری بخش دولتی و خصوصی صنعتی برخوردار بوده و این انعطاف البته تاحد معینی، برای موارد زیر نیز فراهم باشد: حق انتخاب در موارد، مهلت­های متفاوت برای پرداخت سطوح مختلف تضمین، درصدهای نگهداری تضمین، جریمه­ها، مهلت­های رفع عیوب، محدودیتهای تعهدات برای عیوب پنهان و بیمه­های قرارداد.

برهان: تمام قراردادها در بعد وسیعی با یکدیگر تفاوت دارند. بنابراین وجود انعطاف در اسناد قرارداد سطوح استفاده از مناسب ترین گزینه­ها را در هر قرارداد، افزایش می­دهد.

9) روابط قراردادی بین پیمانکار و تمام پیمانکاران دست دوم را صرفنظر از اینکه از طریق انتخاب، انتساب و یا با اولویت محلی داخل شده باشند با حقوق و شرایط یکسان در قرارداد دست دوم مطرح نماید.

برهان: مطلوب­تر آنست که پیمانکاران دست دوم تماماً بر مبانی فرم قراردادهای استاندارد طرف قرارداد قرار گیرند. تنها در این صورت است که در مقابل اجحافات و برخوردهای غیراصولی، محافظت می­گردند. برای دستیابی به این امر لازمست پیش نیازهای مربوط به آن در مفاد قرارداد اصلی، دیده شود.

10) افراد کلیدی تشویق شوند که از هر اقدامی برای اجتناب از اختلاف استفاده کنند. این در حالی است که برای حل سریع اختلافات روند پیش‌گیرانه حل اختلاف توسط فرد بیطرف تعیین گردیده تا در صورت بروز اختلاف مورد استفاده سریع قرار گیرد.

برهان: طرفها باید متوجه این موضوع باشند که دوری جستن از اختلافات به نفع آنها است. بهرحال ممکنست اختلافاتی بروز نماید که توسط خود طرفها مرتفع نگردد. در این گونه مواقع قابل دسترس بودن فرد بیطرف از خیلی از تأخیرها و افزایش هزینه­های ناشی از آن، جلوگیری می­نماید.

11) فرم باید مشتمل بر مفادی باشد برای حل اختلاف در مراحل اولیه و نهایی. این کار باید توسط فرد یا افراد بیطرف که گرایش خاصی ندارند، انجام پذیرد.

برهان: خود گواه است بر این مدعی

نظریه­های مطلوب

12) فرمها در محدوده وسیعی از کارهای مهندسی و رشته کارهای ابنیه حتی با منظور نمودن سیاستهای خاص کارفرمایان، قابل استفاده باشد. این مهم در صورتی قابل حصول است که از فرمهای جداگانه مربوط به یک خانواده چند انضباطی هماهنگ که هر کدام از فرمها مناسب برای یک نوع از ضوابط خرید است، استفاده بعمل آید. یا می­توان از یک فرم چند منظوره که گزینه­های انتخابی موجود در آن تمام محدوده ضوابط خرید را پوشش می­دهد، استفاده کرد.

برهان: یکنواختی و هم­خوانی در کارهای مهندسی و ابنیه دارای مزایای زیادی است. این یکنواختی می­تواند مشمول ضوابط نیز شود که اغلب پروژه­ها با درصدهای متفاوتی از تنوع ضوابط روبرو هستند.

13) با سهیم نمودن دو طرف در انگیزه­های مالی آنها را به تعاون و مشارکت در کارها و انجام تعهداتشان، تشویق نماید. این نتیجه همان هدف کلی است که دستیابی به راه­حلهای “هر دو طرف برنده” را در حل مشکلات حادث در طول اجرای پروژه، پیگیری می­نماید.

برهان: واضح است در یک کار گروهی، منتفع گردانیدن تمام طرفهای درگیر باید مورد ارتقاء باشد.

14) کاربرد تکنیکهایی که همدلی بین کارفرما و پیمانکاران را بطریقی که حقوق قراردادیشان محفوظ بماند، تشویق و ترویج نماید.

برهان: همدلی بین کارفرما و پیمانکار می­تواند منافع زیادی همراه داشته باشد. اما اگر قرار باشد این موضوع به قیمت تضییع حقوق قراردادی در هر طرف انجام پذیرد، نتیجه عکس از آن حاصل خواهد شد.

15) از جملات واضح و صریح استفاده شود و در جائیکه ضرورتاً پیچیدگی وجود دارد بکمک توضیحات راهنما، تشریح ارائه گردد.

برهان: استفاده از جملات صریح و روشن از اهمیت خاص برخوردار است زیرا از برداشتهای نادرست و اختلافات ناشی از آن جلوگیری می­کند. علاوه بر آن برای طرفهائی که زبان مادریشان زبان قرارداد نیست، مانند کاربران متون افریقای جنوبی، این موضوع از اهمیت خاصی برخوردار می‌گردد. ارائه توضیحات راهنما باید مختص به همان مورد گردد.

16) کارفرمایان تشویق می­شدند که برای جلوگیری از اعمال تغییرات بر روی داده­های کارهای طراحی شده، از تمام اقدامات منطقی خود بهره جویند. بهرحال در صورت وجود تغییرات، قرارداد باید تسهیلات مربوط به قیمت گذاری آنرا قبل از اجراء فراهم نموده باشد.

برهان: وجود تغییرات در قراردادها معمولاً اجتناب ناپذیراست. ولی از آنجائیکه این موضوع منبع بروز اختلاف و تاخیر است باید تاحد ممکن تقلیل داده شود.

17) شامل مواد مناسبی باشد برای تخمین میزان پرداختهای میانی که با روشهای ارزیابی ماهیانه کاملا” متفاوت باشد.

برهان: ارزیابی بر مبنای زمان عموما” مناسب‌ترین روش برای تخمین میزان پرداختهای میانی نیست. لذا روشهای ساده‌تری از تعیین میزان پرداختها ممکن است کارسازتر باشد.

18) امکان انجام طراحی در حد از پیش تعیین‌شده‌ای را برای هر یک از طرفها، فراهم آورده گردد.

برهان: مسلما” خوبست که بعضی وقتها مسئولیتهای طراحی بین طرفها تقسیم شود. ولی اگر در اسناد قرارداد برای آن پیش‌بینی درستی انجام نپذیرد، مواردی از لوث مسئولیت پدید خواهد آمد که موجب بروز اختلاف می‌گردد.

19) در قرارداد اصلی باید قابلیتهای استفاده از فرم استاندارد قرارداد دست دوم و هم‌خوانی با اسناد دیگر فراهم آورده شود.

برهان: از جهت حفظ منافع، ‌انصاف و کارآیی لازم است که قرارداد اصلی قابلیت هم‌خوانی با قرارداد دست دوم را داشته باشد. برای مثال نگهداری کسورات حسن انجام کار در قرارداد دست دوم برای مدتی طولانی‌تر از قرارداد اصلی، اجحافی آشکار است.

20) اگر امکان تهیه جزییات کامل برای بخشی از کار در زمان انجام مناقصه فراهم نباشد، اسناد باید این قابلیت را دارا باشد که در طول قرارداد و هر زمان که داده‌های آن بخش تکمیل می‌گردد نسبت به اجرا و پرداخت مربوط به آن، اقدام انجام پذیرد.

برهان: از آنجا که تاخیر در قراردادها بدون علت نمی‌باشد و این علتها در زمان انجام مناقصه تماما” قابل شناسایی نیستند، بنابراین لازم است قرارداد از انعطاف لازم برای هضم این موارد برخوردار بوده و آمادگی سریع اجرا و پرداخت مربوط به آن را داشته باشد.

نظریه‌های فوق که به ترتیب خاصی از اولویت بیان نگردیده بهترین اصول اجرایی مستفاد شده از فرمهای ایده‌ال افریقای جنوبی است. در عمل ثابت شده که امکان پیاده کردن تمام این نظریه‌های بیست گانه در یک فرم قرارداد، مقدور نیست. اما این امر نباید مانع از آن گردد که تدوین‌کنندگان فرم قرارداد دست از تلاش خود برداشته و یا کارفرمایان از بکارگیری فرم استانداری که با بیشترین بهره‌گیری از این نظریه‌ها تنظیم می‌شود، مایوس گردند.

پیوست 2. سیاستهای قراردادی و قیمت‌گذاری

سیاستهای قراردادی متداول شامل موارد زیر هستند:

مدیریت ساخت CONSTRUCTION MANAGEMENT	مشابه پیمان مدیریت است، با این تفاوت عمده که قراردادهای تجاری مستقیما” بین کارفرما و شرکتهای مختلف منعقد می‌گردد.
طراحی و ساخت DESIGN & BUILD	پیمانکار عهده‌دار اغلب کارهای طراحی و تمام ساخت است. براساس مطالعات اولیه کارفرما و جزییاتی که خودش در اسناد مناقصه ارائه کرده است. معمولا” برای پایه یک قیمت مقطوع ارائه می‌نماید.
پدیدآوری و ساخت (توسعه و ساخت) DEVELOP & CONSTAUCT	مشابه طراحی و ساخت است با این تفاوت که کارفرما فقط طراحی مفهومی را ارائه می‌نماید و براساس آن مناقصه انجام می‌گیرد.
طراحی توسط کارفرما DESIGN BY EMPLOYER	پیمانکار تنها عهده‌دار ساخت است براساس طراحی‌های کاملی که توسط کارفرما ارائه می‌شود.
پیمان مدیریت MANAGEMENT CONTRACT	پیمانکار مدیریت بکار گمارده می‌شود تا به منظور پیشبرد عملیات ساخت پروژه که طراحی‌های آن توسط کارفرما انجام پذیرفته است، تعدادی از قراردادهای تجاری و جزء را مدیریت نماید. این قراردادها با پیمانکار مدیریت منعقد می‌گردند.
تنوع سیاستهای متداول قیمت‌گذاری عبارتند از:
مقطوع نسبت به هر فعالیت ACTIVITY SCHEDULES	پیمانکار اجرای کار را با خرد کردن شمای کار به فعالیتهای جزء، به انجام می‌رساند. برای هر فعالیت قیمت مقطوعی را ارائه داشته است که پس از تکمیل آن فعالیت، پرداخت به وی صورت می‌پذیرد.
مقطوع به فهرست مقادیر BILL OF QUANTITIES	پرداخت پیمانکار پس از تکمیل هر قلم از احجام فهرست مقادیر کار، انجام می‌شود، که برابر است با حاصلضرب نرخ پیمانکار در حجم تکمیل شده فهرست مقادیر.
هزینه‌های متعادل شده COST REIMBURSABLE	به منظور تعدیل هزینه‌های بالاسری و جبران سود پیمانکار درصدی از نرخ به وی پرداخت می‌شود. نرخ تعدیل با توجه به تغییرات نرخ‌های بازار بوده که به قیمتهای تعیین شده ردیفها، اعمال می‌گردد.
TARGET COST	پرداخت به پیمانکار بر مبانی هزینه‌های تعادلی در اتمام کار صورت می‌گیرد. به این صورت که تفاوت بین هزینه تمام شده نهایی و سقف غایی تعیین شده برای قرارداد در پایان کار بین کارفرما و پیمانکار با فرمولی که از قبل مورد توافق بوده است، تقسیم می‌گردد.

توزیع متداول ریسک بین طرفهای اصلی (کارفرما و پیمانکار) در سیاستهای قراردادی و قیمت‌گذاری متداول در جدول زیر نشان داده شده است.