3 دوره سوم – دوره طرح های جامع و تفصیلی (1345-1380 )
طرح های شهری که هم اکنون در کشور متداول است در ابتدای برنامه سوم (1342-1346 ) شکل گرفت . در طی برنامه های نیمساله سوم ، اقدامات مربوط به تهیه 17 طرح جامع شهری به عمل آمد . برخی از آنها عبارتند از تهران ، تبریز ، رشت ، اصفهان ، کرج ، قزوین ، بندر انزلی ، چالوس ، نوشهر ، سربندر ، بابل ، بابلسر ، بندر عباس و بندر لنگه . اولین طرح جامع شهری که توسط شورای عالی شهر سازی به تصویب رسید طرح جامع بندر لنگه در سال 1345 بود .
قانون ( اصلاح پاره ای از مواد و الحاق چند ماده به قانون شهرداری ) در اسفند ماه 1345 از تصویب گذشت اقدامات عمده ای که در جهت تحقق بخشیدن به اهداف برنامه ریزی شهری در ایران انجام شده است. در این سال می باشد که ضمن مواد 97تا 101 الحاقی به قانون مذکور مقررات لازم در مورد تهیه طرحهای شهری و تدوین ضوابط مربوط به آنها تاسیس شورای عالی شهرسازی تعیین حریم یا محدوده نظارت بر فعالیت ها و ساخت و سازها در شهرها ، صدور پروانه نظارت ساختمانی برای هرگونه عملیات ساختمانی در محدوده خدماتی و حریم شهرها و انطباق نقشه های تفکیکی با ضوابط برنامه ریزی شهری و طرح های توسعه شهری ، برقرار گردیده است قانون نوسازی و عمران شهری در سال 1347 تصویب و طی آن مقرراتی در مورد ضوابط نوسازی شهرها برقرار گردید .
هدف این قانون نوسازی و عمران و اصلاحات اساسی شهرها ذکر شده است تهیه برنامه های پنج ساله عمرانی و اصلاحات شهرها ، ایجاد تاسیسات شهری و توسعه و اصلاح معابر ، کیفیت کلی ارزیابی و پرداخت غرامت و دریافت حق مرغوبیت به کسانی که ملک آنها تصرف می شود . مواردی از قانون فوق الذکر می باشد . قانون تاسیس شورای عالی شهرسازی و معماری ایران در اسفند ماه 1351 از تصویب گذشت و با تصویب این قانون مواد 97و 98 الحاقی به قانون شهرداری ملغی گردید . (پرنیان 1376 )
با ابلاغ قرارداد تیپ 12 از جانب سازمان برنامه و بودجه ، تهیه طرح های شهری ( جامع و تفصیلی ) دارای قرارداد و شرح خدمات همسان می شود اگر چه این قرار داد بیشتر برای شهرهایی با جمعیت حدود 000/100 الی 000/250 نفر تنظیم شده بود ، اما در عمل به منظور تهیه طرح های شهری غالب شهرهای
مراکز شهرستانهای کشور به کار گرفته شد .
در سال 1353 با تصویب قانون در تغییر نام وزارت آبادانی و مسکن به وزارت مسکن و شهرسازی ، طرح های شهری در ایران سه طرح جامع تفصیلی و هادی را شامل شد که هر یک از طرح های یاد شده دارای تعاریف مشخص قانونی شدند .
طبق وظایفی که قانون تغییر نام به عهده وزارت مسکن و شهرسازی قرار داد . نهاد مذکور عهده دار تهیه طرح های جامع شهری گشت . در خصوص طرح تفصیلی با آنکه شهر داری ها طبق تبصره 1 ماده 23 قانون نوسازی و عمران شهری ( مصوب 1347 ) مکلف به تهیه این طرح ها بودند ، اما در عمل به دلایل مختلف وزارت مسکن و شهرسازی که از حق نظارت بر اجرای طرح های تفصیلی شهری برخوردار بود ، خود عهده دار تهیه این طرح ها نیز شد .
طرح های هادی شهر در قانون تغییر نام به منظور حل مشکلات حاد و فوری شهر و ارائه راه حل های کوتاه مدت برای شهرهایی که دارای طرح جامع نمی باشند تعریف شده بودند که با تنظیم قرارداد تیپ از سال 1353 مستقیما توسط وزارت کشور تهیه شدند .
به این ترتیب در برنامه عمرانی پنجم دستگاه های دولتی به طور کامل عهده دار تهیه طرح های شهری بر اساس شرح خدمات همسان و تصویب متمرکز آن شدند و در نتیجه طرح های شهرسازی کتملا به صورت شهرسازی آمرانه به مرحله اجرا در آمد ( مهندسان مشاور فرنهاد ، 1379 )
بعد از انقلاب اسلامی در شرح خدمات همسان تهیه طرح های جامع ، اسلاحات و تغییراتی اگر چه نه در محتوا بلکه در روش و مراحل تهیه و تصویب آن به عمل آمد ، و با عنوان طرح های توسعه ، عمران ، حوزه نفوذ و تفصیلی شهرها در سال 1363 صورت قانونی و اجرایی پیدا کرد . به علاوه تهیه و اجرای طرح های آماده سازی ، احداث شهرهای جدید و اقماری در پیرامون شهرهای بزرگ از جمله اقداماتی هستند که در این زمینه بعد از پیروزی انقلاب اسلامی انجام شده است .
8-1-4 دوره چهارم – تغییر پارادایم در مدیریت و برنامه ریزی شهری ( 1380 به بعد )
در این دوره با تصویب قانون شوراها و انجام انتخابات شوراها ، عنصر شهروندان دوباره وارد معادلات برنامه
ریزی و شهرسازی گردید در شروع این دوره از 726 شهر ، تعداد 697 شهر دارای سرح توسعه شهری بودند . تعداد 211 شهر دارای طرح جامع و تفصیلی مصوب یا در دست تهیه ، تعداد 468 شهر دارای طرح هادی مصوب یا در دست تهیه و فقط تعداد 47 شهر فاقد طرح بودند .
این تعداد طرح های توسعه شهری ، در مجموع از موفقیت نسبی کمتری برخوردار بودند و نتوانستند توسعه موزون شهرها را هدایت و زندگی شهروندان را ارتقا دهند . بنابراین با زیر سوال رفتن این نوع طرح ها و نیز شیوه مدیریت شهری که متناسب با این طرح های متمرکز و از بالا به پایین بود .
در چند سال اخیر جستجو در جهت آرایه گزینه ها شروع شده و حتی راه حل هایی نیز پیشنهاد و تصویب شده اند از جمله تصویبی طرح های ساختاری و طرح مجموعه شهری تهران و مبادرت به انجام برنامه ریزی استراتژیک تهران 80 و برخی اقدامات پراکنده شهرسازی مشارکتی .