اصول معمارى مدرسه

 رعایت اصول معمارى مدرسه

یکى از عوامل مؤثر تربیتى در آموزش و پرورش نوین، چگونگى معمارى فضاى مدرسه است. معلم، کتاب، دانش‌آموز، روش‌هاى تدریس، مدیریت آموزشى و خانواده از جمله عواملى هستند که معمولاً در فرآیند یادگیرى مؤثر هستند و مورد بررسى و کندوکاو قرار مى‌گیرند. در حالى‌که در تعلیم و تربیت جدید، فضاى فیزیکى مدرسه، نه تنها یک محیط خشک و بى‌روح و فاقد تأثیر در فرآیند یادگیرى محسوب نمى‌شود بلکه به‌عنوان عاملى زنده و پویا در کیفیت فعالیت‌هاى آموزشى و تربیتى دانش‌آموزان ایفاء نقش مى‌کند.

به‌عقیده صاحب‌نظران تعلیم و تربیت، در یک نگاه چگونگى معمارى مدارس و عناصر تشکیل‌دهنده آن نظیر رنگ، نور، صدا، تجهیزات، حیاط مدرسه و ... مى‌توانند در کنار سایر عوامل آموزشى و تربیتی، اثرات قابل توجهى بر فراگیران و دانش‌آموزان باقى گذارند. مدرسه زیبا و سرسبز، یادگیرى را آسان کرده، نشاط و شادابى را براى کودکان و نوجوانان به ارمغان مى‌آورد و متقابلاً مدرسه نامناسب و کثیف، تنگ و تاریک، خشک و بى‌روح، خمودگى و کسالت و افسردگى را براى دانش‌آموزان همراه دارد و بر میزان یادگیرى و حضور فعال و با نشاط آنان در مدرسه تأثیر منفى مى‌گذارد.

از سوى دیگر، اگر با توجه به دستاوردهاى مفید علم ارتباطات، آموزش و پرورش را نوعى اطلاع‌رسانى بدانیم، در این نگرش نیز تعلیم و تربیت دانش‌آموزان، تنها تحت‌تأثیر کلام معلم نیست بلکه عناصر متعدد دیگرى در انتقال پیام به آنان نقش دارند. به اعتقاد صاحب‌نظران این رشته، آموزش‌هاى غیرکلامى و رفتار غیربیانى بیش از سایر عوامل، در انتقال پیام به فراگیران نقش دارند. بنابراین یادگیرى تنها در کلاس درس اتفاق نمى‌افتد بلکه در و دیوار مدرسه نیز همانند معلم و کتاب براى دانش‌آموزان حامل پیام هستند و با کودکان و نوجوانان سخن مى‌گویند. دیوارهاى بلند و ضخیم، راهروهاى تنگ و طویل، محصور بودن و زندانى شدن را القاء مى‌کنند، و حیاط پرگل و سرسبز، کلاس‌هاى تمیز و داراى رنگ مناسب و دلنشین، آرامش و نشاط را تلقین مى‌نمایند.

همچنان که کارشناسان مجرب آموزش و پرورش، با یک نگاه به فضاى فیزیکى و نظم و نظافت مدرسه، مى‌توانند چگونگى مدیریت آموزشى و روش اداره مدرسه را ارزیابى کنند، دانش‌آموزان نیز به مرور زمان این ارزیابى را نسبت به مدیر و معلمان و سایر کادر آموزشى و ادارى به‌دست آورده و از آن تأثیر مى‌پذیرند.

بنابراین فضاى فیزیکى مدرسه در کنار سایر عوامل آموزشى و تربیتی، حامل پیام براى دانش‌آموزان مى‌باشد و بر میزان یادگیرى و رشد شخصیت فردى و اجتماعى و نیز تأمین بهداشت روانى آنان تأثیر مى‌گذارد.

  نام مدرسه

نام مدرسه حاوى پیام و ارزش براى دانش‌آموزان و اولیاء آنان است. هر دانش‌آموز در مدت زمانى‌که در یک مدرسه درس مى‌خواند، همه روزه چندین‌بار اسم مدرسه خود را بر زبان مى‌آورد و ناخودآگاه تحت‌تأثیر نام مدرسه قرار مى‌گیرد. حتى تا آخرین لحظات عمر، هر زمان که از دوران تحصیل خویش یاد مى‌کند با ذکر اسم مدرسه، تحت‌تأثیر آن واقع مى‌شود. معمولاً اسامى مدارس از بین کلماتى که بار ارزشى داشته و با فرهنگ عمومى سازگارى دارند انتخاب مى‌شوند که در یک تقسیم‌بندى کلی، اسامى مهم مدارس موجود را مى‌توان به شرح زیر طبقه‌بندى نمود:

۱. نام‌هائى با بار ارزشى فرهنگى و عقیدتى نظیر: فرهنگ، دانش، صداقت، عصمت، ادب، گلستان، پیروزی، قدس و ...

۲. مناسبت‌ها، روزهاى مهم، حوادث و اماکن تاریخى و مقدس نظیر: ۱۷ شهریور، غدیر، ۲۲ بهمن، قدس، هویزه، خرمشهر و ...

۳. اسامى شخصیت‌ها و قهرمانان تاریخى نظیر: بوعلی، امیرکبیر، حافظ، جامی، شهید بهشتی، شهید مطهری، رجائى و ...

۴. اسامى متفرقه نظیر نام گل‌ها مانند لاله، نسترن، و یا نام اماکن و شهرها و یا اسامى افراد نیکوکار و واقف مدرسه.

هریک از اسامى فوق مى‌توانند براى کودکان و نوجوانان الهام‌بخش بوده و حاوى پیام باشند و در تکوین شخصیت و چگونگى شکل‌گیرى افکار، اعمال و رفتار آنان ایفاء نقش کنند. به‌طور کلی، نام مدرسه مى‌تواند به‌عنوان یک پُل ارتباطى بین گذشته و حال و آینده ایفاء نقش کند. نام مدرسه مى‌تواند:

- سمبل هویت مذهبى و ملى باشد.

- چراغ راه آینده شود.

- یادآورى مبارزات، رشادت‌ها و قهرمانى‌ها باشد.

- نشاط‌انگیز و شوق‌آفرین باشد.

- انگیزه تلاش و مجاهدت علمى و فنى را تقویت کند.

بنابراین نام مدرسه مى‌تواند زمینه آشنائى نسل جوان را با فرهنگ خودى و گذشته تاریخى ملت خویش فراهم آورد. البته باید توجه داشت، منظور از آشنائى با گذشته و گذشتگان، شناخت اصول و مبانى رشد و تعالى آنان است وگرنه تنها به افتخارات گذشته بسنده‌کردن، مى‌تواند زمینه سکون و انحراف را به‌وجود آورد.

  تابلوهاى دیوارى

هر تابلو، بیننده خویش را به‌سوى خود فرا مى‌خواند و با او زمزمه مى‌کند که: به من نگاه کن، سخن مرا را دریاب، پیام مرا را احساس کن، در آن اندیشه کن و با خود همراه ساز. تابلوها به‌ویژه تابلوهاى خطی، براى هر نظاره‌گر مشتاق، حاوى پیام مستقیم و غیرمستقیم هستند و نقاشان، خطاطان و سایر آفرینندگان آثار هنری، سعى مى‌کنند با استفاده از این ابزار، اندیشه و تفکر خویش را به دیگران منتقل نمایند.

تابلوى دیوارى در مدرسه، همانند کتابى است که در مقابل دیدگان جستجوگر و تأثیرپذیر نسل جوان گشوده شده و پیام‌هاى آموزشى و پرورشى را به آنان القاء مى‌کند. سازندگان و آفرینندگان هر تابلو، همانند نویسندگان و مؤلفان کتاب‌هاى درسی، اندیشه و فکر خویش را به فراگیران زمان حال و آینده منتقل مى‌کنند و افکار و رفتار آنان را تحت‌تأثیر خویش قرار مى‌دهند. نگاه تیزبین کودکان و نوجوانان، پیام دیوارها و تابلوها را مى‌بیند و گوش حساس آنان، صداى آرام آنها را مى‌شنود. بنابراین از تابلوها مى‌توان، و مى‌باید در انتقال پیام‌هاى آموزشى و تربیتى به دانش‌آموزان بهره جست و آنان را به‌صورت مستقیم و غیرمستقیم مخاطب قرار داد. در استفاده از تابلوها، دو هدف همزمان تعقیب مى‌شوند:

۱. زیباسازى دیوارها و ساختمان مدرسه.

۲. ابلاغ پیام‌هاى آموزشى و تربیتى به دانش‌آموزان، معلمان و اولیاء دانش‌آموزان.

دانش‌آموز در فضاى زیبا، با انبساط و نشاط بیشتر به فراگیرى مى‌پردازد و استعدادهاى مختلف وى سریع‌تر شکوفا شده و تعالى مى‌یابد. بهره‌ورى از تابلو باعث زیبائى و تزئین دیوارها شده و آنها را از خشکى و بى‌روحى خارج مى‌سازد. علاوه بر آن، فضاى فیزیکى مدرسه با استفاده از تابلوها، حامل پیام براى دانش‌آموزان شده و زمینه آشنائى بیشتر آنان را با اهداف و برنامه‌ریزى آموزشى و پرورشى فراهم مى‌سازد.

از نظر مدت زمان کاربرى و طول عمر تابلوها، آنها را مى‌توان به دو دسته تابلوهاى ثابت و متغیر تقسیم‌بندى نمود. تابلوهاى ثابت، با استفاده از مصالح بادوام (نظیر کاشى یا سیمان) بر روى دیوارها اجراء مى‌شوند و از ثبات و دوام قابل توجه برخوردار هستند. محتواى چنین تابلوهائی، سالیان متمادى به‌صورت ثابت باقى مى‌ماند و تغییر و تعویض آن با هزینه بالا و صرف انرژى فراوان همراه است. بنابراین لازم است در انتخاب پیام و محتواى تابلو، چگونگى خطاطى و طراحی، محل نصب آن دقت لازم را به‌عمل آورد و سعى نمود تا علاوه بر پیام‌رسانی، براى بینندگان مختلف در طول سالیان دراز، از جذابیت و زیبائى نشاط‌انگیز برخوردار باشند.

برعکس تابلوهاى ثابت، تابلوهاى متغیر، تابلوهائى هستند که محتواى آنها را مى‌توان در مدت زمان کوتاه تغییر داد و پیام جدیدى را جایگزین آن کرد. هر چند محل نصب این نوع تابلوها مى‌تواند ثابت باشد لیکن صفحه داخلى تابلو باید قابلیت تغییر محتوا و نصب پیام‌هاى جدید را داشته باشد. بدین ‌منظور مى‌توان در راهروهاى ورودى یا سالن اجتماعات و نمازخانه، تابلوهاى زیبائى را نصب کرد که صفحه داخل آن از یونولیت یا موکت یا مواد نرم مشابه ساخته شده باشد. مسئولین آموزشى و پرورشى مدرسه (به‌ویژه مربیان تربیتی) مى‌توانند از این تابلوها براى نصب پوستر، تراکت، بخش‌نامه‌ها، دست‌نوشته‌هاى حاوى پیام روز (همانند موضوعات روز، پیام‌هاى مهم، انتخابات و ...) استفاده کنند و حتى محتوا و پیام تابلو را در مدت زمان مشخص (مثلاً هر دو هفته یک‌بار) بین دانش‌آموزان به مسابقه بگذارند.

(ضوابط و معیارهای طراحی مدرسه ،استانداردها)

کلاس درس(استاندارد ها)

کلاس درس:

تجهیزات کلاس درس :

تخته سیاه 
صندلی(دانشجویان) 
صندلی و میزاستاد 
اسلاید 
ویدئوپروژکتور

شرح 
پشت تا پشت 
(cm) 
محور تا محور 
(cm) 
سطح 
(m*m) 
صندلی ثابت و میزچه متحرک 
104 
58 
0.60 
صندلی تئاتری (تاشو) و میزچه لولایی 
104 
56 
0.58 
صندلی تئاتری (نئاتر) وپیشخوان لولایی 
91 
56 
0.51 
پیشخوان یکپارجه ثابت و صندلی گردان 
109 
66 
0.72 
پیشخوان یکپارچه ثابت و صندلی آزاد 
109 
58 
0.63 
میز دو نفری و صندلی گردان محوری (با راهرو طولی) 
91(86) 
61 
0.73 
میز متصل با پشتی ردیف جلو و صندلی تاشو 
86 
53 
0.45 
صندلی ثابت و میزچه لولایی 
99 
61 
0.60 
پیشخوان یکپارچه و صندلی کشویی گردان 
114 
66 
0.75

استانداردها و توصیه ها و ضوابط:

استانداردهای توصیه شده برای کلاس درس: 
محل قرار گیری 
طبقه همکف(حداکثر تا طبقه دوم) 
بار زنده (kg/m*m) 
400 
نسبت ابعاد 
1:1.4 
ارتفاع (تابعی از نور و ... )(m) 
3 
حجم فضا بر نفر(متر مکعب) 
2.5 
مقاومت در برابر عبور صوت(db) 
دیوار

45-35 
کف و سقف

45 
فاصله شنونده تا تخته (m) 
حداقل 
3 
حداکثر 
25(6 برابرطول پرده) 
زاویه دید نسبت به تخته 
≥ (3/1)tan

محل ترجیح دارد که کلاس های درس درطبقه همکف وحداکثر تا طبقه دوم قرار گیرد,به دلایل: 
1.عدم استفاده از آسانسور برای حجم بالای استفاده کنندگان( در مدت کولاهتر از min10) 
2.برای کلاس ها با ظرفیت زیاد,شیبدار نمودن و یا سکو بندی کف الزامی است که سهولت اجرای آن در طبقه همکف بر این ایجاب می افزاید.

بار: 
استاندارد لازم در ایران 400 کیلوگرم بر متر مربع در نظر گرفته می شود.

نور: 
1.حداکثر فاصله محل کار از پنجره از دو برابر ارتفاع پنجره بیشتر نباشد. 
2.برای کلاس های مجهز به وسائل سمعی و بصری امکانات تاریک کردن فضا پیش بینی شود. 
3.فضاهای داری امکانات سمعی و بصری ,چنانچه گنجایش تا حدود 150 نفرباشد.استفاده از نور طبیعی مقدور و قابل قبول است. 
5.برای گنجایش های بیشتر از 150 نفر باید از نور مصنوعی استفاده شود و تمهیداتی برای کنترل مقدار و شدت و ضعف آن اندیشیده شود.

نسبت ابعاد: 
گرچه تناسب ابعاد یک فضا از ضابظه های مختلفی پیروی می کند ولی تناسباتی که مورد قبول استانداردهای مختلف برای حداکثر نسبت طول و عرض کتاس درست است,از3/1:1 تا 7/1:1 متغیر است .نسبتی که اکثرا با آن توافق دارند4/1:1 می باشد. a1.4

از نظر ارتفاع در بیشتر موارد 3 مترمتناسب است و نسبت حجم فضا بر نفر برای کلاس های کوچک 5/2 مترمکعب(حداقل)و برای کلاس های بزرگ 5/4 متر مکعب توصیه شده است که به طورکلی برای تامین نور طبیعی و مصنوعی,تهویه و طنین صدا اندازه مناسبی است.

صدا: استاندارد مقاومت در مقابل عبور صدا برای دیوار های اتاق درس 45-35 db(دسی بل) و برای کف و سقف db 45 در نظر گرفته می شود. 
می توان به منظور تامین یکنواختی فضا تمهیدات آکوستیکی در بدنه کلاس را مورد نظر قرار داد. 
حداکثر فاصله بین سخنگو و شنونده وبدون استفاده از وسایل کمکی m 25 است.با این ترتیب که شنوندگان در داخل زاویه 140 درجه ای قرار می گیرند که راس آن محل استقرار سخنگو است.

شکل: 
تقلیل فاصله استاد و دانشجو به حداقل ممکن می تواند مهمترین ضابطه برای طرح اتاق درس باشد چون باعث می شود که ارتباط بین دو نفر بهتر شود,به طوریکه: 
1. احتیاج به صدای آرام تر و فشار فیزیکی کمتر 
2.به وسائل سمعی بصری کمتر و کوچکتر و ارزانتری نیاز است. 
- استانداردهای متداول جهانی برای عناصر موجود درکلاس درس,فواصل و اندازه هایی را که در ارتباط و تابعی از یکدیگر می باشند,به شرح زیر مشخص می نماید تا مد نظر طراح قرار گیرد: 
§ میز و صندلی ها به صورت یکپارچه باشند. 
§ فاصله از دیوار جلو تا پشت صندلی های ردیف اول m 3 باشد.

§ فاصله صندلی ها پشت تا پشت cm90 و با فاصله مرکز تا مرکز تا مرکزcm 60 .

§ تعداد صندلی ها در هر ردیف تابعی از زاویه مخروط دید است 
§ عرض ردیف کمتر از 7 صندلی : عرض کل راهروهای داخل کلاسm 1.80 . 
§ عرض ردیف بیش از 7 صندلی :عرض کل راهرو های داخل کلاس m 2.40. 
§ اگر بیش از 50 صندلی در کلاس وجود داردباید درب دومی نیز وجود داشته باشد. 
§ در مواردی که بیش از 7 صندلی در عرض و تعداد درب ها 2 می باشد,m 0.90 عرض اضافی در انتهای کلاس باید وجود داشته باشد و در غیر این صورت فاصله صندلی عقبی با دیوار بیش از m0.60 باشد. 
§ کف کلاس بعد از ردیف هشتم باید شیب دار بوده و ارتفاع آن برای دید مناسب باشد. 
§ میزان نور در کلاس ها باید با ابعاد و مساحت آن متناسب بوده و مصالح سقف و دیوارها و کف طوری انتخاب شود که از نظر انعکاس نور و یا صوت مشکلاتی پیش نیاید. 
§ فاصله دورترین بیننده به طور معمول در صورت استفاده از تخته گچی یا پرده نمایش به اندازه 6 برابر طول پرده در نظر گرفته شود(فاصله اولین وآخرین ردیف از دیوار جلو تابعی از طول پرده است). 
§ برای کلاس با ظرفیت بیش از 40 شاگرد سکویی به ارتفاع cm20 و عرضcm120 برای استفاده در نظر گرفته شود. 
§ در صورت استقرار صندلی ها به صورتی که هر صندلی در خط میانی دو صندلی جلویی خود قرار گیرد می توان شیب کلاس را کمتر کرد. 
§ زاویه دید نسبت به تخته سیاه, پرده اسلاید یا... نباید کمتر از زاویه ای با تانژانت 3/1 ,که تشخیص حروف و اشکال را مشکل می کند, باشد. 
پارامتر های مختلف کلاس درس:

ظرفیت کلاس 
90 
108 
126 
153 
تعداد ردیف 
9 
9 
9 
9 
تعداد صندلی در هر ردیف 
10 
12 
14 
17 
عرض صندلی(cm) 
60 
60 
60 
60 
فاصله هر دو ردیف (cm) 
82.5 
82.5 
82.5 
82.5 
زاویه افقی مخروط دید ( درجه) 
40 
45 
50 
55 
زاویه عمودی دید ردیف جلو( درجه) 
34 
34 
34 
34 
فاصله دیوار جلو از محور ردیف جلو(cm) 
277.5 
277.5 
277.5 
277.5 
فاصله دیوار جلو از محور ردیف جلو و دیوارعقب با محور ردیف عقب 
337.5 
337.5 
337.5 
337.5 
مورد بالا با در نظر گرفتن راهروی پشت (cm) 
420 
420 
420 
420 
عرض کلاس (cm) 
840 
960 
1080 
1260 
طول کلاس (cm) 
1080 
1080 
1080 
1080 
سطح کلاس (m*m*m) 
90.72 
103 
116.66 
136 
سطح درازائ هرنفر 
1.00 
0.95 
0.92 
0.89

سرویس ها ی ضمیمه کلاس: 
این سرویس ها اتاق های تهیه و آماده کردن و نگهداری وسائل آزمایش مدل ها و... می باشد.که معمولا به صورت آزمایشگاه و یا کارگاه وانبار کوچک است. استانداردهای مختلف برای تعیین سطح این فضا با یکدیگر هم قول نیستند. 
استاندارد سطح ارائه شده برای این فضا در ایالات متحده 0.18 -0.09 در انگلستان 0.28-0.21 و در جمهوری فدرال آلمان 0.3-0.2 متر مربع بر نفر توصیه گردیده است.

ارکان عمومی فضاهای آموزشی

2-6-1- انتخاب استقرار واحد آموزشی متناسب با نیازهای آموزشی 
توسعه نامنظم و بی رویه شهرها که در چند دهه اخیر با توسعه اتفاقی واحدهای آموزشی همراه بوده است بطوری که در بسیاری از مناطق مدارسی وجود دارند که بیش از مقدار ظرفیت از آن استفاده گردیده است در حالی که در بعضی از نقاط کلاسها به حد ظرفیت خود نرسیده است. 
در نتیجه ساخت و ساز فضاهای آموزشی همراه با معیارهای شهرسازی نبوده و صرفا در اثر نیاز مقطعی شکل گرفته است. 
2-6-2- مکانیابی فضاهای آموزشی 
کاربریهای سازگار و ناسازگار

کاربری مسکونی و کاربری آموزشی: محیط یک واحد آموزشی می‌بایست واجد تمامی نیازهای یک فضای مسکونی باشد. پس همجواری واحدهای آموزشی با کاربری مسکونی به خصوص ضروری می‌باشد. 
کاربری آموزشی و کاربری فرهنگی: کاربری فرهنگی شامل مدارس، مساجد، ‌تکایا، کتابخانه، ‌مرکز فرهنگی تربیتی، موزه و گالری، ‌نمایشگاه و… می‌باشد. 
چنانکه از عملکرد آنها انتظار می‌رود، ‌نزدیکی نسبتا زیادی با کاربری آموزشی دارند و این دو کاربری می‌توانند به عنوان دو کاربری سازگار در کنار هم و جوار یکدیگر استقرار یابند. 
کاربری آموزشی و کاربری بهداشتی: هر چند که کاربری بهداشتی مثل کاربری آموزشی نیازمند به فضایی آرام به دور از هر گونه آلودگیهای صوتی و هوا است، ‌از طرفی دسترسی سریع به واحدهای درمانی برای واحدهای آموزشی ضروری است. لیکن این کاربری یکی از منابع شیوع آلودگیهای میکروبی، ‌شیمیایی و حتی رادیواکتیویته است و در این صورت این دوکاربری ناسازگار شناخته شده، ‌از همجواری آنها باید احتراز کرد. 
کاربری آموزشی و فضای سبز:‌ در کلیه تحقیقاتی که در زمینه فضاهای آموزشی صورت گرفته، ‌تاکید بر ارتباط فضاهای سبز می‌باشد. هر چند فضای سبز ویژگیهای خود را دارا می‌باشد و با سیستم تقسیم بندی منطقه مسکونی، ‌محله ها یا واحد همسایگی ارتباط دارد. لیکن همجواری آنها با فضای آموزشی می‌تواند از نظر سالم سازی، ‌جلوگیری از آلودگی و انتقال آ“‌به واحد آموزشی و ایجاد چشم انداز و آرامش خط بصری که دانش آموزان با تماشای آن فضا کسب می‌نمایند و در بهبود شرایط فراگیری بسیار موثر باشد. 
کاربری آموزشی و شبکه ارتباطی حمل و نقل: شبکه حمل و نقل منبع اصلی آلودگی صوتی و هوایی به شمار می‌رود. 
لوله‌های اصلی گاز و نفت، ‌دامداریها، مرغداریها و باغ خانه ها نباید همجوار کاربری آموزشی قرار گیرند. ومکان آتش نشانی، مراکز پلیسی، کاربری فرهنگی (سینما و تئاتر)‌وجود دارد که باید در فاصله‌های معین از واحدهای آموزشی جهت امداد رسانی و استفاده از فضاهای فرهنگی قرار گیرند.

- شرایط محیطی

اوضاع طبیعی زمین: باید از احداث مدارس راهنمایی در زمینهایی با بیش از 8% احتراز گردد. [1] 
جهت یابی: 
جهت و موقعیت ساختمان آموزشی باید طوری انتخاب شود که تابش آفتاب و تهویه برای فضاها از جمله کلاسها در تمام فصول به نحو احسن انجام شود و از احداث ساختمان در مسیر بادهای شدید و مزاحم خودداری شود. 
شعاع دسترسی: شعاع دسترسی به چند عامل بستگی دارد:‌تراکم جمعیت، اندازه مدرسه و مقطع تحصیلی از آن جمله اند.

شــــــرح 
مقطع راهنمایی 
حداکثر فاصله واحد آموزشی تا محل سکونت 
1200 متر 
مدت زمان لازم برای طی مسافت 
پیاده 
20-15 
سواره 
15

دسترسی : دسترسی پیاده: دسترسی‌های مناسب پیاده به واحدهای آموزشی با توجه به جمعیت زیاد دانش آموزان در هنگام خروج از مدرسه در طراحی فضاهای ترافیکی در مناطق شهری میتواند نقش مهمی داشته باشد. عدم ارتباط مستقیم و ورود و خروج به خیابانهای اصلی، ‌چهارراهها و میدانها از طریق ایجاد فضای باز در قسمت ورودی و خروجی مدارس، انتخاب عرض مناسب 
[1] - ضوابط طراحی ساختمان‌های آموزشی ( برنامه ریزی معماری همسان مدارس ابتدایی و راهنمایی)، نشریه شماره 232 انتشارات سازمان مدیریت و برنامه ریزی کشور.

پیاده روی دسترسی سواره به ترتیبی که در شرایط عادی هیچ دانش آموزی در خروج مجبور به استفاده از دسترسی سواره به جای پیاده نباشد، وجود یک مسیر پیاده منتهی به واحد آموزشی به صورتی که در مواقع ضروری بر روی وسایل نقلیه مورد نیاز باز شود و همچنین دور بودن مسیر آمد و شد دانش آموزان از موارد خطر آفرین یا کلیه محلهایی که متناسب با سن دانش آموزان نیست، ‌از موارد دیگر دسترسی پیاده هستند. 
دسترسی سواره: الف) ارتباط با شبکه ترافیکی: مدارس برای انجام فعالیتهای آموزشی نیازمند تجهیزاتی هستند که دستیابی به آنها مستلزم داشتن سواره می‌باشد مانند اورژانس، آتش نشانی. 
ب)‌عدم ارتباط با شبکه ترافیکی: سلامت دانش آموزان ایجاب می‌نماید که از شبکه دسترسی پر ترافیک اجتناب نمایند. [1]

نور: 
نور یکی از اصول مهم در طراحی فضاها و تامین آسایش بیشتر می‌باشد. معیارهای عمده در طراحی روشنایی داخل یک فضا عبارت است از میزان شدت روشنایی و مقدار انعکاس سطوح. 
مقدار انعکاس سطوح: میزان انعکاس مواد مختلف به جنس و رنگ و کیفیت سطح آنها بستگی دارد. این عوامل به خصوص رنگ در فضاهای آموزشی دارای اهمیت خاص می‌باشد. حاصل رنگ در فضاهای آموزشی از چند نظر دارای اهمیت است: 
1-دانش آموزان از نظر روانی عکس العمل نشان می‌دهند، ‌مثل هیجان، ‌آرامش، ‌خستگی 
2-مقدار روشنایی داخلی فضا قابل کنترل می‌گردد و ناراحتیهای ناشی از خیرگی نور را کاهش می‌دهد. 
3- اختلاف درخشندگی سطح مطالعه نباید بیش از سه برابر میز، ‌حوزه آن و تخته کلاس باشد. 
4-پرهیز از استفاده از سطوح براق به علت انعکاس منابع نوری و خیرگی چشم. استفاده از نور طبیعی خورشید در درجه اول اهمیت قرار دارد.

نور مصنوعی: 
از آنجا که در فضاهای آموزشی اغلب ترکیبی از نور طبیعی و مصنوعی استفاده می‌شود بهتر است از چراغهای فلورسنت با توزیع نوری نیمه مستقیم (با صفحات مشبک)‌یا یکنواخت یا مختلف استفاده نمود و در این صورت بهتر است که ردیف چراغها عمود بر تخته تدریس و ردیف نیمکتها در نظرگرفته شود همچنین پیش بینی روشنایی موضعی برای تخته تدریس الزامی به نظر می‌رسد.

صوت: اصوات نامطلوب در فضای آموزشی سه دسته اند: 
الف- سرو صدای ناشی از ترافیک هوایی و زمینی 
ب- سر و صدای ناشی از کارگاههای صنعتی- مراکز تجاری 
ج – سر و صدای بازی بچه ها در فضای باز و سایر کلاسها 
منابع تولید کننده صوتی در صورتی که میزان ارتعاشات آنها از 80 دسیبل بیشتر نباشد، می‌توانند به عنوان کاربریهای همجوار با کاربری آموزشی به کار روند. 
شرایط اقلیمی: آب و هوا: شرایط مناسب آب و هوا متاثر از وضعیت اقلیمی یعنی حرارت، رطوبت و سرعت حرکت هوا خواهد بود.[2] 
باد: محیط آموزشگاه از نظر همجواری با سایر ساختمانها و عوامل جغرافیایی باید به گونه‌‌ای باشد، که امکان حرکت و نتیجتا تهویه هوا وجود داشته باشد، ‌نحوه استقرار آن به نحوی باشد که اثرات بادهای مزاحم کاهش یافته و برخورداری از بادهای مناسب افزایش یابد. به طوری که حداکثر استفاده از جریان هوای مناسب برای تهویه طبیعی کلاس بوجود آید. 
در صورتی که محیط آموزشگاه در معرض وزش بادهای شدیدی قرار داشته باشد باید امکان ایجاد فضای سبز توسط درختان و بوته ها برای مقابله با آن فراهم باشد. با توجه به جهت عمومی وزش باد در منطقه، احداث واحد آموزشی نباید در مسیر انتشار دود و بوهای زننده کارخانجات، ‌کانالهای روباز، عبور فاضلاب، محل زباله دانی و… قرار گیرد.[3]

[1] - ضوابط طراحی ساختمانهای آموزشی (برنامه ریزی معماری همسان مدارس ابتدایی و راهنمایی)‌نشریه شماره 232 انتشارات سازمان مدیریت و برنامه ریزی.

[2] - رک همان، وضع، صفحه 150

[3] - فتحی و اجارگاه، کوروش، مدرسه استاندارد. چاپ اول، تهران تابستان 79، صفحه 144.

تابش آفتاب: 
به طور کلی جهت ساختمان مدارس باید به گونه‌‌ای باشد که حداکثر تابش آفتاب در کلاسها هنگام زمستان و جلوگیری از نفوذ تابش مزاحم در تابستان فراهم آید. بر این اساس میزان نور گیری هر نقطه با توجه به زوایه تابش و جهت تابش مشخص می‌گردد. همچنین باید دقت داشت عوامل شهری و جغرافیایی نباید در روشتایی محیط نقصان یا خللی وارد نماید. باید دقت داشت که حداقل در قسمتی که ساختمان مدرسه احداث می‌گردد نباید سایه عوامل فوق وجود داشته باشد. هر چند بهتر است در نواحی سردسیر اصولا از سایه در محیط آموزشگاه پرهیز نمود و بالعکس در نواحی گرمسیر وجود سایه در فضاهای باز نیز مطلوب می‌باشد.

ایمنی: زلزله: هر چه اشکال ساختمان منظم تر و توزیع جرمها و سختیهای آن در سطح افق (نقشه)‌و در ارتفاع متفاوتر باشد، ‌مقاومت احتمالی آن در برابر زلزله افزایش خواهد یافت. 
یک قاعده کلی برای مقاوم سازی ساختمانها با پیکره‌های پیچیده تجزیه آنها به اشکال ساده با تعبیه درزهای در آنهاست.

آتش سوزی: برای مقابله با آتش سوزی در مدارس باید به نکات زیر توجه کرد: 
- در کلیه فضاها به طرف بیرون در جهت فرار باز باشد 
-در تمام فضاها حداکثر 30 متر از راه پله یا خروجی ساختمان فاصله داشته باشد و در صورتی که این در، ‌در قسمت بن بست راهرو واقع باشد، ‌این فاصله به 18 متر تقلیل می‌یابد. 
-در طبقات برای هر راه پله یک در اضطراری ضد آتش نصب گردد. 
فضاهایی که امکان خطر آتش سوزی در آنها بیشتر از سایر فضاها می‌باشد، ‌مثل آزمایشگاهها، ‌آبدارخانه ها و بعضی کارگاهها از سایر فضاها جدا گردد. این جدایی توسط دیوارها و درهایی با مقاومت زیاد و یا از طریق واسطه قرار دادن فضاهای دیگر، ‌مثل سرویسهای بهداشتی یا راهروها صورت می‌گیرد. 
-موتور خانه در ساختمان جداگانه پیش بینی گردد و منابع سوخت در بیرون ساختمان و در صورت امکان زیر خاک کار گذاشته شوند. 
-کپسول آتش نشانی در فضاهایی با خطر آتش سوزی زیاد پیش بینی شود. همچنین شیرهای آتش در طبقات تعبیه گردد. 
-در مدارس سه طبقه و بیشتر بهتر است بیش از دو راه پله تعبیه شود. [1] 
در طبقه همکف ساختمان، ‌پنجره ها باید طوری باشند که امکان فرار از آنها میسر باشد. 
نکات کلی برای ایمنی در مدارس 
-نرده‌های حیاط طوری انتخاب شوند که امکان بالا رفتن یا خریدن اجناس از میان آنها برای کودکان میسر نباشد. 
-از بکار گیری مصالح صاف و صیقلی در کف پرهیز شود. 
-از بکار گیری درهای شیشه‌‌ای پرهیزگردد، ‌مگر شیشه‌های ایمنی. 
-پنجره ها باید به داخل باز شوند تا به سادگی قابل تمیز کردن باشند. 
-اتاق کمکهای اولیه در نزدیکی دفتر مدرسه و یا اطاق مربی بهداشت پیش بینی شود. 
-کلیدهای برق باید روی دیوار خارجی توالت ها نصب شود. در توالتها بهتر است به طرف بیرون باز شوند. 
-مبلمان مدارس باید عاری از هر گونه ترک خوردگی و یا لبه‌های تیز فلزی باشد. [2] 
[1] - ضوابط طراحی ساختمانهای آموزشی (برنامه ریزی معماری همسان مدارس ابتدایی و راهنمایی) نشریه شماره 232 انتشارات سازمان مدیریت و برنامه ریزی .

[2]- ضوابط طراحی ساختمانهای آموزشی (برنامه ریزی معماری همسان مدارس ابتدایی و راهنمایی) نشریه شماره 232 انتشارات سازمان مدیریت و برنامه ریزی .

تاثیر عوامل فیزیکی – معماری در عملکرد قرارگاههای تربیتی

عملکرد قرارگاههای رفتاری مانند کلاسهای درس و یا آموزشگاهها از عوامل معماری از یکسو و شرایط فیزیکی از سوی دیگر تاثیر می‌پذیرد.

تاثیر (ساخت)‌یا (معماری)‌در عملکرد قرارگاههای تربیتی 
آزموند 1975 (سازه)‌فضاها را تعیین کننده عملکرد آنها و وظیفه معمار را تعریف می‌کند. وی فضاها را از نظر تاثیری که روی رفتار می‌گذارند، بر دو نوع (گرد هم آورنده)‌و (پراکنده کننده)‌تفکیک می‌کند. 
فضاهای (گردهم آورنده) برای قرارگاههای آموزشی و پرورشی نیز مناسبتر می‌باشد، زیر امکان تمرین کار گروهی و مشارکت بیشتری را در اختیار دانش آموزان قرار می‌دهد، فضاهای پراکنده کننده (مانند دالان‌های باریک) برای زندان مناسبتر است. 
تاثیر عوامل (فیزیکی) در عملکرد قرارگاههای تربیتی 
تحقیقات نشان میدهند، تراکم زیاد جمعیت به عنوان عامل فیزیکی، رفتارهای تهاجمی را افزایش میدهد و در صورت استمرار، موجب بروز واکنش‌های بیمار گونه می‌شود. تراکم زیاد در انسان احساس ازدحام بر می‌انگیزد. احساس ازدحام هنگامی به انسان دست می‌دهد که علاوه بر عوامل دیگر، ‌تراکم جمعیت مخل آسایش شده، موانعی در مقابل جریان طبیعی فعالیت‌ها ایجاد کند.

خصوصیات فیزیکی مدرسه 
خصوصیت اصلی محیط‌های فیزیکی، عناصر متغیری مانند نور، رنگ، سختی و نرمی سطوح است. بیشتر تجارب اصولی به مزایای یک محیط آموزشی نرم تر تاکید دارند. بعضی تحقیقات نشان می‌دهد که دانش آموزان کلاس با پنجره را ترجیح می‌دهند. در صورتی که معلمان احساس می‌کنند که اتاق‌های بدون پنجره انعطاف پذیرتر می‌باشند. آنها در یافتند که دخترها نسبت به پسرها، سازماندهی پیچیده اشکال، ‌رنگ و عناصر محیطی را ترجیح می‌دهند.

تراکم دانش آموزان: تحقیقات نشان می‌دهند، ‌تراکم زیاد جمعیت به عنوان عامل فیزیکی، رفتارهای تهاجمی را افزایش می‌دهد و در صورت استمرار، موجب بروز واکنش‌های بیمار گونه و نابهنجاری می‌شود. تراکم فیزیکی نیز در انسان حساس ازدحام بر می‌انگیزد. نظر به اینکه دانش آموزان واقعیت فیزیکی رشته، فضا اشغال می‌کنند. تراکم جمعیت کلاسها را بوسیله محاسبه نسبت تعداد دانش آموز به اندازه سطح کلاس مشخص می‌کنند. احساس ازدحام از میزان تراکم تاثیر پذیرد ولی پدیده‌‌ای است ذهنی و ازعوامل روانشناختی از یکسو و محیطی- فرهنگی از سوی دیگر متاثر می‌شود. 
آستانه تحریک پذیری افراد از نظر احساس ازدحام تحت تاثیر تجارت پیشین آنان قرار می‌گیرد. به عنوان مثال معلمینی که به تدریس در کلاسهای پرجمعیت عادت کرده اند، ‌در یک کلاس سی نفره احساس ازدحام نیم کنند ولی اگر به کلاسهای کوچک و کم جمعیت عادت کرده باشند، در همان کلاس سی نفره احساس ازدحام می‌کنند. 
نوع فعالیتی که قرار است در فضای واحد انجام شود نیزعاملی پس موثر در بروز احساس ازدحام می‌باشد. به عنوان مثال هر گاه در یک کلاس پرجمعیت (با تراکم بالا)‌دانش آموزان با رفتار انفعالی، فقط به سخنان معلم گوش کنند، ازدحام محسوب نمی شود. مگر اینکه موضوع درس (کاردستی) باشد. و یا یک روش تدریس ویژه دانش آموزان را به فعالیت و تحرک بیشتر وادار نماید. به طور خلاصه احساس ازدحام هنگامی به انسان دست میدهد که علاوه بر عوامل دیگر، ‌تراکم جمعیت مخل آسایش شده، موانعی در مقابل حریانهای طبیعی فعالیتها ایجاد کند.

رنگ فضاها رنگ به عنوان عنصر تفکیک ناپذیر معماری تاثیر فراوانی بر روحیه و رفتار کاربران فضاها و ساختمانها دارد و حالات روانی و عاطفی آنها را شدیدا تحت تاثیر قرار می‌دهد. 
انسان پدیده‌های اطراف خویش را همراه با رنگ مشاهده می‌کند و نسبت به آنها واکنش نشان می‌دهد. رنگها هریک حاوی پیامی خاص به بینندگان می‌باشند که این موضوع از قدیم الایام مورد بررسی و تحقیق دانشمندان و روانشناسان بوده است. درمدارس، رنگ فضاها و تجهیزات آموزشی به دلیل شرایط سنی و روحی کودکان و نوجوانان از حساسیت بیشتری برخوردار است. زیرا این امر می‌تواند باعث شادابی و نشاط، آرامش روانی و تحرک و تلاش دانش آموزان شود و فرآیند یادگیری را افزایش دهد. همچنانکه می‌تواند زمینه کسالت، ‌خمودگی، ‌بی تحرکی، عصبانیت، اضطراب و افسردگی آنان را فراهم آورد. 
برای رنگ آمیزی دیوارهای داخلی کلاسها، رنگهای گرم و آرام مناسبند نظیر کرم، بژ. تناسب این رنگها ناشی از وجود رنگ زرد در آن است که همواره مظهر روشنایی و علم بوده است. همچنین تراکم رنگ سفید در داخل آن باعث تعادل فضا می‌شود. 
پیش فضاها، راهروها و راه پله ها به ویژه در سالهای اولیه تحصیل، همواره مواجه با شور وشعف و هیجان دانش آموزان هستند. معمولا در زنگهای استراحت یا موقع تعطیل مدرسه، دانش آ,وزان با هیجان زاد کلاسها را ترک می‌کنند. همچنین پس از استراحت در زنگ تفریح از فضاهای شاد و پرشیطنت حیاط مدرسه به کلاس برمی گردند و این فضاها حائل میان حیاط و کلاس هستند. بنابر این اگر رنگ این فضاها، رنگهای سرد و آرام باشند، در کنترل هیجانات روحی تاثیر به سزایی دارند و علاوه بر آرامش محیط، از تصادفات احتمالی دانش آموزان می‌کاهند. 
رنگ آمیزی درهای ورودی کلاسها و دفتر مدارس باید همیشه تیره تر از زمینه رنگی دیوارهای راهرو باشد. این تیرگی توجه واحترام دانش آموزان را برمی انگیزد و در عین حال هشداری است که تفاوت میان فضای کلاس درس و حیاط را به او گوشزد می‌کند. 
در سالنها، فضاهای ورزشی و اماکن صرف غذا باید از هماهنگی رنگهای گرم استفاده شود. در سرویسهای بهداشتی به لحاظ ویژگی محیط آموزشی و فقدان استانداردهای بهداشتی در عموم این فضاها، استفاده از رنگ سفید مناسبتر است. وجود این رنگ و لطمه پذیری آن در اثر کمترین آلودگی، حداقل هشداری است که مسئولین نظافت فضای آموزشی را مجبور به کنترل و نظافت مستمر خواهد کرد. 
در آزمایشگاهها، سطوح دیوارها، رنگهای گرم و روشن دارد، اما سطح میزهای آزمایشگاهها حتی المقدور سفید است. سفید بودن میز در صورت آلودگی سطح میز به مواد شیمیایی رنگی، ‌اسیدها و بازها، ‌دانش آموز و مربی را به طور موثرتری خبر خواهد کرد. در اتاق بهداشت باید از رنگهای سرد و روشن استفاده کرد. در این نوع هماهنگی یک رنگ سرد (مثلا سبز یا آبی)‌به عنوان رنگ اصلی انتخاب می‌شود و سایر رنگهای سرد با ارزشهای مختلف در کنار آن به کار برده می‌شود. این نوع هماهنگی محیط را ساکت و آرام جلوه خواهد داد.

سازماندهی و ساختار کلاس 
دانش آموزان و معلمین در کلاسهای جدید که از ترکیب مناسب مشارکت دانش آموزان و حفاظت معلم تشکیل شده است، ‌راضی ترند.
در بحث سازماندهی و ساختار کلاس یک معلم می‌تواند به طرف مختلف کلاس را سازماندهی کند. به عنوان مثال او می‌تواند دانش آموزان را در تصمیم گیری دخالت دهد. می‌تواند کلاس را به گروههای کوچک تقسیم کند، ‌می تواند باعث گردد تا دانش آموزان به یکدیگر کمک کنند و یا می‌تواند فعالیتهای کلاس را به شیوه سنتی انجام دهد.

تزئینات کلاس اگر چه نمونه‌های تزئینات کلاس قطعی نمی باشد ولی همه می‌دانند که این موضوع تا حدی دارای اهمیت است. تجارب دیگر نشان میدهند که چگونه بخشی از فضاهای گرم و دعوت کننده هستند، در حالی که بخشی دیگر سرد و بی روح می‌باشند. 
بسیاری از دانش آموزن به دیدن کارهایشان بر دیوار علاقه دارند و این موضوعات می‌تواند به عنوان یک مشوق مورد استفاده قرار گیرد. همچنین می‌توان از موضوعات، ‌اشکال و تصاویر مرتبط با درسها برای تزئینات کلاسها استفاده کرد که این مطلب هم به جذاب تر کردن فضا و هم به تفهیم بهتر موضوعات درسی کمک می‌کند.

انواع چیدمان در کلاس 1-ردیفی و ستونی: این سنتی ترین وضعیت می‌باشد. در حقیقت تا زمانی پیش و شاید امروزه در بعضی مدارس، نیمکتها به شکلی به زمین متصل بودند. این قرار گیری برای زمانی مناسب است که معلم می‌خواهد دقت ها به چیزی متمرکز شود. 
2- فرم دایره‌‌ای شکل: نرم‌های دایره‌‌ای شکل برای مباحث کلاسی و تکلیف کلاسی مناسب هستند. البته این نوع سازماندهی مشکلی که دارد این است که تعدادی از دانش آموزان به ناچار یا پشت معلم یا نیمرخ او روبرو می‌شوند و نمی توانند ارتباط بصری مناسبی با او داشته باشند. 
3- گروهی: نشستن گروهی در گروههای 4 تا 6 نفری برای مباحثه گروهی و یادگیری مشارکتی و تکالیف گروهی کوچک مناسب می‌باشد. برای نظارت بر تمام فعالیتها در چیدمان گروهی، معلم باید قادر باشد که ببیند در مراکز فعالیتی هر گروه چه اتفاقی می‌افتد. بنابر این موانع باید کم باشد و گروهها نباید دور از دید باشند.]کم اثر ترین سازماندهی و مرتبط ترین آن با رفتار نامناسب هنگام مباحثه، ‌نیمکت‌های ردیفی است. به نظر می‌رسد که نیمکت‌های ردیفی بیشتر از گروهی یا دایره‌‌ای با کناره گیری دانش آموزان ارتباط دارد. بعلاوه سازماندهی دایره‌‌ای بیشتر از ردیفی و گروهی با رفتار مناسب و نظریات خارج از موضوع در ارتباط است.

مدارس فضای باز

عموما مدارس فضای باز به تمامی باز نیستند و به هر حال نیازمند به فضای خاص ممانند توالت، حمام، ‌… می‌باشند. بنابر این در مدارس فضای باز، فضای بسته نیز وجود دارد که برای خدمت کردن به مقاصد فردی یا شخصی تعیین شده اند. بسیاری از فضاها به دلیل وابستگی به سیستمها و تاسیسات ساختمانی معنی می‌باشند. بعضی دیگر نیز به دلیل نیاز به خلوت بودن یا جای دادن فعالیتهای پر سر و صدا و یا هنری مانند کارگاههای موسیقی یا آزمایشگاه فیزیک و شمیی معین هستند. 
بخش وسیعتری از طراحی، مربوط به فضای داخلی است. وسایل و تجهیزات، رنگ. شکل، ‌گیاهان، کارهای هنری و دیگر موارد می‌تواند برای حفظ و بالا بردن کیفیت در طراحی که فضای باز فاقد آن است، ‌مورد استفاده قرا رگیرد. مدارس فضای باز متعهد به پویا بودن فضای آموزش و اجتناب ناپذیری تغییرات می‌باشند. برنامه آموزشی چه به شکل سنتی و چه به شکل جدید آماده تغییر است. هنگامی که این برنامه تغییر می‌کند، ‌مدرسه نیز بدون هیچ مشکلی تغییر می‌کند. یک گروه از دسته بندی‌های فضایی، فضاهای میانی می‌باشد. بعضی از دانش آموزان می‌خواهند این فضاها باز باشند و بعضی احساس می‌کنند که باید به طور دائم تقسیم بندی شده باشند. بعضی اوقات آنها از فضاهای باز در داخل یک فضای معین ساخته شده اند.

مطالعات تکمیلی مربوط به دوره راهنمایی تحصیلی

مدارس راهنمایی: 
معیارهای ظرفیت:

میزان تراکم دانش آموز در کلاس با توجه به شاخصهای نیروی انسانی مصوب هیات دولت و ظرفیتهای تعیین شده توسط وزارت آموزش و پرورش طبق جدول زیر تعیین می‌شود. همچنین ظرفیت واحد آموزشی با توجه به نسبت جمعیت، در مناطق شهری مضاربی از یک دوره کامل [1] و حداقل 2 دوره و حداکثر 8 دوره کامل در نظر گرفته می‌شود.

[1] - منظور از یک دوره کامل، 3 گروه کامل اول، دوم، سوم می‌باشد

فضاهای مورد نیاز به دو دسته تقسیم می‌شوند: 
1-فضهای بسته یا سرپوشیده 
2- فضاهای باز 
فضاهای بسته یا سرپوشیده 
این فضاها شامل 5 گروه زیر می‌باشند: 
1- گروه 1: فضاهای آموزشی (تحصیلی) 
-کلاس عمومی (نظری) 
-اتاق علوم (کلاس و آزمایشگاه) 
-کارگاه حرفه و فن (برای پسران) – کارگاه خانه داری، خیاطی (برای دختران) 
- گارگاه هنر 
- کارگاه سمعی و بصری 
2- گروه 2: فضاهای پرورشی 
-کتابخانه 
- اتاق فعالیتهای پرورشی 
- اتاق مشاور تربیتی و تحصیلی 
-اتاق مربی ورزش و رختکن دانش آموزان 
- اتاق بهداشت و کمکهای اولیه 
-نماز خانه 
-سالن چند منظوره : ( اجتماعات- سخنرانی- امتحانات- نمایش و فیلم)
3- گروه 3: فضاهای اداری 
-دفتر مدیر 
-دفتر معاون یا معاونان 
-اتاق کارکنان امور دفتری و تکثیر 
-انبار بخش اداری 
-اتاق استراحت دبیران 
-اتاق کار دبیران و ملاقات با اولیای دانش آموزان 
4- گروه 4: فضاهای پشتیبانی یا خدماتی 
-توالت و دستشویی کارکنان 
-تولات و دستشویی دانش آموزان 
-آبخوری دانش آموزان 
-انبار وسایل نظافت و شستشو 
-انبار وسایل، تجهیزات و لوازم مستعمل 
-بوفه 
-آبدارخانه 
-موتورخانه 
توجه: در مدارس به منظور مراقبت از مدرسه، فضایی حدود 40 متر مربع (خالص) برای اقامت خانواده سرایدار در نظر گرفته می‌شود 
5- گروه 5: فضاهای گردش 
-ورودی 
-راهرو طبقات 
-راه پله‌های ارتباطی 
- سطوح زیر ساخت (دیوارها و ستونها) 
6- گروه 6: فضاهای ارتباطی 
-راهروها 
-پله ها 
7- گروه 7: فضاهای باز 
-فضاهای بازی و ورزش 
- فضای صف جمع 
-فضای سبز 
-فضای توقف وسائل نقلیه 
-فضای تلف شده و غیر مفید

معرفی کلاسهای آموزشی مقطع راهنمایی

کلاس آموزشی

ساختار و سازماندهی کلاس

انواع کلاسها

انواع کلاسها عبارتند از: 
1-کلاس آموزش دروس نظری: فضایی است که به عنوان کلاس درس شناخته شده باشد و در این فضا دروسی که تفهیم آنها از طریق خواندن و نوشتن و تکرار مطالب توسط معلم و دانش آموز و کلا تجربه ذهنی انجام می‌گیرد، ‌تدریس می‌شود. 
از نظر فضا هویت آن به صورت کلاسهای معمولی با ردیفهای مشخص میز و صندولی و یا میز و نیمکت و تخته سیاه روبروی دانش آموزان و در کنار آن جایگاه معلم می‌باشد. 
2-کلاس آموزش دروس تجربی:‌در این فضا یعنی آموزش دروس تجربی، ‌اصل بر مشاهده عینی تجربیاتی است که توسط معلم و خود دانش آموز انجام می‌شود. معلم در این فضا اختیار دارد به کمک دانش آموزان شکل و فرم کلاس را متناسب با نوع فعالیت در ارتباط با آموزش هر مورد درسی انتخاب نماید و در هر صورت لزوم برخورد و تبادل فکری بین دانش آموزان را فراهم آورد. در چنین فضایی میز و صندلی ها طبیعتا دارای قابلیت جابجایی و تکثیر و آرایش فضا متناسب با صورتهای مختلف انجام می‌شود. سرانة فضا به ازاء هر دانش آموز نسبت به نوع متناسب با صورتهای مختلف انجام می‌شود. سرانة فضا به ازاء هر دانش آموز نسبت به نوع فضای نظری اندکی بیشتر خواهد شد. باید در نظر داشت که این سیستم در آموزش پاره‌‌ای از دروس تاثیر به سزایی خواهد داشت. [1]

[1] - در مورد خصوصیت مهم کلاس یعنی انعطاف پذیری در قسمت « مدارس فضای باز» بحث شده است.

مکان قرار گیری 
کلاس درس باید در آرامترین مکان قرار گیرد و از سر و صدای بیرون دور باشد. درتسرسی سریع و مناسب به سایر فضاهای آموزشی (از قبیل کتابخانه، کارگاهها، کلاسهای ویژه و…)‌باید برای آن فراهم شود. 
بررسی نور در کلاس

مسائلی که از نظر نور برای دید و مطالعه در کلاس درس با توجه به محیط دید سالم حائز اهمیت می‌باشد، به شرح زیر است: 
-تاثیر نور طوری باشد که منبع نور در حوزه دید دانش آموز قرار نگیرد. 
-به منظور ایجاد نور کافی در کلاس در صورتی که پنجره‌های نورگیری در یک سمت واقع شده باشد، ‌سح کل پنجره ها نباید از یک پنجم الی یک هفتم سطوح کلاس کمتر باشد. 
-برای آنکه تاثیر نور خورشید که منبع نور طبیعی کلاس محسوب می‌شود، بطور مستقیم به کلاس وارد نشود، بکار بردن سایبانهای مناسب از قبیل سایبان بالای پنجره و یا سایبان کرکره‌‌ای و جانلی توصیه می‌شود. 
برای استفاده از نور مصنوعی باید نکات زیر را در نظر داشت: 
-برای روشن نمودن کلاس درسی ممکن است از نور مستقیم- نیمه مستقیم و یا یکنواخت استفاده نمود. 
-چراغهای سقفی در کلاس باید طوری نصب شود که خیرگی را سبب نشود و همچنین باید از چراغ مخصوص برای روشن کردن تخته سبز استفاده کرد. 
-حداقل مقدار شدت روشنایی الکتریکی کلاس درس 200 و حداکثر 500 لوکس تعیین شده است.

رنگ

توصیه می‌شود سطح دیوراه‌های کلاس درس از رنگ مات انتخاب شود تا از خیرگی حاصل از انعکاس نور جلوگیری به عمل آید و رنگها نیز محیط دلپذیری برای دانش آموزان بوجود آورد. برای این منظور باید رنگهای آبی کم رنگ، کرم، سبز. خیلی کم رنگ، سفید و بژ را انتخاب کرد. سطح کل کلاس می‌تواند دارای رنگهای سفید، خاکستری و یا به رنگهای روشن چوب باشد. 
فرم کلاس

تحقیقات نشان می‌دهد که کلاسهای با فرم مربع یا نزدیک به مربع جوابگوی نیازهای آموزشی می‌باشد و فرمی کارا رضایت بخش است. 
اهمیت جو کلاس

عناصر اصلی سازماندهی اجتماعی مدرسه، اندازه گروه بندی سنی و غیره می‌تواند بر رفتار و موفقیت دانش آموز اثر بگذارد اما این عوامل از آن جهت مهم می‌باشند که در چیزی که در کلاس و سایر بخشهای مدرسه اتفاق می‌افتد، تاثیر دارند. در حقیقت اکنون محققان معتقدند که با اهمیت ترین عوامل موثر مدرسه مربوط به یادگیری و پیشرفت روانی در دوره بلوغ با محیط مدرسه و کلاس در ارتباط می‌باشد. در مدارس خوب محیط کلاس مباحث بین معلم و دانش آموزان و بین دانش آموزان را تشویق می‌کنند و بر یادگیری، نه حفظ کردن تاکید شده است. بر طبق نظریه (مایکل روتر 1983) جنبه‌های مختلف جو مدرسه اثر مهمی بر یادگیری و موفقیت نوجوانان دارد. خصوصا چگونگی ارتباط معلم و دانش آموزان و چگونگی استفاده از زمان کلاس و انتظارات معلم از دانش آموزان بسیار مهمتر از اندازه مدرسه، گروه بندی سنی و ترکیب نژادی مدرسه می‌باشند. 
نتایج چندتحقیق نشان میدهد که همین عواملی که پیشرفت روانی در خانه را توسعه میدهند. صمیمت، ‌استانداردهای بالا و کنترل رفتارهای مناسب در کلاس را نیز افزایش می‌دهد. دانش آموزان و معلمین در کلاسهای جدید، ‌نسبت به کلاسهای کنترل شده در کلاسهایی که از ترکیب مناسب مشارکت دانش آموزان و حمایت معلم تشکیل شده است، ‌راضی تر می‌باشند. در این کلاس ها معلمین مشارکت دانش آموزان را تشویق می‌کنند اما نمی گذارند که کلاس از کنترل خارج شود. کلاسهایی که به تکلیف کلاسی تحت کنترل معلم تاکید دارند، ‌دانش آموزان دلواپس، بی علاقه و ناشاد دارند. دانش آموزان هنگامی که معلمشان مقدار متناسبی از زمان را صرف درس دادن می‌کند، درسها را به موقع شروع می‌کند و به پایان می‌رساند، ‌پس زمینه هایی از دانش آموزان برای توقعاتشان از آنها دارند و آنها را به مقدار فراوان تشویق می‌کنند، به نحواحسن کار می‌کنند. 
یک معلم خوب به طور قابل توجهی مشابه والدین خوب است. اخیرا محققی به نام نیومن پیشنهاد کرده است که اگر ما بخواهیم اثر جو کلاس را بر موفقیت بدانیم، باید بدانیم که چگونه مشارکت دانش آموز را در مدرسه افزایش دهیم، مشارکت به اندازه شرکت روانی دانش آموزان در یادگیری و تسلط بر موارد بی علاقگی به تمام کردن کار تعیین شده، اشاره دارد. نیومن به عواملی که مشارکت را افزایش میدهند اشاره می‌کند. اولا معلمین نیاز دارند که فرصتهایی برای دانش آموزان برای نمایش واقعی شایسته فراهم کنند. ثانیا مدارس باید احساس تعلق دانش آموزان را نسبت به مدرسه تقویت کنند. و از همه مهمتر اینکه باید کارهایی را که معتبر هستند تعیین کنند. کار معتبر، ‌کاری جالب توجه، شادی آور و متناسب با دوره واقعی است. برای یک دانش آموز هیچ چیز بدتر از انجام دادن تکالیف خسته کننده بدون رنگ و نامناسب نیست.

نظم فضایی کلاس

یکی از بدیهی ترین خصوصیات محیط کلاس، ‌کلاس مستطیل شکل می‌باشد. چرا یک کلاس دایره شکل و یا مربع شکل نباشد؟ آیا این مسئله اصلا دارای اهمیت است؟ طبق تجربیات یک طراح اتاق مستطیل شکل موجود همراه با ردیفهای صندلی ها و پنجره‌های بزرگ به قصد فراهم آوردن تهویه، نور، ‌تخلیه سریع و آسانی نظارت و دیگر نیازها اوایل قرن نوزدهم موجود بوده اند. فرم متداول باریک و طولانی که بر اساس نیاز به نور در طول اتاق بوجود آمده است، ‌با وجود پیشرفتهای جدید در نور پردازی، ‌آکوستیک و فن ساختمان هنوز اغلب مدارس جعبه هایی هستند که با مکعب هایی پر شده اند و مکعب ها هر یک شامل تعداد مشخص صندلی در ردیفهای مرتب می‌باشند. سعی بر این بوده است که این نمونه ثابت تغییر پیدا کند. ماریو مونتوسوری یک بار توصیف کرد دانش آموزانی که مجبورند در این کلاسهای سنتی حاضر گردند مانند پروانه هایی هستند که سوار بر سنجاق می‌باشند. هریک به نیمکتی بسته شده اند و بالهای خشک و بی معنی علمی را که بدست آوردند، پهن کرده اند. (مونتوسوری 1964 م) 
آیا موفقیت یک دانش آموز در کلاس تفاوتی دارد؟ آیا آنهایی که در جلو قرار گرفته اند نسبت به پشت سری ها فعالتر می‌باشند؟‌آیا آنهایی که در مرکز هستند در مقایسه با افرادی که در اطراف کلاس هستند فعالترند؟ موفقیت دانش آموز کاملا ایجاد تفاوت می‌کند و مشارکت در بین دانش آموزانی که در جلو میانه قرار گرفته اند بیشتر می‌باشد. به هر حال دلایل این تاثیر نامشخص می‌باشد. آیا دانش آموزان علاقمند نزدیکتر به معلم می‌نشینند؟ آیا دانش آموزان اگر به معلم نزدیکتر باشند بیشتر علاقه مند می‌شوند؟‌بالاخره اندازه کلاس بایستی چه مقدار باشد؟ آیا برای بیشترین موفقیت اندازه ایده آلی برای کلاس وجود دارد؟ این مسئله برای بیش از نیم قرن مورد بحث قرار گرفته است و مباحثه ادامه دارد. در یک تحقیق اولیه (1934) تاثیر اندازه کودکستان را بر مشارکت دانش آموزان مورد آزمایش قرار گرفت. در کلاسهایی با طبقه بندی 15 تا 46 شاگرد تعداد نظریات هر دانش آموز در طول یک دوره درس کنترل شده مثبت گشته است. هر قدر که اندازه کلاس افزایش می‌یافت. نه تنها مقدار کلی بحث کاهش پیدا می‌کرد بلکه مقدار کمتری از دانش آموزان در بحث شرکت می‌کردند و هنگامی که صحبت می‌کردند مقدار مشارکت آنها بسیار کمتر می‌شد. شواهد نشان می‌دهد که تجربیات تحصیلی فراهم شده در کلاسهای کوچک و بزرگ متفاوت می‌باشد. در کلاسهای کوچکتر آگاهی بیشتر، فعالیت گروهی بیشتر، برخورد مثبت دانش آموزان بیشتر و رفتارهای بد کمتر وجود داردو غیر قابل انتظار نیست که معلم در کلاسهای کوچکتر راضی تر می‌باشد. به هر حال اندازه کلاس تفاوت کمی در طبقه بندی متداول بین 20 تا 40 دانش آموز ایجاد می‌کند. اگرچه یک کلاس کوچکتر ممکن است تاثیر مثبتی به یادگیری خواندن و ریاضیات در سالهای اولیه داشته باشد و ممکن است به پیشرفت تحصیل دانش آموزان عقب افتاده کمک نماید. علاوه بر این از آنجایی که این تحصیل بستگی به آن دارد که معلمین چگونه کلاسهای کوچکتر را متفاوت با کلاسهای بزرگتر سازماندهی می‌کنند، ‌تخمین تاثیر اندازه کلاس معمول مشکل است