طلاعاتی پیرامون آب آشامیدنی، دستگاه های تصفیه آب کوچک ودستگاه های سختی گیر از آب

طلاعاتی پیرامون آب آشامیدنی، دستگاه های تصفیه آب کوچک ودستگاه های سختی گیر از آب

برخی براین باورند که در کشورهای صنعتی آب آشامیدنی را از تصفیه فاضلاب تهیه می کنند. این باور قطعاً اشتباهی است و در هیچ جای دنیا، جز یک دستگاه در کشور نامیبیا، آب آشامیدنی به این ترتیب بدست نمی آید، چرا که اگر چنین کاری عملی هم باشد حداقل هزینه اینکار بسیار بالا است و مردم هم از آن استقبال نمی کنند. چندین پروژه در آمریکا به این دلایل کنار گذارده شدند. غالباً آب آشامیدنی را از چاه تهیه می کنند و در برخی از مناطق از آب های سطحی، چون آب سدها و یا رودخانه ها و یا مخلوطی از انها.

اما آب چاه و آبهای سطحی و حتی لوله کشی می توانند آلوده باشند. در  تصفیه خانه ها آلایند ها را از آب جدا می کنند و جهت ضدعفونی کردن به آن گاز کلر و یا ترکیبات دیگر کلر می زنند. البته برای ضد عفونی روش های دیگری هم هست که البته گران تر از کلر هستند. به ویژه از آنجا که آب می بایست از لوله  عبور کرده و مدت زیادی در لوله ها میماند، ناچارأ جهت ضدعفونی مقدار بیشتری از ترکیبات کلر به آب می زنند که در بین راه مجدداً آلوده نشود. اما مشکل اینجا است که از یک سو گاز کلر سالم نیست و از سوی دیگر کلر با مواد آلی در آب ترکیب شده و ترکیباتی بوجود می آورد که برخی حتی سرطان زا هستند، اما مقدار آنها در آب کم است. به هر حال چنانچه امکان کلر زدائی از آب موجود باشد بهتر است این کار انجام شود. اغلب در کشورهای جهان سوم به حدی کلر به آب می زنند که هنگام مصرف بوی آن به مشام می رسد.

در عین حال آبی که به دست مصرف کننده می رسد می تواند در برگیرنده آلاینده ها (فلزات همچون آهن، منگان، سرب، آرسنیک، جیوه، کادمیوم، مس، روی، کرم، نیکل، زنگ آهن، فرارها، نیترات، نیتریت، باکتری ها و غیرو) باشد. تحقیقات در سال های اخیر نشان می دهند که در برخی از موارد برخی از باکتری ها دور خود حصاری می سازند و گاز کلر هم نمی تواند آنها را از بین ببرد. دلیل این آلودگی ها البته فراوان است. از جمله می توان عملکرد ناصحیح دستگاه مرکزی تصفیه خانه، نفوذ آب های زیر زمینی به داخل لوله ها به علت کهنه بودن لوله ها و یا قطع و وصل جریان آب در لوله ها و تغییر فشار، طولانی تر شدن خطوط لوله در شهر های بزرگ، عبور آب از لوله های نو و یا کهنه غیر استاندارد در ساختمان ها را نام برد.

مهمترین توصیه جهت اطمینان خاطر بیشتر این است که حد اقل صبح ها قبل از برداشتن آب از لوله، مدت کوتاهی شیر آب را باز گذارده تا آب شب مانده از آن خارج شود.

آبهای بسته بندی شده (معدنی و غیرو) غیر گاز دار نیز به همین ترتیب ضد عفونی می شوند. از سوی دیگر از آنجا که این آبها مدت زیادی در شیشه و در مجاورت نور قرار می گیرند باکتری ها به سادگی می توانند در آنها رشد کنند. اما آب های گازدار ضد عفونی نمی شوند چون گاز کربنیک از رشد باکتری ممانعت می کند. آزمایشات مؤسسه اکوتست (Oekotest) در سال 1997 بر روی آب های معدنی نشان داد که از بین 92 آب معدنی تعداد 11عدد میزان آرسنیک بالاتر از حد داشته اند و در آزمایش دیگری با کمک نشریه اشترن در سال 2002 نشان داد که برخی از آبهای معدنی باکتری بیش از حد مجاز داشته اند.

البته به استثنای باکتری ها به ندرت اتفاق می افتد که انسان با استفاده از آب آلوده فوراً بیمار شود، زیرا میزان سموم در آب غالباً به اندازه ای نیست که انسان متوجه شود. اما زمانی که انسان مدت زیادی از این آب استفاده کند به مرور بیماری ها و یا حساسیت هائی در انسان بروز می کنند که انسان دلیل آنرا نمی داند. بسیاری از سموم فوراً دفع نمی شوند، بلکه در بدن انسان ذخیره می شوند و هنگامی که مقدار آن از حد خاصی تجاوز کرد علائم بیماری و آلرژی در بدن انسان بروز می کنند. به عنوان نمونه فلزات  سرب و جیوه بر سلسله اعصاب انسان اثر می گذارند و به مرور باعث عصبی بودن و کند ذهنی در انسان می شود. این فلزات از جمله در موادی که با آن دندان را پر می کنند وجود دارد. به ویژه کودکان در معرض این خطرات قرار دارند.  و یا فلز آلومینیوم به مرور باعث بروز بیماری فراموشی در انسان می شود. به این خاطر کهن سالان و خردسالان و جنین خانم های حامله بیش از دیگران در معرض بیماری های ناشی از سموم در آب آشامیدنی قرار دارند.

به خاطر این مسائل از ریختن محلوهای ترش در ظروف فلزی خودداری کنید که منتهی به حل شدن فلزات کرم و نیکل و آهن شده و به این ترتیب آنها وارد مواد غذائی می شوند. همچنین هیچگاه از سماورهائی که داخل آنها قلع کاری دارد و یا علائم زنگ زدگی نشان می دهند و یا پیچ و مهره های آن از فلز روی است استفاده نکنید.

به هرحال چنانچه از دستگاه های کوچک تصفیه آب آشامیدنی استفاده می شود یک اصل کلی این است که از طریق آن مواد دیگری وارد آب نشود. اصل کلی دیگر این است که هنگامی که بطور مرتب از این دستگاه ها استفاده نشود در آنها باکتری ها رشد  نکنند.    

آهک ( سختی ) آب به هیچ عنوان به معنای بد بودن کیفیت آن برای سلامتی نیست. به این خاطر اگر لوله ها و غیرو به اصطلاح نمک می گیرند، این دلیلی جهت پرهیز از آشامیدن آن نیست، زیرا که املاح آهکی، نمک های کلسیم و منیزیم هستند که برای بدن انسان حتی لازم هستند. اما سختی آب زمانی مشکل ساز است که آب را می بایست گرم کرد. در این صورت نمک های آب زودتر رسوب کرده، از سوئی نوشابه های گرم را بد مزه کرده و از سوی دیگر به مرور باعث بسته شدن لوله ها می شوند. به این خاطر جهت شستشو با آب سخت تا حدود بیش از60 % مواد پاک کننده مورد نیاز است. بسیاری از نرم کننده ها (چه برای مو و چه برای البسه) کاری جز ممانعت از رسوب آهک نمی کنند. به این خاطر در غالب موارد جهت پرهیز از مصرف زیاد پاک کننده ها و اساسا مصرف نرم کننده ها چنانچه آب آهک زدائی شده مصرف شود به مراتب روش ارزان تری است.

در حال حاضر تنها یک روش ارزان قیمت جهت آهک زدائی از آب وجود دارد که به روشهای  تعویض یونی (Ion-exchang) شهرت دارند. روش های مغناطیسی و گالوانیزه  نیز وجود دارند، که البته از سوئی در همه موارد عمل نمی کنند و از سوی دیگر سختی آب را کاهش نداده، بلکه با تغییر ساختار کریستال های مواد سختی ساز آب، مانع از رسوب آنها در لوله ها می گردند. البته این دستگاه ها به ویژه هنگام گرم کردن آب بالای 60 درجه غالبا قدرت خود را از دست می دهند.

روش تعویض یونی اما برای تصفیه مقادیر زیاد یک نوع آب خاص مناسب است، چرا که میزان سختی هر آبی با آب دیگر فرق می کند و به این خاطر زمان اشباء شدن یون ها متفاوت است و دستگاهی هم وجود ندارد که فورا زمان اشباع را نشان دهد. به این خاطر ابتدا می بایست بر اساس آزمایش، میزان دقیق سختی آب را تعیین کرد و سپس بر اساس محاسبه مشخص کرد که یک فیلتر خاص چه زمانی اشباع می شود. حال چنانچه پس از اشباع بازهم آب وارد این فیلتر شود یا عمل نمی کند و یا حتی مقداری از موادی را که قبلا گرفته مجددا وارد آب می کند. از سوی دیگر امکان رشد باکتری در این فیلترها وجود دارد. و آب را پس از فیلتر کردن حتما می بایست ضد عفونی کرد. به این جهت فیلترهای حاوی این مواد که برای مصرف در منزل عرضه می شوند نه تنها قابل اعتماد نیستند بلکه ضمن گران بودن در مواردی مضر هم هستند. حداقل آن این است که زمان اشباع فیلتر را نمی توان تعیین کرد. بر خلاف ادهای فروشندگان این فیلترها تنها زمانی که فیلتر درست عمل کرده و اشباع نشده باشد صرفا حدود 20% از سختی آب کاهش پیدا می کند و قادر به کاهش هیچ یک از آلاینده هائی که در بالا ذکر شد نیستند. در حالی که در دستگاه اکسیر 80% آهک زدائی می شود و آلاینده ها نیز در آن کاهش پیدا می کنند. 

این جریان شامل حال فیلترهائی هم که با ذغال آکتیو کار می کنند نیز می شود. بر اساس چندین آزمایش های مختلف توسط مؤسسات معروف و دولتی در آلمان مصرف این فیلترها توصیه نمی شود (از جمله رجوع کنید به متن گزارش مؤسسه Stiftung Warentest به زبان آلمانی در قسمت لینک این صفحه).

روش مطمئنی نیز برای تصفیه آب آشامیدنی در دستگاه های بزرگ و کوچک وجود دارد که بر اساس روش اسموز معکوس (Revers osmos)  عمل می کند. در اطلاعیه مربوط به معرفی روش نوظهور اکسیر اشاره شده که از سوئی هم دستگاه های مربوطه گران هستند و هم هزینه تصفیه آب با آنها. از سوی دیگر این دستگاه ها بسیار حساس هستند و آب زیاد تلف می کنند؛ برای بدست آوردن یک لیتر آب حدود چهار لیتر آب مصرف شده و هرچه میزان کدر بودن آب بیشتر باشد میزان اتلاف آب هم بیشتر و عمر فیلتر آن کوتاه تر است. طی تصفیه آب با این دستگاه ها البته همه نمک های سالم آب نیز گرفته شده و آب کیفیت آب مقطر دارد و نوشیدن آب مقطر برای انسان مضربوده و برخی  حتی آنرا خطرناک می دانند. به همین خاطر دردستگاه های بزرگ تصفیه از این طریق مقداری املاح در آب تصفیه شده حل می کنند. 

قابل توجه آنکه از آنجا که امکان رشد باکتری در این دستگاه ها وجود دارد مراکزحمایت از مصرف کنندگان در آلمان (Verbraucherzentralen) توصیه می کنند که آب تصفیه شده توسط این دستگاه ها را جهت باکتری زدائی قبل از مصرف یکبار بجوشانید. به این ترتیب علاوه بر هزینه تصفیه (12 سنت ِیورو در لیتر) 1,7سنت هم به هزینه گرم کردن آب اضافه می شود. در صورتی که کل هزینه تصفیه با دستگاه های اکسیر همین 1,7 بوده، مدت تصفیه به مراتب کوتاه تر و آب حاصل هم سالم تر است. و چنانچه نوشابه گرم با آن درست شود هزینه تصفیه به صفر می رسد.  (هر سنت یورو تقریبا معادل 110 ریال است)

و در آخر جهت تصفیه آب با این دستگاه های اسموز معکوس، آب می بایست دارای فشار زیاد باشد. به این ترتیب این دستگاه ها تنها با آب لوله کشی با فشار زیاد کار می کنند و در مناطقی که آب لوله کشی با فشار زیاد وجود نداشته باشد و یا آب رودخانه و چاه می بایست تصفیه شود این دستگاه ها کار نمی کنند.     

فروشندگان این نوع دستگاه ها به مردم عادی از بی اطلاعی مردم سوء استفاده می کنند. به این ترتیب که آنها بخاطر اینکه نشان دهند تنها دستگاه آنها آب تصفیه می کنند ظرف کوچکی ساخته اند که در آن دو میله آلومینیومی قرار گرفته و با وصل آنها به جریان برق ضعیف عملا در هر آبی که دارای املاح باشد یک جریان الکترولیزایجاد می کند. طی این جریان، در قطب مثبت آلومینوم بصورت یون وارد آب شده و فورا اکسیده شده و رسوبی به رنگ سیاه ایجاد می کند. فروشندگان این دستگاه ها می گویند که این رسوبات علائم آلودگی ها در آب هستند، در حالی که این رسوبات هیچ ربطی به آلودگی آب ندارد. روشن است که چون در آب تصفیه شده در دستگاه های آنها آب مقطر تولید می شود، عملا جریان برق در آن ایجاد نشده و هنگام آزمایش با این آب آلومینیوم هم وارد آب نشده و رسوبی هم ایجاد نمی شود.