تاثیر باد در معماری

مقدمه

باد، به حرکت جریان هوا گفته می‌شود، یا بطور کلی تر به حرکت جریان گاز در اتمسفر گفته می‌شود.

بادها عموماً براساس درجه قدرتشان، سرعت، نوع نیرویی که موجب بوجود آوردنشان است و محل جغرافیایی که رخ می‌دهند و یا اثر می‌گذارند، دسته بندی می‌شوند.

انرژی بادی

منظور از توان بادی تبدیل انرژی باد به نوعی مفید از انرژی مانند انرژی الکتریکی است که این کار به وسیله توربین‌های بادی صورت می‌گیرد. در آسیاب‌های بادی از انرژی باد مستقیماً برای خرد کردن دانه‌ها و یا پمپ کردن آب استفاده می‌شود. در انتهای سال ۲۰۰۶ میزان ظرفیت تولیدی برق بادی در سراسر جهان برابر ۷۳٫۹ گیگاوات بود. گرچه این میزان چیزی در حدود یک درصد از کل انرژی الکتریکی تولیدی در جهان محسوب می‌شد اما در طول بازه زمانی بین سال‌های ۲۰۰۰ تا ۲۰۰۶ تقریباً چهار برابر شده‌است. در این میان کشورهای دانمارک با ۲۰ درصد، اسپانیا با ۹ درصد و آلمان با ۷ درصد از نظر درصد تولید برق بادی از کل تولید انرژی الکتریکی در جایگاه‌های نخست قرار دارند.

باد صبا بادیست که از مابین شرق و شمال وزد و باد برین همین است. (برهان) (آنندراج) (انجمن آرا). بادی که از مابین مشرق و شمال وزد. (ناظم الاطباء). بادصبا و شمال نافع است. (آنندراج: باد فرودین). باد برین. (صحاح الفرس). هیرایر [ اِ ]. اور. اَوور. قَبول، بدان جهت که ضد دبور است یا آنکه مقابل در کعبه شرفهااللّه تعالی می‌وزد یا آنکه مقبول طبایع و نفوس است.که جای وزیدن آن از مطلع ثریا تا بنات نعش است. (منتهی الارب). باد شرقی: و از بندگی شیخ واحدی محقق است که بشیراز اکثر اوقات باد صبا می‌وزد و بغایت لطیف وموافق طبایع خلایق است، چنانچه سمارا (کذا) باد دبورسبب آن صفت کرده‌اند. (شرفنامه منیری). بادی است که از مابین مشرق و شمال وزد و بعضی باد شرقی را گفته‌اند و بعضی بر آنند که بدان گل بشکفد. و در تاج می‌نویسد بادی که از پشت آید چون روی قبله آری. و در تذکرةالاولیاء مذکور است، صبا بادی است که از زیر عرش برمی‌خیزد و آن وقت صبح می‌وزد و بمعنی باد خزان هم آمده لیکن استعمال این کمتر است. (هفت قلزم). رجوع به باد برین، باد فروردین، باد فرودین، باد فوردین، باد و صبا شود. لفظ پارسی است، عبارت از باد شرقی و برخی گفته‌اند بادی که بدان گل بشکفد. و در تذکرةالاولیاء مذکور است: صبا بادیست که از زیر عرش خیزد. و آن در وقت صبح وزد. بادی لطیف و خنک است. و خوش دارد. و در اصطلاح سالکان باد صبا، اشارتست از نفحات رحمانیه که ازطرف مشرق روحانیات می‌آید. چنانکه حضرت رسالت پناه صلی اللّه علیه و آله و سلم فرمود: انی وجدت نفس الرحمان من جانب الیمن، مراد از نفس الرحمان، بندگی خواجه اویس قرنی است، کذا فی کشف اللغات.

بادی است که از جانب شمال به جانب جنوب وزد و صحیح آن است که بادی که مهب وی میان مطلع شمس و بنات النعش باشد. و آن حضرت صلی اللّه علیه و سلم فرمود: نصرت بالصبا و اهلکت عاد بالدبور. و قصه آن به این وجه‌است که روز خندق آن حضرت دعا کرده به این دعا: یا صریخ المکروبین و یا مجیب المضطرین اکشف همی و غمی و کربی تری مانزل بی و باصحابی . پس مستجاب شد دعا و فرستاد حق تعالی جماعتی از ملائکه را تا طنابهای خیمه‌های ایشان می‌بریدند و میخها را می‌کندیدند و آتشها را می‌کشتند و ترسی و رعبی در دلهای ایشان پیدا شد که غیر از فرار چاره ندیدند پس آمد باد صبا و کندید میخها را و انداخت خیمه‌ها را و بر زمین افکند دیگها را و ریخت بر روی ایشان خاک را و انداخت سنگریزه هارا و می‌شنیدند در هر گوشه‌ای از معسکر خود تکبیر را.پس گریختند شباشب و گذاشتند بارهای گران را. و شیخ عمادالدین در تفسیر خود آورده که اگر نه آن بودی که خداوند تعالی محمد را رحمة للعالمین آفریده، آن باد صبا بر ایشان اشد بودی از باد عقیم که بر عادیان فرستاد. و ابن مردویه در تفسیر خویش از ابن عباس نکته‌ای غریب آورده که در لیلة الاحزاب باد صبا با باد شمال گفت بیا تا برویم و رسول خدا را یاری کنیم . باد شمال در جواب باد صبا گفت : ان الحرة لاتسیر باللیل؛ زن اصیل در شب سیر نمی‌کند. پس حق تعالی بر باد شمال غضب کرده وی را عقیم گردانید. پس بادی که در آن شب نصرت رسول خدا صلی اللّه علیه و سلم کرد باد صبا بود.

باد شمال

باد شمالی یکی از بادهای معروف در منطقهٔ استان هرمزگان در جنوب ایران است.

باد شمالی به مدت ۹ ماه از سال به موازات سواحل شمالی خلیج فارس می‌وزد و ۴۰ روز از دوره وزش آن در فصل تابستان همراه با گرد و غبار فراوان است . جهت وزش این باد غیر از زمستان به جهت «غربی» – «شرقی» دارد و از جنوب غربی به سمت شمال شرقی است . باد شمالی در فصل زمستان توأم با هوای نسبتاً سرد است و دوام کمتری دارد .

باد شرجی

شرجی بودن، یعنی پر از نم و دم شدن هوا بهمراه دمای بالا، پدیده‌ای است جوی در خلیج فارس و کرانه‌های آن که معمولاً از فروردین و اردیبهشت آغاز می‌شود و ۹ ماه بدرازا می‌انجامد.

واژه شرجی دگرگون شده واژه «شرقی» است و این واژه از گویش عرب زبانان جنوب به فارسی وارد شده. عرب زبانهای خلیج فارس زیر نفوذ زبان فارسی واکه ق را ج یا گ (و ک را چ) تلفظ می‌کنند. ازینرو به شرقی، شرجی می‌گویند. دلیل نامگذاری این پدیده به شرقی اینست که در آن مناطق نسیم بامدادی که این نم را با خود دارد از شرق میوزد. نام دیگر این پدیده در جنوب «کَوش» است. مردم بندر لنگه و لارستان به آن «شبنم» می‌گویند.

باد بحری یا باد ( شمال غربی) یکی از بادهای معروف در منطقهٔ استان هرمزگان در جنوب ایران است.

باد بحری (شمال غربی) بادیست که اغلب در فصل زمستان شروع به وزیدن کرده و نسیمی از طرف دریا به ساحل می‌آورد که گاهی نیز بارندگی‌های اندکی را به دنبال دارد .و مناسبترین فصل مسافرت به استان هرمزگان، فصل زمستان است .

توفان یا با دیکته قدیمی طوفان عبارتست از آشفتگی شدید جوی و اختلال شدید فشار هوا. گاه بر اثر برخورد دو جبهه هوای سرد و گرم، طوفانی به وقوع می‌پیوندد که می‌تواند موجب قطع درختان، خرابی ساختمانها و شکستن شیشه‌ها شود. گردباد در نقاط مختلف به صورت تندباد، گردباد دریایی یا گردباد خشکی ظاهر می‌شوند. وقوع طوفان اغلب با باران‌های شدید و سیل‌آسا همراه است.[۱] طوفان‌های عظیم و گردبادهای دریایی معمولاً در عرضهای نزدیک به استوا رخ می‌دهند و از قدرت تخریب زیادی برخوردارند

گردباد (به انگلیسی: whirlwind) نوعی پدیده آب و هوایی است که متشکل از یک سیستم بادی پیچشی می‌باشد.

پیچند (tornado)، تنوره دیو (dust devil)، و تنوره دریایی (water spout) همگی نوعی گردباد محسوب می‌شوند اما توفند بدلیل مقیاس عظیم خود[۱] یک گردباد محسوب نمی‌شود بلکه یک چرخند می‌باشد.

خرد اقلیم

هر گاه قرار باشد یک ساختمان به محیط اطرافش وابسته باشد و از آن تاثیر بپذیرد شناخت الگوی آب و هوایی مساله مهم است:اما خرد اقلیم آن ناحیه باید بدقت بررسی شود.

عوامل خرد اقلیم:

۱-وقت:شب و روز

۲-پوشش گیاهی و نوع خاک

۳-محیط های انسان ساخت

۴-توپو گرافی

۵-همجواری با توده های آب(دریا)

 وقت:شب و روز

دوحالت کاملا متفاوت ایجاد می کند .به نحوی که گاهی حتا جهت باد غالب در شب وروز بر عکس می شود .این مورد در نواحی کوهستانی مشهود است:زیرا در این نواحی هوا در طول روز به سمت بالای کوهستان حرکت می کند ولی در شب بر عکس.توده های بزرگ آب نیز به رسیدن روز به شب ممکن است جهت وزش باد را برعکس کند.

پوشش گیاهی و نوع خاک

پوشش گیاهی با تغییر جهت جهت وزش باد یا کاهش سرعت آن شرایط محصوری ایجاد می کند.ظرفیت حرارتی -رنگ و در صد رطوبت خاک نیز بر میزان جذب حرارت و در نتیجه دمای زمین تاثیر می گذارد.این فرایند می تواند تاثیر عمده و بسیار بر خرد اقلیم داشته باشد زیرا دمای زمین سیستم فشاری را تحت تاثیر قرار می دهد.

محیط های انسان ساخت

محیط مصنوع ممکن است  تغییر قابل توجهی در خرد اقلیم ایجاد کند.به طور کلی در نواحی دارای ساخت و ساز (محیط های مصنوع)سرعت باد ۲۵ درصد کمتر است و این در حالی است که در اثر و جود باد راههای شهری (ساختمانها و خیابانها یی که  جریان باد را شاخه شاخه می کنند)احتمال به وجود آمدن سرعت های بسیار بالا و موضعی وجود دارد.

توپو گرافی

سرعت باد معمولا با افزایش ار تفاع افزایش می یابد..هرچه شیب زمین بیشتر باشد دمای هوا در شب سریعتر پایین می آید و این مسئله باعث تغییر جهت باد می شود.توپوگرافی تاثیر عمده ای بر خرد اقلیم دارد:تا جایی که ممکن است باعث انحراف باد یا توفان شود.به دلیل اینکه آفتاب بیشتری به زمین شیبدار رو به جنوب می تابد واز بادهای سر د شمالی محفوظ هستند -نسبت به زمین های شیب دار رو به شمال مساعد ترند.

همجواری با توده های آب(دریا)

همجواری یک ناحیه با توده ای از آب باعث جریان هوایی در آن ناحیه می شود.آب ظرفیت حرارتی بالایی دارد .به همین دلیل یک توده ی بزرگ آن قادر به جذب سریع حرارت نیست.اما حرارت جذب شده را در مقایسه در با یک توده خاک مشابه -بیشتر در خود نگه می دارد. به همین دلیل تغییرات دمایی در آب ملایمتر است و این مسئله باعث ایجاد یک سیستم فشاری متفاوت با آنچه روی خشکی ایجاد شده است می شود.این اختلاف فشار باعث وزش نسیم هایی می شود که درطول شبانه روز جهت آنها به طور متناوب از خشکی به سمت دریا واز دریا به سمت خشکی است.

بادگیر

یکی از شاخص ترین نشانه هایی که منظر عمومی شهرهای استان یزد را،از دیگر شهرهای ایران متمایز می سازد، وجود بادگیرهای متنوع آن است. اهمیت آنها به قدری است که لازم است برای هرکدام شناسنامه ای فنی تهیه و طرح جامع مرمت و بازسازی و حفاظت ویژه تدارک دیده شود.

بیشتر بادگیرها ، به فضاهای مسکونی قدیمی تعلق دارند. از طرفی بر روی محراب برخی مساجد مانند مسجد جامع فیروزآباد نیز بادگیر به نحو زیبایی تعبیه شده است.
غالب آب انبارهای درون شهری دارای بادگیر هستند که تعداد آنها بین یک تا شش متغیر می باشدو به عنوان وسیله ای برای تهویه و تبرید آب از آنها استفاده می شده است  .

بادگیرها سیستم تنفسی شهر محسوب می شوند. آنها برجهایی هستند که با توجه به نحوه ساختمان ویژه خود ، جریان طبیعی هوا را به داخل بناهای مختلف هدایت می کنندو از مصادیق بارز انرژی های پاک محسوب می شوند(Clean Energy). در خانه ها معمولا بادگیر در قسمت نسر و تابستان نشین خانه ساخته می شود
بادگیرها نوعا به تالار ، حوضخانه ، کلاه فرنگی و زیرزمین مربوط می شوند و شرایطی را پدید می آورند تاجریان هوا در داخل ساختمان برقرار شود و ضمن تماس با عناصر رطوبت زا ، مثل حوض ، باغچه ، درختان ، جداره زیر زمین جوب وپایاب ، کمبود رطوبت زمین را جبران و محیطی مطبوع برای زندگی در ایام گرم و طاقت فرسای تابستان برای ساکنان فراهم آورند. مصالح ساختمانی بادگیرها معمولا خشت خام ، آجر ، گل و چوب شورونه می باشد. چوب شورونه از انواع چوبهایی است که دارای استحکامی عالی است و در برابر حمله موریانه نیز مقاوم است
بادگیرها از چهار بخش عمده ساخته شده اند:
1-بدنه یا ساقه

2-قفسه

3-تیغه ها

4- سقف

بدنه بادگیرها معمولا به صورت مکعب مستطیل یا منشور ساخته می شود. قاعده آنها اغلب به شکل مربع ، مستطیل ، مسدس یا هشت وجهی می باشد. بخش اصلی ساختمان بادگیر به صورت ستونی مشبک و " چشمه چشمه" در فضای آزاد برفراز ساختمان اماکن واقع می گردد.

بادگیرها باوجود شباهت های عملکردی ، ساختهای متفاوتی دارند. تفاوت های ناحیه ای اقلیم گرم و خشک و پاره ای عوامل اقتصادی و اجتماعی و کارکردهای متفاوت بناها در این امر موثر بوده اند. در ناحیه اردکان و میبد به منظور بهره گیری بیشتر از وزش مطبوع نسیم شمال و پرهیز از بادهای غالبا نامطبوع جهت های دیگر، بادگیرها را عموما به صورت یکسو وروبه شمال ساخته اند ، به ویژه در میبد شیب مناسب زمین به سمت شمال ، موقعیت مساعدی برای وزش آزاد باد شمال به بادگیرها فراهم آورده است ، به گونه ایکه شکل گیری منظم و هماهنگ بادگیرها ، خود از مشخصات ناحیه ای معماری و شهر سازی سنتی است.

سمت گیری و شکل گیری بادگیرها "رو به شمال" سبب شده استکه شهرها و آبادیهای ناحیه در بخش های بافت سنتی به صورت شهرها و آبادیهای "چندسیما" پدیدار شوند ، بدین معنی که چشم انداز عمومی شهر از "دید شمالی" با چشم انداز شهر از "دید جنوبی" و جهات دیگر آشکارا متفاوت است.
ویژگی دیگر بادگیرها در این ناحیه آن است که نسبتا ساده و مردم وار ساخته شده است و در بافتهای سنتی ،گستردگی و عمومیت دارد و همین ویژگی نیز چهره شاخصی به بافت سنتی شهر داده است.

در شهر یزد ، بادگیرها عموما به صورت چهارسو یا چهار بعد و بلندتر ساخته می شوند و به علت هزینه زیاد عامه مردم توان ساخت آن را نداشته و لذا تا اندازه ای خصیصه طبقاتی یافته است

در معماری سنتی یزد ، بادگیر صرفا سازه ای برای تعدیل گرماو تحمل پذیر کردن روزهای گرم تابستان نیست ، بلکه نشانه شهری و نیز گویای منزلت اجتماعی و میزان تمکن صاحب خانه نیز بوده است. بادگیرها ، از جمله دیدنیهای شهرهای کویری هستند و نماد پایداری و سازگاری انسان در طبیعت گرم و خشک . دست هنرمند معماران کهن یزد ، از بادگیرها این خنک کننده های طبیعی آثاری دیدنی ، آفریده اند.

بادگیر، یک روش ابداعی ایرانی برای ایجاد فضای خنک در داخل منازل گرم کویری است . این دستگاه تهویه مطبوع ، سالیان درازی از روزگاران دور ، فضای زندگی مردم ایران را قابل تحمل کرده است . بادگیرها معمولاً برجکهای کوچکی به صورت چهارضلعی یا چند ضلعیهای منتظمند که ساختار مثلث در آنها به هیچ وجه دیده نمیشود. بادگیر تشکیل شده است از برجکی تقریباً مرتفع‏تر از جاهای دیگر خانه در روی بام. عموماً بادگیرها بر روی قسمتی از خانههای کویری به نام حوضخانه بنا میشدهاند.  حوضخانه ایوانی کوچک بوده است که در انتهای اتاقهای تابستانی هر عمارت قرار داشته است اتاقهای تابستانی تشکیل شدهاند از اتاقهایی با ابعاد بزرگ و درهای زیاد ــ گاهی اوقات تا 5 در ــ به دلیل جریان یافتن هوا در آنها که در انتهای آنها حوضخانه بود.  حوضخانه به شکل فضای رابط میان حیاط خانه و اتاقهای تابستانی است.  در میان این فضا، حوض کوچکی بود و دلیل نامگذاری این فضا نیز به علت وجود این حوض در میان این فضا بود. بادگیرها دقیقاً در بالای این حوض قرار دارند، ولی از طریق منافذی که دارند جریان هوا را به روی آب حوض هدایت میکنند.  بادگیرها عموماً از خشت وگل ساختهمیشدهاند و برای محکم بودن آنها در مقابل وزش باد از تیرهای چوبی در ساختمان استفاده میشده است.  بادگیر به صورت تزئینی با آجرهای نقشدار آراسته میشد.  بادگیرها دارای منفذهای ورودی به صورت قوسهای زیبایی بودهاند.

نحوة کارکرد بادگیرها به صورت کولرهای آبی امروز کار می‏کرده‏اند، به این صورت که باد از منافذ بادگیر به آن وارد شده و به صورت مجمع به روی حوض آب هدایت می‌شد، پس از برخورد بر روی آب حوض عمل تبخیر انجام می‌گرفت.  عمل تبخیر عملی است گرماگیر که موجب سرد شدن باد وارد شده از دهانه بادگیر می‌شده است و سپس باد سرد وارد اتاقهای تابستانی شده و باعث سرد شدن هوای درون اتاقها می‌شده است.  در بعضی از عمارتهای قدیمی که متعلق به افراد ثروتمند بود، حوضخانه فضای دربسته‌ای بود و اتاقهای تابستانی منافذ و دالانهایی داشت ــ مانند کانالهای کولر ــ که باد خنک از این دالانها وارد اتاقهای خانه می‌شد و این امر در صورتی بود که اتاقهای تابستانی تعدد داشت.  از استفاده‌های دیگر بادگیرها به عنوان سردکردن فضای سرداب برای نگهداری مواد غذایی و نیز خنک نگهداشتن آبِ آب انبارها بود.

بیشترین تعداد بادگیرها را در دشتهای خشک و سوزان کاشان، یزد، جهرم، طبس، اروند و کرانه‏های خلیج فارس می‏توان مشاهده کرد . در ساخت بادگیرها از توانایی‏های معماری ایرانی به خوبی بهره گرفته شده؛ به گونه‏ای که بادگیرها علاوه بر آن که اهداف زیست محیطی را برآورده می‏کنند، جزیی از ساختمان‏های زیبای چشمگیر نیز به شمار می‏آیند. رهگذران با عبور از کوچه‏های شهر، با تماشای بادگیرهای متنوع، از لذت بینایی نیز بهره می‏گیرند . بادگیرها انواع مختلفی دارند، اما یک نوع از آنها منحصر به فرد است به نام  بادگیر چپقی که در حال حاضر یک نمونه از این نوع بادگیر در سیرجان باقی مانده است

     برخی از بادگیرهای مشهور عبارتند از: بادگیر عمارت بروجردیها در کاشان، بادگیر   عمارت عباسیون (عباسیها) درکاشان، این بادگیر پائینتر از سطح حیاط بود، بادگیر عمارت طباطبایی در کاشان، بادگیر عمارت دولت‏آباد در یزد که با ارتفاع 18 متر بلندترین بادگیر موجود است. بادگیرهای آب انبار شیش بادگیری در یزد که همانطور که از نام آنها پیداست 6 عدد میباشد.

عمارت بادگیر، نگین مجموعه کاخ گلستان، بنایی متعلق به دوران سلطنت فتحعلی شاه که در ضلع جنوبی باغ گلستان ساخته شد و در زمان ناصرالدین شاه با تصرفات عمده‏ای که در آن انجام گرفت به شکل امروزی درآمد. وجه تسمیه این بنا به علت وجود برجهای بادگیر به منظور تولید هوای خنک، مطبوع و انتقال آن به داخل عمارت حوضخانه و تالار اصلی بوده است. در زیر تالار و عمارت مزبور حوضخانه وسیعی وجود دارد که چهار بادگیر بلند پوشیده از کاشی‏های معرق، آبی، زرد و سیاه با قبه‏های زرین در چهار گوشه آن باعث خنک شدن هوای حوضخانه، تالار و اطاقها می‏شود.

آب انبار شش بادگیری

آب انبارها از جمله تأسیسات وابسته به قنات هستند که برای ذخیره‌سازی در زمستان و استفاده در تابستان کاربرد داشته‌اند.

آب انبار شش بادگیری در محله‌ای به همین نام در شهر یزد واقع شده است. این آب انبار بزرگ و پرحجم بالغ بر 2000 متر مکعب گنجایش داشته و دو عدد شیر یا راه دسترسی به شیر آب انبار دارد که یکی برای استفاده مسلمین و دیگری برای استفاده اقلیت مذهبی زرتشتی می‌باشد. این آب انبار دارای شش بادگیر است، سه بادگیر آن از ابتدا ساخته شده بود و سه بادگیر دیگر بعدها به آن الحاق شده است، با کمی دقت در شکل بادگیرها تفاوت سه بادگیر قدیمی با دیگر بادگیرهای آن مشهود است. شش بادگیر آب انبار با توجه به شرایط اقلیمی و جهت باد در این منطقه به شکل 8 وجهی می‌باشند.

ارتفاع مخزن، ارتفاع بادگیرها، معماری زیبای بادگیرها و مصالح به کار رفته و تزئینات آجر چینی مدخل ورودی آن از ویژگی‌های انحصاری آب انبار شش بادگیری است که شهرت بسزایی به آن داده است.

تعداد پلکانهای این آب انبار 50 عدد، ارتفااع مخزن 6/12 متر و ارتفاع بادگیرها 10 متر می‌باشد.

باد در معماری

استفاده از باد در معماری نه به معنای واقعی آن، بلکه در معنایی رویا گونه،هماهنگ،ساده و انتزاعی بیشتر تحسین برانگیز است!

موجودتی که احساس نمی شود،سبکی،لحظه ای بودن،به حال خود رها بودن و حرکات پیچشی،همگی از مشخصات شایسته ای برای معماری باد گونه است.اگر باد به عنوان اصلی منفرد مطرح شود،شاعرانه است و حتی می توان در آن نواهایی زیست محیطی نیز احساس کرد ولی معنای آن به این روشنی نیست.

منطقه ای که امروز تحت عنوان بافت قدیم بوشهر از آن یاد می کنیم  و یا به تعبیر اهالی شهر، ((چهار محال))، خود شهری بوده که عوامل مختلف و متنوعی در شکل گیری ویزگی های آن دخالت داشته اند و این تنوع در جای جای بافت شهری به قدری است که قابلیت قانون مند کردن همه آنها در قالب یک فرضیه کلی و جامع به نحوی که بر همه مناطق بافت شهری انطباق داشته باشد،غیر ممکن است. لذا در اینجا به استخراج و معرفی اجمالی برخی ویزگی های عام این بافت شهری و ارتباط آن با یکی از مهمترین عوامل اقلیمی یعنی ((باد))،

که نقشی تعیین کننده و موثردر معماری ایفا می کند می پردازیم. 

در بررسی علل و جهت بادهای بوجود آمده در شهر بوشهر با توجه به موقعیت قرار گیری آن نسبت به دریا،ذکر چند عامل ضروری است:

1)   سطح خشکی ها در هنگام روز نسبت به آب دریا سریع تر گرم شده و هوای مجاور سطح زمین به علت گرم و سبک شدن به طرف بالا حرکت کرده و هوای مجاور آب دریا به دلیل داشتن دمای کمتر و خنک و سنگین تر بودن، به تدریج به سمت خشکی جابجا شده و جای هوای گرم و سبک مجاورخشکی را که به سمت بالا حرکت نموده،می گیرد.بدین ترتیب در طول روز شاهد یک چرخه جابجایی هوا یا باد از سمت دریا به طرف خشکی خواهیم بود. بدیهی است که این جریان در شب به عکس می شود. 

2)   در بوشهر،باد معروف شمال،بادی است که از شمال غرب و درجلگه های دجله و فرات جریان داشته  و سواحل خلیج فارس را از اواسط بهمن تا اوایل آبان تحت تاثیر خود قرار می دهد. سرعت این باد در گرمترین ماه تابستان به حداکثر خود می رسد. این باد معروف ترین باد محلی بوشهر است و تقریبا تنها بادی است که تابستان هوای گرم را تا حدودی معتدل می کند. باد شمال و نسیم های دریایی، بیشترین درصد وزش را داشته و جهت اصلی آن از شمال غربی ومخصوصا در تابستان از سمت غرب به شرق یعنی از دریا به سمت خشکی است. 

3)   در منطقه ای ساحلی مانند بوشهر با اقلیم گرم و مرطوب، عوامل ایجاد شرایط آسایش محیطی چه در داخل و چه در خارج ساختمان عبارتند از: 

الف) ایجاد تهویه دائمی و موثر

ب) جلوگیری از تابش مستقیم آفتاب

ج)کم کردن دمای هوای محیط

ساکنین بوشهر و سازندگان بناهای تاریخی در پاسخ عملی به شرایط سخت اقلیمی موجود،با کوشش در جهت ایجاد محیط مطلوب و مناسب زیست، به راه حل ها و دستاورد های با ارزشی رسیدند، به طو ری که معماری بناهای بافت قدیم شهر را می توان یک نمونه بسیار جالب و ارزنده ازمعماری بومی در سواحل جنوبی ایران به حساب آورد.

نیاز به ایجاد کوران و تهویه موثر و مداوم و به حداکثر رسانیدن جریان هوا در بناها و بافت قدیم شهر از چند طریق صورت می گرفته:

1)      گرایش بناها به ارتفاع زیاد برای برخورداری از کوران بیشتر(نسیم های دریایی) در فصول گرم

2)      مجاورت بدون واسطه فضای بسته با فضای باز(بدنه های بازشو و هواخور) 

3)   ایجاد بیرون زدگی ها و پیچشهای حجمی با انحنا مختلف در بدنه بیرونی ساختماها، موسوم به شلاق باد ،که باد را به سمت پایین ساختمان هدایت می کنند.

4)      کوچک و خرد شدن بلوک های شهری

شاید به جرات بتوان گفت  در هیچ شهر تاریخی ایران در وسعتی مشابه، تا این اندازه تقسیمات و بلوک های شهری وجود ندارد.علت این گرایش به خرد شدن بلوکها، چیزی جز یک عامل اقلیمی نیست و آن نیاز شدید به داشتن بدنه های هواخور که برای تنفس واحد و ایجاد شرایط زیست نسبی در فضاهای درونی، امری حیاتی است.

پی آمدهای این نحوه جوابگویی منطقی به عامل اقلیمی باد عبارتند از:

5)      ایجاد شبکه به هم تنیده از معابر شهری

6)      بوجود آمدن تقاطع های بی شمار 

7)      تغییر ماهیت معابر به لحاظ درجه بندی اصلی و فرعی 

8)      مصرف زیاد زمین توسط معابر شهری که نقیصه قابل توجهی است 

9)   که درحقیقت تدبیری برای جبران نقیصه پی آمد چهارم است، باریک و تنگ گرفتن عرض و معابر است که خود از 3 مزیت برخوردار است: اول کاهش سطح معابر به لحاظ اشغال سطح زمین، دوم ایجاد سایه بیشتر در معابروسوم ایجاد روزنه های شهری برای ورود نسیم های دریایی به قلب گرم شهر 

کوچه ها در بافت قدیم بوشهر، یکی از باریک ترین و تنگ ترین نمونه ها در میان شهرهای قدیمی ایران است.آنچه که کوچه های بوشهر را از همه جهت متمایز می کند، تناسباتی است

که فضای این کوچه ها را تشکیل می دهد.عرض کم معابر و ارتفاع نسبتا زیاد بناها، باعث گردیده تناسبات منحصر به فردی پدید آید تا آنجا که نسبت عرض به ارتفاع کوچه ها برابر

  1/ 5 تا 1/6 است. 

پیچش، وزش و سوت کشیدن باد در این معابربه خوبی محسوس است.  

 

نکته قابل توجه دیگری که در بافت قدیم به چشم می خورد،میادینی است که در سطح محلات به فراخور محیط جابجا و پراکنده اند و این صرف نظر از شرایط شکل گیری اتفاقی یا مدبرانه شان، خود  ارزشهای فضایی و روانی خاصی را داراست.انرزی پتانسیل باد که از تقارب و تقابل ابنیه مجاور معابر با نماهای متنوع در فضای تنگ کوچه ها ایجاد می شود و قدم به قدم  برهم انباشته می گردد، بناگاه در فضای گشاده ای یعنی میدان ،آزاد می شود که بسیار دلپذیر است.

تلفیق هنرمندانه درونگرایی، سلسله مراتب فضایی، نظم هندسی وریتم  تکرار شونده برخی نماها با برونگرایی در بدنه نماها و فرم در و پنجره هایی که مشابه آنرا در ایران کمتر می توان یافت، به معماری بوشهر شخصیت خاصی بخشیده.طراحی بدنه های خارجی که در شهرهای ایران بندرت دیده می شود، در بوشهر به زیباترین نوع خود در معماری همساز با اقلیم نمایان شده است.استفاده از بالکنهای چوبی یا شناشیر برای بهره گیری از فضای آزاد و کوران هوا که بسیار سبک و زیبا از بدنه ساختمانها بیرون زده، با شبکه های چوبی برای حفظ حجاب و ایجاد سایه بیشتر، نوعی سبکی و شناور بودن که از خصوصیات باد می باشد را القا می کند.

در مجموع،بسیاری از خصوصیات باد که یکی از عوامل شاخص اقلیمی است، در معماری ساختمانها و بافت قدیم شهر بوشهر با اندکی تامل قابل رویت است،بجاست که بافت قدیم این شهر تاریخی را موزه باد بنامیم.