بررسی نیروهای خارجی موثر بر گنبد:

بررسی نیروهای خارجی موثر بر گنبد:

وزن سازه‌های وابسته به مقاطعی است که با توجه به نیروهای وارد بر سازه، برای اعضا آن طرح می‌شوند. با توجه به اینکه در گنبدها مقدار و چگونگی نیروهای وارده وابسته به هندسه گنبد می‌باشند، انتخاب مقدار مناسب برای ارتفاع گنبد در کاهش سطح مقطع اعضا و در نتیجه کاهش وزن سازه تأثیر زیادی دارد. در این مقاله تأثیر تغییرات نیروهای ثقلی و جانبی بر ارتفاع بهینه گنبد و تأثیر تغییرات ارتفاع گنبد و تأثیر تغییرات ارتفاع گنبد بر مقاطع اعضا و وزن سازه، مورد بررسی قرار گرفته و نتایج به دست آمده به صورت نمودارهایی ارائه شده‌اند. برای بهینه‌سازی از الگوریتم ژنتیک (GA) که یکی از تکامل‌یافته‌ترین روش‌های بهینه‌سازی بوده و مناسب‌ترین روش برای بهینه سازی سازه‌ها با متغیرهای گسسته می‌باشد، استفاده شده است.

شکنج = چین و چروک

بگونه ای که ذکر آن گذشت چپیره شامل دو قسمت است :

1ـ گوشه سازی که شرح آن آمد 2ـ شکنج که به چین و چروکهائی که در گوشه گنبد ایجاد می کنند اطلاق می شود این چین ها جهت تبدیل زمینه مربع ، به دایره یا زمینه مربع نزدیک به مستطیل ، به بیضی است .

شکنج به دو گونه اجرا می شود  :

1ـ طاق بست یا طاق بندی

2ـ کاربست یا کاربندی

طاق بندی و کاربندی از لحاظ قدمت تاریخی مثل سکنج و ترمبه مشابه همدیگرند و هر دو در یک دوره و در کنار هم معمول شده اند .

قبل از اسلام چون در بناها محدودیت ارتفاع مطرح نبود شکنج تنها به این صورت اجرا می شد که در گوشه های مربع بشن ، دیوار را پیش می نشستند تا تدریجاً قاعده گنبد به دایره یا بیضی نزدیک به دایره تبدیل شود پس از آن خطی کمربندی مثل گریوار روی آن قرار می دادند این گریوار معمولاً با آجر دندانه موشی اجرا می شد سپس گنبد روی آن قرار می گرفت ولی پس از اسلام به منظور دست یابی به ارتفاع کوتاهتر و کاربرد مصالح کمتر ، چپیره گنبد را با استفاده از طاق بندی یا کاربندی به دایره تبدیل کردند .

طاق بندی یا طاق بست

طاق بندی به ساختن طاقچه روی طاقچه اطلاق می شود و طرز اجرا به این ترتیب است که از بشن گنبد به بعد گوشه ها را به تدریج یک کلوک پیش می کنند به این ترتیب دهانه از هر چهار طرف جلو می آید و نتیجتاً محدودتر و تنگ تر می شود بعد با اجرای هشت طاق ( چهار طاق در گوشه ها و چهار طاق در چهار طرف وسط دهانه مربع ) زمینه را به هشت ضلعی تبدیل می کنند .

برای تبدیل هشت ضلعی به 16 روی هم طاق یک ( بَرنخَش ) درست می کنند . برنخش طاقی است شبیه به کلیل که به دیواره های طرفین اتصال دارد ) چون طاقی آمودی و غیر باربر است . ) در ایجاد برنخش یک کلوک جلو می نشینند تا دهانه را تنگ تر کنند . روی برنخش را پیکانه یا پیکانی می سازند که در واقع مکمل برنخش است .

حد فاصل بین پیکانی ها را با سنبوسه پر می کنند سنبوسه ها مثلث های منحنی الاضلاعی هستند که شکـل نهائـی را تقریبـاً به دایـره نزدیـک می کننـد پـس از اجرای سنبوسه دوباره یک کلوک پیـش می نشینند و گریوار را می سازند . از گریوار به بعد آهینانة گنبد شروع می شود .

معمولاً کتیبه های زیر گنبد روی گریوار ساخته می شود . لازم به یادآوریست که با ایجاد سنبوسه شکل بشن از 16 ضلعی به 32 ضلعی تبدیل می شود .

کاربندی یا کاربست

نوع دیگر شکنج کاربندی است که از لحاظ اصول اجرا شباهت تام با طاق بندی دارد و بدون اینکه ارتفاع گنبد زیاد شود تبدیل چهارگوش بشن به دایره میسر می گردد . به نظر می رسد اجرای کاربندی زیر گنبد از نواحی یزد و اطراف آن به سایر نقاط برده شده باشد و اطلاق کاربندی یزدی به این نوع اجرا احتمالاً به همین دلیل است .

طرز کار کاربندی مثل طاق بندی است به این ترتیب که با اجرای هشت طاق در گوشه ها و وسط دهانه زمینه مربع را به هشت گوش تبدیل می کنند از این مرحله به بعد با اجرای یک کاربندی روی این طاقها هشت ضلعی یکباره به 32 ضلعی تبدیل می شود و برای زدن گنبد کافیست که روی تیزه های کاربندی گریوار بگذارند تا گنبد روی آن سوار شود .

گاهی با استفاده از کاربندی حتی نیاز به اجرای هشت طاق اولیه برای تبدیل زمینه به هشت ضلعی نیست به این ترتیب از ابتدای کار روی بشن چهارگوش ، یک کاربندی اجرا می کنند . نمونه مورد فوق در گنبد خانقاه بندرآباد یزد دیده می شود . در گنبد شیخ جنید در توران پشت یزد همین اجرا به صورت ساده تر دیده می شود .

کاربندی خود به تنهایی نیاز به بحثی ویژه و مفصل دارد که ذکر آن در این مبحث ضروری نمی نماید . ولی از لحاظ شناخت کاربندی یزدی که همان کاربندی زیر گنبد است لازمست ولو بطور مختصر به آن اشاره گردد .

بطوریکه در شکل دیده می شود یک کاربندی معمولی متشکل از بخشهای زیر است :

1ـ یک سری سنبوسه ( مثلث های منحنی الاضلاعی که قبلاً به آن اشاره شد ) که بالاترین قسمت کاربندی را تشکیل می دهند .

2ـ یک یا چند ردیف شاپرک ( چهارضلعی های منحنی الاضلاعی ) که قسمت های میانی را درست می کنند .

3ـ یک سری پا باریک (چهارضلعی های انتهایی که منتهی به پا طاق می شود (

در کاربندی یزدی فرم کاربندی هر چه ممکن است ساده می شود و از تعداد شاپرکیها کم می شود به حدی که گاهی به کلی شاپرکیها حذف شده و روی پا باریک ها سنبوسه سوار می کنند که نمونه آن در مسجد شاه ولی تفت دیده می شود . در این وضعیت پا باریک ها از وسط نصف شده و دو نیمه با یکدیگر فصل مشترک خطی پیدا می کنند . به هر یک از این نیمه های پا باریک سوسنی گویند .

از مدارک موجود بر می آید که این شکل از یزد توسط معمارانی که برای جهانشاه قراقویونلو کار می کردند به کاشان می آید و رایج می گردد . دالان و سردر کاروانسرائی جنب مسجد میرعماد کاشان که از تناسباتی بسی زیبا برخوردار است نمونه کاربندی یزدی در کاشان است . و مسجد کبود تبریز را باید نمایانگر رواج و کمال این شکل در تبریز دانست . و نیز نمونه خوب آن در مسجد شیخ لطف الله نـمایان است . بتـدریج استفاده از کاربندی یزدی چنان فراوان شد که هر زمان و هر جا گنبدی می ساختند اکثراً شکنج آنرا به همین گونه اجرا می کردند .

طاق بندی و کاربندی زیر گنبد گرچه در یک دوره پدید می آیند و با هم ادامه پیدا می کنند ولی در قرن هشتم هجری رواج طاق بندی بیشتر می شود بطوریکه اکثراً گنبدهای این دوره روی طاق بندی سوارند . از نمونه های موجود باید گنبد سیدرکن الدین یزد ، چهار گنبد خشتی یزد ، گنبد تاج الملک یا گنبد خاکی مسجد جامع اصفهان را نام برد .

با پایان بحث گوشه سازی ساختن کاسه گنبد را مطرح می کنیم .

گنبدهای ایران از دو پوسته ساخته شده است 1ـ پوسته درونی 2ـ پوسته بیرونی 
پوشـش درونی گنـبد روی به سـمت فـضای داخلی دارد و سـطح خارجـیش مـعمولاً مضرس است و ( بطوریکه در صفحات بعد خواهد آمد بدلایل مسائل ساخت و افزیر سازه ) به صورت پله پله ساخته می شود . به پوشش درونی ( آهیانه ) یا کُدُمبه گویند و پوشش بیرونی را ( خود ) می نامند .

بدیهی است که خود بر هم بر سه گونه است :

ـ صورتی از اجزا که دو پوسته کاملاً به هم پیوسته اند . یعنی خود بلافاصله روی آهیانه قرار می گیرد و فقط نوک گنبد در خود تیزه پیدا می کند تا شیب گاهی برای راندن برف و باران و غیره داشته باشد .

بهترین نمونه در اوج کمال و زیبائی برای چنین گنبدهائی ، گنبد شیخ لطف اله اصفهان است این گنبد از لحاظ اجرا نوعی ویژگی دارد و آن اینست که بر خلاف سایر گنبدها آهیانه روی اَربانه سوار است . در گرداگرد اَربانه پنجره های مشبکی دیده می شود که کار نور رسانی را انجام می دهد . به دلیل وسعت دهانه چفد خود و آهیانه چمانه است .

گنبدهای دوپوسته میان تهی

در این وضعیت آهیانه و خود تا ناحیه شکرگاه یعنی زاویه 5/22 درجه نسبت به سطح افقی کاملاً به هم پیوسته اند و از این قسمت به بعد دوپوسته تدریجاً از هم فاصله می گیرند و جدا از هم کار می کنند . گنبد مسجد جامع اردستان ( 555 هجری ) یکی از قدیمیترین گنبدهای دوپوسته پیوسته میان تهی است . بسیاری از گنبدهای قرن هشتم هجری را نیز به این صورت ساخته اند . یک نمونه خوب ، گنبد سیدرکن الدین یزد است که در ساخت آن از ناحیه شکرگاه تا تیزه گنبد هیچ گونه پیوندی بین دوپوسته دیده نمی شود . اما در کرمان اکثراً بین دوپوسته صندوقه شده است .

برای صندوقه کردن چهار تا آجر را به صورت عمودی کنار هم می گذارند و روی آنها با آجر دیگری می پوشانند این صندوقه ها را در چند جا بین خود و آهیانه ایجاد می کنند . در این حالت گنبد از لحاظ افزیر مثل گنبد دوپوسته پیوسته است فقط سبک تر اجرا شده است . در واقع فضاهای خالی بین صندوقه ها از بار اضافه گنبد می کاهد .

در گنبد مسجد جامع یزد از شکرگاه تا تیزه دیوارکهائی به صورت چند دایره متحدالمرکز روی آهیانه سوار کرده و خود را روی آن تکیه داده اند . اصطلاحا ً به این نوع ساخت کنوبندی گویند ( این دیوارکها حدود یک تا ۱/۵ آجر است .(

در گنبد سلطانیه بر خلاف مسجد جامع یزد که پس از ساختن آهیانه دیوارک ها را ساختند همزمان با سـاختن آهیانه دنـده هائی در قـسمت های مـختلف آن ایـجاد کرده سپس خود را روی آن بنا داشته اند .

در گنبدهای پیوسته میان تهی اکر بین خود و آهیانه از ناحیه شکرگاه به بعد هیچ اتصالی نباشد چفد گنبد داخلی معمولاً خاگی و چفد گنبد بیرونی شبدری خواهد بود .

گنبدهای دوپوسته کاملا از هم گسسته

در چنین ترکیبی خود و آهیانه کاملاً از هم جدا هستند . از نمونه های اجرای خوب ، گنبد حضرت رضا ( ع ) و گنبد مسجد امام اصفهان است . در هر یک از این بناها خود و آهیانه فاصله نسبتاً زیادی از همدیگر دارند در این گنبدها برای نگه داشتن خود روی آن سوار شود این دیوارکها به نام خشخاشی معروف است . در اصفهان اصطلاح پرده را به کار می برند . هر دو پره مقابل را به هم وصل کرده و در آخر کار همه را در مرکز مهر می کنند . تا از نظر تقسیم بارها و نیروهای وارد بر گنبد دوپوسته با هم کار کنند و در مجموع گنبد یک پارچه شود .

اگر یک پَره در جائی قرار گیرد که مانعی برای ایجاد روزن در همان نقطه باشد به جای یک پره دو پره کوچکتر در دو طرف روزن قرار می گیرد . تعداد خشخاشی ها معمولاً 8 تا است . در حد فاصل بین خـود و آهـیانه یک گردن قـرار می گـیرد که در صـورت فـاصله زیاد این گردن گریو نامیده می شود . گریو مخروطی ناقص نزدیک به استوانه است . در حالتی که دو پوشش به هم نزدیک باشند این گردن به صورت یک دیسک درمی آید که به آن اربانه گویند . اربانه یک گریو کوتاه است . خود به دو طریق روی گریو قرار می گیرد : 1ـ صورتی از اجرا که پاکار قوس مستقیماً به صورت خط قائم کمی پائین کشیده می شود و بعد سوار گریو می گردد که به آن ( شلال ) گویند . مثل گنبد حضرت رضا ( ع ) 2ـ صورتی دیگر که دنباله خود از پاکار به طرف داخل متمایل و بعد سوار گریو می شود که آن را آوگون نامند به این شکل خود نیز آوگون نامند به این شکل خود نیز آوگونه گویند . مثل مسجد امام اصفهان با مدرسه چهارباغ اصفهان که آوگون روی گریو است . از نمونه های گنبد آوگون دار روی اربانه ، گنبد سلطان بخت آغا در اصفهان است.

گریو یا اربانه بطوریکه قبلاً گفته شد مخروط ناقص نزدیک به استوانه است بطوریکه اگر شاقول را روی بزرگترین قطر گنبد بگیرند پائین شاقول مماس با پائین ترین نقطه در پای گریو خواهد بود . به این ترتیب تا حدود زیادی جلوی رانش و لگدزدن طاق گرفته می شود .

آهیانه

آهیانه در لغت به معنی جمجمه است و در معماری به پوسته داخلی گنبد اطلاق می شود . چفدهائی که برای این پوسته در نظر گرفته می شود معمولاً بیضی هستند . در اصطلاحی عامیانه تر می گویند که آهیانه نباید از نصف تخم مرغ کوتاهتر باشد معهذا گاهی پوشش زیرین گنبد را با چفدی بسیار کم خیز مشاهده می کنیم به این چفدها تشتک یا تاوه گویند و از دوران هر یک حول محور قائمی که از رأس آن می گذرد پوشش مطلوب به دست می آید . اما این پوسته ها را دیگر نباید آهیانه نامید چه معمولاً نهنبن یا عرقچین کاربندی هستند . مثل ورودی مدرسه چهارباغ اصفهان ، گنبد ابونصر پارسا در بلخ ، گنبد عشرت خانه سمرقند متعلق به عهد تیمور و آرامگاه شاه ملک ( مسجد شاه ملک ) که در گنبدخانه به جای آهیانه کاربندی دیده می شود .

گاهی نیز از داخل پوشش زیرین گنبد را بسیار کم خیز می بینیم ولی این پوشش به جای آنکه آهیانه باشد پوسته سومی است که در زیر آهیانه اجرا کرده اند و کمرپوش گفته می شود . کمرپوش ها را به دلایل گوناگون از جمله کوتاه کردن ارتفاع در فضای زیرین گنبد بنا کرده اند در بعضی از بناها زمان اجرای کمرپوش با ساخت اولیه گنبد دوپوش چند قرن فاصله دارد . مثلاً درچینی خانه اردبیل که گنبدی دوپوش متعلق به قرن هشتم هجری دارد ، در زمان صفویه یک کمرپوش با چفدآویز و آهوپا ( مقرنس ) اجرا کرده اند . در مقطع عمودی بنا هر سه پوسته قابل رؤیت است . گنبد دیگری که کمرپوشی بسیار کم خیز دارد گنبد مقبره قطب الدین حیدر در تربت حیدریه است . از نمونه های دیگر ، کمرپوش های مسجد جامع نائین است . در مسجد جامع نائین و مسجد خسرو اردستان کمرپوش را به این علت زده اند که قسمت بالای فضای مسجد را زنانه کنند . اکثراً پوشش کمرپوش ها تاوه است ( یعنی از دوران یک پانیذ یا یک کلیل حول محور قائمش پوشش را ایجاد کرده اند . ) در زیر زمین گنبدهای مدرسه دودر مشهد نیز پوشش دوتا از گنبدها تاوه است .

پوششهای با خیز کم در جاهائی قابلیت اجرا دارد که اولاً فشار زیادی روی پایه ها باشد تا اصطلاحاً پایه ها در نروند ثانیاً شانه های بنا گرفته شده باشد واین در صورتی میسر است که ارتفاع ساختمان بالاتر از سطح طراز پوشش تاوه باشد مثلاً اجرای تاوه در طبقه زیرین انجام گیرد و روی آن طبقه دیگری بنا گردد و دیگر آنکه پایه ها نیز از ضخامت کافی برخوردار باشند تا مانع رانش نیروها به خارج گردند . به طوریکه گفته شد چفدهائی که برای آهیانه در نظر می گیرند اکثراً بیضی شکل هستند . چه این نوع پوسته در مقایسه با نیم گرد یا نیم دایره از قدرت فوق العاده خوب در مقابل تحمل بارهای وارد بر آن برخوردار است.

در گذشته حتی تنبوشه های داخل قناتهای آب را نیز به شکل بیضی می ساختند . در شمال ایران پلهای طاقی را مرغانه پورت گویند یعنی پل طاقی یا پل تخم مرغی . چون تخم مرغ بطور معمول از دوتا نیم بیضی تشکیل شده است بسیاری از پوشش های سغ و گنبدی از کلمه خاگ یعنی تخم مرغ گرفته شده است . معمولاً در معماری ایرانی به پوشش هائی خاگی گویند که قوس یا چفد آن شباهت با قسمت پائینی و پهن تر تخم مرغ دارد .

گاهی محققین خارجی در شناخت گنبدهای بیضی ایرانی دچار اشتباه شده و آنرا نیم گرد یا نیم دایره پنداشته اند آنچه مبنای این گمان شده آنست که خارجیان از وجود پاراسته یا پاراستی به عنوان یک اصل در گنبدهای ایرانی غافل بوده اند .

در ایران چفد یا طاق یا گنبد را از شروع منحنی ( پا کارقوس ) روی پایه قرار نمی دادند بلکه تا حد معقولی که نوع و اندازه دهانه آنرا تعیین می کرد لبه منحنی را بطور قائم پائین می آوردند بعد روی پایه قرار می دادند این کمکی بود که نیروی رانش طاق بهتر در مرکز ثقل پایه قرار گیرد . این فاصله عمودی از پائین ترین نقطه منحنی تا پایه را پاراستی یا پاراسته گفته اند . پاراستی در اجرای چفد پاشنه نامیده می شود و در اجرای طاق آنرا دامن می گویند . در گنبد اسامی گوناگون آوگون ، شلال یا بشل به خود می گیرد ( بشل = پشل = آویخته = دامن (

معماران ایرانی پوشش نیم گرد را مناسب نمی دانستند و در اصطلاح بنائی می گفتند چون دایره به یک مرکز منتهی می شود یک پا در هواست ولی بیضی دوپایه دارد و روی دوپا ایستاده است . قبل از آنکه به طریقه ترسیم پوششهای خاگی بپردازیم باید به اصطلاحات مربوط به قوس بیضی اشاره کنیم . به دو کانون بیضی پایه گویند . دو خطی را که یک سر هر کدام به یک کانون بیضی متصل است و سر دیگر بیضی را رسم می کند دوبند نامند . محیط بیضی یا نصف محیط بیضی کمند خوانده می شود . خطی که از وسط دو کانون بیضی عمود شود و تا افراز منحنی ادامه یابد دیرک است . وقتی دوتا بند با هم زاویه قائمه تشکیل دهند هج نام دارند . هج در لغت فارسی معنی عمود را می دهد مثلاً اگر دیواری را کج بنا کنند می گویند اول هجش کن یعنی راست یا عمودش کن . ضمناً به فاصله ای که هرگونه چفد یا طاق یا گنبد بر آن قرار می گیرد دهانه گویند .

قـبل از آنکـه به بررسی انـواع چـفدها که از دَوَران آنها حول محور قائمشان پوشش گنبد به وجود می آیـد بپردازیم لازمـست گفـته شود که هـمه چـفدها ، طاقها و گنبدها بر دو دسته ( مازه دار ) و ( تیزه دار ) تقسیم می شوند . در انواع فرمهای مازه دار قله قوس منحنی است ولی در اشکال تیزه دار قله به صورت جناغی و تیزه است .

برای ساختن آهیانه معمولاً از شکلهای مازه دار استفاده می شده است و فقط در دهانه های بزرگ به منظور تحمل بار بیشتر گاه چفدهای تیزه دار به کار می برده اند . اما در پوشش رویی گنبد ( خود ) همیشه چفد ، تیزه دار است .

شهرهای نخستین ( تمدن بین النهرین ) :

شهرهای نخستین ( تمدن بین النهرین ) :
آداب و روسوم گردهمایی در فضاهای باز به تاریخ شکل گیری نخستین شهر ها بر می گردد. فضاهای باز شهری به فرم های خاصی در شهر های اور، وارکا ، بابل در بین النهرین دیده می شود . شهر اور دارای 3 بخش اصلی بوده است : 1ــ شهر باستانی ، با دیواری در اطرافش ، تمنوس یا منطقه مذهبی و شهر بیرونی ، تمنوس بیشترین فضای بخش شمال غربی شهر را اشغال نموده بود به جز بندر، تمنوس بیشترین فضای بخش شمال غربی شهر را اشغال نموده بود به جز بندر، تمنوس تنها فضای باز شهری بود هر چند که این فضا مختص کاهنین و اعضای خانواده سلطنتی بود تمنوس یا منطقه ی مذهبی در حصاری حجیم مصور بود . عقیده بر این بوده که شکل کلی تمنوس در اوایل هزاره ی دوم ق.م بر اثر رشد طبیعی شهر بوجود آمده است . 
در وارکا فضای باز به شکل نامنظم در مرکز شهر بدون حصاری جدا کننده شکل گرفته بودند .
اما در بابل فضاهای باز شکل منظم تری نسبت به وارکا داشتند و مانند تمنوس در اور در درون حصاری در مرکز شهر محصور بودند و دسترسی به آن از طریق دروازه هایی صورت می گرفت (شکل صفحه 22) . به این ترتیب با گذر از دوران حکومت های محلی اولیه فرم و موقعیت فضاهای شهری نیز تغییر کرده است وعموماً فضاهای باز در داخل قلعه و ارگ حکومتی قرارمی گرفته عمداً از دسترس مردم خارج بوده و فضایی برای برخورد روزانه مردم با هم را به وجود نمی آورند بلکه به عنوان زمینه ای برای نمایش قدرت نظام حاکم بودند و در آن عناصری چون دروازه ها و دیوارهای عظیم ، مجسمه ها و تندیس های غول پیکر که بر شکوه نظام حکومتی تاکید می کرده است دیده می شد . 

یونان :
در دوران یونان باستانی با نوعی از نظام اجتماعی روبه رو هستیم که دارای زیر ساخت های سیاسی دمکراتیک بوده است . از آنجایی که در یونان تمامی شهروندان حداقل در ظاهر حق اظهار نظر درباره ی امور دولت شهر خود را داشتند . 
امکان گردهم آیی شهروندان در مکان و زمان معین در طی سال شکل خاص حکومتی که از ابداعات خود یونانیان بود را به وجود آوردند . این گردهمائی ها می بایست در فضای باز صورت پذیرد تنها در اواخر دروه حکومت یونان پیشرفت تکنیک ساختمانی به حدی رسید که تشکیل مجالس نمایندگی آن دوره را در سالن سرپوشیده ای چون بولیتریون میسر ساخت . همچنین مراسم بزرگ تئاتر در فضای باز و در آدیتوریا که دارای شیب مناسب و طبیعی بود انجام می یافت . بعد ها این فضاها به صورت عناصر زیبای معماری درآمدند.
میادین تنها پس از 500 ق.م بصورتی آگاهانه در یونان به وجود آمد . شهرسازی به معنای فعالیت آگاهانه ، جمعی و منسجم رای ساختن چند خانه منفرد ، در هند و مصر در سه هزاره قبل از میلاد وجود داشته است اما انگیزه ی استفاده از یک فضای خالی شهری و تبدیل آن به یک پدیده ی سه بعدی که آن را میدان می نامیم وجود نداشته است .
این را می توان با دیدی جامعه شناسانه توضیح داد ، تنها در جامعه ای که هر موجود انسانی یک شهروند محسوب شده و دموکراسی تا حدودی عملی و اجرا شود نیاز به یک محل تجمع عمومی تا آن حد اهمیت می یابد که فرمی خاص به خود می گیرد . در این دوران آتن فرم خاص خود را یافت و نام یونانی آگورا به آن اطلاق گردید .
نگاهی به تحول فرق آگورای آتن از عهد باستان دوران کلاسیک یونان تا دوران هلنسیتن و رومی نشان می دهد که این فضا قبل از آن که فرمی کالبدی یابد وجودی عملکردی داشته است . در واقع آگورا فقط یک فضای عمومی در شهر نبوده بلکه مرکز شهر و قلب تپنده ی آن محسوب می شده است . علی رغم پراکندگی و اختصاصی شدن اجتناب ناپذیر فعالیتها طی زمان ، آگورا بخش اعظم فعالیتهای گوناگون خود را حفظ نمود . آگورا اساساً تمامیت خود را حفظ نموده و حداقل در برابر پراکندگی و فروپاشی به شدت مقاومت نمود . این مکان که محل اجتماع همیشگی تمام شهروندان بوده به یکباره به وجود نیامده بلکه صحنه حیات اجتماعی ، اقتصادی وسیاسی روزانه جامعه بوده است . برای یونانیان که سخت درگیر مسائل فکری و ذهنی بودند زندگی خصوصی پس از فعالیتهای اجتماعی و در درجه دوم اهمیت قرار داشت . در شهرهای طراحی شده یونان ، آگورا تا حد امکان در مرکز فیزیکی شهر واقع بود و در شهرهای بندری نیز آگورا در کنار بندر قرار می گرفت . در شهرهای طراحی نشده محل طبیعی آگورا در حد فاصل میان دروازه شهر و آکروپلیس بوده در آتن این نکته به وضوح دیده می شود . در یونان مسکن امری فرعی بود و آگورا ، معابد و ... در مکانهای مقدس باستان و یا محلهای مناسب و قابل دسترسی قرار گرفته بودند . آگورای آتن نامنظم بوده و وجود عناصر کالبدی درون آن موجب شکل گیری فضاهای خرد در درون فضای یکپارچه آگورا شده که متناسب با تنوع عملکردی آگورا است .
در دوران هلنیستی ، حکومت یونانیان به دست مقدونیان افتاد . مقدونیان بر خلاف یونانیان که مشارکت مردم را در امور سیاسی و اجتماعی پذیرا بودند خواستار حداقل مداخله در نظام سیاسی مقتدر و مستبد خود گشتند از این رو فضای آگورا با استقرار ساختمان های متعدد بیش از پیش خرد شده و عملاً غیر قابل استفاده می شود . 
آگوراهای یونانی فرم های نا منظم و توسعه های غیر محوری و خود به خودی داشتند و هیچگونه تلاشی برای همگون سازی بدنه های فضا و ایجاد روح رسمیّت در آن نشده است . 
اما در دوران کلاسیک پس از جنگ ایران و یونان در قسمتهایی از آسیای صغیر که در سلطه یونان بود شاهد شکل گیری آگوراهای طراحی شده هستیم . در اینجا آگورا فرمی ساده طراحی شده و رسمی با بدنه های همگون می یابد و برخی بازارهای تخصصی نیز از حجم فعالیتی آگورا می کاهد . آگورای شهر کوچک پرینه و میلتوس که شهری بندری بود نمونه هایی از این دست اند. ساختمان بندر اولین ، بنای آگورای جدید میلتوس می باشد. آگورای میلتوس در مرکز شهر و به شکل مستطیلی که ضلع بلندتر آن در جهت بندر قرار دارد واقع شده بود . در قرنهای اول و دوم میلادی و تحت حکومت رومیان بخش های دیگری نیز به آگورا اضافه شد . آگورای اولیه میلتوس به صورت یک فضای نیمه بسته غیر رسمی بود سپس یک فضای بسته مستطیل شکل کوچک در کنار آگورای اولیه به وجود آمد و نهایتاً سومین آگورا به شکلیک فضای بسته و رسمی در جنوب این مجموعه ساخته شد . این اگورا فرم هندسی ساده و نماها و بدنه های همگون داشت و ورود و خروج به آن نیز بیش از پیش کنترل می شد . در پرینه آگورا که در مرکز شهر قرلر داشت دو بلوک مسکونی و قسمتهایی از چند بلوک دیگر در دو طرف خیابان اصلی که به دروازه غربی شهر منتهی می شد را اشغال کرده است . عرض این خیابان ها در محل آگورا به 10 یارد افزایش می یابد . 
در ضلع شمالی آگورا 6 پله ممتد به ارتفاع 6/1 یارد (به طول 127 یارد ) به رواق مقدس که در سال 150 ق.م هم به منظور جایگزینی بنایی قدیمی تر ساخته شده منتهی می شود . این نمونه ها به خوبی نشان می دهد که چگونه شرایط اجتماعی و سیاسی بر تحول فرم کالبدی فضای شهری تأثیر می گذارد. 
ساختمانهای ساخته شده در این دوران از کیفیت پایینی برخوردار هستند ؛ نمونه بارز این فاجعه معماری ، ساختمانهای عظیم و افتضاح ادیون که یک سالن جلسه سر پوشیده می باشد است . حجم ناهنجار و نامناسب این ساختمان ظرافت و زیبایی ساختمانهای اطراف را از بین برده است . در این دوران ساختمان معبد آرس نیز در داخل آگورا ساخته شد ، ساختمانی که با مجسمه ها ، فواره ها و حرمها مرتباً شلوغ تر و در هم و بر هم تر می شد . ویرانی آگورا در اواخر قرن سوم رخ داد .
روم :
در روم دو دوره حکومتی وجود داشت یک دوره که از قرن پنجم ق.م آغاز شد و تا نیمه دوم قرن قبل از میلاد تداوم داشت که به دوران جمهوری معروف بود . در این دوران قدرت به صورت نیمه متمرکز در دست حکام قرار داشت . پس از این دوران دوران امپراتوری شکل گرفت که تا پایان قرن چهارم میلادی ادامه داشت در این دوران هم محدوده ی حکومتی وسعت یافته بود و هم قدرت در دست امپراتور متمرکز شد .
فوروم رومانوم ماگنوم نخستین فضای باز شهر روم بود که در مرکز شهر در پایین دره میان تپه های پالاتین و کاپیتولین و انتهای پرتگاه کویر نیال قرار داشت و توسط دیوار طویل ½5 مایلی محصور شده بود . در دره میان تپه های پالاتین، کاپیتولین و کویر نیال بازار سنتی و محل اجتماعات عمومی که مشرف بر معبد ژوپیتر بر کاپیتول بود قرار داشت . 


فوروم رومانوم ماگنوم یک فضای نامنظم بوده که ساختمان های منفردی بدنه های بیرونی آنرا به وجود آورده و علاوه بر آن چندین ساختمان نیز در فضای داخل آن خرد فضاهایی را به وجود آوردند عوارض زمینی شکل خطی به فوروم رومانوم بخشیده بود .
فوروم رومانوم ماگنوم دارای پیشینه ای تجاری بوده ، در آغاز پیدایش رم ، داد و ستد پایاپای میان اقوام مختلفی که در ارتفاعات چپ رودخانه تیبر سکونت داشتند در زمین خالی میان تپه های میان تپه های پالاتین ماگنوم دارای پیشینه ای تجاری بوده در آغاز پیدایش رم ، داد و ستد پایاپای میان اقوام مختلفی که در ارتفاعات چپ رودخانه تیبر سکونت داشتند در زمین خالی میان تپه های میان تپه های پالاتین کاپیتولین و کویر بنال انجام می شد . در دوران جمهوری فوروم ها هم به لحاظ کالبدی به آگورای یونانی شباهت بیشتری داشته تا فوروم دوران امپراتوری و هم عملکرد های متنوع آن زمینه برخورد اجتماعی مردم را فراهم می آورد . در دوره پادشاهی و تا سال 509 ق.م فوروم اولیه به تدیج به شکل یک متوازی الاضلاع منظم در آمد و این شکل را تا پایان دوره امپراتوری حفظ نمود . در ابتدا فوروم محلی چند عملکردی بوده و فعالیت های تجاری و سیاسی و شهری را باهم تلفیق نموده. 
در دوران امپراتوری ، مجموعه فوروم های امپراتوری در شهر روم و در کنار فوروم رومانوم ماگنوم شکل می گیرند این فوروم ها دارای فروهای ساده هندسی بودند . نحوه ارتباط فوروم ها با هم نیز بر اساس یک سیستم محوری و با زوایای قائم شکل گرفته بود . 
در این دوره علاوه بر آنکه فرم فضاها منظم تر شد ، تدریجاً فضاها وسعت نیز یافتند . به طوری که فوروم تراجان که در سالهای 114 ــ 112 میلادی توسط تراجان بر اساس طرح آپولود روس دمشقی ساخته شد فضایی برابر فضای پنج فوروم موجود داشت که مشکل ترافیک اطراف کاپیتولین را حل نمود . این فوروم هم از جهت کیفیات ذاتی معماری آن و هم به واسطه عملیات مهندسی بسیار وسیع آن نمونه برجسته ی طراحی رومی محسوب می شود .
فوروم ژولیوم اولین فوروم سلطنتی بود که در سمت چپ ( شمال شرقی ) فوروم رومانوم ساخته شد . این فوروم هر چند که بر محور جدید شمالی ــ جنوبی قرار نداشت ، اما در واقع آن محور را با فوروم رومانوم مرتبط می ساخت . دومین فروم در سال 42 ق.م توسط آگوستوس و در حد فاصل میان فوروم ژولیوم و کویر نیال ساخته شد . فوروم آگوستی اصولاً به صورت منحنی در برابر معبد با شکوه مارس آلتور ظاهر شده و دو نیم دایره آن در دو طرف فوروم در شما و جنوب آن قرار گرفته اند . جالب ترین خصیصه این محل دیواری از سنگ خارا است که به منظور پوشاندن خانه های محقر کویر نیال ساخته شده بود. این فوروم اساساً عملکردی حقوقی داشت . آخرین و با شکوهترین این فوروم ها همانطور که قبلاً هم اشاره شد فوروم تروجان بود .
عملکرد های گوناگون فروم ها به فضاهای تخصصی چون بازارهای خاص ، مدارس و معابد منتهی می شد و فوروم ها به صورت یک مجموعه حرکتی و برای انجام مراسم رسمی نظامی درباری آمد ولی با تغییر شرایط سیاسی ــ اجتماعی دگرگونی کالبدی و عملکردی فضا را شاهد هستیم . در این زمان کالبد فوروم ها تنها زمینه ای برای نمایش شکوه صلابت و اقتدار نظام بود. و بدین ترتیب اقتدار امپراتوران بر روح و جان شهرورزان اثر مستقیم داشت.
نمونه دیگرفوروم در این دوران فوروم شهر پمپئی می باشد این شهر که نخست در قرن ششم ق.م بعنوان یک کلینای رومی تأسیس شد . اساساً مربوط به دورۀ هلنیستی پیسس می باشد و نخستین امکان یونانی آن در فوروم قدیمی مثلثی شکل (آگورا ) در جنوب شرقی شهر تمرکز یافته بود . شهر مه بر اساس یک شبکه شطرنجی نسبتاً آزاد شکل می گرفت از این نقطه گسترش یافت . فوروم جدید تقریباً در مرکز شهر در نزدیکی بندر واقع بود در این فوروم که فضائی به ابعاد 500 فوت در 160 فوت را در برگرفت روابط ساختمانی به دقت تنظیم شده و ستونهای هماهنگ کننده همگون کننده ای را به نمایش می گذاشت این فوروم با ابعاد دروازه هایی چند که از ورود وسایل نقلیه به منطقه ممانعت می کرد یک منطقه منحصراً پیاده ایجاد نموده بود به این ترتیب 2000 سال قبل ، شیوه های مدرن کنونی را مورد استفاده قرار داده و این خود نمایانگر وضع ترافیک بسیاری از شهر های رومی می باشد . دو تئاتر به گنجایش 500 و 1500 نفر در نزدیکی فوروم قرار داشت همچنین آمفی تئاتر باشکوه بیضی شکل آن به طول 450 فوت که گنجایش 20000 نفر را داشت در گوشه شرقی شهر واقع شده بود . در نزدیکی فوروم و در شمال آن نیز دو حمام عمومی قرار داشت

بررسی موانع و چالشهای توسعه روستایی ایران از منظر برنامه ریزی

بررسی موانع و چالشهای توسعه روستایی ایران از منظر برنامه ریزی

چکیده

روستا و روستا نشینی در ایران از جایگاه و اهمیت بسیار برخوردار است عدم توجه به فضاهای روستایی ، بی توجهی به توان و امکانات تولیدی نواحی روستایی و نیروی انسانی پرتوان روستا از مشکلات اساسی در دستیابی به توسعه روستایی است . شناخت و تحلیل ویژگیهای برنامه ریزی توسعه روستایی کشور و بررسی و تحلیل موانع و تنگناهای توسعه از منظر برنامه ریزی میتواند راه را برای توسعه یکپارچه روستاها هموار سازد . مشکلات و مسائل نواحی روستایی کشور بسیار است و هر ناحیه روستایی مسائل و مشکلات خود را دارد با وجود این نواحی روستایی کشور در مجموع با مسائل و مشکلاتی مواجه اند که توجه به آنها علاوه بر اینکه ضرورت برنامه ریزی توسعه روستایی را ایجاب می کند بلکه باید توجه خاصی به برنامه ریزی منطقه ای و محلی و برنامه ریزی نامتمرکز نمود تا الویتهای موجود در هر منطقه بطور دقیق مشخص گردد .

در این مقاله سعی شده است در برنامه ریزی برای نواحی روستایی مسائلی از قبیل توجه به مراکز روستایی سطح پایین، پیامدهای تمرکزگرایی در برنامه‌ریزی توسعه روستایی و چالش‌های ساماندهی روستایی ایران مورد بحث و بررسی قرار گیرد.

کلمات کلیدی :

توسعه روستایی ، برنامه ریزی ، موانع و چالشها

مقدمه

به گفته بانک جهانی توسعه روستایی راهبردی است که برای بهبود زندگی اجتماعی و اقتصادی مردم فقیر روستایی طراحی شده است از آنجایی که توسعه روستایی در واقع عاملی برای کاهش فقر است از این رو باید به نحو بسیار روشن و مناسبی برای افزایش تولید و بالا بردن بهره وری تلاش شود . اغلب دانشمندان که با مسایل شهری و روستایی در ارتباطند اعتقاد دارند باید در روستاها تحول بنیادی ایجاد گردد و تنها راه حل ، ارتقای سطح زندگی مردم و توسعه همه جانبه روستاهاست(مهندسان مشاور DHV ، 1375 ) .با وجود سابقه 50 ساله برنامه ریزی ناحیه ای در ایران به مشکلات اساسی کشور در این زمینه پاسخ لازم داده نشده است . اقتصاد کشور در گذشته به قدری قطبی و متمرکز شده بود که فعالیتهای بعدی تمر کز زدایی قادر به ایجاد تغییر اساسی در آن نشده است . سکونتگاههای روستایی نامتعادل است و در برابر معدودی شهرهای متراکم و پر جمعیت ، انبوه سکونتگاههای پراکنده و کم جمعیت وجود دارند که قادر به ارایه خدمات لازم به ساکنان خود نمیباشد . در چنین مواردی ، شهر و روستا به جای اینکه واحدی یکپارچه و مکمل هم باشند در اغلب موارد در برابر یکدیگر قرار گرفته اند(افراخته ، 1380 ).تهیه خدمات آموزشی ، رفاهی و بهداشتی برای روستاییان فعالیتی سودمند و کاملا" توجیه پذیر است و بدیهی است جای دادن این خدمات در یک نظام سلسله مراتبی مراکز خدمات روستایی که با دقت طراحی شده است ، برابری و کارآیی را به همراه خواهد داشت با وجوداین باید دانست که برنامه ریزی مراکز روستایی ، فی نفسه هدف نیست اگر این برنامه ریزی به درستی انجام شود ، برنامه ریزی مراکز روستایی بخشی از راهبرد توسعه منطقه ای خواهد بود که در آن سعی می شود تا تنگناها و کاستی ها و ساختارهای منطقه ای ، اجتماعی و اقتصادی از میان برداشته شود و از این طریق، موقعیت شغلی و در آمدی خانوار های روستایی و شرایط زندگی شان بهبود یابد،برای رسیدن به این هدف، برنامه ریزی مراکز روستایی ( با تکیه بر حد پایین سلسله مراتب سکونتگاهها ) می تواند ابزار بسیار سودمندی باشد(کلانتری ، 1376 ).

اهمیت و ضرورت برنامه ریزی برای توسعه مراکز روستایی

در حال حاضر یکی از مهمترین نیازهای جمعیت کشور را تأمین مواد غذایی و زیستی به خود اختصاص می دهد لذا برنامه ریزی در جهت احیا و اصلاح منابع آب و خاک ، سرمایه گذاری در زمینه های مختلف تولیدی بخش کشاورزی ، فعالیتهایی در زمینه بهزراعی و آموزشی و ترویج و ... از جمله مواردی است که افزایش تولید و بهره وری بهینه در بخش کشاورزی را بدنبال دارد . افزایش تولیدات کشاورزی از طریق برنامه ریزی درست منجر به کاهش قیمت و تورم در زمینه مهمترین کالاهای مصرفی جمعیت گردیده و رونق اقتصادی را در کل اقتصاد ملی سبب می گردد بنابراین برنامه ریزی تولیدی در نواحی روستایی که خود افزایش در آمد جامعه روستایی را بدنبال دارد ، رونق اقتصادی کشور و تأمین منافع کل جمعیت ایران را بدنبال خواهد داشت به این لحاظ ، برنامه ریزیهای تولیدی و کشاورزی در نواحی روستایی دارای ضرورت و اهمیت بسیار است . عدم برنامه ریزی در نواحی روستایی و ضعف امکانات زیستی ، سبب مهاجرتهای شدید روستا به شهر گردیده و افراد با ترک روستا از سویی سبب تنزل و انحطاط نسبی روستاها می گردند و از سوی دیگر به لحاظ فقدان مهارتهای لازم و ضعف بنیه اقتصادی ، بناچار در حاشیه شهرها ساکن شده و به مشاغل کاذب روی می آورند وبرای تضمین مؤفقیت ، برنامه ریزی مراکز روستایی باید در درون راهبرد کلی توسعه روستایی قرار گیرد ، این عمل ، ترجیحا" باید از مراحل اولیه برنامه ریزی صورت گیرد . فرایند های برنامه ریزی ، معمولا" به صورت رهیافتی مرحله ای روی می دهند که در آن از یک توالی منطقی پیروی می شود ، در مجموع این نوع برنامه ریزی عناصری چون تدوین اهداف ، شناسایی معیار ها و گزینه ها ، گردآوری و تحلیل داده های اولیه و ثانویه ،طراحی برنامه ، تصمیم گیری ،اجرای برنامه و سرانجام ، نظارت و ارزشیابی متعاقب آن را در برمی گیرد  . برنامه ریزی ، فرایندی پیچیده است که افزون بر موضوعات دیگر ، به خلاقیت تحلیلی ، توانایی های هماهنگی و مدیریتی و نیز به بینش لازم برای تصمیم گیری سیاسی نیاز دارد هر چند که فرایند تصمیم گیری ، عموما" از فرایند برنامه ریزی جداست  . افزون بر این ، برنامه ریزی تو سعه روستایی به مرور زمان ، جامع تر شده و در نتیجه ، قید و بند های بخشی که در آغاز وجود داشت سست تر شده اند . از آنجا که موقعیت برنامه ریزی روستایی ، ارتباط تنگاتنگی با فرایند دگرگونی اجتماعی و اقتصادی مناطق روستایی دارد ، آمیختن راهبرد برنامه ریزی مراکز روستایی در یک راهبرد جامع توسعه روستایی که برای ان منطقه انتخاب شده ، دارای اهمیتی حیاتی است . در واقع امر ، تنها راه ، برنامه ریزی مناسب و رسیدن به یک ساختار روستایی متعادل و پویا ست که می تواند نیاز ها را بر طرف کند و عدم قطعیت آینده را از میان بر دارد(مطیعی ، 1382  ).

از نظر تعداد جمعیت کشور نیز ، 5/38 درصد از جمعیت ایران که بیش از 23 میلیون نفر است در نواحی روستایی ساکن می باشند . این رقم برابر با جمعیت دو کشور شیلی و کوبا ، 2/1 برابر جمعیت عربستان صعودی ، 1/1 برابر جمعیت عراق ، 5/5 برابر جمعیت اردن و همچنین برابر مجموع جمعیت سه کشور اطریش ، بلژیک و دانمارک است در حالیکه تعداد جمعیت روستایی ایران 3/5 برابر جمعیت کشور نروژ می باشد . آیا می توان تصور نمود که برنامه ریزی روستایی برای این تعداد از جمعیت ضرورت ندارد ؟(مطیعی، 1382 )

توجه به برنامه ریزی برای مراکز روستایی سطح پایین

متاسفانه ، برنامه ریزی مراکز روستایی ( برنامه ریزی توسعه منطقه ای / روستایی ) دچار مشکلات اساسی است و روز به روز اجرای عملی راهبردهای توسعه روستایی دشوار تر می شود . مشخص است که سکونتگاهها از نظر اندازه ،وضعیت اداری ، الگو های فیزیکی ، ویژگی های اجتماعی و کارکرد های اقتصادی دارای تفاوت های چشمگیری هستند اغلب کوچک ترین مراکز دارای زیر ساخت مادی ابتدایی ، سطح نا کافی خدمات عمومی و خصوصی ، تقسیم کار ناقص و غیره هستند با این حال در مراکز بزرگتر مشخصه هایی مانند آب لوله کشی ، برق ، راههای آسفالته و تلفن بیشتر به چشم می خورد بعلاوه کارکرد های اقتصادی متنوع ترند و ساختار تولید کمتر به سوی کشاورزی جهت گیری شده است . غالبا" ظرفیت اقتصادی مراکز کوچکتر چنان محدود است که واگذاری نقش جدی در ایجاد رشد اقتصادی یا نقش انتقال توسعه روستایی به این مراکز تقریبا" در حکم نوعی خیال پردازی است در واقع در اغلب موارد انتظار داشتن یک سرمایه گذاری تولیدی که دارای نتایج چشمگیر و فوری باشد به ویژه در پایین ترین سطوح سلسله مراتب سکونت گاهها نسبتا" غیر واقع بینانه است .  البته این بدان معنا نیست که مراکز پایین ترین سطح نمی توانند برای حوزه های نفوذ خود به مثابه مراکز خدماتی مناسب عمل کنند . عاقلانه است که طراحان راهبردهای مراکز روستایی  به این پدیده اذعان کنند اعتبار راهبرد برنامه ریزی مراکز روستایی، تنها زمانی افزایش می یابد که میان تقویت کارکرد های خدماتی مراکز پایین ترین سطح و تشویق ظرفیت های رشد زای مراکز سطح میانه و بالا  تمایزی قاطع گذاشته شود(میسرا ، 1371 ).

راهبرد برنامه ریزی مراکز روستایی باید تمایزات موجود را بشناسد و در قالب تقویت کارکردهای خدماتی در پایین ترین سطوح و بروز پتانسیل های رشد زا در مراکز متوسط و سطوح بالاتر عینیت می یابد (طاهری ، 1378).مراکز روستایی سطح پایین اگر بخوبی برنامه ریزی شوند در نواحی روستایی که به آنها ارایه خدمات می کنند تسهیلاتی را فراهم می آورند که در پیوند مستقیم با  نیاز ها و و توان توسعه این نواحی روستایی است . تنها این مراکز هستند که مبنای درستی را برای توسعه کشاورزی ، جذب مازاد نیروی کار روستایی و افزایش کیفیت زندگی جمعیت روستایی به وجود می آورند . توسعه باید از مبنا تا بالا روی دهد . تنها پس از این توسعه است که اکثریت بزرگی از جمعیت از پیشرفت های اقتصادی سود خواهد برد . در گذشته برنامه ریزی توسعه روستایی اغلب با برنامه ریزی خرد و تمرکز بسیار محلی شده[1] بر پروژه ها و روستاها هم معنا بوده است . با این حال ، روستاهای کشور آنقدر کوچک هستند که به ارزش آستانه ای اکثر خدمات اقتصادی و اجتماعی نمی رسند در نتیجه اگر چنین خدماتی در سطح روستا عرضه شوند ، کیفیت آنها علی رغم هزینه های بسیار بالا پایین خواهد بود . از این رو توسعه روستایی موفقیت آمیز به یک ساختار فضایی[2] کافی و مدرج که نواحی روستایی را با مکانهای مرکزی سطح بالا مرتبط می سازد ، نیاز دارد . با وجود این رشد مکانهای مرکزی باید با نیاز های توسعه در سطوح پایین تر مطابقت داشته باشد(مهندسان مشاور DHV ، 1375 ).مراکز خدمات رسانی روستایی نقش بسیار پر اهمیتی را در ارائه امکانات و خدمات مورد نیاز روستاهای تحت نفوذ خود دارا می باشند زیرا این مراکز به عنوان پایگاهی برای ایجاد تحرک و میل به زیستن در نواحی روستایی تلقی می شوند در ارتباط با تعیین مکان مناسب برای خدمات رسانی روستایی در سطح در سطح دهستان و یا مجموعه روستایی ، مهمترین مورد تعیین و تنظیم چگونگی ساخت سلسله مراتبی در سطح مجموعه روستاها برای توزیع هر چه مناسبتر خدمات است تا جامعه روستایی بتواند از امکانات خدماتی موجود در سطح بالاتر سلسله مراتبی به نحوی هر چه بهتر سود برد . یکی از دلایل اصلی عقب ماندگی روستایی و عدم میل به ماندگاری جمعیت در نواحی روستایی ضعف امکانات خدمات رسانی و عدم دسترسی آسان این جمعیت به مراکز ارائه خدمات است .( مطیعی ، 1382 )

شاتز برگ و کاب وگ یر معتقدند برخی ساختارهای کنونی قدرت می تواند باعث شود که مراکز ارائه دهنده خدمات بعنوان جزایر پربرکت در میان دریایی از فقر روستایی عمل کنند . بنابراین در برنامه ریزی برای مراکز روستایی باید تاحد امکان موانع فضایی ، اجتماعی – اقتصادی و سازمانی را کاهش داد (مهندسان مشاور DHV ، 1371 ) .

پیامد تمرکز گرایی و اثرات نامطلوب آن در برنامه ریزی توسعه روستایی

یکی از مسائل عمده و مهم در روشهای برنامه ریزی در کشورهای در حال توسعه تمرکز گرایی و اثرات نامطلوب آن در توسعه روستایی بطور اعم و بخش کشاورزی بطور اخص می باشد . عدم تمرکز در برنامه های عمرانی موتور پیشرفت و توسعه همه نواحی بویژه روستاهاست .

در طول دهه 1980 پیمایش‌هایی در جهت تمرکززدایی اقتصاد بوسیله خصوصی سازی سرمایه‌گذاری بخش دولتی انجام گرفت. دولتها تشخیص دادند که سازمانهای غیردولتی نقش مهمی در ارائه خدمات به کشاورزان می توانند ایفا کنند و به آنها کمک کردند تا در جهت توسعه کشاورزی در یک روش هماهنگ شده در یک چارچوب سیاستهای تمرکززدایی ملی تلاش کنند. در اواخر دهه 1980 دنباله جدید سیاستهای توسعه روستایی بطور اساسی بوسیله سیاستهای تمرکززدایی و لیبرالی قدرت گرفت. سیاستهای جدید استراتژیهای توسعه را در تحقیقات کشاورزی، ارائه نهاده‌ها، بازاریابی محصولات، ترویج، خدمات دامپزشکی، خدمات اعتباری روستایی و مدیریت منابع آب تغییر دادند و در حقیقت محدوده کاملی از فعالیتهای توسعه روستایی تحت تأثیر قرار گرفت(Smith,2001 ). تمرکززدایی تأثیرات عمیقی بر نظارت و کنترل دولت مرکزی از جنبه‌های مالی و اقتصادی دارد اما در بسیاری از کشورها تأثیرات تمرکززدایی بطور ناسازگاری در جهت تضعیف بازده دولتهای محلی و انتقال منابع از دولت مرکزی است و در بسیاری موارد انتقال کارکردها متناسب با انتقال منابع نیست و این باعث کاهش کارایی می‌گردد(Lai,2005 ).

در برنامه ریزی برای بخش روستایی نیاز به اتخاذ یک رویکرد نامتمرکز ویژه منطقه ای برای انتقال مسوولیت بیشتر در زمینه مدیریتی و برنامه ریزی توسعه از قدرتهای مرکزی به سطوح پایین تر اجرایی می باشد .تمرکز زدایی ، برنامه ریزی را قادر می سازد که به سطوح منطقه ای و محلی تقسیم شود و ابزاری فراهم کند که بوسیله آن بتوان فعالیت های مختلف توسعه را در سطوح آمایشی گوناگون بطور مؤثری با یکدیگر هماهنگ کرد و برنامه ریزان را قادر می سازد که با ادراک و حساسیت بیشتر نسبت به نیازها و مشکلات منطقه ای، آگاهی بیشتری داشته باشند . به این طریق تنظیم طرحها ، برنامه ها و پروژه ها مطابق نیاز های ویژه مناطق صورت میگیرد و بنابر این واقعی تر و مؤثرتر انجام میشود . تمرکززدایی ،نفوذ و انتشار بیشتر سیاست های توسعه را به درون مناطق دور افتاده امکانپذیر می کند و مشارکت بیشتر مردم را در برنامه ریزی و تصمیم گیری ممکن می سازد  بویژه وقتی هدفهای توسعه عبارت از ارتقای رشد عادلانه تر اقتصادی و پاسخگویی به نیاز های اساسی فقیرترین بخشهای جمعیت باشد . مشارکت گسترده در تصمیم گیری از ضرورتهای فرایند توسعه و تمرکززدایی راهی برای انگیختن این مشارکت است ،اگرچه منافع بالقوه مدیریت و برنامه ریزی نامتمرکز آشکار است اما بالفعل ساختن این منافع کاری دشوار و سخت است ( سازمان برنامه و بودجه ، 1378 ).

برنامه ریزی منطقه ای زمانی مفهوم می یابد که تصمیمات ملی ، در ارتباط با آن منطقه اتخاذ شده باشد ، وظیفه اصلی برنامه ریزی منطقه ای این است که تخصیصهای عمودی موجود را به فعالیتهای افقی تبدیل کند .وقتی تصمیمات برنامه ریزی حاصله گرفته شد نیاز آشکار شده به تطبیق محلی به برخی اصلاحات جزئی در مورد تخصیصات منجر می شود .

همان طور که ویتز اشاره می کند :" هدفهای برنامه ملی معمولا" اهمیت ملی دارند و ضرورتا" بر پایه اهمیتهای متفاوت عواملی که در بخشهای مختلف کشور عمل می کنند استوار هستند ، در نتیجه صرف شکل گیری چنین عملی بدون ایجاد تعدیلهای مناسب در یک مکان خاص نمی تواند مؤثر باشد . بنابراین تنظیم یک برنامه در سطح ملی بطوریکه کاملا" با شرایط انسانی و نهادی ناحیه ای خاص مناسب باشد ناممکن است ." درک چنین مشکلی در بسیاری از کشورها موجب شد که تلاشی در جهت شکل گیری نوعی عدم تمرکز در فرایند تصمیم گیری صورت گیرد ، غایت مطلوب این است که اینگونه عدم تمرکز در برنامه ریزی و تصمیم گیری موجب ایجاد یک تقسیم بندی در مسوولیتها می شود :

-     مقامات ملی ، مسوولیت اهداف سیاسی کلی و اجرای وظایفی که بر فعالیتهای ملی و بین المللی کشور اثر می گذارند مانند نرخ ارز ، مقررات پولی و مالیات را بر عهده دارند .

-     مسوولان دولتی در سطوح میانی (مسوولان استانی ) مسوولیت کارهایی را بر عهده دارند که اساسا" بر فعالیتهای منطقه ای اثر می گذارند مانند برنامه ریزی مرکز روستایی و توسعه روستایی بطور کلی (مهندسان مشاور DHV ، 1371 ).

شرایط مؤفقیت برنامه های روستا در زیر ذکر شده است :

1. مؤسسات و نهادها : نهادهای اداری ، اجتماعی و مذهبی در تقویت و اجرای بهتر برنامه های توسعه روستایی مورد نیاز می باشد بنابراین باید مجموعه نهادهای ذیربط محلی به کار گرفته شود .
2. مشارکت عمومی : چنانچه برنامه ریزی با همه قدرت و توانایی برنامه ریزی نتواند مشارکت و همکاری عموم روستائیان را در فعالیت های مطلوب پیش بینی شده بطور همزمان جلب کند ، برنامه هر چه با دقت تهیه شده باشد بی اثر خواهد بود و بیشتر هزینه ها ،نیروها و فرصتها به هدر خواهد رفت و هدفهای برنامه ریزی قابل دسترس نخواهد بود .
3. بازخور دانش و اطلاعات : ارزیابی دقیق مؤفقیت و شکست گذشته و حال برنامه (نقاط قوت و ضعف ) می تواند راهها و روشهای درست را برای برنامه ریزی آینده روستاها بدست دهد ( آسایش ، 1382 ).

در توسعه روستایی ، توانمند سازی جامعه و انجام برنامه ریزی های عملیاتی[3] توسعه به روش مشارکتی که امکان تحقق آن به صورت یکپارچه در سطوح محلی[4] همچون روستا ، دهستان و بخش بیشتر فراهم می باشد از جایگاه ویژه ای برخوردار است که در چارچوب رویکرد توسعه یکپارچه و محلی بعنوان رویکرد و انتخابی راهبردی در توسعه روستایی میتواند محقق شود (بهزادنسب ، 1382).

چالش های سامان دهی مناطق روستایی در ایران 

ساماندهی روستایی با رویکرد همه جانبه و جامع گامی در فرایند برنامه ریزی و توسعه نواحی روستایی به ویژه در سطح محلی است با توجه به نبود سطح محلی در نظام برنامه ریزی کشور طرحهای ساماندهی می توانند به عنوان طرحهای جامع توسعه روستایی در سطح محلی این خلأ را پر کنند در واقع اگر طرحهای ساماندهی روستایی بتوانند به عنوان چارچوب برنامه ریزی در سطح محلی ایفای نقش کنند و تعادل مناسبی را با طرحهای بالادست و فرودست خود داشته باشند نقش مؤثری در فرایند برنامه ریزی توسعه نواحی روستایی کشور خواهند داشت (رضوانی ، 1383 ).

سطوح ساماندهی فضاها و مراکز روستایی به شرح زیر سطح بندی می شود :

الف – حوزه روستایی؛ اجتماعی از چند آبادی هم جوار و مرتبط در قلمرو جغرافیایی و فرهنگی همگن با عملکردهای نسبتا" همسان است که یک کانون جمعیتی برتر را شامل می شود و جمعیت ان تا 5 هزار نفر می رسد ، قابل ذکر است که مناطق روستایی کشور حدودا" شامل 8000 حوزه روستایی می باشد .

ب – مجموعه روستایی ؛ تجمعی از چند حوزه روستایی است که به دلایلی به هم پیوسته یا وابسته اند و حوزه نفوذ کنونی یا آتی یک مرکز برتر روستایی را تشکیل می دهند و جمعیتی حداکثر تا 12 هزار نفر راغ در بر می گیرند . در کل مناطق روستایی کشور ، حدودا" 2500 مجموعه روستایی پیش بینی می شود .

 پ - منظومه روستایی ؛ از تجمع چند مجموعه روستایی شکل می گیرد و شامل وسیع ترین قلمرو جغرافیایی برای عملکرد یکپارچه و پوشش خدماتی در محیط روستایی است که با مرکزیت حد اقل یک کانون شهری و یا روستایی بزرگ شکل گرفته است . جمعیت منظومه روستایی با توجه به شرایط مختلف ، بدون احتساب جمعیت شهری و مرکز منظومه بین 20 تا 40 هزار نفر می باشد .عرصه های روستایی کشور حدودا" شامل 800 منظومه روستایی می باشد (عظیمی ،الف 1382).

 از منظر سامان دهی روستایی برنامه ریزی برای روستا با دو چالش عمده روبروست ،یکی پراکندگی نامناسب روستایی در سراسر کشور است که تعداد روستاها در جنوب و جنوب شرقی ایران ،اندک و لی در نقاط شمالی تعداد روستاها زیاد است . دیگری توزیع نامناسب جمعیت در نقاط روستایی است ،تعداد جمعیت در بعضی از روستاها 4000 نفر ودر بعضی نقاط زیر 40نفر است . توزیع نامناسب جمعیت برنامه ریزی را دچار مشکل کرده است و نا گزیر هستیم به ساماندهی روستاها بپردازیم تا در قالب یک طرح ساماندهی روستا ، مدیریت و ارایه خدمات را در سطح کشور سازماندهی کنیم . بنابر این پیش نیاز تدوین برنامه توسعه روستایی داشتن یک طرح ساماندهی روستایی برای مناطق مختلف است تا مشخص شود که آیا روستا برای ارایه خدمات آستانه جمعیتی را دارد ؟ و آیا ارایه خدمات از نظر اقتصادی توجیه پذیر است ؟

یک راه حل تجمیع روستاها است ولی در قبل از انقلاب و بعد از انقلاب ، بدون استثنا  تمام روستاها که تجمیع شده بودند به حالت اولیه برگشتند . دلایل پراکندگی دوباره روستا بخشی اقتصادی و بخشی اجتماعی – فرهنگی است ،حتی در روستاهای تجمیع طرح هادی را اجرا کردند ولی عملا"طرح تجمیع جواب نداد . باید دنبال الگوهای که اشکالات الگوی تجمیع را نداشته باشد باشیم . در هر منطقه به شناسایی روستاهای مرکزی بپردازیم و حوزه نفوذ آنها را مشخص کنیم و خدمات رسانی را بصورت سلسله مراتبی داشته باشیم  (کلانتری ، 1384 ).

دو هدف مشخص در الگوی سطح بندی مراکز روستایی وجود دارد ، نخستین هدف ، تعیین سطوح سه گانه روستایی و مراکز آنهاست و دومین هدف نحوه تجهیز مراکز روستایی به خدمات مورد نیاز است که برای این کار باید ضوابط و استانداردها از جمله آستانه های جمعیتی ، فواصل دسترسی به خدمات و نوع خدمات مورد نیاز هر مرکز باید بطور دقیق مشخص گردد(عظیمی ،الف 1382 ).

در کل وجود چالش های زیر ، برنامه های توسعه روستایی و  برنامه ریزی تحقق توسعه پایدار روستایی را با توجه به ساختارهای اجتماعی - اقتصادی ، نهادی –مدیریتی و مکانی –فضایی موجود دچار مشکل ساخته است :

چالش های اقتصادی – اجتماعی :

ü      پراکندگی شدید نقاط جمعیتی روستایی ، تعدد مراکز جمعیتی ،کوچک بودن و ناپایداری بسیاری از آنها

ü      عدم وجود ساختارهای مشارکتی (سازمانهای غیر دولتی ) توانا و تحرک بخش به جوامع روستایی

ü      نامناسب بودن وضع مالکیت ارضی و نظام بهره برداری کشاورزی

ü      عدم انسجام اجتماعی بین تولید کنندگان خرد روستایی

ü      روابط نا متعادل شهر و روستا و در نتیجه توسعه نیافتگی جامعه روستایی

ü      کمبود سازمانها و نهادهای مردمی برای مشارکت در توسعه روستایی

ü      دشواری نگهداری جمعیت در محیط های روستایی بدلیل مشکلات اقتصادی و اجتماعی

ü      شهرگرایی روستائیان که عامل تهدید توسعه روستایی است.

موانع نهادی و ساختاری:                                                                                       

ü      تسلط ساختار بخش نگری (با وجود تاکیدبر جامعیت و فضایی بودن برنامه ها)برکلیت برنامه ها

ü      عدم ارتباط منسجم و کارا بین سازمانهای اجرایی در جهت رسیدن به اهداف برنامه

ü      و جود ساختار مدیریتی متمرکز( از بالا به پائین) با وجود پذیرش منطقه ای و استانی کردن برنامه ها

ü      وجود ساختار فضایی متمرکز درنظام مکانی-فضایی کشورو اهمیت کانونهای شهری نسبت به سکونتگاههای روستایی

ü      عدم اعتقاد بعضی از تصمیم گیران و تصمیم سازان در ساختار برنامه ریزی کشور به امر توسعه روستایی

ü      فقدان برنامه جامع توسعه روستایی

ü      عدم وجود هماهنگی بین سازمانها و مراکز مسوول توسعه روستایی و تداخل وظایف آنها با یکدیگر

ü      نابسامانی در مدیریت سرزمین و کاربری اراضی

ü      نبود برنامه های دراز مدت و کاربردی برای سازماندهی سنجیده مراکز و فضاهای روستایی کشور

ü      عدم وجود جایگاه مشخص قانونی در زمینه برنامه ریزی روستایی کشور

ü      فقدان الگو و مدل مشخص برای توسعه روستایی

ü   ناقص بودن سطوح برنامه ریزی در کشور بصورت نداشتن برنامه ریزی در سطح محلی با عدم تفکیک دقیق مسوولیتهای برنامه ریزی در سطوح ملی ، منطقه ای و محلی

برنامه ریزی در جهت شناسایی روستاهای مرکزی برای ارائه خدمات مناسب و مورد نیاز ، ایجاد مشاغل غیر زراعی وتوسعه صنایع روستایی ، یکپارچه سازی اراضی کشاورزی ، کاهش مهاجرت روستاییان ،توسعه منابع انسانی و ...می تواند چالشهای موجود در توسعه روستایی را تا حدی حل نماید.

نکات  قابل توجه برنامه ریزان در فرایند برنامه ریزی توسعه روستایی

• نیاز سنجی افراد منطقه مورد نظر
• شناسایی و آگاهی از موقعیت منطقه مورد نظر
• برنامه ریزی بصورت محلی و غیر متمرکز
• شناسایی و توجه به عوامل درون زای توسعه روستایی (توسعه درون زا )
• مشارکت مردم در طرح ، برنامه ریزی ،اجرا و ارزشیابی برنامه ها(عظیمی ، ب1382)
• تهیه طرحهای سامان دهی روستاها با هدف ارایه خدمات مطلوبتر در زمینه های مختلف به روستاییان
• تهیه برنامه هایی جهت تقویت بنیه مالی روستاییان از طریق جذب سرمایه های درونی ،بیرونی و جذب تسهیلات بانکی
• تدوین  برنامه های آمورشی لازم در زمینه های مختلف امور اقتصادی و اجتماعی به روستاییان ، شوراهای اسلامی روستا ، زنان و جوانان روستایی
• تهیه برنامه هایی در جهت جلوگیری از توسعه روند خرده مالکی زمین ها در روستا
• تهیه طرح استعداد سنجی بر حسب برنامه ریزی منطقه ای در کشور با هدف ایجاد و توسعه مشاغل بخش کشاورزی ،  صنایع تبدیلی و تکمیلی وابسته به بخش کشاورزی ،خدمات ،صنایع روستایی و ...

نتیجه گیری و پیشنهادها

در کلیه کشورهای در حال توسعه تکنولوژی یا فنون روستایی واقعا" عقب افتاده است که دلیل عمده آن می تواند منزوی بودن مناطق روستایی از مراکز شهری و کشاورزی از صنعت باشد هنگام آن فرا رسیده است که گرایش های دو گانگی از برنامه ریزی توسعه حذف شوند ، گرایش هایی که شهر (ی) را در مقابل روستا (یی) و صنعت را در مقابل کشاورزی قرار می دهد در عوض باید گرایش به قرار دادن شهر در کنار روستا و صنعت در کنار کشاورزی و بطور کلی هماهنگی این عناصر در برنامه ریزی توسعه ملحوظ نظر باشد . باید سعی شود موانع موجود بر سر راه هماهنگی ، جامع بینی و در کنار هم قرار دادن عناصر فوق الذکر شناسایی شوند و نیاز کنونی پیشبرد ، بهبود و ارتقای فنی فعالیتهای روستایی است که در زمینه های غیرزراعی ایجاد اشتغال کند بنابراین نیاز فزاینده ای به برنا مه ریزی منطقه ای در جهت ائتلاف مناطق شهری و روستایی و نوسازی فنی و اصلاح کلی آنها حس می شود. برنامه ریزی در جهت شناسایی روستاهای مرکزی برای ارائه خدمات مناسب و مورد نیاز ، ایجاد مشاغل غیر زراعی وتوسعه صنایع روستایی ، یکپارچه سازی اراضی کشاورزی ، کاهش مهاجرت روستاییان ،توسعه منابع انسانی و ...می تواند چالشهای موجود در توسعه روستایی را تا حدی حل نماید.

بدلیل وجود تنگناهایی در توسعه روستایی ایران و برنامه ریزی آن  باید در جهت اقدامات زیر گام برداشته شود :

·         بدلیل عملی نشدن طرح تجمیع در ایران باید روستاهای مرکزی جهت ارائه خدمات بهتر شناسایی شود .

·         تعادل مناسب در سیستم فضایی مناطق برای توزیع عادلانه حد اقل امکانات و خدمات ضروری برای آحاد روستائیان ایجاد شود .

·         در مورد روستا های خیلی کوچک ، در راستای توسعه انسانی و خدمات رسانی نباید فقط از دید صرفا" اقتصادی نگریسته شود .

·     در جهت تلفیق صنایع روستایی در چهار چوب برنامه ریزی ملی سراسری تلاش شود و اقداماتی در جهت تشویق صنایع جدید و کوچک مقیاس در روستا صورت گیرد .

·     مشارکت تعاملی روستائیان در طرح ،برنامه ریزی ،اجرا و ارزشیابی برنامه ها جهت عملی شدن و مؤفقیت آمیز بودن آنها ضروری است .

·         نیاز سنجی افراد منطقه مورد نظر قبل از برنامه ریزی امری اجتناب ناپذیر باید باشد .

»» مدیریت مواد زاید در مناطق روستایی ایران (3) (نتیجه گیری)

نتیجه­گیری

تولید زباله و نحوه دفع آن از زمانی مورد توجه قرار گرفت که انسان­ها به صورت اجتماعات به هم پیوسته در یک مکان، زندگی مشترک خود را آغاز نموده و در معرض خطرات و اثرات آن قرار گرفتند. رشد سریع جمعیت، افزایش مصرف، تغییرات به وجود آمده در شیوه زیست و الگوی مصرف افراد که از ویژگی­های پیشرفت همه جانبه در طول تاریخ می­باشد موجب افزایش روزافزون تولید زباله در مناطق مختلف شده است. منابع تولید زباله در روستاها متفاوت، متنوع و متعدد می­باشند، که ازعوامل مؤثر در تولید ، میزان و خصوصیات انواع زباله در روستاها می­توان به اوقات سال، موقیت جغرافیایی، عادات مردم تولید کننده، مکان و منطقه مورد مطالعه، ویژگی­های جمعیتی، رفتار و طرز برخورد عمومی، سطح درآمد مردم و بسیاری از مسائل دیگر اشاره کرد. بر اساس اطلاعت کسب شده از روستاهای مورد مطالعه هر دو منطقه، زباله­ها از منابع مختلفی نظیر منابع خانگی، تجاری، شهری، صنعتی، کشاورزی، مناطق باز و تصفیه­خانه­ها تولید و وارد محیط می­شوند. بخش عمده تولید زباله در روستاهای شیراز مربوط به زباله­های خانگی است که عمدتاً شامل پس­مانده­ها و باقیمانده مواد غذایی با 58 درصد می­باشد. بیشترین آشغال تولید شده توسط خانوارهای روستایی شهرستان شیراز به کاغذ- پارچه با 63 درصد اختصاص دارد. از منابع دیگر تولید زباله در مناطق روستایی شیراز زباله بازاری یا تجاری می­باشد که سبزیجات با 69 درصد عمده­ترین بخش آن را تشکیل می­دهد و در انتها زباله خیابانی که نوع دیگری از منابع تولید زباله در روستاها است مدفوع حیوانات با 42 درصد بیشترین منبع تولید این قسمت می­باشد. مهمترین منبع تولید زباله در روستاهای شهرستان زابل همانند شیراز به زباله خانگی اختصاص دارد با این تفاوت که، بیشترین مقدار تولید زباله خانگی روستاهای زابل به کاغذ با 38 درصد اختصاص دارد که در روستاهای شیراز این مهم به مواد غذایی اختصاص یافته بود. بیشترین آشغال تولید شده روستاییان زابل مربوط به گرد و خاک با 64 درصد بوده که از دلایل مهم این میزان بر خلاف روستاهای شیراز، قرارگیری این ناحیه در منطقه بیابانی و خاکی بودن این روستاها می­باشد. بنابر داده­های کسب­شده بیشترین زباله تجاری در روستاهای زابل به سبزیجات (58 درصد) همانند روستاهای شیراز بوده است و در نهایت، عمده­ترین منبع تولید زباله خیابانی (مناطق باز) در روستاهای زابل کاغذ با 54 درصد     می­باشد. در روستاهای مورد مطالعه هر دو منطقه، منابع تولید زباله با اندکی تفاوت که آن نیز به دلایل شرایطی محیطی و جغرافیایی ایجاد گردیده همانند یکدیگر می­باشند. عمده­ترین بخش تشکیل­دهنده ترکیبات فیزیکی زباله­های تولید شده، مربوط به سبزیجات در هر دو منطقه بوده که این مقدار (به­طور متوسط 52 درصد در شیراز) و (به­طور متوسط 5/44 درصد در زابل) بوده است، در این ارتباط کمترین مقدار تشکیل­دهنده زباله تولیدی در روستاهای شیراز مربوط به خاکستر تولید شده از آتش ( به طور متوسط 2 درصد) و در روستاهای زابل شیشه بطور متوسط 5/1 درصد می­باشد، از دلایل وجود این تفاوت در این دو ناحیه می­توان به نزدیک بودن شیراز به پایتخت و وضعیت اقتصادی مردم اشاره نمود. در روستاهای مورد مطالعه در شیراز ، جمع­آوری زباله فقط هفته­ای یک مرتبه صورت می­گیرد (این مهم در روستاهای زابل در برخی موارد بر اساس گفته­های اهالی روستاها اصلاً جمع­آوری نمی­گردد)، این نکته زمانی حادتر جلوه می­کند که بدانیم 80 درصد زباله روستائیان در فصل تابستان (برابر با 80 درصد زباله تولیدی در یک سال) تولید می­شود. نکته دیگر این که میزان زباله تولیدی خانوارهای روستایی در اکثر روستاها در یک شبانه روز برابر با 3-2 کیلوگرم می­باشد که در نوع خود رقم قابل­توجهی می­باشد. هر چه فاصله روستاها از شهر بیشتر می­گردد بر میزان زباله تولیدی نیز افزوده می­شود به­طور مثال، بیشرین زباله تولیدی را دو روستای بیدزرد و ظفرآباد دارند که فواصل آن­ها از شهر شیراز به ترتیب 20 و 17 کیلومتر می­باشد و کمترین مقدار زباله تولیدی نیز مربوط به روستای علی­آباد است که فاصله این روستا از شهر شیراز 6 کیلومتر می­باشد. این موارد در روستاهای زابل نیز وجود دارد بدین صورت که، روستای توتی که در فاصله 30 کیلومتری از زابل قرار دارد 39 درصد از ساکنین آن روزانه بین 3- 5 کیلوگرم زباله تولید می­کنند و روستای ژاله­ای که نزدیکترین روستا به زابل می­باشد 34 درصد از اهالی روستا روزانه بین 2- 3 کیلوگرم زباله تولید می­نمایند. روشن می­گردد که، بین میزان تولید زباله و فاصله روستاها از شهر رابطه معناداری وجود دارد. این­گونه جمع­آوری زباله (یک مرتبه در هفته در شیراز و عدم جمع آوری آن در روستاهای زابل) و با توجه به میزان بالای تولید زباله در روستاها باعث می­شود که روستائیان مواد زائد را در سطح روستا رها کنند یا زباله در محل سکونت انباشته شود و زباله­های انباشته شده توسط حیوانات در سطح محیط پخش گردد و در نتیجه، این عوامل باعث ایجاد بیماری و غیربهداشتی شدن محیط روستا می­شوند. در اکثر روستاهای مورد مطالعه به­ویژه روستاهای زابل، روش مشخصی برای مدیریت زباله و نظافت روستایی وجود ندارد و معمولاً، مواد زائد در اطراف مراکز مسکونی رها می­گردند. در این روستاها، این مواد به­وسیله عواملی از قبیل کودکان، باد، آب و حیوانات به محیط زندگی باز می­گردند. در روستاهای مورد مطالعه مشکلات زیادی در امر مدیریت مواد جامد وجود دارد که برای حل این مشکلات شناخته شده (مانند: جمع­آوری زباله در  هفته­ای یکبار، رهاشدن زباله در سطح روستا، عدم بازیافت زباله، حمل و نقل غیر اصولی زباله، نزدیکی مکان دفع زباله در نزدیکی روستا و...) معمولاً کارکردهای مختلف را به صورت ترکیبی در نظر می­گیرند. از این رو در اکثر مناطق (شهری و روستایی) برای مدیریت زباله از چهار اصل تولید، انبار موقت، جمع آوری و دفع استفاده می­کنند. مراحل موجود درمدیریت مواد زائد در روستاهایی به صورت صحیح انجام می­گیرد که نسبت به شهر در تعامل بیشتر باشند. با توجه به مطالب ذکر شده و مطالعات صورت گرفته، در حال حاضر در مدیریت مواد زائد در سطح روستاهای مورد مطالعه، قسمت اعظم منابع مالی و انسانی برای جمع­آوری و حمل و نقل هزینه می­شود و در زمینه­های تولید، نگهداری، بازیافت و دفع، کاری صورت نمی­پذیرد که این موارد در روستاهای زابل حادتر می­باشد. این عدم تعادل، بهترین دلیل سوء مدیریت در امر مواد زائد در روستاهای مورد مطالعه می­باشد. با توجه به حجم بالای تولید زباله در روستاها و عدم ارتباط متقابل بین عناصر موظف در سیستم مدیریت که از منبع تولید زباله تا دفع زباله رابطه متقابل وجود ندارد می­توان نتیجه گرفت که مدیریتی برای مواد زائد جامد در مناطق روستایی مورد مطالعه تعریف نشده است.

نوشته های دیگران ( 0)
نویسنده متن فوق: » محمد قاسمی ( سه‏شنبه 6/7/1389 :: ساعت 4:14 عصر )

---

»» مدیریت مواد زاید در مناطق روستایی ایران (2)

بخش دوم مقاله سرکار خانم فاطمه اسیری دانشجوی رشته جغرافیا از شیراز که بدون هیچ دخل و تصرفی منشر می شود (قسمت دوم)

سابقه تحقیق

مدیریت پسماند در دوره جدید، به­دلیل تغییراتی که در الگو و شیوه زندگی افراد و به­ویژه روستاییان حاصل شده، اهمیت قابل توجهی پیدا کرده است، به­طوری که حتی در محیط­های روستایی، با وجود تفاوت­هایی که این مناطق، به­لحاظ شیوه زندگی با محیط­های شهری دارند، به عنوان امری مهم مطرح و تلقی می­گردند.

حرکت و فعالیت، همان­گونه که لازمه حیات می­باشند، عوارضی از خود برجای می­گذارند که گاهی اوقات مطلوب نیستند و انسان برای ادامه حیات خود، ناگزیر باید آن عوارض را به گونه­ای حذف و یا تعدیل نماید. از این­رو نظافت محیط و به­ویژه محیط روستاها ، شرط لازم برای ادامه حیات می­باشد (سعید نیا، 1378).    

توجه به دفع پسماند و نظافت محیط، سابقه­ای دیرینه دارند. در سال 1750 میلادی، نیاز به سیستم­های جدید جمع­آوری و دفع پسماند جامد، استفاده از بارکش حمل زباله را رایج ساخت و با افزایش اقدامات بهداشتی در سطح شهرها، به مدیریت پسماند به عنوان یکی از ارکان بهداشت جامعه بهای بیش­تری داده شد (عمرانی، 1373). در مجموع شروع مدیریت پسماند، به زمان های باستان و به استفاده دوباره از مدفوع انسان در کشاورزی بر می گردد. مدیریت مواد به روش روشنفکرانه امروزی، در آمریکا از دهه 1940 و در انگلستان از دهه 1930 شروع گردید (گلوس و همکاران، 1381).  

در ایران، مدیریت پسماند و پاکیزگی در مناطق شهری، به شهرداری­ها و در مناطق روستایی، به دهداری­ها واگذار شده است. بدون تردید مدیریت پسماند، به­خصوص در قالب جمع­آوری زباله و خارج­ساختن آن از محیط زندگی، در مناطق شهری در مقایسه با مناطق روستایی سابقه طولانی­تری دارد. این سابقه در ایران، به تصویب قانون بلدیه در سال 1325 باز می­گردد که بر اساس این قانون، نظافت شهری به­عهده بلدیه گذاشته شد، سپس بر اساس قانون شهرداری، مصوب سال 1334، این وظیفه به شهرداری هر شهر واگذار گردید. درارتباط با روستاها، در بند 6 ماده 69 قانون تشکیلات، وظایف و انتخابات شوراهای اسلامی کشور که در اول خرداد ماه 1375 به تصویب مجلس شورای اسلامی رسیده است، از وظایف دهیار، مراقبت در اجرای مقررات بهداشتی، حفظ نظافت و ایجاد زمینه مناسب برای تأمین بهداشت محیط ذکر شده است و در اساسنامه تشکیلات و سازمان دهیاری­ها، مصوب بهمن ماه 1380، بهبود وضع زیست­محیطی روستا و حفظ بهداشت و پاکیزگی، به­عنوان وظایف دهیار تعریف گردیده شده است. مدیریت پسماند با توجه به اهمیتی که در خصوص بهداشت عمومی و بهداشت محیط زیست دارد،  مجموعه­ای است که با زمینه ها و عناصر مختلف مربوط به فرآیند تولید، جمع­آوری، حمل و نقل و دفع پسماند ارتباط پیدا می­کند.   

فرضیه­ها و سؤالات پژوهش

براساس هدف و مسئله پژوهش و با استناد به اهمیت موضوع تحقیق، سؤالات و فرضیات بدین صورت مطرح   می­گردند: 

1-    با توجه به حساسیت محیط روستا و همچنین حجم بالای تولید زباله توسط خانوارهای روستایی آیا نظام مدیریتی برای این مهم تعریف شده است؟

2-    آیا تغییرات مکان و فاصله روستاها از شهر بر ترکیبات، میزان و نحوه مدیریت دفع زباله­ها تأثیرگذار می­باشد؟ 

·        به نظر می­رسد با توجه به حساسیت محیط روستا و همچنین حجم بالای تولید زباله توسط خانوارهای روستایی نظام  مدیریتی برای آن تعریف نشده است.

·        به نظر می­رسد با تغییرات مکان و فاصله از شهر ترکیبات، میزان و نحوه مدیریت دفع زباله­های تولیدی در روستاها نیز تغییر می­کند.

مواد و روش­ها

شهرستان شیراز در عرض جغرافیایی 36 درجه و 29 دقیقه شمالی و در طول 33 درجه و 52 دقیقه شرقی قرار دارد و ارتفاع آن بیش از 1500 متر از سطح دریا با وسعتی معادل 8/10688 کیلومتر مربع در مرکز استان فارس می­باشد (www.fars.ir). جمعیت این شهرستان بالغ بر 1711186 میلیون نفر است که از این تعداد 877849 نفر را مرد و 833337 نفر را زن تشکیل می­دهد. از تعداد جمعیت شهرستان شیراز 1324055 (336447 خانوار) نفر ساکن در نقاط شهری، 386582 (91115 خانوار) نفر ساکن در نقاط روستایی که از این تعداد 203727 نفر مرد و 182855 نفر را زن و 549 نفر نیز غیرساکن می­باشند که برابر با 112 خانوار می­باشد (سرشماری عمومی نفوس و مسکن، 1385). شهرستان شیراز دارای 6 بخش، 5 شهر، 21 دهستان، 512 آبادی دارای سکنه و 294 آبادی خالی از سکنه می­باشد (www.aftab.ir).  کلیه‌ روستاهای شیراز در حد فاصل‌ طول‌ جغرافیایی‌ 52 درجه‌ و 30 دقیقه‌ تا 54 درجه‌ و عرض‌ جغرافیایی‌ 29 درجه‌ تا 30 درجه‌ واقع‌ شده­اند (فرهنگ جغرافیایی آبادی­های کشور، 1362،  191).

شهرستان زابل با وسعتی معادل 15197 کیلومتر مربع (1/8 درصد استان) در موقعیت جغرافیایی بین 30 درجه و 7 دقیقه الی31 درجه و 29 دقیقه عرض شمالی و 59 درجه و 58 دقیقه الی 61 درجه و 50 دقیقه طول شرقی قرار گرفته است. این شهرستان از نظر موقعیت جغرافیایی در منتهی­الیه شمالی استان سیستان و بلوچستان واقع گردیده و از شمال با استان خراسان جنوبی، از غرب با استان کرمان، از جنوب با شهرستان زاهدان و از شرق با کشور افغانستان هم­جوار است. جمعیت شهرستان زابل برابر با 329317 نفر بوده، که از این تعداد 137947 نفر در مناطق شهری و 237097 نفر در مناطق روستایی ساکن می­باشند (سرشماری عمومی نفوس و مسکن، 1385). این شهرستان دارای 6 مرکز شهری، 5 بخش، 17 دهستان و 885 آبادی دارای سکنه می­باشد (سالنامه آماری استان سیستان و بلوچستان، 1385). شهرستان زابل در فاصله 210 کیلومتری شهر زاهدان و در انتهای جاده ارتباطی زابل-زاهدان واقع گردیده است. این جاده مهمترین راه ارتباطی کانون­های جمعیتی منطقه اطراف زابل با مرکز استان و سایر مناطق و استان­های کشور می­باشد.

این مطالعه از نوع توصیفی – تحلیلی می­باشد که در سال 1388 در پنج روستا واقع در شهرستان­ شیراز  و پنج روستا در زابل صورت پذیرفت. محتوی علمی مطالب به صورت مطالعه کتابخانه­ای از منابع موجود در دسترس، کتب، سایت­های اینترنتی و از ارگان­های مربوطه تهیه شده است. در این پژوهش گزینش روستاها بطور تصادفی و در فواصل مختلف نسبت به شهر شیراز و زابل انتخاب گردیدند. در مطالعات میدانی این پژوهش ابزار جمع­آوری اطلاعات پرسشنامه بود که از روش مصاحبه برای  پر کردن آن­ها استفاده شده است.

روش گردآوری اطلاعات مبتنی بر مشاهدات میدانی، مصاحبه با ساکنین در روستاها و برای مطلع شدن از منابع تولید زباله در این که براین اساس در مجموع 100 پرسشنامه تهیه گردید که برای هر روستا 10 عدد پرسشنامه طراحی روستاها و همچنین نحوه دفع آن­ها نیاز به طراحی تعدادی پرسشنامه بود که این مهم صورت پذیرفت و بدین ترتیب در هر ده روستا منتخب تعدادی پرسشنامه توزیع گردید. توزیع پرسشنامه­ها بر اساس حجم نمونه­ای به میزان 10درصد تعداد خانوارهای ساکن در روستا بود شد، سپس برای تجزیه و تحلیل داده­های کسب شده از نرم افزار آماری SPSS   استفاده گردید. علاوه بر آن، تعیین ترکیبات زباله­های خانوارهای هر کدام از روستاها نیز به صورت میدانی به­دست آمده است. برای دستیابی به اهداف مطالعه و براساس سؤال­ها و فرضیات تحقیق سؤالات پرسشنامه طراحی شد. برای سنجش امکانات بهداشتی روستاها جداولی گردآوری شده که ما را با شرایط بهداشتی روستاهای مورد مطالعه آگاه می­سازد (در جدول عدد 1 به معنای وجود امکانات و عدد 2 به معنای عدم وجود امکانات می باشد).  

بعلت تعدد جداول و طولانی بودن متن قسمت بعدی بزودی در وبلاگ قرار خواهد گرفت

نوشته های دیگران ( 2)
نویسنده متن فوق: » محمد قاسمی ( سه‏شنبه 19/5/1389 :: ساعت 9:7 صبح )

---

»» مدیریت مواد زاید در مناطق روستایی ایران

مقاله حاضر را یکی از خوانندگان محترم وبلاگ بنام سرکار خانم فاطمه اسیری دانشجوی رشته جغرافیا از شیراز برای انتشار ارسال نموده است که بدون هیچ دخل و تصرفی در دو قسمت منشر می شود (قسمت اول)

چکیده

مهمترین نقش بهداشت، تأمین سلامت جسمی و روانی افراد جامعه می­باشد. تولید زباله و نحوه دفع آن از زمانی مورد توجه قرار گرفت که انسان­ها به صورت اجتماعات به هم پیوسته در یک مکان، زندگی مشترک خود را آغاز نموده و در معرض خطرات و اثرات آن قرار گرفتند. رشد سریع جمعیت، افزایش مصرف، تغییرات به وجود آمده در شیوه زیست و الگوی مصرف افراد که از ویژگی­های پیشرفت همه جانبه در سنوات گذشته می­باشد موجب افزایش روزافزون تولید زباله در مناطق مختلف شده است.  اصول بهداشت و بهسازی محیط، در هر مکان ایجاب می­کند که زباله­های تولید شده را در حداقل زمان و دور از منازل و محیط زندگی انسان­ها باشد و در کوتاهترین زمان ممکن نسبت به دفع اصولی و بهداشتی آن اقدام شود. از این رو و با توجه به این نکته که، امروزه به مسئله زباله نسبت به دیگر مخاطرات زیست­محیطی از جمله آلودگی آب و هوا کمتر پرداخته شده است در این مقاله به بررسی و تحلیل مهمترین منابع تولید زباله در روستاها و نحوه دفع و مدیریت آن در منطقه می­پردازیم.  هدف از تحقیق حاضر شناخت، بررسی و تحلیل وضعیت منابع تولید زباله در روستاها و همچنین نحوه دفع آن در مناطق روستایی بخش مرکزی شهرستان­های شیراز و زابل می­باشد. روش تحقیق در این پژوهش مبتنی بر مشاهدات میدانی، مصاحبه و به­دست آوردن داده­ها، از طریق پرسشنامه و تجزیه و تحلیل اطلاعات با نرم افزارSPSS  در ده روستا در بخش مرکزی از شهرستان­های شیراز و زابل که به طور تصادفی با فواصل مختلف نسبت به شهرهای شیراز و زابل قرار داشتند صورت پذیرفت. یافته­ها نشان می­دهد که در تفکیک فیزیکی زباله خانگی در روستاهای شیراز مواد غذایی 58 درصد، کاغذ و کارتن 6 درصد، شیشه 4  درصد و پلاستیک 22 درصد آن را تشکیل می­دهد. همچنین بیشترین آشغال تولید شده در روستاهای شیراز مربوط به کاغذ و منسوجات با 63 درصد، بیشترین زباله خیابانی مربوط به مدفوع حیوانات با 42 درصد و بیشترین زباله بازاری مربوط به سبزیجات با 69 درصد بوده است، در مقایسه با روستاهای زابل؛ بیشترین قسمت زباله خانگی روستاهای زابل را کاغذ با 38 درصد، عمده­ترین منبع تولید آشغال؛ گرد و خاک با 64 درصد، بیشترین زباله بازاری مربوط به سبزیجات با 58 درصد و قسمت عمده زباله خیابانی را نیز کاغذ با 54 درصد تشکیل می­دهد. براساس یافته­های پژوهش بین میزان تولید زباله و فاصله روستاها از شهر شیراز و زابل و همچنین بین ترکیبات زباله­ها و نحوه دفع آن­ها و فاصله از شهر رابطه معناداری وجود دارد. با توجه به مطالعات صورت گرفته، در حال حاضر در مدیریت مواد زائد در سطح روستاهای مورد مطالعه، قسمت اعظم منابع مالی و انسانی برای جمع­آوری و حمل و نقل هزینه می­شود و در زمینه­های تولید، نگهداری، بازیافت و دفع، کاری صورت نمی­پذیرد. این عدم تعادل، بهترین دلیل سوء مدیریت در امر مواد زائد در روستاهای مورد مطالعه می­باشد.

واژگان کلیدی: بهداشت محیط، تولید زباله، روستا، نحوه دفع زباله، شیراز، زابل.

مقدمه

بین بهداشت و توسعه، رابطه متقابل و تنگاتنگی وجود دارد. بهداشت عمومی و نظافت محیط به عنوان یکی از شاخص­های اصلی توسعه بوده، که برای سلامتی و بهزیستی فردی و اجتماعی ضروری است (دربان آستانه، 1387، 10). امروزه توجه زیادی به اقدامات بهداشتی مربوط به زباله (تولید و نحوه دفع آن) می­گردد ( اهلر و استیل،  246). تولید زباله و نحوه دفع آن از زمانی مورد توجه قرار گرفت که  انسان­ها به صورت اجتماعات به هم­پیوسته در یک مکان زندگی مشترک خود را آغاز نموده و در معرض خطرات و اثرات آن قرار گرفتند. رشد سریع جمعیت، افزایش مصرف، تغییرات به وجود آمده در شیوه زیست و الگوی مصرف افراد که از ویژگی­های پیشرفت همه جانبه در طول تاریخ می­باشد موجب افزایش روزافزون تولید زباله در مناطق مختلف شده است. اصول بهداشت و بهسازی محیط، در هر مکان ایجاب می­کند که زباله­های تولید شده را در حداقل زمان و دور از منازل و محیط زندگی  انسان­ها باشد و در کوتاهترین زمان ممکن نسبت به دفع اصولی و بهداشتی آن اقدام شود.

یکی از نگرانی­های جامعه ما مسئله تولید زباله است که میزان روزانه آن برای خانوارهای شهری در حدود 700 گرم و برای خانوارهای روستایی حدود 500 گرم گزارش شده است (عبدلی،1374، 801). در مناطق روستایی مخلوطی از زباله و مواد بازیافتی دفن می­شوند که عوارض زیست محیطی، آلودگی خاک و آب­های زیر زمینی و هوا را به دنبال دارد و به علت عدم بازیافت مواد با ارزش و دفن آن­هازیان­های اقتصادی نیز به دنبال دارد  (Neal T, 1998, 59-64). ترکیب فیزیکی و شیمیایی و نیز مقدار منابع تولید زباله برحسب فصول مختلف سال، روزهای هفته، مناسبت­های ملی و مذهبی، عادات غذایی، سطح درآمد و عوامل متعدد دیگر دستخوش تغییرات قابل توجهی می­گردد(عمرانی، 1373، 70-87).

مواد زائد جامد عبارتست از هر نوع ماده جامد که عرفاً زاید محسوب می­شود مانند زباله، خاکروبه، خاکستر، جسد حیوانات، ضایعات مراکز شهری و روستایی، فضولات انسانی، حیوانی و  . . .  (بهنودی، 1380، 58). زباله­ها از منابع مختلفی نظیر منابع خانگی، تجاری، شهری، صنعتی، کشاورزی، مناطق باز و تصفیه­خانه­ها تولید و وارد محیط زیست می­شوند (فتائی،1385، 1).  برابر این تعاریف می­توان گفت که منابع تولید زباله در روستاها متفاوت، متنوع و متعدد می­باشند، که ازعوامل مؤثر در تولید ، میزان و خصوصیات انواع زباله در روستاها می­توان به اوقات سال، موقعیت جغرافیایی، عادات مردم تولید کننده، مکان و منطقه مورد مطالعه، ویژگی­های جمعیتی، رفتار و طرز برخورد عمومی، سطح درآمد مردم و بسیاری از مسائل دیگر اشاره کرد. براین­اساس منابع تولید زباله در روستاهای مورد مطالعه را  می­­توان بدین­طریق طبقه­بندی کرد: زباله­خانگی (مواد غذایی، شیشه، پلاستیک، کاغذ و ...)، زباله خیابانی (برگ، کاه، مدفوع حیوانات و ...)، آشغال (کاغذ، پارچه، کثافات، گردوخاک و ...)، زباله بازاری (سبزیجات، مواد زائد حیوانی، قطعات آهن و ...) و خاکستر (باساوانتاپا، 1382، 183- 184). با توجه به منابع گسترده تولید زباله در روستاها، برنامه اقدامات بهداشتی مربوط به زباله نمی تواند به طور رضایتبخش صورت گیرد مگر آن که نحوه و مرحله دفع آن به نحوی صورت پذیرد که باعث هیچ گونه ناراحتی و بیماری در سطح روستا نشود.       

بعضی مواقع تمام عوامل وضع و تولید زباله در یک اجتماع کاملاً روشن نیست. هراجتماعی ممکن است عوامل اجتماعی – اقتصادی به خصوصی داشته باشد که بر کیفیت، ترکیب و میزان تولید زباله آن اثر بگذارد. بنابراین، برای شناخت صحیح وضع تولید زباله یک اجتماع، آن جامعه باید مورد مطالعه قرار گیرد. همچنین، وضع تولید درازمدت زباله یک اجتماع نشانگر تغییرات جمعیت، خصوصیات جامعه و تغییر منبع انرژی است (شریعت پناهی، 1376، 245-246).  

همانگونه که میزان زباله تولیدی در روستاها رو به افزایش می­باشد بایستی برای بهداشتی­تر کردن محیط برای ساکنین روشی مناسب برای دفن بهداشتی زباله اتخاذ کرد. یکی از این روش­ها دفن بهداشتی زوائد در زمین      می­باشد که از تمام روش های دیگر دفع مواد زائد کامل­تر بوده و بیشتر استفاده می­شود. تخمین­زده­اند که بیش از 90 درصد زوائد به روش دفن بهداشتی در زمین دفع می­شوند، زیرا که روش نسبتاً ارزانی است و ضمناً مواد باقیمانده از سوزاندن زباله در کوره، تولید کود از زباله و بازیابی زباله­ها در انتها به زمین برای دفن احتیاج دارند (همان، 255).

تحلیل منابع تولید زباله در روستاها و نحوه دفع آن، موضوعی است که روی آن تحقیق و بررسی، کمتر از سایر موارد آلاینده محیط­زیست صورت پذیرفته است؛ به­ویژه در مناطق روستایی بخش مرکزی شهرستان های شیراز و زابل که تحقیق در این مورد به نسبت سایر آلاینده­ها کمتر صورت گرفته است. لذا به­منظور تعیین منابع تولید زباله و بررسی نحوه دفع آن در روستاهای شیراز و زابل، این پژوهش در ده روستا در سال 1388 صورت پذیرفت.    

اهمیت پژوهش                       

علی­رغم کوشش­های فراوان دولت­ها و سازمان­های بین­المللی، نیازهای اولیه بهداشتی تعداد زیادی از مردم محروم دنیا هنوز برآورده نشده است. در بسیاری از کشورها کمتر از 15 درصد از مردم روستاها، به خدمات بهداشتی دسترسی دارند (1 ,1985(Djukanovic and E.P.Mach,. از جمله موارد مهم در ارائه خدمات بهداشتی، مسئله جمع­آوری و حمل زباله و دفع بهداشتی آن  می­باشد. غیر­بهداشتی بودن محیط روستاهای کشور ، وجود فقر در این مناطق، عدم آگاهی از علل به وجود آمدن بیماری­ها از طریق زباله­های روستایی، کمبود خدمات بهداشتی مرتبط با مواد زائد تولید شده در روستا، کمبود و یا عدم وجود سیستمی جامع برای جمع­آوری، حمل­ و دفع زباله در روستاها و ... باعث به وجود آمدن محیطی نامناسب و غیربهداشتی در روستاهای کشور شده است. از سوی دیگر، مسئله آلودگی­های موجود در کره زمین و بسیاری از ناملایمات زیست محیطی، بخشی از مشکلات ناشی از  بی­توجهی است که بر زندگی ما تحمیل شده و بازتابش نیز به سوی ماست. آشنایی با نحوه تولید زباله در مناطق محروم یک کشور (روستاها) و کنترل این مواد زائد جامد نوعی مبارزه با این آشفتگی­ها می­باشد. وجود میلیون­ها تن زباله در مناطق روستایی کشور و ده­ها هزار نوع مواد سمی و خطرناک در آن­ها که حاصل فعالیت­های روزمره انسان است، سبب آلودگی­های گسترده­ای در این محیط­ها شده که این مواد زائد جامد تولید شده در روستا 60  تا 90 درصد از انواع سرطان­ها را به طور مستقیم و غیرمستقیم را، موجب شده­اند (احمدی،1383، 4).

عدم مدیریت صحیح و مقررات صریح برای جمع­آوری، دفع و بازیافت بیش از 38 هزار تن زباله در روز که تقریباً 76 درصد آن قابل تبدیل به کود بوده و هزاران تن پلاستیک ، کاغذ و کارتن را  در بر دارد، اکنون به شکلی بی­رویه  به دل خاک سپرده شده و یا در حوالی شهرها (در نزدیکی مناطق روستایی) پراکنده می­شوند، که صرف نظر از خطرات بهداشتی و تولید انواع بیماری­ها، زیان­های اقتصادی کلانی را نیز در بر دارد. طبق محاسبه کلی، هموطنان ما در مناطق مختلف کشور سالانه متحمل هزینه­ای حدود 8 میلیارد تومان برای جمع­آوری و دفع زباله می­گردند (اسکافی، 1374، 32).

با توجه به مطالب بیان گردیده و دانستن این نکته که، به مناطق روستایی کشور از لحاظ بهداشتی توجهی نمی­گردد اهمیت این پژوهش دوچندان می­شود. به­طور کلی، اهمیت جمع­آوری، دفع بهداشتی و بازیافت زباله در مناطق روستایی زمانی بر همه روشن خواهد شد که، خطرهای ناشی از آن به خوبی شناخته شوند. زباله نه­تنها باعث ایجاد بیماری، گندیدگی و زشتی محیط می­گردد، بلکه می­تواند با آلوده نمودن خاک، آب و هوا، خسارت­های فراوانی را در چرخه حیات اجتماعی و طبیعی پدید آورد.    

 طرح مسأله

رشد جمعیت و آگاهی­های علمی از رویه کاهش منابع زمین، مسئولان و کارشناسان را بر آن داشت که در دو دهه اخیر به ویژه از سال 1975، موضوع منابع تولید زباله و دفع آن را از طریق بازیافت مواد زائد جامد را به شکل جدی­تر در صدر برنامه­های خود قرار دهند. بدبن­ترتیب، با اطلاع از منابع تولید زباله در مناطق مختلف و دانستن این نکته که در کدام منطقه کدام نوع از زباله بیشتر تولید می­شود می­توان به بازیافت زباله کمک شایانی کرد. بنابراین، اصول موازین اقتصادی ایجاب می­کند که کاغذ ، کارتن، شیشه، پلاستیک و سایر منابع تولید زباله پیش از عملیات دفن در یک منطقه، شناسایی و تفکیک شوند و دوباره مورد استفاده قرار گیرند (Dtjoelk, 2003, 52).

افزایش جمعیت، مصرف­گرایی شدید، افزایش روز افزون میزان تولید زباله، مکان­یابی­های نادرست مکان­های ­دفع زباله، ایجاد بیماری­های گوناگون ناشی از عدم دفع بهداشتی زباله­های روستایی، منابع متعدد تولید زباله در روستاها، آلودگی آب­های زیرزمینی، تخریب محیط­زیست و ...از جمله مشکلات ناشی از تولید زباله و عدم مدیریت صحیح آن در مناطق روستایی می­باشد.  با توجه به مسائل بیان شده در ارتباط با مخاطرات زیست محیطی ناشی از تولید زباله و نحوه دفع آن، اهمیت به­سزایی که این مهم در مناطق روستایی دارد، کم توجهی­هایی که به این موضوع در مناطق روستایی می­شود و همچنین از لحاظ اقتصادی و هزینه­هایی که در این ارتباط می­شود خود را بر آن دیدیم تا پژوهشی تحت عنوان تحلیلی بر منابع تولید زباله و نحوه دفع آن در مناطق روستایی ایران را ارائه دهیم. هدف از تحقیق حاضر شناخت، بررسی و تحلیل وضعیت منابع تولید زباله در روستاها و همچنین نحوه دفع آن در مناطق روستایی بخش مرکزی شهرستان­های شیراز و زابل می­باشد.

 ادامه دارد.... 

نوشته های دیگران ( 1)
نویسنده متن فوق: » محمد قاسمی ( دوشنبه 31/3/1389 :: ساعت 12:38 عصر )

---

»» کار آفرینی و نقش آن در توسعه اقتصادی روستاهای ایران (2)

ادامه مقاله کارآفرینی و نقش ان در توسعه......

2- ویژگی‌های جامعه روستایی ایران

روستا بعنوان بخش بزرگی از نظام اجتماعی و جمعیتی کشور که در آن تعداد کثیری از عوامل انسانی مولد سکونت دارند محسوب می شود در روستاها عوامل و منابع ارزشمندی اعم از عوامل انسانی و منابع طبیعی و اقتصادی بعنوان ذخایر استراتژیک کشور وجود دارد که در پیشرفت جامعه نقش مهمی ایفا می کنند.  نقش و اهمیت فراورده ها و تولیدات روستایی در رفع نیازهای رو به تزاید جامعه درخور توجه می باشد نظیر تولید محصولات کشاورزی، زراعی، دامی و صنایع تبدیلی که نقش بی بدیل و منحصر بفرد است.  برای جامعه اقتصادی ما بسیاری از دستاوردهای روستائیان نقش استراتژیک داشته و اهرم قابل اتکایی در پشتیبانی از نظام اقتصادی کشور در عرصه جهانی از طریق صادرات و ورود کالاهای ملی به بازارهای پرظرفیت جهانی بوده، یعنی درحقیقت شناسه قدرت اقتصادی کشور در نزد جهانیان تلقی گردیده مضافاً اینکه تکیه براقتصاد تک محصولی نفتی را تقلیل می دهد. فعال سازی ساکنان روستاها در ایران می تواند کمک شایان توجهی به تامین امنیت اجتماعی نموده و باعث کاهش حجم زیاد ناملایمات اجتماعی گشته و منجر به کاهش پدیده " مهاجرت روستا - شهری" شود. ایجاد و راه اندازی کسب وکارها مانند کسب وکارهای خانوادگی و گروهی در روستاها بدلیل وجود پیوندهای قوی اجتماعی و روحیه بالای مشارکت و تعاون در روستاها بالاتر از شهرهاست روحیه کار و تلاش و مسئولیت پذیری و التزام و تعهد به پیشرفت درمیان جمعیت روستایی بیشتر از شهرنشینان وجود دارد.  

تمامی جوامع روستایی با معضل بیکاری به نوعی دست به گریبان هستند و ابعاد این معضل، بخش‌های اقتصادی، اجتماعی و حتی سیاسی را نیز متاثر ساخته است. این معضل بعنوان یکی از مهمترین مشکلات  اقتصادی و اجتماعی روستاها مطرح می‌باشد. در حال حاضر، ایجاد فرصت های شغلی جدید در مناطق روستایی کشور از اهمیت دو چندانی برخوردار است. زیرا علاوه بر آمار بالای بیکاری در روستاها، (سالانه بالغ بر 550 هزار نفر نیروی کار جدید به بازارکار روستاها عرضه می‌شود(مرکز آمار ایران)) کشور با معضل مهاجرت روستائیان به شهرها، بخصوص به شهرهای بزرگ مواجه است که این امر خود پیامدهای منفی زیادی در زمینه های مختلف اقتصادی، اجتماعی، زیست محیطی و امنیتی دارد. همچنین جوان‌گزین و نخبه‌گزین بودن مهاجرت‌های روستایی از جمله عواملی است که فرآیند توسعة درون‌زا و روند بهبود شرایط زندگی در روستاها را مختل می سازد.

3- توسعه روستایی

    نقش و جایگاه روستاها در فرآیند توسعه اقتصادی – اجتماعی و سیاسی در مقیاس محلی، منطقه‌ای، ملی و بین المللی و پیامدهای توسعه نیافتگی مناطق روستایی چون فقر گسترده ،‌نابرابری فزاینده، رشد سریع جمعیت، بیکاری، مهاجرت و غیره موجب توجه به توسعه روستایی و حتی تقدم آن بر توسعه شهری گردیده است (ازکیا و غفاری، 1383: 19). برنامه‌های توسعه روستایی، جزئی از برنامه‌های توسعه هر کشور محسوب می‌شوند که برای دگرگون‌سازی ساخت اجتماعی-اقتصادی جامعه روستایی بکار می‌روند. اینگونه برنامه‌ها را که دولت‌ها و یا عاملان آنان در مناطق روستایی پیاده می‌کنند، دگرگونی اجتماعی براساس طرح و نقشه نیز می‌گویند. این امر در میان کشورهای جهان سوم که دولت‌ها نقش اساسی در تجدید ساختار جامعه به منظور هماهنگی با اهداف سیاسی و اقتصادی خاصی به عهده دارند، مورد پیدا می‌کند. از سوی دیگر توسعه روستایی را می‌توان عاملی در بهبود شرایط زندگی افراد متعلق به قشر کم‌درآمد ساکن روستا و خودکفاسازی آنان در روند توسعه کلان کشور دانست (عالی پور، 1371: 12). توسعه روستایی به نوین سازی جامعه روستایی می پردازد و آن را از یک انزوای سنتی به جامعه ای مدرن تغییر خواهد داد که با اقتصاد ملی عجین شده است بنابراین هدفهای توسعه روستایی در محدوده یک بخش خلاصه نمی شود، بلکه مواردی چون بهبود و بهره وری ، افزایش اشتغال، تامین حداقل غذا، مسکن و آموزش و بهداشت را در بر می‌گیرد (مهندسان مشاور هلند، 1371: 20). اهداف توسعه روستایی را می توان به چهار دسته کلی تقسیم کرد: اهداف اقتصادی – اجتماعی- سیاسی و طبیعی (پاپلی یزدی و امیر ابراهیمی‌، 1381: 51). بطور کلی توسعه روستایی، فرآیند توسعه دادن و مورد استفاده قرار دادن منابع طبیعی و انسانی، تکنولوژی، تسهیلات زیربنایی، نهادها و سازمانها، سیاستهای دولت و برنامه ها بمنظور تشویق و تسریع رشد اقتصادی در مناطق روستایی جهت ایجاد اشتغال و بهبود کیفیت زندگی روستایی برای ادامه زندگی و پایداری حیات است (حسینی ابری، 1380: 260).

در گذشته بعضی مدیران و سیاست‌گذاران امر توسعه، صرفاً بر "توسعه کشاورزی" متمرکز می‌شدند که امروز نتایج نشان داده است که توسعه روستایی صرفاً از این طریق محقق نمی‌شود. روستا جامعه‌ای است که دارای ابعاد اجتماعی مختلف است و نیازمند توسعه همه‌جانبه است نه صرفاً توسعه کسب‌وکار و نظامی به نام "کشاورزی". هرچند باید گفت که از طریق توسعه کشاورزی موفق نیز الزاماً توسعه روستایی محقق نمی‌شود. چون اولاً فواید توسعه کشاورزی عاید همه روستاییان نمی‌شود (بیشتر عاید زمین‌داران، بخصوص مالکان بزرگ، می‌شود)، ثانیاً افزایش بهره‌وری کشاورزی باعث کاهش نیاز به نیروی انسانی می‌شود (حداقل در درازمدت) و این خود باعث کاهش اشتغال روستاییان و فقر روزافزون آنان و مهاجرت بیشتر به سمت شهرها می‌شود.

·        چالش های توسعه روستا

مناطق روستایی برای توسعه با مشکلات و چالشهایی روبرو هستند که شناخت آنها باعث می شود مسئولین استراتژی مناسب جهت توسعه را برای روستاها انتخاب کنند چالشهای مناطق روستایی عبارتند از: 1-عدم دسترسی به سرمایه وامکانات 2-مشکل درعرضه کالاها وخدمات 3-تاکید بر یک صنعت یا کسب وکار خاص 4- تمایل شدید به مهاجرت 5-گسترش روزافزون تغییرکاربری اراضی زراعی 6-امکان ریسک کمتر در روستاها 7-کمبود سازمانهای حمایت کننده

·        استراتژی‌های توسعه روستایی

کشورها و مناطق مختلف جهان، متناسب با شرایط و اولویت‌ها، رویکردها و استراتژی‌های توسعه روستایی متفاوتی را در پیش گرفته‌اند. قطعاً نمی‌توان بدون درنظرگرفتن تجربیات جهانی در این زمینه و با تمرکز صِرف بر اشتغالزایی در روستاها (بدون درنظر گرفتن استراتژی توسعه روستایی) توفیق چندانی بدست آورد (که پایدار و ماندگار نیز باشد). چون اشتغالزایی و کارآفرینی در فضایی مستعد رخ می‌دهد و بدون وجود آن فضا عملاً نمی‌توان متوقع موفقیتی پایدار بود (استعلاجی، 1381: 36).

 رویکردها و استراتژی‌های توسعه روستایی را اینگونه می‌توان تقسیم‌بندی نمود

الف. رویکردهای فیزیکی-کالبدی: 1. استراتژی توسعه و بهبود زیرساخت‌های روستایی

ب. رویکردهای اقتصادی: 1. استراتژی انقلاب سبز  2. استراتژی اصلاحات ارضی 3. استراتژی صنعتی‌نمودن روستاها 4. استراتژی رفع نیازهای اساسی

ج. رویکردهای اجتماعی-فرهنگی: 1. استراتژی توسعه اجتماعی 2. استراتژی مشارکت مردمی

د. رویکردهای فضایی، منطقه‌ای و ناحیه‌ای: 1. استراتژی‌های تحلیل مکانی 2. استراتژی توسعه روستا-شهری  3. استراتژی یوفرد 4. استراتژی نظام سلسله‌مراتبی سکونتگاه‌ها و برنامه‌ریزی مراکز روستایی 5. استراتژی توسعه یکپارچه ناحیه‌ای 6. استراتژی توسعه زیست-ناحیه  7. استراتژی توسعه پایدار و همه‌جانبه روستایی (موسسه توسعه روستایی، 1381). 

مهمترین راهکار های استراتژیک توسعه روستایی عبارتند از:

1-تغییر نگرش حاکم بر اذهان مدیران و مردم نسبت به روستا از طریق: فرهنگ سازی بوسیله رسانه های جمعی و عمومی، برجسته سازی و توجه ویژه به مناطق روستایی در نظام آموزشی، ابراز توجه ویژه به روستاها توسط مدیران ارشد (مثل اقامت آنان در روستاها)و...

2-جذاب سازی فضای روستایی کشور از طریق: توسعه هدفمند فضاهای فرهنگی وآموزشی روستاها، ایجاد مراکز تفریحی، اقامتی، سیاحتی در روستاها

3- تکمیل و تکامل جامعه اطلاعاتی روستایی کشور مانند ایجاد ارتباطات مخابراتی، ارتقای سواد اطلاعاتی آنان و نزدیک سازی فرهنگ شفاهی روستائیان با فرهنگ مکتوب دیجیتال.

4-تشکیل خوشه های دانشی روستایی و توسعه زیر ساخت های دانشی مثل تدوین نقشه صنایع روستایی کشور، ایجاد و توسعه مراکز تحصیلی وآموزشی(بخصوص آموزش های کاربردی)، ارتقای سطح سواد روستائیان وآموزش آنان در بکارگیری روش ها و فناوری های نوین

5-نوسازی مناطق آسیب دیده روستایی و توسعه اشتغال زایی در روستاهای کشور از طریق حاکم سازی فضای کارآفرینی وایجاد پارک های کارآفرینی در مراکز و مناطق مستعد و همچنین حمایت از فارغ التحصیلان روستایی برای راه اندازی کسب و کار در روستاها

6-شکوفاسازی اقتصاد روستایی و تاسیس روستاهای نوین که از جهات موقعیت وامکانات همپای شهرها باشند،توسعه صنایع دستی و روزآمدساز آنها، جذب سرمایه گذاران خارجی و بخش خصوصی به سمت روستاها و فرهنگ سازی برای تغییر الگوهای مصرف و تولید در روستا.

برنامه های توسعه روستایی باید به مواردی همچون: ایجاد اشتغال در بخش‌های غیرکشاورزی،کنترل جمعیت، توسعه اجتماعی و شهرسازی روستا، کاهش مهاجرت به شهرها، افزایش سطح رفاه، تاکید بر جذب و توسعه فناوری های جدید و آموزش و تربیت نیروی انسانی ماهر توجه داشته باشد (سیدنبی اله حسینی، 1382).

نوشته های دیگران ( 0)
نویسنده متن فوق: » محمد قاسمی ( سه‏شنبه 25/3/1389 :: ساعت 1:15 عصر )

---

»» کار آفرینی و نقش آن در توسعه اقتصادی روستاهای ایران

چکیده

محور توسعه روستاها بطور سنتی کشاورزی تعریف شده، اما محدودیت منابع طبیعی در برخی از روستاها، باعث رکود اقتصادی شده و توسعه کشاورزی به توسعه اقتصادی همه روستاهای منتج نشده است. امروزه روستاها محیط مناسبی برای رشد بخش‌های غیرکشاورزی و فعالیت شرکت‌های تولیدی و خدماتی شناخته شده است این موضوع در واقع نوعی حرکت از کسب ‌وکارهای مبتنی بر منابع طبیعی به سمت کسب ‌وکارهای مبتنی بر دانش است. وضعیت جامعه روستایی ایران نشان می دهد که با افزایش سطح سواد ، دانش و مهارت‌های علمی و عملی، گرایش به اشتغال در بخش‌های سنتی اقتصاد کمتر شده و میل برای اشتغال در بخش های مدرن و خدماتی بیشتر است. این در حالی است که روستاهای ایران نیز همچون شهرها، مملو از فرصتهای جدید و کشف نشده هستند که کشف و بهره برداری به موقع از این فرصت‌ها و ایجاد کسب و کارهای جدید و رقابت پذیر می تواند مزایای اقتصادی چشمگیری به همراه آورد.

در این مقاله سعی شده است با بررسی ویژگی‌های جامعه روستایی ایران و گرایش های موجود و در حال شکل گیری، زمینه ها و فرصت‌های جدید اشتغال احصاء و راهکارهای توسعه و بالفعل شدن آنها با استفاده از توان و نیروی تخصصی جدید پیشنهاد گردد. به عبارت دیگر سوال اصلی اینست که با توجه به ویژگی‌های جمعیتی روستاهای ایران و تحول اتفاق افتاده در کیفیت نیروها، بویژه با توسعه آموزش عالی، چگونه می‌توان در کنار مشاغل سنتی، مشاغل جدید و مدرن و رقابت پذیر متناسب با شرایط جدید ایجاد کرد؟ و برای تحقق این مشاغل چه شرایطی باید تحقق پیدا کند؟ برای پاسخ به این سوالات ویژگی‌های جمعیتی روستایی ایران شناخته شده و در نهایت با توجه به ظرفیت‌ها و ویژگی‌های جدید جمعیتی، پیشنهادات ارائه گردیده است.

بر اساس نتایج تحقیق توسعه فرصت‌های اشتغال در بخش کشاورزی و دامداری با تغییر ماهیت از سنتی به مدرن و نیز زمینه های جدید شغلی در بخش‌های صنعتی وخدماتی در سطح روستاها وجود دارد که نیازمند ساماندهی تشکیلاتی، تسهیلاتی و تقویت ساختارهای موجود می باشد.  

کلید واژگان: کارآفرینی، فناوری، استراتژی، توسعه ، روستا

 مقدمه:

کارآفرینی به عنوان شاخص استراتژیک توسعه و عامل مزیت آفرین ملت ها و کشورها، می تواند به عنوان گزینه مناسبی در پاسخ به نیاز ها و الزامات جدید زندگی انسانی در عصر موسوم به"عصر اطلاعات" انتخاب شود. ظرفیت ها و ویژگی های نهفته در این پدیده، می تواند به بسیاری از مشکلات و معضلات حوزه های اقتصادی، اجتماعی پایان دهد و آثار و تبعات و پیامد های مثبت و اثر بخش خود در راستای رشد، توسعه، شکوفایی و پویایی جامعه را به خدمت گیرد. همه فواید مترتب بر کارآفرینی ریشه در تلاش‌های مستمر، سخت کوشی، خلاقیت و نوآوری، خودباوری، مسئولیت پذیری و تعهد و اعتماد به نفس مردان و زنان بزرگی دارد که به عنوان"عاملان تغییر" هستند که تاریخ و تمدن درخشان جوامع انسانی مرهون حضور و اقدامات انان می باشند و به جرات می توان ادعا نمود که اگر پایمردی ها ومجاهدت‌های این افراد نبود امروز مسیر تعالی و پیشرفت انسانیت را به گونه‌ای دیگر نظاره‌گر بودیم.

امروزه عنصر کار آفرینی ، در تغییرات پر شتاب و سریع عصر تکنولوژی اطلاعات بعنوان نقطه اتکا زندگی ، نگهدار انسان در عصرپست مدرن می باشد و در نقش یک هدایت‌گر ، خواستگاه و پایگاه تجلی آرمان‌ها وچشم اندازهای متعالی جوامع بدل گردیده است.کارآفرینی به بسیاری از بحران‌ها، دشواری‌ها، مشکلات، اضطراب‌هاو درگیری های فکری و فیزیکی بشر پایان داده و عامل آرامش و آسایش انسان درعصر موسوم به جهانی شدن گشته است.به گونه ای که باید از آن به عنوان یک الزام و ضرورت اساسی در هدایت و مدیریت کلان جامعه بشری از سوی رهبران، مدیران وسیاست گذاران تاکید نمود. و می توان اذعان نمود کارآفرینی،عنصری است که در پیچیدگی زندگی اجتماعی انسان امروز، که در آن عدم قطعیت به جای ثبات و اطمینان، تغییر جایگزین سکون وآرامی و ابهام جانشین شفافیت گردیده است می‌تواند بعنوان راهکار مقتضی مواقع دشوار به بسیاری از دغدغه‌ها پایان داده و کاروان سعادت جامعه را به سلامت به سرمنزل مقصد هدایت نماید(حسینی، 1383).

در این مسیر با عنایت به اینکه کارآفرینی از سالیان قبل در محیط شهرها به وقوع پیوسته اما محیط روستایی شاهد چنین تحولی به صورت ملموس نبوده است می توان کارآفرینی روستایی را پیشقراول توسعه جدید در محیط روستا دانست بر این اساس بایستی برای ایجاد کارآفرینی روستایی ضمن شناخت همه جانبه محیط روستا و شناخت ویژگیهای اجتماعی جامعه روستایی و استلزامات توسعه در محیط روستا به دنبال پاسخی برای سوالات ذیل باشیم:

1-     چرا کارآفرینی در روستاهای کشور نیاز است؟ و کدام مولفه ها در کارآفرینی روستایی موثر است؟

2-     با توجه به تحول در جامعه روستایی و توسعه آموزش عالی چگونه می‌توان در کنار مشاغل سنتی، مشاغل جدید و مدرن و رقابت پذیر متناسب شرایط جدید ایجاد کرد؟

3-     چه شرایطی برای تحقق مشاغل جدید بایستی ایجاد شود؟

4-     مشاغل جدید چه ویژگیهایی بایستی داشته باشند تا در محیط روستا شکل پذیرند و بتوانند رشد نمایند؟ 

1- طرح مساله

توسعه کشاورزی به تنهایی نمی‌تواند رشد اقتصادی را در روستاهای کشور تضمین کرده و فقر را ریشه‌کن سازد و توجه به سایر بخش‌ها نیز در کنار بخش کشاورزی ضروری به نظر می‌رسد. با توجه به این نکته، تاکنون برنامه‌های متعددی با هدف توسعه روستایی در کشور به اجرا در آمده است ولی همچنان پدیده مهاجرت از روستا به شهر و فقر و مشکلات روستائیان ادامه دارد و تعدادی از روستاهایی که نزدیک شهرهای بزرگ قرار دارند، نیز رشد کرده و تبدیل به شهر شده‌اند. بدین ترتیب جمعیت روستانشینان روز به روز کاهش می‌یابد و با کاهش جمعیت، از میزان تقاضا برای کالاها و خدمات نیز کاسته می‌شود. این امر رکود اقتصادی را در روستاها به دنبال دارد. از چند سده اخیر و با رشد پرشتاب صنعت و فناوری در جهان، عقب‌ماندگی مناطق روستایی بیشتر عیان گردیده است. از آن‌جاییکه عموماً روستاییان نسبت به شهرنشینان دارای درآمد کمتری هستند و از خدمات اجتماعی ناچیزی برخوردار هستند، اقشار روستایی فقیرتر و آسیب‌پذیرتر محسوب می‌شوند که بعضاً منجر به مهاجرت آنان به سمت شهرها نیز می‌شود. علت این امر نیز پراکندگی جغرافیایی روستاها، نبود صرفه اقتصادی برای ارایه خدمات اجتماعی، حرفه‌ای و تخصصی‌ نبودن کار کشاورزی (کم‌بودن بهره‌وری)، محدودیت منابع ارضی (در مقابل رشد جمعیت)، و عدم ‌مدیریت صحیح مسؤولان بوده است. به همین جهت، برای رفع فقر شدید مناطق روستایی، ارتقای سطح و کیفیت زندگی روستاییان، ایجاد اشتغال و افزایش بهره‌وری آنان، تمهید ”توسعه روستایی“ متولد گردید. و سیاست‌ها و استراتژی های گوناگونی برای توسعه روستاها پیشنهاد و اجرا گردید در این بین کارآفرینی نیز بعنوان یک راهکار جهت توسعه روستایی در بسیاری از کشورها منجمله ایران به اجرا درآمد(میرزاامینی، 1382).

کارآفرینی تنها استراتژی مناسب برای توسعه اقتصادی روستاها نیست، اما نسبت به سایر استراتژی‌ها هزینه کمتری دارد و برای محیط روستایی مناسب‌تر است. با توسعه کارآفرینی و ایجاد شرکتهای کوچک کارآفرین، روستاییان به کالاها و خدمات مورد نیاز خود دست می‌یابند و این امر تاثیر زیادی در رشد اقتصادی روستاها و کاهش پدیده مهاجرت به شهرها دارد. روستاها نیز همچون شهرها، مملو از فرصت‌های جدید و کشف‌نشده هستند که کشف و بهره‌برداری به‌موقع از این فرصت‌ها و ایجاد کسب‌ وکارهای جدید و رقابت‌پذیر بر مبنای آن، می‌تواند مزایای اقتصادی چشمگیری برای روستاییان به همراه آورد (سازمان همیاری اشتغال فارغ‌التحصیلان، 1380).

راه‌اندازی و اداره یک واحد اقتصادی فعال در روستاها، نیازمند آشنایی با طیف وسیعی از دانش‌ها و مهارت‌هاست چون جوانان روستایی اغلب از سطح مهارت کمتری در این زمینه برخوردارند. برگزاری دوره‌های آموزش کارآفرینی و ارائه مشاوره در این زمینه، از سیاست‌های عمده توسعه کارآفرینی در روستاهاست . دست اندرکاران توسعه کارآفرینی در روستاها بر دو فعالیت اصلی تاکید دارند:

-         تشویق و حمایت از کارآفرینان روستایی برای ایجاد کسب‌وکارهای جدید

-         تشویق کسب‌ وکارهای موجود به توسعه فعالیت‌ها و حرکت به سمت تحقق ایده‌های جدید و کارآمد (پایگاه اندیشگاه شریف)

مطالعه برنامه‌ها، استراتژی‌ها، سیاست‌ها و راهکارهای مختلف توسعه (در سطوح مختلف) همراه با بررسی تجربه عملی کشورهای مختلف در زمینه توسعه روستایی و توسعه کارآفرینی و اشتغالزایی در روستاها، درس‌ها و نکات کلیدی بسیار مهمی را پیش روی ما گذاشته است. اگرچه الزاماً نمی‌توان عیناً از این تجربیات و رویکردها استفاده نمود اما توجه به آن‌ها و "یادگیریِ" درست نکات، باعث روشن‌شدن فضای موضوع کارآفرینی و اشتغالزایی در روستاها و تسهیل و تسریع فرآیند سیاست‌گذاری در این زمینه خواهد شد. بعلاوه می‌توان در بسیاری از موارد با بکارگیری رویکرد "بومی‌سازی"، با استفاده از ابتکارات و دانش سایر ملل، به‌گونه‌ای اثربخش روش‌ها، طرح‌ها و برنامه‌های محلی  را طراحی و اجرا نمود.

مسائل و مشکلات نواحی روستایی ضرورت توسعه روستایی را ایجاب می نماید مشکلات و مسائل جامعه روستایی کشور بسیار زیاد می باشد و هر ناحیه روستایی مسائل و مشکلات خاص خودش را دارد با وجود این نواحی روستایی کشور در مجموع با مسائل و مشکلاتی مواجهند که بصورت مشترک می باشد این مسائل عبارتند از: 1- فقر گسترده در نواحی روستایی 2- نابرابری در درون جامعه روستایی 3- مهاجرت‌های روستایی 4- تخلیه روستاها در اثر تشدید و تداوم مهاجرت‌ها 5- آسیب پذیری محیطی روستاها در برابر سوانح و مخاطرات طبیعی 6- بیکاری و مساله اشتغال در نواحی روستایی 7- محرومیت در جوامع روستایی بخصوص پایین بودن سطح رفاه اجتماعی 8- نابسامانی در نظام استقرار در روستاها (رضوانی، 1383 : 12-25).  

در این مقاله جهت بررسی نقش کارآفرینی در توسعه روستایی ایران سعی شده است با استفاده از متون در دست و تجارب موفق در این زمینه در پاسخ به این سوال باشیم که کارآفرینی چگونه می تواند با ایجاد مشاغل جدید در رشد و توسعه روستایی کشور و جلوگیری از مهاجرت‌های روستا – شهری موثر باشد و اصولاً چرا کارآفرینی در روستاهای کشور نیاز است؟ و کدام مولفه ها جهت کارآفرینی روستایی موثر می باشد؟ در این زمینه ابتدا به بررسی ویژگی‌های جامعه روستایی ایران پرداخته شده است سپس مقوله توسعه و کارآفرینی بررسی شده و در پایان راهکار مناسب ارائه گردیده است.

ادامه دارد......

نوشته های دیگران ( 1)
نویسنده متن فوق: » محمد قاسمی ( سه‏شنبه 11/3/1389 :: ساعت 1:30 عصر )

---

»» مهاجرت روستا – شهری و بحران هویت مهاجران روستایی

مهاجرت بعنوان پدیده ای جمعیتی به ویژه پس از جنگ جهانی دوم مورد توجه و بحث و تبادل نظر نظریه پردازان علوم مختلف قرار گرفت در این راستا مهاجرتهای روستا – شهری به دلیل پیامدهای اقتصادی – اجتماعی آن بیش از سایر پدیده های جمعیتی مورد توجه قرار گرفت این مساله در ایران بعد از گسترش شهرنشینی و با سابقه رشد سریع شهرنشینی از آغاز قرن حاضر و بعبارت دیگر، از زمان شروع سلطنت رضاشاه به اوج خود رسید. در این دوره توجه خاصی که به گسترش شهرها و ایجاد کارخانجات مختلف بوجود آمد، جمعیت بسیاری را از روستاهای کشور به سمت شهرهای بزرگ کشاند. این روند همچنان ادامه داشت تا آنکه اصلاحات ارضی پیش آمد و روستاییانی که هیچ سهمی از زمینهای مقسوم نبرده بودند چاره‌ای ندیدند به جز مهاجرت به شهرهای بزرگ، در این اثنا بسیاری از تحولات اجتماعی – فضایی جوامع شکل گرفت.

یکی از مهمترین پیامدها و اثراتی که مهاجرت بخصوص مهاجرت روستا – شهری می تواند داشته باشد ، تاثیر آن بر روی هویت افراد مهاجر است و اینکه در واقع آیا افراد مهاجر بر اثر مهاجرت از روستا به شهر دچار بحران هویتی می شود یا خیر؟ که این بحث یکی از مباحث مورد توجه در رشته های علوم انسانی است. این مقاله نگاهی است محدود به مهاجرت و بحران هویتی مهاجران روستا – شهری در ایران و سعی دارد تاثیر مهاجرت را بر هویت افراد مورد بررسی قرار دهد. در اینجا با توجه به شکل گیری هویت فردی در سن نوجوانی و جوانی به سن خاصی از مهاجران یعنی جوانان مهاجر بین سنین 15 تا 30 از روستاها به شهرها پرداخته شده است و با استفاده از  روش توصیفی – تحلیلی به دنبال شناخت بحرانهای هویتی ناشی از اینگونه مهاجرتها می باشد. زیرا موج مهاجرت‌های جوامع روستایی به مناطق شهری و به تبع آن بروز مشکلات حاد اجتماعی و زیست محیطی و تبدیل شهرها به شهرهای چند زبانه، چند قومی ‌و شهرهای ترکیبی از اقوام و قبائل مختلف مشکلاتی را در پی خواهد داشت.

واژگان کلیدی: هویت، بحران، مهاجرت، مهاجرت روستا- شهری ، جوانان ، تحولات اجتماعی – فضایی

مقدمه :

وقتی تجارت بر تولید غلبه می کند، طبیعی ترین روند نظام زندگی روستایی که مبتنی بر تولید است، به هم می ریزد و با رکود روستایی، دغدغه مهاجرت شکل می گیرد. از طرفی تجمع امکانات در مراکز شهری، به این دغدغه دامن می زند. وقتی نسبت خدمات آموزشی، رفاهی و فرهنگی شهر در مقایسه با روستا، نامتعادل و ناعادلانه باشد و این عدم تعادل با رکود تولید روستایی و رونق نسبی تجارت شهری همراه شود، دیگر هیچ انگیزه ای برای بقای جمعیت روستایی و مقابله با میل نسل تازه روستا برای مهاجرت به شهر، باقی نمی ماند.

یکی از پدیده‏هایی که در چند دهة اخیر می‏توان در شهرها مشاهده کرد روانه شدن سیل گسترده‏ای از جمعیت روستایی و عشایری به شهرها و در پی آن افزایش جمعیت شهری است. فروپاشی شیوه‏های تولیدی سنتی در جامعة ایرانی که نقطة اوج آن به اصلاحات ارضی در دهة چهل بر می‏گردد به عنوان نقطة عطفی در روند شهرنشینی در ایران قابل بررسی است. این روند شهرنشینی از سال 1340 تا 1360، نرخ جمعیت شهری را 5/34 درصد به 51 درصد رساند و رشد این نرخ هنوز ادامه دارد. تا قبل از اصلاحات ارضی،‌ ایران کشوری روستایی ـ عشایری بود و اکثر مردم در جوامع روستایی یا عشایری زندگی می‏کردند، اما با پیدایش دولت مدرن و سیاست تخته ‏قاپو کردن و مصرفی شدن جامعة ایرانی به دلیل پیدایش دلارهای نفتی و افزایش خدمات پس از اصلاحات ارضی درصد شهرنشینی روند رو به افزایش داشت و اکثر مردم را در خود جای داده است.(حسامیان،1377 ، مک کی 1380)

از طرفی وقتی شهرها با هجوم جمعیت روستایی مواجه می شوند، سرریز جمعیتی خود را در محدوده ای موسوم به «منطقه شهری» مستقر می کنند. گسترش این منطقه به تولد حاشیه نشینی و فضای زائد شهری منجر شده است. امروزه رشد جمعیت جوامع روستایی بدلیل شرایط جدید جهانی و شهری و صنعتی شدن، کفاف ظرفیت های جامعه را نمی کند و بسیاری از خدمات اجتماعی و امکانات زندگی و رفاهی تنها در شهرهاست که قابل دسترسی است، از این رو روستاها با مهاجرت به خصوص نسل جوان خود به شهرها مواجه هستند. حال برای هر گونه پیش بینی و برنامه ریزی ای در جوامع روستایی، شناخت تحولات در سطوح خرد و کلان کشور ضروری است. در سطح خرد با کنش هایی مواجه هستیم، که افراد و نهادهای روستایی را هدایت کرده و تحولات اجتماعی را از آن طریق جهت می دهند. تقدیرگرایی روح قالب تفکر و کنش در جامعه روستایی و عشایری ماست. بدین معنی که بسیاری از روستاییان بین اعمال خود و تحقق مطلوب اهداف و مقاصد موردنظر ارتباطی نمی بینند، بلکه آن را حاصل قضا و قدر و دست تقدیر روزگار می دانند. در حالی که برنامه ریزی و بهبود روش ها، نیاز ضروری به تفکری دارد که مبتنی بر ارتباطی عقلایی بین اهداف و مقاصد با اعمال و روش ها باشد. کنش های احساسی و قمارگونه از دیگر کنش های مضر در جامعه ما هستند. از این روی اساسی ترین نکته برای تحقق هر برنامه ای در جوامع روستایی کشور ما، توجه به این نحوه های نگرش و رفتار و کوشش در جهت تغییر آن ها است. تکیه بر توسعه مشارکتی و آموزش های مستمر و ترویج از جمله راهکارهای پیشنهادی برای عقب نشینی کنش تقدیرگرایی از کارها و امور روزمره به حوادث و اتفاقات غیرمترقبه هستند.

در سطح کلان اجتماعی نیز توسعه جوامع روستایی از روندی برخوردارست که متأثر از تحولات کلان کشور است. فرآیندهای شهرنشینی، توسعه جوامع صنعتی، بهبود خدمات اجتماعی، حاشیه نشینی و برنامه های کلان توسعه کشور، جملگی بر روند تحولات جوامع روستایی تأثیر می گذارند. شهرها برای تأمین نیازهای شغلی و نیروی کار خود نیاز به مهاجرین روستایی دارند، بنابراین فرآیند مهاجرت از روستا به شهرهای بزرگ طبیعی است، تنها دولت می بایست در ازای عرضه نیروی کار از جوامع روستایی به جوامع شهری و حاشیه نشین، حداقل نیازهای اساسی و تأمین اجتماعی جوامع روستایی و حاشیه نشین را تأمین کند، و باید اشتغال زایی و فرصت های شغلی ای را در این مناطق پدید آورد تا بیکاری موجب مهاجرت بی رویه از روستا به شهر و پناه بردن شان به کارهای خلافکارانه و اعتیاد و سایر جرایم و تخلفات نشود.

نوشته های دیگران ( 0)
نویسنده متن فوق: » محمد قاسمی ( شنبه 4/2/1389 :: ساعت 10:19 صبح )

---

»» نقش اسلام در توسعه اقتصادی در روستاهای ایران

مقوله رشد و توسعه و نوسازی مستمر جامعه در یک فرایند زمانی شکل می‏گیرد. اما آیا همه جوامع و کشورهای دنیا در جریان توسعه و رشد قرار دارند؟ بدون تردید، تقسیم کشورها و جوامع به توسعه یافته و توسعه نیافته در حال توسعه - دست کم در ابعاد اقتصادی و فن آوری - غیر قابل انکار است، ولی آنچه بین اندیشمندان اجتماعی مورد بحث و گفت‏وگو می‏باشد عوامل رشد و توسعه و نیز موانع آن است. چه چیزی باعث رونق و تسریع توسعه در برخی کشورها و نیز چه عواملی سبب توسعه‏نیافتگی برخی دیگر از کشورها می‏گردد؟ بدون شک، «توسعه‏» پدیده‏ای انسانی بوده و با اختیار و انتخاب انسان به وجود آمده است. قهرا تحقق نیافتن آن نیز مستند به انسان و بی‏توجهی او و یا مقتضیات خاص فرهنگی و اجتماعی و اقتصادی اوست.

در تعالیم اسلامی بر زراعت و تجارت تأکید فراوان شده است و این دو بدون سرمایه تحقق نمی یابد و می توان گفت این دو بدون سرمایه تحقق نمی یابد و می توان استنباط کرد که: دعوت مردم به زراعت و خصوصاً تجارت مستلزم داشتن سرمایه زراعی و تجاری است. پس از نظر اسلام ممدوح است ولی می توان احتمال داد که منظور اسلام این است که سرمایه همه در حد «خویشفرمایی» (کارکن مستقل اقتصادی) است – همانطور که از «اجیر شدن» نزد دیگران مذمت شده است (باب کراهیه اجاره الرجل نفسه) – نه در جد پیدایش کار فرمایان بزرگ.

بنابراین، بحث حل نشده در رابطه تعالیم اسلام و توسعه اقتصادی «استراتژی توسعه اقتصادی» است و نه انگیزه کار و تلاش در اشخاص یا رسیدن به رفاه اقتصادی. و به نظر می رسد بهتر است اجزاء استراتژی توسعه اقتصادی و کلیت آن به عنوان موضوع مطرح گردد و حکم فقهی و نظر اخلاقی درباره آن مورد پرسش قرار گیرد و سپس بر اساس منابع اسلامی به آن پاسخ داده شود تا این نکته نیز روشن گردد.

از لحاظ لغوی، توسعه را معادل لغت انگلیسی Development گذاشته اند و لفظ «توسعه» در ادبیات عرب بر وزن تفعله (مصدر باب تفعیل است) مانند: تغذیه و تزکیه که معنی فعل متعدی در آن ملحوظ است. ماضی آن وسع و مضاری آن یوسع و مصدر آن توسعه است به معنی «وسعت بخشیدن»

عده ای معتقدند که مفهوم توسعه اقتصادی دارای بار ارزشی است و برخی میگویند: توسعه دارای بار ارزشی است و به معنای «وضعیت مطلوب» یا «وضعیت مطلوب اقتصادی جامعه» میباشد. این نظر از یک جنبه، مبتنی بر آن نظری است که میگفت: «توسعه انسانی» موضوع بحث است و در نتیجه توسعه انسانی به معنی پیدایش انسانهای کمال یافته است که جنبه «مطلوبیت» و «بار ارزشی» در آن ملحوظ است. از جنبه دیگر به این معنی است که لغت «توسعه» به معنی «وسعت بخشیدن» دارای بار ارزشی است و با این امر به وصف آن که «انسانی» یا «اقتصادی» و یا و ... باشد ارتباط ندارد.

کشورهای توسعه یافته قبل از رنسانس از لحاظ ساختار دانش مانند سایر مناطق جهان و عقبتر از سابقه درخشان کشورهای اسلامی بودند. سپس تغییراتی در نحوه نگرش و اندیشه آنان به طبیعت و انسان حاصل شد و فیزیک جدید و توجه به تجربه و نیز پرداختن به استفاده از یافته های تجربی در تولید اقتصادی ظهور کرد. در باب مباحث فلسفی نیز تغییراتی حاصل شد درباره انسانیت، فرهنگ، ترتیب، حکومت، سیاست، دین، آزادی و ... نیز اندیشههای تاز ای ارائه شد در حیطه سیاسی نیز جنگ داخلی آمریکا، انقلاب انگلیس، انقلاب فرانسه و انقلاب روسیه را تجربه کردند و حکومتهای پارلمانی و مراجعه به آراء عمومی در تعیین دولتها به طور پابرجا مرسوم گشت.

توسعه اقتصادی به مفهوم امروزین مستلزم تراکم سرمایه صنعتی تولید انبوه است و تجربه غرب و روسیه و ژاپن صنعتی جهت تولید انبوه است و تجربه غرب و روسیه و ژاپن در این راه مقارن با تمرکز ثروت نزد اقلیت سرمایه داری بوده است که از راه استثمار به دست آمده است. در واقع، بحث بر سر این است که استراتژی سازگار با اسلام برای تمرکز سرمایه صنعتی و قبل از آن، پس انداز مازاد و انباشت آن چگونه خواهد بود؟ انباشت ثروت و تمرکز سرمایه صنعتی در عین رعایت "کی لایکون دوله بین الاغنیاء منکم" چگونه میسر است؟

ادامه دارد.....

نوشته های دیگران ( 2)
نویسنده متن فوق: » محمد قاسمی ( یکشنبه 17/8/1388 :: ساعت 3:28 عصر )

---

»» بررسی تاثیر اجرای طرحهای هادی روستایی بر بافتهای سنتی روستا

طرحهای هادی از جمله پروژه هایی محسوب می گردند که در راستای فراهم سازی زمینه توسعه و عمران روستایی تهیه و اجرا می شوند. پایه این طرحها در کشور از سال 1362 و تحت عنوان "روان بخشی روستاها"، در یکی از روستاهای شهرکرد و توسط وزارت مسکن و شهرسازی اجرا شد. و در سالهای بعد بخصوص از سال 1366 توسط بنیاد مسکن و انقلاب اسلامی با جدیت پیگیری شد و تجدید حیات و هدایت روستاها از ابعاد کالبدی، اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی از جمله هدایت وضعیت فیزیکی (کالبدی) روستا، اهداف مورد نظر در طرحهای مذکور می باشد.

تهیه طرح هادی روستایی به منزله سند توسعه اقتصادی – اجتماعی روستا تلقی می شود که بر اساس آن تمامی نیازمندی های مسکونی،‌ خدماتی، صنعتی و .... برای افق طرح (10 سال آتی) با رعایت و لحاظ نمودن تمامی ضوابط و مقررات و حرایم مختلف در چارچوب نقش و جایگاه روستا در طرحهای فرادست، ناحیه ای و منطقه ای،‌مکانیابی شده و با رعایت عرض معابر با توجه به نیازمندیهای ترددی و گذر بندی به روان سازی و کالبد می پردازد.

اجرای این طرحها در روستاهای کشور خالی از اشکال نبوده و در بسیاری از روستاها با توجه به شکل گیری آنها در بستر زمان و بدون برنامه و نقشه قبلی و بصورت متراکم و متداخل با کوچه های کم عرض ایجاد چنین طرحهایی را با مشکل مواجه کرده است در این مقاله با استفاده از چهار شاخص کالبدی روستاها شامل نظام کاربری زمین،‌ الگو و سازمان شبکه معابر، ‌الگوی معماری و ساخت و ساز و نظام شکل گیری محله ها و مکانیابی مراکز محلات به بررسی مشکلات ایجاد شده از اجرای این طرحها در روستاها پرداخته شده، اهمیت بررسی این خصوصیات در مقاله عمدتاً از اهمیت آنها در مطالعات طرح هادی روستایی و تأثیر این خصوصیات در حیات روستاها و روستائیان ناشی می‌شود. در الگوی کنونی طرح هادی روستایی، تلاش برنامه‌ریزان طرح‌ها بیشتر بر این حوزه‌ها متمرکز است و عمده برنامه‌ریزی‌ها و پیشنهادات مشاوران در این طرح‌ها نیز در این حوزه‌هاست. به علاوه بیشترین تغییرات ناشی از اجرای طرح‌های هادی نیز در حوزه‌های کالبدی یاد شده انجام می‌شوند.

---

[1] . highly localized concentration

[2]. Spatial structure

[3] . action planning

[4] . local

بررسی مکتب شیکاگو در معماری و شهرسازی

بررسی مکتب شیکاگو در معماری و شهرسازی

مکتب شیکاگو، در علوم اجتماعی , جامعه شناسی شهری ومعماری

مکتب شیکاگو بین سالهای 1883 و 1893 رشد کرد. پیروان آن بی نظمی جامعه صنعتی در اروپا را ناشی از کم بودن زمین در شهر می دانند؛ بدین ترتیب الگوی روستا - شهر را برای حل مشکلات شهری ارائه می دهند و توجه به طبیعت را نیز در سطح وسیعی مطرح می کنند. در این مکتب توجه به اکولوژی یا محیط طبیعی، اهمیت ویژه ای دارد به طوری که محیط انسانی در دل آن مطرح می شود.

این مکتب از دارونیسم اجتماعی، در زمینه عامل رقابت میان شرکتها، بنگاه های تجاری و خانواده ها برای دستیابی به نقاط مطلوب شهر بهره می برد و علم اقتصاد را فقط اصل مسلم انسان برای بهره گیری بیشتر و با کوشش کمتر میداند و برای تحقق این هدف معتقد به عدم دخالت دولت در امور اقتصادی، نفع فردی و اجتماعی و اهمیت صنعت است و نیز صنعت را منشاء ثروت می داند.

مکتب شیکاگو، در علوم اجتماعی و جامعه شناسی شهری مطرح است. ویلیام لوبارن جنی از بنیان گذاران مکتب معماری شیکاگو و نیز ارنست برگس و رابرت ازرا پارک از بنیان گذاران مکتب جامعه شناسی شیکاگو هستند. در همین زمان نظریه باغ شهرها بیان می شود و هاوارد از این مکتب بهره بسیاری می برد.

گفتنی است پیش از قرن بیستم نگاه به شهر در حیطه علوم مختلف و اندیشمندان گوناگون از جمله مورخین، اقتصاددانان، فلاسفه، جامعه شناسان و جغرافیدانان بود اما در قرن بیستم و بویژه از 1910 تا 1970 نگاه به شهر و بخصوص ساخت آن در تیول معماران قرار میگیرد و موضع شهر برعکس گذشته غیرسیاسی میشود.

بررسی مدل سازه در حالت خطی

بررسی مدل سازه در حالت خطی:

پس از جمع آوری اطلاعات لازم برای مدلسازی سازه جهت ارزیابی اولیه سازه تحت یک آنالیز خطی استاتیکی مطابق با آئین نامه 2800 قرار گرفت تا اولاً ضغف های آن مشخص گردد و ثانیاً نیاز به مقاوم سازی سازه بررسی گردد.

برای مدلسازی سازه از آنجا که طبقه زیرزمین سازه دارای دیوارهای آجری با کیفیت خوب و به ضخامت5/1 متر بوده و اطراف آن نیز خاک نسبتاً متراکم قرار دارد، و از طرف دیگر به دلیل پاره ای از مسائل دسترسی به تعدادی از اجزای سازه ای در طبقه زیرین ممکن نبوده و نیاز به عملیات سونداژ داشته است. به نحوی که اطلاعات کافی جهت مدلسازی دقیق غیرخطی برای سازه، فراهم نشده است. لذا در حالت خطی سازه در دو حالت با در نظر گرفتن طبقه زیرین و بدون در نظر گرفتن آن مورد بررسی قرار گرفته است و در هر حالت نیز بطور جداگانه اثرات سختی اتصال خورجینی روی رفتار سازه بررسی شده است.

 در نهایت با مقایسه نتایج برای دو حالت با درنظر گرفتن زیرزمین و بدون درنظر گرفتن زیرزمین مشاهده می شد به دلیل سختی زیاد طبقه زیرین عملاً می توان تراز پایه را از طبقه همکف فرض نموده و از طبقه زیرزمین در مدلسازی سازه صرفنظر نمود.

 در آنالیز استاتیکی سازه مشاهده می شود که سازه در تحمل بارهای قائم مشکلی نداشته و قادر به تحمل بارهای مرده و زنده اختصاص داده شده باشد. از طرف دیگر سازه در تحمل بارهای جانبی بسیار ضعیف بوده و تنش های تعداد زیادی از تیرها، اتصالات، و بخصوص ستونها فراتر از حد قابل تحمل مصالح بوده و لذا ضعف مفرط سازه در تمل بارهای جانبی مشاهده می گردد. علاوه بر ضعف سازه در تحمل نیروهای جانبی  با توجه به زمان تناوب سازه در جهت های مختلف مشاهده می گردد که سختی سازه بسیار کم بوده و عملاً زمان تناوب سازه بسیار بالاتر از حدود معمول برای قاب ساختمان ده طبقه است. همینطور تغییر مکانهای کلی ونسبی سازه تحت نیروهای زلزله بسیار فراتر از حدود مجاز آئین نامه می باشد. بنابراین با توجه به نتایج گرفته شده از آنالیز خطی سازه نیاز سازه به مقاوم سازی کاملاً مشخص می باشد.

در ادامه با توجه به گستردگی نتایج بدست آمده خلاصه اهم نتایج بدست آمده در حالت خطی ارائه می شود.

 تحلیل غیرخطی سازه موجود:

 پس از مدلسازی در حالت خطی، سازه در نرم افزار Perform  بصورت سه بعدی مدلسازی شد و تحت آنالیز استاتیکی غیرخطی قرار گرفته است.

 به این منظور کلیه مشخصات اعضای تیروستون  شامل مشخصات پلاستیک مقاطع مطابق با ضوابط FEMA356 محاسبه شده، و در نرم افزار مورد استفاده قرار گرفته است.

 جهت ارزیابی سازه المانهای سازه به دو گروه کنترل شونده توسط نیرو و کنترل شونده توسط تغییر شکل طبقه بندی می شوند. در این ارتباط در قسمت های بعدی توضیحات بیشتری ارائه می گردد.

 در آنالیز اولیه غیرخطی سازه در جهت x مشاهده می شود که مفاصل پلاستیک در تیر لانه زنبوری در ناحیه ای بین دو ورق تقویتی تیر که در آنجا تیر فاقد ورق پرکننده جان است تشکیل می گردد، و از آنجا که انتظار نمی رود تیرهای لانه زنبوری در این قسمت ظرفیت لازم جهت تغییر شکل پلاستیک را داشته باشند، لذا در مدلسازی تیر و در ناحیه های با جان غیرپر، تیر کنترل شونده توسط نیرو در نظر گرفته شده است بطوریکه هنگامی که لنگرهای وارده در این نواحی از حد الاستیک تجاوز نماید، تیر در نقاط موردنظر مقاومت خود را از دست می دهد.

 با توجه به نتایج حاصله در این مرحله مشاهده می شود که در جهت y دیوار برشی به دلیل خردشدن بتن مقاومت خود را از دست می دهد و لذا منحنی ظرفیت سازه پله ای شکل بوده و بعد از اینکه دیوار برشی مقاومت خود را از دست می دهد، افت قابل توجهی در منحنی ظرفیت مشاهده می شود که سبب افزایش تغییر مکان هدف برای سازه می گردد.

 به هر حال مشاهده می گردد ه که حتی در حالت ایمنی جانی، دیوارهای برشی و ستونهای زیادی در سازه دارای ظرفیت کافی نمی باشند و بعلاوه سازه دارای تغییر مکان هدف بسیار بالایی می باشد و در ضمن کلیه اتصالات خورجینی دارای دوران های پلاستیک قابل توجه فراتر از ظرفیت تحمل خود می باشند. همچنین در مهاربندهای واگرا نیز ظرفیت تیرها کافی نبوده و دوران خمیری آنها فراتر از حدود مجاز مطابق دستورالعمل FEMA356 می باشد. لذا سازه از نظر دستورالعمل FEMA356 آسیب پذیر بوده و نیاز به مقاوم سازی دارد.

در جهتx نیز سازه به دلیل ضعف مهاربندها وستونها وشکست تیرهای لانه زنبوری غیر شکل پذیر دارای ضعف های عمده ای می باشد که حتی در حالت ایمنی جانی تغییر شکلهای بسیار زیادی در سازه ایجاد می گردد و بعلاوه تعداد بسیار زیادی از ستونها نیز دارای ظرفیت مقاوم لازم نمی باشند و نیاز به تقویت دارند.

لازم به ذکر است که برای دستیابی به هدف بهسازی مبنا مطابق دستورالعمل FEMA356  علاوه بر حالت ایمنی جانی، ضواب مربوط به سطح عملکردی آستانه فروریزش نیز باید ارضاء گردد.

( نتابج شامل عکس فنی پوش لور و DCR ها و ....)

طیف مورد استفاده :

 در این تحقیق از آنجا که هدف تنها مقایسه روشهای مختلف برای ارتقاء عملکرد لرزه ای سیستم می باشد. طیف انتخابی چندان تأثیرگذار نبوده و تنها مبنایی برای مقایسه این روشها با یکدیگر است. از این ور در این تحقیق جهت سازگاری با نرم افزار مورد استفاده از طیف سه خطی ارائه شده  در دستورالعمل ATC  و FEMA استفاده شده است. دلایل استفاده از این طیف به شرح زیر است:

1- نرم افزار مورد استفاده تطابق و سازگاری بسیار خوبی با طیف های ATC داشته و از سوی دیگر بدلیل پاره ای از مشکلات نرم افزاری با معرفی طیف های دیگر در نرم افزار مشکلاتی مشاهده می شود.

2- از آنجا که دستورالعمل های FEMA,ATC برای ارزیابی استفاده می شود، بهتر است از طیف های ارائه شده و سازگار با این دستورالعمل استفاده گردد.

 3- آئین نامه 2800 ایران طیف مربوط به زلزله حداکثر مطابق با سطح خطر -2 را ارائه نداده است. و لذا از آنجا که بدلیل هدف عملکردی موردنظر به این طیف نیز علاوه بر سطح خطر -1 احتیاج می باشد. بهتر است از طیف های ATC که در آنها حالت زلزله حداکثر نیر پیش بینی شده است استفاده گردد.

 شکل کلی طیف :ACT 

برای تعریف طیف مطابق شکل تنها به مقادیر احتیاج می باشد. این ضراب که به ترتیب مربوط به ناحیه شتاب و سرعت می باشند، از روی جداول ارائه شده در فصل دوم40 ATC تعیین می گردند. برای این منظور براساس مقادیر شدت لرزش که بصورت ضرائب Z.E.N بیان می شود و در آن Z ضریب لرزه ای مربوط به منقطه E ضریبی است که برای زلزله طراحی یا سطح -1 برابر یک و برای زلزله حداکثر یا سطح خطر -2 برابر 5/1 و برای زلزله حد سرویس برابر 5/0 منظور می شود. N نیز ضریب مربوط به نزدیکی گسل می باشد، مقادیر براساس نوع خا ک موردنظر تعیین می گردند.

شکل 1-1: طیف ACT40

بنابراین با توجه به جداول ارائه شده مقادیر برای  سطوح، سطح -1 و سطح خطر -2 تعیین می گردد.

 در این تحقیق با فرض نوع خاک   که مطابق با خاک نوع دوم در آئین نامه ایران است مقادیر  در حالت سطح خطر-1 مطابق با سطح عملکرد ایمنی جانبی به ترتیب برابر 35/0 و 51/0 تعیین شده است همچنین برای سطح خطر -2 مطابق با سطح عملکرد آستانه فروریزش این مقادیر به ترتیب برابر 525/0 و 74/0 تعیین شده است.

- طبقه بندی اجزای سازه:

در ارزیابی عملکرد سازه اجزای سازه باید مطابق ضوابط و دستورالعمل FEMA به اجزای کنترل شونده توسط نیرو و اجزای کنترل شونده توسط تغیر شکل طبقه بندی می شوند. در فصول قبلی در رابطه با نوع رفتار هر یک از این اجزاء و منحنی رفتاری آنها توضیحاتی ارائه شده است. در اینجا بطور خلاصه اجزایی از سازه که کنترل شونده توسط تغییر شکل و یا کنترل شونده توسط نیرو فرض شده اند، معرفی می گردند.

 اجزای کنترل شونده توسط تغییر شکل:

در این تحقیق اجزای سازه ای زیر کنترل شوند توسط تغییر شکل فرض شده اند:

 مهاربندهای همگرا، تیرهای رابط  در مهاربندهای واگرا ستونهای تحت کشش، کلیه میراگرهای مورد استفاده، تیرهای خورجینی، درخمش و برش و اتصالات خورجینی و همچنین در کلیه ستونهایی که در آنها نیروی محوری فشاری کمتر از  می باشد. تلاش خمشی کنترل شونده توسط تغییر شکل بوده و مقدار حداکثر دوران با توجه به فشردگی مقطع و مقدار نیروی محوری تعیین می شود.

 اجزای کنترل شونده توسط نیرو:

اجزای سازه ای زیر مطابق دستورالعمل FEMA کنترل شونده توسط نیرو فرض می شوند. مهاربندهای سیستم های مهاربندی واگرا، نیروی فشاری در ستونها، کنترل شونده توسط نیرو بوده و بعلاوه در صورتی که نیروی محوری فشاری از  تجاوز  نماید تلاش خمشی نیز کنترل شونده توسط نیرو خواهد بود. همچنین کلیه مهاربندیهایی که میراگرها به آنها متصل می شوند، نیز کنترل شونده توسط نیرو خواهند بود، زیرا بدیهی است که برای عملکرد میراگرها، این مهاربندها باید بصورت الاستیک باقی بمانند.

- استفاده از میراگر TADAS :

مطابق با توضیحات ارائه شده در فصل مربوط به میراگر TADAS. مشخصات این میراگر برای سازه و جهات y,x برای مقادیر مختلف SR,U مطابق روش مشروحه تعیین شده است. و برای مدلسازی در برنامه Perform استفاده شده است. همچنین سخت شدگی کرنشی میراگر با شیب 5% در مدل دوخطی در نظر گرفته شده است. بنابراین با تعین تغییر مکان جاری شدن طبقات قاب  و سختی طبقات سختی میراگر و نیروی جاری شدن میراگر با توجه به مقادیر SR,U مفروض قابل محاسبه و مدلسازی است. برای محاسبه از هر دو روش یعنی هم تحلیل خطی و هم تحلیل غیرخطی استفاده شده است البته نتایج حاصل از دو روش تفاوت اندکی دارند با این حال از نتایج حاصل از تحلیل استاتیکی غیرخطی، مشروحه در فصل مربوطه جهت تعیین و سختی طبقات استفاده شده است.

جدول 1-4- محاسبه مشخصات میراگر

برای این منظور در جهت x مشخصات میراگر برای 4 مقدار متفاوت U,SR محاسبه شده است. با توجه به سختی کم قاب در این وضعیت مشاهده می گردد که مقدار SR=4 به نتایج بهتری منجر می شود. با کاهش مقدار U و افزایش نیروی جاری شدن میراگر، کارائی میراگر درسازه کاهش می یابد چرا که ستونهای سازه قابلیت تحمل نیروهای وارده را نداشته و از حالت الاستیک خارج می شوند. برای سازه در جهت y نیز برای سه مقدار مختلف U مشخصات میراگر محاسبه شده و نتایج مربوطه ارائه شده است. همینطور با توجه به شکل پذیری کم دیوار برشی به ناچار مجبوریم از 4 میراگر توسط TADAS در طبقه اول در هر محور 1و8 استفاده نمائیم تا از تشکیل مفصل خمیری و خردشدن بتن در دیوار برشی جلوگیری شود.

-         استفاده از میراگر ویسکو الاستیک:

سازه در جهات y,x هرکدام برای سه درصد میرایی مختلف تحت آنالیز دینامیکی غیرخطی قرار گرفته است میراگر ویسکوالاستیک بصورت فنر و میراگری موازی( مدل کلوین) در برنامه Perform مدلسازی شده است.

 مطابق با روابط ارائه شده برای میراگرهای ویسکوالاستیک در فصل(؟)درصدهای میرایی با توجه به رابطه(؟) تعیین شده است.

                                                            

بدین منظور با فرض  توزیع یکنواخت میراگر در سازه، نمودار تغییرات زمان تناوب یا فرکانس اصلی سازه نسبت به افزایش سختی ناشی از اضافه نمودن میراگرویسکوالاستیک بصورت قطری، برای هر دو جهت سازه محاسبه و ترسیم شده است. برای ترسیم این نمودارها سازه چندین بار براساس مقادیر مختلف سختی مهاربندهای قطری اضافه شده، تحلیل شده و زمانهای تناوب مربوط به هر سختی بدست آمده است.

 برای در نظر گرفتن اثر سختی مهاربندها برروی عملکرد میراگر ویسکوالاستیک، سختی مؤثر  و ضریب اتلاف مؤثر  مربوط به سیستم مهاربند ومیراگر در حالت سری با درنظر گرفتن متغیرهای مختلط از معادلات زیر قابل محاسبه می باشد:

            

با برابر قراردادن قسمت های موهری و صحیح معادله قبل ضریب اتلاف مؤثر از رابطه زیر حاصل می شود:

 (4-1)                                               

در این رابطه n نسبت سختی مهاربند به سختی میراگر ویسکوالاستیک می باشد. در ضمن سختی مؤثر نیز از رابطه زیر بدست می آید. هرچند که مقدار سختی مؤثر به مقدار n حساس نبوده و اغلب برابر سختی میراگر فرض می شود.

                                    

بنابراین در رابطه (x?) بجای  از مقدار ضریب اتلاف مؤثر  استفاده می گردد. به این ترتیب با داشتن نمودار تغییرات سختی، و زمان تناوب و مشخص بودن ضریب n( نسبت سختی مهاربندها به سختی میراگر) مقدار درصد میرائی ایجادشده در سازه از معادله(؟x ) بدست می آید.

 برای مدلسازی نیز کافی است سختی معادل با درصد میرایی فروض از روی نمودار مربوطه محاسبه شده و مقدار میرایی متناسب با آن نیز بصورت موازی با سختی مدلسازی گردد.

 با بررسی این نمودارها مشخص می گردد که در جهت y حداکثر درصد میرایی قابل دستیابی برابر 10 درصد و در جهت y برای سه درصد میرایی 10و7و4 درصد مورد بررسی قرار گرفته است.

 لازم  به تذکر است که در محاسبه ضریب n فرض شده است که ازمهاربندهای دوبل نبشی استفاده می شود و حداکثر سختی مهاربند معادل سختی دوبل نبشی 200 در نظر گرفته شده است.

استفاده از میراگرهای ویسکوز:

مطابق با توضیحات ارائه شده در فصل(؟) برای مدلسازی میراگرهای ویسکوز از مدل فنر و میرایی سری استفاده شده است. برای این منظور کافی است مقادیر«C » برای میراگر معرفی گردد. با فرض رفتار خطی میراگرهای ویسکوز، مقادیری برای C در نظر گرفته شده و رفتار سازه با این میراگر بررسی شده است.

 برای محاسبه تقریبی درصد میرایی ایجادشده در سازه بوسیله میراگرهای ویسکوز می توان از روابط موجود در دینامیک سازه ها استفاده نمود. برای این منظور فرض شده است که این میراگرها بطور یکنواخت در کل ساختمان بصورت قطری توزیع می شوند. بنابراین با فرض شکل مود اول برای تغییر شکل سازه میرایی لازم برای دستیابی به درصد خاص میرایی بحرانی  از رابطه زیر بدست می آید:

                                                                

زاویه میراگر با افق و فرکانس ارتعاش سازه در مود اول  تابع تغییر شکل مربوط به مد اول سازه بوده که از آنالیز مودال سازه بدست می آید. نیز جرم مؤثر سازه بوده و از معادله زیر حاصل می شود:

                                                                     

که در آن  جرم طبقه i ام ساختمان می باشد.

 البته از آنجا که بدلیل رفتار غیرخطی سازه پس از واردشدن سازه به حالت غیرخطی بدلیل نرمی سازه زمان تناوب سازه افزایش می یابد و بناراین درصد میرایی اعمال شده واقعی به سازه از مقادیر مفروض با حالت رفتار خطی تا حدودی بیشتر می باشد. با این حال از آنجا که هدف تنها بررسی رفتار سازه با اضافه نمودن میراگرهای ویسکوز با ضریب میرایی C مشخص می باشد، این امر اهمیت چندانی ندارد. بنابراین مطابق جدول زیر مقادیر مختلف C برای دستیابی به درصدهای میرایی مختلف محاسبه می گردد.

جدول میرایی ویسکوز

در آنالیز استاتیکی غیر خطی سازه همراه با میراگر ویسکوز در جهت x که دارای تیرهای لانه زنبوری می باشد مشاهده می گردد که و حتی با درصدهای بالای میرایی در حدود 45 درصد مقدار بحرانی منحنی ظرفیت سازه دارای شیب منفی زیادی است که نشاندهنده ناپایداربودن سازه در این حالت است، زیرا میراگر ویسکوز هیچگونه سختی به سیستم اضافه نمی نماید و بعد از شکستن تیرهای لانه زنبوری در نواحی با جان غیر پر، سازه ناپایدار می شود. بنابراین از میراگر ویسکوز تنها در جهت y استفاده می گردد.

 در این جهت میراگر برای سه درصد میرایی 45،30،20،10 درصد مورد بررسی قرار گرفته است. نتایج حاصل از این میراگر نشان می دهد که بهترین تأثیر را روی سازه دارد، تا جائی که آسیب دیدگی اجزای سازه ای در این حالت با توجه به میزان انرژی مستهلک شده در آنها در مناسبترین سطح خود قرار دارد و همینطور با توجه به نیروهای حداکثر میراگر که خارج از فاز تغییر مکان به ستونها وارد می شود، آسیب دیدگی ستونها را کاهش می دهد.

همچنین لازم به ذکر است از آنجا که ویسکوز به تنهای سختی ندارد با توجه به آنالیزهای استاتیکی غیرخطی انجام شده مشاهده می شود که به دلیل تشکیل مفصل پلاستیک در دیوار برشی وخردشدن بتن، منحنی ظرفیت سازه افت چشمگیری پیدا کرده، بطوریکه حتی منحنی تقاضا را قطع نمی کند. از اینرو بناچار در طبقه اول سازه، در جهت y از مهاربندهای واگرا با طول تیر رابط 50 سانتی متر استفاده شده است. لازم به ذکر است که منحنی لازم در طبقه اول با سعی و خطا طوری تعیین شده است تا دیوار برشی آسیب نبیند. در صورتیکه طبقه اول بیش از حد سخت گردد، مشاهده می شود که مفصل خمیری دیوار در طبقه دوم تشکیل می شود. از اینرو باید مقدار مناسب سختی مورد نیاز با سعی و خطا تعیین شود.

نکته دیگری که به آن باید اشاره کرد نحوه محاسبه میزان انرژی مستهلک شده توسط میراگر ویسکوز در آنالیز استاتیکی غیرخطی می باشد. همانطور که در فصل مربوط به میراگر ویسکوز اشاره گردید برای اینکار با توجه به رابطه ارائه شده مقدار  محاسبه شده و با توجه به آن شتاب طیفی مورد استفاده در محاسبه تغییر مکان هدف کاهش می یابد. همچنین در نرم افزار Perform نیز از روش مشابهی جهت تخمین انرژی مستهلک شده توسط میراگر استفاده می گردد. برای این منظور در هر گام تغییر مکان محوری ایجادشده در میراگر استفاده می گردد. برای این منظور در هر گام تغییر مکان محوری ایجادشده در میراگر« » محاسبه می گردد، سپس با فرض ارتعاش سینوسی سیستم، که در آن شکل مودی       بصورت شکل در هر گام است، و زمان تناوب نیز برابر زمان تناوب سکانت مربوط به هر گام است. سرعت تغییر شکل« » و نیروی میراگر قابل محاسبه بوده و با توجه به آن انرژی مستهلک شده در یک سیکل محاسبه می گردد.

میراگر اصطکاکی

توضیحات مربوط به فرضیات مدلسازی و نحوه رفتار میراگر اصطکاکی در فصل مروبطه ارائه شده است. در مدلسازی میراگر از مدل ارائه شده توسط پال استفاده شده است. بنابراین سازه درهر جهت برای مقادیر مختلف بار لغزش از 15 تا 90 تن مورد آنالیز قرار گرفته و نتایج مربوطه ارائه شده اند.

 به نظر می رسد که بار لغزش 30 تن در هر جهت کارآئی بهتری دارد زیرا میزان انرژی مستهلک شده توسط میراگر در بالاترین سطح می باشد و سایراجزاء سازه آسیب کمتری می بینند.

 جهت جلوگیری از تشکیل مفصل خمیری در دیوار برشی، در طبقه اول از میراگر اصطکاکی با بار لغزش 70 تن استفاده شده است، این مقدر با سعی و خطا طوری تعیین شده است تا دیوار برشی از آسیب دیدگی محفوظ بماند.

- استفاده از مهاربند همگرا:

جهت استفاده از مهاربند همگرا از مهاربندهای هشت(V معکوس) در سازه استفاده شده است و سطح مقطع مهاربندهای مورد استفاده با برنامه ETABAS طراحی شده است. البته با توجه به کمانش مهاربندهای مربوطه و افت منحنی ظرفیت بدست آمده که در جهت y منجر به آسیب دیدگی دیوار برشی می شود در طبقه اول در هر محور 1 و 8 از 3 مهاربند استفاده شده است.

 مشخصات مدل مهاربند با توجه به ضوابط ارائه شده توسط FEMA 365 در نظر گرفته شده است. همچنین اثر افت مقاومت در کمانش نیز مطابق جداول ارائه شده در نظر گرفته شده است. بنابراین مقادیر کرنش های مختلف که روی منحنی نیرو تغییر شکل ارائه شده برای اجزای کنترل شوند توسط تغییر شکل، محاسبه شده و در جدول زیر ارائه شده است. این مشخصات با فرض استفاده از مهاربندهای با مقطع دوبل نبشی محاسبه شده اند.

 و مهاربندها با سعی و خطا طوری طراحی شده اند که همگی در محدوده تغییر شکلهای مجاز در سطوح ایمنی جانبی و آستانه فروریزش قرار بگیرند. این امر توسط نرم افزار Perform براحتی قابل انجام است.

 نکته مهمی که در مورد استفاده از مهاربندهای همگرا در نرم افزارPerform وجود دارد. این است که این نرم افزار علیرغم قابلیت های فراوانی که دارد، قادر به درنظر گرفتن رفتار چرخه ای مهاربندهای همگرا نمی باشد. این نرم افزار تنها می تواند رفتار مهاربند را بصورت الاستوپلاستیک کامل مدلسازی نماید، بنابراین اثر کمانش مهاربند ها در فشار در رفتار چرخه ای نمی تواند منظور شود.

البته از آنجا که المانی که بصورت مستقیم رفتار کمانشی این مهاربند را منظور کند در برنامه پرفرم وجود ندارد. در دستورالعمل ارائه شده برای برنامه عنوان شده است که می توان بطور غیرمستقیم با استفاده از چند المان برای مدل کردن مهاربند و ایجاد انحراف کوچکی در مهاربند برای آغاز کمانش مهاربند اثرات کمانشی را لحاظ نمود. اما با توجه به مدلهای بسیاری که در این ارتباط ساخته شد و وقت بسیار زیادی که صرف این مسئله شده مشاهده گردید که حتی در صورتی که انحراف بسیار کوچکی در مهاربند ایجاد شود، با توجه به اثرات  بعد ازاینکه مهاربند به بار کمانشی برسد تغییر مکانهای بسیار زیادی در حدود 7 تا 30 متر در مهاربند بوجود می آید که سبب عدم همگرایی آنالیزها و توقف آنها می گردد. بنابراین با توجه به مکاتباتی که در این زمینه با آقای دکتر گراهام پاول( استاد بازنشسته دانشگاه برکلی و تهیه کننده نرم افزارهای Perform ,Drain ) صورت گرفت مشخص گردید که این نرم افزار قادر به در نظر گرفتن کمانش مهاربندها نمی باشد و قرار شده است تا در نسخه های بعدی این نرم افزار، این عامل لحاظ گردد.

 از اینرو با توجه به اینکه در تعدادی از تحقیقات و پایان نامه های موجود این عامل در نظر گرفته شده است و بدون در نظر گرفتن بحث کمانش آنالیزها انجام شده اند. توصیه می شود در سایر تحقیقاتی که با این نرم افزار صورت می گیرد، توجه لازم به این مسئله معطوف گردد. بنابر مشکل مشروحه نتایج مربوط به این مهاربندها تنها در حالت استاتیکی غیرخطی قابل ارائه بوده و لذا این مدلها نمی تواند تحت آنالیز دینامیکی غیرخطی قرار گیرند.

- استفاده از دیوار برشی:

یکی دیگر از روشهای مقاوم سازی، افزودن دیوار برشی بتنی به سازه می باشد. برای مدلسازی دیواربرشی بصورت غیرخطی باید طول مفصل خمیری در خمش تعیین شود. البته ابتدا باید تعیین گردد که دیواربرشی کنترل شونده توسط خمش است و یا برش. در این پروژه دیوار خشمی کنترل شونده توسط خمش می باشد. البته در آنالیزها باید توجه گردد که مقدار برش از حداکثر قابل تحمل دیوار تجاوز ننماید. مقدار برش حداکثر قابل تحمل دیواربرشی با فرض آرماتورهای حداقل برشی و محاسبه مطابق با آئین نامه بتن ایران و بدون درنظر گرفتن ضرائب ایمنی جزئی و با منظورکردن اثرات بار قائم برابر 550 تن محاسبه شده است. بنابراین برای مدلسازی دیوار بصورت غیرخطی در برنامه Perform باید ارتفاع مفصل خمیری دیوار تعیین گردد. یکی از روابط موجود برای تعیین این طول به صورت زیر است:

                                                       

که در آن  طول مفصل خمیری،  عمق مقطع دیوار و  برابر ارتفاع مؤثر مقطع است که به صورت ارتفاع دیوار طره ای تعریف می شود که دارای یک بار متمرکز در بالای خود می باشد و خمش و برش برابری در مفصل خمیری با دیوار واقعی دارد.  برش بزرگتر طول مفصل خمیری را کاهش می دهد.

 دستورالعمل های FEMA356,ATC-40 برای سادگی طول مفصل خمیری دیوار را به صورت حداقل هر یک از دو مقدار نصف عمق مقطع دیوار و نصف ارتفاع کل دیوار تعریف می کند.  همچنین این طول نباید از ارتفاع طبقه تجاوز نماید.

 شکل: چرخش مفصل خمیری در دیواربرشی، برای حالتی که رفتار خمشی حاکم است.

برای تعیین عملکرد دیواربرشی مطابق ضوابط ACT40, FEMA356 حداکثر چرخش مفصل خمیری با حدود ارائه شده برای حداکثر مجاز دوران خمیری دیوار، در سطوح مختلف عملکردی، کنترل می شود.

البته در برنام پرفرم از روش مشابه و تا حدودی دقیقتر برای تعیین عملکرد دیوار استفاده می گردد. در این برنامه پس از تعیین طول مفصل پلاستیک دیوار با استفاده از روابط ارائه شده، برنامه حداکثر کرنش های فشاری و کششی ایجادشده در بتن و فولاد را محاسبه نموده و با حداکثر کرنش های قابل تحمل مصالح در سطوح مختلف عملکردی، مقایسه می نماید.

 حداکثر مقادیر کرنش بتن مطابق ضوابط FEMA با فرض عدم وجود محصورشدگی توسط فولاد عرضی برابر 0035/0 می باشد. همچنین حداکثر کرنش فشاری در آرماتور طولی نباید از 02/0 و حداکثر کرنش کششی در آرماتور طولی نباید از 05/0 تجاوز نماید. بنابراین از همین حدود برای تعیین عملکرد دیوار استفاده می گردد. در نتیجه با معرفی رفتار بتن و فولاد به برنامه، عملکرد دیوار قابل تعیین می باشد. اثرات  ترک خوردگی بتن نیز در محاسبات در نظر گرفته می شود.

 بنابراین در دو جهت y,x برای دو حالت استفاده از یک یا دو دیوار برشی آنالیزها انجام شده است. این دیوارها در برنامهETABS طراحی شده و سپس در برنامه Perform  مدلسازی شده اند. ضخامت دیوارها در حالت استفاده از یک دیوار 40 سانتی متر و در حالت استفاده از دو دیوار 30 سانتی متر می باشد.

 البته نتایج بدست آمده نشان می دهد که به دلیل ضعف ستونها دیوارها نمی توانند مؤثر واقع شوند و درصد کمی از انرژی زلزله را مستهلک می نمایند.

بررسی فنی قطعات فولادی

بررسی فنی قطعات فولادی :

برای ریخته گری قطعات فولادی و چدنی می بایست در ابتدا مدل آن توسط مدل ساز ساخته گردد پس از ساخته شدن مدل ریخته گری مطابق مراحل زیر انجام می پذیرد :

در ابتدا ماسه را که می تواند با توجه به جنس قطعات متفاوت باشد ولی در بیشتر موارد از خاک سلیس  استفاده می شود را لک کرده و در داخل درجه می ریزیم سپس مدل را قرار می دهیم و با استفاده از کوپه ضربه هایی به ماسه زده و فشرده می کنیم حال درجه را برمی گردانیم سپس درجه دوم را بر روی درجه اول قرار می دهیم و قبل از آن روی درجه اول مقداری پودر نچسب به ان اضافه می کنیم حال می بایست مجاری ذوب را درست نماییم مجدد ماسه را ریخته و فشرده می کنیم پس از درست کردن مجاری و حوضچه مذاب با استفاد از سیخ سوراخ هایی برای خروج مذاب تعبیه می نمائیم سپس مدل را در می آوریم آنگاه با استفاده از شعله هر دو درجه ی را حرارات می دهیم تا رطوبت آن از بین رود سپس مجدد درجات را روی هم قرارداده و مذاب را از طریق مجاری به داخل می ریزیم پس از مدتی قطعه را در می آوریم و متناسب با نیازمان در شرایط متفاوت نظیر کوئنج کردن ، نرمال کردن و یا آنیل کردن سرد می کنیم .

برای ریخته گری چدن معمولاً از قراضه استفاده می گردد برای ریخته گری فولاد نیز از قراضه و شمش های فولادی مورد استفاده می گردد.

برای درست کردن مذاب ، ما از کوره ی دوار استفاده می نمائیم کوره های دورا بیضی شکل می باشند که از دو طرف دارای دو بلبرینگ بزرگ جهت گردش کوره می باشد و دوپایه جهت استقرار به زمین می باشد در خارج از فضای عمومی کارگاه بهتر قرار گیرد و دو لوله فلزی که وظیفه یکی از لوله ها رساندن سوخت (گازوئیل) و دیگری نیز رساندن اکسیژن جهت انجام احتراق می باشد  به آن متصل است و در قسمت روبه رو دارای یک ترموستات جهت کنترل ورودی سوخت و اکسیژن است.

جدول میزان تولید ریخته گری شده قطعات فولادی به روش دقیق

سال	1388	1389	1390	1391	1392
میزان تولید	34933	35003=70+34933	=0+70+34933 35003	=0+1470+70+34933 36473	0+1470+70+34933 36473=0+
واردات

9=تعداد کارگاه یا کارخانجات فعال

49905=5545*9=5545=ظرفیت اسمی تولید سالانه

34933=70%*49905= ظرفیت عملی تولید سالانه

   عدد  25 =تعداد کارخانجات در حال احداث 

تقاضا

سال
میزان مصرف
صادرات

جدول هزینه متغییر:

جدول A                                                                 

عنوان	مورد نیاز	قیمت	انجام شده	مورد نیاز
زمین		100000	45000000
سالن تولید		150000		37500000
اداری		120000		10800000
محوطه سازی		100000		7000000
هزینه A = 89500000

جدول B

عنوان	تعداد	قیمت
کوره دوار kg300	1	3000000
کوره زمینی kg1000000	1	1000000
بوته kg600000	3	600000
هزینه B = 4600000

جدول C

تاسیسات	هزینه واحد
برق	22000
آب	300000
گاز	500000
حرارتی	1000000
برودتی	4500000
هزینه C =632200

جدول D

وسیله نقلیه	هزینه
نیسان	15000000
خاور	26000000
هزینهD=41000000

بررسی هزینه ثابت

141422000=A+B+C+D=سرمایه گذاری ثابت

جدولی که در زیر مشاهده می شود هزینه متغییر می باشد که بررسی مالی موسسه می باشد مانند دستمزد و حقوق کارگران و غیره ...

عنوان	قیمت
مواد اولیه	4000000 موادی که برای کارگاه خریداری شده
دستمزد کارگر و کارکنان	300000  هر ماه کارکرد کارگران

بررسی مواد اولیه

جدول ارزش مواد اولیه:

عنوان	هزینه میزان مصرف سالانه
شمش چدن	25000000
قراضه چدن	5000000
ماسه	1000000
ماسه سلیس دار	800000
اکسیژن	1800000

جدول هزینه انرژی سالانه :

عنوان	هزینه میزان مصرف سالانه
گازائیل	900000
برق	500000
آب	150000
گاز	200000
بنزین	500000

جدول هزینه خدمات  انسانی

عنوان	تعدا حقوق	حقوق سالیانه
مدیریت	1	10000000
کاگر ساده	15	63000000
کارگر ماهر	5	27000000
نگهبان	2	8400000
حسابدار	1	7200000

جدول برآورد سرمایه در گردش

جدول هزینه استهلاک

عنوان	درصد سالیانه	هزینه
ساختمان ها	8%	4000000
ماشین آلات	10%	5000000
تجهیزات و وسایل عمومی و تاسیسات	8%	1000000
حمل و نقل	20%	800000
اساسیه	20%	700000

جدول هزینه تعمیر و نگهداری

عنوان	درصد سالیانه	هزینه
ساختمان ها	2%	10000000
ماشین آلات	3%	4000000
تجهیزات و وسایل عمومی و تاسیسات	4%	1000000
حمل و نقل	10%	6000000
اساسیه	10%	2000000

1.میزان فروش سالیانه : 1000360010 میلیارد

2.میزان هزینه های سالیانه : 700130900 میلیون

بررسی عوامل شهرنشینی در روم باستان

بررسی عوامل شهرنشینی در روم باستان

عناصر فرم شهری

   مناطق عملکردی مختلف توسط سیستم دسترسی باهم ارتباط می یافتند که همواره یادآور قدمت شهر بوده و خصایص قدیمی که در زمان توسعه روستایی غالب بوده است را حفظ نموده بود :

"ایتینرا": که گذرگاهی فقط برای پیاده ها بوده ، "اکتوس ":که هر بار تنها یک گاری قادر به عبور از آن بود ، "ویا":که عبور دو گاری از کنار هم و یا در کنار هم را میسر میساخت (موریس، 1368 :68).

مسکن  

دو نوع کلی مسکن در شهر وجود داشت : دومیوس که به اسکان تک خانواری ممتازانه اختصاص داشت و اینسولا (بلوکهای ساختمانی) که به تعدادی آپارتمان یا سناکولا تقسیم میشد (موریس، 1368 :68).

سکنه شهر روم به طورکلی آپارتمان نشین بوده اند و در ساختمانهایی که از ارتفاع آنها در قرن سوم ق.م به سه طبقه رسیده بود زندگی می کردند . به تدریج با افزایش جمعیت به همان نسبت به ارتفاع ساختمانها افزوده شد (موریس، 1368 :69).

دومیوس ها با قرار دادن دیوارهای ممتد بدون روزنه در امتداد خیابان درجه ای از محرمیت را برای ساکنین مرفه خود فراهم می آوردند (موریس،1368 :69).

روم از نظر ساخت کالبدی، شهری غیر طبقاتی بود . فقیر و غنی، عوام و خواص بدون آنکه دچار اختلاف شوند همه جا شانه به شانه هم زندگی می کردند (موریس، 1368 :69).

بازارها : اقتصاد روم برپایه واردات کلان استوار بود .روم سه بندر داشت : استیا،پورتوس، برکه تیبر که در داخل شهر قرار داشت (موریس، 1368 :70).

علاوه بر هور- سوپر آنزمان روم شهری مملو از مغازه داران کوچک بود که اکثر آنها در طبقات اول ساختمانهای اینسولا به داد و ستد مشغول بودند (موریس، 1368 : 70).

مرکز شهر

 مرکز شهر نیز که به خود نمودی از رشد ارگانیک کلی شهر بود هرگز به طور کامل طراحی نشده بود، بلکه تاسیسات و تجهیزات جدید در پاسخ به احتیاجات روز ایجاد می شدند (موریس، 1368 :72).

فراغت : بزرگترین مرکز تفریحی روم سیرک ماکسیموس بود که در دره میان تپه های پالاتین و آونتین واقع شده بود (موریس، 1368 :75).

چند حمام عمومی بسیار بزرگ نیز در شهر برای بهره وری بهتر از اوقات فراغت ساخته شده بود .

از جمله ی این حمام ها؛ حمام کاراکالا و دیوکلیتان است .

این تاسیسات علاوه بر حمام دارای تجهیزات دیگری از جمله مغازه ها، استادیوم ها، توالتها، کتابخانه ها، موزه ها و بسیاری چیزهای دیگر بودند (موریس، 1368 :76).

مسلماً پیشرفت اصلی رومیان پایه گذاری و اداره آن امپراطوری عظیم است . در آن دوران رومیان تمدن شهری را در سراسر سرزمین اروپا تا راین ودانوب گستراندند . با توجه به نمونه های اخیری که در مقام قیاس به ذهن خطور می کند ، می توان گفت که احتمالاً بهره مندان از تمدن رومی ، بدون این تمدن هنوز در پوستین ها و کلبه های گلین خود باقی بودند .

با آنکه رومیان قدرت انجام کارهای بزرگ را داشتند ، اما تکنولوژی آنها در همان سطح ابزارهای کوچک باقی ماند . به همین دلیل برای مثال اگر افزایش تولید آهن در مد نظر بود ، تعداد کوره ها افزایش می بافت ، در حالیکه اندازه آنها همچنان ثابت باقی می ماند . بدون توجه به علت امر ، چنین بنظر می رسد که اصولاً ایده ابداع و ساختن کوره های بزرگتر ، از حدود تفکر رومی بس فراتر بوده است . در نتیجه طی چند قرن آخر حکومت رومیها ، تولیدات اندکی با تکنولوژی جدید بوجود آمدند . هیچ گونه مواد خام جدیدی کشف نشد ، هیچ مدل جدیدی ابداع نشد ، و در واقع می توان گفت بسیار قبل از سقوط روم  ، تمامی ابداعات و پیشرفتهای تکنولوژی متوقف شده بود . (جیمز موریس ، 1390 ، 58).

با پذیرش امپراطوری روم به عنوان یک واقعیت بایستی قبول نمود که رومیان سازمان دهندگان نابغه ای بوده اند . تنها اداره امور پایتخت با توجه به وجود جمعیت بیش از حد آن ، خود دلیلی بر وجود نیروی کار متعهد و کارآو گروه عظیم بوروکراتهای گمنامی است که قادر به بهره برداری از ذوق سرشار مهندسین و اندیشمندان عمران بودند .

تضاد بارز میان رشد ارگانیک و بی نظم شهر رم و نظم رسمی بسیاری از شهرهای کوچکتر رومی حتی از اختلاف میان آتن و شهرهای طراحی شده متعدد یونان بعد از عهد هیپوداموس بارزتر است . این امر ، یکی به دلیل وسعت و جمعیت بیش از حد رم – جمعیت شهر در قرن دوم میلادی حداقل 1200000 نفر تخمین زده شده است – و همچنین پیچیدگی ارتباط ساختمانهای آن بوده و تا حدی نیز به علت سادگی طرحهای مورد نظر مهندسان رومی برای شهرهای طراحی شده و کوچکتر می باشد .

سخنان بیهوده بسیار پیرامون تجمل پرستی رومیها بعنوان یکی از علل سقوط امپراطوری گفته شده است . اعجاب انگیز آنکه حتی ممسن نیز سقوط روم را به واردات ماهی کولی از دریای سیاه و شراب از یونان مرتبط می سازد آنها دو وعده غذای گرم در روز و وسائل زایدی چون نیمکتهای مزین به قطعات برنز داشتند . (جیمز موریس ، 1390 ، 59).

رومیان این نکته را خوب میدانستند که حفظ حاکمیت در مناطق جدید تنها توسط نیروی نظامی ممکن است به جنگهای چریکی مداوم منجر شده و سبب ممانعت لشکرها از انجام وظیفه اصلی خود که گسترش و حفظ مرزهای امپراطوری است ، گردد و نیز به زیان توسعه تجارت می باشد . بنابراین لازم بود که مردم بومی را با دادن امتیازاتی به نظام امپراطوری جذب کنند . کولینگوود می گوید که این امر با برابر دانستن رومی شدن با شهری شدن انجام شد .

مهمترین دو تپه این مجموعه عبارتند از بالاتین ، که محل سکونت اولیه رومیان بوده و کاپیتولین که محل سکونت قبیله سابین بوده است . تپه پالاتین که تقریباً مربع شکل بوده مساحتی در حدود 65 آکر داشته است و طول هر ضلع این تپه نزدیک به 490 یارد بوده به همین دلیل نویسندگان رومی از دهکده ای که بر فراز این تپه قرار داشته به نام روماکوادراتا نام می برند . لانچانی در رد این نظریه که نخستین اسکان این تپه طرحی منظم بر اساس دو محور متقاطع کاردو و دکومانوس داشته می گوید که چوپانانی که برای نخستین بار در حدود سال 753 ق . م برای این تپه ساکن شدند ، هیچ نظریه خاصی در مورد قواعد دستور زبان و نجوم نداشته اند . (جیمز موریس ، 1390 ، 63).

نقش شبکه های آبرسان و فاضلاب در تعیین شکل شهری بررسی مستقل این شبکه ها را در اینجا الزامی میسازد . نهرهای متعدد و کم عمق آب و شبکه جمع آوری فاضلاب سطحی که بمنظور زهکشی باتلاقها ایجاد شده بود و شبکه عظیم آبرسانهای معلق و مخازن آب مربوطه ، همگی موانعی بر توسعه مجدد رم ایجاد نمودند .

فوروم رومانوم در مرکز رم قرار داشت و توسط دیوار طویل 2/1 5 مایلی سرویان محصور شده بود .

نخستین شبکه دفع فاضلاب ، در حدود سال 578 ق . م . کلوکاماگسیما به شکل کاریزی روباز ساخته شد . در سال 184 ق . م این فاضلاب بوسیلۀ طاق عظیم نیمدایره شکل سنگی به قطر 11 فوت پوشیده شد و حتی امروزه نیز قسمتی از سیستم دفع فاضلاب سطحی مرکز رم می باشد . این فاضلاب همانند بسیاری دیگر از فاضلابهای ناشناخته تر رم در اکثر طول مسیر خود روی زمین و یا نزدیکی آن  در جریان بود .

از این سیستم فاضلاب علاوه بر زهکشی مناطق پست تر شهر و جمع آوری آبهای سطحی خیابانها ، بمنظور جمع آوری فاضلاب توالتهای عمومی که در مسیر آن قرار گرفته بودند ، استفاده می شد . اما هیچگونه تلاشی برای مرتبط ساختن توالتهای خصوصی آپارتمانهای منفرد با کلوکا انجام نشده بود .

(جیمز موریس ، 1390 ، 64).

در بدو امر آب مصرفی رم ، مانند همه مجتمع های حاشیه رودخانه ، اساساً از رودخانه تأمین  می شد . این منبع ، آب مصرفی رم تا قرن چهارم ق . م تأمین می نمود . سپس آلودگی تیبر به علت حجم زیاد تخلیه فاضلاب در آن ، به حد نامطلوبی رسید . از این پس آب آَشامیدنی می بایست با زحمت بسیار از مناطق خارج شهر تأمین شود .

پس از جنگهای داخلی ایتالیا و سقوط جمهوری در قرن اول ق . م . که مورخینی چند آنرا به وجود تضاد شدید بین ثروت و فقر شهر نسبت داده اند ، آگوستوس کشور را از نو بنیاد نهاد و به سازماندهی مجدد شهر بین سالهای 27 ق . م . تا 14 میلادی پرداخت .

هنگامیکه افزایش جمعیت و توسعه شهر به بیرون پالاتین ، پوشاندن کانالها و تبدیل آنها به گذرهای زیر زمینی را الزامی ساخت دیگر برای مستقیم نمودن مسیر آنها دیر بود ، چرا که ساختمانهای موجود این مسیر را تثبیت کرده بودند . (جیمز موریس ، 1390 ، 65).

پس از نرو سه امپراطور ، و سپاسیان تیتوس و دمیتیان (96-69 میلادی) ، آغازگر عصر صلح و شکوفائی در سرتاسر امپراطوری بودند . بدین ترتیب تحقق «عصر طلایی» رم در قرن دوم میلادی و تحت حکومت امپراتوران نروا ، تراجان ، هادریان ، آنتونیوس پیوس ، و مارکوس آرلیوس (180-96 میلادی ) میسر شد . به گفته کوول در این عصر «بناهای بزرگ و مجللی به شهر افزوده شد ، چنانکه ساختمانها ، بازارها ، حمامها ، معابد ، مجسمه ها و بناهای یادبود بسیار دیگری در رم ساخته شدند ، تا آنکه روم به چنان شکوه و جلالی دست یازید که حقیقتاً بصورت یکی از عجایب دنیا درآمد . احتمالاً هیچ شهری تا آن زمان و پس از آن نتوانسته چنین تحسین اعجاب انگیز انسان را بر انگیزد »

با دیدگاهی متفاوت لوئیزمامفرد « در کتاب شهر در طول تاریخ » می گوید که «هم از نظر سیاسی و هم از نظر شهری ، رم درسی بزرگ از آنچه که باید از آن حذر نمود می باشد . تاریخ این شهر مبین یک سری علائم خطری است که اگر جهت حرکت اشتباه باشد ، به انسان اخطار می کند . (جیمز موریس ، 1390 ، 66).

آغاز تاریخ روم

در میته قرن هشتم ق.م قومی دهکده نشین به نام لاتن _که اصل  و نسب پیشین شان بدرستی شناخته نشده_ متدرجا کلبه های خود را بر هفت تپه که بعدا جایگاه شهر رم پایتخت شد بنا کردند،و تشکیل اتحادیه ده نشینی نا استواری دادند.بنا به روایتی افسانه مانند شهر رم در 753ق. م به اقدام پادشاه رمولوس بیانگذاری شد و نام خود را نیز از او گرفت . به روایت دیگر در 575ق.م اتروریاییها بر هفت تپه رو چیره شدند، و ایشان بودند که شهر رم را چون مرکزی دولتی سازمان یافته در وجود آوردند.

طور کلی چگونگی تکوین تمدن و هنر و حکومت رومیان باستانی،و نیز اینکه آن مردمان از اختلاط چه قبلیل و نژاد هایی تشکل قومی یافته بودند هنوز در پرده ابهام باقی مانده است. لیکن تاریخ مضبوط، روم باستانی را به سه دوره پادشاهی، جمهوری و امپراطوری تقسیم میکنند.

دوره پادشاهی از 753 تا حدود 510 ق.م که کمابیش جنبه افسانه ای داشت با پادشاهی مستبد در راس قدرت فرمانروایی بر پا شد. دوره جمهوری از 510 تا 27 ق. م دوام یافت که در آن دو نفر قنسول که برای مدت یک سال و از طرف مردم انتخاب میشدند جای شاه را گرفتند.در آن نظام کشور داری مجلس سنا و هیئت قضات به وجود آمد و ملت به دو طبقه اشرافیان یا خاصان و طبقه عوام یا زیر دستان تقسیم شد . امپراطوری روم که دوره سوم تقسیم بندی مورد بحث است از 27 ق.م با انتصاب آگوستوس به امپراطوری توسط مجلس سنا آغاز شد و در 395 میلادی با وفات تئودوسیس و تجزیه امپراتوری به روم شرقی(یا روم شرقی)و روم غربی به زوال نهاد.طی سه قرن قبل و بعد از میلاد ،دولت جمهوری و سپس امپراطوری روم به قدرت نظامی بی مانندی دست یافت و با پیروزیهای پیاپی به کشور گشایی خود ادامه داد، تا انگلستان و جنوب اسپانیا و سراسر خطه شمالی افریقا و یونان و بخش غربی آسیای صغیر و کشور های اروپای مرکزی و سرزمین های واقع در کناره شرقی مدیترانه را به زیر سلطه خود در آورد همچنانکه متصرفات سلوکیان در خاور میانه را نیز از چنگشان  بیرون کشید و همرزم دولت توانای اشکانی شد(مرزبان،91:1383).

در دورا پر غرور و افتخار امپراتوری-یا در نخستین قرنهای بعد از میلاد-کشور روم در ایجاد سازمانهای دیوانی و اجتماعی و لشکری و نیز در معماری شکوهمندو شهرسازی و احداث بنا های عمومی و میدانهای اجتماع و داد و ستد و جایگاههای ورزشهای قهرمانی و جاده ها و آبرسانی ها و حمامهای پر تجمل و تفصیل و آمفی تاتر و طاق نصرت ها و ستونهای یادبود تاریخی و کاخها و مقابر اشرافی و مانند آن به مقامی رسید که نظیر و همتایی بر آن در هیچ دوران نمیتوان یافت.

هنر رومی

بسیاری از پژوهشگران را عقیده بر این است که همان گونه که قوم رومی اختلاطی بود از قبایل و شاید نژادهای متفاوت،هنر رومی نیز ااتقاطی بود از هنر اترئریایی و یونانی و چه بسا هنر اقوام خاوری که با دستمایه ای از هنر بومی آمیخته شده بود(مرزبان،92:1383).

هنر رومی شخصیت خود را دیر به ظهور رساند زیرا در آغاز از هنر اتروریایی وام بسیار گرفت و در مرحله بعد یعنی از قرن پنجم تا نیمه قرن دوم ق.م نفوذ هنر یونانی را پذیرفت در این دوران با گسترش روز افزون قدرت و قلمرو رومیان سیل آثار هنری و هنرمندان یونانی جویلی نانو نام به سوی مرکز رم روی آور شد و بدلسازی از روی آثار اصیل یونانی تداوم  یافت؛گرچه معماری و شهر سازی رومی با آنکه هنوز نضجو رونقی نیافته بود در ماهیتی مستل و ملی پا گرفت و از جمله تالارهای مستطیل شکل (که بعدا اساس معماری کلیسایی قرار گرفت)و سازه هایی با طاق قوسی را(که پیشقدمان طاق نصرت بودند)در وجود آورد.

از قرن دوم ق.م تا قرن اول بعد از میلاد هنر رومی ماهیت اشرافی داشت زیرا در سایه حمایت سران دولت و اشرافیان پرورش می یافت. ایشان رم پایتخت(و به اصطلاح ادبی«شهر جاودانگی»)را با پرستشگاههای بسیار آراستند که عموما یا گرد ساخته میشد-مانند پرستشگاه وستا در شهر رم- و یا به شکل مستطیل با ستونهای تزیینی توکار در جرزهای مقصوره مانند پرستشگاه فورتونا ویریلیس در رم.همچنین معماری و شهر سازی و هنر های تجسمی همراه با چهره سازی فردی و نقش برجسته گزارشی همه در خدمت هدفهای سیاسی رم به کار گرفته می شدندو در ستون سازی و نما سازی عناصر تزیینی ماخوذ از نظام قرنتی تکامل یافته و بر عناصر بنیادی هنر یونان افزوده شد.

از دوره امپراطوری آگوستوس نه تنها پیکره تمام قد وی با اجرایی دقیق و رسمی بلکه همچنین بسیاری ساختمانهای بزرگ و نقش برجسته های گزارشی (در محراب صلح نزدیک شهر رم)با شکوهی افتخار آمیز و آمیخته به کما مهارت فنی بر جا مانده است در اواخر قرن اول ق.م صناعات کنده کاری روی سنگهای قیمتی به پایه ای بلند رسید،و طاق نصرت نیز به قالب رسمی و نهایی خود در امد از قرن اول تاسوم میلادی هنر رومی پیوسته و به طور عمده در زمینه معماری جلوه گر شد. در اواخر قرن اول میلادی آپولودور معمار و مهندس شهر سازی گوناگون از بندر و بازار گرفته تا خانه های اجاره نشینی و پلهای آبرسان(آباره)و حمام و آبگرمهای بهداشتی و نمایشخانه به وجود امد(مرزبان،94:1383).

معماری

معماری رومی ریشه در معماری اتروریایی داشت به طوری که گرچه با افزایش یافتن قدرت و ثروتروم و سرازیر شدن آثار و عناصر هنری همراه با استاد کاران و هنر مندان یونانی به سوی پایتخت آن کشور خصوصیات معماری به شیوه یونانی مآبی (هلنی)جذب معماری رومی شد و به تدریج فزونی . چیرگی یافت لیکن هیچ گاه اثر بنیادی معماری اتروریایی را از میان نبرد(مرزبان،95:1383).

آنچه از جهات عمده معماری رومی را از معماری یونانی متمایز میسازد عبارت است از: 1)در مقایسه با دوره کلاسیک یونان معماری رومی بیشتر بر جنبه های دنیوی و بهره وری تکیه می کرد.2)معماری شکوهمند وشهری و نیز معماری خصوصی و خانگی در شیوه رومی به مراتب بیش از شیوه یونانی به ساخت و پرداخت و زینت وفراخی بنا توجه نشان میداد.3)رومیان بیش از هر قوم دیگر دنیای کلاسیک به ارزش گزینش اندازه ها و تناسبات درست و مبتنی بر اصول فنی برای ایجاد شکوه و عظمت ساختمانی پی بردند و از آن شناخت  در زمینه هنر بهره بردای شایسته کردند(مرزبان،96:1383).

شهر سازی

شهر های رومی از قرن پنجم ق.م به تقلید از سرمشق یونانی با خیابانهای عمود بر هم ساخته میشد و چهار گوش های حاصل از تقاطع خیابانها به بنای خانه های شهری اختصاص می یافت.سرای رومی به طور عموم از هشتی سر گشاده یا حیاط خلوتی واقع در مرکز و اتاق های قرینه سازی شده به گرد آن تشکیل می یافت و در وسط هشتی سر گشاده حوض یا منبع آبی تعبیه میشد که آب باران از بام تند شیب ساختمان چهار سمت به درون آن فرو میریخت ودر آن ذخیره میشد لیکن از قرن اول میلادی که بهای زمین رو به افزایش گذاشت ساختن خانه های پنج طبقه و نیز عمارات اجاره نشینی چند طبقه  گاهی با بالکونهای تزیینی معمول شد که بقایای بسیار از آن ها در شهر اوستیا بر جا مانده است(مرزبان،99:1383).

نقاشی

هنر نقاشی رومی به طور عمده از روی نقاشیهای دیواری باقی مانده از اواخر دوره جمهوری و اوایل امپراطوری روم شناسایی شده است. این گونه آثار در حفریات شهرهای جنوبی ایتالیا چون پمپئی و هرکولانئوم و استابیا که از سال79 میلادی در زیر خاکستر آتشفشانی کوه وزوو مدفون مانده  بود به دست آمد. آثار دیگری نیز به موازات آنها درشهرهای رم و اوستیا از دوران رنسانس به بعد مکشوف شده بود.نقاشی های دیواری پمپئی و هرکولانئوم گرچه نخست با استقبال پر شور هنری مواجه شد لیکن با گذشت اندک زمان پژوهشگران کارشناس آن آثار را چیزی جز اقتباساتی منحط از هنر یونانی به شمار نیاوردند گرچه از طرفی هم هیچ گونه مدرک و گواهی وجود ندارد که دلالت بر بدلسازی رومی از روی اصلهای یونانی کند. از سوی دیگر به یقین می دانیم که نقاشان یونانی به رم و دیگر شهرهای ایتالیا دعوت و به کار هنری گماشته میشدند و امضای چند تن از ایشان در پای آثار مکشوف نمایانگر این واقعیت است(مرزبان،103:1383).

رم ،شهری یکتا:

رم ،پاریس و لندن ،مهمترین کانونهای تمدن غرب،در واقع پیش آهنگان شهرهای بزرگ امروزی هستند. اما از میان این سه شهر ،رم یکتا است. در گذشته شهرهائی وجود داشته اند که از جمعیت آنها متجاوز از یک میلیون نفر بوده و مراکز امپراطوری ها و فرهنگ هائی عظیم بوده اند؛اما همینکه این امپراطوری ها سقوط کرده این این شهرها نیز از بین رفته اند.به سال 1500 زندگی رم از نو آغاز گشت و تا یک قرن و نیم بعد ،نخست کانونی برای پرورش امور  هنری و سپس شهر سازی بود.در رم،رنسانس به اوج اعتلای خود رسید و بارک زاده شد که بی آنکه مرزهای جغرافیایی یا سیاسی و مذهبی را بشناسد در تمام تمدن غربی نفوذ یافت.در رم مقیاس شهر سازی دوره رنسانس یکباره و برای هیشه از میان رفت. به جای شهر ستاره ای شکل محدود و محصور و محصور به دیوار ،فکری نو و بغایت پر اهمیت –در حکومت پنج ساله سیکستوس پنجم- صورت تحقق به خود گرفت.نقشه خیابانهائی که برای عبور و مرور وسائط نقلیه در شهر امروز مورد استفاده قرار میگیرد برای نخستین بار در رم مطرح شد و با اطمینان مطلق اجرا گشت(گیدئون،80:1381).

از دوره رنسانس به بعد توسعه و بسط رم توسط هنرمندان ،بانکداران،سوداگران و کارخانه دارانی صورت گرفت که از خارج رم به این شهر آمده بودند(گیدئون،81:1381).

هسته قرون وسطایی رم که به ندرت از آن استفاده میشد، ناحیه ای مثلثی شکل بود که دریکی از پیچ های رودخانه «تیبر» در مقابل قصر «سان آنجلو» قرار داشت. این ناحیه به داشتن آب و هوایی ناسالم شناخته شده بود ودر سراسر دئره امپراطوری روم توسعه نیافته،رها گشته بود.گسترش رم در قرون وسطی از این ناحیه بتریج وبه بی نظمی آغاز گشت ئدر جهت های «کاپیتل»و «تاتر مارسلوس»در نزدیک «تیبر» قرار داشت.

تغییر شهر در خارج از هسته قرون وسطایی در «برگونواوو»ناحیه ای وسیع که واتیکان را به قصر «سان آنجلو»مرتبط میکرد آغاز گشت.پاپ ها از این قصر به عنوان خزانه داری،زندان یا محل تحصن در مواقع حمله و انقلابات استفاده میکردند.

پل«سان آنجلو» که در محور این قصر قرار گرفته مهمتریت ورودی ناحیه مرکزی رم گشت و محله دادو ستد رم در زمان رنسانس که در این ناحیه واقع بود به همین نام خوانده شد. در این محله ضرابخانه پاپی،بانک ها و تاسیسات تجارتی عظیم قرار داشت ودر حقیقت باید آن را«وال استریت»دوره رنسانس نامید ؛تصمیماتی که در این محله کوچک اتخاذ می شد گاهی در سرنوشت پولی،دیپلماسی و روحانی تمام اروپا اثر می کرد.

خیابان های قرون وسطایی شهر:از زمان «نیکلای پنجم»ساختن میدانی در مقابل این پل،وجهه همت پاپ ها بود. در نقشه «بوفالینی»از رم (1551)این میدان،«فروم پونتیس»و در نقشه «فالدا»«پیاتزای پونته» خوانده شده است.در زمان رنسانس این میدان ،مرکزی شد که از آن خیابان های مهم، مستقیم یا غیر مستقیم اشعه وار منشعب میشدند. این خیابان ها نام های مطنطنی داشتند. خیابان «پر گرینوروم»که از ترکیب چندین خیابان کوتاه و نا منظم قرون وسطایی تشکیل میشد و سزانجام راه به «تاتر  مارسلوس»می برد. خیابان «پاپالیس»که اسمش مطنطن تر است و به پیچ و خم هایی به «کاپیتل» و از آنجا به «لاتران»راه میبرد.سومین خیابان اصلی، خیابان «رکتا» بود که قسمتی از آن در دوره قدیم ساخته شده بود و باز با پیچ و خم هایی میدان«کلنا»را به «کورسو»یا خیابان «لاتا» متصل میکرد.

خیابان «پره گرینوروم»،خیابان«پاپالیس» و خیابان «کر ناری» هر سه قسمتی در قرون وسطی ساخته شده بودند و قسمتی در قرن پانزدهم . در فرمانی که از جانب پاپ «سیکستوس چهارم»به سال 1480 صادر شد،وی مقرر داشت تمام ساختمانهایی که مانع بسط خیابانه می گردند فرو کوبیده شوند. این فرمان مهمترین فرمان برای بهبود و توسعه شهر بود.

خیابانهای شهر در دوره رنسانس:در آخرین دوره های رنسانس بود که پاپها خاصه پاپ «پل سوم» با موفقیت ساختمان میدان«پونته» را با ایجاد خیابانهی کوتاه و مستقیم از این میدان به جاده هایی که از قرون وسطی یا دوره رنسانس در شهر وجود داشتند، به اتمام رسانیدند.چنین خیابان های شعاعی و کوتاه- خیابان« پاالو» که راه به خیابان «جولیا»کار «بر امانته»میبرد و خیابان«پانیکو» که به خیابان «کر ناری» متصل میگشت-تا آن دوره بی نظیر بود(گیدئون،84:1381).

نقشه جامع

در عرصه شهرسازی ،«سیکستوس پنجم» یکی از آن شخصیت های نادری بود که میتوانند اطلاعات  لازم را گرد هم آورند،طرح برزند و این طرح را اجرا کنند. ام دنباله کار اسلاف خود را گرفت ،نقشه های خود را به این کارها پیوند داد و راه را برای کار آیندگان هموار کرد و وجود هیچ مانعی را در راه خود اجازه نداد. تنها مرگ نیرو سرکش وی را زود در هم شکست.

رم از غرب به شرق توسعه می یابد:قبل از زمان سیکستوس پدیده ای شگفت در رم به وجود آمدخ بود. توسعه این شهر به جای آن که مانند بیشتر شهرها از شرق به غرب باشد ،از مغرب به مشرق بود- یا دقیق تر از شمال غربی (واتیکان)به طرف تپه های جنوب شرقی که دارای آب و هوای بهتری بودند.

بین سالهای 1503و 1513.«جولیوس سوم»در هریک از دو کنار رودخانه «تیبر»خیابانی ساخت: خیابان «لون گارا»در طرف راست و خیابان «جولیا»در طرف چپ این رود خانه. جانشین وی «لئوی دهم»خیابن «ریپتا»را ساخت که از دو خیابان دیگری که از آنها هم مثل  این خیابان از میدان پوپولو آغاز میشدند و اشعه وار ادامه  مییافتند شرقی تر بود.خیابان«بابوئینو»از پل سوم است و حال آنکه خیابان مرکزی و محوری «لاتا»که امروز به «کورسو»معروف است ئ از زمان قدیم راه را برای ورود به رم از جانب شمال میسر می داشت و دو تا از چند کلیسای رنسانس که در این ناحیه  قرار دارند- کلیسای «سان ماریا دل پوپولو»و «سان ترینیتا دمونتی»در راس تپه «پین چو»- در زمان سیکستوس پنجم تکمیل شدند(گیدئون،91:1381).

سپس توسعه رم را به جانب جنوب شرقی می توان دید. از تپه دور افتاده «کوئی رینال»،«پیوس چهارم »خیابانی مستقیم به طول دو کیلومتر به «پرتاپیا»ی بی نظیر که «میکل آنجلو»آن را ساخته بود کشید که نام وی به خیابان «پیا»موسوم گشت(گیدئون،92:1381)

میدان و منارها

رم قادر نبود مانند فلورانس ،سی ینا و ونیز بنا هایی بسازد که نشان ونمودار شخصیت و افتخار باشد. میدان های رم ،فی المثل میدان«ناونا» در خیابان های فرعی قرار داشتند .از این میادین برای بازار، یا در مواقع جشن،برای کارناوال استفاده میشد اما این میادین دارای بنایی که اعتباری اجتماعی داشته باشد نبودند. حتی میدان «کاپیتل»با تمام عظمت معماری آن در محلی تقریبا دور افتاده قرار داشت. سیکستوس پنجم بیش از هر پاپ دیگری ،چه قبل و چه بعد از وی ، روحی تازه برای ساختن میادین در سراسر شهر بوجود آورد.بسیاری از این  میادین به کلیسا وابسته بودند اما به هیچ روی نه همه آنها(گیدئون،96:1381).

روم و امپراتوری

بر اساس افسانه های باستان شهر رم در سال 753 ق.م پایه گذاری شده است. تاریخ روم به سه دوره تقسیم می شود. دوره پادشاهی، 510-753 ق.م . دوره جمهوری 27-509 ق.م . دوره امپراطوری (روم امپراتوری) 27 ق.م – 330 میلادی. تا سال 270 ق.م و قبل از جنگهای پونی (جنگهای سه گانه روه با کارتژ قدیم) رومیان برآن بودند تا به حاکمیت خود بر شبه جزیره ایتالیا تحقق بخشند.

در دوره مارکوس آرلیوس (180-161) جهت جریانات تغییر نمود، از این پس روم در موضعی دفاعی قرار گرفت و بدین ترتیب دوره نزول و سقوط روم آغاز شد.

پاول زوکر معتقد است که هرچند رومیان از زبان هنری یونانیان استفاده کرده اند، اما در معماری و مجسمه سازی خود ارزشهای کاملاٌ جدید و اصیل هنری آفریده اند.

پیشرقت اصلی رومیان پایه گذاری و اداره آن امپراتوری عظیم است.

شهرسازی رومی

تضاد بارز میان رشد ارگانیک و بی نظم شهر رم و نظم رسمی بسیاری از شهرهای کوچکتر رومی حتی از اختلاف میان آتن و شهرهای طراحی شده متعدد یونان بعد از عهد هیپوداموس بارزتر است. این عمر، یکی به دلیل وسعت و جمعیت بیش از حد رم جمعیت شهر در قرن دوم میلادی 1200000 تخمین زده شده است و همچنین پیچیدگی ارتباط ساختمانهای آن بوده و تا حدی نیز به علت سادگی طرح های مورد نظر مهندسان رومی برای شهرهای طراحی شده و کوچکتر می باشد.

احتمالاٌ رم اعجاب انگیزترین و پیچیده ترین ترکیب شهری دوره باستان بوده است.

رومیان به منظور اعمال حاکمیت و حفظ آن در پهنه چنین امپراتوری وسیعی، هزاران اردوگاه نظامی محصور به نام کسترا را بنا نهادند.

همه اسکانهای شهری پایدار، چه کسترا و چه شهرهایی که از منشائی خاص سرچشمه گرفته بودند، بطور همانند دارای طرح های استاندارد و ساده ای بودند. شکل شهر معمولاٌ مربع یا مستطیل بوده در داخل این محوطه دو خیابان اصلی متقاطع ساخت خیابانها را برنامه ریزی می کنند.

رومیان این موضوع را خوب می دانستند که حفظ حاکمیت در مناطق جدید تنها توسط نیروی نظامی ممکن است به جنگهای چریکی مداوم منجر شده و سبب ممانعت لشکرها از انجام وظیفه اصلی خود که گسترش و حفظ مرزهای امپراطوری است، گردد و نیز به زیان توسعه تجارت می باشد بنابراین لازم بود که مردم بومی را با دادن امتیازاتی به نظام امپراتوری جذب کنند.

شهرهایی نیز برای مقاصد اقتصادی و سیاسی بنیان گذاری شدند، جمعیت این شهرها را سپاهیان بازنشسته و یا مهاجران شهر روم و سایر شهرهای قدیمی تر تشکیل می دادند

سه گروه اصلی شهرهای امپراتوری عبارت بودند از : کلنیا، اسکانهای نو بنیاد و یا شهرهای بومی.

اردمگاههای رومی بیش از آنکه جنبه دفاعی داشته باشند برای حمله ایجاد شده بودند.

رم - اسکان اولیه

مبداُ پیدایش رم شهر هفت تپه، دهکده هائی چند بوده که توسط قبایل لاتین پس از کوچ از کوههای جنوب شرقی به دشت تیبر، آنها را بنا نمودند.

این تپه ها در تو رفتگی یا دره ای که در زمانهائی دوره مردابی بوده واقع شدند. این سرزمین سپس مرکز رم گردید.

چوپانانی که نخستین بار در حدود سال 753 ق.م بر این تپه ساکن شدند، هیچ نظریه خاصی در مورد قواعد دستور زبان و نجوم نداشته اند.

و از مشکلات این تپه ها آلودگی آب آشامیدنی، ضعف قابلیت جذب خاک و تپه ای بودن منطقه است.

تامین آب آشامیدنی و دفع فاضلاب

نخستین شبکه دفع فاضلاب، در حدود سال 578 ق.م کلوکاماکسیما به شکل کاریزی روباز ساخته شد. این فاضلاب به وسیله طاق عظیم نیمدایره شکل سنگی به قطر 11 فوت پوشیده شد و حتی امروزه نیز قسمتی از سیستم دفع فاضلاب سطحی مرکز روم می باشد.

از این سیستم فاضلاب علاوه بر زهکشی مناطق پست تر شهر و جمع آوری آبهای سطحی خیابانها، به منظور جمع آوری فاضلاب توالتهای عمومی که در مسیر آن قرار گرفته بودند، استفاده می شد. اکثر ساکنان شهر ناگزیر از توالتهای عمومی استفاده میکردند.

در بدو امر آب مصرفی رم از طریق رودخانه تامین می شد اما آلودگی به دلیل تخلیه حجم زیاد فاضلاب در آن ، به حد نامطلوبی رسید. از این پس تامین آب آشامیدنی می بایست با زحمت بسیار از مناطق خارج شهر تامین شود.

عناصر فرم شهری

عبورو مرور ارابه ها در داخل شهر، در ساعات روز بجز ارابه های لازم برای کارهای سلختمانی و چند گروه از کالسکه های دولتی، ممانعت به عمل آورد. بدین ترتیب در طی روز از تردد ارابه ها و سایر وسایل نقلیه خبری نبود.

هادریان با محدود نمودن تعداد اسبهای ارابه ها و وزن محموله آنها ترافیک را بیش از پیش تحت کنترل درآورد.

مسکن

دو نوع کلی مسکن در شهر وجود داشت : دومیوس که به اسکان تک خانواری ممتازانه اختصاص داشت و اینسولا (بلوکهای ساختمانی) که به تعدادی آپارتمان یا سناکولا تقسیم میشد.

هر اینسولا به طور میانگین دارای پنج آپارتمان بوده که هریک 5 الی 6 نفر را در خود جای می داده اند. بنابراین سکنه رم به طور کلی آپارتمان نشین بوده اند و در ساختمان هایی که ارتفاع آنها در قرن سوم  ق.م به سه طبقه رسیده بود زندگی می کردندو ژولیس سزار به منظور کاهش خطر دائمی فرو ریختن ساختمانها ناگزیر محدودیت ارتفاعی 70 فوت را وضع نمود.

تنها اغنیا توانایی خرید یک دومیوس را داشتند که به طور کلی از یک سری اتاق پیرامون یک حیاط مرکزی تشکیل می شد. همواره آتش سوزی یکی از خطرات بارز و دائمی بوده است چرا که ساختمانها در حد زیادی با استفاده از الوار ساخته می شدنژد.

مجموعه قوانین ژولیوس سزار استفاده موزائیک به عنوان ماده نسوز برای بام را الزامی ساخته و قید می کند که می بایستی فاصله ای به عرض 28/75 اینچ بین ساختمانها حفظ شود.

رم از نظر ساخت کالبدی، شهری غیر طبقاتی بود.

بازارها

اقتصاد رم برپایه واردات کلان استوار بود. رم سه بندر داشت : استیا پورتوس و برکه تیبر که در داخل شهر قرار داشت.

ساحل چپ رودخانه به اسکله هایی که به نام پورتی یا بندرگاه نامیده می شدند تقسیم شده بود رم شهری مملو از مغازه داران کوچک بود که اکثر آنها در طبقات اول ساختمانهای اینسولا به داد و ستد مشغول بودند. سایر داد وستدها نیز به تدریج در محلات و خیابانهای خاصی رونق گرفتند.

مرکز شهر

مرکز اولیه شهر به دو شیوه متفاوت به فشار ناشی از افزایش جمعیت پاسخ گفت. نخست آنکه در جهت جنوب شرقی رشد طبیعی کنترل شده ای یافت که نهایتاٌ در سال 82 میلادی دیوار کلسیوم که از فاصله 600 یاردی و پایین تپه کاپیتولین آغاز شده بود گسترش آنرا متوقف ساخت. دومین عکس العمل ساختن یک سری فوروم های سلطنتی مرتبطی بود که به ترتیبی خاص قرار داشتند.

عنوان فوروم رومانوم به طور کلی به سری ساحتمانها و فضاهائی که در جهت جنوب شرقی گسترش یافته اند اطلاق می شود.

فراغت

یکی از اشتغالات ذهنی عمده امپراتوران رومی، منحرف ساختن نیروی بالقوه ضد حکومتی جماعت شهری بوده و نیل به این مقصود به وسیله کمک های نقدی و غیر نقدی دولت میسر میشد. دولتمردان علاوه بر تغذیه افراد بی بضاعت، می بایستی وسایل تفریح و سرگرمی آنها را در ایام تعطیل فراهم نماید

شهرسازی دوره امپراطوری رم

شهر آوستا  

برای اسکان 3000 لشکری بازنشسته کوهرتیس پرائتوریا و خانواده های آنها در نظر گرفته شده بود.

شهر پمپئی

شهر پمپئی نخست در قرن ششم ق.م به عنوان یک کلنیای رومی تاسیس شد و در خلیج ساحل ناپل قرار داشت که هم زیبا و هم بسیار حاصلخیز بود.

اوستیا

در طول جنگهای کارتژ نقش مهمی را به عنوان یک پایگاه دریایی ایفا می نمود و در قرن سوم ق.م به یک بندر تجاری فعال بدل گردید.

شهر تیمگاد

یک نمونه خوب از شهرهای نظامی رومی در شمال آفریقا می باشد.

بریتانیای دوره روم

نخستین حمله ژولیوس سزار به بریتانیا در سال 55 ق.م 5 سال گسترش و توسعه امپراتوری را به دنبال داشت.

در سال 43 ق.م کلادیوس به طور منظم انگلیس، ولز و جنوب اسکاتلند را فتح نمودند. فبل از این فتوحات شهرسازی سیستماتیک در بریتانیا ناشناخته بود.

قدرت روم با ساختن شهرهایی در محل دهکده های موجود قبایل تحکیم گردید.

لندینیوم

لندن نیز که به عنوان یک پایگاه نظامی و مرکز تجاری تاسیس شده بود در سال 60 میلادی دچار حریق شد

احتمالاٌ لندینیوم پس از 43 میلادی و بدنبال موفقیت رومیان در گذشتن از رودخانه بنا گردید.

شهرسازی رومی

شهرسازی روم گام به گام وباگسترش سیاسی ونظامی روم شکل گرفت ورشدیافت.شهرسازی روم درابتدا ارزش های جدیدی نداشت ومجبوربود ازتمدن های دیگرالهام بگیرد.شهرسازی اولیه روم ترکیبی از شهرسازی اتروسکی ویونانی بود.

تازمان سلطه ارتوسک هابرروم شهرهای روم دارای بافت ارگانیک بودولی از زمان آشنایی بیشتر بافرهنگ هلنیستی جذب این فرهنگ شدندواستقرارشهرهای یونانی وارشبه نظامی رابزرگترین سرمشق خود قراردادند.

شهرسازی اصلی این تمدن باایجاد مهاجرنشین های رومی درایتالیا آغازشد ودراروپاوسواحل مدیترانه درشرق وجنوب بسط یافت.نوآوری رومیان درشهرسازی ایجاد شهرک های نظامی بود.این شهرسازی به صورت ایجادپادگان های نظامی و اردوگاه برای حفظ قدرت روم بود این شهرها دراصل نقش اردوگاههای نظامی در منطقه بازی کرده ومستقیما در رابطه بامادرشهرخودروم قرارداشتند.

رسوماتی که در ساخت یک اردوکاه وبعدهایک شهر در روم به کار می رفت

1)انتخاب محل بوسیلیه علامت گذاری

2)مشخص کردنمحدوده یشهر وتقسیم بندی آن

3)مشخص کردن جهت جغرافیایی شهر واحداث خیابن شرقی-غربی آن

4)واگذاری شهربه خدایان جهت حمایت ونگهداری از آنبه وسیلیه مراسم افتتاح

5)احداث یک مذبح گرد درمحل تقاطع دومحوراصلی برای ایجاد رابطه بادنیای زیر زمیتی

مامفورد مدعی است که ایجاد شهرک های تازه برای رومیان دستاورد اجتماعی پرارزشی محسوب می شد.برای مثال این شهرک ها موادغذایی خود راازمناطق پیرامونی تهیه می کردند به این ترتیب تعادل وتوازن میان شهروروستاراحفظ می کردند.

اردوگاههای رومی بیش از آن که جنبه یدفاعی داشته باشند برای تدارک حمله ایجادشده بودند.این اردوگاهها پایگاه تجهیزات وستادارتش ولژیون های بودند که تاحد زیادی حیات آن ها مستلزم حرکت بود.

بنابراین دسترسی مناسب به راههای مهم منطقه ای یکی ازضوابط مکان یابی آن ها محسوس می شد وبه این دلیل رومی هامحل تلاقی جادهها وگذر رودخانه ها رابرای ایجاد اردو گاههای نظامی خود انتخاب می کردند.

به باور رومیان از آن جا بر جهان یک نظم کیهانی حاکم بود که نه تنها جهان رابه 4پاره تقسیم کرده بود بلکه توسط دومحور شمالی-جنوبی وشرقی-غربی به آن ساختاری خاص بخشیده بود ازدیگرسو باورنظامیان رومی که درطراحی شهری نیزسهم داشتند شکل دایره ای شهریا پادگان امکان محاصره به وسیله دشمن رازیاد می کرد ولی در محاصره ی شهرچهار گوش احتیاج به سربازان وپراکندگی بیشتری داشت.به این دلایل شکل خارجی شهرک نظامی رومی یک چهار گوش بود که هرضلع آن به طرف یکی از جهات جغرافیایی بود.در وسط هر ضلع دروازه ای قرار داشت وهر دو دروازه روبرو توسط خیابانی به یکدیگرمتصل می شدند.

خیابان شمالی جنوبی به کاردو یا ویا پرینیسیپالی معروف بود وخیابان غربی-شرفی دکومانوس نام داشت.دوخیابن مذکور به طور معمول همدیگررادر مرکز شهر قطع می کردند.

درنقطه تلاقی آن ها مکانی برای تعبیه یک یادگار مقدس ایجاد می گردید این مکان محل مطلوبی برای ایجاد میدان عمومی ویافوروم بودکه ترکیبی از فضای قدسی اکروپلیس آگورای دنیوی به شمار می آمد.گرچه اصول استقرارشهربر یک ریشه ی مذهبی استوار بوداما طرح شطرنجی وعوارض زمین یاچیز هایی که قبلا احداث شده بوددرتغییر طرح شهرموثرواقع می شد تاطرح باواقعیا عینی بخواند.

درمحل تقاطع دوخیابن اصلی شهر معمولا  میدان شهر وکاخ استانداری یا پرآتوری عمارت دادگستری وخزانه یا گنج خانه قرارداشتند.رومیان در ابتدا با محصور کردن اردو گاههای نظامی خود بوسیله دیوار آشنایی نداشتند اما زمانی که شهر مال ونتوم راتسخیر نمودند نظام استقرارش را یادداشت کرده ودر شهرسازی خود به کار بردند.

در اردوگاههای رومی به خاطره مسائل امنیتی اماکن مسکونی وعناصرشهری غیر نظامی ساخته نمی شد ولی در حاشیه ی آن هاوبرای استفاده ساکنین اردوگاه آمفی تئاتر وبعدها تئاتر وسیرک ساخته شد.

مهاجرت هااز روستاها وایجاد حاشیه نشینی سبب شد که مابا شهرهایی مواجه شویم که دارای هسته ای منظم و شطرنجی بوده ولی بقیه ی شهر چهره ای نامنظم داشت.

روم در ایجاد شهرهای کاملا نظامی-هندسی ناموفق بود ولی توانست از تمدن یونان الهام بگبردوعناصر متعددی در شهرهاایجادکند.

معماری رومی برای همه ی امکانات جمعی زندگی چه بازار و..شکل جمغی یافت.گرچه شهر روم حاوی تعداد زیادی از سلول های بیمار بود که یک پیکره سالم بتواند تحمل ان را داشته باشد لیکن بخش وسیع تر آن هنوز بع صورت یک جامعه انسانی عمل می کرد وزدگی عادی روزمره باتمام جنبه هایش در آن جاری بود.

در روم کالج جانشین های اجتماعی هشت اتحادیه ی صنفی اصلی اقتصادبودندکه هرگزمورد توجه مقامات دولتی قرارنداشتند.

شهرسازی روم گام به گام وباگسترش سیاسی ونظامی روم شکل گرفت ورشدیافت.شهرسازی روم درابتدا ارزش های جدیدی نداشت ومجبوربود ازتمدن های دیگرالهام بگیرد.شهرسازی اولیه روم ترکیبی از شهرسازی اتروسکی ویونانی بود.

(تاریخ شهر-دکترجهانشاه پاکزاد-1390-ص131)

تازمان سلطه ارتوسک هابرروم شهرهای روم دارای بافت ارگانیک بودولی از زمان آشنایی بیشتر بافرهنگ هلنیستی جذب این فرهنگ شدندواستقرارشهرهای یونانی وارشبه نظامی رابزرگترین سرمشق خود قراردادند. (تاریخ شهر-دکترجهانشاه پاکزاد-1390-ص 131)

شهرسازی اصلی این تمدن باایجاد مهاجرنشین های رومی درایتالیا آغازشد ودراروپاوسواحل مدیترانه درشرق وجنوب بسط یافت.نوآوری رومیان درشهرسازی ایجاد شهرک های نظامی بود.این شهرسازی به صورت ایجادپادگان های نظامی و اردوگاه برای حفظ قدرت روم بود این شهرها دراصل نقش اردوگاههای نظامی در منطقه بازی کرده ومستقیما در رابطه بامادرشهرخودروم قرارداشتند. (تاریخ شهر-دکترجهانشاه پاکزاد-1390-ص131و132)

رسوماتی که در ساخت یک اردوکاه وبعدهایک شهر در روم به کار می رفت

1)انتخاب محل بوسیلیه علامت گذاری

2)مشخص کردنمحدوده یشهر وتقسیم بندی آن

3)مشخص کردن جهت جغرافیایی شهر واحداث خیابن شرقی-غربی آن

4)واگذاری شهربه خدایان جهت حمایت ونگهداری از آنبه وسیلیه مراسم افتتاح

5)احداث یک مذبح گرد درمحل تقاطع دومحوراصلی برای ایجاد رابطه بادنیای زیر زمیتی

مامفورد مدعی است که ایجاد شهرک های تازه برای رومیان دستاورد اجتماعی پرارزشی محسوب می شد.برای مثال این شهرک ها موادغذایی خود راازمناطق پیرامونی تهیه می کردند به این ترتیب تعادل وتوازن میان شهروروستاراحفظ می کردند. (تاریخ شهر-دکترجهانشاه پاکزاد-1390-ص132 )اردوگاههای رومی بیش از آن که جنبه یدفاعی داشته باشند برای تدارک حمله ایجادشده بودند.این اردوگاهها پایگاه تجهیزات وستادارتش ولژیون های بودند که تاحد زیادی حیات آن ها مستلزم حرکت بود. (تاریخ شهر-دکترجهانشاه پاکزاد-1390-ص133)

بنابراین دسترسی مناسب به راههای مهم منطقه ای یکی ازضوابط مکان یابی آن ها محسوس می شد وبه این دلیل رومی هامحل تلاقی جادهها وگذر رودخانه ها رابرای ایجاد اردو گاههای نظامی خود انتخاب می کردند.  (تاریخ شهر-دکترجهانشاه پاکزاد-1390-ص133)

به باور رومیان از آن جا بر جهان یک نظم کیهانی حاکم بود که نه تنها جهان رابه 4پاره تقسیم کرده بود بلکه توسط دومحور شمالی-جنوبی وشرقی-غربی به آن ساختاری خاص بخشیده بود ازدیگرسو باورنظامیان رومی که درطراحی شهری نیزسهم داشتند شکل دایره ای شهریا پادگان امکان محاصره به وسیله دشمن رازیاد می کرد ولی در محاصره ی شهرچهار گوش احتیاج به سربازان وپراکندگی بیشتری داشت.به این دلایل شکل خارجی شهرک نظامی رومی یک چهار گوش بود که هرضلع آن به طرف یکی از جهات جغرافیایی بود.در وسط هر ضلع دروازه ای قرار داشت وهر دو دروازه روبرو توسط خیابانی به یکدیگرمتصل می شدند. (تاریخ شهر-دکترجهانشاه پاکزاد-1390-ص134)

خیابان شمالی جنوبی به کاردو یا ویا پرینیسیپالی معروف بود وخیابان غربی-شرفی دکومانوس نام داشت.دوخیابن مذکور به طور معمول همدیگررادر مرکز شهر قطع می کردند.

درنقطه تلاقی آن ها مکانی برای تعبیه یک یادگار مقدس ایجاد می گردید این مکان محل مطلوبی برای ایجاد میدان عمومی ویافوروم بودکه ترکیبی از فضای قدسی اکروپلیس آگورای دنیوی به شمار می آمد.گرچه اصول استقرارشهربر یک ریشه ی مذهبی استوار بوداما طرح شطرنجی وعوارض زمین یاچیز هایی که قبلا احداث شده بوددرتغییر طرح شهرموثرواقع می شد تاطرح باواقعیا عینی بخواند. (تاریخ شهر-دکترجهانشاه پاکزاد-1390-ص135)

درمحل تقاطع دوخیابن اصلی شهر معمولا میدان شهر وکاخ استانداری یا پرآتوری عمارت دادگستری وخزانه یا گنج خانه قرارداشتند.رومیان در ابتدا با محصور کردن اردو گاههای نظامی خود بوسیله دیوار آشنایی نداشتند اما زمانی که شهر مال ونتوم راتسخیر نمودند نظام استقرارش را یادداشت کرده ودر شهرسازی خود به کار بردند. (تاریخ شهر-دکترجهانشاه پاکزاد-1390-ص135)

در اردوگاههای رومی به خاطره مسائل امنیتی اماکن مسکونی وعناصرشهری غیر نظامی ساخته نمی شد ولی در حاشیه ی آن هاوبرای استفاده ساکنین اردوگاه آمفی تئاتر وبعدها تئاتر وسیرک ساخته شد. (تاریخ شهر-دکترجهانشاه پاکزاد-1390-ص135)

مهاجرت هااز روستاها وایجاد حاشیه نشینی سبب شد که مابا شهرهایی مواجه شویم که دارای هسته ای منظم و شطرنجی بوده ولی بقیه ی شهر چهره ای نامنظم داشت. (تاریخ شهر-دکترجهانشاه پاکزاد-1390-ص135)

روم در ایجاد شهرهای کاملا نظامی-هندسی ناموفق بود ولی توانست از تمدن یونان الهام بگبردوعناصر متعددی در شهرهاایجادکند. (تاریخ شهر-دکترجهانشاه پاکزاد-1390-ص136)

معماری رومی برای همه ی امکانات جمعی زندگی چه بازار و..شکل جمغی یافت.گرچه شهر روم حاوی تعداد زیادی از سلول های بیمار بود که یک پیکره سالم بتواند تحمل ان را داشته باشد لیکن بخش وسیع تر آن هنوز بع صورت یک جامعه انسانی عمل می کرد وزدگی عادی روزمره باتمام جنبه هایش در آن جاری بود.

در روم کالج جانشین های اجتماعی هشت اتحادیه ی صنفی اصلی اقتصادبودندکه هرگزمورد توجه مقامات دولتی قرارنداشتند. (تاریخ شهر-دکترجهانشاه پاکزاد-1390-ص136)

بر اساس افسانه های باستان رومی روز 22 آوریل سال 753 قبل از میلاد را تارسخ تاسیس روم میدانند.به طور معمول تمدن روم را به 4 دوره تقسیم می کنند :

-         از قرن دهم پیش از میلاد تا سال 753 قبل از میلاد. دوران اولیه شکل گیری

-         از سال 753 قبل از میلاد تا 508 قبل از میلاد. دوران پادشاهی

-         از سال 508 قبل از میلاد تا 30 قبل از میلاد دوره جمهوری

-         و از سال 30 قبل از میلاد تا 395 میلادی .دوره امپراطوری

خواستگاه اولیه ی تمدن روم باستان شبه جزیره ای چکمه ای شکل به نام آپنین واقع در مرکز دریای مدیترانه می باشد .

به طور کلی در تمدن اولیه ی روم طبقات اجتماعی آن به 4 دسته ی زیر خلاصه می شود:

1- پاتریسین ها : طبقه ممتاز جامعه بودند .آنها زمین هایی را که تا آن زمان عمومی بود تصاحب کرده و با استفاده از موقیعت ممتاز خود اموال دیگران را نیز تصاحب می کردند .

2– وابستگان : پاترسین ها  سایر اعضای طایفه را به مقام وابستگان خود تنزل دادند .این طبقه مجبور شد قطعه زمین خود را از پاتریسین ها بگیرند و به آنها خدمت کنند . در عوض پاتریسین ها متعهد می شدند که از آنها حمایت کنند .

3- پلبین ها : این قشر بیشترین جمعیت روم را به خود اختصاص میداد.آنان یا کشاورزان خرده بودند و یا در حرف و صنایع دستی  یا معاملات کوچک اشتغال داشتند .

4- برده ها : پایین ترین سطح نظام طبقاتی را برده ها تشکیل می دادند.

بعدها مبارزه بین پلمین ها و پاتریسین ها خود عاملی در تجزیه ی جامعه ی طایفه ای شد و پلبین ها در ردیفی برابر با پاتریسین ها قرار گرفتند. مساله اساسی آنها ،مساله حق استفاده از زمین بود. پلبین ها می خواستند که آنها نیز با کسب حقوق مساوی با پاتریسین ها بتوانند از این زمین ها و امتیازات آن استفاده کنند . پلبیین توانستند به تدریج امتیازات زیادی را از پاتریسین ها بگیرند.آنها در طول زمان چنان قدرت خود را گسترش دادند که توانستند به نظارت بر لوایح قانونی سنا دست یابند .از این پس پلبین ها و پاتریسین ها تنها طبقه حاکم یعنی شهروند روم را تشکیل می دادند و به لحاظ ثروت و وظایف متمایز می شدند .

از لحاظ سیاسی نیز تمدن روم از 3 رکن سیاسی تشکیل شده بود :

1- رکس : در روم اولیه شاه بیشتر رییس قبیله و نماینده ی منافع مشترک طایفه ها بود .قدرت او موروثی نبود و از طرف سران طایفه ها و از جانب پاتریسین ها انتخاب می شد.

2 –سنا : شورای ریش سفیدان یا سران طایفه ها بود که در ابتدا صد نفر و بعدها به 300 نفر رسید .

3 – مجمع عمومی ( کومیس ) : یکی از قدیمی ترین سازمان های روم بود .

کومیس ها بنا به دعوت رکس تشکیل جلسه میدادند و در مورد مسائلی از قبیل جنگ و صلح قوانین ،مالیات و غیره از طریق رای سرانه در داخل هر یک از 30 طایفه تصمیم می گرفتند .در دوره ی سلطنت تارکین ها ، که از قبیله ی اتروسک ها بودند ، روم به شهری بزرگ تبدیل شد و سراسر لاتیوم را تصرف کرد .در پایان قرن ششم قبل از میلادی این اوضاع سیاسی تغییر کرد و در سال 510 قبل از میلاد اتروسکی ها از روم رانده شدند . در دوره بعد از این استبداد از میان رفت و مصالح عموم برقرار گردید و بدین سبب دولت روم جمهوری نام گرفت .ولی جمهوری روم از همان ابتدا تجسمی از سلطه ی نظامیان ثروتمند و پاتریسین های سنا بود و در آن برای مردم عادی جایی نبود .

سنا مهم ترین سازمان سیاسی روم به حساب می آمد.انتخاب کنسول ها،کوئیستورها،آدیل ها،پراتورها و پونتیفیس ها نیز جزو وظایف سنا بود.بالاترین مقام ها کنسول ها بودند . وظیفه ی پراتورها قضاوت و اداره ی نظامی ایالت های تحت اشغال رومی بود .

کوئیستور ها و پروکوراتورها مسئول اداره ی خزانه ی دولت بودند . آدیل ها کارمند مسئول رتقو فتق امور بازار ساخت و ساز و تامین قلعه ی جامعه بودند و پو نتیفیس ها عضو بالاترین شورای موبدان روم  قدیم بودند .

برای رومی ها تسخیر  جزیره ی سیسیل موضوعی وسوسه انگیز و جذاب بود که در جنگ با کارتاژ که آن را پونیک اول نامیدند ،جزیره ی سیسیل و چند جزیره ی دیگر را به اشغال در آوردند .در سال 218 قبل از میلاد دومین جنگ پونیک شروع شد و با پیروزی رومیان خاتمه یافت .

در این بین که تعداد بردگان  روز به روز افزونتر می شد قیامی از ناحیه ای از طبقه ی بردگان به فرماندهی اسپارتاکوس روی داد.این قیام گرچه با شکست مواجه شد اما مقدمه ای برای سقوط جمهوری روم شد .

عصر طلایی روم در سال 192 م  با کشته شدن آخرین پادشاه آنتونین ها ،یعنی کومودوس به پایان رسید .

در شرایط اقتصادی تا قرن دوم پیش از میلاد ابزار کار در معادن ،مزارع و کشتی ها بسیار ابتدایی بودند .در دوران برده داری ابزار کار گران بها و گله های باارزش را نمی شد به دست بردگان که هیچ سودی از ارتقای کیفیت تولید نمی بردند سپرد .درآمد ساکنین روم تنها به فعالیت های تولیدی محدود نمی شد . بخش اعظم ثروت رومیان از راه غارت کشورهای شکست خورده به دست می آوردند .تجار رومی نیز با تجارت برده جیب خود را می انباشتند . تا قرن سوم میلادی راه های زمینی و آبی(دریایی و رودخانه ای ) دارای امنیت کافی بوده و به رشد تجارت کمک می رساندند..در مورد شرایط مذهبی رومیان نیز می توان گفت رومیان به زندگی پس از مرگ اعتقاد داشتند و خدایان زیادی را می پرستیدند.آنها خدایان خویش را ارواح یا نومینا می نامیدند .آنها افزون بر خدایان خود خدایان اقوام مغلوب را نیز به جمع خدایان خود می افزودند .هیچ دینی تا کنون این همه خدا نداشته است .آنها علاوه بر خدایان نیک و خوب ،خدایان بد و شر هم داشتند .علاوه بر این خدایانی خانگی ومحافظ خانه و خانواده داشتند که به لار معروف بودند .این در روم به دو دسته ی دین مردم و دین حکومت تقسیم می شدند .در اواخر قرن سوم میلادی مسیحیت در امپراطوری روم انتشار چشمگیری حاصل کرد اما تمدن رومی چه قبل از مسیحیت و چه بعد از آن آمیخته با خرافات بود .شرایط فکری رومیان بر این باور بود که تمدن نمی بایست از حالت بدوی و وحشی آدمیان دور بماند .

بعد از فتح یونان توسط رومیان فلسفه ی یونانیان بر فلسفه ی رومیان چیره گشت  و رومیان در حالی که در جنگ پیروز بودند در زمینه ی فکری شکست خوردند.از آن پس زندگی روحی ، هنری و دینی روم ملهم از جهان هلنیسینی شد .آنها با اخذ خط یونانی ،الفبای خود را که الفبای لاتین نامیده می شد تنظیم نمودند .سالنامه ی میلادی نیز در واقع همان سالنامه ی رومی است که تغییر اندکی یافته و اسامی لاتینی ما ه ها همچنان حفظ شدند .

شهرسازی اصلی این تمدن با ایجاد مهاجر نشین های رومی در ایتالیا آغاز شد . نوآوری رومیان در شهرسازی را می توان در ایجاد شهرک های نظامی خلاصه کرد .

به طور کلی رسومی را که در ساخت اردوگاه و بعدها یک شهر رومی بکار می رفت در موارد زیر خلاصه میشود :

1- انتخاب محل بوسیله ی علامت گذاری

2- مشخص کردن محدوده ی شهر و تقسیم بندی آن

3 – مشخص کردن جهت جغرافیایی شهر و احداث خیابان شرقی – غربی آن

4 – واگذاری شهر به خدایان جهت حمایت و نگه داری از آن بوسیله ی مراسم افتتاح

5 – احداث مذبح گرد در محل تقاطع دو محور اصلی برای ایجاد رایطه با دنیای زیرزمین .

اردوگاه های رومی بیش از آنکه جنبه ی دفاعی داشته باشند برای تدارک حمله ایجاد شده بودند .دسترسی مناسب به راه های منطقه ای یکی از ظوابط مکان یابی آنها محسوب می شد وبه همین دلیل رومی ها محل طلاقی جاده ها و گذر رودخانه ها را برای ایجاد  اردوگاه های نظامی خود انتخاب می کردند .به باور رومیان نظمی کیهانی بر جهان حاکم بود که نه تنها جهان را به 4 پاره تقسیم کرده بود بلکه توسط دو محور شمالی – جنوبی و شرقی – غربی به آن ساختاری خاص بخشیده بود . از دیگر سو،شکل دایره ای شهریا پادگان  امکان محاصره به وسیله ی دشمن را زیاد می کرد.ولی در محاصره ی شهر چهار گوش احتیاج به سربازان و پراکندگی بیشتری بود.به این دلایل ،شکل خارجی شهرک نظامی رومی یک چهر گوش بود که هر ضلع آن به طرف یکی از جهات جغرافیایی بود.در وسط هر ضلع دروازه ای قرار داشت و هر دو دروازه ی روبرو توسط خیابانی به یکدیگر متصل می شدند.خیابان شمالی جنوبی به کاردو یا پرینسیپالی معروف بود و خیابان غربی شرقی دکومانوس نام داشت.دو خیابان مذکور به طور معمول همدیگر را در مرکز شهر قطع می کردند. در نقطه ی تلاقی آن ها مکانی برای تعبیه یک یادگار مقدس ایجاد می گردید.این مکان محل مطلوبی برای ایجاد میدان عمومی یا فوروم بود که ترکیبی از فضای قدسی اکروپولیس و آگورای دنیوی به شمار می آمد.

در محل تقاطع دو خیابان اصلی شهر معمولا میدان شهر و کاخ استانداری یا پرآتوری،عمارت دادگستری و خزانه یا گنج خانه قرار داشتند.

زمانی که رومی ها در سال 275 ق.م شهر مال ونتوم را تسخیر کردند،نظام استقرارش را یادداشت کرده و در شهر سازی خود بکار بردند.

در اردوگاه های رومی به خاطر مسائل امنیتی اماکن مسکونی و عناصر شهری غیر نظامی ساخته نمی شد ولی در حاشیه ی آنها  آمفی تئاترها و بعدها تئاتر و سیرک ساخته شد.این عناصر به تبدیل به مراکزی شدند که در پیرامون آهنا تجار و خانواده هایشان و خانواده های سربازان و مامورین پادگان اقامت گزیده و به سرعت زندگی شهری و غیر نظامی و تجاری موسوم به کانابه آ را شکل داد.

مهاجرت از روستاهای مناطق مفتوحه و... به شهرها و ایجاد حاشیه نشینی توسط این افراد در حول و حوش یک شهرک نظامی که نه با تقسیم بندی رومی آشنایی داشتند  و نه از آن تبعیت می کردند سبب شد که ما با شهرهایی مواجه شویم که داری هسته ای منظم و شطرنجی بوده ولی بقیه شهر چهره ای نامنظم داشته باشد.

روم با الهام از تمدن یونان و مطابق سیستم اجتماعی اقتصادی برده داری خویش توانست عناصر متعددی را در شهر ایجاد کند که عبارتن از از:بارو،میدان،خیابان،معابد،مناطق مسکونی،بتغ،تاترو...

معمار رومی برای همه ی امکانات جمعی زندگی  یک  شکل جمعی یافت و بیش از هزار سال بعد برخی از این اشکال به فضاهای شهری داده شد.مانند شکل مستطیلی یا چرخش تند در میدان ناونا.

در این بین نهاد های تازه ای برای جبران فساد نهایی مدنی و زندگی خانوادگی پدید آمد.این نهاد های تازه (کالج ها) یا (انجمن ها) بودند که هرگز مورد توجه خاص مقامات دولتی قرار نداشتند.این گروه ها مراسم خانوادگی را که دوام خود را از دست داده بود،پایدار کردند.

عناصر شهری روم

1-برج و باروها

برای اتروسک ها و اقوام ایتالیک بارو نماداستقلال شهر بود.در دوره ی رومی ها بارو به نمادی از قدرت و نظم امپراطوری نیز تبدیل گردید.مهندسی رزمی رومیان اتروسکی ایتالیک را با موادی از طرز ساخت هلنیستی تلفیق کرده و ترکیبی از مزایای هردو فرهنگ را در باروها گنجاند.

رومیان با بلوک های سنگی مکعبی شکل همسان و به صورت دیواره های دوجداره ی هلنیستی به احداث باروها یخود پرداختند.یکی از معروفترین باروهای دوجداره ی باقیمانده از رومی ها را می توان در شهر پمپئی مشاهده نمود.

باروها در ابتدا دارا ی برج نبودند و در آنها یی کعه برج وجود داشت نیز برج ها کوچک بودند.از قرن سوم قبل از میلاد برج ها برای تقویت باروها و محلی برای فلاخن ها بزگتر شدند.در دوره ی امپراطوری شکل مربع برج ها به تدریج به تبدیل به نیم دایره شد و بسته به شرایط توپوگرافیک و نیاز،فاصله ی بین برج ها را تعیین می کردند.

نقاط رسوخ به شهر فقط از دروازه ها امکان پذیر بود.در بسیاری از شهرهای ملهم از اتروسک ها برای عبور از دروازه ها باید از زیر یک طاقی گذر می کردند.ساخت قوسی دیواره های دروازه ها تا اواخر دوره های امپراطوری دوام آورد و تنها تغییری که در آن به وجود آمد تعبیه ی یک یا دو ورودی فرعی در کنار این دروازه ها برای عابرین پیاده بود.یکی از سالم ترین دروازه ایی که از دوران روم باقی مانده است در شهر تریر آلمان قرار دارد و معروف به دروازه ی سیاه می باشد.

2-رابطه ی توده و فضا

کاربرد فضای خالی در مرکز شهر به صورت میدان(فوروم) زمینه ای برای عناصر با شکوه مانند کاخ ها و معابد،به صورت مکرر به چشم می خورد و به دلیل وفور میادین،تعادل بین توده و فضادر ساختار کلی شهر به خصوص در مرکز از بین می رود.

با راه یافتن فضای خالی در دل توده ی مسکونی به شکل حیاط مرکزی در مساکن رومیان کاربد این فضا از تکرار و تداوم برخوردار شده و از اعتبار و ارزش فضای باز شهری (میدان یا فوروم) می کاست.

از دیگر فضاهای باز ،حیاط خلوت پریستیل(در پشت حیاط مرکزی به عنوان عرصه های خصوصی تر زندگی) است که در کنار حیاط های مرکزی ایجاد میشد.

رومی ها با ایجاد فضاهای نیمه شفاف (رواق های ستون دار)بر گرداگرد احجام خود ،در پی تبدیل مرحله به مرحله ی فضای پر به خالی و بالعکس بودند.

ناظر پس از ادراک فضای خالی بلافاصله وارد توده نمی شد.بلکه ابتدا وارد فضای نیمه پر(رواق)اطراف حجم شده و سپس فضای پر را ادراک می کند.به طور کلی می توان گفت فضاهای باز روم ،نقش مهم تری نسبت به فضاهای مشابه در شهرهای اولیه ایفا می کردند.پارک های اطراف کاخ های سلطنتی از جمله ی نخستین فضاهای بازی بودند که برای تفریحات معمولی در داخل شهر ایجاد شدند.

3-میدان

الگوی اولیه ی فروم میدان مشقی بود که در تقاطع  دو محور اصلی اردوگاه شکل گرفته بود.محل پرآتوری در کنار  آن نیز به طور معمول در محل سابق چادر فرمانده ی پادگان و اردوگاه بود.در طول زمان میدان شهرهای رومی مرکزی تجاری ،اداری،سیاسی بود و درآن بازار برپا می شدو فروشندگان سیار در آنجا داد و ستد می کردند.در اطراف فوروم مراکز تجاری و اداری قرار داشت که با ساختمان سنا دادگاه ها و معبد اصلی بدنه ای محصور را برای فوروم ایجاد می نمودند.به تدریج امپراطوران رومی توجه بیشتری به فوروم مبذول داشتندو بر وسعت آن افزودند.ویتروویوس نظریات بسیار مشخصی درباره اندازه  آرمانی فوروم داشت.او با پیشنهاد تناسب سه به دو برای طول و عرض فوروم به این نتیجه می رسد که این تناسب ،شکل مستطیلی را خواهد داد که بر حسب نیاز و جمعیت استفاده کننده از آن می توان آن را بزگتر یا کوچکتر در نظر گرفت.

بهترین نمونه میدان فوروم رومانوم بود که نه تنها کانون حیات عمومی روم بود بلکه قلب امپراطوری نیز به حساب می آمد.فوروم در واقع ترکیبی از آگورا و آکروپولیس بود و هیچ ویژگی تازه ای را نشان نمی داد که نتوان آن را در نمونه های یونانی هلنیستی شناخت.تنها چیز جدید آن شاید تمرکز عظیم تر فعالیت های گوناگون یا درجه ای بالاتر از نظم و ترتیب رسمی و همچنین وسعت و شکوه عناصر رومی داشت.

تفاوت دیگر فوروم و آگورا نقشی است که فوروم برای قومی جنگجو در عرضه ی غنائم جنگی و رژه های نظامی بازی می کرد.کاربرد تضارب آرای آگورا های یونانی به تدریج کم رنگ تر و محو شد.حتی سکوهایی که در آگورا برای ارائه ی خطابه و شعر برپا میشد در این تمدن به سکوی مجسمه ی سرداران پیروز تغییر کارکرد داد.

4-خیابان

در مورد مسیر رومی می توان گفت که شبکه ی حرکتی به عوض آنکه در سرتاسر طول شهر امتداد یابد،چنبره می زد و به یک مدار بسته در خود به فضایی بدل می شد که خاص همین منظور کنار گذاشته می شد.

پس از آتش سوزی معروف دوران حکومت نرون در روم  ساختمان های محقر و خیابانهای مشخصا نا مناسب شهر به منظور ایجاد موقعیت برای باسازی جامع شهر از میان رفتند.رومی ها سه نوع مسیر برای خود در نظر می گرفتند.گذرهایی فقط برای پیاده ها،ایتینرا،گذرهایی که تنها یک گاری قادر به عبور از آن بوده،اکتوس و ویا که عبور دو گاری از کنار یکدیگر را فراهم می ساخت.

فوروم ها همیشه در کنار خیابان ها طراحی شده اند اما هیچ گاه خیابان ها عملا از درون آنها گذر داده نشده اند.حتی تقاطع هایی که در معرض دید قرار داشت توسط رومی ها با عناصر بارز معماری نشانه گذاری می شد. ویتروویوس پیشنهاد کرد خیابان های فرعی و کوچه ها طوری احداث شوند که جلوی حرکت باد های نامطبوع گرفته شود.در شهر روم این دوره خیابان های پهن تجاری ،سراسر مزین به رواق بود.این نوع خیابان برای نخستین بار جای بازار باز و متمرکز را در میدان گرفت گرچه گاهی این بازار به یک میدان گرد ختم می شد.ررسی دقیق تر روم نشان می دهد که در نظام خیابان کشی آن چندان کا ر مهمی صورت نگرفته است.تنها در شهرهای مهاجر نشین و کوچک رومی بود که نظ واقعی جریان داشت.در این شهرها بسیاری از خیابان های دارای سواره رو سنگفرش بودند و شبکه ی زیرزمینی آب های سطحی را به بیرون شهر و رودخانه منتقل می کرد.

5-خانه های مسکونی

در روم و اکثر شهرهای رومی محله بندی مانند شهرهای مشرق زمین وجود نداشت.بافت شهرهای رومی نیز مانند هرجای دیگری متاثر از شکل خانه هایشان بود.خانه های رومی نیز مانند اسلاف خود در ابتدا محصور و داری یک حیاط مرکزی بودند.خانه های اولیه شهر روم (دوره ی آهن) کلبه هایی ساده بود که به وسیله ی تیر و ستون ها ی چوبی برپا شده بود.خانه های رومی درون گرا بودند.یک یا دوطبقه ساخته میشدند و هیچ پنجره منفذی به بیرون نداشتند.نور اتاق ها از بالا و به وسیله ی حیاط مرکزی که به آتریوم  معروف بود تامین میشد.چیزی نگذشت که که ایده ی تفکیک بخشی از خانه ها و ایجاد مغازه ها و کارگاه ها در جوار راه های عبوری به وجود آمد.از سوی دیگر به تدریج خانه های مسکونی شروع به احداث پنجره به طرف کوچه کردند.ادامه ی این برون گرایی به آپارتمان سازی در شهرهای پرجمعیت روم مانند استیا نیز منجر گردید.

موریس سیر تکاملی شهر های رومی را که به هیچ وجه برنامه ریزی شده نبود به صورت زیر تقسیم بندی میکند:

1-ویلا:کوشکی در میان باغ

2- خانه هایی با حیاط مرکزی و بدون پنجره به طرف کوچه

3-خانه هایی با حیاط مرکزی و حیات خلوت

4- خانه هایی با حیاط مرکزی و حیات خلوت یا یک مغازه در کوچه

5-خانه هایی یک یا دوطبقه که بدنه ی آن را مغازه ها پوشانده اند.

6-خانه هایی چند طبقه (تا ارتفاع 20متر)که طبقه ی اول و دوم آن تجاری بود.

ساختمان های عمومی روم

1-تئاترها

تئاترها نیز به عنوان یکی از عناصر کالبدی شهرهای رومی حائز اهمیت بودند.بزرگترین تفاوت تئاتر های رومی با یونانی در استوانه ای بودن حجم کلی آن است.آنها شبیه استادیوم های امروزی بنا می شدند.در بعضی اوقات به خاطر شرایط توپوگرافی طبیعی زمین آن را به صورت دایره ای کامل در می آورند.به دلیل اینکه حجم آنها شبیه دو تئاتر بهم چسبیده ی یونانی بود به آن آمفی تئاتر (به معنای دوتئاتره مانند دوزیستی در حیوانات)می گفتند.

2-سیرک ها

رومیان به خاطر خلق و خوی خود چندان طرفدار  مباحث فکری نبودند.و از تئاتر و سیرک به ندرت برای نمایش آثار ادبی استفاده می کردند.چون آنها معتقد بودند که آدمی نباید از حالت بدوی و وحشی دور باشد در این تئاتر ها و سیرک ها گاهی با هم پیکار می کردند و گلادیاتورها را به جان هم می انداختند.

3-حمام های رومی

حمام ها نیز یکی از عناصر کالبدی این تمدن بودند.رومی ها  اغلب اوقات فراغت خود را یا در استادیوم ها(تئاترها)یا در حمام می گذراندند.از جمله ی این حمام ها حمام کارالا است که دارای تجهیزاتی مانند مغازه،استادیوم،توالت،کتابخانه،موزه،و...بوده است.همچنین این حمام ها نقش مهمی در گذراندن اوقات فراغت پاتریسین ها بازی می کرد.شاید بتوان گفت مشخص ترین کمک روم به بهداشت و سیمای شهر،ایجاد گرمابه بود که از همان قرن دوم  پیش از میلاد در رم متداول بوده است.

مشخصات حمام رومی= جای وسیع بسته ای که جمعیت زیادی را در بر می گرفت.یک تاتلار با شکوه که به تالار دیگر راه می یافت.با حمام های داغ،ولرم و سرد.اطاق ماساژ و اطاق برای لمیدن،ورزش، بازی و....

4-معابد رومی

از جمله دیگر عناصر کالبدی به شما ر می رود.در ابتدا به شیوه معابد اتروسکی و به صورت مستطیل و بعدها به صورت مدور ساخته شد که معروف ترین آنها پانتئون است.در نقاط عمده ی تقاطع خیابان ها و یا در پیرامون شهر ساخته می شد.علت متعدد بودن،زیاد بودن تعداد خدایان آنها بود.

تاسیسات زیر بنایی

نخستین شبکه دفع فاضلاب در حدود 578ق.م به صورت کاریزی روباز ساخته شد.فاضلاب بزرگ کلوآکاماگزیما در سده ی ششم پیش از میلاد در مقیاس عظیمی ساخته شد.هنوز هم این فاضلاب مورد استفاده قرار می گیرد.فاضلاب بزرگ مورد اشاره از نظر زمانی مقم بر لوله کشی آب از چشمه ها و رودخانه ها ی دور دست ساخته شده است.شاید به این خاطر که آب رسانی محلی بوسیله ی چاه تا سال 109 میلادی کافی به نظر می رسید.آنها برای گذراندن آب از تپه ماهورهای اطراف شهر در شبکه ی آبرسانی از آبراه ها استفاده می کردند که تلفیقی از قنات ها و پل چوبی ها بود که در نهایت به آب انبارهایی در شهر می رسیدندو از طریق منابعی که در ارتفاع قرار داشتند در سطح شهر پخش می شدند.

طاق نصرت

یکی دیگر از عناصر کالبدی که در جامعه ی شبه نظامی رومی به فراوانی دیده می شود طاق نصرت می باشد.این طاق نصرت به افتخار و یادبود پیروزی سرداران و امپراطوی های رومی به پا می شد.

ضوابط شهرسازی

تعدادی از این ضوابط: الف-معبر: هر مالکی می بایستی حدود 80 سانتی متر از عرض و طول زمین را برای عبور پیاده خالی می گذاشت. - پیاده رو با عرض 66 سانتی متر  -راه مال رو با عرض 135 سانتی متر  -راه سواره رو با عرض270 سانتی متر  -قوانینی جهت رعایت بهداشت و نظافت خیابان ها توسط همسایگان  ب- قوانینی جهت اجاره ،احداث،یا تخریب ساختمان  ج- قانون لکس جولیا مانیسیپال(توسط ژولیوس گذاشته شده بود) مربوط به مرمت و نگهداری شبکه ارتباطی شهر و خانه ها  د- قوانینی راجع به تصرف زمین های موات شهری و....

باغسازی

-        باغ های قصری

کاخ ها در این باغ ها محصور بودند.فضای باز بزرگی که از طریق کلونادها و رواق هایی که به سمت اتاق ها کشیده می شدند.به تدریج با فضای بسته یکی می شد و در آن فواره ها،گل و گیاه کاری های بسیار زیبایی قرار داشت

باغ های ویلایی

این باغ  های موزه  ترکیبی از یک پارک مجسمه ،یک پارک ورزشی،یک جایگاه برای ضیافت و یک زمین گسترده زیبا با آبشارها و غارهای مقدس بود.نوع دیگر آن ویلاهای شهری بود.همچنین از انواع دیگر آن می توان به ویلاهای حومه ای و ویلاهای کنار دریا نیز اشاره کرد

باغ های شهری

دارای فضای باز کافی برای سبزی کاری و باغبانی داشتند.این نوع خانه ها بیشتر در پمپئی و هرکولانیوم به چشم میخورند.در این باغ ها ،مجسمه ها،غارهای مصنوعی،و گیاهانی به شکل آرایشی هرس شده اند.جنس مجسمه ها سفال و مرمر بوده است.ساعت آفتابی در اغلب آنها وسیله ای تزیینی و کاربردی بود.نقاشی هایی از مناظر باغ رو ی رواق ها کشیده شده بود که ابعاد باغ را بزگتر نشان میدادو.....

معرفی برخی شهرهای روم

1-                       نویس

یکی از شهرهای حفاری شده ی رومی ها در آلمان نوائسیوم(نویس در کنار راین)می باشد.یکی از مراکز مهم حفاظتی مرز شمالی روم بود.خندق و بارویی چهارگوش با ابعاد 400 متر عرض و 600 متر طول شهر را در بر می گرفت.دو خیابان متقاطع شهر را به دو قسمت مساوی به نام های پرائتنتورا و رتنتورا تقسیم می کرد.خیابان طویل تر خیابان پرآتوری نام داشت که دو منطقه ی کاملا متقارن در کنار آن بودند.

2-                       تیمگاد

یک نمونه ی خوب از شهرهای نظامی رومی در شمال  آفریقا می باشد که این شهر انبار غله ی روم محسوب میشد.در ابتدا مربعی با اضلاع به طول 380 یارد و دارای بافت شطرنجی غیر قابل انعطاف بود که یازده خیابان متقاطع در دو جهت مختلف بلوک های شهری مربع شکل با ابعاد 23*23 یارد بوجود می آوردند.

3-پمپئی

در اصل توسط یونانی ها به عنوان یک شهر مهاجر نشین در شش قرن قبل از میلاد بنیان نهاده شد و ترکیب آن با شهرهای متاخر عهد هلنی مطابقت دارد.از قرن 5ق.م جزئ حوزه ی نفوذ اتروسک ها شد و بعد به دست سامنیت ها تصرف شد.این شهر مجددا باسازی شد و در سال 80ق.م یک شهر رومی شد.جمعیت این شهر درآن زمان بین 8هزار نفر بود.این شهر دارای یک شبکه ی شطرنجی آزاد بود که از فوروم آغاز شده و گسترش یافته بود.دارای 8 دروازه و 12 برج بود.خیابان های فرعی با 3متر عرض بلوک های شهری  با اینسولاها را بوجود می آوردند.دو تئاتر و یک آمفی تئاتر مجلل داشت.در سال 79میلادی توسط فوران آتش فشان وزو این شهر با ساکنینش به زیر خاکستر رفت.

4-کلن

یکی از شهرهای تاریخی آلمان است که رومی ها آن را برای استقرار خود ساخته بودند.رومی ها آن را کلونیاکلودیا اگری پنسیس می نامیدند.در زمان رومیان شهر دارای یک فوروم و سه کلیسا به نام های سن مارتن بزرگ،سن کلمبیا و سانتاماریا بوده است.

5-قسطنطنیه

در زمان امپراطور کنستانتین در ناحیه ی استانبول فعلی به منظور ساختن روم جدید با آیین مسیحی در امپراطوری ایجاد شد.موقعیت طبیعی آن به صورت رابطی بین آسیا و اروپا بود.وضعیت طبیعی این شهر روی معماری آن نیز تاثیر گذاشته بود و بیشتر شبیه یونان بود تا روم.دارای یک مجلس سنا و دولت ،کاخ ها و ویلاها و ملک های مربوط به سناتورهای رومی بود.

6-تریر( آگوستاتروئوروم)

در ساحل رودخانه ی موزل در جنوب غربی آلمان و مرز لوزامبورگ قرار دارد.در ابتدا مرکز قوم ترور بود و در سال 43 میلادی به دستور کلاودیس تبدیل به شهر رومی شد.از مستطیلی به طول 1950 متر و عرض 1450 متر تشکیل شده بود.دروازه های معروف آن پودتاآلبا در جنوب،پورتانیگرا(دروازه ی سیاه) در شمال و دروازه ی ساحلی می باشد.شبکه ای شطرنجی دارد.حمام های باربارا و قیصر،آمفی تئاتر و یک معبد و همچنین یک سالن مستطیل شکل از دوره ی رومی قابل پیگیری است.

منابع

گیدئون،زیگفرید(1381)"فضا،زمان،و معماری"مزینی،منوچهر،انتشارات علمی و فرهنگی.

مرزبان،پرویز(1383)"خلاصه تاریخ هنر"انتشارات علمی و فرهنگی.

جیمز موریس (1390)"تاریخ شکل شهر"انتشارات علمی فرهنگی.

بررسی عملکرد کامپوزیت FRP در تقویت دیوارهای برشی

بررسی عملکرد کامپوزیت FRP در تقویت دیوارهای برشی

بررسی عملکرد کامپوزیت FRP در تقویت دیوارهای برشی استفاده از کامپوزیت FRP به‌عنوان یک گزینه عملی نسبت به روش‌ها و فنون مقاوم‌سازی مرسوم و متداول در سازه‌های بتنی به‌طور روزافزون، در حال توسعه می‌باشد. گستره این نوع مقاوم‌سازی برای تقویت موضعی اجزاء سازه بتنی شامل تیر، ستون، دال، اتصال و دیوار می‌باشد. اخیراً استفاده از مصالح کامپوزیت به‌عنوان روشی جایگزین روش‌های متداول قبلی جهت تقویت دیوارهای برشی پیشنهاد می‌گردد.

استفاده از کامپوزیت FRP به‌عنوان یک گزینه عملی نسبت به روش‌ها و فنون مقاوم‌سازی مرسوم و متداول در سازه‌های بتنی به‌طور روزافزون، در حال توسعه می‌باشد. گستره این نوع مقاوم‌سازی برای تقویت موضعی اجزاء سازه بتنی شامل تیر، ستون، دال، اتصال و دیوار می‌باشد. اخیراً استفاده از مصالح کامپوزیت به‌عنوان روشی جایگزین روش‌های متداول قبلی جهت تقویت دیوارهای برشی پیشنهاد می‌گردد. اگر چه در چند سال گذشته استفاده از این مصالح جهت تقویت تیر و ستون به‌طور گسترده‌ای رواج یافته است. اما دانش و تجربیات موجود در ارتباط با کاربرد این مصالح در تقویت دیوارهای برشی محدود می‌باشد. از جمله مزایای استفاده از این مصالح در قیاس با سایر روش‌های مقاوم‌سازی، می‌توان به عملکرد مناسب سازه‌ای و تسهیلات اجرائی آن اشاره نمود. لازم به ذکر است مطالب ارائه شده در این متن، جمع‌آوری نتایج و بررسی‌ها صورت گرفته در زمینه تقویت خمشی، برشی و افزایش شکل‌پذیری دیوارهای برشی با کامپوزیت FRP می‌باشد. ●مقدمه به‌طور کلی عناصر مقاوم در برابر نیروهای زلزله در سازه‌های بتنی می‌توانند به‌صورت قاب خمشی، دیوار برشی و یا ترکیبی از هر دو باشند. استفاده از قاب خمشی به‌عنوان عنصر مقاوم در برابر زلزله احتیاج به رعایت جزئیات خاصی دارد که شکل‌پذیری قاب را تأمین نماید. این جزئیات از لحاظ اجرائی غالباً دست و پا گیر بوده و در صورتی می‌توان از اجزاء دقیق آنها مطمئن شد که کیفیت اجراء و نظارت در کارگاه بسیار بالا باشد. از این‌رو استفاده از دیوار برشی به‌عنوان روشی مطمئن‌تر برای مقابله با نیروهای جانبی در سازه‌های بتنی از دهه ۱۹۵۰ مورد استفاده قرار گرفته است. در حال حاضر با توجه به بالا رفتن سن بسیاری از ساختمان‌های بتنی که در زمان ساخت و طراحی آنها، پیشرفت‌های چشمگیری در زمینه طراحی سازه در برابر زلزله به‌دست نیامده بود و آئین‌های موجود در آن زمان ناقص و کارآمد بود، بحث مقاوم‌سازی و ارتقاء سطح سازه‌های بتنی مورد توجه قرار گرفته است. هم‌اکنون بسیاری از ساختمان‌های دارای دیوار برشی در صورت وقوع زلزله دچار آسیب‌دیدگی جدی و حتی انهدام می‌شوند، زیرا بررسی‌های اخیر و دانش امروز نشان داده است که بسیاری از دیوارهای برشی احداث شده در سال‌های قبل به‌دلیل کمبود مقاومت خمشی یا برشی و علی‌الخصوص شکل‌پذیری، آسیب‌پذیر و ناکارا هستند. در این راستا نیز بسیاری از این ساختمان‌ها به پایان عمر مفید خود نزدیک شده‌اند و همین موضوع را پیچیده و دشوارتر می‌نماید. در طی سال اخیر روش‌های متعددی برای مقاوم‌سازی دیوارهای برشی، پیشنهاد شده و یا مورد آزمایش قرار گرفته است برخی از این روش‌ها عبارتند از افزایش ضخمت دیوار با روش شاتکریت، پر کردن بازشوها با بتن مسلح، احداث و اضافه کردن دیوار برشی جدید در مجاورت دیوار قبلی و نیز استفاده از المان‌های مهارکننده فولادی برای دیوار. تحقیقات نشان می‌دهد که روش پوشاندن دیوار با بتن جدید اگر چه سبب افزایش باربری قائم دیوار گردد ولی برای افزایش سختی جانبی مؤثر نمی‌باشد. استفاده از ورق‌های فولادی مهار شده به‌عنوان راه‌حلی دیگر سبب افزایش سختی جانبی دیوار برشی می‌گردد اما از نظر معماری و زیبائی معمولاً غیرقابل قبول و نامطلوب شمرده می‌شوند زیرا سبب به‌هم خوردن نمای خارجی و یا داخلی ساختمان می‌گردد. همچنین سبب کاهش سطح و فضای قابل استفاده و مفید ساختمان می‌گردد. همچنین این نوع تقویت می‌تواند سبب افزایش قابل ملاحظه وزن ساختمان و در نتیجه افزایش نیروهای وارده بر آن گردد. همچنین این پوشش‌ها هزینه بالائی داشته و مستلزم وجود ابزار و امکانات در طول مدت اجراء آنها می‌باشد که این سبب مختل شدن فعالیت‌ها و کاربری روزمره ساختمان و ساکنان آن می‌گردد. اخیراً استفاده از مصالح کامپوزیت با توجه به خصوصیات برتر مکانیکی و راحتی حمل‌و‌نقل به‌عنوان روشی جایگزین روش‌های متداول قبلی جهت تقویت برشی مطرح شده است که در ادامه متن به‌طور اجمال عملکرد آن در بهسازی دیوارهای برشی مورد بررسی قرار می‌گیرد. ●عملکرد دیوار برشی برخلاف عنوان برشی برای این سیستم رفتار دیوارهای برشی با نسبت بعدی بیش از ۲ (ارتفاع به‌طول)، بیشتر به‌صورت تیر طره می‌باشد و جابجائی‌های ناشی از خمش در آن حاکم می‌باشد. در این حالت دیوار برشی به‌صورت یک تیر طره‌ای بسیار قوی که پای آن گیردار می‌باشد در مقابل نیروهای جانبی مقاومت نموده و آنها را به پی انتقال می‌دهد. به‌طور کلی نیروهائی که یک دیوار برشی تحت آن قرار می‌گیرند شامل: ۱ـ نیروی برشی با حداکثر مقدار در پایه ۲ـ لنگر خمشی با حداکثر مقدار در پای دیوار ۳ـ نیروی محوری فشاری ناشی از وزن طبقات می‌باشد با توجه به مطالب ذکر شده، دو حالت شکست اصلی را می‌توان برای دیوار برشی در نظر گرفت. ۱. شکست خمشی: شکست خمشی معمولاً با تسلیم میلگرد همراه می‌باشد. در این حالت کاهندگی مقاومت در حلقه‌های پسماند دیده نمی‌شود، اما کاهندگی سختی ناشی از تسلیم میلگردها مشخص می‌باشد. در شرایط خاصی که دیوار تحت نیروی فشاری زیادی نیز قرار گیرد شکست خمشی با خرد شدن بتن فشاری همراه است که در این حالت علاوه بر کاهندگی سختی کاهندگی مقاومت نیز به‌وجود می‌آید. ۲. شکست برشی: دیوارهائی که نسبت بعدی (ارتفاع به‌طول) کمی دارند دچار شکست برشی می‌گردند، در این حالت ترک‌های قطری ظاهر می‌شوند. مود شکست در این حالت به‌صورت ترد در پای دیوار رخ می‌دهد. ●تقویت برشی برای جبران ضعف برشی دیوار، صفحات FRP در راستای طول دیوار موازی با آرماتورهای عرضی به‌صورت افقی نصب می‌گردد. طریقه نصب در این حالت بدین‌صورت می‌باشد که FRP در دو وجه دیوار نصب می‌گردد. نحوه عملکرد FRP بدین‌صورت می‌باشد که پس از ایجاد ترک برشی در بتن، کرنش در FRP در آن منطقه افزایش‌یافته و نیروها به FRP منتقل می‌گردد.

بررسی عددی تاثیر خصوصیات خاک بر باندهای برشی

بررسی عددی تاثیر خصوصیات خاک بر باندهای برشی

میرقاسمی علی اصغر*,رحمانی حلیا

* دانشکده مهندسی عمران، پردیس دانشکده های فنی، دانشگاه تهران


در پدیده هایی همچون گسیختگی در خاک ها، شکست در محدود باریکی از خاک متمرکز می شود که باند برشی نامیده می شود. این پدیده که در واقع یک رخداد بنیادین در خاک های دانه ای است، در چند ده اخیر طی تحقیقات آزمایشگاهی گوناگون که بسیار پر هزینه می باشند و نیز برخی مدلسازی های عددی بررسی شده است. اکثر روشهای عددی به کار گرفته شد قبلی بر مبنای تئوری های محیط های پیوسته می باشند که در آنها باندهای برشی به عنوان سطوحی در نظر گرفته می شدند، که توده های خاک به صورت اجسامی صلب بر روی آنها می لغزیدند. در این نوع تفسیر بسیاری پدیده های فیزیکی از جمله تغییراتی که در ساختمان خاک در محدود اطراف این سطح به وجود می آیند، در نظر گرفته نمی شود. در این مقاله از روش اجزای مجزا برای مدلسازی باندهای برشی استفاده شده است. از آنجایی که این روش برخی اشکالات موجود روش های آزمایشگاهی و مدلسازی بر مبنای محیط های پیوسته را بر طرف می کند، یک روش ایده آل برای به دست آوردن تنشها و کرنشها و بررسی باندهای برشی در یک محیط دانه ای هنگامی که تحت تاثیر نیروهای خارجی قرار می گیرد، می باشد. در این تحقیق با استفاده از روش اجزای مجزا و انجام یک سری آزمایش دو محوری تاثیر عوامل گوناگون از جمله انداز متوسط دانه ها، شکل دانه ها و تنش همه جانبه بر روی باندهای برشی بررسی شده است و با توجه به نتایج حاصله به نظر می رسد برخی از فاکتورهای بررسی شده از جمله قطر متوسط دانه ها و تنش همه جانبه تاثیر قابل ملاحظه ای بر خصوصیات باندهای برشی دارند.


کلید واژه: باند برشی، روش اجزای مجزا، مدلسازی عددی

بررسی رفتار غیرخطی دیوار برشی بتنی دارای بازشو به روش طراحی بر اساس سطح عملکرد

بررسی رفتار غیرخطی دیوار برشی بتنی دارای بازشو به روش طراحی بر اساس سطح عملکرد

خلاصه
یکی از انواع سیستمهای مقاوم در برابر زلزله سیستم دیوار برشی بتنی است که به دلیل عملکرد مناسب آن در زلزله های گذشته مورد توجه مهندسین قرار گرفته است.
اما برخی محدودیتهای معماری مهندس محاسب را مجبور به تعبیه بازشو در دیوارهای برشی می نماید. به ویژه در سازه های بلند دارای هسته مرکزی بتنی، پیرامون اتاق آسانسور محل مناسبی برای نصب دیوار برشی و متصل نمودن آنها در جهت عمود بر یکدیگر و ایجاد نمودن دیوار برشی بالدار می باشد اما به منظور تعبیه درب آسانسور ناچار به ایجاد بازشو در یکی از دیوارها می باشیم که این امر بر رفتار دیوار برشی تاثیرگذار خواهد بود. نسبت ابعاد بازشو و همچنین درصد آرماتور بکار رفته در دیوار از مهمترین عوامل تاثیرگذار بر رفتار غیرخطی دیوار برشی بتنی دارای بازشو می باشند که روشهای نوین طراحی براساس سطح عملکرد، امکان بررسی رفتارغیرخطی و شکل پذیری چنین سازه ای را بخوبی فراهم آورده است.
در تحقیقات گذشته از تیرهای کوپله برای مدلسازی کامپیوتری بازشوها در دیوارهای برشی استفاده شده است، این تقریب به ویژه  برای بازشوهای با ارتفاع کم خطای نسبتا زیادی در پاسخهای سازه ایجاد می نماید. لذا برای رفع این نقیصه در تحقیق حاضر دیوار برشی بتنی بصورت یک صفحه دارای سوراخ مدل گردیده و تاثیر نسبت عرض بازشو به عرض دیوار و نسبت ارتفاع بازشو به ارتفاع دیوار بر رفتار غیرخطی سازه، به ازاء درصد آرماتورهای مختلف، به روش طراحی بر اساس سطح عملکرد مورد بررسی قرار گرفته است.
مقدمه
احداث دیوار های برشی چه در ساختمانهای بلند و چه متوسط وحتی در ساختمانهای کوتاه موجب می شود که مقاومت ساختمان بطور قابل توجهی افزایش یابد و در مقایسه با ساختن قابهای خمشی اقتصادی تر خواهد بود و بهترین شیوه برای کنترل خیز جانبی ساختمانها می باشد. امروزه بخوبی می توان از دیوارهای برشی در کنار قابهای خمشی به نحوی استفاده کرد که رفتار مجموعه سازه نرم، مقاوم و شکل پذیر باشد. در غالب موارد دیوارهای برشی قادرند بیشترین سهم نیروی برش پایه را تحمل کنند که موجب افزایش چشمگیر سختی ساختمان و کاهش قابل ملاحظه خسارت به عناصر غیرسازه ای می گردند و همچنین دیوارهای برشی قادرند حتی پس از پذیرش ترکهای زیاد، بارهای ثقلی ساختمان را تحمل کنند که ستونها فاقد چنین خاصیتی هستند و در کل چنین عواملی دیوارهای برشی را قابل اطمینان تر از قابهای خمشی ساخته است.
تحقیقات نشان داده است که درصورت اجرای صحیح و آرماتورگذاری کافی، شکل پذیری مناسبی از خود نشان می دهند. در دیوارهای برشی دارای بازشو اگر دیوار در پایین ترین قسمت خود دارای یک یا چند بازشو باشد هریک از اجزاء دیوار در طرفین بازشو را پایه های دیواری و بخشی از دیوار که بین بازشوی بالایی و پایینی واقع می شود را تیر همبند یا کوپله می نامند.
Zhaoو همکاران به بررسی تاثیر ارتفاع تیر کوپله و درصد آرماتور برشی آن در آزمایشگاه پرداختند و به این نتیجه رسیدند که تیرهای کوپله با نسبت دهانه به ضخامت کمتر از 2 شبیه تیرهای عمیق رفتار می کنند و در برش دچار شکست می شوند. همچنین به این نتیجه رسیدند که تیرهایکوپله با درصد آرماتور برشی کمتر دچار گسیختگی برشی-کششی می شوند اما نمونه های با آرماتور برشی بیشتر، اغلب دچار گسیختگی لغرشی- برشی می شوند و دارای شکستی ترد هستند.
Paulay به بررسی شکل پذیری دیوارهای کوپله پرداخت و به این نتیجه رسید که دیوارهای کوپله محاسن ویژه ای دارند که عبارتند از:
- کنترل تغییر مکان بسیار عالی دارند.
- یک سیستم کوپله قوی، امکان استفاده از دیوارهای لاغر بدون به خطر انداختن حدود مجاز تغییر شکل نسبی طبفقات را فراهم می نماید.
- حدود تغییر شکلها در خلال یک پاسخ شکل پذیر، متاثر از مدهای دینامیکی بالاتر نمی باشد.
- با یک آرماتورگذاری مناسب و کافی، میرایی هیسترتیک بزرگتری نسبت به ساختمانهای سنتی با دیوار برشی از خود نشان می دهد.
صفاری و قهرمانی به این نتیجه رسیدند که افزایش ارتفاع تیر کوپله باعث افزایش مقاومت نهایی می گردد اما درصورتیکه ارتفاع تیر کوپله بیش از حدود 33 % ارتفاع طبقه گردد، تاثیر زیادی در مقاومت نهایی دیوار ندارد و شکل پذیری را نیز کاهش می دهد.
هدف از انجام این تحقیق بررسی تاثیر بازشوها و همچنین تاثیر میزان آرماتورگذاری، بر رفتار غیرخطی و سطح عملکرد دیوارهای برشی می باشد. یک ساختمان 8 طبقه با سیستم دیوار برشی دارای بازشو مورد تحلیل غیر خطی قرار گرفته و رفتار غیر ارتجاعی و سطح عملکرد آن بررسی شده است. پس از آن سازه های 4 و 8 و 12 طبقه با شرایط بارگذاری مشابه ساختمان اجرا شده و با حداقل و حداکثر آرماتور ذکر شده در آیین نامه، به منظور بررسی تاثیر میزان آرماتورگذاری بر رفتار غیرخطی و سطح عملکرد سازه ها و کنترل ارضای نیازهای آیین نامه، مورد بررسی قرار گرفته است.
در ادامه نحوه تعیین نقطه عملکرد سازه به روش ضرایب تغییر مکان بیان شده است و سپس رفتار غیر الاستیک دیوارهای برشی مورد بررسی قرار گرفته است. در نهایت کلیات طرح و مشخصات مدل های مورد استفاده در این مقاله و نتایج نهایی مربوط به هر مدل در انتها ارایه گردیده است.
تعیین نقطه ی عملکرد سازه به روش ضرایب تغییرمکان:
تحلیل استاتیکی فزاینده غیرخطی روش موثری برای ارزیابی عملکرد سازه ها در هنگام زلزله می باشد. در این روش، سازه طرح شده تحت الگوی بارگذاری جانبی مشخصی قرار می گیرد و بارهای جانبی تا رسیدن سازه به تغییر شکل نهایی به طور تدریجی افزایش می یابد. با استفاده از این روش منحنی برش پایه در برابر تغییر مکان جانبی بام سازه رسم می گردد که به آن منحنی ظرفیت سازه می گویند، در نهایت با توجه به نتایج به دست آمده از منحنی ها، ارزیابی هایی به منظور کنترل رفتار سازه در نقطه عملکرد (Performance Point) تعیین شده برای آن سازه انجام می پذیرد.
به منظور تعیین نقطه عملکرد سازه در این تحقیق از روش ضرایب تغییر مکان ذکر شده در دستورالعمل بهسازی لرزه ای ایران و دستورالعمل ATC-40 استفاده شده است. به این صورت که تغییر مکان نقطه ای روی بام به عنوان تغییر مکان هدف سازه درنظر گرفته می شود و مقدار این تغییر مکان توسط رابطه ی زیر محاسبه می گردد:
δ_t=C_0 C_1 C_2 C_3 S_a  (T_e^2)/〖4π〗^2  g
که در آن:
C0 ضریب اصلاحی برای تبدیل واکنش یک درجه آزاد به سیستم چند درجه آزاد.
 C1 ضریب اصلاحی برای مرتبط ساختن حداکثر تغییر مکان غیر ارتجاعی سیستم، با تغییرمکان به دست  آمده از طیف ارتجاعی خطی.
C2 ضریب اصلاحی جهت لحاظ نمودن تاثیر رفتار هیسترزیس در تغییر مکان طیفی حداکثر سازه .
C3 ضریب اصلاحی برای منظور کردن تاثیرات مرتبه دوم (P – Δ ) می باشند.
پس از به دست  آوردن تغییر مکان هدف، کلیه اعضا سازه باید با معیارهای ذکر شده در دستورالعملهای مقاوم سازی نظیر دستورالعمل ATC- 40و یا FEMA و یا دستورالعمل بهسازی لرزه ای ایران کنترل شوند که تا رسیدن به تغییرمکان هدف، ظرفیت اعضا از حدود بیان شده برای سطوح عملکرد مورد نظر فراتر نرفته باشند.
رفتار غیرالاستیک دیوار برشی:
تحقیقات انجام شده بر روی دیوارهای برشی بتن مسلح نشان می دهد دیوارهایی که به حد کافی و به نحو مناسب آرماتورگذاری شده اند نسبت به دیوارهای با آرماتورگذاری کمتر، ترکها را در محدوده وسیعتری از سطح خود پخش کرده اند و اغلب این ترکها بسته هستند به ویژه  هنگامی که فولادها به حد جاری شدن نرسیده باشند. همچنین مشخص شده که آرماتورگذاری پیرامون بازشوها، تاثیر مهمی بر ظرفیت دیوار برشی دارد.
دیوارهای برشی دارای بازشو نیز چنانچه به نحو مناسبی طراحی و آرماتورگذاری شده باشند، رفتار شکل پذیر مناسب و خاصیت استهلاک انرژی بالایی دارند که به همین دلیل توصیه می شود تا حد امکان از آنها در ساختمانها استفاده شود. این دیوارها در واقع مرکب از دو یا چند دیوار هستند که توسط تیرهای کوپله به یکدیگر متصل شده اند لذا باید نحوه تخریب هر دو قسمت بررسی شود. اغلب شکستهایی که در این دو قسمت، در سازه ها مشاهده شده است عبارتند از:
    شکست ناشی از شکست خود دیوارهای برشی:
در تخریبهای انجام شده در دیوارهای برشی طی زمینلرزه های گذشته مشخص شده که غالبا چهار نوع ضعف موجب چنین تخریب هایی می شوند
شکل (1) که باید در طراحی، آنها را شناسایی و تدابیر لازم جهت جلوگیری از آن اتخاذ نمود این تخریبها عبارتند از:
الف- تخریب خمشی
ب- تخریب برشی
ج- تخریب لغزندگی
د- تخریب چرخشی پایه شالوده
در تخریب خمشی، مفصل یا لولای خمیری در پای دیوار تشکیل می شود که محل حداکثر نیروی برشی نیز می باشد. منطقه اصلی مفصل خمیری در ارتفاعی است که به آن طول لولای خمیری می گویند. برای کنترل برش طول این ناحیه را معمولا بین یک تا یک و نیم برابر طول دیوار درنظر می گیرند. در تخریب ناشی از برش، ترکهای ناشی از خمش در منطقه مفصل پلاستیک در ضخامت و طول بزرگتر شده و سپس با ترکهای ناشی از کشش قطری ترکیب می شوند که نهایتا پس از چند تناوب، بتن دیگر قادر به تحمل برش نمی باشد و تمامی برش باید توسط آرماتورها تحمل شود. در تخزیب لغزندگی، دیوار در جهت افقی دچار حرکت می شود که در محل درزهای اجرایی نیز اتفاق می افتد. تخریب ناشی از چرخش شالوده موجب بلند شدن فونداسیون می شود که از قدرت استهلاک انرژی به شدت می کاهد و موجب بوجود آمدن تخریبهای دیگر در سازه نیز می شود.

شکل 1 – انواع متداول تخریب در دیوارهای برشی

2-شکست ناشی از شکست تیرهای کوپله:
در واقع مهمترین ضعف در دیوارهای برشی دارای بازشو، تیرهای کوپله هستند. این تیرها دارای طولی کوتاه و عمقی زیاد هستند و اگر ضخامت آنها کم باشد، تبدیل به تیر عمیق می شوند که رفتار مطلوبی ندارند. تیرهای کوپله معمولا از دیوارها ضعیفترند و بر اثر حرکت جانبی-خمشی دیوارها، چرخش قابل ملاحظه ای در محل اتصال دیوارها به تیرها اعمال می گردد و همین چرخش موجب تولید لنگر قابل توجه و نهایتا جاری شدن مقاطع تیرها می شود. اغلب سه نوع تخریب در تیرهای کوپله مشاهده می شود که به ترتیب  عبارتند از:
الف- تخریب خمشی
ب- شکست کششی قطری
ج- شکست قطری فشاری و کششی
 

شکل 2 – انواع تخریب در تیرهای کوپله

طراحی دیوارها باید به نحوی باشد که از تشکیل لولای خمیری (جاری شدن آرماتورها) مطمئن باشیم به نحویکه شکست قطری کششی که شکستی ترد است، نه در دیوار و نه در تیرهای کوپله رخ ندهد، و بطور کلی دیوارها به نحوی رفتار کنند که لولای خمیری ابتدا در تیرهای کوپله و سرانجام در دیوارها تشکیل شود.

کلیات طرح و مشخصات مدل های مورد استفاده:
در تحقیق حاضر از مشخصات مربوط به یک ساختمان 8 طبقه اجرا شده در شهرستان سبزوار استفاده شده است. سیستم مقاوم در برابر زلزله، دیوارهای برشی بتن آرمه بوده که در پیرامون آسانسورهای ساختمان قرار گرفته اند. به منظور تعبیه درب آسانسورها بازشوهایی منظم در دیوارهای برشی درنظر گرفته شده است. زمین محل احداث, از خاک نوعIII می باشد. ضخامت دیوار 30cm و نسبت آرماتورهای افقی و قائم ρ = 0.0088 می باشد. طول دیوار برشی 3.0m و طول بازشوها 1m ارتفاع بازشو 2.0m و ارتفاع طبقه برابر 3.0m می باشد.
مشخصات مصالح بتن: وزن مخصوص بتن 2500kg/cm3  و مقاومت 28 روزه بتن fc = 250 Kg/Cm و ضریب پواسون ν = 0.15 پارامترهای مدلسازی خطی و غیرخطی توسط روابط آیین نامه آبا و دستورالعمل بهسازی لرزه ای ایران درنظر گرفته شده است.
مشخصات مصالح فولاد: مقاومت جاری شدن فولاد  fy= 4000 Kg/Cmو مدل الاستیسیته ی فولادE=2100000 Kg/Cm2 در نظر گرفته شده است.
برای مدلسازی دیوار از نرم افزار"CSI perform-3D" استفاده شده است و در مدلسازی سختی و مقاومت مصالح، منحنی سه خطی با کاهش مقاومت نهایی بکار گرفته شده است. همچنین این نرم افزار قابلیت آن را دارد که تاثیر ترک خوردگی بتن در خمش و برش و خردشدگی آن در فشار و همچنین جاری شدن آرماتورها را نیز لحاظ می نماید.
پس از بررسی سازه اجرا شده، جهت مطالعه تاثیر میزان آرماتورگذاری بر رفتار غیرخطی و سطح عملکرد دیوارهای دارای بازشو, و کنترل تطبیق
نیازهای لرزه ای آیین نامه ایران با مقادیر آرماتور ذکر شده در آن، سازه هایی با دیوارهای 4 و 8 و 12 طبقه با بارگذاری و شرایط مشابه سازه اجرا شده،
با درصد آرماتور حداقل و حداکثر ذکر شده در آیین نامه طرح و اجرای ساختمانهای بتن آرمه ایران "آبا" مدلسازی و تحلیل گردیده است. درصدهای
نسبی آرماتورهای در نظر گرفته شده در دیوارهای برشی عبارتند از :
حداقل نسبت آرماتور قائم در دیوار برشی: ρν,min= 0.0012
حداقل نسبت آرماتورافقی در دیوار برشی: ρh,min=0.002
حداکثرنسبت آرماتور در دیوار برشی:  ρmax= 0.2
برای توزیع بار جانبی در ارتفاع سازه، از الگوی بارگذاری مثلثی ذکر شده در دستورالعمل بهسازی لرزه ای ایران استفاده شده است و به کمک تحلیل منحنی ظرفیت سازه به دست آمده است. سپس به کمک روش ضرایب تغییرمکان، تغییرمکان هدف آن ها استاتیکی فزاینده غیرخطی (push over) محاسبه و مقادیر دوران در تیر های کوپله و پای دیوار با مقادیر ذکر شده در دستورالعمل بهسازی لرزه ای ایران کنترل گشته است. همچنین جهت بررسی عملکرد کل سازه، تغییر شکل نسبی کلی طبقات با مقدار ارایه گردیده در دستورالعمل ATC-40 کنترل شده است.
نمونه اول: ساختمان 8 طبقه اجرا شده:
در این بخش به مطالعه یک نمونه از ساختمان 8 طبقه اجرا شده می پردازیم . در این ساختمان از قاب فولادی ساده جهت انتقال بار قائم استفاده شده است. سیستم مقاوم در برابر زلزله، دیوارهای برشی پیرامون آسانسور هستند که ابعاد بازشو و مشخصات مصالح آن در بالا ذکر شده است. نتایج به دست آمده نشان می دهد که در برش پایه 20.2 ton و تغییرمکان 9.4cm نخستین آرماتور کششی جاری شده و در محل بیرونی ترین تار فشاری نیز، مصالح بتنی دچار اندکی خرد شدگی شده است. در برش پایه 25.4ton و تغییرمکان 18.6cm  نخستین آرماتور فشاری، در پایه فشاری جاری شده است. این نقطه به بعد جاری شدن آرماتورهای کششی و خرد شدگی بتن فشاری بطور ناگهانی افزایش می یابد و در برش پایه ی26.4ton شکست برشی در پایه دیوار رخ می دهد و دیوار منهدم شده است(شکل 3 را ببینید) تیرهای کوپله صدمه ای ندیده اند و تنش کششی زیاد در تراز پی و تراز سقف طبقه اول، عامل اصلی تخریب دیوار و نقطه ضعف سازه می باشد. تغییرمکان هدف  δt =10.3 cmمحاسبه شده است که در این تغییرمکان، عملکرد کلی سازه و همچنین دوران کلیه تیرهای کوپله در سطح ایمنی جانی Ls قرار دارند.

 

شکل 3 – منحنی ظرفیت نمونه اول

در ادامه ی مقاله، تحقیقات انجام شده بر روی دیواهای برشی با حداقل و حداکثر آرماتور ذکر شده در آیین نامه مورد بررسی قرارمی گیرد که ضخامت دیوارها، ابعاد بازشوها، بارگذاری و مشخصات کلیه مصالح مشابه ساختمان 8 طبقه اجرا شده که در بالا ذکر گردید می باشد.

نمونه دوم: ساختمان 4 طبقه با نسبت آرماتور حداقل:
در این بخش یک ساختمان 4 طبقه با تمام ویژگیهای ساختمان 8 طبقه ذکر شده در بخش قبل در نظر گرفته شده و مورد مطالعه قرار گرفته است. نتایج حاصل نشان می دهد در برش پایه 13.8 ton و تغییر مکان 0.55 cm آرماتور طولی در کشش به حد جاری شدن رسیده است در برش پایه ی 15ton و تغییرمکان 4.44cm ترک خوردگی بتن در پایه دیوار و جاری شدن آرماتورهای کششی به طور ناگهانی افزایش یافته و تا انهدام دیوار پیش می رود (شکل 4 را ببینید) تیرهای کوپله صدمه ای ندیده اند و تنش کششی زیاد در تراز پی موجب تخریب دیوار گشته است. تغییرمکان هدف δt= 4.0cmمحاسبه شده است که در این تغییرمکان، عملکرد کلی سازه و همچنین دوران تیرهای کوپله بحرانی) تیر طبقه اول)در سطح ایمنی جانی  LSقرار دارند.
نمونه سوم: ساختمان 4 طبقه با نسبت آرماتور حداکثر:
این ساختمان همانند ساختمان نمونه دوم بوده و تنها از نسبت آرماتور حداکثر استفاده شده است. نتایج نشان می دهد که در برش پایه ی 42.3 ton و تغییرمکان 3.57cm اولین آرماتور کششی جاری شده شده است. در برش پایه 50ton و تغییرمکان 6.4cm تیرهای کوپله در طبقات اول و دوم دچار شکست برشی می شوند و منحنی ظرفیت با یک افت، تا برش پایه ی 20 ton و تغییرمکان 9.9cm که در آن تمام تیرهای کوپله دچار شکست شده اند پایین می آید و پس از آن سازه تا انهدام نهایی دیوار که به دلیل کشش زیاد در پایه دیوار رخ می دهد، مقاومت می کند(شکل 5) مقدار تغییر مکان هدف  δt =4.1 cmمی باشد که عملکرد کل سازه و دوران تیرهای کوپله در سطح ایمنی جانی LS محاسبه شد ه است.

شکل 4 – منحنی ظرفیت نمونه دوم

شکل 5 – منحنی ظرفیت نمونه سوم

 

نمونه چهارم: ساختمان 8 طبقه با نسبت آرماتور حداقل:
در این بخش همان ساختمان 8 طبقه اجرا شده با نسبت آرماتورهای حد اقل مد نظر می باشد. نتایج طیف ظرفیت نشان می دهد که در برش پایه 12.5 ton و تغییرمکان 2.0 cm آرماتور طولی در کشش به حد جاری شدن رسیده است و در برش پایه 10.5 ton و تغییر مکان 6.8 cm   ترک خوردگی بتن پایه و جاری شدن آرماتورهای کششی به طور ناگهانی افزایش یافته و تا انهدام دیوار پیش می رود (شکل 6 را ببینید) تیرهای کوپله صدمه ای ندیده اند و تنش کششی زیاد در تراز پی و تراز سقف طبقه اول موجب شکست و تخریب دیوار گشته است. تغییرمکان هدف δt = 10.0 cm محاسبه شده است که در این تغییرمکان، عملکرد کلی سازه و همچنین دوران تیرهای کوپله بحرانی در سطح ایمنی جانی LS قرار دارند.

نمونه پنجم: ساختمان 8 طبقه با نسبت آرماتور حداکثر:
این ساختمان همانند ساختمان نمونه ی سوم بوده و تنها از نسبت آرماتور حداکثر استفاده شده است. نتایج بررسی طیف ظرفیت (شکل 7 را ببینید) نشان می دهد که در برش پایه ی  30.2ton و تغییرمکان 12.3 cm اولین آرماتور کششی جاری شده شده است و اندکی خردشدگی بتن در بیرونی ترین تار فشاری رخ داده است. در برش پایه ی  38ton تغییرمکان 21.5cm تیرهای کوپله در طبقات اول، دوم، سوم و چهارم دچار شکست برشی شدند. در این نقطه یک افت در منحنی ظرفیت سازه ایجاد شده که به دلیل شکست تیرها بوده است و پس از آن منحنی به سمت بالا باز می گردد در برش پایه ی  32.7ton تغییرمکان 54.5cm  ، تمامی تیرها دچار شکست می شود و یک افت شدید در منحنی ایجاد می شود، پس از آن شاهد افزایش مقاوم هستیم که ناشی از مقاومت دیوارها است و سازه تا تخریب نهایی دیوار که به دلیل جاری شدن آرماتور کششی در پایه کششی دیوار و خرد شدگی بتن مقاومت می کند. مقدار  تغییرمکان هدف δt = 4.1 cm محاسبه شده است که عملکرد کل سازه و دوران تیرهای کوپله و پایه ها در سطح ایمنی جانی LS می باشد.

 

شکل 6 – منحنی ظرفیت نمونه ی چهارم

شکل 7 – منحنی ظرفیت نمونه ی پنجم

ششم: ساختمان 12 طبقه با نسبت آرماتور حداقل:
در این بخش یک ساختمان 12 طبقه با تمام ویژگیهای ساختمان 8 طبقه ذکر شده در بخش های قبل در نظر گرفته شده و مورد بررسی قرار گرفته است. نتایج طیف ظرفیت این ساختمان نشان می دهد در برش پایه 9.5ton و تغییر مکان 5.4cm آرماتور طولی در کشش به حد جاری شدن رسیده است و در برش پایه 10.9ton و تغییر مکان 11cm آرماتور طولی در تیرکوپله طبقه اول جاری شده است. در برش پایه ی 11.7ton و تغییر مکان 23.1cm آرماتورهای فشاری پایه جاری شده اند و خرد شدگی بتن نیز اتفاق افتاده است، از این نقطه به بعد افزایش مقاومتی در دیوار مشاهده نمی شود و خردشدگی بتن فشاری و جاری شدن آرماتورهای کششی افزایش یافته و تا انهدام دیوار پیش می رود(شکل 8 را ببینید) تیرهای کوپله محاسبه صدمه ای ندیده اند و تنش کششی زیاد در تراز پی و تراز سقف طبقه اول موجب تخریب دیوار گشته است. تغییرمکان هدف δt = 13.9 cm محاسبه شده است که در این تغییرمکان، عملکرد کلی سازه و همچنین دوران تیرهای کوپله بحرانی در سطح ایمنی جانی LS قرار دارند

نمونه هفتم: ساختمان 12 طبقه با نسبت آرماتور حداکثر:
این ساختمان همانند ساختمان نمونه پنجم بوده و تنها از نسبت آرماتور حداکثر استفاده شده است. نتایج بررسی طیف ظرفیت(شکل 9 را ببینید) نشان می دهد که در برش پایه ی 24.5ton و تغییرمکان 28.15 cm اولین آرماتور کششی جاری شده و اندکی خرد شدگی در بیرونی ترین تار فشاری بتن رخ داده است. در برش پایه ی 32 ton و تغییرمکان 55.5cmتیرهای کوپله ی طبقات اول، تا ششم، دچار شکست برشی می شوند و یک افت شدید در منحنی ظرفیت ایجاد می شود منحنی دوباره به سمت بالا باز می گردد، تا اینکه در برش پایه ی 25ton و تغییرمکان 145.6cm تمام تیرهای کوپله می شکنند و پس از آن سازه اندکی مقاومت می نماید و به دلیل کشش زیاد در پایه کششی و خرد شدگی پایه فشاری تا تخریب نهایی دیوار پیش می رود. تغییرمکان هدف δt = 17.7 cm محاسبه شده است که عملکرد کل سازه و دوران تیرهای کوپله و پایه ها در سطح ایمنی جانی LS می باشد.

 

شکل 8 – منحنی ظرفیت نمونه ی ششم

شکل 9 – منحنی ظرفیت نمونه ی هفتم

نتیجه گیری
1- تغییرمکان نسبی بام سازه با مقادیر ذکر شده در ATC-40 مقایسه و دوران تیرهای کوپله بحرانی و پایه های دیوار، با مقادیر ذکر شده در دستورالعمل بهسازی لرزه ای ایران کنترل گردید و مشخص شد که عملکرد کلی و دوران تیرهای کوپله و پایه ها در محدوده ایمنی جانی LS قرار دارند.

2- میزان آرماتور طولی بکار رفته در دیوارها به ویژه  در سازه های مرتفع، تاثیر مهمی بر مقاومت و شکل پذیری آنها دارد، بنحویکه دیوارهای با درصد آرماتور کمتر با افزایش برش پایه، سریعا دچار شکست کششی در تراز پی و طبقات پایین می شوند ولی در دیوارهای با درصد آرماتور بیشتر، پایه ها به خوبی در مقابل کشش مقاومت می کنند تا اینکه تیرهای کوپله دچار شکست می شوند.
3- افزایش بار قائم روی دیوارها موجب می شود که پایه های دیوار در هنگام زمینلرزه، دیرتر به حد جاری شدن برسند و این امر عملکرد غیرخطی دیوار را بهبود می بخشد.
4-ضعف اصلی در دیوارهایی که آرماتور طولی مناسبی دارند در تیرهای کوپله است که غالبا دچار شکست برشی- لغزشی می شوند و افزایش بیش از حد ارماتور برشی تاثیر قابل توجهی بر مقاومت برشی آنها نمی گذارد و موجب ترد شکنی نیز می شود.
5- چنانچه دیوارهای برشی دارای بازشو به نحوی طراحی شوند که تیرهای کوپله قبل از دیوارها جاری شوند، این تیرها نه تنها نقطه ضعف دیوارها نیستند بلکه در مقابل بارهای جانبی بزرگ، به منزله فیوز عمل می کنند و قبل از آنکه دیوار که وظیفه انتقال بار جانبی و قائم را دارد صدمه قابل توجهی ببیند می شکنند، که این خود موجب استهلاک انرژی زیاد و شکل پذیری بالاتر در حرکات رفت و برگشتی درطی زلزله می شود که ویژگی بسیار مطلوبی در رفتار سازه است.
مراجع
1- عباسعلی تسنیمی، رفتار و طرح لرزه ای ساختمانهای بتن مسلح، نشریه شماره ک- 344 ، مرکز تحقیقات ساختمان و مسکن، تهران، 1380
2-دستورالعمل بهسازی لرزه ای ساختمانهای موجود،پژوهشگاه بین المللی زلزله شناسی و مهندسی زلزله ، خرداد 1381
3-حامد صفاری، کامران قهرمانی، بررسی تاثیر آرایش فولادگذاری در مقاومت نهایی و شکل پذیری دیوارهای برشی کوپله مسلح، دانشگاه آزاد اسلامی واحد کرمان

4. Z.Z. Zhao, A.K.H. Kwan, X.G. He, Nonlinear finite element analysis of deep reinforced concrete coupling
beams. Engineering structures, 24 (2004) 13-25
5. Tom Paulay (2002) The displacement capacity of reinforced concrete coupled walls. Engineering structures,
24 (2002) 1165-1175.
6.Applied Technology Council,” Seismic Evaluation and retrofit of Concrete Buildings”, (ATC-40), 1996.
7. FEMA 273 (Federal Emergency Management Agency), Techniques for Seismically Rehabilitation Existing
Building, March 1997.
8. P.A. Hidalgo, R.M. Martines, An analytical model to predict the inelastic seismic behavior of shear-wall,
reinforced concrete structures. Engineering structures, 24 (2002) 85-98
9. Tjen N. Tjhin., Mark A. Aschheim, John W. Wallace , Yield displacement-based seismic design of RC wall
buildings. Engineering structures, October (2006)

چند نکته را در مورد بهسازی سازه‌های بتن آرمه با استفاده از مهاربندی فولادی

چند نکته را در مورد بهسازی سازه‌های بتن آرمه با استفاده از مهاربندی فولادی


1- ژاکت فولادی برای ستونها و تیرها، می‌بایست به ستون و تیر بتن آرمه موجود پیوستگی لازم را داشته باشد (انسجام مقطع بتن آرمه با ژاکت فولادی)


2- در محل تقاطع تیر و ستون بخصوص برای ستونهای میانی که از چهار طرف تیرهای تراز طبقه به آن منتهی شده است، نحوه انتقال نیروی می‌بایست به گونه‌ای صورت گیرد که تمرکز تنش در مقطع بتن آرمه (تیر یا ستون) ایجاد نگردد.

3- انسجام ژاکت فولادی با مقطع بتن آرمه را می‌توان با استفاده از تعبیه بولت یا کاشت میلگرد در مقطع بتنی یا رول بولت نمودن ژاکت فولادی به مقطع بتنی تامین نمود.

4- ژاکت فولادی در طول کل المانی که آنرا احاطه کرده است (تیر یا ستون) می‌بایست با استفاده از همان ابزار انتقال نیرو (بولتها) بتواند نیروی محاسبه شده نهائی خود را به مقطع بتن آرمه منتقل نماید.

5- محل اتصال مهاربندی فولادی به کنج تیر و ستون، حساس‌ترین نقطه‌ای است که می‌بایست مورد توجه ویژه قرار گرفته و مسیر انتقال نیرو از المانهای ترکیبی بتن آرمه و ژاکت فولادی به مهاربند و همچنین از مهاربند به این المانها به نحو مطلوبی بدون ایجاد تمرکز تنش در مقاطع بتن آرمه تامین گردد.

6- به علت ضعف مقاطع بتن آرمه در برش، کنترل تنشهای برشی در همین مسیر انتقال نیرو بسیار حائز اهمیت است.

7- تنشهای اتکائی بین نواحی فشاری ژاکت فولادی در ناحیه اتصال تیر به ستون با مقطع بتن آرمه می‌بایست کنترل گردد.

8- در نهایت انتقال نیروها به فونداسیون سازه می‌بایست به نحو مناسبی با رعایت تمامی مطالب فوق‌الذکر انجام شده و کفایت فونداسیون نیز می‌بایست برای نیروهای وارده در سطح عملکرد مورد نظر کنترل گردد!

بررسی تغییرات تنش اصلی میانی در حالت کرنش صفحه ای برای مصالح دانه ای

بررسی تغییرات تنش اصلی میانی در حالت کرنش صفحه ای برای مصالح دانه ای

بلوری بزاز جعفر*

* گروه عمران، دانشکده مهندسی، دانشگاه فردوسی مشهد


پژوهش حاضر تغییرات تنش اصلی میانی، ?2، را در حالت کرنش صفحه ای (?2=0) که در سازه های خاکی نظیر دیوارهای حایل، سدهای خاکی و پی های نواری اتفاق می افتد، مورد بررسی قرار می دهد. به این منظور آزمایش هایی بر روی ماسه متراکم و ماسه سست با استفاده از دستگاه برش دو محوری که قادر به شبیه سازی کرنش صفحه ای و نیز اندازه گیری تغییرات ?2 در حین آزمایش می باشد، انجام داده شد. نتایج آزمایش ها نشان دهنده این نکته اساسی است که اگرچه تغییرات تنش – کرنش و نیز نسبت تنش در گسیختگی مستقل از مقدار اولیه ?2 است، اما تغییرات ضریب "b" که بیانگر موقعیت نسبی تنش اصلی میانی نسبت به دو تنش اصلی دیگر می باشد به مقدار اولیه ?2 وابسته است. این موضوع نشان می دهد که اگر مقدار اولیه ?2 ساختار ناهمسانگرد جهت دار در نمونه ایجاد نماید، این ساختار نقشی در رفتار تنش کرنش نمونه بازی نمی کند. همچنین، در این تحقیق روابط حاکم بر تنش – کرنش و نیز رابطه بین تنش ها در حالت کرنش صفحه ای که توسط پژوهشگران گوناگون ارایه گردیده است، مورد بررسی قرار گرفته و روابطی جدید که با دقت بیشتری می تواند رفتار تنش – کرنش و تغییرات حجمی مواد دانه ای را شبیه سازی نماید، پیشنهاد شده است.


کلید واژه: ماسه، تنش اصلی میانی، کرنش صفحه ای، برش دو محوری، ضریب "b"

بررسی تحولات کالبدی شهر در عصر فن آوری اطلاعات

 بررسی تحولات کالبدی شهر در عصر فن آوری اطلاعات

نویسنده / نویسندگان  : مهندس نسیم ربیعی – دکتر محمد رضا بمانیان

چکیده :

فن آوری اطلاعات و ارتباطات به عنوان عمده ترین محور تحول و توسعه هزاره سوم مطرح شده است . در این عرصه شهر نیز به واسطه تحول مفهوم فضای شهری و ظهور زیر ساخت نوین فن آوری اطلاعات و ارتباطات متحول می شود .

اهمیت دستاورد های عصر فن آوری اطلاعات و ارتباطات بسیار فراتر از وسیله آن ( اینترنت‚ GPSو... ) است . تکنولوژی IT  این امکان را فراهم می کند که شخص توامان در هر دو بعد واقعیت و مجاز حضور داشته باشد و فراتر از حدود فضائی – زمانی محل استقرار خود به درک فضا نائل شود . از این رو ماهیت فضای شهری که به دو عامل محیط ( فیزیکی و غیر فیزیکی ) و فرهنگ ( مجموعه دستاورد های مادی و غیر مادی یک جامعه ) بستگی دارد ‚ به واسطه تکنولوژی جدید متحول خواهد شد .

از سوی دیگر شکل شهر ‚ عملکرد ‚ ترکیب و پراکنش فعالیت ها همواره به شدت تحت تاثیر قابلیت های شبکه زیر ساخت آن بوده است . بنابر این همانطور که انقلاب صنعتی موجب تحولات اساسی در شهر و بافت آن شد ‚ زیر ساخت فن آوری اطلاعات و ارتباطات نیز موجب تحولات گسترده ای در کالبد شهر می شود .

با توجه به عمق و گستره این تحولات ‚ ضروری است که به هدایت این جریان از طریق شناخت قابلیت های جدید و بررسی تحولات کالبدی شهر تحت تاثیر این فن آوری نوین بپردازیم. زیرا آنچه موجب نگرانی های موجود در خصوص اثرات سوء تکنولوژی جدید شده است ‚ ناشی از تاثیرات برنامه ریزی نشده ایست که در تقابل فضای مجازی و فضای واقعی روی می دهد .

در این نوشتار با پرهیز از نگرش انتزاعی به مبحث فن آوری اطلاعات و ارتباطات ‚ تاثیرات آن را بر فضای شهری ‚ کالبد و سیمای شهر بررسی کرده و در پایان تعریف جدیدی از طراحی شهری در عصر فن آوری اطلاعات و ارتباطات ارائه می شود .

مقدمه :

ما به عرصه تکنولوژیکی – فرهنگی جدیدی وارد شده ایم که مبانی فکریمان درباره فضا و فضای شهری ( جائی که در آن زندگی می کنیم ) به واسطه حضور رشد یابنده فن آوری اطلاعات و ارتباطات در زندگی روزمره به چالش فرا خوانده می شود . این واقعیت که مردم اوقات بیشتری را در مقابل صفحه مونیتور کامپیوتر صرف می کنند ‚ آنها را نسبت به این موضوع آگاه نموده است که در واقع فضای کارشان در محدوده کامپیوتر و متعلقاتش شکل گرفته است . بدین ترتیب به تدریج فضای معماری و شهر سازی ‚ در جهت انطباق با فعالیت های نوین و تامین دسترسی به اینترنت تغییر می کند .

تکنولوژی این امکان را فراهم می کند که شخص توامان در هر دو بعد واقعیت و مجاز سیر کند . به عنوان مثال ابزاری که مجهز به تکنولوژی GPS و اینترنت بی سیم است ‚ در هر فضای شهری ‚ اطلاعات فنی و تصویری وابسته به آن فضا را ارائه می کند و کاربر می تواند فراتر از محدوده استقرار فیزیکی خود ‚ فضا را درک کند .

تکنولوژی جدید تا آنجا بر حوزه اندیشه کاربران نفوذ کرده که واسطه شناخت و تجربه فضای زندگی واقعی گردیده و کاربر با اطلاعات و تصاویر آنالیز شده به شناختی نه چندان خلاقانه و مستقل از محیط  نائل می گردد . " بنابر این اینترنت اقدام به دگرگون کردن روش مشاهده و درک فضائی ما نموده است . "(4)

از آنجا که فضا و تصور ما از آن وابسته به مفهوم حضور ( Presence) است . Ditton & Lombord( 1997)  معتقد بودند که تکنولوژی های متفاوت ‚ تجربیات فضائی و حضور متفاوتی را موجب می شوند . این توجه به تحول فضائی در آثار نویسندگان متقدم دیگر چون Barbatsis   (1999) نیز مشاهده می شود ‚ آنجا که می گوید : " فضا به عنوان استعاره ای از ذهنیت ما ‚ خواه نا خواه در قلمرو دنیای دیجیتالی تغییر می کند . "(17)

بنابر این تکنولوژی فن آوری اطلاعات با ایجاد نگرشی نو و زندگی جدید ‚ فضای نوینی را بوجود می آورد که حاصل تقابل ایده های سنتی و فضای واقعی با امکانات تکنولوژیک جدید و فضای مجازی ( سایبر ) است . فضائی ترکیبی که از آن با عنوان فضای سایبرنتیک (Sybernatic) یاد می شود .

از سوی دیگر امکانات این فن آوری نوین ‚ آن را به زیر ساخت جدیدی برای شهر آینده تبدیل می کند . زیر ساختی که ضمن افزایش قابلیت های محیط شهری و تعریف عملکرد های نوین ‚ کالبد و سیمای شهر را نیز دگرگون خواهد کرد .

در ادبیات شهر سازی دهه های اخیر ‚ تاثیر متقابل شهر سازی و فن آوری اطلاعات تحت عناوینی چون : شهر دیجیتالی       Digital city) ) ‚ همتای مجازی شهر واقعی ( Parallel city ) و  Recombinant planning ) که موید ترکیب ICT و برنامه ریزی و مدیریت شهری سنتی است )‚ بررسی شده است .

در این نوشتار با هدف شناخت و استفاده بهینه از تاثیرات تکنولوژی فن آوری ارتباطات و اطلاعات بر عرصه شهر سازی ‚ به بررسی تحولات کالبدی شهر در سه بعد فضای شهری ‚ کالبد و سیمای شهری می پردازیم :

در بخش اول برای شناسائی تحولات فضای شهری در عصر فن آوری اطلاعات ‚ ابتدا با کندوکاوی در ماهیت فضای شهری آینده ( فضای شهری سایبرنتیک ) ‚ به بررسی تطبیقی سلسله مراتب و تسلسل فضائی شهر سنتی و شهر دیجیتالی می پردازیم . سپس تحولات انواع فضای شهری ( خیابان و میدان ) بررسی می شود .

در بخش دوم با در نظر گرفتن فن آوری اطلاعات به عنوان زیر ساخت جدید شهری ‚ به بررسی تاثیر آن بر کالبد و سیمای شهری می پردازیم .

بخش اول :

بررسی تحولات فضای شهری در عصر فن آوری اطلاعات :

§                فضای سایبر و فضای سایبرنتیک :

" فضای دیجیتالی (سایبر) یک فضای برهانی – استدلالی است . " Mitra " آنجا که بازشناسی اجزاء فضا , بوسیله نوشتار و المان های تصویری قراردادی میسر می گردد . " (4) فضای سایبر فاقد مرزهای جغرافیائی – سیاسی است‚ اما این بدان معنی نیست که حدود و قیود مشخصی ندارد ; قیود و مرزهای فضای سایبر , به صورت اسم رمزها و ورودیه ها هستند که دسترسی به سایت ها را کنترل می کنند . زیرساخت فضای سایبر , تکنولوژی است . آنچه Steve Jones  از آن با عنوان Infostructure "   " یاد می کند (9) .

در خصوص تفاوت فضای سایبر که ناظر از طریق مونیتور کامپیوتر با آن ارتباط بر قرار می کند و فضای واقعی , با الهام از مقایسه معماری و سینما که آیزنشتاین در اواخر دهه 1930 بیان نموده , می توان چنین گفت : در مونیتوراثرات و برداشت های متضاد از جلوی ناظر می گذرند  ولی در فضای شهر واقعی , ناظر در داخل مجموعه ای از پدیده هائی که در معرض دید گذاشته شده اند , حرکت می کند و با حواس پنجگانه اش , آنها را با نظامی مبتنی بر ساختار ذهنی از پیش نظام یافته خود درک می کند .

Heim می گوید : " واقعیت مجازی ایده آل و فضای سایبر باید توانائی این را داشته باشد که کاربر را به فراسوی واقعیت دنیای واقعی ببرد . " در نتیجه " فضای واقعی به پس زمینه رانده می شود و مجاز اهمیت می یابد . " (4) حال آنکه تعاملات انسانی , همدردی ها و گفتگوی چهره به چهره  نیاز های انسانی هستند که فقط در دنیای حقیقی حاصل می گردند .

به طور خلاصه می توان گفت : فضای سایبر و فضای واقعی دو روی یک سکه هستند که حضور یکی لاجرم به ضعف دیگری – با همه پیامد هایش – می انجامد .

اما فضای شهر دیجیتالی-  محصول تکامل یافته رابطه متقابل فضای سایبر و فضای واقعی – یک فضای سایبرنتیک است نه سایبر . " تقابل بین فضای واقعی و سایبر امکان خلق یک فضای ترکیبی جدیدی را بوجود می آورد که واجد خصوصیات خاص خود است و ما از آن با عنوان فضای سایبرنتیک یاد می کنیم . " (4)

فضای سایبرنتیک در عین واقع گرائی ( خصلت فضای واقعی ) به علت فقدان محدودیت ها و قیود فضای واقعی , قدرتمند تر است .

 بر درک فضای سایبرنتیک , نگرش سیستمی حاکم است  و باید کلیت سیستم با هم در نظر گرفته شود ; در این رابطه Weiner توجه ما را به ایده بازخورد و اینکه چطور یک جزء سیستم بر کلیت فضای سایبرنتیک تاثیر خواهد گذاشت , جلب می کند .

§                فضای شهری سایبرنتیک :

" رویکرد های مختلف به فضای شهری , تاکیدات متفاوتی دارند که به آنها امکان می دهد یکی از جنبه های متعدد پدیده ای چند وجهی را بکاوند . " (17) تاکید این نوشتار بر بعد کالبدی فضای شهری و تحولات آن در عصر حاضر می باشد .

ماهیت فضای شهری به دو عامل , محیط ( فیزیکی و غیر فیزیکی ) و فرهنگ ( مجموعه دستاوردهای مادی و غیر مادی یک جامعه ) بستگی دارد که هر دو به واسطه تکنولوژی جدید , متحول می شوند .

Decertive می گوید : " فضا ها اکثرا به طریقی که از آنها استفاده می شود , خلق می شوند . " بنابر این زیر ساخت IT و تکنولوژی دیجیتالی با ایجاد قابلیت ها , نیازها و فعالیت های جدید چهره شهر را دگرگون خواهند کرد . بر این اساس تعریف فضای شهری به این صورت تغییر می کند : فضای شهری بخسی از فضای باز فیزیکی عمومی و فضای سایبرنتیک قابل دسترس شهر است که محل تعاملات اجتماعی گردد .

§                 بررسی تطبیقی سلسله مراتب و تسلسل فضائی شهر سنتی و شهر دیجیتالی :

سلسله مراتب فضائی شامل : 1-  فضای باز ‚ نیمه بسته و بسته 2- فضای عمومی ‚ نیمه خصوصی و خصوصی است .

1-             فضای باز و بسته :

رابطه متقابل فضای پر و خالی ( فضای باز و بسته – توده و فضا ) به سامانه شهر ماهیت کالبدی می بخشد . صرفنظر از روند تاریخی که در برهه هائی از تکامل اندیشه های معماری و شهر سازی , فضا بر توده یا برعکس ارجحیت می یابد ( تاکیدات متضاد مدرنیست ها و پست مدرن ها بر فضا و توده ) ; ایندو هم ارزشند و تنها به منظور تسهیل در امر طراحی به این صورت تفکیک شده اند . آنچه در شهر فیزیکی به عنوان فضای باز و بسته یا توده و فضا بکار می رود را می توان معادل فضای قابل دسترس و غیر قابل دسترس فضای سایبرنتیک دانست .

2-             فضای عمومی ‚ نیمه خصوصی و خصوصی :

فضای عمومی و خصوصی شهر فیزیکی با حرایم , مرزها و قلمروهای فضائی متکی بر حدود مالکیت و موانع فیزیکی – کالبدی مشخص می شود . اما در فضای سایبر , این حرائم و قلمرو ها مربوط به حوزه فعالیت هر فضا و چگونگی دسترسی به آن است . در فضای سایبر سلسله مراتب دسترسی اگرچه از الگوی متفاوتی پیروی می کند , ولی مشابه سلسله مراتب فضای شهری فیزیکی به سه دسته عمومی , نیمه عمومی و خصوصی تقسیم می شود . ( به عنوان مثال بعضی از سایت ها خصوصی هستند و برای ورود کد اختصاصی می خواهند , بعضی نیمه عمومی هستند که با دعوتنامه و کد ورود وارد می شوند و بعضی عمومی و در دسترس عامه هستند )

تسلسل فضائی متکی بر تجربه فضا در زمان می باشد , که در هر دو فضای شهری واقعی و دیجیتالی – ولی به دو شیوه مختلف – قابل درک است .( در فضای دیجیتالی درک تسلسل فضائی به واسطه مشاهده تصاویر و برداشت های القا شده از طریق مونیتور صورت می گیرد . )

§                 انواع فضا های شهری :

با تغییر سیستم زندگی و ساختار شهر , فضای شهری نیز دگرگون خواهد شد ; در اینجا تحولات آینده " دو عنصر بنیادین فضای شهری : خیابان و میدان " Krier  بررسی می شود .

1-             خیابان :

-                 فن آوری نوین مرز بین فضای عمومی و خصوصی را محو کرده , به طوریکه آثار هر یک از این دو فضا را می توان در دیگری جستجو کرد .

-                 جداره های شهری از وضعیت صلب فعلی به شکلی نفوذ پذیر و منعطف در می آیند . ( 10 )

-                 نشانه های شهری , تابلو ها و مبلمان شهری متحول می شوند :

نشانه های شهری غیر کالبدی به سیستم شهر اضافه می شوند .

 راهیابی از طریق GPS نهایتا به حذف تابلو های شهری ثابت می انجامد .

   مبلمان شهری مجهز به سیستم دیجیتالی می گردند .

-                 با توجه به سیستم تجارت الکترونیک , مغازه ها کوچک تر می شوند .

-         با کاهش تقاضای سفر شهری و نیز امکانات حمل و نقل عمومی مناسب تر , خیابان بار دیگر – بعد از انقلاب صنعتی و عصر ماشین – به قلمرو پیاده می پیوندد .

-         خیابان فضائی زنده , متغیر با قابلیت اطلاع رسانی – در بعد محلی و فرا محلی – می گردد . ( تابلو های دیجیتالی که جداره شهری خیابان را شکل می دهند , ضمن ایجاد تنوع برای اطلاع رسانی و تبلیغات , به عنوان نشانه ها و علائم شهری نیز به کار می روند . )

-                 کنترل ترافیک و پارکینگ های هوشمند

-                 افزایش امنیت  ناشی از نظارت دیجیتالی مستمر

2-             میدان :

-         بدلیل حذف یا تغییر بسیاری از کاربری های امروزی , تغییر ناحیه بندی های شهری و اختلاط کاربری ها , شکل شهر به شدت گذشته , مقید به شبکه حمل و نقل نخواهد بود . و عملکرد اجتماعی – نمادین میدان ارجحیت می یابد .

-         جداره های شهری ( اعم از میدان یا خیابان ) به صورت پوششی از تصاویر دیجیتالی – جهت اطلاع رسانی , تبلیغ یا خلق نماهای شهری قابل تغییر – خواهند بود . در نتیجه فضای میدان یک فضای سایبرنتیک متشکل از ابعاد کالبدی و سایبر خواهد بود که قابلیت حضور همزمان در فضا ها و زمان های مختلف را فراهم می کند .

-                 فضا های عمومی شهر عرصه تحمیل داده های بصری – اطلاعاتی می گردند . ( از طریق بیان هنری – دیجیتالی جداره های شهری )

-                 کیفیات فضائی جدید بر معیار های زیبائی شناسی تاثیر خواهند گذاشت .

-         میدان به فضائی جهت ملاقات و بهره مندی از تجهیزات دیجیتالی تبدیل می شود . ( فضائی که تعاملات اجتماعی در دو بعد محلی و جهانی – توامان – بوقوع می پیوندد .)

جدول شماره  1- تحولات فضای شهری در عصر فن آوری اطلاعات ‚ ماخذ : نگارندگان

تحولات فضای شهری	ماهیت فضای شهری	بخشی از فضای باز فیزیکی عمومی و فضای سایبرنتیک قابل دسترس شهر که محل تعاملات اجتماعی باشد .
	سلسله مراتب	فضای باز و بسته		فضای واقعی : معادل فضای پر و خالی ( توده و فضا )
				فضای سایبر : معادل فضای قابل دسترس و غیر قابل دسترس
		فضای عمومی و خصوصی		فضای واقعی : بستگی به حدود مالکیت  و نحوه دسترسی دارد .
				فضای سایبر : بستگی به حوزه فعالیت فضا و نحوه دسترسی دارد .
	تسلسل فضائی :( متکی بر تجربه فضا در زمان و قابل درک  در هر دو فضای شهری واقعی و دیجیتالی – ولی به دو شیوه مختلف )			فضای واقعی : آهنگ حرکت در فضا ( زمان ) در اختیار ناظر است ولی ترتیب کالبدی - فضائی حاصل  کار طراح است .
				فضای سایبر : تسلسل فضائی به واسطه ترتیب و سرعت  ارائه داده ها از طریق مونیتور قابل درک است . ( زمان در اختیار طراح است )
	انواع فضا های شهری	میدان	-                  عملکرد اجتماعی – نمادین میدان ارجحیت می یابد . -            جداره های شهری  به صورت پوششی از تصاویر دیجیتالی  می شوند  و فضای میدان یک فضای سایبرنتیک متشکل از ابعاد کالبدی و سایبر خواهد بود که قابلیت حضور همزمان در فضا ها و زمان های مختلف را فراهم می کند . -                  فضا های عمومی شهر عرصه تحمیل داده های بصری – اطلاعاتی می گردند . -                  کیفیات فضائی جدید بر معیار های زیبائی شناسی تاثیر خواهند گذاشت . -                  میدان به فضائی جهت ملاقات و بهره مندی از تجهیزات دیجیتالی تبدیل می شود .
		خیابان	-                  محو شدن مرز بین فضای عمومی و خصوصی -                  جداره های شهری از وضعیت صلب فعلی به شکلی نفوذ پذیر و منعطف در می آیند . -        نشانه های شهری غیر کالبدی به سیستم شهر اضافه می شوند -        راهیابی از طریق GPS نهایتا به حذف تابلو های شهری ثابت می انجامد . -        مبلمان شهری مجهز به سیستم دیجیتالی می گردند . -         با توجه به سیستم تجارت الکترونیک , مغازه ها کوچک تر می شوند . -                  خیابان بار دیگر – بعد از انقلاب صنعتی و عصر ماشین – به قلمرو پیاده می پیوندد . -                  خیابان فضائی زنده , متغیر با قابلیت اطلاع رسانی – در بعد محلی و فرا محلی – می گردد -                  -کنترل ترافیک و پارکینگ های هوشمند -                  افزایش امنیت  ناشی از نظارت دیجیتالی مستمر

بخش دوم : فن آوری اطلاعات زیر ساخت جدید شهری :

با توجه به نقش شبکه های زیر ساخت قبلی – مثل شبکه تامین آب , خطوط راه آهن و ... در شکل دهی به ساختار و الگوی بافت شهر-  و توجه به این مهم که معمولا معرفی یک زیر ساخت جدید موجب تغییر بنیادین در شهر و روند توسعه آن می گردد ; (5) تاثیر این زیر ساخت جدید – High speed digital telecommunication یا آنچه Steve Jones  از آن با عنوان Infrastructure یاد می کند – حداقل به اندازه تاثیر انقلابی زیر ساخت های قدیمی خواهد بود .

 به طور کلی زیر ساخت های شهری از دو طریق بر شهر تاثیر می گذارند :

1- قابلیت های محیط را افزایش می دهند : زیر ساخت های شهری نوین موجب ارتقاء کیفیت زندگی , ارتباطات , تامین اطلاعات , بهبود مشارکت , توسعه اقتصادی و تحول فضای شهری می شود . 2-  فعالیت ها را حمایت می کنند : رابطه کاربری و کالبد در دوره های مختلف تاریخی تغییر کرده است . زیر ساخت جدید تکنولوژی ارتباطات که بر بستر شهر مدرن – با ایده پیروی کالبد از فعالیت – شکل گرفته است , ایده آرمانی مدرنیسم را محقق می کند . شهر آینده به واسطه انقلابی که در نوع و نحوه ارائه خدمات شهری رخ داده است , تاکیدش بر فعالیت است نه کالبد .

 آقای دکتر جلالی زیر ساخت الکترونیک را در سه بخش شرح می دهند : (18) 1- زندگی الکترونیک (e- life) : آموزش , تفریح , ارتباطات و تراکنش الکترونیک 2- سازمان الکترونیک (e-organization) : تجارت , خدمات , سیستم برنامه ریزی منابع و مدیریت روابط الکترونیک 3- دولت الکترونیک (e- governance) : حکومت , مدیریت , دولت الکترونیک و چالش های بین المللی

بنابر این بافت شهر و فضای شهری آینده در جهت انطباق با این سه حوزه عمده فعالیتی سامان خواهد یافت .

جدول شماره  2- زیر ساخت جدید  ( فن آوری اطلاعات )‚ ماخذ : نگارندگان

زیر ساخت جدید  ( فن آوری اطلاعات )	1- قابلیت های محیط را افزایش می دهد :	ارتباطات
		اطلاعات
		مشارکت
		توسعه اقتصادی
		توسعه اجتماعی
		تحول مفهوم فضا و فضای شهری
	2- فعالیت ها را حمایت می کند :	زندگی الکترونیک	آموزش الکترونیک
			تفریح الکترونیک
			ارتباطات الکترونیک
			تراکنش الکترونیک
		سازمان الکترونیک	تجارت الکترونیک
			خدمات الکترونیک
			سیستم برنامه ریزی منابع و مدیریت روابط
		دولت الکترونیک	حکومت الکترونیک
			مدیریت الکترونیک
			دولت الکترونیک
			چالش های بین المللی

بررسی تحولات کالبدی شهر در عصر فن آوری اطلاعات :

درزیر پاره ای از عمده تاثیرات زیر ساخت فن آوری اطلاعات بر کالبد شهری ارائه می شو د:

-        قلیل سفر های روزانه – به واسطه تغییر در نحوه ارائه خدمات شهری , ترکیب محل کار و زندگی , امکانات نوین ارتباطات و حمل و نقل عمومی – موجب می گردد که نقش راه و شبکه حمل و نقل کم رنگ شده و شکل شهر تا حدی از قید سبکه حمل و نقل رها شود .

-                 با توجه به " رابطه تنگاتنگ ارتباطات و حمل و نقل " (9) و اهداف توسعه پایدار , شهر آینده شهر پیاده خواهد بود .

-         حداکثر اختلاط در کاربری ها را شاهد خواهیم بود . تا آنجا که فضای کار و سکونت ادغام می شوند و بسیاری از کاربری های فعلی حذف یا تقلیل می یابند .

-         بلاک های شهری عظیم مدرنیستی – مجموعه های خدماتی , اداری , تجاری و ... – به واسطه تغییر عملکردی آنها تقلیل می یابند و کلا نقشه کاربری زمین شهر متحول می شود .

-         حوزه بندی های اجتماعی – اقتصادی شهر قدیم به تدریج شکسته شده و زمینه برای تحقق آرمان شهر سازان خردگرای متقدم یعنی مالکیت عمومی زمین شهری فراهم می گردد . ( چون به تدریج با کاهش اهمیت کالبد در برابر فعالیت , زمین دیگر یک کالای سرمایه ای نخواهد بود . ) این مهم انقلابی در زمینه تحقق پذیری طرح های شهری و مدیریت شهری به حساب می آید .

-         جهانی شدن و زیر ساخت جدید شهری بر الگوی سکونت و واحد های همسایگی تاثیر می گذارند : 1- امکان ساخت خانه های ییلاقی منفرد و منزوی در طبیعت , مجهز به تکنولوژی ارتباطات , فراهم می شود . 2- " به واسطه تکه تکه شدن و ترکیب مجدد ساختار شهر , امکان ساخت الگوی واحد همسایگی مطلوب که در شهر صنعتی مخدوش شده بود , فراهم می گردد . " (5) در واقع آرمان شهر سازی جدید New Urbanism در خصوص واحد های همسایگی و تاکید بر دسترسی پیاده با تحولات آینده جامه عمل می پوشد .

-         منطقه بندی Zoning شهر مدرن و مشکلات آن ( عدم توزیع هماهنگ فعالیت شهری در بعد زمانی : مناطق اداری , تجاری که در شب فعالیت و زندگی خود را از دست می دهند , افزایش سفر های شهری و .. ) , به واسطه ادغام کاربری ها و تغییر الگوی فعالیت شهر , به تدریج دگرگون می شود .

-                 مفهوم دسترسی در شهر آینده به چالش کشیده می شود :

الگوی دسترسی به عنوان یکی از راههای کنترل فضای عمومی , در دو بعد فضای شهری فیزیکی و دیجیتالی مطرح می شود , " دسترسی یکی از مهمترین موضوعات مشترک بین شهرسازی و اینترنت است . " (9) میزان دسترسی جامعه به شبکه اینترنت از شاخص های توسعه اجتماعات مدرن محسوب می شود .   Firmino فضا های شهری را بر اساس نحوه دسترسی به شبکه اینترنت به 3 دسته تقسیم می کند : (3)

1- Non- Plugged  : مکان هائی که از زیر ساخت ارتباطی نوین کاملا بی بهره اند .

2- Adaptive  ( فضا های انطباق یافته ) : فضا های سنتی که برای پذیرش تکنولوژی جدید تغییر شکل یافته اند . این انطباق , به صورت کامل یا نسبی ( ترکیب و انطباق بخشی از فضا ) است .

3-       Transformation  ( فضا های تغییر شکل یافته ودگرگون شده ) : فضا های جدیدی هستند که مشخصا برای تامین دسترسی به تکنولوژی جدید و به عنوان یک درگاه ورود به فضای سایبر طراحی شده اند . ( زیر ساخت فیزیکی پشتیبان شهر دیجیتالی )                                             

جدول شماره  3- مقایسه تطبیقی دسترسی در شهر واقعی و شهر دیجیتالی ‚ ماخذ : نگارندگان

دسترسی	در شهر واقعی	میزان دسترسی به فضای واقعی	دسترسی عام	فضای عمومی
			دسترسی نسبی	فضای نیمه عمومی – نیمه خصوصی
			دسترسی خاص	فضای خصوصی
		میزان دسترسی به فضای سایبر		فضا های غیر متصل به شبکه اینترنت
				فضا های انطباق یافته
				فضا های تغییر شکل یافته
	درشهر دیجیتالی	میزان دسترسی به فضای سایبر ( شاخص توسعه جوامع )	دسترسی عام	فضای عمومی
			دسترسی نسبی	فضای نیمه عمومی – نیمه خصوصی
			دسترسی خاص	فضای خصوصی
		میزان دسترسی به فضای واقعی	فضای سایبر زمینی (Grounded )	دسترسی محدود ( یک سویه ) : فضای سایبر به عنوان الگوی شبیه سازی شده از فضای واقعی
				دسترسی متقابل : شخص هم زمان به هر دو فضای سایبر و واقعی دسترسی دارد یعنی حضور او در فضای ترکیبی سایبرنتیک تحقق می یابد .
			فضای سایبر غیر زمینی ( Non Grounded )	عدم دسترسی : مناطقی که به اینترنت و دستگاههای دیجیتالی ورودی فضای سایبر دسترسی ندارند .

-         در شهر صنعتی بافت شهری درشت دانه است . تغییر نوع فعالیت و ایجاد حوزه های ترکیبی کاربری شهری , موجب کوچک شدن قطعات بافت می شود . به عنوان مثال فعالیت های تجاری , بسته به نوع کالا و سطح توزیع آن ( در سطح محله , شهر , منطقه یا ملی ) از حالت متمرکز در می آیند . فروش کالاهای کوچک , پر ارزش و فاسد نشدنی مثل کتاب محدود به فروشگاه ها نخواهد بود و انبار ها و مراکز توزیع آن ( سیستم پست هوشمند ) در سطح شهر پراکنده می شود . در نتیجه سطح زیر بنای واحد های تجاری کاهش می یابد . از طرفی با ادغام کاربری ها و سیستم های مدیریت و خدمات الکترونیکی , ارتباطات چهره به چهره و فضای اداری مورد نیاز آن نیز به طور مشهودی تقلیل می یابد .

-         تاثیر شبکه زیر ساخت دیجیتالی نه تمرکز زدائی است و نه تمرکز گرائی . بلکه پروسه پیچیده ای از تلاشی و ترکیب مجدد بافت شهری است ( شبیه یک واکنش شیمیائی که بعضی از اتصالات شکسته , بعضی حفظ و بعضی از نو ساخته می شوند    ( 5) ولی در هر حال این زیر ساخت نوین امکان ایجاد شهر فشرده – به عنوان یکی از راهکار های توسعه پایدار ( 20 )– را میسر می نماید .

بررسی تحولات سیمای شهر در عصر فن آوری اطلاعات :

خوانائی فضای شهری ( Legebility ) که با 5 عامل راه ‚ لبه ‚ گره ‚ نشانه و محله تحلیل می شود ‚ با تغییر تعاریف این عوامل در شهر آینده دستخوش تغییرات عمده ای خواهد شد :

راه : به جای آن واژه " دسترسی " که جامع معانی " راه " و سایر طرق دسترسی فضائی است , برگزیده می شود  . نحوه دسترسی یه فضای کالبدی یا اطلاعاتی و وضوح پروسه حرکت فضائی تضمین کننده خوانائی فضای شهر آینده خواهد بود .

لبه : مرز های محلات و خیابان های شهری به صورتی محو و نفوذ پذیر خواهند شد به طوریکه آثری از هر فضا در فضای دیگر نیز وجود خواهد داشت . همین اتفاق در فضای سایبر هم می افتد یعنی خطوط صریحی برای تفکیک حوزه فعالیت سایت ها وجود ندارد بلکه فعالیت هر کدام طیفی را در بر می گیرد که بسته به موضوع در هر فضا پررنگ یا محو می شود .

گره : کانون های تمرکزی که حاصل تقاطع جریان های دسترسی مختلف یا همپوشانی حوزه فعالیت های هر فضا صورت می گیرد .

نشانه : نشانه شهری به عنوان عاملی برای تسهیل جهت یابی , پیدا کردن مقیاس و هویت بخشی می تواند به صورت غیر فیزیکی ( دیجیتالی ) هم باشد . نشانه عاملی است که به درک فضای شهری ( که فضائی رابطه ای و نسبی است ) کمک می کند . از این رو در فضای شهری پویای آینده , نشانه های شهری نیز از وضعیت صلب و ایستای خود در آمده و ضمن اینکه به حرکت در مقیاس شهر سمت و سو می دهند خود نیز با کل مجموعه شهری در آهنگی کند تر, حرکت می کنند .

محله : در ساختار نوین , محله مکان تعاملات اجتماعی رو در رو – در عین بهره مندی از ارتباطات فرا محلی – را فراهم می کند . با توجه به تضعیف مولفه های اقتصادی – طبقاتی درشهر های آینده ( با توجه به موضوع مالکیت عمومی زمین), امکان استقرار خرده فرهنگ های همسان در واحد های همسایگی مجزا و در نتیجه ارتقا هویت اجتماعی - کالبدی محلات تامین می شود .

-         امکان تقویت سیستم حمل و نقل عمومی -  که یکی از راهکار های توسعه پایدار است – با تغییر در مفهوم دسترسی , تغییر خیابان های شهری , کاهش تردد وسایل نقلیه و تغییر فعالیت های شهری , عملی می گردد .

-         مشارکت گرچه هدف اولیه ساخت شهر دیجیتالی اولیه ( شهر دیجیتالی آمستردام ) بود ; ولی عملا در جنب سایر توانمندی های فضای نوین اهمیت اولیه خود را از دست داد . زیر ساخت دیجیتالی شهر - با توجه به " نقش شبیه سازی کامپیوتری بخصوص در برنامه ریزی مشارکتی " (7) , امکان ایجاد ارتباط دو سویه  و اطلاع رسانی فعال - در کلیه مراحل برنامه ریزی و طراحی پروژه  , مشارکت فعال مردم را فراهم می کند .

جدول شماره  4- تحولات کالبدی شهر به واسطه زیر ساخت فن آوری اطلاعات ‚ ماخذ : نگارندگان

 

1- تغییر در نحوه ارائه خدمات شهری	تقلیل سطح زیر بنای مورد نیاز کاربری ها	کوچک شدن بلاک های شهری	بافت شهر آینده دانه بندی کوچک تری خواهد داشت
		تغییر نقشه کاربری زمین
2- تغییر در منطقه بندی شهری	از بعد اقتصادی – اجتماعی - کالبدی		مالکیت عمومی زمین شهری بهبود تحقق پذیری طرح ها و مدیریت شهری بهتر
3- ادغام کاربری ها	فضای کار و سکونت ادغام می شود			حذف بسیاری از کاربری های فعلی
4- تغییر کمی و کیفی ارتباطات	در راستای اهداف توسعه پایدار                                                                                                                                                                              شهر پیاده
5- تاکید بر حمل و نقل عمومی

نتیجه :

با انقلاب دیجیتالی و نقش فن آوری اطلاعات در ایجاد تقابل بین فضای واقعی و فضای دیجیتالی ( سایبر) و خلق یک فضای ترکیبی به نام فضای سایبرنتیک – که واجد خصوصیات هر دو فضای واقعی و مجازی است ‚ فضای شهری آینده نیز متحول می شود . با تغییر مفهوم فضای شهری – که موضوع کار طراحان شهری است – تعریف جدیدی از طراحی شهری به شرح زیر ارائه می گردد :

طراحی شهری فرایندی است میان رشته ای و گروهی با هدف سامان بخشی فضائی عرصه عمومی شهر‚ به نحوی که موجب ارتقای کیفیات عملکردی , زیست محیطی و تجربه زیباشناختی فضاهای شهری گردد .

از سوی دیگر با توجه به تاثیر زیر ساخت جدید فن آوری اطلاعات و ارتباطات ‚ کالبد ‚ سیمای شهری ‚ ساختار و روند توسعه شهر نیز متحول خواهد شد .

از این رو استفاده از عبارت Recombinant Urban Design با هدف توجه به ترکیب و تقابل وجوه طراحی شهری و IT پیشنهاد می شود که نشان دهنده تلاشی تدریجی و ترکیب مجدد فضاهای شهری و بافت شهر به واسطه تعاریف جدید فضای شهری سایبرنتیک و زیر ساخت ارتباطات دیجیتالی است .

منابع :

1- Beckers- Dennis & van den Besselaar- Peter, "Demographics and Sociographics of the Digital city"

2- - Beckers- Dennis & van den Besselaar- Peter," Digital Cities: Organization, Content and Use"

3- Rodrigo Jose Firmino, "Defining and Understanding the Virthal Cities Phenomenon"

4- Mitra -Ananda & Schwartz -Rae Lynn, " From Cyber Space to Cybernetic Space: Rethinking the Relationship between real and Virtual Spaces"

5-  Mitchell -William J,"Designing the Digital City"

6- Wang - Lu & Wu- Huayi & Song -Hong, " A Framework of Integrating Digital City and Eco – city"

7- Voigt -Andreas & Linzer- Helena, "The Digital City – La ciudad digital"

8- Ingram -Rob & Benford- Steve & Bowers- John, "Building Virtual Cities: applying urban planning principles to the design of virtual environments"

9- Jones - Steve, "infrastructures, the Internet and Urban Planning"

10- Frenchman -Dennis & Seitinger- Susanne, "New Century Cities : creating value through urban design and placemaking"

11- & Ishiguro - Hiroshi & Nakanishi- Hideyuki, "Connecting Digital and Physical Cities"

12- Ishida- Toru, "Digital City : Bridging Technologies and Humans"

13- serra - Artur, "Next generation Community Networking : Futures for digital Cities"

14- Ishida- Toru, "Understanding Digital Cities"

15- Gumpe -Gary rt & Drucker- Susan, "Privacy , Predictability or serendipity and Digital Cities"

16-  فلامکی- محمد منصور - " ریشه ها و گرایش های نظری معماری " - نشر فضا

17- مدنی پور-علی - " طراحی فضای شهری " – شرکت پردازش و برنامه ریزی شهری – مترجم : فرهاد مرتضائی

18- جلالی - علی اکبر- " شهر الکترونیک "- انتشارات دانشگاه علم و صنعت

19 - پاکزاد- جهانشاه - " راهنمای طراحی فضا های شهری در ایران " – وزارت مسکن و شهر سازی 

20 - فرای - هیلد برند - " طراحی شهری به سوی یک شکل پایدارتر شهر " – شرکت پردازش و برنامه ریزی شهری – مترجم : سید حسین بحرینی

21 –گلکار- کورش - " کندو کاوی در تعریف طراحی شهری " – انتشارات دانشگاه شهید بهشتی

22- لینچ - کوین  - " سیمای شهر " – انتشارات دانشگاه تهران– مترجم : منوچهر مزینی

بررسی تاثیر معماری بر سینمای اکسپرسیونیست

بررسی تاثیر معماری بر سینمای اکسپرسیونیست

معماری و سینما هر دو به ایجاد فضا و روح زندگی میپردازند و در فرآیند ادراک فضا، هر دو هنر به اصول مشترکی پایبندند. مصالح معماری عموما مادی و واقعی است و مصالح سینما صوری و خیالی … اگرچه در معماری های اخیر نیز مواردی از قبیل فرا سطح ، فرا فضا و واقعیت های مجازی ، معماری نیز زاه پر پیچ و خم خیال و تصور را به سختی می پیماید و وجوه مشترک معماری و سینما در استفاده از ابزار نوین دیجیتالی برای عینیت بخشیدن به تصورها و تجربه های ما از فضای شهری نیز بر هیچ کس پوشیده نیست.

وقتی معماری به عنوان عام ترین شکل هنر با سینما ارتباط برقرار میکند، جذاب ترین پیوند هنری رخ می دهد.

در گروهی از فیلم های اکسپرسیونیستی ، معماری تاثیری عمیق و موشکافانه داشته است و در گروهی دیگر از قبیل متروپلیس و دونده روی تیغ تصاویر خیالی شهرها ، فیلم را تشکیل داده اند و سینما تحت تاثیر عظیم و شگرف معماری قرار دارد. معماری با ایجاد فرمهای غیر عادی، راهروهای پیچ در پیچ، فضاهای بغرنج، پله های ترک خورده ، بازی با نور و نقاشی های گوناگون، در ایجاد هیجان در فیلم های اکسپرسیونیستی تاثیر شگرفی داشته است. نوشتار فوق به بررسی و معرفی اکثر فیلم های اکسپرسیونیست آلمان و تاثیر معماری بر آنها و همچنین به بررسی تعداد معدودی از فیلم های بعد از سینمای اکسپرسیونیست آلمان که تا حدودی ریشه های اکسپرسیونیستی دارند، می پردازد.

در ابتدا باید به معنی اکسپرسیونیسم نظری بیفکنیم، ریشه اکسپرسیونیسم ابتدا در نقاشی (1911) و سپس به سرعت در هنرهای دیگر ، از قبیل تئاتر، ادبیات و معماری رشد یافت و شکوفا شد. گر چه در معماری، اکسپرسیونیسم به سال 1884 و گارهای گائودی بر میگردد.

اکسپرسیونیسم

عنوان «هیجان گری» در 1911 برای متمایز ساختن گروه بزرگی از نقاشان به کار رفت که در دهه اول سده بیستم بنای کار خود را بر بازنمایی حالات تند عاطفی و عصیان گری علیه نظام های ستم گرانه و ریاکارانه حکومت ها و مقررات غیرانسانی کارخانه ها و عفونت زدگی شهرها و اجتماعات نهاده بودند. این هنرمندان برای رسیدن به هدف همان رنگ های تند و تشویش انگیز و ضربات مکرر و هیجان زده قلم مو و شکل های پیچیده «ون گوگ وار» را در فضایی از چارچوب در رفته و با ژرفنمایی به دور از قرار و سامان می نشانند و هر آنچه آرام بخش و مهذب و چشم نواز و متعادل بود از صحنه کار خود بیرون می راندند. بدین ترتیب میان سالهای 1905 تا 1913 مکتب هیجان گری با درک الهام از هنر خاص وان گوگ و به علمداری نقاشانی چون کوکوشکا و نولده (وفات 1956) و کرشنر در شهر در سد و با عنوان «پٌل» بر پا شد. در میان هیجان گرانی که شهرت جهانی یافته اند از نام های زیر یاد میکنیم: انسور بلژیکی(وفات 1949) با احلال هراس انگیز و نیشخند خراش آور و مونش نروژی که پرده معروفش جیغ (در 1893) به تنهایی مفهوم کامل شیوه هیجان گری را در نظر هر بیننده روشن میسازد و باز امیل نولده(وفات 1956) که با تجسم بخشیدن به پندارهای دینی و صور کابوسی ذهن آشفته اش یکی از نقظه های او آن شیوه را پدید می آورد.تابلو های برخی از هنرمندان قرن شانزدهم همچون گرونوالت و اِل گوکو، که عواطف شدید دینی را از طریق فرم های کژنما و غیربازنما انتقال می دهند، ( اکسپرسیونیسم با این مفهوم کلی، در انگلیسی و فرانسه یا حرف چ کوچک نوشته میشود). واژه اکسپرسیونیسم به مفهوم خاص آن ( با حرف بزرگ E ) به جریان وسیعی در هنر مدرن اروپا اطلاق میشود که پیشینه آن به ون سان ونگوگ باز میگردد.

اکسپرسیونیسم در معماری از نوع گرایش های شخصی شمرده میشد که خیلی سریع به خاموشی گرایید. اکسپرسیونیسم معماری بسیار نزدیک به هنر نو بود که به پیشگامی ویکتورهورتا شکل گرفت، از معماران آن می توان از آنتونی گائودی نام برد. آنتونی گائودی فراتز از هنر نو بود ، او خانه مسکونی کازامیلا را که ترکیب نئوگوتیک و نئوباروک بود طراحی کرد و مهمترین اثر اکسپرسیونیستی کلیسای ساکرادا فامیلیا( خانواده مقدس) 1884 است که به هیچ قرنی تعلق ندارد و یک معماری افسانه ای است. لئوناردو بنه ولو درباره کارهای اکسپرسیونیستی گائودی می گوید: «کارهای او حالت خودکامه داشته و اختصاصی بود، او دشمنانی داشت که نتوانست طرح هایش را ادامه دهد و توسط بقیه معماران انجام گیرد، اما کارهای او هم چون رویداد حباب گونه ای است که عمری ندارد.» از دیگر معماران اکسپرسیونیست اریک مندلسون است که کارهای او دارای پرسپکتیوهای گوناگون است. کارهای او نمایشگاه کارهای 4 معمار گمنام در برلین 1917 و هم چنین طرح برای یک استودیو و برج انیشتین در پوتسدام آلمان 1920 است.

اکسپرسیونیست انتزاعی

این اصطلاح که حدود سال 1950 متداول شد ، توصیف کننده جنبشی در هنر انتزاعی تجسمی است که در دهه 1940 در نیویورک پا گرفت. اکسپرسیونیسم انتزاعی ابتدا درباره برخی از کارهای اولیه کاندینسکی به کار رفت، ولی هنگامی رایج شد که به کارهای آرشیل گورکی و جکسن اطلاق شد. اندکی بعد به آثار دیگر نقاشان نیویورک تسری یافت که نه انتزاعی بودند ( مانند آفریده های دکونینگ و گاتلیب) و نه اکسپرسیونیستی ( همچون کارهای روتکو و کلاین). نقاشانی که با این اصطلاح توصیف می شوند، بیش از آنکه سبکی مشترک داشته باشند، در نگرش و دیدگاه دارای وجه اشتراکند: همه می خواهند در برابر قیود سبکهای سنتی طغیان کنند، روشهای تکنیکی دستوری را زیر پا نهند و معیارهای هنر تمام بر طبق ضوابط دیرینه زیباشناختی را لغو و بی معنا اعلام کنند، دارای روحیه ای پرخاشگرند و بیان گری آزاد و خود انگیخته را طلب می کنند. بارزترین نمونه این خود انگیختگی ، نقاشی کنشی جکسن پولاک است. این جنبش تا حد زیادی نقاشان اروپایی دهه های 1950 و 1960 را تحت تأثیر قرار داده است. این نخستین بار بود که یک جنبش آمریکایی می توانست در چنین موقعیتی قرار گیرد و موجب شود که نیویورک به عنوان مرکز جهانی هنز پیشتاز، جانشین پاریس گردد.

نئو اکسپرسیونیسم

این نهضت واکنشی علیه انتزاع پیشرو است و اساس پیدایش آن به ویژه نزد هنرمندان آلمانی تا حدودی بر هرج و مرج گرایی استوار است. موج بین المللی شگفت انگیز و تا حدودی دور از انتظار فیگوراتیوهاییکه «نئو اکسپرسیونیست» خوانده می شوند، در اولین سالهای دهه 1980 شکل گرفت. نئو اکسپرسیونیسم برای هنرمندانی که نگران موقعیت پیشه خود بودند، پدیده ای کاملا قابل درک بود که بعد از سالهای پرتنش دهه 1970 فرصتی برای تخلیه آرام احساسات و عصبیت های پنهان هنرمندان فراهم آورد. می توان گفت که این موج عظیم، ریشه در فعالیت هنرمندان آلمانی و ایتالیایی داشت . اما نباید از یاد برد که نئو اکسپرسیونیسم، جلودار مطلقی همچو پیکاسو دارد که حتی پیش از فرا رسیدن مرگش، در سال 1973 بار دیگر دست به احیای سبک ویژه خود زد. ظهور مجدد اکسپرسیونیسم تند و خشن پدیده ای است که در چشم انداز «پست مدرنیسم» مفهومی به واقع گنگ و مبهم گرفته است.

موج نئو اکسپرسیونیسم در گستره جهانی پدیده جدید و غیر قابل انکاری است که بررسی آن بسیار حائز اهمیت است. «ژیلدا بورده» در کتاب Les Moderns Et Les Autres با اشاره به این که برای اولین بار است که فکر اولیه یک نهضت در اروپا و امریکا، در آلمان و ایتالیا شکل گرفته است، می نویسد: بونیتو اولیوا به عنوان هنرمندی که قوه محرکه این نهضت است، آن را در ایتالیا ترانس آوانگارد می نامد. همانطور که اشاره شد نئو اکسپرسیونیسم آلمان بسیار تند و گزنده بود و مستقیما از اکسپرسیونیسم آغاز قرن الهام گرفت. به علاوه به نظر می رسد طرز تفکر ضد غربی و صلح آمیزی که در این کشور توسعه پیدا کرد نیز بر آن تأثیر داشت.

سینمای اکسپرسیونیست

برای تحلیل رابطه بین جنبش های پیشرو در سینما و معماری، بد نیست از ذکر برخی اندیشه های نظریه پردازان آن زمان آغاز کنیم. زیگفرید کراکائر، والتر بنیامین یا حتی متقدمانی همچون گئورک زیمل و شارل بودلر به اهمیت و مفهوم پیوند تصاویر اشاره می کردند( سرگئی آیزنشتاین و ماهولی ناگی برای نخستین بار در فیلم نامه «پویایی شهر بزرگ» کوشیدند از این نظریه بهره ببرند) در نهایت آیزنشتاین با استفاده از تدوین دیالکتیکی، موفق شد به اندیشه جامه عمل بپوشاند.

این گونه تشخیص بخشیدن به تضادهای حسی و بصری دقیقا چیزی بود که زیمل در اواخر قرن نوزدهم به عنوان تعریف انسان متمدن آینده عرضه کرده بود. از دید زیمل، فردیت ساکنان کلان شهرهای جامعه مدرن بر پایه مفاهیم متضاد و بمباران اطلاعاتی و تبلیغاتی قرار داشت و بنابراین تصادفی نیست اگر بنیاد گرافیکی ماهولی ناگی در پویایی شهر بزرگ (1923) یا کتابش، «مالری: عکاسی و سینما» (1925) در عین بهره مندی فراوان از ساختار بصری ، هر دو حاوی متن مستقیم از زیمل درباره جهان کلان شهرها نیز بودند. نظر به پیکر سوسیالیسم پا گرفته در آلمان آن زمان و در عین تضادهایش با سوسیالیسم روسی، بحران فرهنگ بورژوایی اروپا و نیاز هنرمندان و فرهیختگان به تخلیه ذهنی خود در قالبهایی شکل گرا و تجریدی قابل درک است. علاقه ماهولی ناگی به آثار فوتوریستهای «عصر ماشین» از همین رو بود. همچون عکسهای مسافرتی اریش مندلسن از کلان شهرهای امریکا(با آسمانخراشهای مدرن، تابلوهای نئون، سیلوهای گندم و … ) که در همان زمان عرضه شد و گویی شهرهای آینده را هم کابوس وار و هم گریز ناپذیر تصویر می کرد. تاریخ سینما پر از نمونه هایی متضاد، یعنی جهان خلاقانه اکسپرسیونیست ها نیز هست. در این زمینه سینمای آلمان نشان داد که رابطه عشق و نفرت پیشین نسبت به «شهر بزرگ» ممکن است توأمان واقعی و خیالی باشد و اساسا جهان خود را بیافریند. پس از 1918، کلان شهرهای سینما دیگر مکانی برای ابراز شگفتی و هیجان نبودند، بلکه زمینه ای ترسناک برای بروز انواع نابسامانی ها بشمار می رفتند. واقعیت روزمره دیگر ایده آل و کارآمد تلقی نمی شد و بر چنین زمینه ای، اکسپرسیونیم با هدف تمرکز بر کابوس ها، هراس ها و روان پریشی های آدمی شکل گرفت. در نخستین نمونه های سینمای اکسپرسیونیستی، استعاره های معمول برای شهرها، هزارتو و جنگل بود که این مسأله به قول لوته آیزنر در هنر و نمادگرایی رمانتیک آلمان نیز ریشه داشت. کراکائر در کتاب «از کالیگاری تا هیتلر» به درستی اعلام کرد که سینمای اکسپرسیونیستی آلمان هم چون گونه ای پیش بینی متهورانة وقایع سال های بعد عمل کرده است. سینمای اکسپرسیونیست آلمان از سال 1919 تا 1933 فیلم های موفق بی شماری را تولید کرد که قابل رقابت با سینمای امریکاست. در سال 1919 بعد از جنگ جهانی اول آلمان یک دورة آشوب، اغتشاش و ناامیدی را پشت سر گذاشت که فشارهای اجتماعی، رنج های روانی و ترورهای شخصی بغرنج از جمله مسائلی بود که بر ایجاد سینمای اکسپرسیونیست تأثیر گذاشت. سینمای آلمان با مطرح کردن راز، ترس وحشت عجیب از تاریکی و هیجان به یک سینمای پایدار رسید. فیلم دانشجوی پراگ (نخستین برداشت 1913)، که برای کارگردانی آن اشتلان ریه دانمارکی برگزیده شده بود، راه ورود موضوع خاصی را به سینمای آلمان هموار کرد: شعبده بازی، دانشجویی نمونه را به کار می گیرد و او را وادار می کند که به قتلی دست بزند؛ گناه قتل را به گردن دانشجو می اندازد و او به ناچار خودکشی می کند. ایجاد خلل در ماهیت آدمی، تجربه ای است که در سینمای آلمان به شمل سرسامآوری افزایش می یابد: انسان توسط نیروهای نامریی هدایت می شود و دست به اعمالی می زند که خودش را برای انجام آنها مسئول احساس نمی کند. در فیلم گوِلم نخستین (نخستین برداشت 1915) که «وگنر» با همراهی «هنریک گالین» آن را کارگردانی کرد کارگران ساختمانی، موجودی سفالین را که متعلق به دورة قرون وسطی است از زیر خاک بیرون می آورند؛ یک فروشندة اشیای عتیقه، به کمک خواندن اورادی، موفق می شود به آن موجود حیات بخشند؛ این موجود نسبت به دختر سرور خود گرایشی غیرمجاز پیدا می کند و سرانجام دستخوش جنون می شود: در این جا موضوع هایی از چنگ نیروهایی ناشناس مطرح است ه بطور ناشناخته به شکل نیروهای ضمیر ناخودآگاه ظهور می کنند. دکورهای اکسپرسیونیستی، همانگونه که «اشتلان ریه» برای نخستین بار در فیم خانه ای بی در و پیکر (1914) بکار گرفته بود، در سری فیلم های «هومون کولوس» مکمل خود را در بازیگرانی که مبلس به لباس های عجیب و غریب هستند و ظاهری غیر طبیب گرایانه و شاد دارند، باز می یابد و «دوران کلاسیک» سینمای آلمان با ظهور نویسنده ای آغاز شد که اهمیت نقش او در حد اهمیت نقش «چزاره زاواتینی» برای نئورئالیسم ایتالیاست. «کارل مایر» 194433 – 1894، اهل گراتس بود. پدرش قماربازی بود ورشکسته که سرانجام دست به خودکشی زد. «مایر» مدتی به عنوان سرایدار، خوانندة کر، سیاهی لشکر، طراح و بازیگر تأتر کار کرد. در سال 1919 در برلین با «انس یانوویتس»، که در گذشته افسر ارتش بود، آشنا شد. با کمک و همراهی او، سناریوی فیلم مطب دکتر کالیگاری (1920) را به رشتة تحریر درآورد. «مایر» فیلم نامه های متعدد دیگر خود را به تنهایی نوشت. غیر از کالیگاری فیلم هایی چون گنوئینه اثر وینه 1920، پله های عقبی اثر لئوپولدیسنر خرده شیشه ها 1921، و شب کریسمس 1923، اثر لوپوهیک وانینا، 1922، اثر آرتورفون گرلاخ سرگذشت گریس هوس، 1925، اثر فریتس وندهاوزن و قصر فوگل اود، 1921، آخرین مرد، 1924، تارتوف، 1925، طلوع، 1927، اثر فریدریش ویلهم مورنارئو نیز بر مبنای نوشته های مایر ساخته شده اند. سناریوی فیلم مطب دکتر کالیگاری، از یک بازار مکاره آغاز می شود: در آن جا یک شعبده باز به معرفی «واسطة» خود «سزار» می پردازد. دانشجویی که سزار مرگ او را برای آینده ای نزدیک پیش بینی می کند، در همان شب به قتل می رسد؛ به دختری نیز سوء قصد می شود و به قتل می رسد. یکی از دوستان آن دو که ماجرا را ردیابی می کند به نتیجه می رسد که شعبده باز و رئیس بیمارستان هر دو یکی هستند. رئیس بیمارستان به کمک هیپنوتیزم، بسیاری از بیماران خود و از آن میان سزار را وادار به جنایت های متعددی می کند. راز رئیس بیمارستان فاش می شود و قدرت خود را از دست می دهد و در پایان، کارش به جنون می انجامد. سه نقاش گروه «اشتورم» یعنی «هرمان وارم»، «والتر روریگ» و «والتر رایمان»، دکوری آفریدند که داستان را بیش تر بطور یک کابوس جلوه می داد تا اشاره ای انقلابی. به لحاظ معماری آنها زمین را با مثلث هایی نقاشی کردند که خود مانند راهنمایی مؤثر جلوه می کند؛ پستی و بلندی ها به سوی عابرین پیش آمده اند و آنها را از محل دور می کنند؛ آسمان، سطح رنگ باخته ای است که بر آن درختان خشک عجیب نقش شده است و از آن آژیرهای تهدیدآمیز به گوش می رسد. در سال های 1920 کم نبودند تجربه هایی که از کالیگاری تقلید می کردند، روبرت وینه شخصاً در فیلم های گنوئینه 1920؛ راسکول نیکف 1923؛ دست های اورلاک 1924؛ از دکور لباس ها و شخصیت های اکسپرسیونیستی بهره گرفت؛ هم چنین کارل هاینتس مارتین در فیلم از صبح تا نیمه شب 1920؛ هانس کوبه در فیلم تورگوس 1920، فرتیس لانک در فیلم دکتر مابوزة قمارباز 1922؛ و پاول لنی در فیلم کارگاه پیکره های مومی 1924. اما هیچ یک از این فیلم ها به سرمشق خود نرسیدند. اشکال اکسپرسیونیستی به صورت آرایش هایی ساده دگرگون شد؛ این اشکال توانایی آن را نداشتند که بتوانند تصویر دنیای سه بعدی را مجسم کنند. از سوی دیگر عناصری از سبک کالیگاری دوباره به گونه ای جدا شده از سرمشق اکسپرسیونیسم شاعرانة خود و فرمی که به بیان آشکار واقعیت نزدیک شده، در فیلم های بی شمار دیگری رسوخ می کند. سایه های نقاشی شد‌ة فیلم کالیگاری دوباره به صورت واقعی درمی ‌آیند. یکی از این گونه سایه ها حتی در خود فیلم موجود است‌: مثلا‌ً هنگامی که «سزار‌» می خواهد دختر را به قتل برساند‌، ابتدا سایة بسیار بزرگ او دیده می شود که بر روی دختری که خوابیده است می افتد. هیچ یک از مایه های این فیلم تا به این پایه نتوانسته است مکتب ساز باشد. کارگردانان بعدی توانستند خصوصیت هشدار دهندة کنگره ها، درختان، پشته های کشتزارها، سایه ها، مثلث ها و خطوط دندانه دار را نمایان کنند. بی ‌آن که نیازی به پناه ‌آوردن به دکورهای نقاشی شده داشته باشند. ‌آنچه از کالیگاری در سینمای سال های بعد آلمان پابرجا ماند‌، تلاشی بود که در جهت نشان دادن محیط، به عنوان بیان عینی «روح‌» و احساس و حالت صورت می گرفت. جذبه و افسون تصویر انسان برتر‌، تا زمانی در سینمای ‌آلمان دوام پیدا کرد که عدم اطمینان اجتماعی و سیاسی پابرجا بود. فیلم های موفق آن دوران نمایش گر کابوس ستمگری و ترور بودند‌‌: نوسفراتوی خوشنآم ‌«مورنائو‌»‌؛ مرگ خسته ودکتر مابوز‌ة ‌«لانک‌‌» فرماندار وانیای «گرلاخ‌» پیکره های کارگاه پیکره های مومی اثر ‌«لنی‌»‌؛ هارون الرشید و ایوان مخوف وجک درنده‌، همگی ستمگرانی خشن و ظالم و تصاویری دردناک از خودکامگی های سیاسی بودند. سبکی تزئینی‌، معماری‌‌، ‌آرایشی اکسپرسیونیستی از مشخصات این گونه فیلم ها و هم چنین فیلم های ‌‌‌‌«فرتیس لانگ‌» و داستان مربوط به جک درنده در فیلم کارگاه پیکرهای مومی است. در فرم های دقیق این آثار، جبری نمایان بود که بر مردمان حاکم است. برعکس در فیلم های دیگر و از آن جمله در وانینا و در داستان ‌‌‌‌«ایوان‌‌‌‌‌» مربوط به فیلم پیکره های مومی‌، فرم های غیرعادی و در عین حال بیمارگونه معماری سقف های سنگین کوتاه‌، راهروهای پیچ در پیچ‌‌، پله های ترک خورده همراه نورپردازی پراکنده‌، فضایی رویایی ایجاد میکند. این فضا نمایش گر ‌آن است که در این جا‌، ‌آن رویدادها و برخوردهای روانی در ‌آستانة ضمیر ‌آگاه‌‌‌‌‌‌، در نظر بوده است.‌‌‌‌ ‌«کارل مایر» که سینما را به سوی اکسپرسیونیسم سوق داد، بازگشت ‌آن را نیز از سبک ‌‌‌‌«کالیگاری» ‌سبب شد. با فیلم هایی که ملهم از نوشته های او ساخته شده بود، فیلم های پله های عقبی‌،‌ خرده شیشه‌‌، شب کریسمس و ‌آخرین مرد‌، شکل ویژه ای از فیلم های اکسپرسیونیستی است که عنوان فیلم مجلسی پیدا کرده و به کمال خود رسید. ‌آنچه در این داستان ها توصیف می شود، درام ناتورالیستی زندگی افراد عادی جامعه و مستخدمان است، با پایانی غم انگیز.

فیلم های مجلسی که از سوی «کارل مایر‌» ابداع شده بود، در ادامة بی واسطة فیلم های خیابانی، که با فیلم (خیابان‌‌‌) 1923 اثر کارل گرونس به صورت یک مد در‌آمد‌، قرار می گرفت: یک فرد عادی از دنیای یکنواخت زندگی خود می گریزد تا به دنبال جذبه ها و کشش های ‌«خیابان‌‌‌‌» برود‌؛ زنی بدکاره او را به کاباره ای می برد‌، در ‌آن جا قتلی اتفاق می افتد که ‌آن را گردن او می اندازند. پلیس پس از چندی به بیگناهی او پی می برد و او که از آرزوهای ممنوع خود «سالم» بیرون جسته است دوباره به خانه باز می گردد. بیهودگی فرار از دنیای دربستة فیلم های مجلسی، در این جا به طرزی مثبت تفسیر می شود. قهرمان در پایان، مغلوب سرنوشت انفجارآمیز خود نمی شود. اتفاقاً همین دنیای سربسته است که به او اطمینان می بخشد. معماری خیابان با آن چرلغ های رنگین و فریبندة تبلیغاتی و فانوس هایش، راهروهای تاریک خانه ها و پیچ و خم هایش از این پس در سینمای آلمان نمایش گر نوعی تصویر خیالی و منفی است؛ دنیای باشکوه اما کشنده ای است در برابر دنیای اعتماد که دنیایی غیرشفاف ارائه می کند.

سینمای کلاسیک آلمان از 1920 تا 1924 تا اندازة زیادی پیرو سبک و شیوه ای هنری بود که از نظر تئوری و عمل، ریشه در اکسپرسیونیسم شاعرانه و ادبی داشت و آنها که در شکل دادن به سینما مؤثر بودند در این باره اتفاق نظر داشتند. این شیوه کار حتی به کارگردانانی هم که دارای استعداد آفرینش گرانة کم تری بودند امکان می داد که فیلم های هنری بسازند. فقط دو کارگردان در دهة 1920 صرف نظر از «لوبیچ» که در سال 1922 آلمان را ترک گفت به معنای واقعی کلمه «مؤلف» بودند: «مورنائو» و «لانگ». در آثار این دو بود که سینمای آلمان از سرمشق های اکسپرسیونیستی شاعرانه و ادبی خود فاصله می گرفت.

در فیلم نوسفراتو، سمفونی وحشت 1922 (نوشتة «هنریک گالین» براساس درام ترسناک دراکولا اثر «برام استرکو» برای نخستین بار استعداد «مورنائو» در هر یک از نماها ظهور می کند. در این فیلم تنها به القای ترس و وحشت مبادرت نمی شود، بلکه وحشتی تلطیف شده که اغلب از نگاه آشنایان سرچشمه می گیرد مدنظر است. القای این وحشت تلطیف شده بیشتر به کمک شیوة بیان صورت می گیرد تا نمایش شی، منظره، عمارت، انسان و هر چیز، ظاهری هراس انگیز به خود می گیرد.

«کارل مایر» در سناریوی خود، داستان کمدی «مولیو» را به روال فیلم های مجلسی، به چند صحنه کاهش داده و آن را به زمان حال برگردانده بود؛ این داستان کمدی به صورت «فیلم در فیلم» به نمایش گذاشته می شد و به این خاطر پدید آمده بود که چشمان دیوانة پیری را باز کند که خود به قربانی شدن به دست «تارتوف» تهدید می شد. این موضوع به «مورنائو» امکان می داد تا مستقیماً خود را غرق در جاذبه های قشری کند. او با نور و سایه بازی ها دارد؛ معماری «روکوکو»ی محل بازی در داستان مؤثر بود و نحوة بازی اغراق آمیز «یانینگیز» محتوای کمدی قطعه را بیشتر جلوه گر می ساخت.

«مورنائو» در سال 1926 به استخدام هالیوود درآمد. طرح نخستین فیلم امریکایی خود طلوع 1927 را با «کارل مایر» در آلمان ریخته بود و آن را به یاری همکاران آلمانی اش به وجود آورد. داستان فیلم براساس «سفر به تیلیسیت» اثر «زودرمان» بود: زنی شهری، دهقانی را اغفال کرده و او را تحریک به قتل همسرش می کند، ولی نیکی در وجود مرد پیروز می شود. پرداخت مورنائو به این ملودرام، حالتی رویایی می بخشد. صحنه های دهکده شبیه تصاویر قصه ای است که به کمک تکنیک نقاشی از پشت شیشه کشیده شده باشد. خانه هایی با سقف های کوتاه که از دودکش هایشان، دودی پنبه ای شکل بیرون می آید و ماهیت اسباب بازی گونه شان را جلوه گر می سازد. جنگل، دریا و باتلاق که به شکلی اسرارآمیز دهکده را احاطه کرده اند، آن را از دنیای مألوف به دور می برند. البته شهر با همة سرگرمی های ناشی از تمدن جدید در برابر دهکده و در تضاد با آن ترسیم شده است. با وجود این، تأثیری مینیاتورگونه و ظریف دارد و صحنه های آرام و پرنشاط آن، نیروی هیولایی اش را که معمولاً در سینمای صامت آلمان وجود داشت از آن می گیرد.

فریتس لانگ 1890 – 1976، به عنوان فرزند یک آرشیتکت وینی به تحصیل مهندسی پرداخت، اما به سبب تمایل درونی، توجهش به هنر و تاریخ هنر جلب شد و برای کسب تجربه، به کشورهای دور سفر کرد. لانگ به عنوان کارگردان، در سال 1919 یعنی همان سال که مورنائو نیز آغاز به کار کرد نخستین اثر خود دورگه را پدید آورد.

در فیلم مرگ خسته 1921، تأثیرات بسیاری را می توان مشاهده کرد که در پرورش «لانگ» مؤثر بوده اند. سه داستان کوتاهی که با کارگاه پیکره های مومی نزدیکی دارند، در بغداد هارون الرشید، در وِنیز عصر رنسانس و در چین افسانه ای می گذرند. ویژگی کار «لانگ» در این قسمت ها، بیش از پرداختن به این کار عجیب و نادر و خاطره های هنری تاریخی، توجه به قالب وقایعی است که این داستان ها در آن می گذرند. یک دختر جوان در این قالب داستانی، از عزرائیل می خواهد که زندگی معشوق را به او بازگرداند. ملک الموت در صحنه هایی رویایی به دختر امکان می دهد که زندگی سه انسان در حال خطر را از مرگ نجات دهد. وقتی تلاش های سه بارة دختر با شکست مواجه می شود، به جست و جوی انسانی می پردازد که داوطلب باشد تا به جای محبوبش بمیرد. اما او چنین کسی را نمی یابد. دختر فقط با به خطر انداختن جان خویش، می تواند در مرگ به معشوق خود بپیوندد.

تفاوت اساسی مرگ خسته با کالیگاری در این است که به جای ساخت گرافیک، ساخت معماری آن جلوة بیشتری دارد. فضا و محیط در شکل گیری ساختار فیلم بکار گرفته می شوند. در مرگ خسته به خاطر عنصر «ساختمانی» آن، همین دکور، تصویر مجموعه ای گسترده را القا می کند. مثلاً به کمک دیواری دور محل سکونت عزرائیل یا پله هایی که در آخرین نما، عاشق و معشوق از آن پایین می آیند. دکتر مابوزة قمارباز 1922، جزو فیلم هایی است که نزدیکی بیشتری با کالیگاری دارد. فیلم لانگ نیز داستان تأثیر ویرانگر «ابر انسان» جنایتکاری است که به کمک نیروی هیپنوتیزم کنندة خود گروهی از موجودات با اراده را وادار به قتل نفس می کند و سرِ آخر خود نیز دستخوش جنون می شود. «لانگ» در این جا هر نوع ابتکار عملی را بر عهدة آرشیتکت اکسپرسیونیست خود، اوتوهونته گذاشت. سایه روشن نور در این جا نیز مانند «کالیگاری» نقاشی شده است. از سوی دیگر این فیلم ها نیاز به تغییر تصاویر پرتحرک تری دارند که معماری، لباس و بازیگر را در راه ایجاد سبکی تزئینی و فوق العاده دقیق بکار گیرد. هر حرکت یا حالت خودبه خودی، پیشاپیش از این فیلم گرفته شده است.

در فیلم متروپلیس 1926، جهان بطور کامل به صورت اشیاء و ابزار آرایش درمی آید. تصاویری خیالی از شهری در دنیای آینده در معیاری عظیم مورد پژوهش قرار می گیرند. توده های مردم به صورت برده درمی آیند و قطعه سنگ هایی حجیم را با قدم های یکنواخت بر دوش می کشند. فضای داخلی یک کارخانه به چهرة بْتی بدل می شود. دستان این بردگان به شکل رشته هایی به سوی رهایی بخششان که دختری است به نام ماریا دراز می شود.

در فیلم و نمایش اکسپرسیونیستی، بازیگران، موضوعات و طرح های صحنه ای، به عنوان عناصری که وظیفة انتقال حس و فضای روان شناسانة فیلم (یا نمایش) را دارند، طراحی و پرداخت می شوند. حالت اکسپرسیونیستی محیط فیزیکی صحنه های فیلم در تجسم شخصیت های عصبی و دید آنها نسبت به جهان پیرامونشان تأثیری شایان داشته است. تضاد رنگ های سیاه و سفید در صحنه آرایی ها و اشکال عجیبی که بر پرده های دکور نقش شده ایم حالت را تشدید می کند. بازیگران نیز با شیوة خاص حرکاتشان و با صورت هایی که به کمک گریم بیش از حد سفید شده است، در ایجاد این حالات سهم عمده ای دارند. هم چنین سایه های عجیب که به خاطر حالت خاص نورپردازی بر پرده دیده می شود. در هرچه وهم انگیزتر کردن صحنه ها نقش عمده ای دارند.

بطور مشابهی فیلم سال گذشته در مارین باد 1961، ساختة آلن رنه از حیث جذبه های درون مایه ای، اکسپرسیونیستی به نظر می رسد، این فیلم نیز به مانند مطب دکتر کالیگاری از زبان یک نفر بیان کی شود. دکورهای انتزاعی شده، لباس ها و جلوه های ویژه (حرکات تند) نوعی کیفیت اکسپرسیونیستی به فیلم پرتقال کوکی 1971، استانلی کوبریک بخشیده است. در صحنه ای از این فیلم، حرکات شخصیت فیلم برای رقص با موسیقی کلاسیک به یک شیوة غیرواقع گرایانه، طراحی شده است بطوری که می توان کیفیات اکسپرسیونیستی به آن اطلاق کرد.

اورسن ولز، اکسپرسیونیست امریکایی (1915 – 1985) در سال 1941 نخستین و بزرگ ترین فیلمش را روی پرده آورد. این فیلم، همشهری کین، در تمام نظرخواهی هایی که تا این تاریخ به عمل آمده یکی از ده فیلم برجستة تاریخ سینما قلمداد شده است. حتی اگر ولز همین یک فیلم را می ساخت، باز هم در تاریخ سینما، جایی هم تراز با کارگردانان بزرگ را به خود اختصاص می داد. ولز پیش از آن که به هالیوود برود در نیویورک بازیگر تأتر و مجری برنامه های رادیویی بود و موفق ترین کارش اجرای رادیویی نمایش جنگ دنیاها اثر «اچ. جی. ولز» بود. اجرای این نمایش آنچنان هنرمندانه بود که بسیاری از شنوندگان پنداشتند که مریخی ها به کرة زمین حمله کرده اند. هنگامی که فیلم همشهری کین، رد اوایل ماه مه 1941 روی پرده آمد، درک فیلم برای همگان مشکل بود. خط داستانی منقطع و تحلیل های به ظاهر ناتمام از زندگی شخصیت اصلی فیلم، بسیاری از تماشاگران را از درک مقصود ولز عاجر کرده بود. چراکه تماشاگران همیشه به نوعی داستان گویی پیوسته و با سیر منطقی عادت کرده بودند. داستان همشهری کین یک معمای روانشناسانه است که کلید حل آن در یک کلمه «رزباد» نهفته است. این کلمه به هنگام مرگ کین بر زبانش جاری می شود. یک خبرنگار مأمور می شود تا با انجام مصاحبه هایی با شخصیت هایی که در شکل گرفتن سرنوشت کین دخیل بودند، راز این معما را کشف کند و این راز از طریق یک سلسله رجعت به گذشته مکشوف می شود. البته قابل ذکر است که معماری و طراحی صحنه در فیلم فوق تأثیری هم چون کارهای اولیه اکسپرسیونیست ها ندارند.

استراند در سال 1921 با همراهی چارلز شیلز فیلمی ساخت که منتها نام داشت و در آن عناصر واقعی را به گونه ای استفاده کرده که ربوت وینه در مطب دکتر کالیگاری 1919 فیلم کلاسیک سینمای صامت آلمان از صحنه های نقاشی شده و نیز فیلم های آنتونیونی به ویژه پایان کسوف، معماری یکی از مؤلفه های مهم فیلم های آنتونیونی است که می توان به خاطر استفادة پنهان او از این هنر برای احساسات و مفاهیم، این رویکرد را اکسپرسیونیستی نامید.

اگر چه فیلم های آنتونیونی پر از ساختمان های عملکردی مدرن است، اما استفاده او از این نوع معماری بیشتر اکسپرسیونیستی است. (گرچه در اولین نگاه شاید به چشم نیاید)، آنتونیونی در کتاب آن کوچه. خیالی در افق 1986، مجموعه ای از سی و سه طرح داستانی یا با بیان دیگر هستة روایی را ارائه می کند. شدت هیجان آمیز فضاهای فیلم همزمان با دوران اکسپرسیونیستی آلمان، وقتی سازندگان فیلم در جست و جوی راهی برای بیان توهم و ترس داخلی کاراکترها از طریق صحنه های پیچیده گوتیک بودند، رد اوج خود بود. Hans Dieter Schoal روشی را بحث می کند که عقاید اکسپرسیونیستی را از آن طریق، خود را از پرده های نقاشی بر روی صفحات بزرگ دهة 1920 منتقل کرد و دراماتیک کردن کارهای معماری خود را در پشت صحنة فیلم مطب دکتر کالیگاری و خیابان های تاریک فیلم M ساختة فریتس لانگ، به نمایش گذاشت.

معماری فیلم داخلی و خارجی همیشه معماری ای است که نمایش داده می شود، عکاسی می شود و تبدیل به تصویر می گردد.

تکرار آنها صحنة نمایشی را ترتیب می دهد و موقعیت اجتماعی شخصیت ها و حالات درونی آنها را می رساند. بازشوها بر روی دیوار و سقف و پنجره ها و درها و شکاف ها ژئومتری را تعیین می کند. منابع نور مربی صحنه را کامل می کند. معماری فیلم معماری تخیلی است. البته مهم نیست که خواه یک شهر، یک ساختمان، یک اتاق در واقعیت موجود باشد یا فقط به صورت نما ساخته شود.

معماری فیلم در بیان و تصویر کار می کند. با روان شناسی ساخته شده، فضاهای روحانی و پرسپکتیو روانی. فضای فیلم یک مکان مهیج ساخته شده از دیوارها، نور و سایه است. احساسی ترین و روانی ترین اتمسفر تبدیل به قوی ترین تأثیر در فیلم می شود. این توافق بین کاراکتر و مکان جست و جو می شد، از طریق فیلم های اکسپرسیونیستی آلمان آغازین که پیشگامان عصر خود بودند. قهرمانان این فیلم ها در معرض قدرت های داخلی و خارجی بودند و اغلب دیوانه و مرتبط با نیروی ماورالطبیعه، که در کوچه های پیچ و خم دار تنگ تداعی گر شهرهای قرون وسطی پرسه می زنند.

اکسپرسیونیست در برابر امپرسیونیست قد علم کرد چرا که نمی خواست دنیای پرزرق و برق بیرون را نشان دهد بلکه مایل به نمایش دنیای آشفتة درونی بود. نقاط تیز، میله های بلند، تکاپوی منحنی ها، علائم فرمول مانند، نقاب های باستانی، بازخوانی علائم کج و معوج لرزه نگار، همه چیز دور می زند و مانند رسوبی بر پرده می افتد. آنچه که نقاشی اکسپرسیونیستی بیان می کرد، به عنوان فیلم متحرک در تصاویری همچون مطلب دکتر کالیگاری واقعیت یافت. تأثیر ملودراماتیک یک تابلوی رنگ روغن آویزان در موزه شاید فراتر از جعبة سیاه سینما باشد.

شهر، خانه، اتاق، تالار، خیابان، کوچه و .. تحت نفوذ درون مایة فیلم است و ارتباط روانی با شخصیت داستان دارد. و ذهن کارگردانان اکسپرسیونیستی را به خود جلب می کند. زنانی که با ایجاد هرج و مرج ذهنی باعث سقوط مردان می شوند و یا مردانی که با نیروی ماوراء طبیعی و یا اختلال ذهنی باعث تباهی می شوند. فیلم هایی این چنین واقعیت را پشت ظاهر کم اهمیت معانی جست وجو می کنند. این روزها وقتی کسی فیلمی تماشا می کند ممکن است به طریقی توسط ریشة اثر هنری برانگیخته شود و آن شاید از متد داستان گویی مستقیم که به آن عادت کرده ایم، بکاهد. این غیرواقع بینی است که برمی انگیزاند، سبک مبالغه شده، سورئالیستی که متزلزل شده و … .

اما ما هنوز توسط دنیای بی روح، تصنعی و گیرا افسون شده ایم. معماری در این فیلم ها مثل یک پازل و لابیرنت است. پنجره ها پنجره نیستند و درختان نیز این معماری سرنشینانش را در چنگال خود می فشارد. ساختار دیوارها این حکم را می رسانند. هیچ فرصتی برای گریز نیست. این دنیا یک طرف آیینه است و قلمرو تصور شده در رویا. معماری فیلم مستقیماً کاراکتر واقعی و مفهوم را باز می تابد.

فیلم Geuine معماری اغواگر دارد و کاراکتر اصلی فیلم M ساختة فریتس لانگ جنایتکاری است که در خیابان های مخروبة برلین نقش ایفا می کند. شهر سیستمی از کوچه پس کوچه هاست و خیابان های تاریک، دیواره های خیره کننده و فضاهای محصور شده. نگرش اکسپرسیونیستی دقیقاً اعماق ذهن او را منعکس می کند. از طریق این فیلم ها ابتدا مردم کابوس های شبانة خود را که تبدیل به تصویر شده است، می بینند. فیلم و به تبع آن معماری اش به هسته گیرایی خود رسیده اند، فضای وهم تبدیل به تصویر شده با تمام قابلیت های جادویی اش، سفری غیرواقعی از زندگی به خود است.

سفری است از دوران زمان و فضا با داستان های مصور دوران کودکی، احساسات سرخوردگی، عشق و نفرت، حادثه، خطر و مرگ در سینما به ناظر حس جاودانگی می بخشد، توانایی ملحق شدن و یا گریختن در شب به عنوان یک بازمانده به خاطر جو اجتماعی، هر کارگردانی مجبور به سعی در آفرینش چنین فضاهایی بود اغلب فضاها، بناها و یا شهرهای انتخابی هدایت کنندة بازیگر بودند.

فیلم های مطرح شدة اکسپرسیونیستی عموماً مربوط به اکسپرسیونیست آلمان است که در آنها معماری نقش بسزایی در ایجاد هیجان داشته است. چرا که فیلم های اکسپرسیونیستی بی شماری در دهه های اخیر ساخته شده اند که صوت، نور و دیگر ابزار سینمایی در آنها بیشتر از معماری تأثیر هیجانی داشته اند.

تأثیرات معماری بر فیلم های اکسپرسیونیستی به اختصار به شرح ذیل است:

1. فرم های غیرعادی 2. سقف های سنگین و کوتاه 3. راهروهای پیچ در پیچ و تاریک 4. پله های ترک خورده 5. خیابان هایی با چراغ های رنگین و فریبنده و بازی نور و سایه و آسفالت خیس 6. تالارهای قدیمی 7. ایجاد فضای روانی 8. خرابه های قلعه ای 9. ایجاد سایه های بسیار بزرگ بر لبه های دیوار 10. خصوصیات هشدار دهندة کنگره ها، درختان، پشته های کشتزارها، سایه ها، مثلث ها و خطوط دندانه دار 11. سایه های نقاشی شده 12. نورپردازی پراکنده 13. فضای رویایی 14. تصاویر خیالی از شهری در آینده، که هر کدام به نحوی در ایجاد هیجان در فیلم های اکسپرسیونیستی نقش بسزایی داشتند.

سیامک پناهی(عضو هیئت علمی دانشگاه آزاد اسلامی واحد ابهر و دانشجوی دوره دکترای معماری)

بررسی پیوندهای تاریخی تخت جمشید هخامنشی و اصفهان عصر صفوی از لحاظ پلان،فرم،مصالح وتزئینات

از لحاظ پلان:

1-بناهای تخت جمشید در روی سکوی عظیمی ساخته شده و هر یک از آنها می‌تواند سکوی جداگانه ای داشته باشد مانند تالار آپادانا. این سکو در بعضی از بناهای اصفهان چون تالار چهل ستون بکار رفته است.

2- در بناهای تخت جمشید حیاط چهارگوش و ایوان و تالارهای مربع به شدت مورد توجه بوده مانند حیاط و ایوان کاخ اختصاصی داریوش و ایوان و حیاط شمالی تالارصدستون و تالارهای مربع کاخ سه دروازه و اطاقهای مربع چهار ستونی حرمسرای شاهی. حیاط و ایوان و تالارهای مربع به کثرت در بناهای اصفهان بکار رفته است و حتی گاهی پلان این سه عنصر معماری در یک بنا قرار گرفته است مانند مسجد شاه اصفهان که دارای یک حیاط اصلی و دو حیاط جنبی،چهار ایوان،سه تالار مربع است. تالار مربع مسجد شیخ لطف الله مثال مجلل دیگری از تالارهای مربع عصر صفوی است. تفاوت موجود مربوط به پوشش بنا است به این معنی که چون سقف تالارها و ایوانهای هخامنشی مسطح بوده برای تحمل این نوع سقف استعمال ستون ضروری بوده است ولی در عصر صفوی که برای پوشش از گنبد و یا سقف گهواره ای استفاده می شده احتیاجی به ستون نبوده است. بعلاوه در عصر صفوی ایوان ستوندار و دارای سقف مسطح نیز مورد توجه بوده است و مثال بارز ما ایوان بزرگ کاخ عالی قاپو است.

3- در بناهای مهم تخت جمشید معمولاً دروازه ای وجود داشته که در واقع از طریق آن اذن دخول بکاخ حاصل می شده و بنابراین دارای اهمیت و احترام خاص بوده است مانند دروازة خشایارشا. این مدخل و یا بطور بهتر آستانه در کاخهای اصفهان عصر صفوی نیز وجود داشته مانند مدخل عالی قاپوی اصفهان که به علت احترام و اهمیت خود این عنوان را به مجموع قسمتهای کاخ داده است.

4- تقریباً در همه بناهای تخت جمشید تالارهای ستوندار معمول و اکثر عظیم و وسیع بوده است مانند آپادانا و تالار صد ستون. این نوع تالارها در اصفهان عصر صفوی نیز معمول بوده و بهترین مثال ما چهل ستون اصفهان است .

از لحاظ فرم:

در این مورد به خصوص در پوشش بناها تفاوت وجود دارد به این معنی که سقف اکثر بناهای هخامنشی از جمله تخت جمشید مسطح بوده و روی ستونهای سنگی و یا چوبی قرار داشته است ولی در عصر صفوی از جمله بناهای اصفهان اکثر سقف‌های گنبدی و ضربی و یا گهواره ای بکار رفته است. در عین حال از این لحاظ هم کم و بیش تشابه و پیوند حفظ شده است.

1-بطوریکه گفته شد سقف اکثر بناهای تخت جمشید مسطح بوده و ستونهای سنگی یا چوبی آنها را تحمل می  کرده است. در بضی بناهای مهم اصفهان نیز سقف مسطح است و روی ستونها قرار دارد مانند ایوان عالی قاپو و چهل ستون. 

2- در بناهای تخت جمشید ستونهای سنگی و چوبی به کثرت استعمال شده است. در بناهای عصر صفوی نیز ستون بکار برده شده است ولی این ستونها بیشتر چوبی و آجری است مانند ستونهای ایوان عالی قاپو و ستونهای چهل ستون و ستونهای آجری بعضی از مساجد اصفهان.

3- در معماری هخامنشی،به خصوص در ستونها،خطوط عمودی و احساسات ناشی از این خطوط جالب توجه است. این خطوط نظر را به بالا می‌کشاند و به سوی آسمان متوجه می‌کند. در اصفهان عصر صفوی نیز خطوط عمودی و احساس ناشی از آن در مناره‌های رفیع چون مناره‌های مدخل و طرفین ایوان جنوبی مسجد جامع عباسی منظور و وجه مشترکی از این لحاظ ارائه گردیده است.

از لحاظ مصالح:

1- در تخت جمشید اکثر از سنگ استفاده شده و در اساس کار کمتر به مصالح دیگر توجه شده است. در دورة صفوی بیشتر از آجر استفاده شده ولی گاه و بیگاه سنگ نیز بکار رفته است مانند قطعات نازک و بلند سنگی که در روی دیوارها و جرزهای مسجد جامع عباسی نصب شده است.

2- در مواردی خشت خام نیز در بناهای تخت جمشید و اصفهان عصر صفوی بکار رفته است.

3- در بعضی بناهای تخت جمشید ستونها چوبی بوده مانند قسمت مربوط به خزانه و در سقف نیز تیرهای چوبی بکار رفته و قاب بندی آن با چوب صورت گرفته است مانند تالار  آپادانا. در اصفهان عصر صفوی نیز از ستونها و قاب بندی چوبی استفاده شده است و مثالهای بارز ما ایوان عالی قاپو و چهل ستون است.

از لحاظ تزیینات:

1- در تخت جمشید نقوش برجسته روی سنگ به کثرت اجرا شده است. در درورة صفوی نقوش به این تفصیل و کثرت اجرا نشده ولی کار روی سنگ معمول بوده است مانند سنگهای حجاری شده مسجد جامع عباسی و پایه بعضی ستونهای کاخ و باغ چهل ستون.

2- در تزیین ستونهای تخت جمشید هخامنشی و اصفهان عصر صفوی شیار تزیینی بکار رفته است مانند ستونهای آپادانا و چهل ستون.

3- در مدخل بعضی بناهای مهم تخت جمشید و اصفهان مقرنس تزیینی بکار رفته است. ولی این تزیین در دورة هخامنشی به اختصاربر روی سنگ و در عصر صفوی به تفضیل با کاشی و موزائیک اجرا شده است مانند مدخلهای تالار صد ستون و کاخ سه دروازة تخت جمشید و مسجد شیخ لطف الله و مسجدجامع عباسی اصفهان.

4- در تزیین بناهای تخت جمشید و اصفهان صفوی پیچ تزیینی فنری بکار رفته است مانند سرستونهای آپادانا و نبش جرزهای تالار مربع مسجد شیخ لطف الله. البته پیچ سرستونهای آپادانا در روی سنگ و افقی است و پیچ نبش جرزهای مسجد شیخ لطف الله کاشی و بیشتر عمودی می‌باشد.

5- در تزیین اکثر بناهای تخت جمشید صحنه‌هائی از حوادث تاریخی: جلوس،پذیرائی،رفتن به درباروغیره نقش شده است. از این نوع صحنه‌های تاریخی در تزیینات بناهای اصفهان عصر صفوی نیز نشان داده شده است ولی صحنه‌های تخت جمشید،مانند نقوش پلکان کاخ آپادانا،با نقش برجسته و صحنه‌های اصفهان،مانند سر در قیصریه و چهل ستون با نقاشی اجرا گردیده است.

6- در نقوش تخت جمشید با نمایش لباسها و هیأت نمایندگان ملل مختلف یک مسأله مردم شناسی مطرح است که در نقاشیهای عصر صفوی نیز مطرح می‌باشد.

بررسی انواع پمپ ها و اصول کاری آنها

بررسی انواع پمپ ها و اصول کاری آنها

اصل اساسی : 

قطعه دواری که در داخل پوسته پمپ وجود دارد با حرکت سریع خود موجب گردش آب می گردد. در نتیجه این عمل آب تحت تأثیرنیروی گریزاز مرکز واقع شده و از مجرای خروجی خارج می گردد . درنتیجه ایجاد خلأ نسبی ، فشار آتمسفر باعث دخول آب به بدنه پمپ می گردد . تا زمانی که آب در داخل پمپ وجود داشته و پره آن به حرکت دوران خود را ادامه می دهد مراحل فوق الذکر نیز تکرار می گرددند قطعه دواری که در داخل پمپ های گریز از مرکز قرار دارد پره نامیده می شود . پره مذکور در داخل بده پمپ گردش می کند . مجرای ورود یا مکش آب در مرکز پره قرار داشته و سوراخ خروجی در پیرامون بدنه واقع شده است . در موقع کار ، آب از مجرای ورودی مکیده شده وپس از اینکه تحت تأثیر گریز از مرکز قرار گرفت از طریق مجرای خروجی خارج می گردد . 
به طوری که ملاحظه می شود یک قوطی حلبی که به زائده های a وc مجهز است از طریق یک تسمه که به محور قوطی لحیم شده است به صرعت می گردد . غرض از تعبیه زائده های a و c این است که در موقع گردش قوطی حلبی ، آب داخل آن ، تحت تأثیر نیروی گریز از مرکز واقع شده وشروع به بیرون ریختن وسرریز کردن می کند . علت آن پدیده آن است که در کناره دیواره قوطی ، آب قادر به عبور از زائده ها نیست و به همین دلیل ناچار است از بالای آن عبور کند و فشار حاصل سطح آب را به طرف بالا سوق می دهد . در این حال چون حجم مایع ثابت است سطح آن در قسمت مرکزی قوطی پایین می افتد . وقتی اب موجود در کناره ها بالا می رود در نزدیکی مرکز خلائی به وجود می آید و فشار آتمسفر آب را به طرف پایین می راند . 
باید توجه داشت که اختلاف ارتفاع یا جهش آب به اندازه dd بوده است . از آنجایی که آبی که از قسمت بالایی قوطی می ریزد ، سرعت زیادی دارد ( مساوی با سرعت بدنه خارجی قوطی ) بدیهی است که در حین این عمل ، انرژی جنبشی زیادی تلف می شود ، مگر اینکه ترتیب دیگری اتخاذ شود که آب مورد نیاز را تأمین نماید از یک دایره اضافی استفاده شده که در موقع لزوم از سرریز آب جلوگیری می کند . 
همچنین برای تأمین آب مورد نیاز ، محور دورا سیستم ، مجوف بوده وبه یک منبع ذخیره متصل است . برای حصول نتیجه یکسان میتوان بجای تحرک قوطی فقط پره ها را به صورت متحرک در نظر گرفت .

پمپ با پره های مستقیم : 

اولین پمپ گریز از مرکز به تیغه های مستقیم ( شعاعی ) مجهز بوده است . بهر حال قسمت های اساسی یک پمپ گریز از مرکز عبارتند از : 
1- پروانه یا عضو متحرک 
2- پوسته باید نه ثابت که پروانه را احاطه میکند ، 
در پمپ گریز از مرکز ،آب از مجرای ورودی که در پروانه تعبیه شده وارد محفظه ای میگردد ورد آنجا با تیغه های متحرک پروانه روبرو میشود ، دوران آب موجب ایجاد نیروی گریز از مرکر شده ودر محل قطر خارجی پروانه ،فشاری پدیدار میشود که موجب ایجاد جریان شده وآب ، پروانه را با سرعت وفشار زیادی ترک کرده واز طریق مجرائی که به این منظور پیش بینی شده از پمپ خارج میگردد وبه محل مصرف هدایت میشود 

پمپ با تیغه های خمیده : 

تیغه های خمیده را اولین بار شخصی بنام APPOld در سال 1849 در انگلستان بکار گرفت ، در پوش وقسمتهای داخلی یک پمپ گزیز از مرکز که به پره های منحنی الشکل مجهز است ، در شکل 4 نمایش داده شده است ، دراین جاباید توجه داشت که علاوه بر انحنای پره ها ، بدنه پمپ نیز دخالت خاصی دارد که ما آن را ولوت (1) یا مارپیچ مینامیم . طوری برروی در پوش تعبیه شده که آب را مستقیما ” به روزنه پروانه دوار هدایت کند ، پره های منحنی الشکل به محض دریافت آب از روزنه ،آن را به صورت مارپیچی به تلاطم واداشته وبه لبه میچسبانند تاترتیب تخلیه آب را فراهم آورند ، همزمان با گردش پروانه ،آب بطرف لبه بدنه حرکت کرده ووارد مجرای مارپیچی می شود ، ذرات ریز آب در محل مزبور به گردهم آمده ومستقیما ” بطرف مجرای خروجی هدایت می شوند.

تقسیم بندی اصلی : 

طرحهای اساسی پمپ های گریز از مرکز به اصول مختلف عمل کرد ، آنها بستگی دارد ، بطور عموم پمپ های گریز از مرکزرا نسبت به موارد زیر طراحی می کنند : 
1ـ وضعیت مجرای ورودی مثل یک راهه یا دوراهه 
2ـ وضعیت مراحل 1 از قبیل یک مرحله ای وچند مرحله ای 
3ـ وضعیت خروجی از نظر میزان سیال خارج شده مثل پمپ با خروجی زیاد . متوسط ویا کم ، 
4ـ وضعیت پروانه مانند نوع پره ها ، تعداد تیغه ها ووضعیت بدنه پمپ ، 

پمپ یک مرحله ای : 

این پمپ بیشتر برای مواردی که ارتفاع خروجی کم یا متوسطی مورد نظر است، ساخته میشود ، ارتفاع خروجی یک پمپ تک پروانه ای تابعی از سرعت مماسی آن است ، در عمل با استفاده از یک پمپ یک مرحله ای میتوان به ارتفاع خروجی در حدود 1000 فوت دست پیدا کرد در حالیکه عملا ” وقتی ارتفاع بیش از 250 تا 300 فوت مورد نظر باشد بهره گیری از پمپ های چند مرحله ای عاقلانه تر است ، بطوری که در شکل 6 هم نمایش داه شده است پمپ های که راهه یا دوراهه درانواع یک یا چند مرحله ای ساخته میشوند ، مهمترین اشکال پمپهای یک راهه این است که ارتفاعی که آب را بوسیله آنها میتوان تا آن حد پمپاژ نمود ، محدود است ، البته با استفاده از پمپ های دوراهه یک مرحله ای براحتی میتوان مقادیر زیادی از آب را تا ارتفاع بیشتری پمپاژ نمود ، یک مزیت دیگر پمپهای دوراهه این است که پروانه در امتداد محور خود از تعادل هیدرولیکی مناسبی برخوردار است زیرا نیروی محوری ناشی از ورود سیال از یک طرف با نیروی وارد شده از مجرای مقابل خنثی میگردد ، 

پمپ چند مرحله ای : 

این پمپها قادرند آب را تا ارتفاع نسبت‍‍ا زیادی پمپاژنموده ، فشار قابل توجهی را نیز در اختیار بگذارند ، بسته به اندازه ارتفاع پمپاژ ،آنها را به صورت دو یا چند مرحله ای طراحی میکنند ، با وجودی که همه پروانه ها به یک محورواحد متصل بوده ودر داخل یک بدنه واقع شده اند ، هر مرحله را میتوان عمل یک پمپ مجزا فرض کرد ، برای مثال داخل یک بدنه واحد میتوان از8 مرحله متفاوت استفاده نمود ، در اولین مرحله آب منبع مورد نظر ،مستقیما از طریق مجرای ورودی تحویل گرفته شده وفشار آن به اندازه فشار ناشی ازیک پمپ تک مرحله ای افزایش مییابد وبه مرحله بعدی ارجاع میشود . در هر مرحله ،فشار ،کمی زیاد میشود تا جائی که فشار وحجم آب خروجی به میزانی که مورد نظر است برسد ومراحل خاتمه یابد . 
پمپ های یک مرحله ای را در انواع مختلفی ساخته واز آنها هم بصورت ثابت وهم به صورت قابل حمل ونقل استفاده میکنند ، پمپهای پرتابل 1را با استفاده از موتورهای هوائی ، برقی وگازوئیلی یا بنزینی بحرکت در میآورند ، بسیاری از شرکتهای ساختمانی ومقاطعه کاری از این نوع پمپ هااستفاده میکنند ، واما مرسوم ترین موارد استفاده پمپهای یک مرحله ای ثابت ،بهره گیری از آنها در چاه های عمیق یا کم عمق منازل جهت تأمین آب آشامیدنی موردنیاز اهالی میباشد ، یک نمونه دیگر از موارد استفاده از پمپهای یک مرحله ای ثابت ، استفاده از آنها در تأمین ماده مبردلازم جهت خنک کاری افزار برنده در ماشین های افزار است ، وقتی حجم وفشار آب مورد نیاز در صنعت یا موارد استفاده خانگی زیاد باشد از پمپهای چندمرحله ای استفاده می کنند . 

طرز کار پمپ : 

قبل از روشن کردن پمپ، باید ابتدا کوپلینگ ها را از هم جدا کرده وموتور را بتنهائی به گردش در آورده واز صحیح بودن جهت دوران آن اطمینان حاصل نمود ، برای کمک به اپراتور ، درروی بدنه پمپ ، جهت صحیح دوران محور آن بایک فلش مشخص شده است ، قبل از روشن کردن پمپ ، محل روغن خور بلبرینگ های پمپ را با روغنی که سازنده آن توصیه کرده پر کنید ، پمپ هائی که یا تاقانهای آنها به روغنکاری دائمی نیاز دارند باید تا محل خطی که درروی روغن نمای آنها ثبت شده ، پراز روغن شوند ، بدنه یاتاقان کف گرد برخی از پمپ هارا بوسیله آب سرد ، خنک می کنند ، در موقع کار ،مسیر لوله کشی آب سرد را نیز باید مورد توجه قرارداد تا از سوختن یاتاقانهاممانعت بعمل آید ، یاتاقانهائی که گرمای آنها پوست دست انسان را نمی سوزاند نیازی به خنک کردن با آب ندارند ، فقط آنقدرآب خنک مصرف کنید که ماده روانساز را در دمای مناسبی نگهدارد ، هرچند وقت یکبار بدنیست که مسیر خط لوله ورودی که آب سرد را تأمین می کند با فشار آب شستشو داده شود تا آشغالها وکثافت احتمالی را که ممکن است مسیر ورود آب را مسدود کنند از میان برداشته شوند ، بهرصورت قبل از راه اندازی کامل پمپ یک بازرسی نهائی انجام داده وحتی در صورت امکان روتور را چند دور با دست بگردانید . 

پرکردن مقدماتی پمپ : 

یک پمپ گریز از مرکز را هرگز نباید بدون آب بکار انداخت ، درصورتی که قبل از پرکردن پمپ آن را بکار اندازیم امکان دارد قطعات داخلی که با آب ،روان کاری میشوند آسیب ببینند ،البته برخی از پمپ های گریز از مرکز طراحی شده اند که بصورت خشک وبی آب نیز میتوانند شروع بکار کنند ، در این مدلها یک مخزن ذخیره آب اضافی وجود دارد که کاسه نمدها را آب بندی کرده وبوش محور ورینگهای سایشی پروانه را روانکاری می نماید ، 
روش افشانک ـ پمپ به یک سوپاپ تخلیه ویک مجرای مخصوص جهت بیرون راندن بخار آب مجهز است ، در شروع کار ، پس از باز کردن سوپاپ ورود بخار آب ، سوپاپ تخلیه را می بندیم ،سپس سوپاپ بین مجرای خروج بخار آب وپمپ را باز می کنیم تا هوای موجود در پمپ ولوله ها خارج شده وآب به لوله ها کشیده شود ، عمل را فقط باید وقتی خاتمه یافته تلقی کرد که آب ازمجرای خروج هوا بیرون بزند ، برای بستن افشانک ابتدا باید سوپاپ موجود بین پمپ وافشانک را مسدود کرده وسپس مجرای بخار آب را قطع کرد ، در صورتی که نصب افشانک در نزدیکی پمپ مقدور نباشد ،لوله هوا را می توان طویل تر وقطور تر از زمانی که افشانک در نزدیکی پمپ نصب می شد ، درنظر گرفت ، 
روش استفاده از تلمبه دستی { یا پمپ هوای برقی } 
در این روش بجای سوپاپ تخلیه می توان از یک شیر کنترل استفاده نمود ، استفاده از یک تلمبه دستی یا برقی بجای مجرای خرو ج بخار هوا نیز ضرروی است ،یک سوپاپ معمولی نیز باید در مسیر لوله هوا نصب نمود ، قبل از شروع عمل باید سوپاپ یاد شده را مسدود کرد . سابقاً برای این منظور از تلمبه های دستی معمولی استفاده میکردند ، گاهی اوقات برای اینکه خود این پمپ آب بندی شده وقادر به تخلیه هوای موجود در داخل لوله ها شود باید ابتدا آن را با کمی آب پر کرد . 

روش استفاده از سوپاپ یک طرفه در پائین 

وقتی سوپاپ یکطرفه ای در قسمت تحتانی لوله ورودی نصب شده باشد ، پمپ گریز از مرکز وتمام مسیر لوله ورودی را میتوان از مجرای تخلیه پمپ یا قسمتی از بالای آن پر از آب نمود ، عمل پر کردن را ممکن است بکمک یک مخزن آب ذخیره یا یک تلمبه دستی انجام داد ، در صورتی که طول لوله ورودی زیاد باشد برای پیشگیری از هم خوردن نظم عمل کرد پمپ در لحظه شروع ، از طرف دیگر باید مقدار زیادی آب وارد لوله ها کرد تا قبل از حرکت آبدر لوله ورودی ،ذرات آب به اطراف پرتاب نشوند . در مواردی که سوپاپ کنترل یا تخلیه استفاده میشود ،خلاء سنجی که نزدیکی دهانه چاه یا منبع برروی قسمتی از لوله های هواگیری نصب شده ، میتواند تکمیل شدن عمل هواگیری وراه اندازی اولیه را خبر دهد ، درصورت لزوم میتوان لوله های مربوط به تخلیه هوا را با آی پر کرد وعمل هواگیری را بوسیله خود آب انجام داد، البته این در صورتی است که فشار آب داخل لوله ها را بتوان تا حدود30 تا40 Psi رسانید . هر چند که در این صورت به سیستم مخصوصی نیاز خواهیم داشت که با نوع هوائی کمی تفاوت دارد . 
در صورتی که بخواهیم شروع کار پمپ بصورت خودکار وبدون نیاز به هوا گیری صورت گیرد باید یک تنظیم کننده فشار را برروی خط لوله تخلیه سوار کنیم در این صورت هر زمان لازم باشد . تنظیم کننده مزبور یک پمپ هواگیری را روشن کرده وبه مجرد تخلیه کامل هوای داخل لوله ها ، پمپ مزبور بصورت خودکار خاموش می شود . 
یک جور مکانیزم ، خودکار راه اندازی دیگر پمپ که به یک شناور مجهز می باشد دراین روش یک سوپاپ مخصوص راه اندازی اولیه بین بالای بدنه پمپ ویک سوپاپ هوا که بوسیله شناور کنترل می شود . قرار می گیرد . در این جا سوپاپ هوا به کلیدی که به همین منظور در نظر گرفته شده مربوط میگردد ، کنتاکتهای کلید مزبور بطورسری به مدار کنترل کننده استارت موتور اصلی وصل شده است ، یک سوپاپ کنترل که در خط تخلیه نصب شده کلیدی را بکار میاندازد که کلید راه اندازی اولیه را بصورت موازی در مدار قرار می دهد ، در واقع سوپاپ راه اندازی اولیه و سوپاپ هوا فقط تا موقعی که عمل راه اندازی تکمیل نشده . در وضعیت نشان داده شده باقی می مانند . 
وقتی کلید متصل به شناور بسته می شود ،پمپ راه اندازی روشن شده وآنقدر کار می کند ، که پمپ اصلی را بکار انداخته وارتفاع آب در محفظه شناور بحدی برسد که کلیدراه اندازی اولیه را ببندد ، بسته شدن کلید راه اندازی اولیه موجب روشن شدن پمپ اصلی می گردد . 
وقتی مدار کنترل موتور پمپ اصلی شروع بکار می کند ، یک کنتاکت باز شده و پمپ کمکی باز کتر می افتد ، وقتی موتور اصلی در حال کار است سوپاپ کنترل مجرای تخلیه در حال باز نگهداشته می شود وکنتاکت های کلیدآن در وضعیت بسته باقی می مانند، تا یک مدار نگهدارنده رابرای کنتاکتور موتور پمپ که دو سر کلید راه اندازی اولیه وصل شده تکمیل نمایند . این کلید بدون اینکه موجب ایجاد وقفه در کار موتور شود ،کلید راه اندازی اولیه را باز میکند ، در درون پیستون سوپاپ راه اندازی اولیه تعدادی سوراخهای کوچک وجود دارد که در خلال عمل راه اندازی اولیه ، ذرات هوا می توانند بسادگی از آنها عبور نمایند ، این سوراخها طوری تعبیه شده اند که فشارایجاد شده بوسیله پمپ ، انگشتی سوپاپ را با زور در جای خود می نشاند ، در این صورت به مجرد راه اندازی کامل وشروع عمل کرد پمپ اصلی ،پمپ کمکی خاموش میشود ، وقتی لوله راه اندازی اولیه پمپ کاملا آب بندی می شود ، ذرات آب از محفظه شناورباز نشد می کنندکلیدراه اندازی اولیه باز می گردد، ولی مداری که از کلید سوپاپ تخلیه فرمان میگیرد ، کنتاکتور موتور پمپ اصلی را می بندد، وقتی کلید مربوط به شناور باز میشود پمپ اصلی خاموش میشود ، باید توجه داشت که وقتی کلید مربوط به شناور بسته باشد ، موجب روشن شدن موتور پمپ اصلی میگردد و وقتی باز شود پمپ گریز از مرکز را از کار می اندازد . 
در یک سیستم راه اندازی خودکار اولیه که در آن یک مخزن خلاء به عنوان تانک ذخیره بکاررفته ، مشاهده می شود که این سیستم از یک پمپ خلاء ویک مخزن خلاء تشکیل می گردد ، مخزن مزبور بین پمپ خلاء ولوله راه اندازی اولیه پمپ اصلی قرار می گیرد . 
در اینجا مخزن هوا به عنوان یک مخزن کمکی انجام میکند ودر نتیجه احتیاجی به کارکرد متوالی خلاء ساز وجود ندارد ، وقتی خلاء موجود در خلاء ساز به حدود معینی که از قبل محاسبه شده برسد ، یک کلید خلاء ساز را روشن وخاموش می کند ، برای اینکه پس از راه اندازی اولیه پمپ از ورود آب به سیستم خلاء جلوگیری بعمل آید یک تله هوا را بین پمپ اصلی ومخزن خلاء تعبیه می کنند .بهرصورت ،چه پمپ در زیر خلاء ویا در حال کار باشد . هوا از طریق مجرای مکش پمپ بطرف بالا کشیده می شود ، برای اینکه ازعدم وجود هوا در لوله های اصلی اطمینان حاصل شود ، لوله های راه اندازی اولیه وسوپاپهای تله هوا دائماٌ تحت خلاء قراردارند ،یک نوع پیشرفته تر این سیستم در مورد پمپاژ فاضلاب وتکه های کاغذ ولجن که در تمام آنها ذرات مزاحم معلق درمایع وجوددارد ،بکار می برد .

اصول کار : 

بطوری که قبلا گفته شد پمپ های گریز از مرکز ، سرعت جریان سیال را بطور زیادی بالا می برند در حالیکه پمپ های دورانی بطور ثابت ویکنواختی سیال را از داخل محفظه خود به بیرون می رانند ، این پمپ یک پمپ بارانش یا جابجائی مثبت بوده ویک حرکت دورانی را انجام می دهد در حالیکه یک پمپ گریزاز مرکز یک پمپ با جابجائی منفی می باشد . 
نسبت به وضعیت پروانه این پمپ ها ، آنها را می توان به گروه های زیر تقسیم نمود : 
1ـ نوع چرخ دنده ای یا بطور ساده دنده ای 
2ـ نوع پره ای 
3ـ نوع پیستونی 

پمپ های نوع دنده ای : 

این ها شامل دو چرخ دنده ساده میباشند که با یکدیگر درگیر بوده ویکی از آنها بوسیله یک عامل محرک مثل موتور بگردش درآمده وچرخ دنده دیگر را می گرداند . این پمپها ، از نوع پمپهای باجابجائی مثبت بوده ومیزان آبدهی آنها را بسادگی وتنها با تغییر سرعت گردش محور ،میتوان تغییر داد ، بازده یک پمپ دنده ای عمدتا به دقت وجذب بودن قطعات متماس بستگی دارد . 
این پمپ ها را در مدل های مختلف میتوان یافت ، آبدهی این پمپ ها از کمتر از 1 گالن در دقیقه شروع شد وتا بیشتر از 100 گالن در دقیقه ای ادامه مییاید ، انواع مختلف این پمپ ها قادر به ایجاد فشارهای مختلفی از حدود کمتراز 100 پوند براینچ مربع تا بیشتر از 3000 پوند بر اینچ مربع می باشند، دو چرخ دنده ای که در شکل 2 نمایش داده شده اند بطور دقیقی بیکدیگر جفت شده ودر داخل بدنه پمپ قرارگرفته اند، روغن هیدرولیک وارد شده به محفظه پمپ در فواصل بین دندانه های هر چرخ دنده وپیرامون بدنه گیر کرده وپس از نیم دور گردش چرخ دنده ها در موقع تماس دندانه ها با هم از محفظه خروجی رانده می شود . 
پمپ ها ی دنده ای را نیز میتوان متناسب با نوع چرخ دنده مصرف شده ، به انواع مختلفی تقسیم نمود ،این ها شامل پمپ های دنده ای با : چرخ دنده ساده ، مارپیچی ، جناغی وبالاخره با چرخ دنده های مخصوص می باشند . 


چرخ دنده ساده : 

درعمل در پمپهای دورانی از دو جور چرخ دنده ساده استفاده می کنند : نوع داخلی ونوع خارجی ، در مورد نوع خارجی باید گفت که در موقع جدا شدن هر زوج دندانه در گیر ، خلائی پدید میآید وفشار جونیز همین فرصت را غنیمت شمرد وسیال را با فشار از طریق دهانه ورودی پمپ به داخل میراند وآن را پر میکند ، با کمی تقریب می توان فرض کرد که مجراهای ورودی وخروجی بخاطر وجود چرخ دنده های درگیر ،کاملا از هم مجزا می باشند ، بنابراین آبی که بین فاصله دو دوندانه متوالی هر چرخ دنده حبس میشود همراه با آن گردش کرده ودر نزدیکی محفظه ثانویه پمپ از آن جدا شده وبناچار به خارج رانده می شود . 
در مورد طرز کار پمپ دورانی با دنده ساده از نوع داخلی باید کفت که قدرت موتور به یکی از جچرخ دنده ها داده شده ودوران چرخ دنده مزبور باعث گردش چرخ دنده هرزگرددیگری که با آن در تماس است می شود ، در موقه جدا شدن درگیری هر دندانه از دندانه مشابه درروی چرخ دنده دیگر ،افزایش حجم موجب ایجاد یک خلاء جزئی می شود ، در این جا است که فشار جو موجب رانده شدن سیال به داخل بدنه پمپ می شود ، سیال وارد شده به محض دخول در فاصله بین دو دندانه متوالی وبدنه پمپ گیر کرده و بطرف محفظه ثانویه حرکت می کند ، واز آنجا به بیرون رانده می شود . 
پمپها ی دورانی بادنده داخلی فقط دو عضر متحرک دارند : روتور که بادقت تمام تراشیده شده ویک چرخ دنده هرزگرد ، دندانه های چرخ دنده داخلی ودنده هرزگرد در نزدیکی محفظه مکش از هم جدا شده ودر محفظه رانش مجددا بایکدیگر درگیر می شوند . 
جهت دوران محور پمپ ، محفظه های مکش ورانش را تعیین می کند ، دلیل اینکه چرا جهت دوران محور ، محفظه ها را مشخص می کند . در نقطه a که در حقیقت آغاز جداشدن در گیری چرخ دنده ها است ، سیال از طریق محفظه مکش به داخل کشیده می شود ، در نقطه b که آن را باید شروع درگیری دندانه هادانست ، سیال با فشار به طرف محفظه رانش رانده میشود ، معکوس کردن جهت دوران ، جهت جریان سیال درداخل پمپ راوارونه میکند ، در موقع تعیین جهت دوران محور پمپ ، همیشه از انتهائی که شامل محور است به پمپ نگاه کنید ، در صورتیکه دستورالعمل یا تذکر خاصی داده نشده باشد ، فرض براین است که محور پمپ در جهت گردش عقربه های ساعت می گردد . در نتیجه میتوان انتظار داشت که محفظه مکش در سمت راست قرار بگیرد . 
دو قطعه را به صورت خاصی تراشیده و با هم در گیر کرده اند، یکی از این قطعات را باید در حقیقت یک چرخ دنده مخصوص داخلی دانست ودرگیری رایک چرخ دنده خارجی انگاشت ، مجموعه بدست آمده را مکانیسم ژیروتور می نامند ، در این مکانیسم ، سطوح داخلی وخارجی دو قطعه یاد شده دائما بیکدیگر تکیه داشته وروی یکدیگر تماس لغزشی دارند و بنابراین سیال را بطور دائم وبا آب بندی کامل انتقال می دهند ، در موقع جداشدن در گیری ،فضای بین آنها زیاد شده و درست در محل محفظه مکش که ازدیاد فضای بین دندانه ها ظاهر می شود یک خلاء جزئی ایجاد می شود ، وقتی فضای بین دندانه ها به حداکثر حجم خود دست می یابد ، محفظه رانش را در مقابل خود می بیند ، از این لحظه یه بعد که درگیری دندانه ها مجددا آغاز شده وحجم محفظه شروع به کاهش می نماید ، سیال مزبور به تدریج به خارج رانده می شود. 

پمپ دورانی با چرخ دنده مارپیچی : 

این پمپ برای کارهای مختلف از قبیل روغنکاری بافشار ، سوخت رسانی ، کلیه کارهای هیدرولیکی ویا بطور کلی انتقال سیالات بدون ذرات مزاحم بکار می رود ، این پمپ در هردو جهت کار کرده وبه آب بندی وراه اندازی اولیه نیاز ندارد، یک نمونه دیگر از این پمپ ها که جمع وجور وبی سروصدا تراز بقیه بوده وبیشتر برای بالابرها وپله برقیها ی هیدرولیکی بکار می برد . 
پمپ دورانی با چرخ دنده جناغی : 
این پمپ نیز بسیار جمع وجور وبی سر وصدا میباشد ، 

پمپ های پره ای : 

اصول کار پمپ های دورانی پره ای نیز براساس افزایش حجم فضاهای خالی برای ایجاد یک خلاء جزئی پایه گذاری شده است ، بدیهی است که خلاء مزبور باعث پرشدن محفظه مکش پمپ از سیال میشود ، کمی بعدتر ، کاهش حجم همان فضاهای خالی ، سیال را با فشار از طرف دیگر بیرون می راند . 
در این جا تیغه یا پره های لغزنده دقیقا جذب شیارهای روتور میشوند ، در جلوشیارهاو در جهت دوران ،گودی شیارها با آبی که باید پمپ شود پر میگردند ، به محض اینکه آب حبس شده در داخل گودی های یادشده به نزدیکی محفظه خروجی میرسد ، نیروی گریز از مرکز موجود راه فراری یافته وآب به خارج نفوذ میکند، بهرحال در طول کار پمپ ، فشار هیدرولیکیموجود ونیروی گریز از مرکز ، هردو موجب میشوند که پره های پمپ دائما با جداره بدنه در تماس باشند . 
پمپ پره ای دو طیقه ای ر ا در حقیقت می توان دو پمپ یک طبقه ای دانست که برروی یک محور واحد وپشت به پشت یکدیگر نصب شده اند . 
گاهی اوقات پمپ های پره ای ره بصورت مرکب نیز می سازند ، دراین حالت دو پمپ را برروی یک محور واحد نصب می کنند . یکی از این پمپ ها بافشار کم ودیگری با فشار زیاد کار می کند . 
قسمتهای سایشی پمپهای طوری است که در مواقع لزوم می توان برای تعویض آنها از یک فشنگ یا کار تریج آماده شده جدید استفاده کرده وآن را براحتی عوض کرد، چون کار تریج پمپ های مختلف را میتوان با هم عوض کرد ، در صورت لزوم میتوان با انتخاب مناسب ، آبدهی پمپ را بهبود بخشید . 
برای کنترل حداکثر فشار سیستم ، دراین جا از یک جبران کننده فشار بهره گرفته شده است ، دراینجا جابجائی پمپ بطور خودکار تغییر یافته وموجب میشود که جریان مورد نیاز سیستم بطور اتوماتیک ثابت باقی بماند ، وقتی میزان جابجائی تغییر پیدا کند ، فشار سیستم برروی میزان معینی که جبران کننده را از قبل برروی آن حدود تنظیم کرده اند تقریبا ثابت باقی میماند، در صورتیکه سیستم هیدرولیکی به جریان نیاز نداشته باشد ، رینگ فشاری پمپ تقریبا در حالت خنثی باقی مانده ودر فشار تنظیم شده ،فقط جریان مورد نیاز جهت تأمین آب نشده شده را ایجاد می کند. در صورتیکه تمام ظرفیت پمپ مورد نظر باشد ، فشار قدری افت کرده وحرکت فنر جبران کننده موجب عبور تمام جریان از میان رینگ فشاری میشود، در عمل با متعادل کردن فشار عکس العملی ونیروی فنر متعادل کننده میتوان برای هماهنگ کردن دقیق جریان مورد نیاز مدار هیدرولیکی با سیستم داخلی پمپ ، هر جریانی را بصورت خودکار بدست آورد ، در این حالت وقتی جریان عبوری کم میشود ، قدرت مصرف شده بوسیله موتور پمپ نیز کاهش مییابد، در اینجا ، برگشت روغن پرفشار ،رخ نداده وگرمای اضافی که در تعیین بازده مدار موثر ومهم میباشد ایجاد نمی شود . 

پمپهای پیستونی : 

این پمپها در انواع شعاعی ومحوری ساخته وعرضه میشوند، هر کدام از این انواع را میتوان بصورت با جابجائی ثابت یا متغیر طراحی نمود . در اینجا ، پیستون ها بصورت شعاعی در اطاف توپی ردیف شده اند، در این شکل ،قطعه لغزان ، سمت راست خط محور استوانه سیلندر واقع شده است ، ضمن حرکت محور پیستونها یک حرکت رفت وآمدی انجام میدهند، به این ترتیب پیستون هائی که از روی مدخل پائینی میله مرکزی عبور می کنند، روغن را جذب می کنند در حالیکه پیستونهائی که از روی دهانه بالائی میگذرندپر از روغن هستند ،باتوجه به اینکه پیستون وحرکت قطعه لغزان را بدقت میتوان کنترل نمود ، تنظیم دقیق ظرفیت آبدهی این پمپها از صفر تا بیشترین حد ممکن کار چندان دشواری نیست . 
در نوع محوری ، پیستونها بموازات محورگردان پمپ قرار میگیرند، گردش محور پمپ موجب دوران استوانه سیلندر میشود ، وجود کفشک نگهدار ، که خود بوسیله نیروی فنری به صفحه با دامکی متکی شده ، موجب میشود که پیستونهای پمپاژ کننده درداخل سیلندر خود یک حرکت رفت وآمدی محوری انجام دهند. بطوری که در شکل 16 نمایش داده شده با تنظیم زاویه صفحه بادامکی میتوان کورس حرکت پیستون ودر نتیجه میزان آبدهی پمپ را محدود نمود . 
در پمپهائی که آبدهی متغیر دارند ، برا ی تغییر دادن زاویه صفحه بادامکی از مکانیسم خاصی استفاده می کنند، مکانیسم مزبور ممکن است از یک گردونه دستی ، یک وسیله کنترل جبران کننده فشار ویا یک میله کنترل تشکیل شده باشد . هرکدام ازوسائل نامبرده شده ممکن است قلابی را که به صفحه با دامکی متصل شده است . تحرک نمود وزاویه آن را عوض نمایند .

اصول کار : 

بطورکلی و نسبت به راههائی که ممکن است آب مورد استعمال قرار گیرد ، پمپهای تناوبی را می توان به گروههای زیر تقسیم نمود : 
1ـ پمپ مکشی یا بالابرنده 
2ـ پمپ فشاری 
هر کدام از پمپهای یادشده ممکن است ،بصورت یک طرفه یادوطرفه باشند . 

پمپ های مکشی یا بالابرنده : 

پمپ مکشی یک طرفه است ، این پمپ که در شکل 3 نمایش داده شده از یک سیلندر بازویک سوپاپ مخصوص تشکیل شده است ، در این جا پمپ به آب نیروئی وارد نمی کند. بلکه آن را می مکد . در پمپهای مکشی ،سوپاپ خروجی در داخل پیستون نصب شده وبهمراه آن بالا وپائین می رود . 
راه اندازی وعملکرد کامل این پمپ به چهار عمل یا چهار مرحله مختلف نیاز دارد، که عبارتند از : 
1- خروج هوا : پیستون بطرف پائین سیلندر رانده شده وهوای موجود از آن خارج میشود ، 
2- ورود آب : وقتی پیستون بطرف بالا حرکت میکند یک خلاء نسبی ایجاد کرده وفشار جو ، آب را بداخل سیلندر میراند، 
3- انتقال آب : در حین پائین آمدن پیستون ، آب حبس شده در داخل سیلندر از طریق سوپاپ خروجی به قسمت بالائی سیلندر منتقل میشود، 
4- خروج آب : با صعود پیستون ،آب داخل سیلندر تخلیه میشود ، 
پس از هواگیری پمپ وانجام شدن کارهای مقدماتی ، سیکل عملکرد پمپ در یک رفت و برگشت پیستون آن تکمیل می شود ، حرکت به طرف پائین پیستون ، ضربه انتقالی و حرکت بطرف بالا آن مکش ورانش نامیده می شود چون در یک نوبت آب بداخل پیستون کشیده شده و در یک نوبت از آن تخلیه می شود . 

پمپ های فشاری : 

در حقیقت یک پمپ فشاری را باید نوع گسترده تری از یک جور پمپ مکشی دانست زیرا بوسیله آن ، آب هم تحت فشار وهم تحت مکش پمپاژ میشود ،اصول کار کلی این پمپ به این صورت است که دراین جا برخلاف پمپ مکشی ،آب تحت تأثیر فشاری که بیشتراز فشار جو است ، قرار گرفته وآن را مجبور میکند که از یک لوله بالا برود . 
در نوع یک طرفه ،پائین آمدن پیستون موجب بسته شدن سوپاپ ورودی شده و آب را با فشار از طریق سوپاپ خروجی بیرون رانده وبه ارتفاع مورد نظر می‌رساند . 
پمپ فشاری از یک سوپاپ ورودی ،یک سوپاپ خروجی ویک انگشتی یک عمله تشکیل شده است ، در نوع یکطرفه .سیکل عملکرد بایک بالا رفتن (ورود آب ) ویک حرکت بسمت پائین (خروج آب) تکمیل میشود ، در حین بالا رفتن انگشتی خلاء نسبی ایجاد شده وموجب میگردد که فشار جو آب را با زور به داخل سیلندر براند ، در این هنگام سوپاپ ورودی بازوسوپاپ خروجی بسته است ، در موقع پائین آمدن انگشتی یاکورس تخلیه آب ، پائین آمدن انگشتی موجب میشود که سوپاپ ورودی بسته شده وآب حبس شده در داخل سیلندر با فشار ازطریق سوپاپ خروجی که اینک گشوده شد به خارج رانده شود . 
یک جور پمپ فشاری دیگر که علاوه بر سوپاپ های ورودی وخروج آب به یک سوپاپ اضافی درداخل پیستون خود مجهز می باشد . 
در اینجا پیستون درداخل سیلندر بسته کار کرده ودسته پیستون از میان یک کاسه نمد بخارج راه می یابد . مزیت این پمپ در آن است که آب از طریق دریچه ورودی وارد پمپ شده وپس از گذشتن از سوپاپ روی پیستون ، بلاانقطاع از دریچه خروجی تخلیه می شود . 
اکنون فرض کنیم ، داخل سیلندر پر از هوا بوده ومیخواهیم پمپ را بکار اندازیم ، دراین صورت ، هوای داخل سیلندر . در اولین حرکت پیستون بطرف پائین ، از قسمت زیرین به محفظه بالای آن منتقل می شود ، در حرکت بعدی پیستون که بطرف بالا صورت می گیرد ، خلاء نسبی ایجاد شده ووجود فشار جو باعث کشش آب بداخل سیلندر میگردد، در حرکت بعدی یاسوم پیستون بطرف پائین ،آب حبس شده در زیر سیلندر بطرف بالای آن منتقل میگردد و در حرکت چهارم یا بطرف بالای پیستون ، تخلیه می شود . 
وقتی راه اندازی اولیه خاتمه یافته وعمل کرد پمپ بصورت کامل آغاز شد ، سیکل عملکرد دردوحرکت پیستون که یکی بطرف پائین ودیگری بطرف بالا میباشدخلاصه می گردد، حرکت بطرف پائین پیستون ،کورس انتقال وحرکت بالای آن کورس تخلیه نامیده میشود، وقتی پیستون بطرف پائین حرکت میکند، آب از میان سوپاپ موجود درروی پیستون عبور کرده وبه قسمت بالائی راه مییابد ، وقتی که پیستون بطف بالا می رود آب موجود در بالای پیستون از طریق دریچه خروجی تخلیه شده ودر همین هنگام بالا رفتن پیستون باعث دخول آب یه محفظه زیرین سیلندر می شود . 

پمپ های فشاری دو طرفه ( نوع پیستونی ) : 

در این حالت حرکت پیستون موجب تخلیه آب در یک طف آن میشود ضمن اینکه درطرف دیگر پیستون ، بدون اینکه انتقالی صورت بگیرد ، آب بداخل آن کشیده میشود ، بنابراین در هر حرکت پیستون،آب از مجرای خروجی به بیرون تخلیه میشود . 
در این صورت ظرفیت آبدهی یک پمپ یکطرفه را میتوان با تبدیل آن به یک پمپ دوطرفه که در آن از جابجائی مشابه سیلندر استفاده میشود ، مضاعف کرد . 
هنگام بررسی عملکرد این جور پمپ هاباید به وضعیت سوپاپ ها در حالت توجه داشت ، آنچه که جالب توجه است اینکه هر زوج از این سوپاپ ها بصورت قطری ، وضعیت یکسانی دارندیعنی هر زوج سوپاپی که در امتداد قطری روبروی یکدیگر قرار دارند همواره یا باز هستند یا بسته . 

پمپ فشاری دو طرفه ( نوع انگشتی) : 

عملکرد این پمپ بانوع پیستونی تفاوت چندانی نداردبا ستثنای اینکه در این پمپ به جای پیستون از انگشتی استفاده شده است ، نسبت به وضعیت قرار گرفتن کاسه نمد درداخل یا خارج ،این پمپ ها به دو گروه تقسیم می شوند . 
در پمپ های مجهز به کاسه نمد داخلی ، طول نسبتا بلند سیلندراز محل کاسه نمد به دو محفظه مجزا تقسیم می شود . 
در حرکات بطرف بالاوپائین ،انگشتی ، آب موجود دردومحفظه را جابه جا می کند . یکی از اشکالات این نوع پمپ ها این است که برای تنظیم یا تعویض کاسه نمد ها باید سرسیلندر را باز کرد ، همچنین در موقع کار پمپ ، نشد کاسه نمد قابل مشاهده نیست ، برای غلبه کردن بر این عیب می توان از پمپ مشابه که به کاسه نمد خارجی مجهز است استفاده نمود ، در این طرح ازدو انگشتی ، چند میله رابط ودوقاب فلزی دردو انتهااستفاده شده است ، انگشتی هابطور محکمی به قابهای انتهائی مربوط شده ومجموعه آنها در داخل میله های رابط حرکت کشوئی انجام می دهند ، کاسه نمد ها در قسمت خارجی نصب شده اند وعلاوه بر اینکه تعمیر آنها کار ساده ای است ، در موقع کار نیز می توان وضعیت نشد آنها رابازرسی نمود . 
در موقع بررسی سیکل مزبور به حرکت هماهنگ انگشتیها نوجه داشته باشید ، در موقع کار، حرکت یک انگشتی باعث تخلیه آب شده ودر همان زمان ، تحرک انگشتی دیگر باعث پرشدن آب در محفظه دوم می گردد . 
اشکال پمپ های اخیر که به کاسه نمد خارجی مجهزند در این است که ساختمان آنها پیچیده تر از ساختمان پمپ مشابه با کاسه نمد وهزینه اولیه آنها به مراتب گران تر است . 

پمپ های سیفونی یا پمپ های باراه اندازی خودکار : 

اغلب پمپها به راه اندازی اولیه نیاز دارند چون فضای خالی نسبتا قابل ملاحظه ای که بین سوپاپ های ورودی وخروجی موجود است با هوا پرشده وعملکرد اولیه پمپ را دشوار می سازد ، راه اندازی اولیه یک امر ضروری است زیرا در این صورت ،پیستون یا انگشتی ،ضمن کوشش خود برای بیرون کشیدن هوا ،یک خلاء نسبی ایجاد می کند و در نتیجه فشار جوآب را بازور بداخل محفظه پمپ با آب پر می شود تا خلاء را افزایش داده ودر نتیجه آب را از محل منبع بمکد ، در صورتیکه پمپ به یک روزنه هوا گیری ویک مجرای ورودی مجهزنباشد ، برای وارد کردن آب بداخل سیلندر آن باید قسمتی از پمپ را باز کرد . 
بدنه پمپ از یک استوانه ویک محفظه خارجی در ارتباط است ،پیستون دارای یک سوپاپ مخصوص درروی خود بوده ودر بالای محفظه داخلی یک مجرای خروجی تعبیه شده است ، از آنجائی که مجرای ورودی نیز در بالاقرار گرفته است ، همیشه مقداری آب بین فاصله دو جداره حبس می شود . 
در شروع کار، محفظه خارجی پر از آب است ، وقتی پیستون بطرف پائین حرکت می کند سوپاپهای تعبیه شده درآن باز شده وآب به قسمت بالائی محفظه داخلی انتقال می یابد ، در اثر انجام این عمل سطح آب در استوانه خارجی تغییر نمی کند، وقتی پیستون بطرف بالا حرکت می کند آب قسمت بالائی تخلیه شده وسطح آب در استوانه خارجی پائین می افتد، همین عمل موجب ایجاد یک خلاء نسبی شده وآب را به محفظه استوانه خارجی می‌مکد تا آن را پر کند .

ساختمان : 

در هیدرولیک صنعتی ، پمپ های تناوبی پیستونی از ظرفیت های قابل ملاحظه ای برخورد دارند . از این پمپ ها غالباً برای رساندن سیال به یک سیستم هیدرولیکی مرکزی استفاده می کند . از این پمپ ها معمولاً برای انتقال آب ، روغن محلول در آب ، روغن هیدرولیک و سیالات هیدرولیکی مقاوم در برابر آتش نیز استفاده می کند . 
در طراحی پمپ های تناوبی غالباً از سه ، پنج ، هفت یا نه انگشتی استفاده می کنند . دریچه مکش در بالا و دریچه رانش در پایین نصب شده است . در نتیجه این کار می توانیم سوپاپها را بدون اینکه آنها را کاملاً از پمپ جدا کنیم جابجا نماییم . در طرحی که بنام Aldri ch مشهور می باشد ، سیال از دریچه مکش وارد شده وپس از گذشتن از سوپاپها و استوانه پمپ ، به خط مستقیم از پمپ خارج می شود در این جا با حرکت انگشتی به طرف پایین ، دریچه مکش بسته شده و فشار آب محبوس ، بر فنر سوپاپ خروجی غلبه کرده و آن را باز می کند و اب به خارج جاری می شود . 
وقتی انگشتی به طرف بالا می رود ، سوپاپ خروجی بسته شده و سیال به داخل محفظه پمپ مکیده شده و بر نیروی فنر مشابه ای در سوپاپ ورودی غلبه کرده و آن را باز می کند . آنچه که به آب بندی شدن هر دو سوپاپ وبسته شدن آنها کمک می کند ، فشار سیال است . 
معمولاً در صنعت برای تکمیل کردن خطوط انتقال سیالات شیمیایی با فشار متوسط و زیاد ، از پمپ های انگشتی استفاده می کنند . برای مثال در خط انتقال یک ماده شیمیایی ، از یک پمپ انگشتی استفاده کرده و در هر ساعت بین 2/0 تا 12000 گالن از سیال را جابجا نموده و در بعضی موارد فشار آن را تا 1600 پوند بر اینج مربع ، بالا می برند . این پمپ ها را در انواع تکی و دوتایی طراحی کرده و بعضی از آنها به مکانیسم خاصی مجهزند که بوسیله آن می توان کورس حرکت را در حین کار تنظیم نمود . برای انتقال اغلب مواد شیمیایی از قبیل اسید ها ، بازها وحلالهای دیگر که برای تصفیه آب بکار می‌روند . از این پمپ ها استفاده می کنند . این پمپ ها را سادگی می توان طوری تنظیم کرد که خروجی آن داعمی یا منقطع بوده و یا طوری مرتب نمود که در مواقع ضروری از عامل دیگری فرمان گرفته و جریان را در مدار جاری نمایید . 

پمپ های ویژه : 

در موقع انتخاب پمپ برای یک کار مشخص ، شخص مسئول باید با اصول کار ومزایا ومعایب پمپ های اساسی از قبیل گریز از مرکز، دورانی وتناوبی که اصول کار آنها در فصول گذشته مورد بررسی قرار گرفتند ، آشنایی کامل داشته باشید . 
با توجه به نکات ذکر شده بالا ، برای هر کار مورد نظر می توان یکی از این پمپ ها را انتخاب و مطابق با وظیفه ای که باید انجام دهد ، آن را هماهنگ کرد . در بسیاری از حالات مشاهده شده که هر پمپ خاصی را فقط برای انجام وظیفه ویژه ای طراحی کرده اند . 
بسیاری از پمپ هایی که در فصول قبل توضیح داده شدند ، برای انجام کارهای خاصی طراحی شده اند . برخی از این پمپ های مخصوص بوسیله قسمت های آتش نشانی ، راه آهن ، اتومبیل ها ، موتور های دیزل ، معادن ،زهکشی ، انتقال هیدرواستاتیک و ماشینهای افراز مورد استفاده قرار می گیرند . آب خالص ، فاضلاب ، خمیر کاغذ ، روغن ، شیر ، مواد شیمیایی مواد معدنی خمیری وسیالات غلیظ جزو موادی هستند که برای انتقال آنها از پمپ های ویژه استفاده می کنند . 

پمپ های خدماتی : 

پمپ های تناوبی پیستونی از نوع تکی یا دوتایی را معمولاً در باغ خانه ها ، تصفیه خانه های شکر و خشکشویی ها و غیره بکار می برند . پمپ تناوبی پیستونی دوتایی که در شکل یک نشان داده شده است ، فشار زیادی تولید کرده و معمولاً درباشگاها ، لبنیاتی ها و واحد های صنفی به کار می رود . یک جفت پمپ پیستونی دو طرفه در حقیقت باعث می شود که در هر دور دوران محور ، پیستون ها چهار حرکت داشته و مایع خارج شده از پمپ جریان ثابتی داشته باشد . این پمپ می تواند هر جور مایع سرد یا گرم ( تا 200 درجه فارنهایت ) را انتقال دهد ، پمپ مزبور قادر است در هر ساعت بین 295 تا 1080 گالن از سیال را بافشاری در حدود 150 تا 300 پوند بر اینچ پمپاژ نماید . 
پمپ دورانی دنده ای یک پمپ همه کاره بوده و براحتی قادر است هر جور سیال یا غلیظ را انتقال دهد . این پمپ بسیار نرم کار کرده و بازده آن در هر دو جهت یکسان است . این پمپ ها قادرند هر جور سیال سنگین و غلیظ از قبیل مرکب چاپ یا مواد عایق کاری پشت بام یا هر جور سیال رقیق و سبک از قبیل بنزین ، گازوئیل و مواد مشابه را به سادگی انتقال دهند . 
پمپ نشان داده شده به راحتی قادر است بین 40 تا 600 گالن در دقیقه از سیالات مختلف را انتقال داده و فشار آنها را به حدود 10 پوند بر اینچ مربع برساند . 
پمپ دورانی دنده ای محدوده خدماتی وسیعی داشته و برای روغنکاری تحت فشار ، خدمات هیدرولیکی ، سوخت رسانی و پمپاژ سیالات تصفیه شده به کار می رود . 
روغنکاری یاتاقان ها بوسیله سیالی که در حال پمپاژ است صورت می گیرد . راه‌اندازی این پمپ ها بصورت خود کار صورت گرفته و بازده آنها در هر دو جهت یکسان است . این نوع پمپ ها در اندازه های مختلفی از تا 110 گالن در دقیقه در دسترس هستند . انواع آنها را می توان طوری تنظیم کرد که فشار سیال را تا 150 پوند بر اینج مربع بالا ببرند . 
از این پمپ می توان در استخر ها ، آبیاری چمن ها ، سیر کولاسیون مجدد جریان سیال ، آبکشی ، چاها وآب انبارها ، وانتقال مواد شیمیایی استفاده نمود . وقتی ارتفاع در حدود 120 فوت باشد ، این پمپ قادر است در هر دقیقه 10 تا 130 گالن را پمپاژ نماید . 
یک جور پمپ گریزاز مرکز یک طبقه دو مکشی که در مقطع افقی به صورت دو پارچه ساخته شده است . جداره پمپ ضخیم بوده ، راندمان بالایی داشته وفشار زیادی در حدود 175 پوند بر اینج بر متر مربع را ایجاد می نماید . این پمپ برای آبرسانی عمومی ، آبیاری شهری ، خنک کردن کنداسور ، سیر کولاسیون آب ، خدمات صنعتی ، خدمات ساختمانی و کارخانه های شیمیایی بکار می رود . 
بزرگترین مشخصه ای پمپ این است که قادر به انتقال سیالاتی که مواد جامد معلق در خود دارند . از پمپ مزبور در فاضلاب های صنعتی ، زهکشی عمومی ، چاه فاضلاب ، کارخانه های شیمیایی ، آبکشی عمومی وبسیاری مقاصد دیگر استفاده می کنند . پروانه مصرف شده از نوع کاملاً پوشیده و غیر قابل انسداد بوده ومحفظه بسیار ظریف و دقیقی دارد . وقتی ارتفاع در حدود 150 فوت است ، ظرفیت خروجی پمپ در حدود 300 گالن در دقیقه می باشد . این پمپ‌ها در انواع چپ گرد یا راست‌گرد ساخته شده و برای سهولت نصب ، آنها را به 5 صورت می توان بر روی هم سوار کرد . 
یک جور پمپ گریز از مرکز یک طبقه یک مکشی وجود دارد که در آن موتور وپمپ مستقیماً به هم مربوط شده اند. این پمپ را درانواع و اندازه های مختلف طوری طراحی می کنند که در ارتفاعی در حدود 500 فوت در دقیقه قادرند 200 گالن آب را پنپاز نمایند . ساختمان این پمپ ها بسیار متنوع بوده و انواع مختلف آنها قادرند آب یا مواد خرنده شیمیایی را پمپاژ نمایند . 
بدنه پمپ در مقطع افقی به صورت دو پارچه ساخته شده ودر موقع تعمیر یا بازرسی براحتی می توان بدون دست زدن به سیستم لوله کشی ، آنها را از هم جدا نموده و قطعات متحرک را بازرسی نمود . این پمپ ها را برای ظرفیت های بین 10 تا2000 گالن بر دقیقه طراحی می کنند.
برای انتقال آب تصفیه شده با هر دمای دلخواه از پمپ توربینی چهار طبقه یک مکشی می توان استفاده نمود . وقتی ارتفاع در حدود 1500 فوت است ، پمپ مزبور را می توان طراحی کرد که از 20 تا 900 گالن آب را در هر دقیقه پمپاژ نماید .بازده مکانیکی وهیدرولیکی این پمپ ها قابل توجه است . 

پمپ های شیمیایی و فرایندی : 

در بسیاری از صنایع شیمایی و کارخانه های کاغذ سازی برای انتقال بسیاری از سیالات خورنده و ساینده از پمپ های گریز از مرکز استفاده می کنند . البته بدیهی است که چون بدنه ، محور ، پروانه و سایر قسمت های متحرک پمپ با مواد ساینده و خورنده در تماس اند ، بسرعت فرسوده شده و عمرشان کم می‌شود . در عمل برای اینکه از کاهش عمر سریع این پمپ ها جلوگیری کنند ، کلیه قسمت های متحرک پمپ را که با این سیالات در تماس اند با لایه ای از لاستیک مذاب پوشانده و پس از خنک شدن وچسبیدن آن ، قطعه را در جای خود سوار می کنند . 
اسید ها و بازها با غلظت ودمای مختلف ، سود سوز آور ، آب گوگردی ، کلرات پتاسیوم ، آب آهک ، اسید هیپو کلرید ریک وبسیاری از سیالات مشابه را بوسیله این پمپ ها انتقال می دهند . در کارخانه های کاغذ سازی از پمپ ها برای انتقال مواد از یک نقطه به نقطه دیگر استفاده می کنند . 
در ابتدا آب سرد وخمیر کاغذ به میزان کافی به قسمت مورد نیاز ماشین کاغذ سازی انتقال می یابد . انواع و اقسام مواد شیمیایی که برای ساخت کاغذ مورد نیاز می باشد بوسیله پمپ ها به محل دستگاه هدایت و فاضلاب حاصل نیز بوسیله پمپ ها به محل مناسب پمپاژ می شوند . 
محفظه مکش پمپ گریز از مرکز افقی در ابتدای آن واقع گردیده است . از این پمپ معمولاً در صنایع شیمیایی و پتروشیمی وسایر کارخانه جات مشابه که کار اصلی آنها انتقال انواع واقسام سیالات رقیق و غلیظ وخورنده وغیر خورنده است استفاده می کنند . 
وضعیت خاص پروانه پمپ های گریز از مرکز موجب افزایش موارد استفاده از آنها در صنایع کاغذ سازی شده است . معدود بودن تعداد پره ، ورودی های بزرگ و وجود صفحات و فلانچ های سنگین و ضخیم جزو مزایای این پمپ ها بشمار می روند . پروانه ها پوشیده بوده و به صفحات سایشی نیازی ندارند . شکل وتعداد پره ها به کاری که پمپ باید انجام دهد بستگی دارند . 
برای پمپاژ آب میوه ، شیر ، اسید ها ودیگر محلول های اسیدی از پمپ گریز از مرکز پیرکس یا بلوری استفاده می کنند . علت استفاده از شیشه یا پیرکس این است که شیشه در مقابل اسید ها و مواد مشابه مقاوم بوده و با آنها از نظر شیمیایی ترکیب نمی شوند . اسید هیدرو فلوریک و اسید فسفر یک بلوری تنها اسید هایی هستند که با شیشه ترکیب می شوند . برای انتقال مواد قلیایی به هیچ عنوان نباید از پمپ های بلوری استفاده کرد . 

پمپ های ناقل فاضلاب : 

این جور پمپ ها جهت انتقال فاضلاب و لجن و مواد مشابه بکار می روند ، مواد جامدی که از ته نشین کردن فاضلاب و تصفیه آنها بدست می آید لجن یا تفاله نامیده می شوند . تفاوت در طراحی پروانه ، تنها عاملی است که در موقع بکار گیری پمپ های گریز از مرکز جهت انتقال فاضلاب یالجن باید مورد نظر قرار گیرد . در این صورت برای ممانعت از انسداد پمپ ، پروانه مصرف شده از نوع پوشیده بوده و عرض بیشتری دارد و به نسبت ظرفیت پمپ از دو یا چهار پره تشکیل می شوند . سوراخ ورودی این پره ها را معمولاً بصورت مدور می سازند تا در مقابل عبور جریان مقاومت کمتری از خود نشان دهد ضمناً آن را طوری فرم می دهند تا از مسدود شدنش بوسیله مواد ریش ریش ، پارچه یا کاغذ که می خواهند خود را به صورت یک گلوله در آورند ، جلوگیری بعمل آید . 
انتقال لجن های باقی مانده از یک مرکز تصفیه فاضلاب بمراتب مشکل تر از پمپاژ فاضلاب اصلی است زیرا لجن های مزبور به میزان بسیار زیادی مواد معلق ومزاحم را در خود دارند علاوه بر طرح خاصی که در مورد پروانه این پمپ ها بکار می رود ، برای آنکه مواد مزبور با فشار بطرف پروانه رانده می‌شوند ، در نزدیکی دهانه ورودی زائده ای به شکل پیچ دونخه ایجاد می کنند . هر کدام از راهای مزبور به یک پره پروانه ختم می شود . مواد جامد مزاحم و پارچه های ریش ریش که می خواهند در کناره ها وگوشه ها پنهان شد و یا راه مجرای ورودی را ببندند به محض رسیدن به پیچ مزبور تحت تأثیر یک جریان گردابی وار قرار گرفته و بین مار پیچ های داخلی بدنه پیچ خورد می شوند . 
در موقع نصب پمپ های ناقل فاضلاب باید توجه داشت که چون این پمپه تقریباً دائمی می باشند باید پایه ، بدنه وسایر قسمت های لازم را به طور مطمئنی در جای خود جاسازی ومحکم نمود . 
پمپ لجن ، 11 بدنه ضخیمی داشته و پایه چدنی است . در روی بدنه پمپ چندین دریچه بازدید وتخلیه تعبیه شده که به تناوب می توان آنها را باز کرده و موادی را که احتمالاً باعث کاهش راندمان کار پمپ شده اند ، از آنجا بیرون ریخت . 

سایر پمپ های ویژه : 

علاوه بر پمپ های شیمیایی وفرایندی وپمپ های ناقل فاضلاب ، پمپ های دیگری نیز وجود دارند که هر کدام را برای مقصود خاصی طراحی ومی سازند . یکی از این نمونه ها ، پمپ های هستند که در کارخانه های قند سازی بکار می روند . 

پمپ های ناقل خمیر مواد معدنی : 

بیشتر این پمپ ها از نوع تناوبی بوده و در کارخانه های قند سازی بکار می روند . این پمپ ها فاقد سوپاپ های ورودی بوده و سیال مورد نظر در اثر سنگینی خود به داخل پمپ کشیده می شود ( عمق منفی ) . در نتیجه وظیفه سوپاپ ورودی بوسیله پیستون پمپ تناوبی انجام می شود . 

پمپ های آبکشی : 

چاهک را نباید با چاه فالاب اشتباه کرد . غلظت سیالاتی که در داخل چاهک قرار دارند به اندازه چاه فاضلاب نبوده وضمناً فاقد مواد مزاحم اضافی می باشند . در حقیقت چاهک را باید با آب انباری دانست که در پایین ترین نقطه ساختمان حفر شده و آبریزی های کلیه دستشویی ها و غیره به آن سرازیر می شوند . 
هر چند وقت یک بار، پمپ مخصوصی که در چاهک نصب شده به صورت خود کار روشن شده وآب موجود در آن را تا سطح معینی کاهش می دهد . 
در ساختمانهایی که پایه آنها به طور کامل عایق بندی نشده ، در فصل بارندگی ، برای تخلیه آبی که در زیر ساختمان جمع شده نیز از این پمپ هابهره می گیرند . عمل کردن این پمپ ها معمولاً خود کار بوده و چون در آب غوطه وند به هواگیری و راه اندازی اولیه نیازی ندارند . از قسمتی از بدنه موتور شناوری آویزان است که به مجرد بالا آمدن سطح آب باعث روشن شدن خود کار موتور می شود . به تدریج که سطح آب پایین می افتد و در ارتفاع معینی که تقریباً آب چاهک خالی شده باشد ، مجدداً باعث خاموش شدن موتور می شود . 

پمپ های آبیاری : 

پمپ هایی که به این منظور بکار می روند برای ارتفاع کم و ظرفیت های زیاد طراحی می شوند . از این پمپ ها برای زهکشی ، کنترل سیلابها و همچنین مقابله با بارندگی های ناگهانی نیز استفاده می کنند . از آنجایی که پروانه این پمپ ها شبیه پروانه زیر دریایی ها می باشد به آنها پروانه ملخی هم گفته می‌شود . احتیاجات عمومی این گونه پمپ ها باعث شده که آنها را به صورت یک پارچه و قابل حمل ونقل طوری بسازند که بسادگی در بالای جریانی از آب معلق شده و یا از اسکلتی که در بالای جریان آب تعبیه شده آویزان گردند . 

پمپ های دیافراگمی : 

در این پمپ ها بجای استفاده از پیستون یا انگشتی ، از یک ماده قابل ارتجاع ( شبیه لاستیک ) استفاده می کنند . انواع اصلی این پمپ ها عبارتند از : 
1- نوع بسته 
2- نوع باز 
بیشتر موارد استفاده شده از این پمپ برای خارج کردن سیالات موجود در زیر پایه ساختمانها ، خندق ها ، زیر آب ها وسایر جاهایی است که آب مورد نظر با گل و شن و ماسه همراه است .

- طبقه بندی پمپ های سانتریفوژ بر حسب موارد کاربرد 

به منظور کاربرد صحیح پمپ های سانتزیفوژ ابتدا باید بدانیم ازیک پمپ بخصوصی در کجا استفاده می شود ، یا به عبارت دیگر چه نوع پمپی برای کار مورد نظر مناسب است . 
برای تصمیم گیری سریعتر وروشن تر پمپ های سانتریفوژ را بر حسب موارد کار برد می توان به صورت زیر طبقه بندی کرد : 
یادآور می شویم که یک خط مشخص و معینی بین انواع پمپ ها برای مصارف مختلف وجود نداشته و انتخاب نوع پمپ بیشتر بستگی به کمیت و کیفیت سیال مورد انتقال وتصمیم گیری طراح دارد . بدین منظور اندکی به تشریح خصوصیات لازم یک پمپ برای استفاده مناسب در صنایع مختلف می‌پردازیم . 

الف-کاربرد عمومی 

پمپ های عمومی برای انتقال آب صاف وخنک ، نفت وسایر مایعات بی اثر مناسب می باشند . این پمپ ها عموماً با پروانه بسته و در اندازه های مختلف عرضه می شوند . پمپ های عمومی معمولاً با موتور الکتریکی کوپله شده و گاهی بدون آن به فروش می رسند . برحسب میزان ارتفاع بالابری این پمپ‌ها به سه دسته تقسیم می شوند : 

a- پمپ های سانتریفوژ با ارتفاع بالابری کم ، 

پمپ هایی هستند که تا ارتفاع 15 متر کار می کنند . این پمپ ها عموماً از نوع حلزونی یک طبقه و با محور افقی بوده وبسته به میزان آبدهی ممکن است سیال از یک طرف یا هر دو طرف وارد پروانه گردد . 

b- پمپ های سانتریفوژ ارتفاع بالابری متوسط 

پمپ هایی هستند که تا ارتفاع 40 مترکار می کنند . این پمپ ها عموماً دارای پره های راهنما ( افشان ) بوده و بسته به میزان آبدهی ممکن است آب از یک طرف یا هر دو طرف وارد پروانه گردد
. 
-c پمپ های سانتریفوژ با ارتفاع بالابری زیاد ( فشار قوی ) 

برای بالابری سیال در بیش از 40 متر بکار می روند . پمپ های فشار قوی عموماً چند طبقه هستند زیرا یک پروانه تکی بسهولت نمی تواند چنین فشار قوی را تولید نماید . این پمپ ها ، ممکن است افقی یا عمودی باشند . ارتفاع بالابری به ازای هرطبقه پمپ در پمپ های سانتریفوژ افقی معمولاً 30 تا 50 متر افزایش می یابد . بنا بر این این تعداد طبقاط بستگی به فشار مورد نیاز دارد . 

ب: آب رسانی 

1: چاههای عمیق ونیمه عمیق 

a - پمپ های چاه عمیق : 

این پمپها عموماً از نوع توربینی قائم و چند طبقه می باشند .موتور محرک این پمپ ها ممکن است الکترو موتور ، موتور دیزلی ، بنزینی ویا توربین بخار باشد . شافت انتقال بین موتور و پمپ معولاً یکی از دو نوع زیر است نوع اول بدونغلاف بوده و شافت مستقیماً با آب در تماس است و بوسیله آن خنک می شود . در نوع دوم شافت در داخل لوله پر از روغنی به نام غلاف جای می گیرد و بدین ترتیب خنک کاری آن با روغن انجام می شود . در واسطه انتقال شافت و غلافی همیشه اندکی روغن وارد آب چاه می گردد ، بدین دلیل در پروژه های تهیه آب آشامیدنی شافت بدون غلاف استفاده می گردد . 
تعداد طبقات پمپ بستگی به ارتفاع بالابری مورد نیازدارد و معمولاً برای هر طبقه 10 متر در نظر گرفته می شود . بنا بر این هر چه عمق چاه افزایش یابد تعداد طبقات را می توان بیشتر گرفت .بطور مثال تا کنون حتی پمپی با 317 طبقه و ارتفاع بالا بری 2700 متر نیز ساخته شده است ، ولی پمپ های سانتریفوژ بیش از 14 طبقه عملاً مورد استفاده کم تری دارند پروانه این پمپ ها معمولاً از نوع بسته یا نیمه باز می باشد . 

b – پمپ های شناور : 

در این طرح پمپ چند طبقه توربینی قائم مستقیماً روی یک موتور الکتریکی بقطر کم سوار شده و همراه پمپ در زیر آب قرار می گیرند . وزن موتور وپمپ از طریق لوله رانش یا لوله کالمن به فونداسیون دهنه چاه منتقل می شود و گاهی به منظور اطمینان بیشتر به وسیله سیم بکسل مهار می گردد . بموازات لوله کالمن یک لوله روغن روانکاری و یک کابل انتقال برق تا موتور امتداد می یابد . 
موتورهای مورد استفاده در این پمپ ها معمولاً طوری طراحی می شوند که به اندازه عمر پمپ بتوانند بدون مراقبت کار کنند زیرا در صورت خراب شده باید از چاه بیرون کشیده شوند و این کار هزینه و مشکلات زیادی در بر دارد . یکی از معایب پمپ های شناور نیز همین امر است . 

2: آب‌های روزمینی 

a - پمپ های توربینی قائم با انتقال مستقیم : 

این پمپ‌ها را می توان برای کشیدن آب از دریاچه ، رودخانه ، استخر ، چاه ، مخازن و غیره که دبی کم یا متوسط با فشار زیاد احتیاج است به کار برد . 
برای دبی متوسط و زیاد با فشار متوسط پمپ های قائم از نوع جریان مختلط استفاده میشود . دبی آنها 6000-30 لیتر در ثانیه با ارتفاع بالابری 30-6 متر می باشد . 

b - پمپ های ملخی : 

با دبی تا 12000 لیتر در ثانیه و ارتفاع 3/0 تا 15 متر بوده و برای آبیاری نیز مناسب می باشند . 

c - پمپ های عمومی : 

در انتقال آب های روزمینی از پمپ های عمومی میز استفاده می شود . پمپ های مورد استفاده اغلب از نوع حلزونی یک طبقه می‌باشند . 

ج: آبیاری 

این پمپ ها معمولاً با دبی زیاد و ارتفاع نسبتاً کم یا متوسط می باشند بنابراین دارای پره هایی از نوع مختلط یا محوری هستند . 
در مواردی که آب باید از چاه عمیق یا نیمه عمیق تأمین شود از موتور پمپ‌های توربینی یا شناور استفاده می شود . 
استفاده از پمپ های یک طبقه و چند طبقه ملخی برای ارتفاع کم و متوسط با دبی زیاد بسیار متداول است . 

د: دفع فاضلاب
پمپ های فاضلاب : 

پمپ های سانتریفوژ امروزه کاربرد زیادی در دفع فاضلاب دارند زیرا می توانند بدون اشکال مواد جامد موجود در آنها را منتقل نمایند . دارای راندمان زیادی هستند و بسهولت روی چاه‌ها و غیره قابل نصب می باشند . 

a - پمپ های بزرگ : 

در جاییکه مقدار فاضلاب مورد انتقال زیاد باشد ، استفاده از پمپ های افقی یا قائم از نوع جریان محوری یا جریان مختلط معمول است . این پمپ ها ارتفاع کم و متوسط و دبی زیادی می توانند تولید نمایند . در فاضلاب هایی که مواد جامد معلق زیاد است از پمپ های حلزونی با جریان مختلط می توان استفاده نمود . 
پمپ های فاضلاب اغلب دارای پروانه های بسته با سه پره می باشند . 

b - پمپ های بلا انسداد : 

فاضلاب خام ممکن است دارای مواد جامدی از قبیل تکه پارچه ، نایلون ، کاغذ ، مو و غیره بوده و ضمن عبور از پمپ در پره های آن گیر کرده و باعث انسداد آن شوند . بدین منظور پمپ های بلا انسداد با پروانه هایی مرکب از دو یا سه پره و بطور کلی فاقد پره ساخته می شوند . پروانه ممکن است از نوع باز یا بسته باشد ولی نوع بسته آن بیشتر متداول است . معمولاً فاصله بین پره های پروانه برای عبور دادن انواع مواد جامد با اندازه کافی باز در نظر گرفته می شود . در برخی از این پمپ ها لوله مکش در حدود 25 درصد بزرگتر از لوله رانش و در برخی دیگر مساوی آن در نظر گرفته می شود . کوچکترین اندازه این پمپ ها معمولاً 3 اینچ است . این پمپ‌ها را به انواع افقی و قائم می توان یافت . نوع قائم آن جای کمتری می‌گیرد و لوله کشی آن ساده تر از نوع افقی است . 
فاضلاب های صنعتی ممکن است دارای مواد خورنده فلزات باشند . بنابراین در انتخاب پمپ های مورد نظر به این موضوع نیز باید توجه داشت . 

c - پمپ های قابل حمل : 

این پمپ ها از نوع شناور بوده و معمولاً مجهز به لوله های خرطومی می باشند . پمپ دارای دسته ای است که بوسیله آن بسهولت می تواند جابجا شود . به منظور جلوگیری از ورود مواد اضافی معمولاً در ابتدای لوله مکش یک سبد صافی پیش بینی می شود .

بررسی ارزش کودی کمپوست حاصل از لجن تصفیه خانه فاضلاب شهری

بررسی ارزش کودی کمپوست حاصل از لجن تصفیه خانه فاضلاب شهری

چکیده:
در سالهای اخیراستفاده از لجن تصفیه خانه فاضلاب شهری بعنوان کود و اصلاح کننده خاکهای کشاورزی در سراسر جهان مورد توجه قرار گرفته است.لجن تصفیه خانه فاضلاب شهری قبل از استفاده بر روی زمینهای کشاورزی بایدتوسط فرآیندی مناسب و ساده تثبیت شود تا خطرات زیست محیطی ناشی از آن به حداقل برسد.هدف از مرحله تثبیت، تبدیل مواد آلی فساد پذیر به مواد غیر قابل تجزیه،کاهش عوامل بیماری زا یا نابودی آنها ،کاهش یا حذف رطوبت و مواد جامد فرار آن و تبدیل لجن به یک محصول قابل استفاده و مفیدمی باشد.در این تحقیق قابلیت کود سازی ، لجن آبگیری شده تصفیه خانه فاضلاب جنوب اصفهان با افزودن خاک اره بعنوان ماده حجیم کننده مورد بررسی قرار گرفت. نتایج فوق نشان می دهند که با استفاده از روش کمپوست هوازی بصورت ویندرو می توان لجن حاصل از تصفیه خانه فاضلاب جنوب اصفهان را که عملیات تثبیت بصورت کامل روی آن انجام نشده ، به کود تبدیل کرد. با توجه به اینکه اکثر خاکهای کشاورزی کشور ما دارای مقادیرکمی مواد آلی اند،کودحاصل دارای 64 درصد مواد آلی است که اصلاح کننده مناسبی برای بهبود حاصلخیزی خاکهای کشاورزی میباشد. همچنین مقدار ازت موجود در کود فوق برابر با 20/2 درصد بودکه از نظر ارزش کودی و مواد مغذی قابل رقابت بـــا کودهای حیوانی خواهد بود وتعدادکلیفرمهای مدفوعی موجود درکودحاصله کمتر ازحد استاندارد کلاس A سازمان حفاظت محیط زیست آمریکا می باشد .




















کلمات کلیدی : فاضلاب شهری - لجن تصفیه خانه– فرآیند کمپوست –ویندرو- ارزش کودی

مقدمه :
بیش از 80 درصد زمینهای کشاورزی ایران از نظر مواد آلی فقیر می باشندکه این خاکها عمدتا" در مناطق خشک و نیمه خشک ایران قرار دارند. بنابراین برای بهبود باروری و حاصلخیزی خاکهای کشاورزی نیاز به افزودن مواد آلی به آنها است اما منابع محدود سنتی مواد آلی ( کودهای حیوانی) جوابگوی نیاز روز افزون بخش کشاورزی به کود آلی نمی باشد (1). از این رو استفاده از سایر مواد زائد (زائدات کشاورزی، لجن فاضلاب و مواد زائد صنعتی) به عنوان منبع مواد آلی رو به گسترش است. این مواد قبل از کاربرد بر روی زمینهای کشاورزی به منظورکاهش خطرات زیست محیطی باید پردازش شوند.سالیان زیادی است که برای بهبود حاصلخیزی زمینهای کشاورزی ازلجن تصفیه خانه فاضلاب شهری استفاده میشود. لجن تصفیه خانه فاضلاب شهری قبل از استفاده بر روی زمینهای کشاورزی باید مراحل مختلف پردازش را طی کند تا عاری از مواد خطرناک برای محیط زیست شود.مهمترین مرحله پردازش لجن تصفیه خانه فاضلاب شهری مرحله تثبیت آن است (2). هدف از مرحله تثبیت ، تبدیل مواد آلی فساد پذیر با استفاده از فرآیند بیولوژیک به یک ماده تثبیت شده ،کاهش عوامل بیماری زا یا نابودی این عوامل، کاهش یا حذف رطوبت و مواد جامد فرار آن و تبدیل لجن به یک محصول قابل استفاده و مفید می باشد.لجن حاصل از تصفیه خانه فاضلاب شهری بدلیل دارا بودن مقادیر بالای رطوبت برای کمپوست شدن نیاز به افزودن مواد حجیم کننده دارد تا وزن حجمی آنکاهش یافته و فضاهای مورد نیاز برای عبور هوا افزایش پیدا کند و مقدار درصد جامدات و کربن آن نیز افزایش یابد. مواد حجیم کننده بکار رفته در کمپوست لجن شامل خاک اره ، خرده چوب ، زغال سنگ ، پوشال برنج ، کود حیوانی و... می باشند(3) .
در کشور ما ، محصول نهایی حاصل از تصفیه فاضلاب شهری پساب و لجن می باشد که برای تثبیت لجن از هاضم های بیهوازی استفاده می شود. اما هاضم های بیهوازی مورد استفاده در تصفیه خانه های فاضلاب شهری ایران دارای مشکلات بهره برداری و عملیاتی فراوانی اند و عمل تثبیت لجن را بصورت ناقص انجام می دهند. بنابراین ، بایستی لجن خروجی از این هاضم ها را قبل از استفاده بر روی زمینهای کشاورزی ، تثبیت تکمیلی نمود و یا از روش دیگری که دارای تکنولوژی آسان ، راهبری ساده و کارآیی بیشتری است استفاده نمود. امروزه فرآیند کمپوست هوازی لجن تصفیه خانه فاضلاب شهری بدلیل برخورداری از فن آوری آسان و عدم نیاز به وسایل گران قیمت در تثبیت آنها مورد توجه قرار گرفته است (2).کمپوست یک روش تجزیه بیولوژیک موادآلی است که توسط باکتریها، قارچها واکتینومیستها که کارگران بیولوژیک آن میباشند صورت میگیرد . در این فرآیند ، موادآلی در حضور شرایط مناسب رطوبت،اکسیژن،نسبتC/N ، درجه حرارت و pH تجزیه شده و به دی اکسیدکربن،آب وگرما تبدیل میشوند. هدف از این فرآیند تبدیل بیولوژیک مواد آلی فوق به شکل تثبیت شده آن و از بین بردن پاتوژنهاست تا بتوان از آن بعنوان یک ماده اصلاح کننده خاکهای کشاورزی استفاده کرد. در این تحقیق قابلیت کمپوست شدن لجن آبگیری شده تصفیه خانه فاضلاب جنوب اصفهان با استفاده از افزودن خاک اره بعنوان ماده حجیم کننده مورد بررسی قرار گرفته است .

مواد و روشها :
1) ساخت پایلوت: این مطالعه به مدت چهار ماه از تاریخ فروردین تا تیر ماه 1383 انجام شد. لجن مورد نیاز این تحقیق از بسترهای لجن خشک کن تصفیه خانه فاضلاب جنوب اصفهان تهیه شد. لجن فوق توسط لودر حمل و به سوله ای در شرق تصفیه خانه منتقل شد. روش مورد استفاده دراین تحقیق نیز کمپوست هوازی لجن بصورت ویندرو بود. در شروع کار لجن با رطوبت80 درصدبا خاک اره با 5 درصد رطوبت به نسبت 3 به 1 مخلوط شد تا نسبت C/N حاصل برای شروع کار کمپوست لجن برابر1/25بدست آید(4). اندازه توده ویندرو فوق نیز2/1 مترارتفاع،5/1مترعرض و5/2متر طول بود و برای هوادهی نیز هر 7 تا10 روز یکبار توده ویندرو توسط کارگر زیرورو میشد تا هوادهی آن به خوبی صورت گیرد. هوادهی توده کمپوست تا مرحله رسیدن آن ادامه یافت . در ابتدای کار و پس از هر مرحله زیرو رو کردن توده کمپوست از آن نمونه برداری می شد و نمونه ها برای بررسی پارامترهای شیمیایی و بیولوژیک به آزمایشگاه فرستاده میشدند. از پارامترهای نسبت آمونیوم به نیترات در نمونه ها،مقدار درصدجامدات فرار و مقدار آنزیم دهیدروژناز به منظور تعیین زمان رسیدن توده کمپوست استفاده شد.
2) پارامترهای اندازه گیری شده:برای تعیین pH توده کمپوست در مراحل مختلف آن ابتدا سوسپانسیون 10/1 وزن به حجم کمپوست به آب مقطر تهیه شد. سپس این سوسپانسیون به مدت30 دقیقه با شدت 350 دور در دقیقه شیکر و در نهایت توسط دستگاهpH متر اندازه گیری صورت گرفت(4).برای تعیین مقدار رطوبت نیز از روش بکار رفته در قسمت 2540 G استاندارد متد استفاده شد(5). مقدار مواد آلی فرار موجوددر نمونه های کمپوست نیز پس از خشک شدن نمونه ها در دمای 103 تا 105 درجه به مدت یک ساعت در دمای550 درجه درکوره الکتریکی قرارداده شدند و اختلاف وزن آنها بیانگر درصد مواد آلی فرار بود(5). درصد کربن موجود در نمونه ها نیز از طریق سوزاندن نمونه خشک شده در دمای 750 درجه توسط کوره الکتریکی به مدت 2 ساعت صورت گرفت وپس از بدست آوردن درصد خاکستر موجود در نمونه با استفاده از رابطه (1.8/خاکستر- 100= درصد کربن) بدست آمد(4).درصد نیتروژن کل نیز با استفاده از روش کجلدال و هضم نمونه توسط اسید سالیسیلیک و تیوسولفات صورت گرفت(4 ).مقدارآمونیوم و نیترات موجود در نمونه ها نیز با استفاده از روش هضم توسط کلرید پتاسیم صورت گرفت(6).تعداد کلیفرمهای مدفوعی نیز با استفاده از روش MPN طبق روش 9221E استاندارد متد تعیین مقدار شد(5).برای تعیین مقدار آنزیم دهیدروژناز نیزابتدا مقدار 5/0 گرم نمونه کمپوست با1/0گرم کربنات کلسیم و یک میلی لیتر محلول 2و3و5 تری فنیل تترازولیوم کلراید و5/2 میلی لیتر آب مقطر مخلوط و به مدت 24 ساعت در دمای 37 درجه در انکوبانور قرار داده شد . سپس به لوله آزمایش مقدار 10 میلی لیتر متانول افزوده شد تا نمونه توسط آن استخراج شود . سپس آنرا سانتریفوژ کرده و مایع رویی جمع آوری و جذب نور آن با استفاده از دستگاه اسپکتروفتومتر در طول موج 485 نانومتر قرائت شد(7).

برج چرخان داوینچی دوبی

این برج پویا توسط معماری بنام دیوید فیشر طراحی شده است. آسمانخراش ۳۱۳ متری ۶۸ طبقه خواهد داشت که دارای ۱۲ مدول طراحی مختلف است.این برج دارای یک هتل ۶ ستاره، دفاتر اداری، آپارتمانهایی با مساحتهای مختلف می باشد، بعلاوه پنج ویلا که در بالای برج طراحی شده اند، هر ویلا قابلیت داشتن پارکینگ ماشین در همان طبقه را نیز خواهد داشت که توسط آسانسورهای مخصوصی امکان انتقال را پیدا می کنند. سقف PentHouse همچنین امکاناتی از قبیل استخر شنا، حیاطی سبز و فضایی برای مجالس عربی را دارا خواهد بود.

هر طبقه بصورت انفرادی قادر است به آهستگی چرخش ۳۶۰ درجه حول مرکز خود در هر لحظه داشته باشد، سرعت چرخش میتواند به ۶ متر بر دقیقه هم برسد بصورتیکه این حرکت در داخل بدون نگاه کردن به بیرون قابل احساس نیست.به طور متوسط، چرخش هر طبقه ۷ روز به طول می انجامد و در این مدت می‌توان دیدی کامل به سراسر شهر دبی داشت.چرخش برج این امکان را فراهم میسازد که فرضاً برای صرف نهار شما منظرهای متفاوتی از جمله جزیره نخل را در دید خود داشته باشید. این چرخش میتواند طبق فرمان اهالی ساکن در یک طبقه باشد. برای هماهنگی حرکت طبقات میتوان از یک ضرب آهنگ کلی برای چرخش هر طبقه استفاده کرد.

پویا انرژی خود را از توربینهای بادی که در بین طبقاتش قرار گرفته اند تامین می کند، از طرفی با قرارگیری سلولهای خورشیدی در بالای برج انرژی خورشیدی نیز به نیروهای بادی اضافه میشود. مجموع بهای این انرژیها در یکسال بطور تقریبی ارزشی معادل ۷ میلیون دلار است. هر توربین قادر است نیروی الکتریسیته ای معادل ۰٫۳ مگاوات تولید کند. (هر توربین بادی معمولی و عمودی نیروی تقریبی ۱-۱٫۵ مگاوات تولید میکند.)

طبق مطالعات دبی سالیانه ۴,۰۰۰ ساعت باد دارد، با جمع کردن نیروهای هر توربین در نهایت به ۱,۲۰۰,۰۰۰ کیلووات ساعت انرژی خواهیم رسید. متوسط مصرف سالیانه یک خانواده در دبی در حدود ۲۴,۰۰۰ کیلووات ساعت تخمین زده میشود. بدین ترتیب هر توربین میتواند انرژی ۵۰ خانوار را تامین کند. در طراحی برج DynamicArchitecture در دبی ۲۰۰ آپارتمان مسکونی مفروض بوده که با این حساب چهار توربین برای تامین احتیاجات الکتریکی کفایت میکند. طبق همین روال در نهایت ممکن است انرژی تولیدی توربینها از انرژی مصرفی برج بیشتر شود که در طراحی فرض گرفته شده که این انرژیها به مصرف همجواریهای برج نیز برسد. طراحی مدرن ساختمان به گونه ای است که برای از بین بردن آلودگیهای صوتی از فیبر کربن استفاده شده است.

طراحی این برج مانند برجهایی از این قبیل بر اساس هسته بتنی مرکزی و کنسولهای طبقات است، در هسته مرکزی ارتباطیهای عمودی و تاسیساتی قرار دارد که استوانه ای بتنی آنها را در برگرفته، هر طبقه بصورت مجزا از قطعاتی مانند برشهای کیک تشکیل شده که این قطعات کاملاً پیش ساخته هستند، نصب این قطعات بدین صورت است که با قرارگیری یک جرثقیل در بالای استوانه و دو ریل عمودی در ارتفاع برج، قطعات تک تک بر روی ریلها بالا رفته و با چرخش جای قطعه بعدی را باز میکند.

سازنده برج ادعا کرده که تنها با ۹۰ نفر نیروی انسانی میتوان این برج را ساخت، در صورتیکه پروژه هایی از این قبیل حداقل احتیاج به ۲,۰۰۰ نیروی کار در یک زمان دارند. ساخت هر طبقه با این سیستم پیش ساخته سه روز زمان کاری احتیاج دارد در صورتیکه در پروژه های معمول دبی ساخت یک طبقه حداقل سه هفته زمان میبرد. زمان ساخت اولین برج پویا هنوز منتشر نشده است اما گفته شده اولین ساختمان در دبی خواهد بود. قطعات پیش ساخته برج براحتی در جبل علی (واقع در ۳۵ کیلومتری جنوب غربی دبی) تولید و نصب خواهند شد. در نهایت ۱۱ شهر بزرگ دیگر شاهد چنین پروژه هایی خواهند بود که شهرهای معروفی مانند: مسکو، میلان، نیویورک و توکیو در این لیست هستند.

برج بلند مرتبه تهران

موقعیت پروژه
برج بلند مرتبه تهران در میان 4 شاهراه حیاتی شهر، بر دامن البرز سر به ابرهای آسمان می ساید. این پروژه در ضلع شمالی بزرگراه حکیم واقع شده است، در حالی که از غرب به بزرگراه شیخ بهایی جنوبی و از شرق مشرف به بزرگراه کردستان با دسترسی مناسب به نقاط مختلف شهر بزرگ تهران قرار گرفته است.
مشخصات عمومی پروژه:
برج بین الملل تهران با زیربنای کل 220،000 متر مربع در تهران واقع شده است. این برج با سه بال پهناور در 56 طبقه که مشتمل بر 572 واحد است دارای 43 آپارتمان سوئیت، 172 آپارتمان دوخوابه، 313 آپارتمان سه خوابه، 16 آپارتمان چهارخوابه ، 11 آپارتمان پنت هاوس تریپلکس و 17 واحد تجاری در همکف می باشد.

شاخص‌های مهم و بی‌نظیر این برج
عظیم ترین و مرتفع ترین برج مسکونی ایران با بیش از 160 مترارتفاع و زیربنای ساخت 220 هزار متر مربع
مقاوم در برابر زلزله های عظیم (دوره بازگشت 475 ساله و 2475 ساله )
محوطه باز و فضای سبز وسیع
دید وسیع با چشم اندازی باز به نقاط مختلف شهر تهران
نورگیری مناسب فضاهای آپارتمانی
استفاده از مصالح و تجهیزات مرغوب مطابق با استانداردهای بین المللی
واقع شدن در قلب شاهراههای اصلی تهران و دسترسی آسان به تمامی نقاط شهر

امکانات رفاهی عمومی
1. زمین ورزشی و بازی کودکان
2. لابی برای هر بال و یک لابی عمومی
3. سالن بدنسازی سرپوشیده جداگانه مخصوص خانمها و آقایان
4. استخرهای شنای سرپوشیده همراه با سونا و جکوزی جداگانه مخصوص خانمها و آقایان
5. مسیرهای تردد ویژه معلولین و سالمندان
6. زمین تنیس
7. سالن اجتماعات

ویژگیها
دسترسی آسان با تامین 15 آسانسور مسافری 3 متر بر ثانیه و 3 آسانسور باری 2 متر بر ثانیه میتسوبیشی Mitsubishi و مجهز به سیستم هوشمند برای کاهش ترافیک
مجهز به سیستم لوله کشی گاز بر اساس استانداردهای ملی
مجهز به سیستم اعلام حریق هوشمند
مجهز به سیستم کنترل هوشمند ساختمان
مجهز به ژنراتور برق اضطراری برای تامین برق فضاها و تاسیسات عمومی و آسانسورها
دسترسی سریع به آب گرم مصرفی به کمک نوارهای گرمکن الکتریکی
استفاده از عایق های صوتی و حرارتی به منظور آسایش ساکنین
وجود محیطی آرام با محدودیت تعداد آپارتمان در هر طبقه
نمای پیش ساخته از جنس GFRC (بتن مسلح به الیاف شیشه)ش
پنجره با شیشه دوجداره و پروفیل آلومینیومی با ویژگی عایق حرارتی (پنجره ترمال بریک)
سیستم تهویه مطبوع دارای فن کوئل های سقفی از طریق چیلر جذبی (همراه با هوای تازه تهیه شده توسط هواساز)
توزیع برق در طبقات به کمک باسداکتهای رزینی
حدود 1000 پارکینگ سرپوشیده و 600 واحد انباری
محل تخلیه و بارگیری اختصاصی با دسترسی به آسانسورهای باری
سیستم شستشوی نما و پنجره
سیستم آنتن مرکزی تلویزیون

طراحی
به منظور تأمین جلوه های بصری در نما ،انتخاب طرحی شکسته که در قالب حجمی پایدار هم از نظر زیبائی شناسی و هم از نظر پایداری سازه ای مناسب باشد ، معماری را بسمت انتخاب سطح مقطع ستاره سه پر رهنمون ساخت. ایجاد وحدت بصری در نما و در نظر گرفتن مسائلی نظیر فشار باد و شرایط اقلیمی از نظر تابش آفتاب و همچنین سرعت در اجرا، استفاده از عناصری هم شکل و پیش ساخته را در طراحی نما مطرح نمود. برای ایجاد زیبایی در طرح و آسایش مراجعین رواقی دایره ای شکل که ارتباط دهنده بخش های مختلف ورودی و محوطه و تاسیسات رفاهی و خدماتی است به دور ساختمان برج در محوطه خارجی ایجاد شده است.

سازه
سازه برج با استفاده از دیوار های باربر بتن مسلح مشتمل بر سه دیوار اصلی به شکل ستاره سه پر با زوایای 120 درجه و دیوارهای فرعی عمود بر دیوارهای اصلی مذکور و مقاوم در برابر نیروهای قائم و جانبی همراه با سقف دال ساده طراحی شده است. سیستم سازه پارکینگ ، تیر و ستون ، دیوار حائل بتنی با سقف دال ساده می باشد. طراحی و بازنگری سازه اصلی و قطعات الحاقی در برابر زلزله براساس استانداردهای معتبر جهانی انجام گرفته است

امکانات رفاهی عمومی
1) زمین ورزش و بازی کودکان

2) استخر شنای سرپوشیده مردانه و زنانه

3) سونا

4) سالن بدنسازی سرپوشیدۀ مردانه و زنانه

5) زمین تنیس

) سالن اجتماعات عمومی

7) سیستم آنتن تلوزیون؛ سیستم مرکزی

8) مجهز به سیستم اعلام حریق و BMS برای راهبری هوشمند مجموعه

9) سیستمهای امنیتی؛ مطابق استاندارد ملی

برج ایفل

 برج ایفل با 324 متر ارتفاع به عنوان چهارمین جاذبه گردشگری فرانسه در شمال شرقی پاریس قرار دارد.
برج ایفل که در سال 1889 توسط «گوستاو ایفل» ساخته شد، در ابتدا برج 300 متری خوانده می‌شد و از همان ابتدا توانست نام خود را به عنوان نماد شهر پاریس ثبت کند.      
برج ایفل که در سال 2011 بیشترین بازدیدکننده و در واقع 75 درصد گردشگران خارجی را به خود جذب کرد، در حال حاضر چهارمین مرکز توریستی فرانسه پس از کلیسای نوتردام، موزه لوور و پارک دیزنی محسوب می‌شود.  
این برج آهنی که برای 41 سال عنوان برترین اثر تاریخی دنیا را به خود اختصاص داده بود، در گذشته برای انجام عملیات علمی مختلف مورد استفاده قرار می گرفت. اما امروز تنها یک برج مخابراتی است که هرساله لنز دوربین میلیون‌ها گردشگر به سمت آن نشانه می‌رود.   
در واقع نخستین مطالعات جدی برای ساخت یک برج فولادی در سال 1874 در نمایشگاه فیلادلفیای آمریکا صورت گرفت، اما کمبود بودجه برای ساخت برجی به این ارتفاع در آمریکا موجب شد این ایده‌ی خلاقانه نه در زادگاهش، بلکه در جایی دورتر در اروپا اجرا شود. 
 13 سال بعد از طرح این ایده، معماری به نام «گوستاو ایفل» ساخت برجی 300 متری را آغاز کرد؛ برجی فولادی که دو سال بعد به مناسبت نمایشگاه جهانی 1889 به عنوان نمایشگاه تکنولوژی تخصصی فرانسه بازگشایی شد. این برج تا 40 سال بعد و پیش از ساخت برج "کرایسلر" نیویورک بلندترین برج جهان بود. سال 1991 نام ایفل در فهرست بناهای تاریخی یونسکو ثبت شد.    

عکس برج ایفل

سرنوشت برج در طول دو جنگ          
برج ایفل که در طول جنگ جهانی اول به عنوان مرکزی گردشگری از جنگ جان سالم به در برد، در دومین جنگ جهانی حوادث تلخی را تجربه کرد. در ابتدای جنگ از این برج به عنوان برج مخابراتی و تنها فرستنده تلویزیونی اروپا در طول جنگ و همچنین برای مخابره پیام برای سربازان استفاده می‌شد. همچنین آلمان‌ها از این برج در طول شب برای هدایت هواپیماهای جنگی نیز استفاده می‌کردند. پس از آزادی فرانسه، متفقین این برج را در اختیار گرفته و بر روی آن رادار نصب کردند. 

اعتراض هنرمندان     
اما ساخت این نماد انقلاب صنعتی و بزرگترین نماد فرانسه از ابتدا مورد اقبال همگان قرار نگرفت. با کوبیده شدن پایه‌های غول‌پیکر برج بر زمین، ندای اعتراض بسیاری از هنرمندان از هر سمت بلند شد.
نخستین اعتراضات از سوی هنرمندان به نامه‌ای برمی‌گردد که در سال 1887 و در ابتدای شروع ساخت این برج با امضای بسیاری از نویسندگان، نقاشان، مجسمه‌سازان و معماران مشهور فرانسوی به «ژان شارل آلفان»، از مهندسان زیباسازی پاریس نوشته شد.         
آنها در این نامه طولانی نوشتند: ما جامعه هنرمندان و دوستداران زیبایی بکر پاریس، با تمام قدرت و خشم به ساخت این هیولای آهنی در قلب پایتخت که با نادیده گرفتن فرهنگ و هنر ما طراحی شده، اعتراض می‌کنیم. برج ایفل مانند غده‌ای بدخیم فرهنگ و هنر فرانسه را تهدید می‌کند. این برج 300 متری نوعی توهین به تاریخ فرهنگی فرانسه است که طی سالیان دراز مورد رشک دیگر شهرهای تاریخی اروپا بود است.
در پایان این نامه، نام هنرمندانی چون «گی دو موپاسان»، «شارلز گارنیه»، «الکساندر دوما»(پسر)، «فرانسوا کوپه» و «میشل ساردو» به چشم می‌خورد.       
اما این پایان اعتراض‌ها نبود؛ موپاسان در کتاب خاطراتش درباره این برج می‌نویسد: دیدن برج ایفل برای من بسیار آزاردهنده بود، به همین دلیل پاریس و حتی فرانسه را ترک کردم. از هرجا که نگاه کنیم، این برج دیده می‌شود و من درک نمی‌کنم که مجلات چگونه جرات می‌کنند از این لاشه فلزی با افتخار سخن بگویند. هر نسلی در تاریخ نمادی از خود به جای می‌گذارد و از هر قرن آثاری به جای می‌ماند که نشانگر تفکر، احساس و رویای یک نژاد و تمدن است. معابد، کلیساها، کاخ‌ها و قلعه‌ها به عنوان آثاری از تاریخ هنر در سراسر جهان فضل و عظمت دوران ساخت‌شان را به نمایش می‌گذارند. اما آنچه نسل آینده درباره ما قضاوت می‌کند، بر اساس این هرم بلند و نردبان آهنی زمخت و غیرجذاب خواهد بود. نشانه‌ای مضحک از قرن صنعتی ما.    

عکس برج ایفل

این اعتراضات علاوه‌بر شعر و ادبیات، در نقاشی هنرمندان نیز به عنوان نشانی از زور یا برجی نازیبا نشان داده می‌شد.در اواخر قرن نوزدهم و ابتدای قرن بیستم برج ایفل به عنوان مشخصه انکارناپذیر به شکل گسترده‌ای به ادبیات فرانسه راه پیدا کرد.         
علاوه‌بر اشعار اعتراضی، بسیاری از هنرمندان در نوشته‌هایشان نیز به ساخت این برج غول‌پیکر آهنی اعتراض کرده‌اند. «پاول گوگن»، نقاش مشهور فرانسوی در کتاب نمایش مدرنیته درباره ایفل می‌نویسد: این برج نمایشگاه پیروزی آهن است. نه تنها در ساخت تحهیزات، بلکه در معماری نیز آهن پیروز شد. در واقع این برج یک سازه‌ی زمخت فاقد هنر است، زیرا تماما ساخته شده از آهن خشک و خشن بر زمین و طبیعت نرم است...
اما چیزی نگذشت که نگاه‌ها نسبت به این برج تغییر کرد و ایفل به عنوان نمادی تاریخی مورد توجه فیلمسازان، آهنگ‌سازان و نقاشان قرار گرفت.      

فروش برج      
«ویکتور لاستینگ» یکی از بزرگترین و با استعدادترین کلاهبرداران در سال 1925 و درست در زمان رکود اقتصادی پاریس با جعل مدارکی برج ایفل را به یکی از آهن‌فروشان مشهور فرانسه فروخت. در این زمان فرانسه به دلیل مشکلات اقتصادی با مشکلاتی برای حفظ و نگهداری این برج مواجه بود و زمانی که «لاستینگ» از این مشکلات باخبر شد، چند تن از بزرگترین آهن‌فروشان شهر را جمع کرد و به آنها پیشنهاد خرید برج را داد. وی کمتر از 10 سال بعد دستگیر شد و به تحمل 20 سال حبس در زندان "آلکاتراز" محکوم شد.    

عکس برج ایفل

حوادث تاسف‌بار          
اگرچه در طول ساخت این برج تنها یک حادثه مرگ ناشی از سقوط رخ داد، این مرگ پایان سقوط‌های دردناک از بالای این برج نبود. در سال 1912 یک خیاط اتریشی تصمیم گرفت با پریدن از بالای طبقه اول برج بال‌های ساخت خودش را امتحان کند و از این صحنه فیلم بگیرد. نتایج کالبد شکافی بر جسد متلاشی‌شده او نشان داد که علت مرگ این خیاط سکته قلبی پیش از برخورد با زمین بوده‌ است.
پس از سال 2006 رقم این مرگ‌ومیرها به 366 مرگ از زمان افتتاح برج به علل مختلفی چون خودکشی، تصادف و شکست در چالش‌های ورزشی رسید. این پیشامدهای ناگوار طی چندین دهه باعث شد که سیستم امنتیتی مجهزی را برای پیشگری از وقوع چنین پیشامدهایی در برج تعبیه کنند. یکی از این وقایع مرگ یک جوان 31 ساله نروژی بود که از طبقه دوم برج با چتر نجات به پایین پرید، اما با برخورد به طبقه اول برج درجا مرد. آخرین حادثه در سال گذشته میلادی اتفاق افتاد که یک انگلیسی با پریدن از طبقه دوم برج به زندگی خود پایان داد. 

بلندی برج ایفل بادر نظر گرفتن آنتن تلویزیونی ۲۴ متری بر فراز آن ۳۲۵ متر می باشد و وزن تقریبی آن ۷۲۰۰ تن است.۱۶۶۵ پله تا بالاترین نقطه برج ادامه دارند که البته پله‌های طبقه دوم به بالاترین نقطه برج به روی بازدیدکنندگان بسته است. ساختار این سازه به شکلی است که باز و بدون طبقه‌های میانی (به جز دو سطح) می‌باشد. یک سمت آن رودخانه سن و سمت دیگر البته کمی دورتر بنای گنبد دار و زرین رنگ دیده می‌شود که عمارت اینولید نام دارد که مقبره ناپلئون آنجاست.

برج ایفل که در زبان فرانسه La Tour Eiffel نامیده می شود، برجی فلزی است که در فضای یک سبز عمومی (Champ de Mars) در مجاورت رود سن (Seine) در پاریس بنا شده است. ایفل مرتفع ترین بنای پاریس، در زمره مشهورترین نمادهای جهان است که امروزه از مهمترین مراکز جذب توریست به شمار می رود. نام ایفل در حقیقت برگرفته از نام گوستاو ایفل (Gustave Eiffel) طراح این برج باشکوه است.        

اعداد و ارقام    
برج ایفل با 300 متر ارتفاع تقریبا معادل یک ساختمان 70 طبقه می باشد، با انضمام یک آنتن 24 متری که در بالای آن قرار گرفته ارتفاع کلی برج به 324 متر - یک ساختمان 81 طبقه - می رسد.  
ایفل در سال 1889 به عنوان مرتفع ترین برج جهان بنا شد و این عنوان را تا سال 1930 که آسمانخراش کرایسلر (Chrysler) با 319 متر ارتفاع در شهر نیویورک ساخته شد، حفظ کرد. امروزه ایفل، در کشور فرانسه پس از برج فرستنده Allouis Longwave با 350 متر ارتفاع، در رده دوم قرار دارد، اما در شهر پاریس کماکان رتبه اول را به خود اختصاص داده است.

در این بنا 7,300 تن فلز به کار رفته و وزن کلی آن 10,100 تن می باشد. تعداد پله هایی که به نوک برج منتهی می شود تقریبا پس از هر بار بازسازی تغییر کرده، در ابتدا 1,710 پله وجود داشت، در اوایل دهه 1980 پس از اولین بازسازی، تعداد آنها به 1,920 رسید و امروز نیز 1,665 پله در ایفل به چشم می خورد. 
بسته به دمای محیط اطراف، نوک برج ممکن است بر اثر انبساط فلزات، در قسمتی از برج که به سمت خورشید است، تا هشت سانتی متر تغییر مکان داشته باشد.      

به منظور حفاظت در مقابل زنگ زدگی هر هفت سال یک بار با استفاده از 50 تن رنگ، ایفل را رنگ می کنند. رنگ هایی که به کار گرفته می شود بسته به موقعیت متغیر است، در حال حاضر رنگ ایفل تقریبا قهوه ای است.    

تاریخچه
این بنا بین سالهای 1887 تا 1889 به عنوان ورودی یک نمایشگاه بین المللی (Exposition Universelle) که به مناسبت یکصدمین سالگرد انقلاب فرانسه برگزار می شد، در مختصات جغرافیایی 48°51′29″N و 2°17′40″Eساخته شد. ایفل در روز 31 ماه مارس سال 1889 افتتاح شد و از 6 ماه مه همان سال در معرض بازدید عمومی قرار گرفت.     
سیصد کارگر با استفاده از تعداد سه میلیون و پانصد میخ پرچ، 18,038 قطعه فلز ساختمانی را به هم متصل کردند. عملیاتساخت چنین بنایی بدون شک با خطرات بسیاری همراه بود، زیرا بر خلاف آسمان خراش های عادی، این برج روباز و بدون طبقات میانی بنا شده و عملا به جز دو طبقه که در پایین آن قرار دارد، چیز دیگری به چشم نمی خورد. 
به دلیل دقت و احتیاط فراوانی که در ساخت بنا به منظور حفظ جان کارگران به عمل آمد، ساخت این برج عظیم تنها یک نفر تلفات داشت، آنهم در زمان نصب آسانسوری که توسط شرکت Otis، بزرگترین شرکت سازنده آسانسور در جهان، انجام شد.        
از ابتدای قرن بیستم، تاسال 1909 که در مجاورت ضلع جنوبی ایفل یک مرکز رادیویی دائمی ساخته شد، از ایفل به عنوان فرستنده رادیویی استفاده می شد. از سال 1957 این برج جهت ارسال رادیو و تلویزیون FM استفاده می شود.      
ایفل دو رستوران به نام های Altitude 95 در طبقه اول (95 متر بالاتر از سطح دریا) و Jules Verne که یک رستوران فرانسوی بسیار گران قیمت مجهز به آسانسور خصوصی است، قرار دارد. 

رخدادها 
در سال 1930 با اتمام آسمانخراش Chrysler در نیویورک، ایفل عنوان مرتفع ترین برج جهان را از دست داد.   
بین سالهای 1925 تا 1934 تابلو های تبلیغاتی شرکت سیتروئن (Citroën)، به عنوان مرتفع ترین بیل بوردهای جهان، زینت بحش سه وجه برج بودند.       
در سوم ژانویه سال 1956 قسمت بالای برج طعمه حریق شد.    
در سال 1959 آنتن رادیویی فعلی به بالای برج افزوده گشت. 

تصویر زمین از بالای برج ایفل

در سال 2000 نورافکن های پر قدرت در برج نصب شد و از آن تاریخ تا کنون هر شب نمایشی از نورهای رنگارنگ برج، برفراز آسمان شهر پاریس اجرا می گردد.       
در 28 نوامبر سال 2002 شمار بازدید کنندگان ایفل به 200 میلیون نفر رسید. 
در ساعت 7:20 بعدازظهر روز 22 ژوئیه سال 2003، در اتاق تجهیزات فرستنده رادیویی ایفل، آتش سوزی رخ داد و فرو نشاندن آتش 45 دقیقه به طول انجامید. خوشبختانه این واقعه تلفات جانی به دنبال نداشت. 

72 نام 
نام 72 تن از دانشمندان و مهندسین فرانسوی که در راه اندازی و ساخت این پروژه همکاری داشته اند، بر روی برج حک شده است. روی این حکاکی در اوایل قرن بیستم با رنگ پوشانده شد. در سال 1986 مجددا شرکتی به نام (SNTE (d'Exploitation de la Tour Eiffel Société Nouvelle به بازسازی این حکاکی پرداخت. شرکت مذکور طی قراردادی با مقامات شهر پاریس مسئولیت اداره و نگهداری ایفل را عهده دار شده است.

 مردی که برج ایفل را فروخت

 سلطان کلاهبرداران تاریخ، مردی که برج ایفل را فروخت، مسلط به پنج زبان زنده‌ دنیا، صاحب 45 اسم مستعار با سابقه بیش از 50 بار بازداشت آن هم فقط در کشور آمریکا، مردی که می‌توانست زیرک‌ترین قربانیانش را نیز گول بزند، در سال 1890 در بوهمیا (کشور کنونی چک) در یک خانواده متوسط به دنیا آمد و در سال 1920 به آمریکا رفت. سالی که بازار سهام به شدت رشد می‌کرد و به نظر می‌رسید که همه روز‌به‌روز پولدار‌تر می‌شوند و لوستیگ آنجا بود که از این موضوع و حماقت ذاتیآمریکایی‌ها سود برد.
در سال 1925 و پس از انجام چندین فقره کلاهبرداری بی‌عیب ونقص و پرسود، ویکتور به فرانسه و شهر پاریس رفت و در آنجا شاهکار خود را اجرا کرد. فروختن برج ایفل!      
ایده این کلاهبرداری بعد از خواندن یک مقاله کوچک در روزنامه به ذهن ویکتور رسید. در این مقاله آمده بود که برج ایفل نیاز بهتعمیر اساسی دارد و هزینه این کار برای دولت کمرشکن خواهد بود.     
دینگ! زنگی در سر ویکتور صدا کرد و بلافاصله دست به کار شد. ابتدا اسناد و مدارکی تهیه کرد که در آنها خود را به عنوان معاون ریاست وزارت پست و تلگراف وقت جا زد و در نامه‌هایی با سربرگ‌های جعلی، شش تاجر آهن معروف را به جلسه‌ای دولتی و محرمانه در هتل کرئون(creon) که محلی شناخته شده برای قرار‌های دیپلماتیک و مهم بود، دعوت کرد.  
شش تاجر سر وقت در سوئیت مجلل ویکتور حاضر بودند. ویکتور برای آنها توضیح داد که دولت در شرایط بد مالی قرارگرفته است و تأمین هزینه‌های نگه‌داری برج ایفل عملاً از توان دولت خارج است. بنابراین او از طرف دولت مأموریت دارد که در عین تألم و تأسف، برج ایفل را به فروش برساند و بهترین مشتریان به نظر دولت تجار امین و درستکار فرانسوی هستند و از میان این تجار شش نفر دعوت شده به جلسه مطمئن‌ترین افرادند. ویکتور تأکید کرد به دلیل احتمال مخالفت عمومی، این مسئله تا زمان قطعیشدن معامله مخفی نگه داشته خواهد شد.   
فروش برج ایفل در آن سال‌ها زیاد هم دور از ذهن نبود. این برج در سال 1889 و برای نمایشگاه بین‌المللی پاریس طراحی وساخته شده بود و قرار بر این نبود که به صورت دائمی باشد. در سال 1909 برج به‌خاطر این‌که با ساختمان‌های دیگر شهر همچون کلیساهای دوره گوتیک و طاق نصرت هماهنگی نداشت، به محل دیگری منتقل شده بود و آن زمان وضعیت مناسبی نداشت. چهار روز بعد خریداران پیشنهاد خود را به مأمور دولت ارائه کردند. ویکتور به دنبال بالاترین رقم نبود، ‌او از قبل قربانی خود را انتخاب کرده بود؛ مردی که نامش در کنار ویکتور در تاریخ جاودانه شد! آندره پویسون (Andre poisson). در بین آن شش نفر، آندره کم‌سابقه‌ترین بود و امیدوار بود که با برنده شدن در این مناقصه، یک‌شبه ره صدساله را طی کند و کلاهبردار باهوش به خوبی متوجه این موضوع شده بود. ویکتور به آندره اطلاع داد که در مناقصه برنده شده است و اسناد جهت امضا و تحویل برج در هتل آماده امضاست. اما همان‌طور که تاجر عزیز می‌داند، زندگی مخارج بالایی دارد و او یک کارمند ساده بیش نیست و در این معامله پرسود با اعمال نفوذ خود توانسته است ایشان را برنده کند و... آندره به خوبی منظور ویکتور را فهمید! پس از پرداخت رشوه، اسناد معامله امضا شد و آندره پویسون پس از پرداخت وجه معامله، صاحب برج ایفل شد! فردای آن روز وقتی آندره و کارگرانش به جرم تخریب برج ایفل توسط پلیس بازداشت شدند، ویکتور لوتینگ کیلومترها از پاریس دور شده بود. در حالی که در یک جیبش پول فروش برج بود و در جیب دیگرش رشوه!

نحوه ی ساخت در آن ارتفاع

ایفل این برج را به شیوه ی پایه های پل های خود ساخت.ولی ابعاد آن نسبت به این پایه ها بسیار بیشتر است. این ابعاد بزرگ ایجاب می کرد که برج از چهار پایه ی عظیم ساخته شود این چهار پایه به شکل هرمی ناقص در فضا بالا می روند و هر پایه بر پی جداگانه ای استوار است . برای ساختن پی های ایفل به شیوه ی معمول خود در ساختن پل ها( پس از 1858 ) از پرس های هیدرولیکی استفاده کرد. در این برج سه سکوی ساخته شده است و آسانسورهاییدر داخل برج تا سکوی سوم به ارتفاع271 متر بالا می رود.
چهار هلالی که پایه ها را به هم متصل می کند بیشتر تزیینی هستند و در پایداری برج سهم مؤثری ندارند. ایفل نخست قصد داشت این برج را به چهار پایه هلالی بسازد و این هلالی ها در واقع نمودار قصد نخستین ایفل اند.  
حالتی از سبکی و پرواز که در بالای برج ایفل احساس می شود این برج همتای زمینی هواپیما می کند.
برج ایفل با 300 متر ارتفاع و 7000 تن وزن به عنوان مرتفع ترین برج جهان در سال 1930 انتخاب شد. از دیگر ویژگی های مهم این برج می توان به 2.5 میلیون عدد پرچ میخ و بلندی برج به تناسب دمای محیطی تا 15 سانتی متر اشارهکرد. 1665 پله تا بالاترین نقطه برج وجود دارد که البته پله های طبقه دوم به بالاترین طبقه برج به روی بازدیدکنندگان بسته است. این برج سال 1909 تا حدودی فرو ریخت ، اما استفاده از آنتن هایی که در آن زمان برای تلگراف نصب شده بود مانع تخریب کامل آن شد. در دهه های اخیر به دلیل اهمیت سمبلیک برج ایفل برای شهر پاریس ، از آن کاملا محافظت می شودو در حال حاضر برج ایفل را سمبل <<عروس جهان>> میدانند.

نمای برج ایفل به زودی تغییر می‌کند

به نوشته روزنامه گاردین در اینترنت، معماران شهر پاریس قصد دارند تا سال آینده و در صد و بیستمین سالروز ساخت برج ایفل، تغییراتی را در نمای ان اعمال کنند.      
شرکت معماری "سررو ارشیتکز"(Serero Architects) امتیاز طراحی مجدد سکوی بازدید عمومی و بخش پذیرش این برج را به دست اورده است.      
در این تغییرات که در ارتفاع دویست و هفتاد و شش متری سطح زمین اعمال می شود،‌ هیچ گونه نیازی به تغییر دائمی ساختار اصلی برج وجود ندارد. با این طرح ظرفیت سکوی بازدید عمومی این برج دو برابر می شود. 
این ظرفیت با بهره گیری از فیبر کربنی کاملا فشرده که در ساخت ماشین های مسابقه و زره پوش ها به کار می رود، ایجاد می گردد و با کمک بازویی شبیه به انچه بال های هواپیما را به بدنه ان وصل می کند، به برج متصل خواهد شد.
اعلام خبر طراحی مجدد برج ایفل، بحث هایی را در فرانسه برانگیخته است. بسیاری از منتقدان درباره لزوم اجرای چنین طرحی وافزایش ظرفیت برجی که سالانه پذیرای شش و نه دهم میلیون بازدید کننده است، به اظهار نظر می پردازند.        
گوستاو ایفل این برج را در سال هزار و هشتصد و هشتاد و نه ساخت. این برج که در آغاز با استقبال مردم فرانسه مواجه نشد، اکنون به یکی از جذاب ترین بناهای دیدنی جهان برای گردشگران تبدیل شده است.

برج العرب – دبی

برج العرب – دبی

موقعیت:

کشور : امارات عربی متحده

شهر : دبی

Jumeirah Beach Road خیابان : شاطیء الجمیرا

اطلاعات فنی :

ارتفاع : 321 متر

تعداد طبقات : 60

ساخته شده به تاریخ 1999 میلادی       

ویژگیها:

این ساختمان که در کنار ساحل جمیرا بنا شده از ساحل فاصله دارد و اطراف آن

را آب فرا گرفته است. مجموعه به کمک یک پل به ساحل مرتبط می شود و دسترسی زمینی به ساختمان از طریق همین پل صورت می گیرد .

ساختمان برج به واسطه فاصله ای که از ساحل دارد و همین طور نما

و فرم کلی آن همانند قایقی بزرگ می نماید که در کنار ساحل پهلو گرفته.

“ Helipad”اتصال کنسولی به پهنای 24 متر به ساختمان در ارتفاع 210 متری

 که به منظور فرود هلیکوپتر تعبیه شده است.

استقرار رستوران " المنتهی" در ارتفاع 200 متری بر فراز خلیج فارس که دید

خارق العاده ای را بر شهر دبی میسر کرده است .دسترسی به این رستوران به کمک یک آسانسور "پانورامیک" صورت می گیرد.

آتریم برج 180 متر ارتفاع دارد که از مرتفع ترین و دیدنی ترین نمونه های

 موجود جهان است.

برج العرب مرتفع ترین سازه جهان با نمای پوسته ایست.

در شانگهای)Jin Mao Towerبرج العرب مرتفع ترین ساختمان جهان با کاربری هتل است( بدون احتساب ساختمان های چند-کاربردی مانند

است.(سبکی که در آن سازه در بیرون و درون قابل رویت است) Structural Expressionism برج العرب یک ساختمان

نبز محصول طراحی این شرکت است. Jumeirah Beach hotel بوده است. قالب فعالیت های این شرکت در امارات است. W.S. Atkins & Partners معماری این بنا به عهده شرکت

هتل برج العرب

هتل برج العرب برج العرب با داشتن معماری شگفت انگ یز, در خلیج فارس بی همتا می باشد. طرح و نقشه این برج بسیار جالب است شکل آن شبیه یک قایق بادبانی می باشد. در ارتقاع دقیق آن هنوز تردیدهایی وجود دارد اما این طور که از محاسبات بر می آید ارتفاع آن به 332 مترمیرسد. با این بلندی این برج یکی از بلندترین ساختمانهای دنیا محسوب می شود. برج العرب که در زبان عربی به معنای برج عربی می باشد بر روی جزیره ای بنا شده که ساخت دست بشر است این جزیره به کشوردبی بسیار نزدیک بوده به طوری که یک گذرگاه کوچک این هتل را به دبی مربوط می کند. برج العرب آسمانخراش دارای پایه بسیار استواری است چراکه ستونهای پایه آن که در حدود 40 متر می باشند در زیر بستر دریا جای دارند. ارتفاع ساختمان این هتل بیشتر از آنی است که به چشم می خورد . شکل ساده این برج و همچنین طرح دو طبقه آن باعث می شود که این برج به صورت دیگری دیده شود. نمای خارجی برج العرب به گونه ای است که در طول روز رنگ آن سفید براق و درشب ظاهر کاﻤﻸ متقاوتی را داراست

هتل برج‌العرب.

برج العرب هتلی مجلل در دوبی، امارات متحده عربی است. ساختمان آن ۳۲۱ متر ارتفاع دارد و در جزیره‌ای مصنوعی ۲۸۰ متر از خشکی بنا شده‌است. کوچک‌ترین اتاق هتل ۱۶۹ و بزرگ‌ترین اتاق آن ۷۸۰ متر مربع مساحت دارند.

رقم دقیق هزینه شده برای ساختمان بنا مشخص نیست، اما گمان می‌رود بیش از ۱ میلیارد دلار آمریکا باشد. برای جبران هزینه‌ها تمامی اتاق‌های هتل بایستی برای ۴۰۰ سال اجاره شوند.

صاحبان هتل آن را ۷ ستاره می‌خوانند، اما در واقعیت بیشتر سازمان‌های رتبه‌دهنده تنها تا ۵ ستاره رتبه می‌دهند.

هفت طبقه از این هتل به صورت آکواریوم در زیر دریا وجود دارد. اجاره کوچک‌ترین اتاق این هتل شبی ۶ هزار درهم است. سرو هر غذا در این هتل کمتر از ۱۰۰۰ درهم نیست.

فضای خارجی

این هتل به شکل حرف V می‌باشد که یک دکل به آن متصل شده‌است. در فضای بین بالها یا همان V شکل، یک atrium (فضای میان خانه) بوجود آمده که در جلوی آن خمیدگی دارد. در طی روز، کالبد و بدنهٔ سفید یک نور شیری و لطیفی را داخل هتل ایجاد می‌کند در حالیکه شیشه شفاف جلو، مقددار زیادی نور و روشنایی ایجاد می‌کند. در شب، هم بیرون و هم درون ساختمان توسط نورهای متغیر، روشن می‌شود. تقریبا بالای ساختمان یک فرودگاه هلیکوپتربی نظیر توسط یک پایه نصب شده‌است. این باند فرود هلیکوپتر چندین اتفاق مهم و قابل توجه را نشان داده‌است: گلف باز مشهور تیگر وودز(به انگلیسی: tiger woods) چندین توپ گلف را به خلیج فارس پرتاب کرد. در فوریه سال ۲۰۰۵ تنیس بازان حرفه‌ای راجر فدرر(به انگلیسی: Roger Federer) و آندره آغاسی (به انگلیسی: Andre Aghassi) یک بازی را درارتفاع ۲۱۱ متری انجام دادند که این باند فرود به صورت موقت به یک زمین تنیس تبدیل شده بود. این باند فرود هیچ حفاظ و نرده‌ای ندارد.

 فضای داخلی

لابی آتریوم برج العرب بلندترین آن در نوع خود در جهان است. زیرا در ارتفاع ۱۸۰ متری واقع شده. آتریوم بیش از یک سوم فضای داخل هتل را در برمی گیرد. درحالیکه معماری بیرونی هتل یک معماری کاملا مدرن است، اما معماری داخلی هتل ترکیبی از سبک شرقی و غربی بصورت بسیار لوکس می‌باشد. در لابی نیم طبقه، یک فواره، یک ستاره سه بعدی اسلامی را بوجود می‌آورد. با وجود اندازه بزرگ برج العرب، تنها ۲۸ طبقه دوبل با ۲۰۲ سوییت دارد. کوچکترین سوئیت ۱۶۹ متر مربع و بزرگترین آن ۷۸۰ متر مربع می‌باشد. قیمت هر سوئیت، از ۱۰۰۰ دلار(هر شب) تا ۱۵ هزار دلار متغیر است و سوئیت سلطنتی گرانترین آن است، که شبی ۲۸ هزار دلار می‌باشد. ستونهای سفید توسکانی و راه پله‌های مارپیچ مرمری با برگهای کار شده بر روی نرده‌ها تاثیر هنر کلاسیک را بر روی طراحی داخلی هتل نشان می‌دهد. حمامهای SPA مانند با موزائیک‌های کف و دیوار با شکلهای هندسی عربی، که در تمام ساختمان یافت می‌شود، قابل توجه‌است.

 رستورانها و امکانات

یکی از رستورانها به نام المنتها است، که در ارتفاع ۲۰۰ متری واقع شده و منظره‌ای از دبی را به نمایش می‌گذارد و توسط یک پایه از هر دو طرف دکل محافظت می‌شود و توسط یک آسانسور شیشه‌ای دسترسی به آن ممکن می‌باشد. رستوران دیگر المهارا (به معنی صدف) می‌باشد که دسترسی به آن توسط یک زیر دریایی شبیه سازی شده امکان پذیر است و آکواریوم‌های زیبایی را به نمایش می‌گذارد. این آکواریوم‌ها دربرگیرنده بیش از یک میلیون لیتر آب است. شیشه آکواریوم از اکریلیک ساخته شده و برای کاهش تاثیر بزرگ نمایی حدود ۱۸ cm ضخامت دارد. این رستوران در میان ۱۰ رستوران برتر دنیا قرار دارد. این هتل دارای ۶۰ طبقه‌است و معمار آن اتکینز خاورمیانه (به انگلیسی: Atkins Middle East) می‌باشد. ستون بندی این هتل تا ۴۰ متر زیر دریا می‌باشد. برج العرب بلندتر از برج ایفل است [نیاز به ذکر منبع] و تنها ۶۰ متر از ساختمان امپایر استیتز در آمریکا کوتاه‌تر است. [نیاز به ذکر منبع] تمام پرده‌ها، چراغها و سیستم تهویه هوا با یک دکمه به کار می‌افتند. تمام کانالها به دوربین مدار بسته متصل هستند و مهمان می‌تواند ببیند که چه کسی پشت در است. هر سوئیت یک لب تاپ، اسکنرو پرینتر مخصوص به خود را دارد.

 نماد دوبی

برج‌ العرب برای مدتی نماد دوبی بود و هنوز می‌توان اثر آن را در پلاک‌های قدیم امارت دوبی دید. اما پس از مدتی دوبی نماد خود را از برج العرب تغییر داد. تعداد بسیاری معتقد هستند این تغییر به دلیل شکل برج العرب است، زیرا در صورتی که به برج العرب را از پشت نگاه کنید، آن را شبیه یک صلیب می‌بینید.

 [ویرایش] منبع

محاسبات دستی ( بارگذاری جانبی زلزله )

- برای محاسبات دستی ( بارگذاری جانبی زلزله ) نیاز به زمان تناوب سازه می باشید که برحسب آن ضریب زلزله بدست آمده را به برنامه تعریف می نماییم

- برای کنترل دریفت عموما از زمان تناوبی استفاده می شود که با همان پریود طراحی انجام شده است ( پریود تحلیلی )

- با افزایش زمان تناوب سازه به موازات آن ضریب بازتاب کاهش پیدا می کند که خود در مواقعی باعث کم شدن ضریب زلزله خواهد شد .

- در ابتدای طرح بهتر است 1.25 برابر زمان تناوب تجربی ملاک فرض دانست و سپس مقاسه با زمان تناوب اصلی را از ایتبس داشته باشید . ( اگر زمان تناوب تحلیلی بزرگتر بود، می توان از 1.25 برابر تجربی استفاده کرد. اگر زمان تحلیلی بین 1.25 برابر تجربی و یا برابر با خود زمان تناوب تجربی بود، زمان تناوب تحلیلی استفاده گردد و اگر کوچکتر از زمان تناوب تجربی بود (که به ندرت اتفاق می افتد) زمان تناوب تجربی استفاده می شود.)

- 1.25 برابر کردن زمان تناوب تجربی یک کار محافظ کارانه است یعنی آیین نامه اینکار را برای اینکه سازه از حدی ضعیفتر نگردد . ( حداکثر زمان تناوب اصلی یعنی اقتصادیتر شدن طرح )

برای کنترل دریفت بیشترین پریود کمترین تغییر مکان را خواهد داشت . ( ملاک عمل همان پریود تحلیلی می باشد )

- در صورتی که بعد از مقایسات فرض صحیح بود که از همان مقدار 1.25 پریود تجربی استفاده می کنید .

- در آیین نامه به صراحت مشخص است در حالت استفاده از پریود تحلیلی ، این مقدار نباید از 1.25 برابر زمان تناوب تجربی بیشتر باشد در بیشتر موارد این مقدار ( زمان تناوب اصلی تحلیلی ) بیشتر است و طراح از حداکثر پریود یعنی همان 1.25 برابر پریود تجربی را در محاسبات سازه لحاظ می کند .

برای کنــترل دریفـــت در فاب خمــــشی بتــنی:

برای کنــترل دریفـــت در فاب خمــــشی بتــنی:
1- یک فایل ایجاد کرده و سختی تیرها و ستونها را 1.5 برابر کنید.

2- دوره تناوب سازه را در فایل جدید بخوانید.

3- بدون توجه به محدودیت 1.25 برابر دوره تناوب تجربی، نیروهای زلزله (EX, EY, EXP,EXN, EYP, EYN) مجددا با دوره تناوب جدید محاسبه نمایید.

4- مجددا سختی تیرها و ستونها را کاهش داده (0.7 و 0.35) و نیروی های زلزله محاسبه شده در گام قبلی را به سازه وارد کرده و جابجایی را کنترل نمایید.

توضیح تکمیلی در خصوص کنترل دریفت طبقات در ساختمانهای بتنی و فلزی:
در آئین نامه 2800 ویرایش سوم، تبصره ای در بخش کنترل دریفت آئین نامه عنوان میکند(بند ارفاقی) میتوان دریفت طبقات را تحت نیروهائی انجام داد که بر اساس زمان تناوب اصلی بدون محدودیت تبصره 1 بند 2-3-6 (صفحه 36) بدست آمده است، یعنی همان (تجربی1.25T) میباشد. اما آئین نامه اجازه میدهد در صورتیکه یک طرف سازه در زمان کنترل دریفت ها جواب ندهد، میتوانیم یک فایل Save As تهیه کرده و اینبار با T Dyn نیروها را کنترل کرده و اعضاء را طراحی کنیم.
در روابط داشتیم: 
T=min(T Dyn , 1.25T tajrobi اصلاحی
نحوه گرفتن پریود دینامیک (T Dyn) از برنامه:
T=2π√m/kپریود 
با بالا رفتن پریود، نیروها کاهش می یابند، لذا برای اصلاح سختی در فایل کپی ابتدا ضریب سختی ستونها را 1 و ضریب سختی تیرها را 0.5 جایگزین کرده و با این شرایط سازه تحلیل و T واقعی از برنامه خوانده میشود و با این T نیروها بدست می آید. این موضوع فقط در ساختمانهای بتنی بوده و موضوع تبصره 2 بند 2-3-6 (صفحه 21) آئین نامه 2800 میباشد.
یعنی سازه ای که دریفت آن در پایان کار طراحی جواب نمیدهد را میتوان با استفاده از T Dyn و محاسبه C در روش UC و محاسبه Iubc در روش UBC94 سازه را تحلیل و طراحی و سپس دریفت ها را با دریفت های مجاز کنترل نموده که این کنترل توام با تغییر نمره اعضاء تیر و ستون میسر خواهد شد.

جلوگیری از ایجاد لنگر پیچشی

برای جلوگیری از ایجاد لنگر پیچشی، اتصال تیر به تیر از نوع مفصلی تعریف میگردد.در این حالت برای جلوگیری از ناپایداری پیچشی میبایست پیچش در یکی از دو طرف آزاد گردد.ضمن اینکه به علت مفصلی بودن، لنگر انتهایی نیز میبایست صفر گردد. تیر های کنسول و تیرهای فرعی که از یک یا دو طرف مفصلی تعریف میگردند میبایست از نوع شکل پذیری معمولی برای آنها تعریف گردد.

اتصالات تیر های کنسول به ستون ها گیردار میباشد.در صورت مفصلی بودن این تیرها حالت ناپایداری موضعی در سازه ایجاد میشود که میبایست برای تیرهای کنسول علامت No Releases فعال گردد.
بار زنده کف بالکن ها طبق بند 6-3-2-5 باید حداقل 300 کیلوگرم بر متر مربع در نظر گرفته شود و طبق بند 6-3-5-1 برای درنظر گرفتن اثر بارهای ضربه ای ، بار زنده درکف بالکن ها میبایست در ضریب 1.33 ضرب گردد.
معمولا در کنسول ها برای تحمل نیروی قائم و جلوگیری از ناپایداری کنسول تحت بارهای قائم از دستک های کششی استفاده میشود که طراحی آنها همانند بادبند های قطری میباشد. و توصیه میشود در تراز انتهایی برای نگهداری بهتر ، این دستک های بادیندی بصورت ضربدری اجرا گردد.اتصال این دستک ها میبایست به نقاط انتهای صورت گیرد واز اتصال این دستک ها به نقاط مابین ابتدا و انتهای ستون خودداری شود.
اعمال نیروی قائم زلزله:
طبق بند 13-3-12-2 آیین نامه 2800 نیروی قائم وارد بر بالکن ها و پیش آمدگیها میبایست از رابطه 2*0.7AIWp بدست آید و این بار میبایست در هر دو جهت روبه بالا و رو به پایین بدون منظور نمودن اثر کاهنده بارهای ثقلی در نظر گرفته شود.یعنی وقتی بار ثقلی در ترکیب بار داریم دراینصورت ترکیب بار ( بار ثقلی +سمت بالای نیروی قائم -EQz) در هیچ حالتی بدلیل کاهنده بودن نمیبایست با هم آورده شود. لازم به ذکر است مولفه بار قائم تاثیر چندانی در نتایج تحلیل و طراحی نخواهد گذاشت.
ملاحضات معماری در طراحی سازه ها :
نقشه های معماری تهیه شده در فاز 1 بر اساس ابعاد ستون 20*20 و نیز ضخامت سقف 30 سانت فرض میشود لذا پس از طراحی سازه ارتفاع طبقات وطول دهانه ها مقداری تغییر خواهند کرد بصورتیکه فضای خالص بین طبقات مطابق نقشه های معماری ثابت بمانند.
در طبقات مسکونی اختلاف ارتفاع تیر ها و سقف ها را میتوان با پوکه پر نمود یا اینکه از سقف کاذب از جنس رابیتس با وزن مخصوص تقریبی بین 40 تا 50 کیلوگرم بر سانتیمتر مربع استفاده نمود.در پارکینگ میتوان این اضافه ارتفاع را به شکل آویز و در طبقات مسکونی در بالای سقف به شکل گرده ماهی اجرا نمود.
شیب رمپ پارکینگ معمولا 15% میباشد و چنانچه رمپ در زیرزمین واقع شود، با خاکریزی اجرا شده و نیازی به طراحی سقف برای رامپ نیست.
سربار معادل بار پارتیشن:
طبق بند 6-2-2-2 مبحث 6 چنانچه وزن واحد سطح تیغه های پارتیشن از 275 کیلوگرم بر سانتیمتر مربع کمتر باشد میبایست این وزن در سطح چشمه ای که تیغه در آن میباشد ضرب گردد و بصورت سطحی این بار بر همان سقف وارد آید. همچنین طبق مبحث 6 چنانچه این وزن از 195 کیلوگرم بر سانتیمتر مربع میبایست اثر موضعی دیوار ها در طراحی تیرچه ها منظور گردد.
بار زنده کاهش یافته:
کاهش بار زنده برای راه پله،بام و پارکینگ و سایر نقاط پر ازدهام اعمال نمی گردد.برای تیرها نیز چنانچه بار زنده کف از 400 کیلوگرم بر متر مربع بیشتر باشد از کاهش بار زنده پرهیز میشود.
برای کاهش بار زنده تیرها و ستون ها در منوی Option>Preferences>Live Load Reduction گزینه User Defined Curves با تعریف حداقل دو منحنی با نسبت DL/LL برابر 0.001 و 1000 طبق رابطه 6-3-1 مبحث 6 مختص تیرها تعریف گردد و سپس برای ستون ها با کنترل اعداد بند 6-3-8-3 نتایج کنترل گردد. اما توصیه میشود از کاهش بار زنده برای تیرها به جهت کم بودن مقادیر صرفنظر شود و برای ستون ها از عبارت Usr Defined By Stories استفاده شود و مقادیر کاهش بار طبق درصدهای ارائه شده در بند 6-3-8-3 اعمال گردد.

- درصورت استفاده از تیرچه جفت به جای تیرچه تک وزن واحد سطح کف بطور تقریبی حدود 70 کیلوگرم بر سانتیمتر مربع افزایش خواهد یافت.
-وزن اسکلت بتنی بسیار بزرگتر از اسکلت فولادی سازه هم طبقه آن خواهد بود لذا توجه شود عملا امکان آپلیفت و بلند شدگی برای سازه بتنی کمتر بوقوع میپیوندد و برای سازه بتنی ضریب اطمینان برای لنگر واژگونی بیشتراست.

منبع (http://www.cloob.com/club/post/show/clubname/irancivil/topicid/1543131/wrapper/true)

امید عباسی

20th March 2009, 12:14 PM

برای معرفی مصالح دیوار برشی میبایست دقت شود که یک مصالح جدید با میلگردهای فولادی طولی و عرضی AIIتعریف شود. دیوار برشی متشکل از مجموعه ای از پوسته دیوار و ستون Pier به عنوان المان لبه ای میباشد که این ستون ها عملا رفتار ستونی نداشته و در واقع به عنوان بخشی از دیوار عمل میکنند.
مطابق آیین نامه اگر تنش فشاری دیوار تحت اثر بارهای نهایی بیشتر از 0.2 fc شود باید المان لبه ای تامین شود.جزء لبه ای ناحیه ای است که باید در آن خاموت گذاری ویژه انجام شود.این ناحیه می تواند در دیوار های با ضخامت ثابت نیز وجود داشته باشد و نیاز به بزرگ کردن لبه های دیوار به شکل ستون نباشد.المان های ستون مانند کناری برای جایگذاری راحت تر میلگردها و تقویت دیوار بکار میروند. در المان لبه ای باید ضوابط ویژه خاموت گذاری را همانند ستون ها رعایت نمود.
مطابق آیین نامه نباید ضخامت دیوار از 15 سانت و عرض المان مرزی از 30 سانت کمتر باشد.
برای اینکه Etabs این ستون ها و المان های پوسته ای را بصورت مجموعه ای واحد در نظر بگیرد میبایست به هر دویک نام اختصاص داده شود:


نامگذاری ستون های کناری Assign>Frame>Pier Label…

نامگذاری پوسته Assign>Shell Area>Pier Label…

-معمولا میلگردهای خمشی و محوری دیوار در این المان های مرزی متمرکز شده و در طول دیوار از میلگرد حداقل استفاده خواهد شد.عملکرد اصلی جان دیوار(پوسته)تحمل برش است.
- مقطع دیوار برشی معمولا از نوع صرفا غشاییMembrane(با رفتار درون صفحه ی)معرفی میشود.(توضیحات تخصصی در بحث تفاوت Shell , Membrane آورده شده است)دیوار برشی تنها بارهای درون صفحه خود را تحمل نموده و لنگر خارج از صفحه را تحمل نمی نماید. به عبارت دیگر دیوار در راستای طول خود عملکرد دارد و در راستای ضخامت عملکردی ندارد. با فرض این رفتار،هیچ لنگری در امتداد خارج از صفحه ای دیوار ایجاد نمی شود، مشابه اینکه در راستای طولی دیوار مفصل شده باشد.
- در تعریف المان دیوار برشی در ناحیه membrane و Bending دو ضخامت نشاندهنده مشخصات غشایی(کششی و فشاری) و مشخصات خمشی میباشد که هردو از روی یک ضخامت بدست می آیند.برای ورق های موجدار یا صفحات تقویت شده ممکن است ایندو ضخامت متفاوت باشند.
-درصورت عدم تقسیم بندی دیوار برشی،ارتباط دیوار با پی تنها در دو نقطه انتهایی برقرار می شود که منجر به انتقال کوپل نیروی بزرگ به پی میشود که منجر به خطا میشود.برای ارتباط گسترده دیوار با پی و بالا بردن دقت محاسبات باید دیوار ها در راستای طولی آنها تقسیم بندی شوند.برای این منظور از منوی Edit>Mesh Areas تعداد تقسیم بندی را به نحوی در راستای طولی و عرضی انجام دهید تا طول تقسیمات طولی انجام شده حداکثر 0.5 متر شود.هرچه شبکه بندی ریز تر باشد دقت محاسبات بالاتر خواهد رفت.برای دیوار های برشی که مقطع آنها ازنوع غشایی Membrane باشد تقسیم بندی در راستای طولی کافیست اما برای دیوار های برشی با مقطع پوسته ایShell باید تقسیم بندی در راستای قائم نیز صورت گیرد.




- چون Etabs در صورت عدم وجود تیر توزیع بار را به درستی انجام نمیدهد ،ضروریست تیرهای درون دیوار برشی برای انتقال بار سقف به دیوار برشی مدل شوند (البته در اجرا چنین تیری اجرا نمی گردد و صرفا در مدل آورده میشود
اندازه این تیرها برای سادگی مشابه تیرهای هم امتداد آنها فرض میگردد.دقت شود با توجه به شبکه بندی دیوار برشی در راستای طولی و تقسیم شدن تیر در این موقعیت ها عملا تیر در دیوار مدفون شده و سختی قابل توجه ای ایجاد نمیکند.
تیر های مدفون شده و نیز ستون های المان مرزی دیوار برشی جزء دیوار هستند و طراحی آنها بر مبنای ضوابط ستون های بتنی لازم نیست.بنابراین در طراحی اسکلت بتنی به میزان آرماتورها ونسبت تنش آنها توجهی نکنید.
در محاسبات با منوی Assign>Frame >Frame Property Modifiers ضریب Mass . Weight را برای این تیر های 0 و ضریب کاهش لنگر لختی حول محور 3 را 0.35 وارد کنید.
ضرایب ترک خوردگی در دیوار برشی:
همانطور که در 2800 و مبحث 9 آمده ترک خوردگی لنگر لختی برای دیوار ترک خورده همانند تیر ها 0.35 . برای دیوار ترک نخورده همانند ستون ها 0.7 منظور میگردد.معیار ترک خوردگی دیوار رسیدن به تنش کششی 0.2 fc میباشد.
بطور خلاصه هر اندازه رفتار دیوار به تیر نزدیک باشد(که این اندازه برای دیوار های با ارتفاع زیاد که رفتاری خمشی دارند اتفاق می افتد)ترک خوردگی دیوار حتمی بوده و هماند تیر ها باید0.35 برای آن منظور شود اما چنانچه دیوار ها همالنند ستون ها دارای رفتار غالبا فشاری باشد(دیوارهای کم ارتفاع همانند دیوار حائل)ضریب ترک خوردگی لنگر لختی آن 0.7 منظور میگردد.
ترک خوردگی دیوار باید به ستون های اطراف آن و المان های پوسته ای اعمال شود زیرا لنگر لختی دیوار حاصل جمع لنگر لختی ستون های انتهایی و المان های پوسته ای است.از آنجا که سختی دیوار در راستای طولی f22 میباشد و این سختی در راستای دیوار تامین کننده سختی خمشی آن(مساحت و لنگر لختی دیوار) است بنابراین در دیوار ها ضریب ترک خوردگی باید به سختی غشایی f22 و در ستون های کناری به مساحت(Cross Section Area) و لنگر لختی Moment of interia 2 , 3 axis اعمال نمود.
لازم به ذکر است علت اعمال ضریب ترک خوردگی حول محور 3 این است که در راستای3 ستون ، قاب خمشی وجود دارد و همانند قاب خمشی میبایست ضریب ترک خوردگی آن همواره حول محور 3 =0.7 منظور گردد.
بنابراین بصورت خلاصه میبایست تنظیمات زیر برای ستون و پوسته دیوار برشی منظور گردد:


اعمال ضرایب ترک خوردگی ستون کناری Assign>Frame>Frame Property…

اعمال ضرایب ترک خوردگی پوسته Assign>Shell Area>Shell Stiffness Modifiers…

-در جهتی که قاب خمشی همراه با دیوار برشی قرار گرفته به دلیل سختی قابل توجه دیوار برشی تمامی بار زلزله در آن جهت به دیوار برشی وارد می آید و این مطلب را از خروجی آرماتور برشی برای دیوار ها پس از طراحی میتوان ملاحظه نمود که برای ستون در سمت قاب دارای دیوار برشی عدد صفر منظور میگردد.
سه روس برای طراحی دیوار برشی وجود دارد:
1-روشSimplified T , C روش تبدیل لنگر و نیروی محوری دیوار به دو ستون که به روش المان مرزی معروف است و بصورت دستی نیز قابل انجام است.در این روش میبایست حداکثر درصد فولادی کششی و فشاری المان های مرزی برای طراحی اجزای لبه ای برابر 0.03 همانند ستون های معمولی تعریف گردند.این روش با توجه به عدم در نظر گرفتن میانه دیوار برای تحمل لنگر وارده در طبقات در جهت اطمینان است.(جان تنها برش را تحمل مینماید)
2- روش Uniform Reinforcing که روش میلگرد گذاری سکنواخت است و دورتادو دیوار از یک میلگرد یکنواخت استفاده میشود و بیشتر برای دیوارهای مستطیلی که در دو لبه خود دارای ستون نیستند مناسب است.
3- General Reinforcing که در این روش با استفاده از Section Designer مقطع دیوار ساخته شده و به دیوار ها اختصاص داده میشود و سس طراحی یا کنترل برای هر نوع دیواری انجام میپذیرد.
حداکثر و حداقل درصد میلگرد قائم دیوار مطابق آیین نامه آبا به ترتیب 0.04 (با رعایت محل وصله=0.02 ) و 0.0025 میباشد.
کنترل المان مرزی:
طبق آیین نامه میتوان اجزای لبه ای را در محل هایی که تنش فشاری دیوار کمتر از 0.15 fc می شودقطع کرد.چنانچه این ضابطه رعایت نگردد میتوان ضخامت پوسته دیوار را افزایش داد.
برای مدل کردن اثر دیوار برشی در پی میتوانید از تیر عمیق که عمق آن برابر ارتفاع دیوار و عرض آن هم ضخامت دیوار است استفاده کنید.لازم به ذکر است درصورت شبکه بندی دیوار برشی در Etabs با انتقال نتایج به Safe برنامه یکسری تیر عمیق به ارتفاع دیوار و عرض آن در محل دیوار برشی ایجاد و نیروهای دیوار را در محل گره های محل شبکه بندی دیوار منتقل میکند.



منبع (http://www.cloob.com/club/post/show/clubname/irancivil/topicid/1543131/wrapper/true)

امید عباسی

20th March 2009, 12:18 PM

طبق آیین نامه ملی مبحث 10 طراحی سازه فولادی به روش تنش مجازASD همانند آیین نامه های AISC-ASD , UBC انجام میگیرد.
کنترل فشردگی مقاطع:
چنانچه از AISC برای طراحی سازه فلزی اسفاده شود میبایست مقدار تنش مجازFb برای تیرها فشرده درنظر گرفته شود و از 0.6Fy به مقدار 0.66 Fy تغییر یابد.
برای ستون ها به دلیل استفاده از جوش در مقاطع جفت و عدم پیوستگی کامل طبق بند 10-1-5-4 مقطع فشرده نخواهد بود.با افزایش فاصله پروفایل های سازنده ستون ها میتوان قدرت مقطع جفت را در دو جهت مساوی کرد.
برای بادبندها هم نیازی به فشرده بودن مقاطع نیست که برای این منظور، استفاده از قابلیت Auto Select در Etabs برای طراحی بادبند ها لازم نیست و این اجزاء در سازه با معرفی و تغییر مقطع کنترل میگردند.
افزایش تنش مجاز در آیین نامه ها:
در صورت استفاده از آیین نامه UBC برای طراحی سازه فلزی بجهت احتمال کم وقوع بار زلزله در حالت وجود بار زنده یا باد میتوان تنش مجاز را 33% افزایش داد یا باید ضرایب 0.75 در ترکیبات بار شامل بار زلزله اعمال شود. با تعریف UBC ،برنامه تنش مجاز را افزایش نمی دهد و مطابق توضیحات ذکر شده میبایست در ترکیب بارهایی که شامل نیروی زلزله میباشند همگی در 0.75 ضرب گردند.
چنانچه در ETABS از آیین نامه AISC استفاده شود. طبق تعریف در پیشفرض تنظیمات آیین نامه، هنگامی که به ترکیب بار دارای زلزله میرسد، افزایش تنش مجاز لحاظ میشود و لازم نیست که این ضریب در ترکیبات بار وارد شود. برنامه ضریب کاهش 0.75 بار را به صورت افزایش 1.33 تنش مجاز لحاظ خواهد کرد.البته توجه داشته باشید چنانچه بخواهید با نیرویی که از ETABS در این حالت برداشت میکنید طراحی را کنترل کنید ،باید تنش مجاز را در 1.33 ضرب کرد.
کنترل ترکیبات بار پیوست 2-2800 :
در طراحی ستون ها میبایست ترکیبات بار ویژه پیوست 2 آیین نامه 2800 نیز جداگانه بررسی شود.برای این منظور چنانچه از UBC برای طراحی سازه استفاده شود همانطور که در ادامه گفته خواهدشدامکان منظور نمودن این کنترل در خود Etabs وجود خواهد داشت، اما بدلیل اینکه مراجعی از قبیل نظام مهندسی ساختمان استان تهران استفاده از UBC را در طراحی سازه ها مجاز نمی داند و از لحاظ شباهت آیین نامه ای AISC نزدیک تر به آیین نامه ملی ما دیده شده است لذا میبایست پس از آنالیز و طراحی سازه با AISC خروجی مربوط به نیروی محوری ناشی از بار مرده ،زنده و زلزله درستون ها برداشت شود و با توجه به این نکته که در AISC تنش مجاز آیین نامه ای در 1.33 بطور پیش فرض ضرب گردیده لذا با ضرب مجموع نیروی محوری در ضریب 1.33 این افزایش تنش مجاز خنثی شود و ضوابط مربوطه برای کنترل کشش و فشار برای ستون ها درنظر گرفته شود..نتایج مربوط به کنترل ستون ها طبق پیوست 2 -2800 برای ستون های کناری مهاربندها بحرانی ترخواهد بود.
تنظیمات لرزه ای ویژه پیوست2-2800 در Etabs :
آیین نامه UBC مشابه آیین نامه AISC میباشد و تنها ترکیبات بار و ضوابط لرزه ای آن متفاوت است.ضوابط لرزه ای آیین نامه در پیوست دوم 2800 ایران مشابه ضوابط لرزه ای آیین نامه UBC میباشد.البته در ترکیبات بار اندکی در ضرایب تفاوت وجود دارد که در UBC در جهت اطمینان است.برای درنظر گرفتن ضوابط لرزه ای پیوست2 آیین نامه 2800 برای کنترل ستون ها میبایست از منوی Define>Seismic Data>include Seismic Data فعال گردد که در این منو چون گزینه های مرتبط همگی مربوط به آیین نامه UBC میباشد وجز ضریب امگا از بقیه در 2800 حرفی به میان نیامده بنابراین با مقادیر Rh=1 , DL factor=0 آنها را خنثی مینماییم و مطابق مبحث10 برای ضریب امگا مقدار 0.4 برابر ضریب رفتارسازه در همان جهت را منظور مینماییم.
پس از طراحی سازه با UBCچنانچه ترکیب بار ویژه حاکم شود در قسمت Detail جزئیات طراحی هر ستون عبارت Special Combo درج میگردد که معمولا برای ستون ها کنار بادبند ها این ترکیب بار بحرانی خواهد بود.
در سازه فلزی جهت طراحی نیازی به لحاظ اثر پی دلتا نیست اما در سازه های فاقد مهار جانبی برای کنترل جابجایی نسبی طبقات استفاده از پی دلتا توصیه میشود.
تنظیمات ترکیب دو سیستم سازه ای در Etabs :
برای تنظیم آیین نامه و پارامترهای آن با اجرای دستور Option>Preferences>Steel Design پس از اتتخاب آیین نامه طراحی از کشوی Frame Type به جهت محدودیت برنامه برای سازه هایی که در دو طرف دارای دو سیستم متفاوت هستند به اشکالاتی بر میخوریم که برای دو حالت مهم و متداول در سازه ها نحوه برطرف نمودن مشکل مربوطه بیان شده است:
اگر در یک سمت قاب مهاربندی همگرا و در جهت عمود قاب مهاربندی واگرا داشته باشیم:
ابتا کلیه تیر،ستون و بادبند های سازه از نوع Braced Frame تعریف کنیدو هنگام طراحی تیر ها ، ستون ها و بادبند های واگرا از منویDesign>SFD>View Overwrites از نوع EBF درنظر گرفته شوند.لازم است ستون هایی که از یک طرف به بادبند واگرا و از طرف دیگر به بادبند همگرا وصل میشوند دو بار طراحی شوند.یکبار به صورت Braced Frame و بار دیگر EBF.
اگر در یک سمت قاب خمشی(با هر نوع شکل پذیری) و در سمت دیگر سیستم مهاربندی دشته باشیم:
در این حالت میبایست جهت طراحی دقیق از همان ابتدا دو فایل ایجاد نمود. یکی از نوع قاب خمشی و دیگری از نوع قاب مهاربندی تعریف گردد.برای هریک از این دو فایل تیر ها و ستون ها همگی در جهت اطمینان برای هر دو سمت از نوع قاب خمشی تعریف گردد(چراکه سیستم مهاربندی برای تیرها و ستون ها دارای الزامات خاصی در آیین نامه نیست).برای بادبندها از منویDesign>SFD>View Overwrites نوع آنها انتخاب شود ودر تنظیمات ویژه پیوست 2-2800 برای هر کدام از دو فایل ضریب رفتار سیستم مرتبط در نظر گرفته شود. با مقایسه نتایج دو فایل در نهایت تیر ستون و بادبند ها برای بهینه نمودن جواب کنترل میگردد.
تنظیم پارامتر های طراحی:
- با انتخاب تیر ها و اجرای دستور Design>SFD>View Overwrites گزینهUnbraced Length Ratio(minor.LTB) بدلیل اینکه تیر های سقف توسط تیرچه ها و دال بتنی مهار میشوند و امکان کمانش جانبی پیچشی ندارند ، برابر مقداری کوچک ) معمولا 0.05 یا 0.01 (درنظر گرفته شود.درواقع این ضریب به منزله فاصله بین تکیه گاه های جانبی بال فشاری تیر است. چنانچه از AISC برای طراحی سازه فلزی اسفاده شود میبایست تیرها فشرده درنظر گرفته شود و مقدار تنش مجازFb تیرها از 0.6Fy به مقدار 0.66 Fy تغییر داده شود.
- با انتخاب ستون ها ضریب Cm ستون ها در جهت قاب خمشی طبق بند 10-1-6-1 مبحث 10 Moment Coefficient(Cm Major) برابر 0.85 و در جهتی که ستون به بادبند در ارتباط است ضریب طول موثر ستون حول همان محور Efficient Length Factior (K) برابر 1 منظور گردد.(این ضریب برای ستون هایی که در قاب مهاربندی نیستند توسط برنامه محاسبه میگردد)
- با انتخاب بادبند ها برای بادبند های همگرا x برای کمانش درون صفحه که در Etabs بطور پیشفرض محوری که درون صفحه است محور اصلی تعریف میشود مقدار Unbraced Length Ratio(Major)=0.5 و برای کمنش خارج از صفحه این مقدار Unbraced Length Ratio(Minor)=0.67 تعریف میگردد.(این مقدار برای بادبند های واگرا پیش فرض 1 تعریف میشود .

- در Etabs تیر های I شکل یا ناودانی که دو انتهای آنها مفصلی باشد چنانچه درون سقف با مقطع Deck قرار گیرند بطور پیش فرض مرکب طراحی میشوند که در طراحی سازه یا سقف مرکب میبایست ابتدا این تیر ها را از حالت پیش فرض خارج کرده و پردازنده طراحی فولادی را برای آنها انتخاب کنیم. برای این منظور پس از انتخاب کلیه تیر های اصلی سازه دستور Design>Overwrite Frame Design Procedure را اجرا کرده و در جبه ظاهر شده گزینه Steel Frame Design را انتخاب کنید تا نرم افزار تمام تیر ها را بصورت اعضای فولادی طراحی کند .

- طراحی اتصالات مفصلی و خمشی سازه فلزی برای برش و خمشی موجود میبایست ضوابط درج شده در مبحث 10-3 برای قاب خمشی معمولی ،متوسط و ویژه را شامل شود. جهت طراحی اتصالات برشی (مفصلی)تیر ها به ستون ها میتوان نیروی برشی اتصالات ر از خروجی مربوط P-M Colors/Beam Shear Force گرفته شود.برای قاب خمشی متوسط طبق بند 10-3-8-4 میبایست اتصال براساس ظرفیت خمشی پلاستیک M=Zfy طراحی گرددکه نتایج Etabs هم بر اساس همین لنگر پلاستیک است و میتوان از نتایج Etabs استفاده نمود
اتصالات وصله بادبند ها میبایست طبق بند 10-3-10-3 طراحی گردد. که میتوان در جهت اطمینان از خروجی Etabs در طراحی سازه با UBC استفاده نمود. برای طراحی اتصالات بادبند، نیروی محوری بادبند را میتوان از P-M Colors Brace Axial Force دریافت نمود.




منبع (http://www.cloob.com/club/post/show/clubname/irancivil/topicid/1543131/wrapper/true)

امید عباسی

20th March 2009, 12:20 PM

برای انتقال عکس العمل ها ازEtabs به Safe میبایست با تعریف حالت بار Envelope و جمع تمام ترکیبات بار موجود با ضریب 1، پس ازانجام عملیات طراحی سازه با اعمال گزینه Export Floor Loads and loads from above نتایج که شامل عکس العمل قائم و لنگرهای دو طرف (در صورت گیردار بودن تکیه گاه ها)به Safe منتقل نمود.لازم به ذکر است نتایج عکس العمل افقی برش در تکیه گاه به Safe انتقال نمیابد و میبایست با تمهیداتی این بار برای کنترل دستی فشارتماسی شالوده و خاک محاسبه گردد .مراحل تحلیل و طراحی پی شامل سه مرحله زیر میشود:
1- کنترل تنش زیر خاک:
فونداسیون با بارهایی که از Etabs به آن منتقل میشود برای تنش زیر خاک تحت ترکیبات بار بهره برداری میبایست کنترل گردد یعنی : Dead+Live


0.75(D+L+-Ex) , 0.75(D+L+-Ey)


چنانچه فونداسیون برای تحمل تنش زیر خاک جوابگو نبود میتوان با افزایش ضخامت پی و عرض نوار و یا در پی های گسترده با بکاربردن شمع های فشاری در محل ستون ها مشکل را برطرف نمود.
لازم به ذکر است در Safe میتوان اثر شمع فشاری کم عمق را با افزودن فنرو تعریف سختی برای آن در محل ستون ها، مدل نمود. (البته طراحی و کنترل برش پانچ برای این شمع ها باید بصورت دستی انجام گیرد)
2- طراحی پی :
در این حالت ترکیبات بار پی بر طبق یکی از آیین نامه های ACI یا CSA وارد میشود. مقدار آرماتور سراسری در پی های نواری طبق بند 9-17-8-1 مبحث 9 برای میلگردهای آجدار S300 برابر 0.002 , برای میلگردهای S400 برابر 0.0018سطح مقطع پی وطبق بند 9-17-5 نسبت آرماتورهای کششی در بالا و پایین مقطع برابر 0.0025 سطح مقطع درنظر گرفته شود.
3-کنترل برش یکطرفه و دو طرفه(پانچ) :
برای کنترل برش یکطرفه در قسمت خروجی نتایج آنالیز :Safe File>Print Outputمیبایست مقادیرIntegrated strip Moments and Shears را انتخاب و با انتخاب گزینهEnvelope Only ،تمام مقادیر حداکثر و حداقل(پوش) حاصل از برش یکطرفه را دریافت و با مقدار حداکثر آیین نامه ای مقایسه نمود.(در ارتباط با برش پانچ در جای دیگر مفصل صحبت شده است.)
معمولا بتن پی به دلیل حجم زیاد آن کم عیارتر از بتن اسکلت سازه میباشد.
هرچه پی در عمق بیشتری در خاک اجراء شود مشخصات لایه های خاک بهتر شده و مقاومت خاک افزایش میابد.
ضریب عکس العمل خاک بستر معمولا در حدود 1.2 برابر مقاومت مجاز خاک میباشد.
در سازه های بتنی برای در نظر گرفتن اثر ضخامت و سختی ایجاد شده در محل ستون؛عناصر سطحی ستون با ضخامت 5 برابر ضخامت پی و وزن واحد صفر تعیین میشود.اما در سازه فلزی بدلیل کوچک بودن بعد ستون ها،عدم مدلسازی عناصر سطحی خطای بزرگی ایجاد نمیکند.
دال پی نواری و گسترده از نوع Mat تعریف میشود . برای درنظر گرفتن اثر تغییرشکل های برشی گزینه Thick Plate فعال میگردد.
دال عناصر سطحی از نوع Col تعریف گردد و عبارت No Design برای عدم طراحی محل عناصر سطحی ستون فعال گردد تا Safe میلگردهای لبه ستونها را طراحی کند.
قبل از انجام طراحی باید نوارهای طراحی برای دو سمت ترسیم گردد.لازم به ذکر است برای طراحی نوارهای مایل که Safe امکان طراحی آن برایش میسر نیست دو نوار افقی و قائم که در واقع یکیست از منتهی الیه سمت راست نوار به منتهی الیه سمت چپ نوار در بالا رسم گردد و نتایج به صورت جزر مجموع مربهات مربوط به ایندو نوار برای نوار مایل منظور گردد..البته در Safe 12 امکان طراحی پی در نوارهای مورب نیز بوجود آمده است.
برنامه Safe از یک تحلیل غیر خطی برای حذف کشش خاک در ترکیبات بار استفاده میکند.با کاهش حداکثر بعد شبکه بندی دقت تحلیل بیشتر میشود. توصیه میشود این مقداربین 25 تا50 سانتی متر تعریف گردد:


Maximum Mesh Dimension=0.25- 0.5 m






منبع (http://www.cloob.com/club/post/show/clubname/irancivil/topicid/1543131/wrapper/true)

امید عباسی

20th March 2009, 12:26 PM

Safe برای هر ستون تمامی حالت های بحرانی(گوشه ای ، داخلی و لبه ای)را کنترل میکند و امکان دارد نوع برش منگنه ای بحرانی با وضعیت قرار گیری ستون سازگار نباشد که این امکان بحرانی شدن برای ستون های گوشه ای و لبه ای بیشتر وجود دارد چراکه برای ستون های میانی در همه حالت Safe وضعیت میانی را بحرانی تشخیص میدهد.
برای موقعیت کف ستون های ستون های کناری و گوشه ای دو حالت ممکن است رخ دهد:
1- اطراف ساختمان باز بوده و محدودیتی از لحاظ همسایه مجاور وجود نداشته باشد:
در این حالت در ستون های کناری امکان برون زدگی پی وجود دارد و عملا ستون همچون ستون میانه میباشد. اما Safe همانطور که گفته شد نوع برش منگنه ای بحرانی ستون های کناری را ممکن است در بحرانی ترین حالت همچنان بصورت گوشه ای و لبه ای تشخیص دهد درحالیکه اینطور نیست.
برای اطلاع از این موضوع به خروجی Design>Show Design Table>Pumching Shear مراجعه کنید. و در ستون انتهایی Loc موقعیت ستونی که Safe برای آن بحرانی ترین حالت را منظور و کنترل برش پانچ را انجام داده را مشاهده کنید.
توجه: اگر در ستون Ratio نسبتن تنش کلیه ستون ها از 1 کمتر باشد دیگر نیازی به کنترل دستی ستون های میانی ،گوشه و لبه نمی باشد(چراکه این مقدار در حالت بحرانی اتفاق افتاده و طبیعیست با تغییر موقیت گوشه یا لبه به میانی مقوار نسبت تنش از مقدار آورده کمتر خواهد بود)
2- اما اگر اطراف ساختمان بسته بوده و از لحاظ همسایه مجاور محدودیت وجود داشته باشد:
در این حالت اختلافی مابین محیط برش پانچ محاسباتب درSafe با محیط واقعی ناشی از خروج از مرکزیت ستون ها بوجود می آید.نرم افزار همواره مرکز کف ستون را برای هرنوع ستون بطور کلی در مرکز صفحه زیر ستون تشخیص میدهد که این برای ستون های گوشه و لبه ، کار محاسبات Safe را دچار مشکل میسازد که در نتیجه آن محیط برش پانچ محاسباتی در Safe بزرگتر از محیط واقعی آن در نظر گرفته میشود که بر خلاف جهت اطمینان میباشد و منجر میشود برش دو طرفه محاسباتی درSafe کمتر از حالت واقعی تعیین شود .
برای حل این مشکل میبایست ابعاد صفحه کف ستون(تعریفی به عنوان صفحه اعمال بار برای گره های ستون ها در پی) را کمی بزرگتر از میزان ابعاد اصلی آن در نظر گرفت که این مقدار از روابطی بدست می آید اما برای توضیح عملی این قسمت را با مثالی همراه میکنم:
چنانچه فرض شود برای ستون های یک سازه در محل پی مساحت اعمال بار 40 در 40 سانتی متری تعریف شده باشد و ستون های کناری سازه شرایط حالت دوم ذکر شده را دارا باشند در اینصورت برای مطابق سازی نتایج Safe با مقدار واقعی کافیست ستون های کناری سمت راست و چپ سازه ابعادشان 50 در 40 (50 در جهت طولی) و ستون های سمت بالاو پایین 40 در 50 (40 در راستای عرضی) اصلاح شود.با انجام این تغییرات متوجه میشوید مرکز هندسی کف ستون به سمت مرکز ستون کناری تمایل میابد و نتایج Safe در کنترل نتایج برش پانچ قابل بررسی میباشد.
لزوم تعریف اندازه مساحت برش منگنه ای :
برنامه Safe برش منگنه ای را در صورت معرفی اندازه مساحت برش منگنه ای محاسبه میکند. در سازه بتنی اندازه ستون های طبقه اول به عنوان ابعاد کنترل برش منگنه ای در نظر گرفته میشود. اما در سازه های فولادی میبایست اندازه کف ستون را بطور دستی وارد کنیم. که برای این منظور با انتخاب کلیه گره های دال پی از منوی Assign>Point Load کافیست فقط برای یک حالت بار مثلا Dead اندازه Size of Load را وارد کنیم و گزینه Add to existing Loads را بزنیم.Safe برای همه نوع بار دیگر این سایز کف ستون را تخصیص میدهد. در انتها لازم به ذکر است برای کنترل برش پانچ در سازه های فلزی بهتر است کنترل بطور دستی طبق روابط آیین نامه ای انجام گیرد.
کنترل برش پانچ برای سازه های بتنی:
- برای ستون های بتنی نیز ممکن هست ، برای ستون های میانی Safe پس از آنالیز مربوط به کنترل برش پانچ ، ستون کناری داخلی را لبه ای یا گوشه ای معرفی کند(که علت آنهم همانطور که گفته شد Safe برای بحرانی ترین حالت طول محیط پانچ را درنظر مرگیرد که ممکن است داخلی را کناری تشخیص دهد البته اگر حتی در این حالت بحرانی نسبت تنش از 1 کمتر شد میتوان مطمئن بود که در حالت داخلی نسبت تنش از این مقدار کمتر خواهد شد) و برای تغییر در مشخصات و انطباق نتایج با حالت درونی همانند توضیحات بالا عمل شود.

امید عباسی

20th March 2009, 12:28 PM

برای طراحی سقف هایی که بدون شمع بندی اجرا میشوند باید دو مرحله طراحی انجام داد.یک مرحله در زمان ساخت که بتن هنوز تر است و عملکرد مرکب بین بتن و تیرچه های فولادی وجود ندارد.در این حالت تیر فولادی باید بتواند وزن خود،بتن تر و قالب بندی را تحمل نماید. این مقدار را به عنوان بار مرده Dead اختصاص میدهیم. بار اسکلت سازه هم به عنوان بار Dead تعریف میگردد.
اما پس از گرفتن بتن و عملکردمرکب بین بتن و تیرچه های فولادی ،تیر مرکب باید بتواند با عملکرد مرکب کل وزن بار مرده و زنده را تحمل کند.که بارهای پس از گرفتن بتن را (بار مرده سطحی و تیغه ها) بار Supper Dead اختصاص میدهیم. مطابق آیین نامه در طراحی تیرهای مرکب در زمان ساخت 20% بار زنده نیز میبایست در نظر گرفته شود که Etabs برای بارهای حین ساخت 0.2 بار زنده را به بار مرده حین ساخت اضافه میکند.
قبل از انجام طراحی باید تنظیمات مربوطه در منویِDesign>Composite Beam Design>view Overwrites انجام گیرد. چنانچه طراحی بدون شمع بندی انجام گیرد داریم:
در برگه bracing که برای تعیین فاصله تکیه گاه های جانبی در حالت پس از ساخت است برای Unbraced L22 مقدار کوچک 0.01 به معنای مهار کامل جانبی وارد نمایید.
در برگه Bracing C که برای تعیین فاصله تکیه گاه های جانبی در حالت حین ساخت است برای این مقدار عدد 0.2 وارد شود یعنی در زمان ساخت تیر در فواصل 0.2 دهانه تیر تواسط قالب مدفون مهار شده است.
- در Etabs تیر های I شکل یا ناودانی که دو انتهای آنها مفصلی باشد چنانچه درون سقف با مقطع Deck قرار گیرند بطور پیش فرض مرکب طراحی میشوند که در طراحی سازه یا سقف مرکب میبایست ابتدا این تیر ها را از حالت پیش فرض خارج کرده و پردازنده طراحی فولادی را برای آنها انتخاب کنیم. برای این منظور پس از انتخاب کلیه تیر های اصلی سازه دستور Design>Overwrite Frame Design Procedure را اجرا کرده و در جبه ظاهر شده گزینه Steel Frame Design را انتخاب کنید تا نرم افزار تمام تیر ها را بصورت اعضای فولادی طراحی کند .
- برنامه تنها مقاطع I و ناودانی شکلی را بصورت مرکب طراحی میکند که برای آنها ارتفاع ، ضخامت و دیگر مشخصات وارد شده باشد و به هیچ وجه مقاطع عمومی یا مقاطعی که در Section Builder ساخته میشوند را طراحی نمیکند
طراحی تیرهای کامپوزیت بر مبنای بند 10-1-2-7-2 مبحث 10 میباشد. همچنین برشگیر ها که از گلمیخ یا ناودانی 6 یا 8 میباشد میبایست طبق بند 10-1-2-7-4 طراحی گردد و مقادیر نیروی برشی مجازq برای برشگیر ها طبق جدول 10-1-2-1 تعیین گردد.


منبع (http://www.cloob.com/club/post/show/clubname/irancivil/topicid/1543131/wrapper/true)

امید عباسی

20th March 2009, 12:31 PM

استاتیکی- استاتیکی خطی:
مبتنی بر اثر مد اول زلزله(بطور مثلث معکوس، و اثر سایر مدها در حالت پیش آمدکی های زیاد با اثر نیروی شلاقی در بام)
استاتیکی غیر خطی در مصالح (پوش اوور)
مبتنی بر رابطه غیر خطی تنش کرنش در مصالح اعضاء میباشد ..هدف از تحلیل غیر خطی تعیین منحنی جابجایی نقطه بالایی سقف در برابر برش پایه ای که بتدریج افزایش میابد تا جایی که رفتار مصالح وارد فاز غیر خطی و در نهایت منجر به ریزش سازه شود.
تحلیل استاتیکی غیر خطی هندسی پی دلتا (تحلیل غیر خطی برای سازه های بتنی)
برای در نظر گرفتن اثر لنگر های تشدید شونده همانطور که در آیین نامه 2800 و آبا آمده ،برای سازه های بتنی(مبتنی بر حالت حدی) ملزم به استفاده از اثر ثانویه تغییر شکل هستیمکه برای اینکار دو راه وجود دارد یکی اینکه از طریق دستی پارامتر پیش فرض مربوطه به آیین نامه را مربوط به ضریب افزایش لنگر را در نرم افزار (که در ACI این عدد پیش فرض 1 هست) را تغییر دهیم اما راه دوم استفاده از آنالیز پی دلتا میباشد که با این توضیحات در صورتیکه از ACI استفاده کنیم این تغییر یا استفاده از پی دلتا ضروری میرسد در تحلیل سازه هایی که بر اساس روش تنش مجاز آیین نامه طراحی می شوند نیازی به ضریب افزایش لنگر یا تحلیل پی دلتا نیست و تنها یک تحلیل استاتیکی عادی برای هم بار ثقلی و هم بار جانبی انجام میگیرد
دینامیکی - دینامیکی طیفی:
در این حالت همه مدهای سازه با هم اثر داده میشود در واقع این روش مبتنی بر اصل بر هم نهی آثار مدها استوار است ،بنابراین تنها برای سیستم های خطی قابل استفاده میباشد.
دینامیکی تاریخچه زمانی:
تحلیل تاریخچه زمانی هم بطور خطی و هم غیر خطی میتواند انجام شود، درصورتیکه تحلیل تاریخچه زمانی بروش مودال باشد تنها روش خطی آن قابل قبول است.تحلیل تاریخچه زمانی تنها جهت کنترل های اضافی برای سازه مورد استفاده قرار میگیرد و به عنوان مبنایی برای طراحی سازه مورد استفاده قرار نمی گیرد.در این تحلیل تمام پاسخ های سازه(نیرو،تغییر شکل،برش و...)به صورت توابعی از زمان بدست خواهند آمد.


منبع (http://www.cloob.com/club/post/show/clubname/irancivil/topicid/1543131/wrapper/true)

امید عباسی

20th March 2009, 12:32 PM

معمولا در تحلیل دینامیکی طیفی،برش پایه دینامیکی از استاتیکی کمتر می شود.بنابر آیین نامه 2800 استفاده از برش پایه دینامیکی کمتر از برش پایه استاتیکی غیر مجاز است و باید برش پایه دینامیکی به برش پایه استاتیکی برسد.برای این منظور کافیست طیف طراحی را در نسبت برش پایه استاتیکی به دینامیکی ضرب کنیم.برای ساختمان های منظم آیین نامه اجازه میدهد طیف طراحی(ضریب شتاب AI*g / R) در 0.9 نسبت برش پایه استاتیکی به دینامیکی ضرب شود. و آمده چنانچه برش پایه دینامیکی از 0.9 برش پایه استاتیکی بیشتر باشد می توان برش پایه دینامیکی را به نسبت استاتیکی کاهش داد.
سه شرط در تحلیل طیفی باید در تعیین مدها دخالت داده شود:
استفاده از حداقل 3 مود
تا زمان تناوب 0.4 ثانیه برایآخرین مد درنظر گرفت شود
تا ضریب جذب جرم 90%
- بر طبق آیین نامه 2800 میبایست 3 برابر تعداد طبقات سازه به عنوان تعداد مود های بکار رفته برای محاسبات آنالیز دینامیکی طیفی تعریف شود (که البته از این تعداد بیشتر هم مجاز هستیم)
- آخرین مد میبایست دارای پریود دینامیکی کمتر از 0.4 ثانیه باشد
- ضریب جذب جرم در آخرین مد (مجموع ضرایب مشارکت جرمی مدها)میبایست از 90% بیشتر شود.اگر ضریب تجمعی جرم در مد انتهایی از 90% کمتر بود باید تعداد مد ها را افزایش دهیم و از نوع آنالیز انجام گیرد.
چنانچه سقف از نوع دیافراگم صلب تعریف شود،هر طبقه تنها دارای سه درجه آزادی جرمی خواهد شد .بنابراین تعداد درجات آزادی سازه برابر3 برابر تعداد طبقات خواهد بود.
- مدی که دارای بیشترین ضریب مشارکت جرمی است باید دارای زمان تناوب کوچکتر از زمان تناوب بکاربرده شده برای نیروهای جانبی زلزله باشد(همان 1.25 زمان تناوب تجربی)
- باید پریود مودهای غالب(یعنی مدهایی که دارای بیشترین Uxیا Uyمیباشند) از 1.25 زمان تناوب تجربی(زمان تناوبی که بر حسب آن آنالیز انجام گرفته)بیشتر شود.که اگر برای یکی از مدها این اتفاق نیفتاد باید محاسبات نیروی زلزله در جهت مربوطه با پریود واقعی موجود تکرار شود که اگر این پریود به اندازه ای باشد که نیاز به تغییر در ضریب B شود باید طیف موجود را که بر حسب B قبلی بوده را اصلاح نمود.
- برای جمع آثار مدها از روش CQC استفاده میکنیم و میرایی سازه هار معمولی 0.05 فرض میشود.دقت شود روش CQC همانند روش SRSS میباشد منتها در جزر مجموع مربعات اثر میرایی را نیز لحاظ خواهد کرد.چنانچه میرایی صفر بود نتایج جمع آثار CQC , SRSS باهم برابر بودند.
- در روش طیفی نیازی به پیچش تصادفی مثبت و منفی نیست زیرا در تحلیل طیفی با توجه به مثبت بودن پاسخ ها نیازی به در نظر گرفتن پیچش تصادفی منفی نیست. گزینه Directional Combination مربوط به فعال کردن طیف دو جهت متعامد میباشد که برای سازه های نامنظم در پلان میتوان زلزله هر جهت را با 30% زلزله متعامد آن جمع کرد.
بدلیل اینکه در تحلیل طیفی تمام نتایج مثبت هستند امکان استفاده از عکس العمل های تکیه گاهی برای طراحی پی وجود نداشته و باید از نتایج تحلیل استاتیکی معادل استفاده کنیم.


منبع (http://www.cloob.com/club/post/show/clubname/irancivil/topicid/1543131/wrapper/true)

امید عباسی

20th March 2009, 12:34 PM

فایل 1 - تعیین دوره تناوب اصلی سازهT:
تبصره 1 بند 2-3-6 ; زمان تناوب تئوری کوچکتر از 1.25 برابر زمان تناوب تجربی
تبصره 2 بند 2-3-6 ; ترک خوردگی تیر = 0.5 ستون و دیوار برشی = 1

فایل 2- کنترل جابجایی نسبی جانبی سازهDrift :
«نیازی به رعایت تبصره 1 بند 2-3-6 برای کنترل دریفت نیست.»
2- الف-کنترل دریفت برای زلزله طرح با لحاظ کردن اثر پی دلتا:
بند 2-5-6 ; ترک خوردگی تیر = 0.35 ستون = 0.7
دیوار برشی ترک خورده= 0.35 دیوار ترک نخرده = 0.7
Drift < 0.02 / 0.7R è 0.7 > T
2-ب- کنترل دریفت برای زلزله بهره برداری (سازه های با اهمیت زیاد و خیلی زیاد) که میتوان از اثر پی دلتا صرفنظر کرد:
بند 2-5-6 ; ترک خوردگی تیر = 0.5 ستون و دیوار برشی = 1
Drift < 0.005 – 0.008 ارتفاع طبقه
فایل 3-طراحی سازه
با تعیین دوره تناوب اصلی سازه از فایل 1 و نیز تغییر در ضرایب ترک خوردگی مقاطع مطابق فایل 2 ( بند 2-5-6 ) سازه مورد نظر طراحی میگردد.
کلیه بند های ذکر شده مربوط به آیین نامه 2800 ویرایش سوم میباشد.



منبع (http://www.cloob.com/club/post/show/clubname/irancivil/topicid/1543131/wrapper/true)

امید عباسی

20th March 2009, 12:39 PM

زلزله طرح ، زلزله ایست که احتمال وقوع آن و یا زلزله های بزرگتر از آن در 50 سال عمر مفید سازه کمتر از 10% باشد زلزله بهره برداری ، زلزله ایست که احتمال وقوع آن و یا زلزله های بزرگتر از آن در 50 سال عر مفید سازه بیش از 99.5% باشد هدف از بیان زلزله بهره برداری در آیین نامه 2800 تنها برای کنترل بند 2-13 ، ویژه ساختمان های با اهمیت خیلی زیاد و زیاد است که تفاوت این دو در سطح عملکرد سازه میباشد. چراکه برای این ساختمان ها میبایست از سطح عملکرد بی وقفه سازه استفاده گردد تا در هنگام وقوع زلزله خللی در کاربری سازه بوجود نیاید . درحالت زلزله بهر برداری برای سازه های با اهمیت زیاد و خیلی زیاد ، افزایش ضرایب ترک خوردگی تیر ها از 0.35 به 0.5 ، ستون ها از 0.5 به 1 و دیوار برشی از 0.35 به 0.7 در حالت ترک نخورده و متعاقب آن کاهش دوره تناوب اصلی سازه، افزایش ضریب بازتاب و افزایش برش پایه سازه خواهیم داشت .
در کنترل Drift سازه مطابق بند 2-5-5 میزان تغییر مکان مجاز سازه تا 0.008 ارتفاع طبقه افزایش می یابد که بیشتر از مقدار مجاز آیین نامه برای زلزله طرح در بند 2-5-4 مشاهده میشود.(این موضوع را میتوان با قرار دادن ضریب رفتار ها و مقایسه مقادیر 0.25/0.7R و 0.008 ملاحظه نمود) همچنین مطابق بند 2-13 کنترل های دیگری نیز برای سازه های فولادی و بتنی با اهمیت زیاد و خیلی زیاد در حالت زلزله سطح بهره برداری میبایست انجام گیرد.

منبع (http://www.cloob.com/club/post/show/clubname/irancivil/topicid/1543131/wrapper/true)

امید عباسی

20th March 2009, 12:40 PM

- مطابق بند 9-20-3-2-1 در تمامی مقاطع عضو خمشی نسبت آرماتورها هم در پایین و هم در بالا ،نباید از 1.4/fy کمتر و نسبت آرماتور کششی نباید از 0.025 بیشتر اختیار شود..حداقل دو میلگرد با قطر مساوی یا بزرتر از 12 میلیمتر باید هم در پایین و هم در بالای مقطع در سراسر طول ادامه یابد.
- در ستون ها با معرفی آرایش و ابعاد میلگردها ظرفیت مقطع ستون کنترل می شود.اما در تیرها مساحت میلگرد طولی بالا و پایین مقطع محاسبه شده واز تفاوت میزان مساحت میلگرد های طرح شده در تیر با حداکثر میلگردهای مجاز استفاده در تیر ها ،میزان آرماتور های تقویتی محاسبه خواهد شد.
ضوابط آیین نامه در مورد حداکثر درصد میلگرد در ستونهای قاب بتنی با شکل پذیری متوسط برابر 6% و حداقل میلگرد مقطع ستون بابر 1% میباشد. این مقدار طبق تبصره ب بند18-4-2-1 آیین نامه مبحث 9 در نواحی وصله ها میبایست نصف درصد حداکثر میلگرد رعایت شود و چنانچه از آرماتور طولی نوع S400 استفاده شود نسبت آرماتور در خارج از محل وصله به 4.5% محدود میشود .
دو روش اجرایی برای تعیین تعداد و طول ارماتورهای طولی و تقویتی:
در روش اول به کمک خروجی های Etabs ، پس از نمایش خروجی مربوط به سطح مقطع آرماتورها در نرم افزار ، ابتدا طبق رابطه مندرج در آئین نامه بتن ایران سطح مقطع آرماتور خمشی حداقل برای تیربا ابعادی که درابتدا تعریف کردیم تعیین می شود . (Asmin=1.4*b*d/fy) عدد حاصله بر حسب میلیمتر مربع است . این عدد را بر سطح مقطع میلگردی که قصد داریم از اون به عنوان آرماتور سراسری استفاده کنیم تقسیم کرده و عدد حاصل را به بالا گرد می کنیم . (مثلاً آرماتور نمره 18 ، 20 یا 22 ) این تعداد آرماتور ، آرماتور سراسری میباشد که در تمام طول تیر قرار داده می شود . حال سطح مقطع این آرماتور سراسری را از مقدار سطح مقطع آرماتور ایستگاههای نشان داده شده روی تیرها کم می کنیم. عددی که حاصل میشود سطح مقطع آرماتور تقویتی در ایستگاه مورد نظر است که می توان بر حسب نمره آرماتور تقویتی مصرفی تعداد آنرا تعیین کرد . در ایستگاههایی که سطح مقطع آرماتور سراسری تیر از عدد ثبت شده در ایستگاههای روی تیر بیشتر است نیاز به تقویتی نیست و همان ارماتور سراسری کفایت می کند . در عمل سه ایستگاه داریم . دو سر تکیه گاه و وسط دهانه . معمولاً رایج است برای سهولت در اجرا در وسط دهانه آرماتور تقویتی نمی گذارند و تقویتی ها را در تکیه گاهها قرار می دهند . برای این کار شاید مجبور شویم سطح مقطع آرماتور سراسری رامقداری بیشترازآرماتورحداقل بگیریم تا در وسط دهانه نیاز به تقویتی نباشد . اما برای تعیین طول تقویتی ها روش اصولی استخراج دیاگرام ممان تک تک تیرها از نرم افزار و تعیین طول تقویتی ها از روی انهاست که جهت وقتگیر بودن در اجرا از روشهای ساده شده و اجرایی دیگری استفاده می شود که برگرفته از همان روشهای اصولی هستند و حجم محاسبات را کاهش داده و کار مهندس محاسب را ساده می کنند. مثل شکلی که در صفحه 266 کتاب بتن مسلح طاحونی فصل پیوستگی و مهاری امده است و یک طرح اجرایی برای تعیین طول تقویتی ها در تکیه گاه و وسط دهانه برای دهانه های میانی و کناری ارائه می دهد .
- اما در روشی دیگر پس از گرفتن خروجی طراحی از Etabs ،طبق آیین نامه مبحث 9 در بند 9-20-3-1-2-3 باید به اندازه 5/1 میزان آرماتور طولی در برنامه در تکیه گاه قرار گیرد ،این مقدار آرماتور طولی را به صورت سر تاسری بندازید. مثلا اگر عدد گوشه ای 20 و عدد وسط 7 همون 7 سانتی متر مربع رو به تعداد آرماتور سرتاسری تبدیل میکنیم و بقیه رو تقویتی میندازیم. برای آ رماتور های تقویتی میبایست به مقدار L/3 از هر طرف دهانه ادامه دهیم . قطع عملی به مقدار ارتفاع موثر مقطع و 12 برابر قطر ارماتوری که قطع میشود، بیشتراز قطع تئوری است.
نحوه تعیین نمره و تعداد و فواصل خاموتها در تیر به کمک خروجی نرم افزار :
معمولا ضوابط خاموت گذاری در ناحیه ویژه در تیرها(2 برابر ارتفاع تیرh) باعث میشود که حداقل مقدار سطح مقطع مورد نیازبرای آرماتور برشی در تیرها از مقدار نتیجه داده شده در نرم افزار بیشتر شده که معمولا از آرماتور 10 و توجه به حد اکثر فواصل الزام شده برای خاموت گذاری در ناحیه ویژه(حداکثر فاصله=h/4) و ناحیه عادی (حداکثر فاصله=h/2 )در تیر خاموت گذاری انجام میگیرد.
- تیرهایی که بصورت مفصلی مدل شده اند(اتصالات تیر به تیر)نیازی به رعایت ناحیه ویژه درخاموت گذاری نیست زیرا زلزله تاثیری نداشته و نیازی به رعایت ضوابط ویژه نیست و از خاموت گذاری یکنواخت بر مبنای برش حداکثر انتهایی استفاده میکنیم.
- میلگردهای طولی تیر ها و ستون ها و میلگردهای پی از جنس AIII میاشد و میلگرد های عرضی AII و هر دو آجدار فرض میشود.(معمولا میلگردهای طولی مرغوب تر از عرضی هستند). استفاده از میلگرد های AIII برای میلگرد عرضی به جهت سختی زیاد آن در نواحی خم میلگرد موجب ترک میگردد. میلگرد های طولی و عرضی دیوار برشی از جنس AII میباشد.
- برای میلگردهای اصلی تیرو و ستون ها پوشش میلگرد تا روی خاموت حداقل 3.5 سانت میباشد در حالیکه برای آرماتورهای اصلی پی این مقدار حداقل 5 سانت میباشد.پی ها با توجه به اینکه با خاک تماس دارند باید پوشش خالص بیشتری نسبت به تیر و ستون ها داشته باشند.

منبع (http://www.cloob.com/club/post/show/clubname/irancivil/topicid/1543131/wrapper/true)

امید عباسی

20th March 2009, 12:41 PM

برای طراحی سازه بتنی در نرم افزار بروش ACI از روش مقاومت نهایی در آیین نامه CSA مشابه آیین نامه آبا از روش حالت حدی(LRFD) استفاده میشود. به جهت یکی شدن روش طراحی سازه بتنی و نیز شباهت بیشتر آیین نامه CSA کانادا از این آیین نامه در طراحی سازه بتنی با Etabs و Safe استفاده میکنیم برای طراحی دستی اعضای سازه بتنی به نتایج حاصل از پوش لنگر و برش تیر و ستون سازه بتنی نیازمندیم.
طراحی تیرها بر اساس حداکثر لنگر مثبت و منفی میلگرد مورد نیاز را در بالا و پایین مقطع محاسبه می کند.همچنین خاموت مورد نیاز بر اساس حداکثر برش موجود در مقطع محاسبه می شود.درصورت عدم کفایت فولاد کششی جهت طراحی خمشی تیر،برنامه از میلگرد فشاری استفاده می کند و در صورت عدم جوابدهی مقطع پیغام عدم کفایت مقطع صادر می شود.
معیار آیین نامه برای رسیدن تار فشاری به مقدارکرنش حداکثر 0.0035 میباشد که این مقدار در آیین نامه ACI 0.003 میباشد که توصیه میشود برای همخوانی در طراحی سازه بتنی از آیین نامه CSA که در اینمورد مشابه آیین نامه آبا میباشد استفاده شود.
طراحی ستون ها براساس منحنی اندرکنش نیروی محوری و لنگر خمشی انجام میشود.برنامه با محاسبه نسبت نیروی موجود به ظرفیت مقطع تمام ترکیبات بار را انتخاب میکند و از بین آنها ترکیب بار بحرانی مشخص می شود.در طراحی و محاسبه میلگرد ستون ها برنامه چند مساحت مختلف را آزمایش میکند و از روی نتایج حاصل مساحت متناظر با نسبت ظرفیت CR=1 را بدست می آورد.
برنامه Etabs نواحی صلب انتهایی را بطور خودکار محاسبه میکند.توصیه شده است برای اصلاح ماتریس سختی برنامه( بر اساس نواحی صلب انتهایی) تنها نصف ناحیه صلب لحاظ شود.
لازم به ذکر است در سازه بتنی بر خلاف سازه فولادی جهت انجام طراحی با درنظر گرفتن پی دلتا تغییراتی در پیش فرض آیین نامه ای نیازنیست انجام گیرد.


منبع (http://www.cloob.com/club/post/show/clubname/irancivil/topicid/1543131/wrapper/true)

امید عباسی

20th March 2009, 12:42 PM

رفتار نوع المان Shell شامل سختی برشی وخمشی میباشد یعنی قادربه انتقال نیروی برشی و لنگر خمشی به اطراف خود میباشد، اما رفتار Membrane تنها شامل سختی برشیست که قادر به انتقال فقط نیری برشی به تیر های اطراف خود میباشد.برای تشخیص این موضوع میتوان به Property یک عضو با المان Membrane توجه کرد که در آن گزینه های M11 , M22 مریوط به لنگر های خمشی خارج از محور غیر فعال میباشد.
معمولا مقطع دیوار برشی از نوع صرفا غشاییMembrane(با رفتار درون صفحه ی)معرفی میشود.دیوار برشی تنها بارهای درون صفحه خود را تحمل نموده و لنگر خارج از صفحه را تحمل نمی نماید. به عبارت دیگر دیوار در راستای طول خود عملکرد دارد و در راستای ضخامت عملکردی ندارد. با فرض این رفتار،هیچ لنگری در دیوار خارج از صفحه ای در امتداد دیوار ایجادنمی شود، مشابه اینکه در راستای طولی دیوار مفصل شده باشد.
- در تعریف المان دیوار برشی در ناحیه membrane و Bending دو ضخامت نشاندهنده مشخصات غشایی(کششی و فشاری) و مشخصات خمشی میباشد که هردو از روی یک ضخامت بدست می آیند.برای ورق های موجدار یا صفحات تقویت شده ممکن است ایندو ضخامت متفاوت باشند.
چنانچه دیوار برشی از نوع Shell تعریف گردد :
چنانچه در دیوارهای برشی خمش در دو صفحه وجود داشته باشد، میبایست سختی خمشی خارج از صفحه را نیزعلاوه برسختی برشی برای آن منظورنمود به این منظور برای معرفی دیوار برشی میبایست از المان Shell استفاده کرد. ضرایب ترک خوردگی در دیوار برشی میبایست در پارامتر های f11 f22 , (در داخل صفحه) و M11, M22 (در خارج از صفحه) در منوی Assign>Frame Line>Property Modifier اثر داده شود.
سایز مش بندی دیوار برشی:
-درصورت عدم تقسیم بندی دیوار برشی،ارتباط دیوار با پی تنها در دو نقطه انتهایی برقرارمی شود که منجر به انتقال کوپل نیروی بزرگ به پی میشود که صحیح نیست.برای ارتباط گسترده دیواربا پی و بالا بردن دقت محاسبات باید دیوارها در راستای طولی آنها تقسیم بندی شوند.برای این منظور از منوی Edit>Mesh Areas تعداد تقسیم بندی را به نحوی در راستای طولی و عرضی انجام میدهیم تا طول تقسیمات طولی انجام شده حداکثر 0.5 متر شود. برای دیوار برشی بهتر است سایز مناسب برای مش بندی ¼ تا 1/6 ارتفاع طولی دیوار برشی باشد .هرچه شبکه بندی ریز تر باشد دقت محاسبات بالا خواهد رفت.برای دیوار های برشی غشایی که مقطع آنها ازنوع غشایی باشد تقسیم بندی در راستای طولی کافیست اما برای دیوار های برشی با مقطع پوسته ایShell باید تقسیم بندی در راستای قائم نیز صورت گیرد که کمک میکند نیروی برشی همراه با لنگر خمشی بطور مناسب بین تیر های پیرامون توزیع گردد.
نکات مش بندی فونداسیون و دال:
- در تعریف نوع المان در فونداسیون میبایست برای در نظر گرفتن هر دو نوع سختی خمشی و برشی از المان Shell استفاده کرد. برای دالها یا برای فونداسیون اندازه مناسب برای سایز مش بندی میتواند 0.1 ابعاد حداکثر 0.5 متر باشد.برای این منظور از منوی Assign>Shell Area>Area object Mesh Option>… استفاده شود که در این قسمت میتوان از قابلیت Auto Mesh یا گزینه های دیگر استفاده کرد.
- اما در سقف ها میتوان از نوع المان Shell و Membrane استفاده کرد به این شرط که حتما پس از انتخاب المان Shell برای دال ها ، مش بندی مناسب هم انجام گیرد .
برای Deck سقف تیرچه بلوک یا دال بتنی میتوان از Membrane استفاده نمود که Etabs از این قسمت برای محاسبه وزن سقف و محاسبه مشخصات سختی غشایی درون صفحه ای برای دیافراگم های نیمه صلب استفاده میکند.


منبع (http://www.cloob.com/club/post/show/clubname/irancivil/topicid/1543131/wrapper/true)

امید عباسی

20th March 2009, 12:44 PM

در سازه های بتنی که با نرم افزار Etabs تحلیل و طراحی میشوند حتما باید اثرات پی دلتا در نطر گرفته شود زیرا پیش فرض طراحی برنامه بر این مبنا استوار است.برای انجام تحلیل پی دلتا دو روش در Etabs وجود دارد:
روش اول روش مبتنی بر جرم محاسبه شده و در روش دوم انجام تحلیل غیر خطی هندسی و ضرائب افزایش لنگر مورد تائید قرار گرفته است. توصیه آیین نامه(ACI) اینست از روش دوم استفاده شود.
در روش مبتنی بر جرم محاسبه شده(که در پیوست 5-2800 به آن اشاره شده است) برنامه با بدست آوردن جابجایی نسبی طبقات،لنگر حاصل از بارهای ثقلی که در اثر تغییر مکان نسبی جانبی بوجود می آید تعیین میکند.که این لنگر باعث تشدید جابجایی های جانبی و دیگر پاسخ های سازه میشود.که در این حالت طبق توصیه 2800 میبایست شاخص پایداری محاسبه شود که از مقدار حداکثر آن 1.25/R کمتر شود .چنانچه در یک سازه ،این مقدار شاخص پایداری بیشتر شود میبایست در طراحی ان تجدید نظر شود.همچنین اگرشاخص پایداری سازه از 0.1 کمتر باشد میتوان از اثرات پی دلتا صرفنظر کرد. متاسفانه در صورت استفاده از روش مبتنی بر جرم امکان بزرگنمایی 0.7R در جابجایی ها بصورت مستقیم وجود ندارد ومیبایست از روشی غیر مستقیم و کمی سخت این تغییرات اعمال شود.
اما در روش دوم ماتریس سختی موسوم به ماتریس سختی هندسی در اثر فشار موجود در ستون ها مبتنی بر یک روند تکراری سعی و خطا کاهش یافته و لنگر حاصل از بار جانبی Ms بدست می آید.توصیه میشود در قاب خمشی و حتی با وجود دیوار برشی از این روش استفاده شود.
برنامه در یک روند تکراری برای همگرا کردن تغییر مکان های حاصل از بار جانبی ، ماتریس سختی ستون های فشاری را اصلاح میکند(کاهش سختی).و در هر مرحله از تحلیل، همگرایی تحلیل را با کنترل جابجایی بررسی می کند.معمولا در سازه های عادی با تعدادی کمتر از 5 بار تکرار همگرا می شود. در برنامه Etabs الگوریتم های طراحی بر مبنای انجام تحلیل پی دلتا تهیه شده اند.
در آیین نامه ACI طبق بند 10.13.6 ترکیب بار ثقلی 1.4D+1.7L میبایست استفاده شود. و لنگر حاصل از بارهای ثقلی Mb تعیین میگردد..ضمن اینکه اثرات ضریب ترک خوردگی و کاهش لنگر لختی نیز باید طبق آیین نامه لحاظ گردد.
علاوه بر بارهای جانبی بارهای ثقلی نیز روی تغییر شکل جانبی اثرات ثانویه ایجاد میکنند درحالیکه Etabs تحلیل پی دلتا برای بارهای ثقلی انجام نمیدهد، اما درعوض ضریب افزایش لنگر مربوط به بارهای ثقلی را محاسبه میکند. بنابراین میتوان لنگر نهایی حاصل از اثرات ثانویه تغییر شکل را اینطور بیان نمود :
M=Mb+Ms که در این رابطه ضریب افزایش لنگر بار جانبی 1 منظور میگردد تا توسط Etabs این اثر محاسبه و اثر داده شود.
- اثرات پی دلتا باعث افزایش لنگر واژگونی و کاهش ضریب اطمینان در برابر واژگونی می شود.
- از آنجا که طراحی ساز ه های بتنی در Etabs با این فرض که تحلیل پی دلتا صورت گرفته انجام میشود ، لذا هنگام طراحی سازه های بتنی با Etabs اجباری می باشد.مگر آنکه کاربر اثرات ثانویه نیروی محوری ستون ها را بروش دیگری مدنظر قرار دهد.
البته در این میان نظریات بسیاردرارتباط با تعریف ترکیب بار پی دلتا آمده برای مثال ترکیبات زیرکه دومی در منوال Etabs به آن اشاره شده:


Load Combination : 1.2 D + L

Load Combination : 1.2 D + 0.5 L

ولی آنچه در 2800 برای ترکیب بار پی دلتا اشاره شده همان ترکیب بار حالت بهره برداری D+L میباشد.
بنابراین با این توضیحات انتخاب ترکیب بار صحیح از میان مباحث مطرح شده پی دلتا به خواننده واگذار میشود!
- طبق بند 2-4-13 آیین نامه2800 تغییر مکان نسبی طبقه تقسیم بر ارتفاع چنانچه بیش از 0.02/R باشد تحلیل پی دلتا اجباریست.
- در سازه های فولادی که با روش تنش مجاز تحلیل و طراحی میگردند نیازی به درنظر گرفتن اثر پی دلتا نیست .فقط لازم است در محاسبه کنترل جابجایی اثر پی دلتا را لحاظ کنیم که البته نتایج آن در این حالت چندان اختلافی با قبل ندارد.ترکیب بار پی دلتا برای کنترل جابجایی ها در سازه فولادی، همان ترکیب بار بهره برداری یعنی D+L خواهد بود.


منبع (http://www.cloob.com/club/post/show/clubname/irancivil/topicid/1543131/wrapper/true)

امید عباسی

20th March 2009, 12:46 PM

چنانچه ارتفاع خاکبرداری ساختمان زیاد نباشد نیازی به دیوار حائل بتنی نیست و با دیوار آجری 20 سانتی نیز میتوان خاک اطراف را مهار کرد. اما در سازه هایی که دارای یک یا چند طبقه پارکینگ در زیرزمین میباشند وجود دیوار حائل برای نگهداری سازه در مقابل فشار خاک دورتادور ضروری میباشد.بهتر است دیوار حائل دورتادور سازه اجرا گردد و معمولا به جهت طره ای بودن آن ، ابعاد و میزان آرماتورهای بیشتری به نسبت دیوار برشی در طبقات نیاز خواهد داشت.
مقاطع دیوار حائل را همانند دیوار برشی میتوان به سه روش که عمومی ترین آن تخصیص مقطع باSection Designer و کنترل کردن آن است اختصاص داد.Etabs طراحی دیوار را برای خمش حول محور ضعیف(ضخامت دیوار)انجام نمی دهد بنابراین فشار جانبی خاک باید در محاسبات دستی در نظر گرفته شود و طراحی دیوار حائل برای فشار فعال استاتیکی و دینامیکی خاک انجام گیرد.
بار ناشی از خاک دورتادور بطور مثلثی وارد می آید که برای محاسبه تنش موئثر افقی خاک میبایست وزن مخصوص خاک و اشباع و خشک بودن و همچنین ضریب چسبندگی و زاویه اصطعکاک داخلی آنرا تعیین نمود تا بشه ازروی روابط مکانیک خاک فشار موثر افقی در حالت اکتیو خاک را بدست آورد.
اما این بار از نوع مثلثی میباشد که با تعریف دیوار حائل از نوع Shell امکان توزیع بار مثلثی اما در Etabs نیست که در اینجا میشه با یک قضاوت مهندسی و گسترده کردن این بار در ارتفاع به نتیجه ای معقول رسید.
درصورتیکه یک دیوار حائل بتنی محیط زیرزمین را پوشش دهد می توان توزیع نیروی زلزله را از روی این تراز درنظر گرفت.درواقع تراز پایه از کف به روی طبقه دارای دیوار حائل منتقل میشود و این نکته را باید هنگام تخصیص ضریب نیروی زلزله در قسمت Load Cases>Ex-Ey>User Cofficient اعمال نمود.
همچنین برای سازه بتنی میتوان با عبور دادن میلگرد های قائم دیوار در تیر تراز طبقه و در سازه فلزی با عبور دادن از سقف امکان اتصال دیوار حائل با تراز طبقه فراهم گردد.




منبع (http://www.cloob.com/club/post/show/clubname/irancivil/topicid/1543131/wrapper/true)

امید عباسی

20th March 2009, 12:48 PM

مطابق بند 13-5-6 آیین نامه 2800 :
" در سازه های بتن مسلح در تعیین تغییرمکان جانبی نسبی طرح،ممان اینرسی مقطع ترک خورده قطعات را برای تیر ها 0.35Ig و برای ستون ها 0.7Ig و برای دیوار ها 0.35 یا 0.7 Ig،نسبت به میزان ترک خوردگی می توان منظور کرد برای زلزله بهره برداری مقادیر این ممان اینرسی ها را می توان تا 1.5 برابر افزایش داد و از اثر پی دلتا صرف نظر کرد"
که برای تیر ها این ضریب اصلاحی در عبارت Moment of Inertia 3 axes= 0.35 تاثیر داده میشود. و برای ستون ها مقادیر Moment of Inertia 3 axes و Moment of Inertia 2 axes برابر 0.7 تعریف میگردد.علت تعریف در دو جهت این است که ستون حول دو محور 2 و3 ایجاد ممان اینرسی مقاوم میکند.
ضرایب ترک خوردگی در دیوار برشی:
در بند 2-5-6 آیین نامه 2800 آمده ضریب اصلاح ممان اینرسی برای دیوار ها 0.35 یا 0.7 نسبت به میزان ترک خوردگی منظور میگردد"اما ملاک تشخیص دیوار ترک خورده و ترک نخورده مطابق آیین نامه ACI کنترل تنش کششی دیوار به مرز 0.2 fc میباشد .
بطور خلاصه هر اندازه رفتار دیوار به تیر نزدیک باشد(که این اندازه برای دیوار های با ارتفاع زیاد که رفتاری خمشی دارند اتفاق می افتد)ترک خوردگی دیوار حتمی بوده و هماند تیر ها باید0.35 برای آن منظور شود اما چنانچه دیوار ها همانند ستون ها دارای رفتار غالبا فشاری باشند(دیوارهای کم ارتفاع همانند دیوار حائل)ضریب ترک خوردگی لنگر لختی آن 0.7 منظور میگردد.به گفته دقیقتر طبق استدلال بیان شده توسط مهندس مقدس پور در تاپیک مشارکت جمعی در سایت ایران سازه:
"دیوارهای کوتاه (از نظر ارتفاعی) عملکرد برشی دارند و دیوارهای بلند عملکرد خمشی، در دیوارهای با عملکرد برشی نحوه ایجاد ترک بصورت برشی یا 45 درجه می‌باشد که تاثیر چندانی در کاهش ممان اینرسی داخل صفحه دیوار ندارد ولی در دیوارهای خمشی (بلند) رفتار دیوار همانند یک تیر کنسول قائم می‌باشد که ترکهای خمشی در آن ایجاد می‌گردد. با توجه به توضیحات فوق، در صورتیکه دیوارهای برشی کوتاه در سازه ای استفاده شود (مانند دیوار حائل-برشی پیرامونی در زیرزمین که معمواً ارتفاع کمی دارند) دیوار ترک نخورده تلقی شده و ضریب 0.7 برای اصلاح سختی داخل صفحه آن استفاده می‌شود ولی دیوارهای بلند (دارای دهانه کم و ارتفاع زیاد) ترک خورده محسوب شده و از ضریب 0.35 همانند تیرها برای اصلاح سختی داخل صفحه آنها استفاده می‌شود."
در المان های پوسته ای تنش غشایی f22 عامل ایجاد لنگر و نیروی محوری در دیوار می باشد.با کاهش سختی غشایی نظیر تنش فوق لنگر و نیروی محوری تحت تاثیر قرار می گیرد.تحت تاثیر قرار گرفتن نیروی محوری مطابق آیین نامه مورد نظر در جهت اطمینان می باشد.در برنامه Etabs امکان کاهش مستقیم ممان اینرسی دیوار وجود ندارد به همین خاطر در جهت اطمینان سختی غشایی f22 اصلاح میشود
بنابراین میبایست تنظیمات زیر برای ستون و پوسته دیوار برشی منظور گردد:

اگر دیوار برشی از نوع Membrane تعریف شود:
دیوار برشی Membrane تنها بارهای درون صفحه خود را تحمل نموده و لنگر خارج از صفحه را تحمل نمی نماید. به عبارت دیگر دیوار در راستای طول خود عملکرد دارد و در راستای ضخامت عملکردی ندارد. با فرض این رفتار،هیچ لنگری در دیوار خارج از صفحه ای در امتداد دیوار ایجادنمی شود .
ترک خوردگی دیوار باید به ستون های اطراف و المان های پوسته ای اعمال شود زیرا لنگر لختی دیوار حاصل جمع لنگر لختی ستون های انتهایی و المان های پوسته ای است.از آنجا که سختی دیوار در راستای طولی f22 میباشد و این سختی در راستای دیوار تامین کننده سختی خمشی آن(مساحت و لنگر لختی دیوار) است :.


اعمال ضرایب ترک خوردگی پوسته Assign--Shell Area--Shell Stiffness Modifiers…

در دیوار ها ضریب ترک خوردگی باید به سختی غشایی f22 (بسته به ترک خوردگی با نخوردگی ستون)
اما چنانچه دیوار برشی از نوع Shell تعریف گردد :
چنانچه در دیوارهای برشی خمش در دو صفحه وجود داشته باشد، میبایست سختی خمشی خارج از صفحه را نیزعلاوه برسختی برشی برای آن منظورنمود به این منظور برای معرفی دیوار برشی میبایست از المان Shell استفاده کرد. ضرایب ترک خوردگی در دیوار برشی میبایست در پارامتر های f11 f22 , (در داخل صفحه) و M22, M11 (خارج از صفحه) در منوی Assign--Frame Line--Property Modifier اثر داده شود.
پس از انتخاب پوسته دیوار برشی در سازه ، دستور Assign--Shell Area---Shell Stiffness Modifiers را اجرا کرده و در جعبه ظاهر شده برای اصلاح سختی داخل صفحه دیوار،در مقابل عبارت , f11, f22 Modifiers (بسته به ترک خوردگی با نخوردگی ستون)
در خصوص سختی خارج از صفحه دیوار به علت ضخامت کم دیوار نسبت به عرض آن، همواره بصورت یک عضو خمشی عمل کرده و می‌بایست از ضریب اصلاح 0.35 برای سختی خارج از صفحه دیوار استفاده شود. پس از انتخاب کلیه دیوار برشی در سازه ، دستور Assign--Shell Area---Shell Stiffness Modifiers را اجرا کرده و در جعبه ظاهر شده در مقابل عبارت , M11, M22 Modifiers عدد 0.35 را وارد میکنیم

اعمال ضرایب ترک خوردگی ستون کناری :


اعمال ضرایب ترک خوردگی ستون کناری Assign—Frame--Frame Property…

تنظیم ضریب مساحت(Cross Section Area) و لنگر لختی Moment of interia 2 , 3 axis(بسته به ترک خوردگی با نخوردگی ستون)
لازم به ذکر است علت اعمال ضریب ترک خوردگی حول محور 3 این است که در راستای3 ستون ، قاب خمشی وجود دارد و همانند قاب خمشی میبایست ضریب ترک خوردگی آن همواره حول محور 3 =0.7 منظور گردد.


منبع (http://www.cloob.com/club/post/show/clubname/irancivil/topicid/1543131/wrapper/true)

امید عباسی

20th March 2009, 12:50 PM

در بند 2-3-8-9 آیین نامه 2800 اشاره شده است که میتوانید از دو سیستم بادبندی در یک قاب در ارتفاع استفاده کنید به شرطیکه سیستم بادبندی با ضریب رفتار کوچکتر در پایین قرار داشته باشد یعنی بادبند های CBF هم محور در پایین و بادبند های EBF برون محور در طبقات بالاتر.
و برای قاب بادبندی هم در این راستا ضریب رفتار سیستم بادبندی کوچکتر منظور میگردد.
مطابق بند 10-3-11-15 مبحث دهم مقررات ملی ساختمان در ساختمان های بیش از 5 طبقه تنها در صورتی میتوان طبقه اول قاب با مهاربند واگرا ، بصورت همگرا مهاربندی گردد که ظرفیت ارتجاعی آن 50 درصد بزرگتر از ظرفیت تسلیم طبقه بالاتراز طبقه اول باشد
بطور کل به جهت متفاوت بودن رفتار شکل پذیری دو سیستم بادبندی همگرا و واگرا توصیه میشود از بکاربردن این دو سیستم با هم در یک قاب پرهیز شود.



منبع (http://www.cloob.com/club/post/show/clubname/irancivil/topicid/1543131/wrapper/true)

امید عباسی

20th March 2009, 12:51 PM

اگر بار جانبی را بروش استاتیکی معادل توزیع کنیم باید ابتدا مرکز جرم سازه را تعیین کرده سپس بار زلزله ای که ناشی از توزیع بر اساس سختی قاب ها و از روی برش پایه و میزان وزن در هر تراز میباشد به مرکز جرم سازه در هر تراز وارد کنیم. (این عملیات بصورت دستی میبایست محاسبه شوند). با تعیین مرکز سختی بروش ذکر شده در پست قبل و بروش دستی و یا از روی حداقل برون محوریت موجود یعنی 5% طول بعد سازه در هر امتداد میزان لنگر پیچشی را برای 4 حالت بار Epx-Epy-Enx-Eny همراه با بار جانبی بطور بارگرهی در مرکز جرم هر تراز وارد مینماییم.
اما اگر از امکان توزیع خودکار بار زلزله که در Sap , Etabs آمده استفاده کنیم (که در اینصورت لنگر پیچشی وارد بر مرکز جرم مجهول خواهد ماند چون برای لنگر پیچشی نیاز به تعیین نیروی زلزله وارد بر هر تراز خواهیم داشت اما طبق بند 3-3-10-4 آیین نامه 2800 میتونیم از لنگر پیچشی بپرهیزیم بشرطیکه برون مرکزی نیروی جانبی طبقه در طبقات بالاتر از هر طبقه کمتر از 5%بعد سازه در آن طبقه در امتداد عمود بر نیروی جانبی باشد)عبارت User Cofficent در حالت تعریف بار زلزله را انتخاب نموده ودر Modify Lateral Load آن ضریب C را مربوط به هر جهت با میزان برون محوریت(همان پیش فرض 0.05) و تغییر +و- به عنوان تعریف حالات بار EN یا EP وارد میکنیم. این حالات بار در توزیع بار زلزله و لنگر پیچشی مربوطه به هر تراز مورد استفاده قرار میگیرد.ضمن اینکه در ترکیبات بار میتوان با داشتن این حالات بار تنظیمات مربوط به در نظر گرفتن 100% بار در یک جهت و 30% در جهت مقابل را منظور میکنیم.البته طبق 2800 برای حالت بار جهت 30% نیازی به در نظر گرفتن اثر برون محوریت نیست برای مثال Exn+0.3Ey
طبق تبصره 1 بند1-9-4 آیین نامه 2800 چنانچه ساختمان از 8 طبقه و یا ارتفاع آن از 30 متر کوچکتر باشد بجای توزیع بار بنسبت سختی عناصر باربر جانبی،میتوان قاب های مهاربندی را برای 100% بار زلزله و نیز با حذف مهاربند ها و اعمال 30% از بار زلزله کل میباست قاب های خمشی موجود بتواند این 30%بار جانبی را تحمل نمایند.لازم به ذکر است در صورت انتخاب روش تحلیل دینامیکی طیفی نیز میبایست این ترکیب بار100 و 30% در دو جهت عمود بر هم نیز لحاظ گردد یا اینکه در زوایای بحرانی بار زلزله عمود بر سازه برهم وارد آید.همچنین باید در همین دو امتداد نیز بار افقی به شالوده انتقال یابد.


منبع (http://www.cloob.com/club/post/show/clubname/irancivil/topicid/1543131/wrapper/true)

امید عباسی

20th March 2009, 12:52 PM

برای تعین مرکز جرم بروش دستی میبایست پس از بارگذاری و تعیین بار های مرده و زنده طبق آیین نامه وزن کف طبقات را با ترکیب بار 20% بار زنده + تمام بار مرده بدست بیاورید(البته طبق جدول 7-1 مبحث 6 این درصد برای مراکز تجاری و پر ازدهام 40% بار زنده تعریف شده است) وسپس در جرم کل هر کف ، مرکز جرم در هر تراز را با حساب این وزن+جرم دیوارهای داخلی و خارجی تعیین نمایید.که از مقایسه مرکز جرم میان طبقات و بام (که شاید اندک تفاوتی با هم داشته باشند) نهایتا مختصات مرکز جرم سازه را بدست آورید. البته Etabs نیز قادر است نا پس از تنظیم ترکیبات بار مورد نظر در منوی Define/Mass Source پس از تحلیل سازه از روی خروجی آنالیز که درمنوی Display/Set Output Table Mode…/Building Output در خروجی نتایج آنالیز مختصات مرکز جرم سازه مورد نظر را تعیین نمایید.
تعیین مرکز سختی:
سختی هر قاب خمشی با تعداد ستون های آن نسبت مستقیم دارد و قاب دارای دیوار برشی نیز سهم بسیاری در تحمل بار جنبی در همان راستای دیوار برشی خواهد داشت.
اما جهت تعیین سختی قابها به شکل جداگانه و دقیق تر،قاب ها هریک بطور جداگانه در نرم افزار تحلیل می شود و با اعمال بار متمرکز مثلا 100 تن به بالا ترین نقطه قاب(به هرکجا میتوان بار متمرکز را وارد نمود بشرطی که جابجایی همان نقطه خوانده شود)و با آنالیز قاب تغییر مکان آن نقطه را بدست می آوریم.سختی قاب عبارتست از:


U- جابجایی نقطه اعمال بار K=P/U

چنانچه فاصله میان مرکز سختی و مرکز جرم در هر تراز از 5% بزرگترین طول در آن ترازبیشتر باشد طبق آیین نامه میبایست لنگر ناشی از این برون محوریت را در نیرویی که بطور مجزا از بار جانبی به هر قاب وارد می آید رادرنظر گرفت که با توجه به این مقدار لنگر برون محوریت مربوط به نیروی جانبی را برای هر قاب توزیع میکنیم.همچنین لنگر پیچشی ناشی از برون محوریت در هر تراز به مرکز جرم در آن تراز اعمال خواهد شد. .
برای تعیین مرکز سختی از طریق نرم افزار می توانید پس از آنالیز سازه در نرم افزار Etabs از طریق Display>show tables>… در جدول نمایش داده شده center mass rigidity- Cm مرکز جرم و Cr مرکز سختی سازه را نشان میدهد.برای مشاهده سهم هر قاب از نیروی جانبی درEtabs میتوانید با انتخاب ستون های هر قاب و اجرای دستور Section Cut مقادیر برش جانبی توزیع شده در هر طبق را مشاهده نمایید.



منبع (http://www.cloob.com/club/post/show/clubname/irancivil/topicid/1543131/wrapper/true)

امید عباسی

20th March 2009, 12:54 PM

مقدار بار بستگی به نوع آسانسور انتخابی دارد.برای بدست آوردن وزن آسانسور با توجه به ظرفیت آن بایستی به جدول شماره 1 پیوست 2 مبحث پانزدهم مقررات ملی ساختمان ( آسانسور ها و پله برقی ) مراجعه بنمایید .بر اساس بندی در همین آیین نامه بایستی کلیه نیروی های وارده به سازه بر اثر آسانسور برای لحاظ نمودن ضربه های دینامیکی 100% افزایش یابد. البته این بار نسبت به بقیه بارهای وارد بر سازه زیاد نیست . میزان بار زنده برابر 400 و میزان بار مرده توسط مشخصات فنی شرکت سازنده مشخص میشه که میشه بصورت عمومی برای ساختمانهای 5 طبقه 800 تا 1000 کیلو در نظر گرفت و این بارها به نبشی ها و از اونجا به چاله آسانسور انتقال پیدا میکنند. و در نهایت بار آسانسور را باید تنها به صورت 4 بار متمرکز به ستون های دور باکس آسانسور (نبشی ها) در طبقه آخر (خرپشته)اعمال نمود. معمولا بار آسانسور به میزان 1.5 تن و با اعمال ضریب ضربه 2 اعمال میگردد.
نحوه انتقال بار آسانسور:
در عمل نیروی آسانسور بین تیر هایی که در اطراف داکت قرار داده می شوند و شاستی آسانسور هم به این تیر ها متصل می گردد منتقل می گردد اما از لحاظ فنی در اطاقک آسانسور تکیه گاه هایی که در اطراف حفره آسانسور قرار دارند و نیروی وزن اطاقک به این تکیه گاه ها وارد می شود نیروی کلی را تحمل می نمایند آسانسورهای معمولی از چهار عدد نبشی برای دور باکس آسانسور استفاده میشود. این نبشی ها در تراز طبقات به تیرهای سقف مهار میگردند.
اتصال آسانسور به سازه:
سازه آسانسور تنها از یک وجه به سازه اصلی متصل است. برای طراحی اتصالات آسانسور جدولی داریم که مثلاً میگه اگه ظرفیت آسانسور ما 6 یا 8 نفره هست از چه نبشی ، از چه ریل راهنمایی ، از چه براکتی و ... استفاده کنیم.در مورد نحوه اتصال : بصورت عمومی در ساختمانهای بتنی با قرار دادن plate توی تیر یا هر جایی که قابلیت اتصال داره بوسیله شاخک هایی نبشی های آسانسور رو به اونها جوش میکنند .نبشی فقط نقش ریل دارد و باربر نیست.سازه آسانسور به مهاربند نیاز ندارد یک دیافراگم داریم با باری محوری که توسط کابل تحمل میشود و به تیر های دور باکس واقع در خرپشته وارد منتقل میشود.


sمعمولا از مدل سازی اثر اسانسور در etabs صرف نظر میشود .چون سازه آسانسور کاملا جدا از سازه می باشد بهتر است فنداسیون آن نیز بصورت جداگانه طراحی شود. چاله آسانسور باید در تمامی موارد تعبیه گردد و در طراحی پی باید محل چاله آسانسور در نظر گرفته شود.
نحوه مدل کردن چاله آسانسور در SAFE :
چاله آسانسور در نرم افزار Safe تنها یه صورت یک بازشو تعریف شده و با توجه به سادگی طراحی دستی ان امکان پذیر است. همچنین در پی های گسترده با تنظیمات در بخش Detailing می توان آرماتورهای گوشه های باز شو را مطابق ایین نامه بدست آورد .چون نرم افزار SAFE قادر به طراحی در حالتی که در پی اختلاف تراز وجود دارد، نیست و سطح را در یک تراز در نظر می گیرد...شاید بهترین راه طراحی دستی چاله آسانسور باشد، ولی چون چاله آسانسور ابعاد کوچکی دارد می توان عملکرد آن را با پی یکنواخت در نظر گرفت و پی را کلا در یک تراز طراحی کرد....اگر ابعاد چاله آسانسور بزرگ باشد به صورتی که عملکرد آن مجزا از پی باشد می توان چاله را به صورت یک پی مجزا در نرم افزار مدل و طراحی کرد





منبع (http://www.cloob.com/club/post/show/clubname/irancivil/topicid/1543131/wrapper/true)

امید عباسی

20th March 2009, 12:55 PM

راه پله ها میتوانند هم فلزی و هم بتنی ودر دو نوع دو طرفه یا سه طرفه اجراء گردد.توزیع بارراه پله های بتنی و فولادی دو طرفه و سه طرفه همانند هم خواهد بود. و برای هر کدام طراحی شمشیری ها و تیر های پاگرد جداگانه پس از آنالیز سازه انجام میشود.پله فلزی به دو طریق متداول استفاده از طاق ضربی آجری و یا دال مرکب بتنی کامپوزیت میتوان اجراء نمود. دال پله مرکب همانند سقف طاق ضربیست با این تفاوت که بجای آجر از دال بتنی استفاده میشود.
اتصالات تیرهای پله به سازه در همه حالات مفصلی بوده و پله ها تنها بار ثقلی را تحمل میکنند.بهتر است دال کف پاگرد نیم طبقه جزء دیافراگم صلب تراز طبقات منظور نگردد و از مدلسازی آن در Etabs پرهیز شود و تنها بارهای متمرکز یا گسترده انتقالی به تیرهای تراز طبقات و پاگرد نیم طبقه منتقل میگردد.
راه پله دو طرفه:
برای بارگذاری و توزیع بار حاصل از راه پله دو طرفه میبایست بار هر رمپ بصورت واحد سطح محاسبه و به تیر شمشیری کناری انتقال یابد .ولی چون این شمشیری را در Etabs مدل نمیکنیم بار خطی آنرا بصورت 4 بار مترکز به 4 گره انتهایی پانل مستطیلی یک طرف راهپله وارد می آوریم که در مجموع بار راه پله به 8 بار متمرکز تقسیم شده واین 8 بار بطور نقطه ای 4 بار به تیر راهپله در تراز طبقه و 4 بار به تیر تراز نیم طبقه اعمال میگردد. در این حالت بدیهیست اندکی اضافه وزن به جهت اضافه نمودن بار پله به محل پاگرد نیم طبقه در محاسبات بوجود خواهد آمد که از آن میگذریم.ادامه مراحل طراحی شمشیری راه پله و تیر پاگرد از روی نتایج تحلیل و بصورت دستی انجام خواهد گرفت.
راه پله سه طرفه:
- برای سازه فولادی تیر های دو طرف به صورت دو تا شمشیری سرتاسری با حساب کف پاگرد اجرا میگردد و سپس شمشیری میانی از ناحیه وسط به این دو جوش میشود.
- برای سازه های بتنی بهتر است دیوار برشی (در جهتی که شمشیری دو تا پاگرد میبایست باشد) قرار گیرد تا با توجه به سختی زیاد دیوار برشی بار های متمرکز ناشی از دو تا دال پاگرد و نیز بار هایی که به شمشیری میانی وارد می آید توسط دیوار برشی تحمل گردد.
اما اگر هم برای تحلیل دستی و سپس طراحی دستی این شمشیری ها مشکل دارید میتوانید با استفاده از روشی که مفصل تر آن همراه با طراحی در پروژه فولاد بنده که در وبلاگ نیز موجود میباشد مراجعه کنید تا اطلاعات کافی دریافت نمایید.
برای بارگذاری راه پله های 3 طرفه میبایست بارهای متمرکز تکیه گاهی تیر شمشیری را در دو انتها محاسبه نمود.برای این منظور اتصال دو انتهای تیر شمشیری به ستون را مفصلی میگیریم.



منبع (http://www.cloob.com/club/post/show/clubname/irancivil/topicid/1543131/wrapper/true)

امید عباسی

20th March 2009, 12:57 PM

طبق آیین نامه های ملی طراحی سازه فولادی به روش تنش مجاز و طراحی سازه های بتنی بر مبنای آیین نامه آبا به روش حدی(LRFD) میباشد. برای طراحی سازه بتنی در نرم افزار بروش ACI از روش مقاومت نهایی استفاده میشود. به جهت یکی شدن روش طراحی سازه بتنی و نیز شباهت بیشتر آیین نامه CSA کانادا از این آیین نامه در طراحی سازه بتنی با Etabs و Safe استفاده میکنیم.به این منظور در طراحی سازه فلزی به بزرگترین لنگر یا برش از روی ترکیب بار ها برای طراحی تیر یا ستون فلزی نیاز داریم درحالیکه که برای طراحی دستی اعضای سازه بتنی به نتایج حاصل از پوش لنگر و برش تیر و ستون سازه بتنی نیازمندیم.
چنانچه در ETABS از آیین نامه AISC در طراحی سازه های فلزی استفاده شود. به صورت خودکار طبق تعریف در پیشفرض تنظیمات آیین نامه ،افزایش تنش مجاز برای ترکیب بار دارای زلزله لحاظ میشود و لازم نیست که این ضریب در بارها وارد شود.توجه کنید چنانچه با نیرویی که از ETABS بدست می آید ، بخواهید طراحی را کنترل کنید ،باید تنش مجاز را در 1.33 ضرب کنیم.
در صورت استفاده از آیین نامه UBC برای طراحی سازه فلزی باید ضرایب 0.75 در ترکیبات بار شامل بار زلزله اعمال شود اما در آیین نامه AISC نیازی به این ضرایب نیست و برنامه ضریب کاهش 0.75 بار را به صورت افزایش 1.33 تنش مجاز لحاظ خواهد کرد.
آیین نامه UBC مشابه آیین نامه AISC میباشد و تنها ترکیبات بار و ضوابط لرزه ای آن متفاوت است .با تعریف آیین نامه UBC مطابق توضیحات ذکر شده میبایست در ترکیب بارهایی که شامل نیروی زلزله میباشند همگی در 0.75 ضرب گردند

-ترکیب بار ها به ازای حالت بحرانی سازه با لحاظ همه "می توان" های آیین نامه ای و برای سازه نامنظم با در نظر گرفتن برون محوریت تصادفی و نیز توزیه 100% و 30% نیروی زلزله در جهات عمود هم در نظر گرفته شده است وطبق 2800 حالت بارزلزله طرف 30% نیازی به در نظر گرفتن برون محوریت برای آن نیست یعنی تنها Ex , Ey و نیز نیرو های زلزله میبایست در دوجهت رفت و برگشت اعمال شوند.
قبل از شروع به طراحی سازه میبایست ابتدا ترکیبات بار پیشفرض برنامه از لیست ترکیب بارهای طراحی حذف گردد.همچنین چون Etabs با انتخاب حداکثر تعداد تکرارعملیات تحلیل و طراحی Maximum Auto Iteration در واقع به تعداد دفعات وارده در صورت انتخاب مقاطع انتخاب خودکار Auto Select ،به تعداد دفعات عملیات تحلیل و طراحی را تکرار میکند تا مقاطع تحلیل و طراحی یکسان شود و Etabs با انتخاب مقاطع Auto Select و این گزینه در تنظیمات آیین نامه ای ،با هر بار طراحی و تعویض مقاطع از لیست انتخاب خودکار،تحلیل و طراحی مجدد، ترکیبات بارهای خودکار را بطور خودکار به ترکیبات باری که بطور دستی تعریف نمودیم اضافه میکند،لذا میبایست از انتخاب مقاطع تیر ها و ستون ها برای طراحی در لیست انتخاب خودکار Auto Select صرفنظر شود تا انتخاب حداکثر تعداد تکرار عملیات تحلیل و طراحی بی تاثیر شود.
-مطابق توضیحات ذکر شده حالات بار حداکثر شامل D , L , Ex , Ey, Ez , Epx ,Enx , Epy , Eny خواهد بود.البته چنانچه از بار زنده کاهش یافته استفاده کنیم حالت بار RL و نیز اگر سقف کامپوزیت تعریف گردد حالت بار SD یه مهنی بار مرده پس از ساخت نیز به حالات بار قبل اضافه میگردد-
بدیهیست چنانچه فاصله مرکزجرم و مرکز سختی 5% >بعد پلان و ارتفاع سازه< 18 متر(5طبقه) منظم در پلان باشد نیاز به در نظر گرفتن حالات بار Epx ,Enx , Epy , Enyنیست.






ترکیبات بار سازه فلزی طبقAISC:




Dead / Dead+Live





D+L +Exp+0.3Ey / D+L - Exp+0.3Ey / D+L + Exn+0.3Ey / D+L- Exp+0.3Ey


D+L +Exp-0.3Ey / D+L – Exp-0.3Ey / D+L + Exn-0.3Ey / D+L- Exp-0.3Ey


D+L +Eyp+0.3Ex / D+L -Eyp+0.3Ex / D+L +Exp+0.3Ex / D+L -Eyp+0.3Ex
D+L +Eyp-0.3Ex / D+L –Eyp-0.3Ex / D+L +Exp-0.3Ex / D+L –Eyp-0.3Ex




D+Exp+0.3Ey / D- Exp+0.3Ey / D + Exn+0.3Ey / D - Exp+0.3Ey


D +Exp-0.3Ey / D – Exp-0.3Ey / D + Exn-0.3Ey / D - Exp-0.3Ey


D +Eyp+0.3Ex / D -Eyp+0.3Ex / D +Exp+0.3Ex / D -Eyp+0.3Ex
DL +Eyp-0.3Ex / D –Eyp-0.3Ex / D +Exp-0.3Ex / D –Eyp-0.3Ex








ترکیبات بار وقتی بار قائم Ez

داریم منتها برای سادگی اینجا ترکیب بارهای مربوط به Epx ,Enx , Epy , Eny نیامده :



D+L+EXP+0.3EY+0.3EZ / D+L- EXP+0.3EY+0.3EZ / D+L+EXP-0.3EY+0.3EZ
D+L-EXP-0.3EY+0.3EZ / D+L+EXN+0.3EY+0.3EZ / D+L- EXN+0.3EY+0.3EZ
D+L+EXN-0.3EY+0.3EZ / D+L-EXN-0.3EY+0.3EZ /D+L+EYP+0.3EX+0.3EZ


D+L- EYP+0.3EX+0.3EZ / D+L+EYP-0.3EX+0.3EZ /D+L-EYP-0.3EX+0.3EZ
D+L+EYN+0.3EX+0.3EZ / D+L- EYN+0.3EX+0.3EZ / D+L+EYN-0.3EX+0.3EZ


D+L-EYN-0.3EX+0.3EZ / D+EXP+0.3EY-0.3EZ / D- EXP+0.3EY-0.3EZ



D+EXP-0.3EY-0.3EZ / D-EXP-0.3EY-0.3EZ /D+EXN+0.3EY-0.3EZ


D- EXN+0.3EY-0.3EZ / D+EXN-0.3EY-0.3EZ / D-EXN-0.3EY-0.3EZ
D+EYP+0.3EX-0.3EZ / D- EYP+0.3EX-0.3EZ / D+EYP-0.3EX-0.3EZ


D-EYP-0.3EX-0.3EZ / D+EYN+0.3EX-0.3EZ / D- EYN+0.3EX-0.3EZ
D+EYN-0.3EX-0.3EZ / D-EYN-0.3EX-0.3EZ / D+L+0.3EX+0.3EY+EZ


D+L-0.3EX+0.3EY+EZ / D+L+0.3EX-0.3EY+EZ / D+L-0.3EX-0.3EY+EZ


D+0.3EX+0.3EY-EZ / D-0.3EX+0.3EY-EZ / D+0.3EX-0.3EY-EZ / D-0.3EX-0.3EY-EZ







ترکیبات بار بهره برداری (کنترل تنش زیرخاک ، آپلیفت و حذف کشش)



D + L
0.75(D+L +Exp+0.3Ey) / 0.75(D+L - Exp+0.3Ey) / 0.75(D+L + Exn+0.3Ey) / 0.75(D+L- Exp+0.3Ey)


0.75(D+L +Exp-0.3Ey) / 0.75(D+L – Exp-0.3E)y / 0.75(D+L + Exn-0.3Ey) / 0.75(D+L- Exp-0.3Ey)


0.75(D+L +Eyp+0.3Ex) / 0.75( D+L -Eyp+0.3Ex) / 0.75( D+L +Exp+0.3Ex) / 0.75(D+L -Eyp+0.3Ex)
0.75(D+L +Eyp-0.3Ex) / 0.75(D+L –Eyp-0.3Ex) / 0.75(D+L +Exp-0.3Ex) / 0.75(D+L –Eyp-0.3Ex)






ترکیبات بارگذاری بتن آیین نامه آبا


)روش ضرائب بار و مقاومت) با حساب برون محوریت:




1.25D / 1.25 D + 1.50 L



D + 1.2 L +1.2 EXP / D + 1.2 L +1.2 EXN / D + 1.2 L – 1.2 EXP


D + 1.2 L – 1.2 EXN / D + 1.2 L +1.2 EYP / D + 1.2 L +1.2 EYN


D + 1.2 L – 1.2 EYP / D + 1.2 L – 1.2 EYN / D0.85 +1.2 EXP


D0.85 +1.2 EXN / D0.85 –1.2 EXP / D0.85 –1.2 EXN
D0.85 +1.2 EYP / D0.85 +1.2 EYN / D0.85 –1.2 EYP /D0.85 –1.2 EYN


0.85 D + 1.2 (EXP + 0.3EY ) / 0.85D + 1.2 (EXP - 0.3 EY )


0.85D - 1.2 (EXP + 0.3EY ) / 0.85D - 1.2 (EXP - 0.3 EY )
D0.85 + 1.2 (EXN + 0.3EY ) / D0.85 + 1.2 (EXN - 0.3EY )


D0.85 – 1.2 (EXN + 0.3EY ) / D0.85 – 1.2 (EXN - 0.3EY )
D0.85 + 1.2 (EYP + 0.3EX ) / D0.85 + 1.2 (EYP - 0.3EX )


D0.85 – 1.2 (EYP + 0.3EX ) / D0.85 – 1.2 (EYP - 0.3EX )
D0.85 + 1.2 (EYN +0.3EX ) / D0.85 + 1.2 (EYN - 0.3EX )


D0.85 – 1.2 (EYN +0.3EX ) / D0.85 – 1.2 (EYN - 0.3EX )
D + 1.2 L +1.2 (EXP + 0.3EY) / D + 1.2 L +1.2 (EXP - 0.3 EY)


D + 1.2 L – 1.2 (EXP + 0.3EY) / D + 1.2 L – 1.2 (EXP - 0.3 EY)
D + 1.2 L + 1.2 (EXN + 0.3EY ) / D + 1.2 L + 1.2 (EXN - 0.3EY )


D + 1.2 L – 1.2 (EXN + 0.3EY ) / D + 1.2 L – 1.2 (EXN - 0.3EY )
D + 1.2 L + 1.2 (EYP + 0.3EX ) / D + 1.2 L + 1.2 (EYP - 0.3EX )


D + 1.2 L – 1.2 (EYP + 0.3EX ) / D + 1.2 L – 1.2 (EYP - 0.3EX )
D + 1.2 L + 1.2 (EYN +0.3EX ) / D + 1.2 L + 1.2 (EYN - 0.3EX )


D + 1.2 L – 1.2 (EYN +0.3EX ) / D + 1.2 L – 1.2 (EYN - 0.3EX )








منبع (http://www.cloob.com/club/post/show/clubname/irancivil/topicid/1543131/wrapper/true)

امید عباسی

20th March 2009, 12:59 PM

مهاربند ها بر دو نوع اند: مهاربند های هم محور(ضربدری-مهاربند شکل 7و8) -مهاربند های غیر هم محور(زانویی و...)

که رفتار مهاربند های هم محور صلب ولی رفتار مهاربندهای غیر هم محور انعطاف پزیر است که بنا بر آیین نامه استفاده همزمان از این دو نوع مهاربند برای تحمل بار جانبی در یک جهت ممنوع میباشد.
برای تحلیل بادبند برش طبقه بر تعداد اعضای قطری بادبندها تقسیم میگردد و به عنوان مولفه افقی یکی از قطری ها منظور میگردد.سپس در نسبت ارتفاع طبقه به دهانه ضرب میگردد تا مولفه قائم بدست آید.

برای طراحی بادبندها ترکیب باری که نیروی فشاری بیشتری ایجاد میکند بحرانی تر بوده و معمولا کشش کنترل کننده نیست.
درطراحی بادبندها ضوابط ویژه آیین نامه 2800 و مبحث 10 در نظر گرفته شود از قبیل:
دقت شود فاصله بین لقمه ها طبق بند ب 10-1-5-4 بر اساس لاغری مجاز 123 کیلوگرم بر سانتی متر مربع برای پروفیل تک بادبند بدست می آید.
مهاربند های 7و8 باید برای 1.5 برابر نیروی زلزله طراحی گردند وتیر هایی که در دهانه این بادبندها قرار میگیرند باید بتوانند بدون حضور بادبندها بارثقلی را تحمل نمایند بنابراین تیرهای این بادبند ها باید پس از طراحی سازه قدری قویتر از قبل درنظر گرفته شوند.
بهتر است مهاربند ها در دهانه های میانی قاب قرار داده شوند تا به دلیل بیشتربودن نیروی ثقلی در این ستون ها احتمال بلند شدگی این ستون ها کاهش یابد.
برای طراحی اعضای مهاربندی میبایست ضوابط ویژه بند 10-3-10-2 مبحث 10 منظور گردد و تنش مجاز در ضریب کاهش B ضرب گردد.
از تحلیل بادبند ها و تعیین سختی قاب دارای مهاربندی به نتایجی رسیده شد که عبارتند از :
-بکار بردن بادبندها میتواند تا 10 درصد بر سختی قاب بیافزاید و استفاده از بیش از یک ردیف بادبند هم می تواند به همین اندازه در بالا بردن سختی قابها مفید باشد.
-چنانچه قابی با مهاربند اجرا شود میبایست حتما اتصالات تیر به ستون آن از نوع مفصلی اجرا گردد تا لنگری از تیرها به ستون انتقال نیابد.
-در صورت استفاده از بادبند در قاب میبایست ستونهای طرفین بادبند برای تحمل لنگر ناشی از بارهای جانبی مقاوم طرح شوند
برای مشاهده نتایج حاصل از عکس العمل های تکیه گاهی در کف ستون ها و کنترل آپلیفت و بلند شدگی ستون ها میتوان نتایجSupport Reaction حاصل را در خروجی نرم افزار تحت ترکیب بار Envelope برای حداکثر مقادیر مشاهده نمود که مقادیر Fz برای گره های کف ستون چنانچه منفی گردد به این معناست که در ستون نیروی آپلیفت بوجود آمده است .با کاهش فواصل دهانه های بادبندی و افزایش بکار گیری مهاربند و استفاده از سیستم های با ضریب رفتار بزرگتر( برای مثال استفاده از بادبندهای واگرا با R=7 بجای بادبندهای همگرا با R=6) در سازه میتوان مقدار بلندشدگی سازه را کاهش داد و ضریب اطمینان در مقابل واژگونی افزایش داد.



منبع (http://www.cloob.com/club/post/show/clubname/irancivil/topicid/1543131/wrapper/true)

امید عباسی

20th March 2009, 01:00 PM

برای مشاهده جابجایی نسبی طبقات در برنامه Etabs میبایست پس از آنالیز سازه از منوی Display--Show Deformed Shape را انتخاب نمایید و با انتخاب حالت بار های زلزله در جهات اصلی EQx ,EQy و کلیک راست نمودن روی نقاط انتهایی طبقات مقادیر Drift طبقات را ملاحظه نمایید.
برای مشاهده و کنترل نتایج میبایست از منوی Display---Show Tables گزینه Displacements را فعال نموده و سپس یکی از بارهای زلزله را انتخاب و در پنجره نمایش داده شده Diaphragm CM Displacements را فعال نمایید و جابجایی مرکز جرم را مشاهده ننمایدد.
توجه نمایید این مقادیر جابجایی کل میباشند و برای کنترل به جابجایی نسبی طبقات Drift نیازمندیم که با کم کردن جابجایی هر دو طبقه روی هم جابجایی نسبی همان طبق بدست می آید و در 0.7R ضرب میکینم تا جابجایی در حالت غیر ارتجاعی را بدست بیاوریم و از تقسیم آن بر ارتفاع طبقه و سپس مقایسه با مقادیر 0.025 (وقتی T از 0.7 ثانیه کمتر است) و 0.02 (وقتی T از 0.7 ثانیه بیشتر است) میتوان جابجایی نسبی مراکز جرم طبقات را کنترل نمایید.
برای ساختمان های با زمان تناوب کمتر از 0.7 ثانیه باید تغییر مکان محاسبه شده از نرم افزار درR 0.7 ضرب شود و با مقدار مجاز که 0.02 یا 0.025 ارتفاع طبقه است مقایسه شود. البته باید تغییر مکان مرکز جرم طبقه را با مقدار مجاز مقایسه کنید. برای اینکه کلیه گره های هر تراز یک میزان تغییر مکان دهند میبایست پس از انتخاب جداگانه گره های هر تراز از منویAssign>joint/point/Rigid Diaphragmرا انتخاب نمایید.
باکاهش مرکز جرم و مرکز سختی، بزرگتر کردن مقاطع عناصر مقاوم در برابر زلزله، استفاده از سیستمهای سختتر (دیوار برشی یا بادبند) و ... میتواند تغییر مکان جانبی سازه را کاهش داد



منبع (http://www.cloob.com/club/post/show/clubname/irancivil/topicid/1543131/wrapper/true)

امید عباسی

20th March 2009, 01:02 PM

برای تعیین نیروی زلزله دو روش متداول معادل استاتیکی و دینامیکی وجود دارد.
روش دینامیکی که برای ساختمان های بالای 50 متر میباشد خود دارای دو روش طیفی و تاریخچه زمانی میباشد که در روش طیفی با استفاده از طیف بازتاب زلزله و مشخصات زمین پریود ها و فرکانس های لرزش هنگام زلزله تعیین می گردد و از روی آن شتاب مبناتعیین میگرددو بروش آنالیز ماتریسی سازه میتوان جابجایی ها و نیروی طبقه را تعیین نمود.
در روش استاتیکی معادل با محاسبه پریود سازه برای سازه های فلزی با مهاربند یا با قاب خمشی در دوجهت، بازتاب سازه تعیین می گردد. و با داشتن اطلاعاتی چون نوع خاک در محل و میزان اهمیت سازه،نوع سیستم و ضریب رفتار سیستم در هر جهت می توان شتاب مبنا و برش پایه را در دو جهت تعیین نمود و با داشتن وزن هر طبقه و تقسیم برش پایه به ازای وزن هر طبقه مقادیر نیروی زلزله را در هر جهت تعیین می کنیم.


V=CW , C= ABI/R

نحوه اعمال ضریب C در Etabs :
در نرم افزار در هنگام تعریف بار زلزله Ex , Ey ,… میبایست از منوی مربوطه نحوه توزیع باررا از بین انتخاب های زیر برگزید:
None : این انتخاب زمانی انجام میشود که نیروهای زلزله در هر تراز دستی محاسبه و اعمال شود
User Cofficient : این انتخاب زمانیست که ما از روش معادل استاتیکی برای توزیع نیروی زلزله استفاده می خواهیم کنیم




اما مطابق آیین نامه 2800 اگر زمان تناوب سازه از 0.7 ثانیه بیشتر شود دیگر نمی توان از گزینه User Coefficient برای توزیع بار زلزله استفاده نمود چراکه اثر نیروی شلاقی در این حالت توسط برنامه درنظر گرفته نمی شود و برای حل این مشکل میتوان برای توزیع بار زلزله از آیین نامه UBC 94 یا UBC97 استفاده کرد.در آییا نامه UBC کافیست ضریب بازتاب با ضریب بازتاب 2800 یکسان شود که با مشابه قرار دادن همه پارامترهای UBC با پارامترهای ذکر شده در ضریب C آیین نامه 2800 تنها کافیست مقدار S=2T^(2/3) قرار داده شود اما چون در قسمت ویرایش Site Cofficient امکان معرفی اعداد اعشاری وجود ندارد مقدار آن را با ضریب اهمیت عوض میکنیم که با توجه به خطی بودن رابطه مشکلی ایجاد نمی شود.این معادل سازی به شرطی صحیح است که ضریب B از 2.5 کمتر شود.

منبع (http://www.cloob.com/club/post/show/clubname/irancivil/topicid/1543131/wrapper/true)

امید عباسی

20th March 2009, 01:03 PM

جهت تیر ریزی سازه فلزی
مطابق آنچه در کتاب تکنیک های مدل سازی،تحلیل و طراحی کامپیوتری مهندس باجی ذکر شده است در سازه فلزی با سیستم یک طرف قاب خمشی و طرف دیگر قاب مهاربندی،به دلیل سختی بیشتر قاب مهاربندی می بایست جهت توزیع بار های ثقلی را به سمت قابهای مفصلی مهاربندی گرفت . قاب خمشی باید هم بار ثقلی و هم بار جانبی را خود تحمل نماید و این در حالیست که درقاب مفصلی مهاربند ها وظیفه حمل و انتقال بار های جانبی به زمین را دارند و با این حساب تیرهای قاب مفصلی توانایی بیشتری برای حمل بار ثقلی خواهند داشت.
جهت تیر ریزی و اتصال تیرهای حمال بهتر است روی بال ستون ها باشد چراکه جوش شدن تیرهای حمال خمشی روی بال ستون ها از لحاظ اجرایی مناسب تر بوده و از ایجاد اتصال تیر حمال روی جان ستون ها جلوگیری خواهد شد.
جهت تیر ریزی سازه بتنی
به علت انتخاب کف صلب و یکپارچه بودن کف طبقات به دلیل دال بتنی کف بنابراین لازم است تا صلبیت طبقه هم به صورت یکپارچه در بین تیرهای کف توزیع شود که برای این منظور بهترین گزینه استفاده از تیر ریزی شطرنجی میباشد.

منبع (http://www.cloob.com/club/post/show/clubname/irancivil/topicid/1543131/wrapper/true)

امید عباسی

20th March 2009, 01:04 PM

1)تحت بار قائم
1-الف)قاب خمشی:
برای تحلیل دستی قابها تحت بار قائم دو روش کلی متداول است:1-روش قاب جزء 2-روش یکدهم دهانه
که دراین تحلیل از روش قاب جزء استفاده شده است :




در این روش تیرهای هر طبقه به صورت جزئی از کل قاب جداگانه بیرون آورده و بصورت یکسره برای هر طبقه از روشها ی گوناگون تحلیل تیرهای نامعین تحلیل میگردد.. درتحلیل دستی قاب تحت بار قائم لنگر بوجود آمده در انتهای تیر های کناری و اختلاف لنگر بوجود آمده تحت اثر بار قائم در تیرهای میانی به منزله لنگر و متقابلا برش انتقال یافته به ستون ها میباشد.ضمنا نیروی محوری ستون ها از سطح بارگیر ستون در سقف ها تعیین میگردد.
1-ب)قاب مفصلی:
در تحلیل قاب های مفصلی با مهاربند یا بدون مهاربند به روش دستی از روش زیر با محاسبه ) تعیین میگردد lلنگر وسط دهانه ql2/8 =

همانطور که ملاحظه میشود به علت دوسر مفصل بودن هیچگونه لنگری در انتهای تیر ها از بار ثقلی ایجاد نخواهد شد بنابراین برش و لنگر انتقال یافته ناشی از بار قائم به ستون از قاب مفصلی را میشود ناچیز شمرد.

منبع (http://www.cloob.com/club/post/show/clubname/irancivil/topicid/1543131/wrapper/true)

امید عباسی

20th March 2009, 01:06 PM

2-الف)قاب خمشی: برای تحلیل قاب به صورت تقریبی در مقابل بارهای جانبی دو روش وجود دارد:


-روش کانتیلیور و روش پرتال

روش کانتیلیور برای قابهای با ارتفاع زیاد(بیش از 5 طبقه) مفید میباشد. در روش پرتال برش هر طبقه به نسبت دهانه های بارگیر هر ستون تقسیم شده و برش ستون مورد نظر در آن طبقه را میدهد و این در صورتیست که در نرم افزارSap برش طبقه به نسبت یکسان در بین ستونهای طبقه تقسیم میشود .بنابراین لنگر وارد بر ستون های هر طبقه در سپ که از حاصلضرب برش ستون ها تا فاصله نقطه عطف ستون تا انتهای گیردار ان میباشد برای ستون های هر طبقه یکسان میباشد
-نقاط عطف ستونها در طبقات در وسط آن تقریب زده میشود و در طبقه همکف به دلیل انتها مفصلی بودن ستون ها در سازه های فلزی برش ستون ها در کل ارتفاع طبقه همکف ضرب میشود تا لنگر وارد بر ستون های قاب تحت بار جانبی تعیین گردد.در تحلیل دستی نیروی محوری ستون ها بجز در ستوهای ابتدایی انتهایی مابقی صفر میباشد.تحلیل جانبی تنها برای قابهای خمشی و از روی برابری ممانهای وارده از برش ستون و تیر های اطراف هر گره تعیین میگردد.
2-ب)قاب مفصلی:
همانطور که گفته شد بدلیل اتصالات مفصلی تبرو ستون ها در فابهای با مهاربندی و جابجایی های زیاد در گره ها مقادیر برش و لنگر ایجاد شده در ستون ها و تیرها تحت بار جانبی بسیار ناچیز است چراکه در قابهای مفصلی نمی توان از روش پرتال یا هر روش تحلیلی دیگر از برابری لنگرها در محل تکیه گاه ها استناد نمود.برای توزیع بار زلزله بین مهاربندها در هر طبقه تفاضل نیروی برشی تراز بالا و پائین (نیروی افقی طبقه) بین مهاربندهای اون طبقه توزیع میشود.در قابهای مفصلی نیروی محوری ستونهای اطراف بادبندی ها ناشی از لنگر وارده از نیروهای جانبی را میبایست محاسبه نمود.که پس از تحلیل بادبند ها و تعیین نیروی محوری آنها میبایست نیروی محوری ستونهای اطراف بادبند ها برای نیروی محوری بوجود آمده در آنها طراحی گردند.



منبع (http://www.cloob.com/club/post/show/clubname/irancivil/topicid/1543131/wrapper/true)

امید عباسی

20th March 2009, 01:07 PM

پوش لنگر در آیین نامه َACI روش طراحی مستقیم و از جمله روش های آنالیز الاستیک عمومی جهت بدست آوردن مقادیر ماکزیمم لنگر خمشی و نیروی برشی ناشی ازمجموع ترکیبات بارگذاری داده شده میباشد .
روش دیگر آنالیز الاستیک روش ضرائب لنگر و برش میباشد. که در آنالیز دستی قاب بتنی و فولادی اکثرا ازاین روش استفاده می شود که درحین سادگی بامحاسبات پر حجم همراه میباشد. به علاوه دو عامل بارگذاری متناوب و محاسبه نیروهای ضریب دار در بر تکیه گاهها بر حجم عملیات در این روش می افزاید.
نحوه اعمال روش طراحی مستقیم در برنامه ETabs :
برای انجام این کار در نرم افزار Etabs پس از معرفی ترکیبات بار پیشفرض طراحی (مثلاً ترکیبات آبا) یک ترکیب بار اضافه معرفی کنید و نام آن را ENVELOPE میگذاریم.. سپس از منوی کشویی LOAD COMBINATION TYPE گزینه ENVE (پوش) را برگزینیم. حال تمامی ترکیبات بارهای معرفی شده(مثلاً COMB1,COMB2,COMB3 ...) را با ضریب یک با هم جمع مبکنیم و با OK کردن خارج شده سازه را تحلیل می نمائیم. پس از آنالیز سازه با انتخاب اعضایی که مقادیر خروجی برای آنها مد نظر است، از منوی Display > Set Output Table mode… با مشخص کردن حالت بار تعریف شده نتایج خروجی برای 5 نقطه مینیمم و 5 نقطه ماکزیمم در امتداد عضو مربوطه مشاهده میشود. برای رسم پوش لنگر میبایست این خروجی رابه اکسل Excelمنتقل نمود و در آنجا از کنار هم قرار دادن مقادیر ماکزیمم مینیمم در کنار هم پوش لنگر خمشی یا نیروی برشی برای تیر یا ستون مربوطه را رسم نمود.
برای این کار در هر نقطه نیاز به حداکثرو حداقل مقدار نیروهای داخلی داریم. از به هم وصل کردن نقاط حداکثر و حداقل به دست آمده به یک جفت منحنی می رسیم که به آن منحنی پوش گویند (ENVELOPE DIAGRAM) که دارای یک منحنی حداکثر و یک منحنی حداقل می باشد. و مقادیر لنگرها و برش ها و نیروهای محوری را نمایش دهید. مشاهده می شود نمودار حالت دوتائی دارد که در واقع شامل یک ماکزیمم ویک مینیمم در هر نقطه می باشد. می توان از منوی FILE>PRINT TABLES گزینه Analysis output را انتخاب کرده و در منوی ظاهر شده فقط تیک Frame forces رابزنید و از قسمت Select load cases ترکیب بار ENVELOPE (پوش) را برگزینیم سپس تیک Print to file را زده و مسیر ذخیره شدن فایل و نام آن را انتخاب میکنیم. یک فایل متنی شامل نیروی داخلی اعضا تحت ترکیب بار پوش ایجاد می شود که می توان آن را در محیط اکسل باز کرد و آن را ویرایش نمود. البته می توان ابتدا آنها را جداگانه انتخاب و همان مسیر قبلی را رفته مشاهده می شود در پنجره ظاهر شده در پائین تیک Selected only خورده است یعنی فقط برای اعضائی که انتخاب کردیم خروجی داده خواهد شد.

تیرچه های پیش ساخته خرپایی

تیرچه های پیش ساخته خرپایی

مقدمه

فن تیرچه و بلوک ، تلفیق دو روش پیش ساختگی و بتن ریزی در محل است که در آن ، قالب تحتانی به کلی حذف می شود. در این روش ، فولادهای کششی و برشی ( عرضی ) و پوشش بتنی فولادهای اصلی ، بصورت تیرچههای پیش ساخته در کارخانه تولید می شوند. در کارگاه ، پس از قرار دادن تیرچه ها به فاصله های معین و شمعبندی زیر تیرچه ها ، بلوکها را بین دو تیرچه مجاور قرار داده و سپس آرماتورهای حرارتی را نصب و بتن ریزی می نمایند ؛ به طوری که حداقل ضخامت بتن در روی بلوک ، پنج سانتیمتر باشد. پیش از حصول مقاومت بتن پوششی ، وزن بلوک ها و بتن توسط تکیه گاههای موقت تحمل می شود و پس از حصول مقاومت بتن پوششی ، تیرهای T شکل چسبیده و مجاور هم لنگر خمشی حاصل از بارهای قائم سقف را تحمل ، و به تیرهای اصلی منتقل می کنند.
اجزای اصلی تشکیل دهنده سقف تیرچه و بلوک
سقف اجرا شده با تیرچه و بلوک از انواع سقف های با پشت بند ( تیرک دار ) بتنی است که تحمل فشار به بتن بالایی با ضخامت حداقل پنج سانتیمتر واگذار می گردد و کشش توسط میلگردهای کششی تیرچه ( میلگردهای تحتانی تیرچه ) تحمل می شود. بتن بالایی همچنین ، همانند یک دال نازک با دهانه ای برابر فاصله دو تیرچه ، خمش موضعی را در محل بین دو تیرچه تحمل می کند. در این نوع سقف ، تیرچه ها به فاصله حداکثر 70 سانتیمتر ( محور تا محور ) کنار هم و در امتداد دهانه کوتاهتر سقف قرار می گیرند و با بتن پوششی که در محل ریخته می شود و ضخامت آن حداقل پنج سانتیمتر است ، تیرهای T شکل چسبیده و مجاور هم را تشکیل می دهند. برای پرکردن فاصله تیرچه ها ، از عناصر گوناگون ، مانند آجرهای توخالی ، بلوکهای بتنی و حتی پلاستیک و چیزهای دیگر استفاده می شود. این عناصر پرکننده در سقف تحمل نیرو نمی کنند.
بنابراین ، سقف تیرچه و بلوک از اجزای اصلی ، به شرح زیر تشکیل می شود :
1- تیرچه
2- بلوک
3- میلگرد حرارتی و افت و میلگرد منفی
4- بتن پوششی ( درجا )

که نقش هریک از این اجزا در مراحل دو گانه باربری ، یعنی مرحله حمل و نقل تیرچه و اجرای سقف و مرحله بهره برداری را ، به ترتیب زیر می آوریم :

1- تیرچه : عضو پیش ساخته ای است ، متشکل از بتن و فولاد به مقطع تقریبی T ، که در دو نوع تیرچه خرپایی و تیرچه پیش تنیده ، تولید می شود و مانند همه قطعه های پیش ساخته در دو مرحله تحت اثر نیرو قرار می گیرد. این دو مرحله به علت اهمیت آنها باید به دقت مورد ملاحظه قرار گیرند :
الف) مرحله اول باربری : در این مرحله باید تیرچه به تنهایی قادر به تحمل بار ناشی از وزن خود در هنگام حمل و نقل بوده و همچنین قادر به تحمل وزن مرده سقف ( وزن تیرچه ، بلوک و بتن پوششی ) بین تکیه گاههای موقت ( شمعبندیها ) در زمان اجرای سقف باشد.
ب) مرحله دوم باربری : این ملرحله در تیرچه پس از حصول مقاومت بتن پوششی فرا می رسد که تکیه گاههای موقت اجرایی برداشته شده و تیرچه به عنوان عضو کششی مقطع تیرT تحمل نیرو می نماید.
1-1 تیرچه پیش ساخته خرپایی : تیرچه پیش ساخته خرپایی فولادی و پاشنه بتنی تشکیل شده است و در صورتی که دارای قالب سفالی باشد ، تیرچه کفشک دار نامیده می شود.
تیرچه پیش ساخته خرپایی برای تحمل مراحل دوگانه باربری ، از اجزای زیر تشکیل می شود :
- عضو کششی - میلگردهای عرضی - میلگردهای بالایی
عضو کششی : در مرحله اول باربری تیرچه ، فولاد زیرین خرپا به عنوان عضو کششی خرپای تیرچه باید قادر به تحمل نیروی کششی ( حاصل از لنگر خمشی ) ناشی از وزن خود تیرچه در زمان حمل ونقل باشد و همچنین قادر به تحمل نیروی کششی ( حاصل از لنگر خمشی ) ناشی از وزن مرده سقف در فاصله محور تا محور تیرچه ها و بین دو تکیه گاه موقت ( شمعبندی ) باشد.
در مرحله دوم باربری تیرچه ، فولاد زیرین خرپا به عنوان عضو کششی تیر T عمل می کند.
حداقل تعداد میلگرد کششی دو عدد بوده و سطح مقطع میلگردهای کششی از طریق محاسبه تعیین می شود. توصیه می شود قطر میلگردهای کششی از 8 میلیمتر کمتر و از 16 میلیمتر بیشتر نباشد. برای صرفه جویی در مصرف فولاد و پیوستگی بهتر آن با بتن ، معمولا" از میلگرد آجدار ، به عنوان عضو کششی استفاده می شود.
میلگردهای عرضی : در مرحله اول باربری ، میلگردهای عرضی همانند عضو مورب خرپا عمل می کنند و به کمک اعضای کششی و بالایی ، ایستایی لازم را جهت تحمل وزن خود تیرچه ( در هنگام حمل و نقل ) و وزن مرده سقف بین تکیه گاههای موقت ( در هنگام اجرا ) تامین می نمایند. در مرحله دوم باربری تیرچه ، میلگردهای عرضی ، پیوستگی لازم بین میلگرد کششی خرپا و بتن پوششی ( بتن درجا ) را تامین می کنند. همچنین مقابله با نیروی برشی تیر T به وسیله میلگردهای عرضی انجام می گیرد. در بعضی از انواع تیرچه های پیش ساخته ، در خرپا به جای میلگرد از ورق خم کاری شده به جای عضو کششی – میلگردهای عرضی – میلگردهای بالایی استفاده می شود.
این میلگردها جهت منظورهای زیر در تیرچه مصرف می شوند : الف) تامین اینرسی لازم جهت مقاومت تیرچه در هنگام حمل و نقل ب) تامین مقاومت لازم جهت تحمل بار بلوک و بتن پوششی در بین تکیه گاههای موقت ، پیش از به مقاومت رسیدن بتن ج) تامین پیوستگی لازم بین تیرچه و بتن پوششی د) تامین مقاومت برشی مورد نیاز تیرچه
میلگرد بالایی :در مرحله اول باربری ، فولاد تعبیه شده در قسمت بالای تیرچه ، به عنوان میلگرد بالایی خرپا عمل می نماید و به کمک دیگر اعضای خرپا ، وزن تیرچه را هنگام حمل و نقل و همچنین وزن مرده سقف را در فاصله دو تکیه گاه موقت ( هنگام قالب بندی و بتن ریزی پیش از به مقاومت رسیدن بتن پوششی ) تحمل می کند.
در مرحله دوم باربری تیرچه اگر میلگرد بالایی در ضخامت بتن پوششی و بالاتر از سطح بلوکها قرار گیرد ، در نقش فولاد افت حرارتی مقطع مرکب سقف عمل میکند( در مقطع تیر T )، و در صورتی که پایین تر از سطح بلوکها قرار گیرد ، نقشی نخواهد داشت .
بتن پاشنه تیرچه پیش ساخته : برای تامین تکیه گاه بلوکها و نیز برای پرهیز از قالب بندی قسمت زیرین جان تیر T در موقع اجرا ، بتن پاشنه تیرچه در کارخانه ریخته می شود. حسن دیگر این عمل این است که بعلت فراهم بودن شرایط بهتر اجرا در کارخانه ، پوشش آرماتورهای کششی به صورت مطمئنتری تامین می گردد. این پوشش در مقاومت سقف در برابر آتش سوزی اثر بسزایی دارد.
حداقل عرض بتن پاشنه 10 سانتیمتر است و نباید از 3.5/1 برابر ضخامت سقف کمتر باشد. ارتفاع بتن پاشنه باید به میزانی باشد که قابل بتن ریزی بوده و پوشش بتنی روی میلگرد را جهت ایجاد مقاومت در برابر آتش سوزی تامین نماید و همچنین پس از قرار گرفتن بلوک روی تیرچه ها ، سطح زیرین بلوک با سطح زیری تیرچه همسطح گردد. معمولا" ضخامت بتن پاشنه 4.5 تا 5.5 سانتیمتر و عرض آن 10 تا 16 سانتیمتر است. حداقل تاب فشاری بتن پاشنه ، 250 کیلوگرم بر سانتیمتر مربع است.
1-2 تیرچه پیش ساخته پیش تنیده : این نوع تیرچه که فقط در کارخانه های مجهز تولید می شود ، از مقطع بتنی T و سیمهای فولادی با مقاومت بالا ( 17500 تا 19000 کیلوگرم بر سانتیمتر مربع ) تشکیل می شود . سیمها را پیش از بتن ریزی تیرچه توسط جکهایی تحت کشش قرار داده و پس از حصول مقاومت لازم بتن ، آنها را آزاد می کنند. در نتیجه ، بتن تیرچه تحت تنش فشاری قرار می گیرد.
2- بلوک : برای پرکردن محلهای خالی بین تیرچه ها ، از بلوکهای توخالی استفاده می شود که جنس آنها از سفال یا بتن و حتی پلاستیک و یونولیت است. بلوکها علاوه بر خاصیت پرکنندگی فضای خالی ، در حکم قالب بتن پوششی نیز هستند. بلوکها در سقفهای اجرا شده با تیرچه و بلوک ، تحمل نیرو نمی کنند و فقط خاصیت پرکنندگی دارند.
از بلوک به عنوان قالب همیشگی یا قالبی که پس از اجرا باقی می ماند ، برای قالب بندی بغل گونه جان تیرهای T و همچنین بتن پوششی درجا استفاده می شود. قسمت زیرین بلوک ، جهت تامین سطحی مسطح برای انجام نازک کاری و قسمتهای تیغه داخلی بلوک به منظور تقویت مقطع تعبیه می گردند. بلوکها در محاسبات مقاومت سقف به حساب نمی آیند و اساسا" به منزله قالبهایی هستند که باید نیروهای اجرایی پیش از بتن ریزی سقف را تحمل نمایند. مثلا" در روی سقف ، پیش از بتن ریزی ، تحمل نیروی حاصل از رد شدن چرخ فرغون را داشته باشد و همچنین باید مقاومت کافی برای تحمل نیروهای حاصل از حمل و نقل و دپو نمودن را داشته باشد. شکل بلوک با توجه به موارد یاد شده طراحی می شود و بلوک توخالی معمولا" از مواد مختلف تولید می شود. مانند : 1- بتن با مصالح سنگی معمولی 2- بتن با مصالح سبک وزن 3- سفال 4- مصالح چوبی یا مقوایی 5- یونولیت و مشابه یا نی
مواد تشکیل دهنده بلوک نباید روی بتن درجا اثر شیمیایی داشته باشند. ارتفاع و طول بلوک ، تابع ضخامت کل سقف و فاصله تیرچه ها از همدیگر می باشد.عرض بلوک ، معمولا" 20 تا 25 سانتیمتر است. وزن بلوک باید طوری باشد که به آسانی با دست در روی سقف جا به جا گردد. بلوکهای سفالی باید عاری از ترک و دانه های آهکی باشند ، و رنگ آنها کاملا" یکنواخت بوده و به طور یکسان پخته شده باشند.سطوح بلوک سفالی باید صاف و عاری از انحنا و خمیدگی و دارای لبه های تیز و مستقیم بوده و بافت ریز و متراکم داشته باشند. سطح خارجی بلوک ، به جهت ایجاد چسبندگی لازم به بتن بالایی و همچنین به نازک کاری زیر سقف شیاردار می باشد.
3- میلگردهای افت حرارتی : جهت مقابله با تنشهای متفرقه در بتن پوششی و به منظور جذب تنشهای ناشی از افت و تغییر حرارت ، میلگردهایی در دو جهت عمود برهم و در قسمت بالایی تیر نواری T و روی بلوکها نصب می گردند ، که میلگرد افت و حرارتی نامیده می شوند.
در صورتی که ارتفاع تیرچه خرپایی به حدی باشد که میلگرد نصب ( بالایی ) در محل تعبیه میلگرد افت قرار گیرد ، می توان از میلگرد مزبور به عنوان میلگرد افت و حرارتی در جهت طولی تیرچه استفاده کرد.
قطر میلگرد افت حرارتی بر ای میلگرد ساده ، دست کم 5 میلیمتر ، و برای میلگرد با مقاومت بالا 4 میلیمتر و حداکثر فاصله بین دو میلگرد افت حرارتی 25 سانتیمتر است.
4- بتن پوششی ( بتن درجا ) : بتن پوششی ، قسمتی از تیر مرکب است که در محل کارگاه پس از جاگذاری تیرچه ها و بلوکها بتن ریزی می گردد و پس از حصول مقاومت لازم به کمک عضو کششی بار وارد بر سقف را تحمل می کند.
محدودیتها و ویژگیهای فنی سقف تیرچه و بلوک
سقفهای اجرا شده با تیرچه بلوک ، دارای محدودیتهای اجرایی به شرح زیر هستند :
1- فاصله محور تا محور تیرچه ها نباید از 70 سانتیمتر بیشتر باشد.
2- بتن پوششی قسمت بالایی تیر ( بتن روی بلوک ) نباید از 5 سانتیمتر ، یا 12/1 فاصله محور به محور تیرچه ها کمتر باشد.
3- عرض تیرچه نباید از 10 سانتیمتر کوچکتر باشد و همچنین نباید از 3.5/1 برابر ضخامت کل سقف کمتر باشد.
4- حداقل فاصله دو بلوک دو طرف یک تیرچه ، پس از نصب نباید کمتر از 6.5 سانتیمتر باشد.
5- ضخامت سقف برای تیرهای با تکیه گاه ساده نباید از 20/1 دهانه کمتر باشد. در مورد تیرهای یکسره نسبت ضخامت به دهانه ، به 26/1 کاهش می یابد. در سقفهایی که مسئله خیز مطرح نباشد ، این مقدار تا 35/1 دهانه نیز کاهش می یابد.
6- حداکثر دهانه مورد پوشش سقف ( در جهت طول تیرچه پیش ساخته خرپایی ) با تیرچه های منفرد ، نباید از 8 متر بیشتر شود. توصیه می شود برای اطمینان بیشتر ، دهانه مورد پوشش ، بیشتر از 7 متر نباشد و در صورت وجود سربارهای زیاد ، و یا دهانه بیش از هفت متر ، از تیرچه های مضاعف استفاده شود.
تکیه گاههای موقت اجرایی
به طور کلی به محض اینکه تیرچه ها و بلوکهای انتهایی بین دو تکیه گاه اصلی قرار گرفتند ، شمعبندی و قالب بندی به وسیله چهار تراشهای عمود بر جهت تیرچه که در مورد تیرچه های پیش ساخته خرپایی ، فاصله آنها از همدیگر ، 1 تا 1.20 متر است ، انجام می شود. موقع شمعبندی ، خیز مناسبی برابر 200/1 دهانه به طرف بالا در نظر گرفته می شود تا پس از بارگذاری خیز منفی اولیه حذف شده و سقف مسطح گردد. به طور کلی ، چهار تراشها و شمعها باید طوری نصب شوند که بتوانند در مقابل نیروهای وارده مقاومت نمایند؛ آنها را باید طبق اصول و قواعد مربوط به آن ، به یکدیگر متصل کرد.
در اجرای تکیه گاههای موقت و جمع آوری آنها ، نکته های زیر باید رعایت گردند :
الف) در صورتی که شمعها روی زمین تکیه داشته باشند ، باید مطمئن بود که زمین زیر شمع ، به علت دستی بودن خاک یا جذب رطوبت بعدی ، نشست نکند. به طور کلی ، در صورت سست بودن زمین ، باید با افزایش سطح تکیه گاه شمعها و جلوگیری از نمناک شدن زمین ، از نشست جلوگیری کرد.
ب) چنانچه تکیه گاه شمعها ، سقف طبقه زیرین باشد ، باید وزن شمع بندی و سقف مورد احداث به منزله سربار سقف زیرین در نظر گرفته شده و با توجه به عمر بتن سقف زیرین ، تقویت لازم برای آن پیش بینی گردد. در غیر این صورت ، سقف زیرین تحمل سربار وارده را ننموده و این باعث آسیب دیدن آن خواهد شد.
ج) در جمع آوری تکیه گاههای موقت نیز باید از حصول مقاومت کافی سقف مورد نظر ، جهت تحمل وزن خود و سربارهای وارده از جمله شمعهای مربوط به سقف بالاتر ، اطمینان حاصل کرد.

چک لیست مدل سازی ساختمان

چک لیست مدل سازی ساختمان

1- کنترل درز انقطاع

2- بررسی محل ستون ها و محوربندی

3- بررسی و انتخاب سیستم مقاوم جانبی در هر دو امتداد

4- طراحی تیرریزی اصلی

5- بررسی و انتخاب نوع سقف

6- مدل سازی هندسی اسکلت سازه

7- مدل سازی هندسی سقف ها

8- معرفی مصالح بتن و فولاد

9- معرفی مفاطع اعضای خطی

10- معرفی نوع و مقاطع سقف ها

11- مشخص کردن وضعیت اتصال پای ستون ها

12- اختصاص مقاطع به اعضای خطی

13- اختصاص نوع سقف به اعضای سطحی

14- آزادسازی انتهای اعضای خطی درصورت لزوم

15- معرفی نواحی صلب انتهایی درصورت لزوم

16- اصلاح جهت انتقال بار سقف ها در سقف های یکطرفه

17- معرفی دیافراگم صلب

18- جدا کردن نقاط خارج از دیافراگم

19- معرفی کلیه ماهیت های بار مورد نیاز

20- محاسبه و معرفی بار زنده و مرده طبقات

21- محاسبه و معرفی بار دیوارها و بار معادل سازی

22- محاسبه و معرفی بار پله و رمپ

23- محاسبه و معرفی بار خرپشته و آسانسور

24- محاسبه و معرفی نیروی زلزله

25- بررسی و اعمال مولفه قائم نیروی زلزله در صورت لزوم

26- غیرفعال یا فعال کردن بارگذاری لرزه ای ویژه

27- محاسبه و معادل سازی کاهش سربار زنده در صورت لزوم

28- تنظیمات تحلیل و درخواست تحلیل p-d

29- منظور کردن اثر ترک خوردگی اعضا در اسکلت بتنی

30- کنترل مدل سازی

31- چک کردن مدل

32- اعمال قاب خمشی متوسط یا ویژه

33- کنترل mass surce

34- کنترل ترکیب بار

35- کنترل آیین نامه مورد استفاده

36- تحلیل و طراحی

قسمت عمده این چک لیست از کتاب آموزش کاربردی محاسبات ساختمان از

آقای طباطبایی برداشت شده است.

نکاتی از کنترل برش پانچ کف ستون سازه فلزی در Safe

نکاتی از کنترل برش پانچ کف ستون سازه فلزی در Safe

Safe برای هر ستون تمامی حالت های بحرانی(گوشه ای ، داخلی و لبه ای)را کنترل میکند و امکان دارد نوع برش منگنه ای بحرانی با وضعیت قرار گیری ستون سازگار نباشد که این امکان بحرانی شدن برای ستون های گوشه ای و لبه ای بیشتر وجود دارد چراکه برای ستون های میانی در همه حالت Safe وضعیت میانی را بحرانی تشخیص میدهد.

برای موقعیت کف ستون های ستون های کناری و گوشه ای دو حالت ممکن است رخ دهد:

1- اطراف ساختمان باز بوده و محدودیتی از لحاظ همسایه مجاور وجود نداشته باشد:

در این حالت در ستون های کناری امکان برون زدگی پی وجود دارد و عملا ستون همچون ستون میانه میباشد. اما Safe همانطور که گفته شد نوع برش منگنه ای بحرانی ستون های کناری را ممکن است در بحرانی ترین حالت همچنان بصورت گوشه ای و لبه ای تشخیص دهد درحالیکه اینطور نیست.

برای اطلاع از این موضوع به خروجی Design>Show Design Table>Pumching Shear مراجعه کنید. و در ستون انتهایی Loc موقعیت ستونی که Safe برای آن بحرانی ترین حالت را منظور و کنترل برش پانچ را انجام داده را مشاهده کنید.

توجه: اگر در ستون Ratio نسبتن تنش کلیه ستون ها از 1 کمتر باشد دیگر نیازی به کنترل دستی ستون های میانی ،گوشه و لبه نمی باشد(چراکه این مقدار در حالت بحرانی اتفاق افتاده و طبیعیست با تغییر موقیت گوشه یا لبه به میانی مقوار نسبت تنش از مقدار آورده کمتر خواهد بود)

2- اما اگر اطراف ساختمان بسته بوده و از لحاظ همسایه مجاور محدودیت وجود داشته باشد:

در این حالت اختلافی مابین محیط برش پانچ محاسباتب درSafe با محیط واقعی ناشی از خروج از مرکزیت ستون ها بوجود می آید.نرم افزار همواره مرکز کف ستون را برای هرنوع ستون بطور کلی در مرکز صفحه زیر ستون تشخیص میدهد که این برای ستون های گوشه و لبه ، کار محاسبات Safe را دچار مشکل میسازد که در نتیجه آن محیط برش پانچ محاسباتی در Safe بزرگتر از محیط واقعی آن در نظر گرفته میشود که بر خلاف جهت اطمینان میباشد و منجر میشود برش دو طرفه محاسباتی درSafe کمتر از حالت واقعی تعیین شود .

برای حل این مشکل میبایست ابعاد صفحه کف ستون(تعریفی به عنوان صفحه اعمال بار برای گره های ستون ها در پی) را کمی بزرگتر از میزان ابعاد اصلی آن در نظر گرفت که این مقدار از روابطی بدست می آید اما برای توضیح عملی این قسمت را با مثالی همراه میکنم:

چنانچه فرض شود برای ستون های یک سازه در محل پی مساحت اعمال بار 40 در 40 سانتی متری تعریف شده باشد و ستون های کناری سازه شرایط حالت دوم ذکر شده را دارا باشند در اینصورت برای مطابق سازی نتایج Safe با مقدار واقعی کافیست ستون های کناری سمت راست و چپ سازه ابعادشان 50 در 40 (50 در جهت طولی) و ستون های سمت بالاو پایین 40 در 50 (40 در راستای عرضی) اصلاح شود.با انجام این تغییرات متوجه میشوید مرکز هندسی کف ستون به سمت مرکز ستون کناری تمایل میابد و نتایج Safe در کنترل نتایج برش پانچ قابل بررسی میباشد.

لزوم تعریف اندازه مساحت برش منگنه ای :

برنامه Safe برش منگنه ای را در صورت معرفی اندازه مساحت برش منگنه ای محاسبه میکند. در سازه بتنی اندازه ستون های طبقه اول به عنوان ابعاد کنترل برش منگنه ای در نظر گرفته میشود. اما در سازه های فولادی میبایست اندازه کف ستون را بطور دستی وارد کنیم. که برای این منظور با انتخاب کلیه گره های دال پی از منوی Assign>Point Load کافیست فقط برای یک حالت بار مثلا Dead اندازه Size of Load را وارد کنیم و گزینه Add to existing Loads را بزنیم.Safe برای همه نوع بار دیگر این سایز کف ستون را تخصیص میدهد. در انتها لازم به ذکر است برای کنترل برش پانچ در سازه های فلزی بهتر است کنترل بطور دستی طبق روابط آیین نامه ای انجام گیرد.

کنترل برش پانچ برای سازه های بتنی:

- برای ستون های بتنی نیز ممکن هست ، برای ستون های میانی Safe پس از آنالیز مربوط به کنترل برش پانچ ، ستون کناری داخلی را لبه ای یا گوشه ای معرفی کند(که علت آنهم همانطور که گفته شد Safe برای بحرانی ترین حالت طول محیط پانچ را درنظر مرگیرد که ممکن است داخلی را کناری تشخیص دهد البته اگر حتی در این حالت بحرانی نسبت تنش از 1 کمتر شد میتوان مطمئن بود که در حالت داخلی نسبت تنش از این مقدار کمتر خواهد شد) و برای تغییر در مشخصات و انطباق نتایج با حالت درونی همانند توضیحات بالا عمل شود.

نکاتی که یک مهندس عمران با دیدن نقشه های معماری قبل از شروع محاسبه باید بداند..!

نکاتی که یک مهندس عمران با دیدن نقشه های معماری قبل از شروع محاسبه باید بداند..!

1-در صورتی که در نقشه های معماری درز انقطاع در ستون گذاری ستونهای کناری رعایت نشده باشد برای جلوگیری از مشکلات اجرایی حتماً باید با توجه به سایت پلان و مراجعه به بند 1-6-3 آیین نامه 2800 ویرایش سوم درز انقطاع را محاسبه و نقشه های معماری را تصحیح کرد.

2-حتی الامکان از داشتن محورهای فرعی در ستون گذاری بپرهیزید و سعی شود ستونهای یک محور، در یک راستا باشند همچنین ستون گذاری طوری باشد که پانل ها مستطیلی شود.

3-قبل از ستون گذاری حتماً به محل ستونها در پارکینگ توجه شود که مشکلی برای تامین فضای لازم برای پارک ماشین ها ایجاد نشود.

نکته:

ضوابط تامین پارکینگ:

-عرض مورد نیاز برای پارک یک خودرو ۶/۲ متر است .

-عرض مورد نیاز برای پارک دو خودرو در مجاورت یکدیگر،داخل به داخل ستون با نازک کاری(فاصله خالص) برابر۶/۴ متر است.

-عرض مورد نیاز برای پارک سه خودرو در مجاورت یکدیگر،داخل به داخل ستون با نازک کاری(فاصله خالص) برابر۶/۶ متر است.

-طول مورد نیاز برای پارک هر خودرو 5 متر است .

-فضای مورد نیاز برای مانور هر خودرو برابر ۵ متر از پشت هر خودرو می باشد به عبارت دیگر فضای مورد نیاز برای مانور خودرو برابر ۲۵ متر مربع یا فضایی به ابعاد۵x۵ متر است.

توصیه:

حدود فاصلۀ مناسب ستون ها از یکدیگر در ساختمان های متعارف 3 تا 5متر است که بهتر است در ستون گذاری رعایت شود.

4-هر ستون بهتر است طوری قرار گیرد که حداقل از سه طرف مهار شود(تیر به آن متصل شود) به جز ستونهای کناری.

5- بهتر است اطراف باکس پله یا چاله آسانسور ستون گذاشته شود.

6-در سازه هایی که دارای سیستمهای سازه ایِ یک جهت بادبندی و یک جهت قاب خمشی است ، چون در جهت بادبندی دارای اعضای بادبندی برای جذب نیروی زلزله هستیم در حالی که در جهت قاب خمشی عضو خاصی به طور مستقیم برای جذب نیروی زلزله نداریم پس جهت تیرریزی ،حتماً عمود بر جهت قاب خمشی قرار گیرد.

7-در سازه های دارای سیستمِ ، یک جهت بادبندی و جهت دیگر خمشی، محور قوی ستونها در جهت خمشی می باشد.

8-در صورتی که سازه در دو جهت بادبندی باشد بهتر است تیرریزی به صورت شطرنجی باشد و اگر سازه در دو جهت خمشی باشد جهت تیر ریزی تفاوتی ندارد.

9- در صورت استفاده از سیستم قاب خمشی بهتر است این سیستم در جهتی که ساختمان دارای بعد بلند تری است اعمال شود(زیرا احتمالاً در جهت بلندتر تعداد ستون بیشتری نیز داریم و نیروی جانبی بین تعداد بیشتری ستون تقسیم می شود).

10- درصورتی که ستون گذاری مهندس معمار با شرایط سازه ای سازگاری نداشته باشد می توان ستون گذاری را حذف و با توجه به نقشه معماری مخصوصاً با رعایت ضوابط تامین پارکینگ مجداَ ستون گذاری کرد.

11-تعداد باد بند ها باید با توجه به تجربه و دید مهندسی کافی باشد تا در مراحل محاسبه نیاز به اضافه یا کم کردن آنها نباشد.

توصیه:

برای مثال در یک سازه حدود 300متر مربع در هر راستا 6دهانه ی بادبند دار مناسب است ولی در همه ی سازه ها ممکن است جوابگو نباشد.

12-حتی امکان نباید بادبند ها در بازشوها قرار گیرد(چون غیر از ایجاد مشکل در نمای ساختمان در هنگام بروز زلزله به دلیل وجود نیروی زیاد در آنها موجب لرزش و شکستن شیشه های بازشو هایی که در بادبندها تعبیه شده اند می گردد)اما در صورت ضرورت بهتر است از بادبند های 8 شکل، 7 شکل و یا برون محور استفاده شود و با توجه به ضخامت ستونها وبادبند های مورد نظربا کمک نرم افزار Autocadابعاد دقیق ومفید بازشوها محاسبه و ترسیم شود تا در هنگام اجرا مشکل ایجاد نشود.

13-بهتر است محل قرار گیری بادبندها نسبت به محور های وسط ساختمان متقارن باشد.

نکته:

-طبق آیین نامه 2800 استفاده از بادبند K شکل تنها در مورد ساختمانهای یک یا دو طبقه مجاز است ودر ساختمانهای بلندتر ممنوع است.

-استفاده از تیر های لانه زنبوری به عنوان تیر افقی دردهانه هایی که دارای باد بند برون محور هستند مطلقاً ممنوع است.

14-بهتر است در سازه ستونی نباشد که از دو طرفِ عمود بر هم بادبند به آن متصل شود چون اولاً به دلیل وجود نیروی زیاد در آن باعث بزرگ شدنابعاد ستون شده و ثانیاً با توجه به آیین نامه 2800 در ترکیبات بارگذاری مشمول جریمه می شویم(ترکیبات بارگذاری بیشتری را برای آن ستون در نظر می گیریم).

15- توصیه می شود حتماً بادبند را در یک قاب از بالا تا پایین ادامه داد که این امر به دلیل عدم انفصال در انتقال نیروی زلزله از بالا به پایینِ سازه می باشد ولی در صورت عدم امکان میتوان آن بادبند رادرهمان صفحۀ قاب ودر دهانه کناری قرار داد.

16-اگر از بادبند قطری در یک قاب استفاده می کنیم بهتر است در قاب مجاور قرینۀ آن بادبند استفاده شود.

17-برای توزیع بهتر نیرو و انتقال آن به زمین، بهتر است در دو تراز پایین سازه با توجه به دید مهندسی و رعایت بند 1- 14 این فصل از بادبند به تعداد کافی استفاده شود(اغلب اوقات به دلیل وجود پارکینک در پایین ترین تراز این امکان فقط برای تراز پارکینگ امکان پذیر است).

18-بهتر است بادبند ها را در دهانه های بزرگتر قرار داد تا در دهانه های مشابه کوچکتر.

19-اگر در سازه قابی وجود داشته باشد که آن قاب توسط سقفدر هربه سازه اصلی متصل نباشد زدن بادبند تاثیری در مهار نیروی زلزله ندارد.

20- حتی الامکان باد بندها را در قسمتهای پیرامونی و خارجی سازه قرار دهید تا بازوی مقاومِ بزرگتری در مقابل پیچش ایجاد کنند .

نکته:

تعداد بادبند زیاد مناسب نمی باشد چون با علت بالا بردن سختی سازه زمان تناوب سازه را کاهش و در نتیجه موجب افزایش شتاب سازه می گردد و در نهایت موجب افزایش برش پایه می گردد.

21- نمی توان در یک فاب از از دو نوع سیستم مهار بندی(هم محور و برون محور)استفاده کرد و فقط با رعایت بند 2-3-8-9 آیین نامۀ 2800 ویرایش سوم مجاز به استفاده هستیم ولی در یک قاب می توان از دو نوعبادبند ولی با یک سیستم مهار بندی(مثلاً بادبند x و 8 که هر دو هم محورهستند) استفاده کرد.

22-بهتر است اگر در بالاترین طبقه از بادبند 7 استفاده می کنیم در طبقۀ زیرین آن از بادبند8 استفاده شود چون این دو بادبند با هم تشکیل یک بادبند xمی دهند واین کار را تا رسیدن به فونداسیون انجام می دهیم.

23-در سازه های فلزی باید ارتفاع سقف تیرچه بلوک 30سانتی متر و ارتفاع سقف کامپوزیت 40سانتی متر در نقشه های معماری لحاظ شود.

24-در شرایط عادی در صورتی که از لحاظ معماری مشکلی پیش نیاید استفاده از سیستم مهار بندی هم از لحاظ اجرایی و هم از لحاظ هزینه و زمان مقرون به صرفه است.

25- ضوابط طبقاتیِ شهرداری که با عبارت M مشخص می شود(مثلاً M5 ) به این معنامی باشد که به تعداد ِعددِ جلوی M،طبقۀ مسکونی بالای پیلوت داریم.

26- طول بالکنها بهتر است از 20/1متر تجاوز نکند .

27-در بالکنهای با طول بیشتر حدود 60 تا 70 سانتی متر چون زیرتیرهای اطراف بالکن دستک داریم اتصال آنها به ستون باید به صورت مفصل باشد تا در انتقال نیرو و ممان ایجاد شده دستک نیز دخالت داشته باشد. و همچنین تیر ریزی بر روی این نوع بالکنها در جهت بلند تر(طولی) است.

28- بالکنهای با طول کم(حدود 60 تا 70 سانتی متر) باتیرچۀ ممان منفی اجرا می شود و در اکثر موارد در نرم افزار Etabs مدل نمی شود و یک نکتۀ مهم در اجرای این نوع تیرچه این است که حتماً اتصال تیرهای اطراف بالکن به سازه باید گیر دار باشد چون اگر مفصل شود عملاً تمام ممان ایجاد شده در بالکن باید توسط میلگردهای ممان منفی تحمل شود ولی با این کار ممان بین تیر و میلگرد های ممان منفی تقسیم می شود.

29-در صورتی که در سازه دارای ستون کوتاه باشیم حدود (50 تا 60سانتی متر) یعنی به دلیلی مجبور باشیم بین 2 طبقه طبقه ای با ارتفاع کم تعریف کنیم آن ستونِ کوتاه باید برایبرش کنترل شود.

30-در صورتی که بخواهیم از سیستم قاب خمشی استفاده کنیم در شهر های با خطر پذیری زیاد و خیلی زیاد(شیراز و تهران) فقط می توان از قاب خمشی متوسط یا ویژه استفاده کرد و مجازبه استفاده از سیستم قاب خمشی معمولی نیستیم(رجوع شود به آیین نامه 2800 ویرایش سوم).

31- معمولاً عیار بتن ریزی های معمولی برای بتن فونداسیون و سقفها۳۵۰ کیلوگرم بر متر مربعو مقاومت 28 روزۀ آن(f'c) برابر۲۱۰کیلوگرم بر متر مربع است.

32- معمولاً میلگرد های فونداسیون از نوعA-III

با تسلیم ۴۰۰۰کیلوگرم بر متر مربعاست البته در بعضی مواردA-II نیز استفاده می شود و bolt ها از میلگرد های A-II با تنش تسلیم

۳۰۰۰ کیلوگرم بر متر مربع است .

33- معمولاً فولاد مصرفی در سازه های فلزی از نوع ST-37 با تنش تسلیم۲۴۰۰ کیلوگرم بر متر مربعو تنش نهایی برابر ۳۷۰۰کیلوگرم بر متر مربع باشد.

34-در اسکلت فلزی(چه با سیستم قاب خمشی و یا سیستم مهار بندی و یا ترکیب هر دو سیستم) حتماَ اتصال ستونها به فونداسون به صورت مفصلی می باشد و در سازهایی با اسکلت بتنی در تمام موارد،کلیۀ اتصالات موجود در اسکلت صلب می باشند.

35- معین کردنِ مشخصات و داده های پروژۀ مورد نظر مانند:مشخصات ژئوتکنیکیزمین،تنش مجاز خاک،محل قرار گیری پروژه،نوع مصالح مورد استفاده،تعداد طبقات و ارتفاع هر طبقه ، ابعاد زمین،مشخصات فولاد و بتنِ مصرفی و....

36-قبل از محاسبۀ سازه بهتر است بار انواع سقفها ، دیوارها ،پله ها محاسبه و آنها را تیپ بندی کرد.

مقایسه وزن واحد سطح سوله ها

مقایسه وزن واحد سطح سوله ها

چکیده: در این مقاله سعی شده است عوامل تعیین کننده در وزن ساختمانهای صنعتی در دو گروه عوامل محدود کننده و عوامل سلیقه ای مورد بررسی قرار گرفته و از آن نتیجه گیری شود که آیا ما مجاز هستیم دو قاب صنعتی را که ظاهراً از نظر دهانه یا ارتفاع و یا تناژ جرثقیل مشابه هم هستند با هم از نظر وزن واحد سطح سوله طراحی شده مقایسه نماییم یا نه و اصولاٌ آیا میتوان پیش از طراحی یک سوله پیشبینی نمود که وزن تقریبی آن چقدر خواهد شد و اگر چنین است چه عواملی را باید در آن پیش بینی مد نظر قرار داد.

مقدمه:گاهی اوقات از برخی مهندسین و یا سازندگان سوله وهمچنین از زبان برخی کارفرمایان شنیده میشود که اگر وزن واحد سطح سوله ای از مثلاً 30 کیلوگرم بر متر مربع بیشتر شود، محاسبات آن سنگین و طرح غیر اقتصادی میباشد و یا وزن و ابعاد ورقهای یک سوله را با سوله ای دیگر مقایسه میکنند.در این مقاله سعی در بررسی این نظرات داریم و اینکه تا چه حد این گفته ها منطقی و فنی میباشند و میخواهیم یک بررسی کلی بر عواملی که طراحان برای سبکسازی سوله ها باید در نظر بگیرند انجام دهیم . عوامل را به دو گروه محدود کننده و سلیقه ای تقسیم بندی میکنیم:

عوامل محدود کننده مجموعه شرایط ، محدودیتها و بایدهایی هستند که بر طرح حاکمند و  طراح در تعیین آنها نقشی ندارد ومعمولاٌ توسط کارفرما به طراح ابلاغ میشود. مانند ارتفاع سوله یا تراز جرثقیل یا محل احداث سوله و ... .

عوامل سلیقه ای عواملی هستند که در شکل کلی و عملکرد سازه نقش دارند اما به سلیقه طراح انتخاب میشوند و قابل تغییر هستند مثل شیب سقف سوله ، طرح کلی سوله ، ابعاد جان مقاطع ، محل استقرار کلافهای طولی و ... .

1-    عوامل محدود کننده:

1-1-          ارتفاع ستونها : ارتفاع ستونها از سه حیث درتعیین وزن واحد سطح سوله ها موثرند بنابراین میتوان گفت اولین و مهمترین موضوع در بحث وزن سوله ارتفاع آن میباشد :

1-1-1-      هر چه ارتفاع سوله ای بیشتر باشد باد بیشتری به آن فشار می آورد (با افزایش چشمه باربر) و  ممکن است مقاطع آن سنگین تر گردد.

1-1-2-       بدیهی است که با افزایش ارتفاع ستونها و ثابت ماندن دهانه سوله ( و به تبع آن زیربنای سوله ) بر وزن ستونها و در نتیجه وزن واحد سطح سوله افزوده میشود . در واقع اگر فرض کنیم مقاطع تیر و ستون  با افزایش ارتفاع سوله تغییر نکند ، تنها بدلیل افزایش طول ستون و مصرف مصالح بیشتر وزن فولاد مصرفی بیشتر خواهد شد.

1-1-3-       هرچه ارتفاع سوله زیادتر شود علاوه بر افزایش سطح چشمه باربر سوله فشار باد نیز افزایش میابد و برای ارضای ضوابط آئین نامه در محدودیت جابجایی قاب نیاز است مقاطع سوله به طور قابل ملاحظه ای تقویت گردند . به عنوان مثال آئین نامه بارگذاری ایران ضریب اثر تغییر سرعت باد را در مناطق خارج شهرها به صورت  Ce=2.0 (Z/10)0.16 پیشنهاد میکند که با ارتفاع نسبت مستقیم دارد.

1-2-          محل استقرار سوله : از دیگر عوامل موثر در وزن سوله باید به منطقه ای که سوله قرار است در آنجا نصب گردد اشاره نمود. چیزی که معمولاً سازندگان به آن توجه نمیکنند. محل استقرار سوله نیز از پنج نظر میتواند موثر باشد:

1-2-1-      بارمبنای برف: در حقیقت فرق بسیاری بین وزن سوله ای که در منطقه دارای برف کم مثل نایین ساخته میشود با سوله ای مشابه که درمنطقه ای با بار برف مبنای متوسط همچون اصفهان یا برف سنگین مانند گلپایگان ساخته میشود، وجود دارد. در ایران این بار از25 تا 300 کیلوگرم بر متر مربع متغیر است.

1-2-2-       فشارمبنای باد: که در واقع متاثر از سرعت باد در هر منطقه ای هست نیز میتواند نقشی تعیین کننده داشته باشد . به عنوان مثال فشار مبنای باد در ایران طیفی از 32 تا 84 کیلوگرم بر متر مربع را در بر میگیرد.

1-2-3-      موقعیت پروژه و بادگیربودن محل : بعنوان مثال ضریب تغییر سرعت در ایران برای  مناطق داخل شهر یا محلهایی با ساختمانهای متعدد یا درختان انبوه متفاوت با مناطقی است که در خارج شهر هستند یا درختان انبوه و ساختمانهای متعدد آنها را احاطه ننموده است.  

1-2-4-      ضریب منطقه ای یا شتاب مبنای زلزله (A): که بسته به سطح لرزه خیزی منطقه در ایران از 0.2 تا 0.35 تغییر میکند و در تعیین ضریب زلزله و برش پایه سازه موثر است.

1-2-5-      نوع زمین محل و پریود خاک آن نیز ممکن است در تغییرضریب بازتاب ساختمان (B) و بالتبع ضریب زلزله سازه موثر باشد.

1-3-          کاربری سوله : که از دو حیث موثر واقع میشود :

1-3-1-      ضریب اهمیت سوله : اهمیت کاربری از حیث آئین نامه 2800 ایران(کم تا خیلی زیاد) و این که آیا سوله محل تجمع خواهد بود یا نه .بحثی که با تغییر ضریب اهمیت سوله (I) میتواند ضریب زلزله را افزایش دهد.

1-3-2-      دیوار چینی : بسیاری اوقات ساخت دیوار دور تا دور سوله از الزامات طرح است مانند سوله هایی که برای تولید مواد غذایی یا سردخانه استفاده میشوند. در این صورت هر چه ارتفاع یا وزن دیوار بیشتر باشد نیروی زلزله بیشتری را جذب خواهد نمود و احتمال افزایش مقاطع آن وجود دارد. در صورتی که با استفاده از مصالح سبک برای پوشش اطراف میتوان از این موضوع جلوگیری نمود.

1-4-          طول سوله : شاید تعجب کنید اما یکی دیگر از عوامل تعیین کننده در وزن واحد سطح سوله طول آن میباشد.چیزی که اغلب به آن توجهی نمیشود و دلیل آن این است که اعضایی که در هر سوله بدون توجه به طول آن وجود دارند و وزن آنها ثابت است مانند وجود بادبند در ابتدا و انتهای سوله و ستونهای باد و تیر نعل درگاه و پل جرثقیل و کنسول سقف در ابتدا و انتهای سوله و.... در سوله های با طول بالا و متراژ زیادتر تاثیر کمتری  بر عدد وزن واحد سطح سوله میگذارند تا سوله مشابهی که طول کمی دارد. همچنین عامل طول میتواند از نظر وجود درز انقطاع در سوله تعیین کننده باشد.

1-5-          عمر مفید : عمر مفید در نظر گرفته شده برای سوله و خصوصاً جرثقیل و تعداد دفعات استفاده از آن در روز عامل مهم دیگری است که با معیار خستگی و دخالت در تنش مجاز اعضای تحت اثر خستگی در مقطع و وزن آنها موثر میباشد.

1-6-          جرثقیل : وجود جرثقیل و تناژ آن و ارتفاع قرارگیری آن هم فوق العاده میتواند در وزن سوله موثر باشد. آن هم نه تنها از این حیث که باری مضاعف به سوله وارد میکند بلکه به خاطر اظافه شدن اعضایی جدید همچون حماله ها ، پل جرثقیل ، اتصالات آنها ، نشیمن جرثقیل و حتی تغییر فرمی که ممکن است در نوع ستون داده شود. بعنوان مثال برای جرثقیل های با تناژ بالا مرسوم نیست که از جوش دادن کربل به ستون بعنوان نشمن جرثقیل استفاده شود.

1-7-          دهانه سوله : عامل موثر دیگری است که با افزایش آن وزن و مقاطع سوله به طور تصاعدی افزایش میابد (همانطور که میدانیم خمش ایجاد شده در تیرها  با مربع دهانه تیر نسبت مستقیم دارد.) که این افزایش دهانه با افزایش خمش و برش تیر و ستونها ناشی از بار مرده ، برف و حتی جرثقیل ارتباط پیدا میکند.

1-8-          آئین نامه : آئین نامه مورد استفاده برای طرح سوله و شماره ویرایش آن بسیار در طرح مهم است . آئین نامه ها ممکن است از نظر توزیع بار برف ، باد ، زلزله ، ضرایب ضربه بارهای جرثقیل ، محدودیت جابجایی ، روش و ضوابط طراحی اسکلت فولادی و بتنی و ... تفاوت داشته باشند. همینطور مرجع کنترل یا تصویب کننده طرح یک سوله از جمله عوامل مهم دیگر دخیل در این موضوع میباشند. مثلاٌ ممکن است در یک مرجع کنترل اجرای بادبند دورتادور سقف سوله اجبار گردد ودر جایی دیگر نه.

2-    عوامل سلیقه ای:

2-1-           فاصله چرخهای راهبر پل جرثقیل : که فوق العاده در تعیین مقطع حماله های جرثقیل و ستونهای سوله و حتی در ابعاد فونداسیون موثر است. در واقع با افزایش فاصله چرخهای راهبر بار پل و جرثقیل در هر چرخ راهبر به تکیه گاه (ستون) نزدیکتر میشود و لذا علاوه بر کاهش لنگر ماکزیمم در تیر حماله نیروی وارد بر ستون یا فونداسیون را هم کاهش میدهد. البته فاصله چرخهای راهبر  تابع تناژ جرثقیل ، تک پل یا دو پل بودن جرثقیل و علی الخصوص دهانه سوله نیز میباشد . در واقع هر چه دهانه سوله بزرگتر باشد باید این فاصله را بیشتر اختیار نمود تا از ضربه زدن  جرثقیل در هنگام حرکت طولی (ناشی از گیر کردن چرخهای یک طرف یا نامساوی بودن سرعت موتور راهبر در دو طرف) و یا خارج شدن راهبر از ریل کاسته شود.

1-3-            نوع پل جرثقیل (تک پل – دوپل ) و مقطع آن : که معمولاٌ با توجه به تناژ جرثقیل و دهانه سوله تعیین میگردد. و باید دقت نمود معمولاٌ در جرثقیل دوپل ارابه روی پلها حرکت میکند و به فضای بیشتری بین پل و کنج سوله نیاز است و در حالت تک پل وینچ بالابر به بالهای پایینی پل آویزان است. اگرچه با دوبل شدن پلها وزن آنها بیشتر میشود ولی معمولاٌ مقطع هر پل بهینه و سبک میگردد. طراح بایستی با تغییر عرض و ضخامت ورقهای بال و جان و کنترل تنش پل و اثرات خستگی و خیز آن سبکترین و بهترین حالت ابعاد را برای پل انتخاب کند معمولاٌ هر پل مقطع I شکلی است که البته دارای دو جان (WEB) میباشد.

2-3-          نوع اتصال حماله های جرثقیل : (مفصلی – یکسره ) . اگرچه عموماً از اتصالات مفصلی به این منظور استفاده میشود ولی برای جرثقیلهای سنگین میتوان با روشهای خاصی از اتصالات گیردار تیر به تیر (خورجینی) استفاده نمود و مقطع حماله را بهینه ساخت. البته باید توجه داشت در این صورت تحلیل تیر حماله بدلیل نامعین شدن مشکل خواهد شد و بایستی از نرم افزارهای مناسب برای این کار استفاده شود.

2-4-          مقطع حماله :  معمولاٌ تیر حماله مقطع I شکل دارد ولی در تناژهای سنگینتر ممکن است از مقاطع دیگری هم استفاده نمود (مانند BOX). در هر حال از آنجا که این عضو تحت خمش دو محوره و نیروی محوری قرار دارد بایستی حالات مختلف را برای مقاطع بال و جان امتحان نموده و مقطع بهینه را انتخاب کرد.

2-5-    تعیین گیردار یا مفصلی بودن سوله : در این خصوص بایددانست اگرچه استفاده از گیرداری در فونداسیون میتواند فوق العاده در کاهش مقاطع سوله و سبک شدن فولاد مصرفی خصوصاً در سوله های مرتفع موثر باشد اما از آنجا که این کار مستلزم طراحی و اجرای فونداسیونهای خاص ، حجیم و بعضاً پرهزینه است در کل احتمال غیر اقتصادی بودن طرح وجود خواهد داشت و بایستی آن را دقیق برآورد نمود . استفاده از فونداسیونهای نیمه گیردار هم امری است که در صورت انجام تحقیقات و مطالعات وسیعتر میتواند باعث بهینه تر شدن طرح شده و حالت بینابینی باشد میان دو حالت مفصلی یا گیردار صرف و طراح میتواند از محاسن هر دو نوع استفاده کند.

2-6-    مقاطع بهینه : بازی با مقاطع تیر و ستون (بال و جان ) برای حصول اقتصادی ترین طرح ممکن (تا حد ممکن افزایش ارتفاع جان برای افزایش ممان اینرسی مقطع ) و کشف بهترین حالت پاسخگو . که باید دقت کرد مقاطع انتخابی منعی از نظر ضوابط آئین نامه طراحی نداشته باشند مثلاٌ ضوابط کمانش موضعی را ارضا کنند. همچنین این بخش فوق العاده به تبحر ، دانش و تجربه طراح وابسته است تا هر بار تشخیص دهد کجای سازه را تقویت و کجا را سبکتر کند مثلاٌ برای محدود کردن جابجایی سوله میتوان تیر یا ستون را قوی کرد اما عموماٌ تقویت تیر تاثیر بیشتری در آن دارد و... .

2-7-   تحلیل سه بعدی :  استفاده از بادبند در قاب اول و آخر و تحلیل سه بعدی و تبدیل قاب خمشی به قاب دوگانه در برخی مواقع بسیار کارساز است. در این حال باید از آرماتور (بادبند) های دورتادور جهت دوختن قابها به همدیگر استفاده نمود.  همچنین استفاده از چشمه باربر کمتری که برای قابهای ابتدا و انتها وجود دارد و بار باد کمتری را جذب میکند نیز در تحلیل سه بعدی میتواند جابجایی سوله را محدودتر کند.

2-8-   عناصر موثر :  تعبیه مناسب عناصر مهار جانبی مثل سینه بندها و قوطی ها در جاهای مناسب برای افزایش تنشهای مجاز اعضای قاب . در واقع اگرچه این عناصر خود وزن سازه را زیاد میکنند اما میتوانند مقاطع تیر و ستون را سبکتر کنند و استفاده از آنها نیاز مند تجربه و برآورد دقیق است.

2-9-    شیب سقف : تعیین مناسب درصد شیب سقف ( و تاثیر آن در جابجایی و تنش ایجاد شده در مقاطع سوله و مقطع لاپه ها و توزیع بار برف و تعداد و قطر میل مهارها و ... )

2-10-    شکل کلی  سوله : تعیین مناسب شکل کلی سوله و تعداد دهانه و اندازه دهانه ها و تعداد ستونها و ....(تک دهانه ، دو دهانه ، استفاده از ستون در زیر تاج ، سقف قوسی یا دندانه ای ، سوله کوچک چسبیده به سوله اصلی و...) که در واقع بسیاری مواقع قبل از مدل کردن و برآورد وزن سوله نمیتوان اظهار نظر نمود که مثلاٌ برای پوشش یک زمین استفاده از سوله تک دهانه به عرض دهانه 30 متر بهتر است یا سوله دو قلو با دهانه های 15 متری یا حالات دیگر. البته باید دقت کرد با تغییر شکل کلی سوله ممکن است توزیع بار برف یا باد هم به گونه ای دیگر شود و اثری متفاوت روی رفتار سازه داشته باشد.

2-11-     فاصله قابها :  تعیین فاصله مناسب بین قابها بر اساس شرایط متفاوت و خاص (معمولاً 5 تا 7 متر)

2-12-   نوع مصالح : استفاده از فولادهای پرمقاومت مانند St-52 در ساخت برخی مقاطع سوله مثل ستونها و حتی گاهی در ترکیب با فولاد معمولی برای کاهش هزینه ها.مثلاً جنس متفاوت فولاد بال و جان. البته بایستی دقت نمود با توجه به برابر بودن ضریب الاستیسیته فولادهای معمولی و پرمقاومت در سوله هایی که جابجایی غالب است استفاده از فولاد پرمقاومت کمکی به سبکتر شدن طرح نمیکند و استفاده از این فولادها در سوله هایی که تنش و مقاومت در آنها تعیین کننده باشد منطقی است.

جمع بندی و نتیجه گیری: نکته مهم اینجاست که در هر سوله معمولاً یا تنشهای بالا و معیار مقاومت در تعیین مقاطع سوله تعیین کننده میشوند (مانند سوله های با دهانه بزرگ یا دارای جرثقیل سنگین ) و یا جابجایی قاب تحت بار باد و معیار بهره برداری تعیین کننده میشود (اکثر سوله های با ارتفاع بالای 8متر ). بنابراین ممکن است مثلاً در سوله ای که در آن عامل جابجایی غالب بوده است تغییر جرثقیل از 2 تن به 15 تن یا افزایش بار برف  یا ضریب زلزله  یا استفاده از فولاد پرمقاومت هیچگونه تغییری در مقاطع سوله حاصل نکند.و بالعکس در سوله ای که تنشها عامل تعیین کننده بوده تغییر ارتفاع یا افزایش بار باد تاثیری در مقاطع سوله نداشته باشد. همچنین ممکن است در سوله ای تنش ناشی از بار برف (معیار مقاومت) غالب باشد و افزایش بار زلزله تاثیری بر مقاطع نداشته باشد.

همچنین گاهی وزن واحد  سطح سوله بدون احتساب لاپه ها یا حماله ها و پل جرثقیل بیان میشود و گاهی با احتساب آنها. با توجه به وجود عوامل متعدد فوق وزن واحد سطح میتواند از عددی حول و حوش 30 شروع شود و تا بالای 100 کیلوگرم بر متر مربع هم بدست آید وآن عدد کاملاٌ منطقی باشد..

نکته دیگرکه حائز اهمیت است این است که همیشه سبکترین وزن برای سوله بهترین حالت نیست ،بلکه عامل دیگری هم در طرح خوب ملاک است و آن اینکه دورریز ورق برای ساخت سوله به حداقل ممکن کاهش یابد. در واقع ممکن است یک سوله خیلی سبک طرح شود ولی ابعاد آن به گونه ای باشد که با توجه به عرض ورقهای موجود در بازار  دورریز زیادی داشته باشد و عملاً ساخت سوله را پر هزینه نماید. پس باید عامل کاهش پرت به عنوان یک هدف در کنار کاهش وزن سوله در ذهن طراح مورد بررسی قرار گیرد.لذا طراح خوب طراحی است که همزمان طرح بهینه و کارا ، اقتصادی و سبک ، ایمن ، زیبا ، بدون دورریز ورق و با کمترین ایجاد محدودیت برای استفاده کنندگان را ارائه نماید.

همانطور که میبینیم اگر برنامه ای وجود داشته باشد که در حین طراحی بلافاصله پس از دادن هر ایده توسط طراح و  بعد از جواب گرفتن از طرح در مورد معیارهای مقاومت ، بهره برداری و کمانش موضعی بلافاصله برآورد دقیقی از طرح را ارائه کند و علاوه بر وزن فولاد یا بتن مصرفی برآورد هزینه انجام پروژه را هم ارائه کند طراح قادر خواهد بود بهترین طرح را از آن میان انتخاب نماید که البته امروزه برنامه هایی مانند سوله پرداز  به این منظور طراحی گشته که به عنوان ابزاری در دست مهندسین طراح برای ارائه بهترین طرحها میباشند.

نتیجه اینکه هرچند عوامل سلیقه ای زیادی در طراحی سوله های صنعتی وجود دارند که با انتخاب صحیح توسط طراح در بهبود و اقتصادی تر شدن طرح موثرند اما عوامل محدود کننده دیگری هم هستند که باعث میشوند طرح از سایر طرحهای مشابه متمایز گردد و به همین دلیل است که یا نباید وزن واحد سطح سوله های مشابه را با هم مقایسه نمود و یا باید برای مقایسه  آنها کلیه عوامل فوق را هم در این مقایسه لحاظ نمود.

پدستال

پدستال

پداستال چیست: ستون های بتنی کوتاه و کم آرماتور و حتی گاهی بدون آرماتور که عموما روی پی های بتنی اجرا میشه و روی آن صفحه زیر ستون نصب شده و سپس ستون های فلزی روی صفحه نصب میشه. پداستال ستونی است که حداکثر ارتفاع آن سه برابر عرض آن است.
مزیت کاربرد پداستال:
جلوگیری از کمانش ستون های فولادی
جلوگیری از خوردگی ستون فولادی مدفون در خاک
حل اختلاف ارتفاع دو پی

شرایط اجرای پدستال در ساختمان های فولادی و بتنی:
شرط 1- a کوچکتر یا مساوی با 6 برابر b باشه
شرط 2- b حداکثر ارتفاعش 120

زمانی که شرایط بالا رو نداشته باشیم ( a بزرگتر از b باشه) از روشهای زیر استفاده میکنند:
- در ساختمون های بتنی بین دو تا پی رو که با هم اختلاف تراز دارند. کاملا پر از بتن میکنند. که در واقع مثل یه دیوار برشی عمل میکنه. و دیگه شناژی نداریم
- در ساختمون های اسکلت فلزی. شناژ رو به صورت ال مانند اجرا میکنند!

*** در یه حالت میشه شناژ رو شیبدار اجرا کرد . زمانی که a بزرگتر یا مساوی 1.5 برابر b باشه.

دلایل استفاده از آن:
- زمانیکه لنگر در پای ستون یا نباشد یا کم باشد.
- زمانیکه در بخش زیر زمین ساختمان با ارتفاع حدود۳ متر بخواهیم فضای قابل استفاده داشته باشیم.
-زمانیکه بخواهیم بخش زیر زمین ساختمان را بجای ستونهای فلزی با پدستالهای بتنی اجرا و در حقیقت پدستالها با پی --تولید یک پی جدید بنماید و در محاسبات سازه به صورت پی وارد شود.
- زمانیکه بخواهیم ستونهای اکسپوز ( در نما و دید) فلزی از کف به بالا باشد.

نکته۱: توصیه شده پدستال ها فقط زما نیکه لنگر در پای ستون نیست استفاده شوند در غیر اینصورت محاسبات آنها مانند ستونهای بتنی بوده و آرماتورهای مورد نیاز را باید محاسبه کرد.
نکته۲: جهت خرد نشدن سطح پدستال معمولا از یک شبکه مش آرماتور ضعیف تا حد نمره ۱۴ روی پدستال و زیر صفحه زیر ستون استفاده میکنند

پی های نواری و برخی ابهامات در طراحی این پی ها

پی های نواری و برخی ابهامات در طراحی این پی ها

امروزه متداولترین نوع پی در ساختمانها، پی نواری میباشد. اما با وجود استفاده عمومی از این پیها به نظر میرسد که هنوز در روش طراحی این پی ها ابهاماتی وجود دارد، که نیاز به بحث و بررسی آنها میباشد. در این مقاله ابتدا به روش معمول در طراحی این پی ها توسط همکاران اشاره کوتاهی میشود و در قسمت بعدی ابهامات موجود در این روش طراحی مطرح و مورد بررسی قرار میگیرد.
-روش معمول در طراحی پی های نواری
معمولآ مهندسان محاسب پی های نواری را با فرض صلبیت نسبی پی در مقایسه با خاک زیر پی و در نتیجه با فرض توزیع یکنواخت و یا خطی تنش در زیر پی و بدون استفاده از برنامه های کامپیوتری مبتنی بر تئوریهای اجزاء محدود (نظیر نرم افزار SAFE) طراحی میکنند. برای طراحی از 2 ترکیب بارگذاری زیر مطابق آیین نامه ACI استفاده میشود.
1) 1.4D+1.7L
2) 0.75(1.4D+1.7L+1.87E) (D بار مرده، L بار زنده و E بار زلزله میباشد )

سپس با در نظر گرفتن کل مجموعه پی ها به عنوان یک عضو سازه ای گشتاور دوم اینرسی این مجموعه در هر دو جهت اصلی سازه و حول نقطه مرکز سختی پی محاسبه میشود. همچنین با محاسبه مجموع بارهای ثقلی و لنگرهای موجود در مرکز سختی پی، برای هر یک از دو حالت بارگذاری بالا و با استفاده از فرمول توزیع تنش در زیر پی محاسبه میشود.

با به دست آمدن توزیع تنشها در زیر پی، هر یک از نوارهای پی به صورت یک تیر چند دهانه یکسره که بار تیر برابر حاضلضرب تنش زیر پی در عرض پی و به صورت گسترده و تکیه گاههای آن در واقع همان ستونها میباشند، توسط برنامه هایی نظیر SAP2000 مورد آنالیز قرار گرفته و با محاسبه مقادیر لنگرها در نقاط مختلف، مقدار آرماتورهای مورد نیاز در بالا و پایین نوارهای پی محاسبه میشود. (معمولآ در جهت اطمینان و راحتی محاسبات تنش وارد بر نوارهای پی به صورت یکنواخت و برابر تنش ماکزیمم زیر پی در نظر گرفته میشود).در مرحله آخر در دهانه های بادبندی شده مقدار آرماتورهای بالا در زیر ستونها و آرماتورهای پایین در وسط دهانه مقداری افزایش داده میشود.(حدود 50 درصد)

-برخی ابهامات و اشکالات موجود در این روش

اما همانطور که در ابتدا نیز اشاره شد، این روش دارای ابهامات و اشکالاتی میباشد؛ اشکالاتی که باعث تفاوت بعضـآ بسیار زیاد مابین نتایج روش فوق الذکر با روش طراحی کامپیوتری (بر اساس نرم افزار SAFE) میشود. به این ابهامات در زیر اشاره میشود:

1- اولین ابهام در فرض صلب بودن پی میباشد. برای آنکه یک پی به صورت صلب فرض شود، باید یکی از دو شرط زیر ارضا شود:

الف- در صورتی که مقدار بار و فاصله ستونهای مجاور تفاوتی بیش از 20 در صد نداشته باشند و میانگین طول دو دهانه مجاور کمتر از باشد.

ب- در صورتی که پی نواری، نگهدارنده یک سازه صلب باشد که به خاطر سختی سازه، اجازه تغییر شکلهای نامتقارن به سازه داده نمیشود. برای تعیین سختی سازه باید به کمک یک آنالیز، سختی مجموعه پی، سازه و دیوارهای برشی ُرا با سختی زمین مقایسه نمود .(جزییات و فرمولهای این قسمت درکتب مختلف موجود میباشد).

معمولآ مهندسان محاسب از شرط اول استفاده نموده و صلب بودن پی را نتیجه میگیرند. اما اشکال اساسی آنجاست که اکثریت ساختمانهای متداول، پیش شرط این شرط را دارا نمیباشند و اساسآ این شرط برای این ساختمانها قابل استفاده نمیباشد. زیرا با توجه به آنکه اکثریت ساختمانها دارای سیستم سازه ای بادبندی میباشند، در ترکیب بار زلزله در دو ستون مجاور یک دهانه بادبندی، به علت آنکه در یک ستون نیروی فشاری قابل توجه و در ستون دیگر نیروی کششی قابل توجه به وجود می آید، بار این دو ستون (با در نظر گرفتن علامن بارها) اختلافی بسیار بیشتر از 20 درصد دارند و به این جهت شرط الف به طور کلی غیر قابل استفاده میباشد. و اگر پی دارای شرایط صلبیت باشد، بر اساس شرط دوم میباشد و نه شرط اول.

2-دومین خطایی که در این روش وجود دارد، محدود کردن ترکیب بارها به تنها دو ترکیب بار میباشد و حداقل یک ترکیب بار مهم دیگر نادیده گرفته شده میشود.

3) 0.75*(1.2D+1.87E)

این ترکیب بار از آنجا دارای اهمیت میباشد که با توجه به حذف بار زنده و کاهش ضریب بارهای مرده، مقدار نیروی کششی (اصطلاحآ uplift) در ستونهای دهانه های بادبندی به مقدار قابل توجهی افزایش می یابد، که این مساله سبب بالا رفتن مقدار آرماتور بالا در زیر ستونها در روش محاسبه با نرم افزار SAFE و در نتیجه اختلاف بیشتر مابین نتایج دو روش با همدیگر میشود.

3-اما عمده ترین ابهام و ایراد وقتی به وجود می آید که پس از محاسبه مقادیر تنشها، نوارهای پی به صورت تیرهای یکسره در نظر گرفته شده و تنشهای زیر پی به صورت بار خارجی به تیر واردمیشود و تیر مورد آنالیز قرار میگیرد. این روش تا وقتی که در هر نوار فقط دو ستون وجود داشته باشد (سازه معین باشد)، هیچ ایرادی ندارد. اما ایرادها وقتی ایجاد میشود که در هر نوار تعداد ستونها 3 و یا بیشتر باشد. در این حالت نوارها به صورت تیر نامعین در می آیند. مقادیر واکنشها و تلاشهای داخلی در تیرهای نامعین بستگی کامل به شرایط مرزی تیر و معادلات سازگاری حاصل از شرایط مرزی دارد و در صورت تفاوت شرایط مرزی، صرف آنکه شرایط ظاهری آنها شبیه هم باشد، نمیتواند دلیل قانع کننده ای جهت برابر دانستن نتایج آنالیز برای دو حالت باشد. برای یک تیر چند دهانه یکسره شرایط مرزی به شرح زیر است:

الف- صفر بودن تغیییر مکانها در محل تکیه گاهها

ب- مساوی بودن مقدار دوران ها در حد مرزی چپ و راست هر یک از تکیه گاهها (شرط به هم پیوستگی تیر)

اما در نوارهای پی شرط مرزی الف در بالا به شکل دیگری میباشد.با توجه به آنکه پی به صورت تیر بر بستر ارتجاعی در نظر گرفته میشود، مقدار تنش در هر نقطه ضریبی از مدول عکس العمل زمین میباشد((q=Ks.d و به این ترتیب تغییر مکان در محل تکیه گاهها (و هر نقطه دیگر از پی) بر خلاف شرط الف صفر نمیباشد و برابر حاصل تقسیم تنش موجود بر مدول عکس العمل زمین میباشد(d=q/Ks). ضمن آنکه در این حالت اساسآ مقادیر واکنشهای تکیه گاهی (که همان نیروهای موجود در ستونها میباشند) موجود است و مقادیر تلاشهای داخلی تیر باید به گونه ای محاسبه گردند که با این واکنشها همخوانی داشته و در تعادل باشند. این در حالی است در تحلیل نتایج حاصل از این روش مقادیر واکنشهای تکیه گاهی با نیروهای موجود در ستونها تفاوت بسیاری دارد که خود نشاندهنده غلط بودن این روش میباشد. به طور مثال در ستونهای پای بادبند که ممکن است که یک نیروی کششی قابل توجه وجود داشته باشد بر اساس نتایج این روش معمولآ یک واکنش به صورت یک نیروی فشاری به وجود می آید (بیش از 100 در صد اختلاف!!).

اما ابهام آخری که وجود دارد اینست که طرفداران این روش اگر به درست بودن روش خود اطمینان دارند چرا مقادیر میلگردهای به دست آمده برای دهانه های بادبندی را افزایش می دهند؟ و این افزایش طبق چه معیاری میباشد؟ آیا این مساله خود نشان دهنده عدم اطمینان طرفداران این روش به نتایج حاصله نمیباشد؟

آرماتور تقویتی و حداقل و حداکثر در مقاطع تیر ستون

آرماتور تقویتی و حداقل و حداکثر در مقاطع تیر ستون

- مطابق بند 9-20-3-2-1 در تمامی مقاطع عضو خمشی نسبت آرماتورها هم در پایین و هم در بالا ،نباید از 1.4/fy  کمتر  و نسبت آرماتور کششی نباید از 0.025 بیشتر اختیار شود..حداقل دو میلگرد با قطر مساوی یا بزرتر از 12 میلیمتر باید هم در پایین و هم در بالای مقطع در سراسر طول ادامه یابد.

- در ستون ها با معرفی آرایش و ابعاد میلگردها ظرفیت مقطع ستون کنترل می شود.اما در تیرها مساحت میلگرد طولی بالا و پایین مقطع محاسبه شده واز تفاوت میزان مساحت میلگرد های طرح شده در تیر با حداکثر میلگردهای مجاز استفاده در تیر ها ،میزان آرماتور های تقویتی محاسبه خواهد شد.

ضوابط آیین نامه در مورد حداکثر درصد میلگرد در ستونهای قاب بتنی با شکل پذیری متوسط  برابر 6% و حداقل میلگرد مقطع ستون بابر 1% میباشد. این مقدار طبق تبصره ب بند18-4-2-1 آیین نامه مبحث 9 در نواحی وصله ها میبایست نصف درصد حداکثر میلگرد رعایت شود و چنانچه از آرماتور طولی  نوع S400 استفاده شود نسبت آرماتور در خارج از محل وصله به 4.5% محدود میشود .

 دو روش اجرایی برای تعیین تعداد و طول ارماتورهای طولی و  تقویتی:

در روش اول به کمک خروجی های Etabs ، پس از نمایش خروجی مربوط به سطح مقطع آرماتورها در نرم افزار ، ابتدا طبق رابطه مندرج در آئین نامه بتن ایران سطح مقطع آرماتور خمشی حداقل برای تیربا ابعادی که درابتدا تعریف کردیم  تعیین می شود .  (Asmin=1.4*b*d/fy) عدد حاصله بر حسب میلیمتر مربع است . این عدد را بر سطح مقطع میلگردی که قصد داریم از اون به عنوان آرماتور سراسری استفاده کنیم تقسیم کرده و عدد حاصل را به بالا گرد می کنیم . (مثلاً آرماتور نمره 18 ، 20 یا 22 ) این تعداد آرماتور ، آرماتور سراسری میباشد که در تمام طول تیر قرار داده می شود . حال سطح مقطع این آرماتور سراسری را از مقدار سطح مقطع آرماتور ایستگاههای نشان داده شده روی تیرها کم می کنیم. عددی که حاصل میشود سطح مقطع آرماتور تقویتی در ایستگاه مورد نظر است که می توان بر حسب نمره آرماتور  تقویتی مصرفی تعداد آنرا تعیین کرد . در ایستگاههایی که سطح مقطع آرماتور سراسری تیر از عدد ثبت شده در ایستگاههای روی تیر بیشتر است نیاز به تقویتی نیست و همان ارماتور سراسری کفایت می کند . در عمل سه ایستگاه داریم . دو سر تکیه گاه و وسط دهانه . معمولاً رایج است برای سهولت در اجرا در وسط دهانه آرماتور تقویتی نمی گذارند و تقویتی ها را در تکیه گاهها قرار می دهند . برای این کار شاید مجبور شویم سطح مقطع آرماتور سراسری رامقداری بیشترازآرماتورحداقل بگیریم تا در وسط دهانه نیاز به تقویتی نباشد . اما برای تعیین طول تقویتی ها روش اصولی استخراج دیاگرام ممان تک تک تیرها از نرم افزار و تعیین طول تقویتی ها از روی انهاست که جهت وقتگیر بودن در اجرا از روشهای ساده شده و اجرایی دیگری استفاده می شود که برگرفته از همان روشهای اصولی هستند و حجم محاسبات را کاهش داده و کار مهندس محاسب را ساده می کنند. مثل شکلی که در صفحه 266 کتاب بتن مسلح طاحونی فصل پیوستگی و مهاری امده است و یک طرح اجرایی برای تعیین طول تقویتی ها در تکیه گاه و وسط دهانه برای دهانه های میانی و کناری ارائه می دهد .

- اما در روشی دیگر پس از گرفتن خروجی طراحی از Etabs ،طبق آیین نامه مبحث 9 در بند 9-20-3-1-2-3 باید به اندازه 5/1 میزان آرماتور طولی در برنامه در تکیه گاه قرار گیرد ،این مقدار آرماتور طولی را به صورت سر تاسری بندازید. مثلا اگر عدد گوشه ای 20 و عدد وسط 7 همون 7 سانتی متر مربع رو به تعداد آرماتور سرتاسری تبدیل میکنیم و بقیه رو تقویتی میندازیم. برای آ رماتور های تقویتی میبایست به مقدار L/3 از هر طرف دهانه ادامه دهیم . قطع عملی به مقدار ارتفاع موثر مقطع و 12 برابر قطر ارماتوری که قطع میشود، بیشتراز قطع تئوری است.

نحوه تعیین نمره و تعداد و فواصل خاموتها در تیر به کمک خروجی نرم افزار :

معمولا ضوابط خاموت گذاری در ناحیه ویژه در تیرها(2  برابر ارتفاع تیرh) باعث میشود که حداقل مقدار سطح مقطع مورد نیازبرای آرماتور برشی در تیرها از مقدار نتیجه داده شده در نرم افزار بیشتر شده که معمولا از آرماتور 10 و توجه به حد اکثر فواصل الزام شده برای خاموت گذاری در ناحیه ویژه(حداکثر فاصله=h/4) و  ناحیه عادی (حداکثر فاصله=h/2 )در تیر خاموت گذاری انجام میگیرد.

- تیرهایی که بصورت مفصلی مدل شده اند(اتصالات تیر به تیر)نیازی به رعایت ناحیه ویژه درخاموت گذاری نیست زیرا زلزله تاثیری نداشته و نیازی به رعایت ضوابط ویژه نیست و از خاموت گذاری یکنواخت بر مبنای برش حداکثر انتهایی استفاده میکنیم.

- میلگردهای طولی تیر ها و ستون ها و میلگردهای پی از جنس AIII میاشد و میلگرد های عرضی AII  و هر دو آجدار فرض میشود.(معمولا میلگردهای طولی مرغوب تر از عرضی هستند). استفاده از میلگرد های AIII برای میلگرد عرضی به جهت سختی زیاد آن در نواحی خم میلگرد موجب ترک میگردد. میلگرد های طولی و عرضی دیوار برشی از جنس AII میباشد.

- برای میلگردهای اصلی تیرو و ستون ها پوشش میلگرد تا روی خاموت حداقل 3.5 سانت میباشد در حالیکه برای آرماتورهای اصلی پی این مقدار حداقل 5 سانت میباشد.پی ها با توجه به اینکه با خاک تماس دارند باید پوشش خالص بیشتری نسبت به تیر و ستون ها داشته باشند.

محدودیت های اجرائی سقف تیرچه بلوک

محدودیت های اجرائی سقف تیرچه بلوک

سقف های اجرا شده با تیرچه وبلوک ، دارای محدودیت های اجرائی به شرح زیر هستند:

 1) فاصله محور تا محور تیرچه ها نباید از 70 سانتیمتر بیشتر باشد .

2) بتن پوششی قسمت بالائی تیر ( بتن روی بلوک ) نباید از 5 سانتیمتر ، یا 12/1 فاصله محور به محور تیرچه ها کمتر باشد .

3) عرض تیرچه ها نباید از 10 سانتیمتر کوچکتر باشد و همچنین نباید از 3.5/1 برابر ضخامت کل سقف کمتر باشد .

4) حداقل فاصله دو بلوک دو طرف یک تیرچه ، پس از نصب نباید کمتر از 6.5 سانتیمتر باشد.

5) ضخامت سقف برای تیرهای با تکیه گاه ساده نباید از 20/1 دهانه کمتر باشد . در مورد تیرهای یکسره ( تکیه گاه های گیردار ) نسبت ضخامت به دهانه ، به 26/1 کاهش می یابد . در سقف هایی که مسئله خیز مطرح نباشد ، این مقدار تا 35/1 دهانه نیز کاهش می یابد .

6) حداکثر دهانه مورد پوشش سقف ( در جهت طول تیرچه پیش ساخته خرپایی ) یا تیرچه های منفرد ، نباید از 8 متر بیشتر شود برای اطمینان بیشتر ، دهانه مورد پوشش ، بیشتر از 7 متر نباشد و در صورت وجود سربارهای زیاد ، و یا دهانه بیش از 7 متر ، از تیرچه مضاعف استفاده شود.

تعیین مرکز جرم و مرکز سختی سازه به روش دستی

برای تعین مرکز جرم بروش دستی میبایست پس از بارگذاری و تعیین بار های مرده و زنده طبق آیین نامه وزن کف طبقات را با ترکیب بار 20% بار زنده + تمام بار مرده بدست بیاورید(البته طبق جدول 7-1 مبحث 6 این درصد برای مراکز تجاری و پر ازدهام 40% بار زنده تعریف شده است) وسپس در جرم کل هر کف ، مرکز جرم در هر تراز را با حساب این وزن+جرم دیوارهای داخلی و خارجی تعیین نمایید.که از مقایسه مرکز جرم میان طبقات و بام (که شاید اندک تفاوتی با هم داشته باشند) نهایتا مختصات مرکز جرم سازه را بدست آورید. البته Etabs نیز قادر است نا پس از تنظیم ترکیبات بار مورد نظر در منوی Define/Mass Source پس از تحلیل سازه از روی خروجی آنالیز که درمنوی Display/Set Output Table Mode…/Building Output در خروجی نتایج آنالیز مختصات مرکز جرم سازه مورد نظر را تعیین نمایید.

تعیین مرکز سختی:

سختی هر قاب خمشی با تعداد ستون های آن نسبت مستقیم دارد و قاب دارای دیوار برشی نیز سهم بسیاری در تحمل بار جنبی در همان راستای دیوار برشی خواهد داشت.

اما جهت تعیین سختی قابها  به شکل جداگانه و دقیق تر،قاب ها هریک بطور جداگانه در نرم افزار تحلیل  می شود و با اعمال بار متمرکز مثلا 100 تن به بالا ترین نقطه قاب(به هرکجا میتوان بار متمرکز را وارد نمود بشرطی که جابجایی همان نقطه خوانده شود)و با آنالیز قاب تغییر مکان آن نقطه را بدست می آوریم.سختی قاب عبارتست از:

U- جابجایی نقطه اعمال بار  K=P/U   

چنانچه فاصله میان مرکز سختی و مرکز جرم در هر تراز از 5% بزرگترین طول در آن ترازبیشتر باشد طبق آیین نامه میبایست لنگر ناشی از این برون محوریت را در نیرویی که بطور مجزا از بار جانبی به هر قاب وارد می آید رادرنظر گرفت که با توجه به این مقدار لنگر برون محوریت مربوط به نیروی جانبی را برای هر قاب توزیع میکنیم.همچنین لنگر پیچشی ناشی از برون محوریت در هر تراز به مرکز جرم در آن تراز اعمال خواهد شد. .

برای تعیین مرکز سختی از طریق نرم افزار می توانید پس از آنالیز سازه در نرم افزار Etabs از طریق Display>show tables>… در جدول نمایش داده شده center mass rigidity- Cm مرکز جرم و Cr مرکز سختی سازه را نشان میدهد.برای مشاهده سهم هر قاب از نیروی جانبی  درEtabs میتوانید با انتخاب ستون های هر قاب و اجرای دستور Section Cut مقادیر برش جانبی توزیع شده در هر طبق را مشاهده نمایید.

نحوه تعیین وزن تقریبی فولاد مصرفی در انواع سازه ها

نحوه تعیین وزن تقریبی فولاد مصرفی در انواع سازه ها

الف – نوع کاربری سازه، در کل هر چه کاربری سازه به سمت ازدحام جمعیت بیشتر در ساختمان می رود وزن اسکلت افزایش می یابد. مثلاً وزن اسکلت یک ساختمان آموزشی از یک ساختمان مسکونی بیشتر خواهد بود. ضمناً در مورد ساختمان های خاص به مراتب این وزن افزایش می یابد. ب – ارتفاع طبقات، معمولاً با افزایش ارتفاع طبقات در ساختمان وزن اسکلت افزایش می یابد این مساله به دلیل لاغری بیشتر ستون ها و احتیاج به طراحی دست بالاتر آنها می باشد. البته دلایل بسیار دیگری نیز وجود دارد که توضیح آن در اینجا مقدور نمی باشد. ج – محل قرار گیری سازه (از لحاظ مخاطرات لرزه ای، طوفانها، بارش برف و ...)، به صورت یک اصول کلی می توان گفت که نواحی در معرض خطر زمین لرزه بیشتر، طوفانهای سهمگین تر و بار سنگین تر برف(برای ساختمان های باسقف سبک) ساختمان های آن دارای فولاد بیشتری خواهند بود. البته ملاحظات مهندسی زلزله نیز در این مورد دخیل خواهد بود. د – فاصله دهانه های ستون ها از هم، یکی از معضلات مورد بحث بین مهندسان عمران و معمار این است که در برخی مواقع مهندسان معمار در نظر دارند این فاصله محور به محور ستون ها افزایش یابد تا فضای معماری بهتری را فراهم آورد. این قضیه قابل کتمان نیست ولی نباید فراموش نمود که با این کار وزن اسکلت ساختمان بسیار افزایش خواهد یافت و اگر کارفرما شرایط مالی آن را داشته باشد مشکل به نظر نمی آید. ه – سیستم های باربری ثقلی و جانبی، برای سیستم های باربری ثقلی که که مهمترین آن سقف می باشد، می توان انواع سقف ها را مورد استفاده قرار داد. این سقف ها نظیر طاق-ضربی(تقریباً منسوخ شده)، تیرچه بلوک یا هر نوع دال بتنی یک طرفه، سقف دال بتنی دو طرفه و سقف کامپوزیت یا مرکب، پیش تنیده و غیره می باشند. معمولاً انتخاب نوع سقف بستگی به این عوامل دارد، توانایی مالی کارفرما، حساسیت سازه، فاصله دهانه های ستونها و کاربری سازه. معمولاً سیستم سقف های بهتر گرانتر تمام می شوند، مثلاً سقف کاپوزیت با تیرچه های فرعی بسیار گرانتر از سقف تیرچه بلوک تمام خواهد شد. در مورد سیستم های باربری جانبی نیز می توان گفت انتخاب آن در وهله اول بستگی به نقشه معماری ساختمان دارد. یعنی مهندس معمار باید در محل های مناسبی دیوار هایی را تعبیه کرده باشد که بتوان مثلاً از بادبند یا دیوار برشی بهره برد. مورد بعدی کنترل تغییر مکان های جانبی سازه و ارضای نسبت تنش های قابل قبول می باشد. البته دلایل بسیار دیگری نیز وجود دارد که بعداً بحث خواهد شد. و – آیین نامه های معتبر قابل استفاده در آن زمان، معملاً آیین نامه ها در هر ویرایش جدید ساختمان ها را روبه سنگینی بیشتر اسکلت می برند. یعنی مثلاً ساختمان هایی که با آیین نامه طراحی لرزه ای ویرایش سوم طرح می شوند از ساختمان هایی که با ویرایش دوم یا اول این آیین نامه طرح شوند، از لحاظ وزن اسکلت سازه تفاوت بسزایی دارند. در نهایت می توان به عنوان یک اصول تقریبی و کلی از وزن های تقریبی زیر بهره برد. 1 - اسکلت فولادی: الف - وزن آهن آلات مصرفی در سازه های با اسکلت فولادی با مهاربندی هم مرکز بدون وزن آرماتور سقف 45 -70 کیلوگرم بر مترمربع ب - وزن آهن آلات مصرفی در سازه های با اسکلت فولادی با مهاربندی غیر هم مرکز بدون وزن آرماتور سقف 50 -75 کیلوگرم بر مترمربع ج - وزن آهن آلات مصرفی در سازه فولادی با قاب خمشی متوسط و معمولی بدون وزن آرماتور سقف 65 -105 کیلوگرم بر مترمربع د - وزن آهن آلات مصرفی در سازه فولادی با قاب خمشی ویژه و معمولی بدون وزن آرماتور سقف 70 -115 کیلوگرم بر مترمربع ه – در سازه های دارای سیستم دو گانه نمی توان مقدار تقریبی را تعیین نمود چون معمولاً این سیستم ها برای ساختمان های بلند مرتبه تر و دارای کاربری های اخص انتخاب می شوند ولی به طور تقریبی بین 70-120 کیلوگرم بر متر مربع ۲ - اسکلت بتنی: الف - وزن آهن آلات مصرفی در سازه بتنی با قاب خمشی+ دیوار برشی بدون وزن آرماتور سقف 35 -60 کیلوگرم بر مترمربع ب - وزن آهن آلات مصرفی در سازه بتنی قاب خمشی متوسط بدون وزن آرماتور سقف 40 -55 کیلوگرم بر مترمربع ج - وزن آهن آلات مصرفی در سازه بتنی قاب خمشی ویژه بدون وزن آرماتور سقف 45 -70 کیلوگرم بر مترمربع ۳ – وزن آرماتور سقف: الف - سقف کامپوزیت:8-12 کیلوگرم بر مترمربع ب - سقف تیرچه بلوک:5-7 کیلوگرم بر مترمربع ج - سقف دال بتنی توپر:10- 16 کیلوگرم بر مترمربع وزن کل اسکلت سازه: Wt=((W1+W2)*A)+W3 W1: وزن متر مربع فولاد مصرفی در اسکلت W2: وزن فولاد مصرفی در فونداسیون W3: وزن فولاد مصرفی در سقف Wt: وزن کل فولاد مصرفی در سازه A : مساحت کل سازه با احتساب مساحت کل ینای ساختمان حتی خرپشته منبع:www.omranportal.com

---

برآورد مقدار مورد نیاز گچ و آجر نما و ماسه بادی

• با هر کیسه گچ 40 کیلویی برای لایه گچ و خاک تقریبا 2.8 متر مربع را میتوان گچ و خاک کرد.
• در مورد سفید کاری در لایه رو با هر کیسه گچ جبل 40 کیلویی حدودا 12 متر مربع را میتوانید سفید کنید.
• بازای هر 5 مترمربع آجر نمای 3 سانتی 1 کارتون آجر ال 20 تایی مورد نیاز است .
• هرکیسه 50 کیلویی ماسه بادی برای 40 مترمربع نمای آجر 3 سانتی کافی است.

برآورد فوری شدت زلزله‌های کشور امکانپذیر شد

برآورد فوری شدت زلزله‌های کشور امکانپذیر شد

ایران از این پس می‌تواند تنها یک دقیقه پس از هر زمین‌لرزه، نقشه‌های لرزش زمین را برای برآورد شدت زلزله و خسارات احتمالی تهیه کند؛ نقشه‌هایی که سازمان زمین‌شناسی آمریکا نیز آن را تأیید می‌کند.

به گزارش خبرنگار علمی خبرگزاری دانشجویان ایران(ایسنا)، دکتر «محمد پورمحمد شاهوار» که تهیه این نقشه‌ها را به عنوان موضوع پایان‌نامه خود در پژوهشگاه بین‌المللی زلزله‌شناسی و مهندسی زلزله پی گرفته است، نخستین ایرانی متخصص در زمینه تهیه نقشه‌های لرزش زمین(Shake Map) است.

وی در گفت‌وگو با خبرنگار علمی ایسنا درباره کاربرد این نقشه‌ها گفت: نقشه‌های لرزش زمین می‌تواند شدت، شتاب و سرعت وقوع زلزله را پس از رخداد تعیین کند تا گروه‌های امداد و نجات بر اساس آن راحت‌تر نیروهای خود را به محل‌های بیشتر آسیب‌دیده اعزام کنند.

این متخصص تهیه نقشه‌های لرزش زمین که دانش‌آموخته رشته ژئوفیزیک- زلزله‌شناسی از پژوهشگاه زلزله‌شناسی و مهندسی زلزله است، طبق راهنمایی‌های دکتر مهدی زارع، معاون این پژوهشگاه که استاد راهنمای وی در پروژه کارشناسی‌ارشد و دکتری بوده است، تهیه نقشه‌های لرزش زمین را آغاز کرده است.

به گفته شاهوار نخستین نقشه لرزش زمین توسط وی برای زلزله کوه‌زرد سمنان تهیه شده است و پس از آن تهیه نقشه برای زلزله‌های دیگر نیز پیش گرفته شده تا جایی که برای زلزله وان ترکیه نیز با این که خارج از مرزهای کشور بوده است، نقشه لرزش زمین دقیقی تهیه کرده است.

وی در این باره توضیح داد: نقشه‌های تهیه شده در پژوهشگاه زلزله‌شناسی و مهندسی زلزله برای زلزله وان تا اندازه‌ای دقیق بود که سازمان زمین‌شناسی امریکا نیز نقشه‌های لرزش زمین‌ خود را با آن تطبیق داد و دکتر وال که خود پایه‌گذار تهیه نقشه‌های این‌چنین است طی ایمیلی به دکتر زارع از ایشان خواسته بود تا کالیبریشن‌های ما در اختیار آنان قرار داده شود تا برای تهیه نقشه لرزش زمین کشورهای زلزله‌خیز منطقه از آنها استفاده کنند.

نقشه‌های تهیه شده در ایران با استفاده از روابطی که متخصصان در پژوهشگاه به دست آورده‌اند تهیه شده است و سازمان زمین‌شناسی امریکا نیز این نقشه‌ها را بر اساس روابط خود تنظیم می‌کند. به همین دلیل است که نتایج مختلفی از آنها حاصل می‌شود.

نقشه لرزش زمین زلزله 20 فروردین کاکی

به گفته وی تهیه این نقشه‌ها در دنیا نیز از سال 1999 آغاز شده و با گذشت زمان کاملتر و کاربردی‌تر شده است.

شاهوار دوره کارشناسی ارشد خود را در سال 1382- سالی که زلزله بم به وقوع پیوست- آغاز کرده است و به گفته وی در آن سال تا آخرین ساعات روز نیز کسی به درستی نمی‌دانست که کدام مناطق خسارت بیشتری دیده‌اند و حتی مؤسسه ژئوفیزیک نیز زلزله را بسیار دورتر از بم تخمین زده بود و همین موضوع باعث شد تا امدادرسانی بسیار دیر انجام شود.

وی افزود: در زلزله سراوان نیز بسیاری به دلیل احساس زلزله در دبی تصور می‌کردند که مرکز زلزله به درستی تخمین زده نشده است و در شدت و بزرگای زلزله اشتباه شده است در حالی که چنین نبود و تهیه نقشه‌های لرزش زمین به رفع این سوءتفاهم کمک کرد.

قرار است از این پس پژوهشگاه زلزله‌شناسی و مهندسی زلزله پس از هر زمین‌لرزه این نقشه‌ها را در وب‌سایت خود قرار دهد تا بر اساس مختصات شهری مشخص شود که کدام مناطق خسارات بیشتری دیده‌اند. نقشه‌های این‌چنین را سازمان زمین‌شناسی امریکا نیز تهیه کرده است اما پایه نقشه‌های این سازمان اطلاعات کم آنها درباره ساختار ایران است.

وی برای تهیه این نقشه‌ها از اطلاعات اولیه بزرگی و مکان زمین‌لرزه استفاده می‌کند تا نقشه‌های پایه‌ای را برای نشان دادن شدت، سرعت و شتاب زلزله در فواصل مختلف نشان دهد.این نقشه‌ها معمولا یک دقیقه پس از زمین‌لرزه آماده هستند و با تکمیل شدن داده‌های شتاب‌نگاری و لحاظ کردن مشاهدات مردم، کامل‌تر می‌شود. البته در این نقشه‌ها باید سازه‌های منطقه نیز لحاظ شود که قاعدتاً شدت خرابی در مناطق روستایی بیش از مناطق شهری است.

شاهوار درباره اینکه این نقشه‌ها در نهایت قرار است چه کمکی به مدیریت زلزله پس از وقوع آن کنند، تصریح کرد: مهمترین هدف تهیه این نقشه‌ها این است که سازمان‌های امداد و نجات مانند هلال احمر بتوانند بر اساس آنها تصمیم بگیرند که نیروهای خود را چگونه به مناطق زلزله‌زده گسیل کنند.

وی چندین نقشه همزمان را با کاربردهای مختلف برای رسانه‌ها و متخصصان تهیه می‌کند که همگی آنها در نهایت شدت، سرعت و شتاب زلزله را نشان می‌دهند.

شاهوار ادامه داد: قرار است اطلاعات این نقشه‌ها را روی FTP سرور پژوهشگاه بفرستیم تا سازمان هلال احمر نیز با بتواند با یک لینک مستقیم نقشه‌ها را دریافت و از اطلاعات آنها استفاده کند. پروژه‌ای نیز برای بیشتر کردن این همکاری از دو سال پیش آغاز شده اما تا کنون به نتیجه ای نرسیده است.

نقشه‌های تهیه شده توسط وی اگر به اطلاعات دقیق‌تری مانند بافت زمین و یا نوع ساخت‌وسازهای منطقه نیز مجهز شود با احتمال زیاد تخمین می‌زند که کدام مناطق خسارات شدیدتر و کدام مناطق تلفات بیشتری داشته‌اند.

شاهوار و همکاران او در حال تهیه نرم‌افزاری هستند که بتواند به صورت اتوماتیک نقشه‌های لرزش زمین را تهیه کند تا تهیه آن‌ها به یک فرد و زمان مشخص محدود نشود. این برنامه مراحل آزمایش خود را نیز گذرانده است و در صورت تأمین مالی برای برخی سخت‌افزارهای مرد نیاز در پژوهشگاه زلزله‌شناسی و مهندسی زلزله راه‌اندازی خواهد شد.

انتهای پیام
کد خبرنگار: 71458

بدست اوردن نیروها

بدست اوردن نیروها

برای مشاهده نیروهایی که برای طراحی و کنترل برش پانچینگ بکار برده می شوند می توانید به منوی Display - Show Tables رفته سپس در برگه باز شده گزینه Punching Shear Data را علامت دار می نمائیم .

مورد دیگر که راحتتر می باشد می توانیم با راست کلیک کردن بر روی گره عضو ستون نتایج مربوط به کنترل برش منگنه ای مختص به همان محیط بحرانی را مشاهده فرمائید .

بخشنامه نما سازی

بخشنامه نما سازی 
این دستورالعمل در دو بخش مشتمل بر الزامات، چک لیست راهنمای طراحی نما و پیوست های مربوطه (توصیه ها و تعاریف) به شرح ذیل تدوین گردیده و کلیه ساختمان ها با مساحت زیربنای 2500 مترمربع و بیشتر در شمول آن قرار می گیرند.
الف- الزامات
1- نحوه طراحی 
1-1- طراحی سطوح اصلی و جانبی
1-2- طراحی نمای خرپشته در هماهنگی با نمای ساختمان
1-3- طراحی و تاکید بر فضای ورودی ساختمان متناسب با سایر اجزاء نما
1-4- مجزا نمودن فضای ورودی سواره و پیاده در زمان طراحی
1-5- پوشش درز انقطاع ساختمان از هر دو طرف با استفاده از مصالح به کار رفته در نما
1-6- عدم استفاده از نماهای شیشه ای پیوسته در ساختمان های مسکونی
1-7- طراحی اتصال مصالح به سازه ساختمان (جزئیات اجرایی)
1-8- مکانیابی الحاقات مانند کانال ها و لوله های تاسیساتی، کولر و نظایر آن در بخش های غیر قابل رویت از معبر عمومی و در صورت عدم امکان ارائه طرح پوشش آن ها هماهنگ با نمای ساختمان
1-9- طراحی آبچکان، قرنیز بام و کف پنجره ها در جلوگیری از لغزش آب باران بر روی سطح نما
1-10- طراحی ناودان و سایر کانال های تخلیه آب باران در داخل ساختمان
1-11- طراحی محل نصب هرگونه تابلو، تبلیغ و آگهی بر سطح خارجی نمای ساختمان های غیرمسکونی منطبق بر مواد مبحث بیستم مقررات ملی ساختمان
1-12- رعایت تراز کف خیابان در زمان طراحی ورودی های ساختمان (اعم از سواره و پیاده)
1-13- عدم توسعه دسترسی سواره و پیاده به خارج از حریم ملک (بالابر معلول، پله، رامپ و ...)
1-14- تامین فاصله ایمنی حداقل 2 متر بین نمای ساختمان تا پیاده رو و خط محدوده زمین در ساختمان های غیر مسکونی نما شیشه ای
1-15- استفاده از شیشه ایمن و غیر ریزنده در کلیه سطوح شیشه ای مجاور فضای باز و معبر که دارای عرض 0/9 متر و مساحت بیش از 1/50 متر می باشند.
2- نقشه ها و مدارک مورد نیاز نما جهت صدور پروانه ساختمان 
2-1- جانمایی طرح پیشنهادی در محیط زمینه و نمایش و نحوه تطبیق با عناصر همجوار حداقل دو پلاک از هر طرف ملک (مقیاس 1/200) به همراه تصاویری از بناهای همجوار
2-2- نقشه های نمای پیشنهادی با جزئیات کامل شامل ابعاد بازشوها، ورودی، رنگ، مصالح و ... (مقیاس 1/50)
2-3- نقشه های نمای تمام جبهه های اصلی ساختمان به همراه سایر نقشه های معماری فاز یک ساختمان (مقیاس 1/100)
2-4- جزئیات اتصالات نما به اسکلت ساختمان به مقیاس 1/20 (شامل نقشه سازه نگهدارنده نما)
2-5- برش (عمودی و افقی) از نحوه تعبیه پنجره ها در دیوار به مقیاس 1/10
2-6- تکمیل و تایید چک لیست های طراحی (مطابق بند ب دستورالعمل) توسط مهندس معمار به منظور درج در سوابق پلاک ثبتی
2-7- درج مشخصات کامل مصالح (رنگ، جنس، ضخامت،* ابعاد) در جدول اطلاعات نقشه های نما
3- ساز و کارهای اجرایی 
3-1- صدور گواهی پایان کار ساختمان منوط به انطباق مراحل اجرای ساختمان با نقشه ای مصوب (اعم از پلان،* نما، حجم کلی و سایر جزئیات نما) خواهد بود.
3-2- کلیه مناطق نتایج اقدامات انجام شده نسبت به این دستورالعمل را در هر سه (3) ماه یکبار به اداره کل معماری و ساختمان حوزه معاونت شهرسازی و معماری ثاعلام تا در صورت لزوم نسبت به بازنگری مجدد دستورالعمل اقدام گردد.
3-3- بررسی طراحی نمای ساختمان های 12 طبقه و بیشتر و یا با زیر بنای 20000 مترمربع و بیشتر به عهده شورای معماری حوزه معاونت شهرسازی و معماری خواهد بود.
ب- چک لیست های راهنمای طراحی و اجرای نما
1- آیا نمای جبهه های اصلی و جانبی ساختمان طراحی گردیده است؟ 
- بله
- خیر
2- طراحی نمای خرپشته در هماهنگی با نمای ساختمان طراحی شده؟
- بله
- خیر
3- ورودی ساختمان در طراحی مورد تاکید قرار گرفته؟
- بله
- خیر
4- فضای ورودی سواره و پیاده تفکیک گردیده؟
- بله
- خیر
5- درز انقطاع ساختمان در هماهنگی با نما پوشش دارد؟
- بله
- خیر
6- آیا به عدم استفاده از نماهای شیشه ای پیوسته در طراحی ساختمان های مسکونی توجه گردیده؟
- بله
- خیر
7- اتصالات مصالح به سطح بدنه ساختمان (جزئیات اجرایی) ارائه گردیده؟
- بله
- خیر
8- مکانیابی الحاقات (مانند کانال ها و لوله های تاسیساتی، کولر و نظایر آن) در بخش های غیر قابل رؤیت ساختمان طراحی گردیده؟
- بله
- خیر
9- طراحی آبچکان،* قرنیز بام و کف پنجره ها به نحوی است که از لغزش آب باران بر روی سطح نما جلوگیری نماید؟
- بله
- خیر
10- طراحی کانال های تخلیه آب باران و ناودان و در داخل ساختمان پیش بینی شده؟
- بله
- خیر
11- طراحی محل نصب هرگونه تابلو، تبلیغ و آگهی بر سطح خارجی نمای ساختمان های غیر مسکونی منطبق بر مواد بیستم مقررات ملی ساختمان می باشد؟
- بله
- خیر
12- آیا در طراحی ورودی های ساختمان (اعم از پیاده و سواره) تراز کف خیابان رعایت گردیده؟
- بله
- خیر
13- دسترسی سواره و پیاده به ساختمان (بالابر معلول، پله و رامپ) در محدوده ملک طراحی گردیده؟
- بله
- خیر
14- آیا فاصله ایمنی حداقل 2 متر بین نمای ساختمان تا پیاده رو و خط محدوده زمین در ساختمان های غیر مسکونی بیش از 4 طبقه دارای نمای شیشه ای رعایت گردیده است؟
- بله
- خیر
15- استفاده از شیشه ایمن و غیر ریزنده در کلیه سطوح شیشه ای مجاور فضای باز و معبر که دارای عرض 0/9 متر و مساحت بیش از 1/50 متر مربع می باشند رعایت شده است؟
- بله
- خیر
پ- توصیه های طراحی
1- ایجاد رواق یا پیش آمدگی سقف طبقه همکف برای ایجاد سایه و جذابیت بصری در سطح نما 
2- تاکید بر فضای ورودی ساختمان ها با استفاده از تمهیداتی متناسب با ساختار اصلی در طراحی پلان، مانند عقب رفتگی با پیش آمدگی، سایبان (در حد حریم ملک) و سایر موارد مشابه به نحوی که خاصیت دعوت کنندگی و جذابیت را القا نماید.
3- ایجاد عقب نشینی ساختمان از بر معبر اصلی (پیشخوان فضایی) در جهت ایجاد فضای شهری مطلوب یا ایجاد فضای سبز، مبلمان شهری، آب نما و مجسمه و نیمکت.
4- در قطعاتی که دارای عرض بیش از حد متعارف در محل می باشند، تقسیم پهنه نما به پهنه های کوچکتر، متناسب با دانه بندی قالب در ساختمان های همجوار، با استفاده از تمهیدات مناسب در طراحی معماری (پلان و نما)
5- به منظور تامین مطلوبیت بصری در بافت های شهری استفاده از جاگلی (فلاورباکس) در لبه بالکنی ها و یا در مجاورت پنجره ها، مشروط بر اتصال ثابت بر سطح نما.
6- استفاده از نور، رنگ و سایه روشن در سطح نما، به نحوی که جذابیت بصری تاکید گردد.
7- استفاده از پوشش گیاهی در سطح بام و نمای ساختمان
8- طراحی فرم سقف ساختمان ها در هماهنگی با بناهای همجوار، به نحوی که تکمیل کننده فرم سقف همجواری ه و زمینه موجود باشد.
9- ایجاد هماهنگی در خط آسمان (خط بام، خط پیشانی ساختمان، پیش آمدگی در و پنجره) با همجواری ها
10- انطباق طراحی سقف با اقلیم خرد محله (نزولات جوی/تابش آفتاب)
11- استفاده از ریتم و الگوی مشخص در ابعاد و فرم بازشوها (در و پنجره ها)، لبه بالکنی ها و دست اندازها با توجه به الگوی به کارگرفته در نمای ساختمان های مجاور
12- ایجاد در جداره خیابان ها توجه و تاکید بر خط و لبه ساختمان های مجاور
13- طراحی ارتفاع قرنیز در خط پایه ساختمان هماهنگ با شیب زمین و ساختمان های مجاور و نیز انتخاب مصالح مناسب، مقاوم و قابل شستشو
14- آرایش و تزئین دیواره ها و جداره های صاف و یکدست
ت- تعاریف
- نمای ساختمان: بخشی از جداره خارجی ساختمان است که در معرض دید عموم قرار دارد. 
- نمای شیشه ای پیوسته: به نمایی اطلاق می گردد که دارای سطوحی از شیشه باشد بطوریکه در تقسیم آن به سطوح 20 مترمربع و بیشتر، جداکننده ای با مصالح دیگر در بین نباشد.
- اجزاء ساختمان: ورودی ها، پنجره ها، تراس ها و بالکن ها و .... - ارکان اصلی نما: ریتم های افقی (ترکیب لبه های افقی بالای فضاها با طبقات) و ریتم های عمودی (جرزها و ...) و خط آسمان ریتم: تکرار منظم و پیوسته گروه عناصر و اجزای تشکیل دهنده نمای ساختمان

مقاوم سازی ساختمان‌ها

بحث مقاوم سازی ساختمان‌ها به ویژه پس از زمین‌لرزه بم به طور گسترده در کشور مطرح شده است. به گفته رییس مرکز تحقیقات ساختمان و مسکن حدود 70 درصد ساختمانهای پایتخت که در میان گسلهای شمال و جنوب شهر واقعند در برابر زلزله کاملا آسیب‌پذیرند و سایر شهرهای کشور نیز وضع چندان بهتری ندارند. با این حال به نظر می‌رسد که هنوز اقدامی عملی در جهت مقاوم‌سازی ساختمانهای مسکونی کشور صورت نگرفته است. 
دکتر محمود حسینی، رییس پژوهشکده ‌سازه پژوهشگاه بین‌المللی زلزله شناسی و مهندسی زلزله اساسی‌ترین مانع مقاوم‌سازی ساختمانهای موجود را هزینه‌های سنگین آن می‌داند که بخش عمده‌ای از شهروندان از عهده تامین آن برنمی‌آیند. 
دکتر حسینی با اشاره به تهیه دستورالعمل مقاوم‌سازی ساختمانها در پژوهشگاه بین‌المللی زلزله شناسی به سفارش سازمان مدیریت که در سال‌های اخیر در طرح‌های مقاوم سازی ساختمانهای دولتی مورد استفاده قرار گرفته، خاطر نشان کرد: 
"در سال 82 مبلغ 10 میلیارد تومان برای مقاوم سازی ساختمانهای دولتی تخصیص داده شد و در سال جاری نیز دو بودجه 20 میلیارد تومانی برای ساختمان‌های دولتی مهم و ساختمان‌های روستایی اختصاص یافته است که این بودجه جذب شده و استفاده می‌شود ولی بخش خصوصی و عموم مردم که بیشتر ساختمانهای غیرمقاوم کشور را در اختیار دارند به تنهایی قادر به تامین هزینه‌های سنگین طرح‌های مقاوم سازی نیستند و به نظر می‌رسد که دولت باید بخشی از درآمدهای نفتی خود را به این زمینه اختصاص دهد." 
وی افزود: طبق یک برآورد تخمینی برای مقاوم سازی تمامی ساختمانهای ضعیف کشور باید تمام درآمدهای نفتی 5/2 تا سه سال کشور را در این زمینه صرف کرد که با توجه به عملی نبودن آن دولت می‌تواند طی دوره‌ای 10 تا 20 ساله بخشی از درآمدهای سالانه خود را به طرح‌های مقاوم سازی اختصاص دهد تا شاهد تحولی قابل توجه در این بخش باشیم. 
رییس پژوهشکده سازه پژوهشگاه بین‌المللی زلزله‌شناسی و مهندسی زلزله در ادامه در پاسخ به سوالی درباره تغییرات و تحولات مثبت احتمالی در زمینه ایمنی ساخت و سازهای کشور طی یک سال پس از فاجعه بم گفت: همواره پس از وقوع یک زمین‌لرزه بزرگ و تلفات سنگین آن مردم و مسئوولان حساس شده و سعی ‌می‌کنند تا حدی ضوابط ایمنی را بیشتر رعایت کنند ولی بهبود شرایط نامطلوب این بخش مستلزم تغییر عمده در کل نظام ساخت و ساز کشورست. 
وی در عین حال، طرح صدور شناسنامه فنی برای ساختمانها، قطع ارتباط مالی بین مهندسان ناظر و کارفرمایان و پیگرد حقوقی مهندسان محاسب در صورت رعایت نکردن ضوابط آیین نامه را از جمله مواردی دانست که طی یک سال گذشته به طور جدی مورد توجه قرار گرفته و نهایی شدن و تصویب آنها می‌تواند در بهبود وضعیت ساخت و ساز در کشور موثر باشد. 
دکتر حسینی درباره آموزه‌های زلزله بم در زمینه ایمن سازی ساختمانها و ارتقاء آیین‌نامه‌های موجود به ایسنا گفت: تنها نکته‌ای که درباره آیین‌نامه 2800 بدست آمده مربوط به رفتار سازه‌های فلزی دارای بست افقی بود که بررسی آسیب‌های وارده به چند نمونه از این سازه‌ها که برخلاف پیش‌بینی‌های آیین‌نامه بود حاکی از وجود ضعف کوچکی در این زمینه است که باید اصلاح شود. 
وی در عین حال خاطر نشان کرد: سازه‌های تخریب شده در زلزله بم عمدتا قدیمی و خشت و گلی بوده‌اند که پیش از تدوین آیین‌نامه ساخته شده بودند و در بیشتر ساختمانهای جدید نیز ضوابط آیین‌نامه رعایت نشده است در حالی که معدود سازه‌هایی که براساس آیین‌نامه ساخته شده بودند کاملا سالم مانده‌اند. 
رییس پژوهشکده سازه پژوهشگاه بین‌المللی زلزله شناسی در ادامه با اشاره به اجرای چند طرح تحقیقاتی جدید براساس تجربه زلزله بم در این پژوهشکده اظهار داشت: یکی از این طرح‌ها، ‌پروژه استفاده از «گل مسلح» در سازه‌های خشت و گلی است. با توجه به تمایل سازمان ملل و بویژه یونسکو به حفظ بافتهای سنتی و حداقل حفظ ظاهر آنها در تلاشیم با اجرای طرح‌های مختلف به راهکارهایی برای ایمن‌سازی سازه‌های خشت و گلی در برابر زلزله با حفظ بافت ظاهری آنها دست یابیم. 
وی در پایان تصریح کرد: مراحل طرح ریزی این پروژه‌ها به اتمام رسیده و در حال حاضر در مرحله آزمایشگاهی هستند که در این راستا چندین بنیاد خارجی از کشورهای فرانسه و آمریکا نیز برای همکاری با پژوهشکده ابراز علاقه کرده‌اند

بچینگ پلانت‌ها

بچینگ پلانت‌ها در حقیقت هستهٔ اصلی یک ایستگاه تولید بتن را تشکیل می‌دهند. بچینگ پلانت با استفاده از پمپ‌های تعبیه شده بر روی دستگاه سیمان را سیلو و سنگدانه‌ها را از دپو، با نسبت‌های مشخص به داخل دیگ بتن ریخته و با استفاده از پمپ آب، مقدار معین عبوری از کنتور آب را نیز به داخل دیگ هدایت کرده، در دیگ این مواد با یکدیگر ترکیب شده و از قسمت تخلیه به داخل تراک میکسر ریخته می‌شود.ظرفیت تولیدی بچینگ پلانت‌ها بر اساس حجم دیگ آن بیان می‌گردد.سه مدل متداول، بچینگ پلانت‌های با حجم دیگ ۰٫۵، ۰٫۷۵ و ۱ متر مکعب می‌باشد.

مخزن و کنتور اندازه گیری آب

برای تولید بتن، مخزن آب در کنار بچینگ پلانت قرار می‌گیرد و آب به وسیلهٔ پمپ آب به داخل دیگ بچینگ پلانت هدایت می‌شود.کنتور آب وظیفهٔ اندازه گیری میزان هدایت آب به داخل دیگ را دارد.ظرفیت مخازن هم بر اساس نوع و مقیاس ایستگاه تولیدی بتن متفاوت است، اما به طور تقریبی برای یک کارگاه مشخص حدود ده هزار لیتر آب در یک روز کاری مورد نیاز است.

 تراک میکسرها

میکسرها مخازن نگهداری بتن هستند که بر روی کامیونی تعبیه می‌شوند و با سرعت زاویه‌ای مشخصی حول محور مرکزی خود می‌چرخند. به کامیون و میکسر نصب شده بر آن تراک میکسر (به انگلیسی Concrete Transport Truck) گفته می‌شود. تراک میکسرها در بخش مخصوصی در زیر بچینگ پلانت قرار می‌گیرند و از آنجا بتن از دیگ بتن به داخل کامیون تخلیه می‌شود

طرح اختلاط

از دیدگاه نحوهٔ تولید بتن می‌توان آن‌ها را به طرح اختلاط خشک و طرح اختلاط تر مجزا کرد.

در طرح اختلاط خشک، در ایستگاه تولید، سیمان و سنگدانه‌ها با یکدیگر طی نسبت‌های وزنی مورد نیاز به صورت خشک ترکیب شده، پس از انتقال به مخلوط‌کن به مخلوط خشک، آب اضافه شده و با چرخیدن میکسر، مخلوط بتن آمادهٔ بهره برداری می‌گردد. در کامیون‌های مخلوط‌کن که برای حمل بتن از این نوع ایستگاه‌ها استفاده می‌شود، باید مخزن نگهدارندهٔ آب نیز بر روی آن نصب شده باشد.

در طرح اختلاط تر، دانه‌های سنگی، سیمان و آب در دیگ بتن که در ایستگاه تولید قرار دارد ترکیب شده و بتنی که به کامیون مخلوط‌کن (تراک میکسر) منتقل می‌شود بلافاصله آمادهٔ استفاده‌است. در ایران سیستم طرح اختلاط تر متداول تر از سیستم طرح اختلاط خشک است. در ادامه بخش‌های ایستگاه طرح اختلاط تر، برای تولید بتن معمولی که در اغلب کارگاه‌های بتن سازی رایج است، آورده شده‌است.

[ویرایش] بخش‌های ایستگاه

اجزای یک ایستگاه تولید بتن با طرح اختلاط تر را می‌توان در موارد زیر خلاصه کرد: دپوی سنگدانه‌ها، سیلوی سیمان، بچینگ پلانت (دستگاه پیمانه و توزین کردن سیمان)، مخزن و کنتور اندازه گیری آب.

[ویرایش] دپوی سنگدانه‌ها

از نظر اصطلاح معمول در کارگاه‌ها، سنگدانه‌های مورد اشتفاده در تولید بتن به سه گروه ماسه، شن نخودی و شن بادامی طبقه بندی می‌شوند. در ایستگاه تولید بتن هر یک از این مصالح باید کاملا جدا از یکدیگر ذخیره گردند. در هنگام ساخت بتن، اختلاط سنگدانه‌ها با نسبت دقیق و مشخصی صورت می‌گیرد. در مناطق سردسیر سنگدانه‌ها را در سیلوی ویژه‌ای نگهداری می‌کنند تا از سرد شدن مصالح و یخ‌زدگی آنها جلوگیری شود. اما به طور معمول سنگدانه‌ها به صورت دپو شده و در کنارهٔ ایستگاه انباشته می‌گردند. برای جدا نمودن سنگدانه‌های مختلف از دیوار حایل استفاده می‌شود. این دیوارهای حایل در قسمت پشت بچینگ پلانت به صورت شعاعی احداث می‌شوند تا بتوانند حداقل سه ناحیهٔ جداگانه برای دپوی ماسه، شن نخودی و شن بادامی فراهم کنند. مقادیر شن و ماسه مورد نیاز با استفاده از دراگ لاین به سمت سامانه پیمانه کن منتقل می‌شود. دراگلاین جرثقیل ثابتی است که بر روی دستگاه بچینگ پلانت نصب شده و با استفاده از دکل خود تا شعاع قابل توجهی توانایی حمل مصالح به بچینگ پلانت را دارد. شعاع دسترسی در دراگلاین‌هایی که بر روی بچینگ پلانت‌های متداول در ایران نصب می‌شوند حدود ۱۶ متر است.

[ویرایش] سیلوی سیمان

برای نگهداری سیمان مورد استفاده در ساخت بتن مورد استفاده قرار می‌گیرد. به شکل استوانه‌های نسبتا بلندی هستند که بر روی پایه‌هایی بتنی نصب می‌شوند. ظرفیت سیلوهای متداول سیمان در ایران ۳۰۰ تن می‌باشد. تعداد سیلوهای موجود در ایستگاه تولید بتن به میزان تولید بتن در آن کارگاه بستگی دارد.

مشخصات فنی ایستگاه مرکزی
 

1-میکسر دستگاه سیستم TWIN SHAFT بظرفیت بارگیری 3 متر مکعب و خروجی 2 متر مکعب در هر بچ میباشد ، سیستم محرکه آن دو دستگاه گیربکس ویژه و دو دستگاه موتور 37 کیلووات است ، دستگاه دارای پاورپک هیدرولیکی با پمپ دستی میباشد ، دیگ دارای میکروسوئیچ های ایمنی جهت کلیه قسمت ها میباشد پوشش داحل دیگ از ورق ضد سایش میباشد بازوهای همزن از جنس چدن راکتیل نشکن است .

2-بارگیری مصالح روی 4 دستگاه سیلوی مصالح انجام می پذیرد این سیلوها هر یک به تنهائی 35 متر مکعب میباشند در یچه های بادی با امکان تنظیم مقدار خروجی آن و ویبراتور جهت باکت های ماسه از تجهیزات این سیستم میباشد .ترازوی مصالح تک لودسل به تسمه انتقال و مجهز به الکتروموتور 5/7 کیلووات از تجهیزات این سیستم میباشد .

3-تسمه انتقال مواد به سمت میکسر بطول 25 متر و عرض 80 سانتیمتر میباشد که با زاویه 20 درجه کار میکند ، پایه ها و تجهیزات مربوطه از آهن آلات مناسب ساخته شده است .

4- مخزن ذخیره روی دیگ  میکسر به ظرفیت 4 تن مصالح ساخته شده است این مخزن دارای درب

هیدرولیکی میباشد و از پاوریونیت مجزا برخوردار است پاورپک آن دارای پمپ دستی برای مواد اضطراری میباشد.

5-پمپ آب دستگاه دارای 2 دستگاه پمپ آب مدل 315-50پمپیران میباشد که در زمان اضطراری قادر است

بصورت تکی به دستگاه سرویس دهد.

6- کنتور آب  با سنسور اوپتیک ساخت آلمان بظرفیت 230متر مکعب در ساعت با قابلیت برنامه ریزی میباشد .

7- ترازوی سیمان مجهز به دریچه پنوماتیک و جک ویبراتور جهت توزین تا 1200 کیلوگرم سیمان میباشد  .

8-دو دستگاه مارپیچ های سیمان به قطر 250 میلی متر و الکتروموتور و گیربکس 20 اسب با دستگاه عرضه میگردد .

9- افزودنی مایع دستگاه توزین و بارگیری و تزریق جهت 2 نوع مایع جزوه متعقات دستگاه میباشد .

10- اتاق  کنترل :کانکس ایزوله شده و با پنجره و درب دارای 2 قسمت با درب وسط

و 2 عدد کولر اتاق کنترل میباشد .

الــف )) قسمت کنترل :شامل تابلوی پیانوئی با تمامی قطعات اروپائی PLC – مونیتورLCD با سیستم

 TOUCH – کیبرد صنعتی فرمان با نقش شماتیک کارکرد دستگاه و کلیه پیلوت های مربوطه –پرینتر-

کامپیوتر باقابلیت حفظ برنامه های تولید– قابلیت برنامه ریزی جهت1000برنامه – نشاندهنده های مطلق

دیجیتال جهت مصالح– سیمان– آب– افزودنی بصورت مجزا((این مسئله قابلیت کارکرد دستگاه رادرزمان

مشکل در PC  تضمین می نماید )) . سیستم انتقال زمال Coding‌جهت سیلوهای مصالح و صرفه جوئی

در سیم کشی مجهز به تابلوی مجزا .

ب))اتاق دوم بمنظور محل استراحت اپراتور ویا دفتر تولید قابل استفاده است که باپارتیشن ودرب ازاتاق

کنترل جدا میگردد

، 60 – 70 ، 100 متر مکعبی در ساعت  : این بچینگ پلانت ها دارای دیگ همزن بتن با سیستم تغذیه مصالح ستاره ای ( دراگلاین ) STAR : 1- MIXER : دیگ همزن بتن و گیربکس ساخت کمپانی SEW یا SIEMENS آلمان یا KSB انگلستان یا ROSSI ایتالیا 2- SKIP : باکت حمل مصالح با الکتروموتور ترمزدار SIEMENS یاSEW آلمان مجهز به سیستم نگهدارندهTele mecanique فرانسه یا COMPY ایتالیا 3- AGGREGATE( WEIGHING )، CEMENT: باسکول مصالح و سیمان با سیستم دیجیتالی مجهز به سنسور وزنLOAD CELL ساخت کمپانی ITL ایتالیا و INDICATOR CAMOS قابل تنظیم و انتخاب جهت برداشت مصالح و سیمان از 4 دانه بندی و تیپ مختلف دارای هاپر مخصوص ذخیره سیمان شامل ورودی و خروجی سیمان مجهز به سیستم پنوماتیک با شیر برقی 5- SCRAPER : اتاق دراگلاین(شن کش) شامل دکل شن کش و وینچ محرک بیلچه طرح لیبهر با الکتروموتور و گیربکس ساخت SEW آلمان محدوده عملکرد بیلچه دراگلاین جهت دپوی شن و ماسه تا شعاع 20 متری و کنترل چرخش 180 درجه ای مزایای دستگاه دراگلاین برقی ( قدرت و سرعت بالای دپوی مصالح ، کنترل آسان ، آلودگی صوتی تا حد 85% پایین تر نسبت به سیستم مکانیکی ، استهلاک تاحد 70% کمتر از سیستم وینچ مکانیکی ، عدم نیاز به کار مداوم لودر جهت انبار مصالح ) 6- CEMENT SCREW : اسکروی انتقال سیمان مجهز به یاتاقان وسط با گیربکس طرح VEM آلمان 7- تابلو فرمان دو دستگاه مجزا ، دیواری ( قدرت ) و پیانویی ( فرمان ) با کنتاکتور و رله بی متال و فیوز های اتوماتیک ساخت کمپانی SIEMENS آلمان مجهز به کنترل فاز و کلید اصلی تابلو با سیستم اتوماتیک اینترلاک ساخت کمپانی مشهور مولر آلمان ، تابلو پیانویی با طراحی زیبا و منحصر به فرد دارای پلاک آلومینیومی طراحی شده با نوشته های فارسی یا انگلیسی مجهز به جدیدترین تکنولوژی PLC ساخت SIEMENS آلمان با قابلیت برنامه پذیری و با قابلیت کارکرد در 4 حالت مجزا : 1- MANUAL ( دستی ) 2- نیمه اتوماتیک 3- 3/4 AUTOM 4- FULL AUTOM ( فول اتوماتیک ) درحالت فول اتوماتیک اپراتور فقط عهده دارتنظیم و استارت دستگاه بوده و تا خاتمه میکس و تخلیه بتن بصورت اتوماتیک انجام می شود 8- WATER : کنتور آب با سیستم دیجیتال اتوماتیک قابل تنظیم جهت برداشت آب به واحد دهم لیتر و پمپ آب با الکتروموتور اروپایی 9- VIBRATION : ویبراتور ماسه طرح BOSCH آلمان و کمپرسور باد مجهز به کلید قطع و وصل اتوماتیک . 10- دیوار دپوی مصالح دارای 4 دریچه بارگیری و مجهز به سیستم پنوماتیک جهت استفاده از 4 دانه بندی مختلف مجهز به شیر برقی ساخت کمپانی CAMOZZI ایتالیا و سیستم واحد مراقبت پنوماتیک 2 کاره ( رطوبت گیر وروغن زن ) ساخت ایتالیا . 12- مجهز به کابین فرمان اپراتور با دید کاملاً مسلط دارای دیوارهای عایق و روکش MDF ، فضای مناسب جهت کنترل یا نظارت اپراتور به سیستم کارکرد و کنترل اسان دستگاه از طریق تابلو فرمان . 14- مجهز به زنگ اخبار اعلام پایان ، جدیدترین سیستم هوشمند هشدار دهنده ، نمایشگر میکسر و نمایشگر های دیجیتالی باسکول سیمان و مصالح و کنتور آب و نمایشگر بچ شمار دستگاه دیجیتالی با حافظه ماندگار در هنگام قطع برق (برای اولین بار در ایران) جهت جلوگیری از صدمات به دستگاه ، دیگ بتن و کنترل بار داخل دیگ بتن و سنسور القایی درب دیگ جهت ایمنی و حفظ سلامت اپراتور دستگاه و کنترل کیفیت و کمیت بتن بتن تولید شده توسط دستگاه فوق با اسلامپ دلخواه و مورد تایید آزمایشگاه بتن میباشد که قابلیت حمل با دامپر ، تراک میکسر ، و تاور کرین توسط باکت ( هاپر ) را دارا می باشد . اول کیــــفیــــت ............. دوم کمیت خودتان مقایسه کنید ؟ لطفا جهت کسب اطلاعات بیشتر و دریافت کاتولوگ با شماره های زیر تماس حاصل فرمائید.

مدل های مختلف     

1) مدل BTA : با ظرفیت 30 متر مکعب بتن تر و 60 متر مکعب بتن خشک در ساعت

2) مدل BTB : با ظرفیت 60 متر مکعب بتن خشک در ساعت

3) مدل BTC : با ظرفیت 50 متر مکعب بتن تر در ساعت

4) مدل BTD : با ظرفیت 80 متر مکعب بتن خشک در ساعت

5) مدل BTE : با ظرفیت 100 متر مکعب بتن خشک در ساعت

6) مدل BTF : با ظرفیت 100 متر مکعب خشک در ساعت

7) مدل BTG : با ظرفیت 50 متر مکعب بتن تر در ساعت

8) مدل BTH : با ظرفیت 15 متر مکعب بتن تر در ساعت (مینی بچینگ)

9) مدل BTI : با ظرفیت 30 متر مکعب بتن خشک در ساعت (مینی بچینگ)

10) مدل BTJ : با ظرفیت 90 متر مکعب بتن تر در ساعت

11) مدل BTK : با ظرفیت 100 متر مکعب بتن خشک در ساعت

12) مدل BTL : با ظرفیت 30 متر مکعب بتن خشک در ساعت (مینی بچینگ)

13) مدل BTM : با ظرفیت 30 متر مکعب بتن تر و 80 متر مکعب بتن خشک در ساعت

14) مدل BTN : با ظرفیت 100 متر مکعب بتن خشک در ساعت

15) مدل BTO : با ظرفیت 30 متر مکعب بتن تر و 100 متر مکعب بتن خشک در ساعت

16) مدل BTP : با ظرفیت 50 متر مکعب بتن تر در ساعت

17) مدل BTQ : با ظرفیت 100 متر مکعب بتن تر در ساعت

بچینگ در ظرفیتهای مختلف تر و خشک (فیدری) در 2 تیپ مجزا با میکسر های معمولی به صورت درام میکس و میکسر TWIN SHAFT
لیست بچینگ پلانت های بتن تر و خشک
1- بچینگ پلانت با ظرفیت 15 متر مکعب بتن تر در ساعت
2- بچینگ پلانت با ظرفیت 40 متر مکعب بتن تر و 65 متر مکعب بتن خشک در ساعت
3- بچینگ پلانت با ظرفیت 40 متر مکعب بتن تر و 80 متر مکعب بتن خشک در ساعت
4- بچینگ پلانت با ظرفیت 40 متر مکعب بتن تر و 120 متر مکعب بتن خشک در ساعت
5- بچینگ پلانت با ظرفیت 50 متر مکعب بتن تر در ساعت (3 فیدر – 3 دریچه)
6- بچینگ پلانت با ظرفیت 50 متر مکعب بتن تر و 80 متر مکعب بتن خشک در ساعت
7- بچینگ پلانت با ظرفیت 50 متر مکعب بتن تر و 120 متر مکعب بتن خشک در ساعت
8- بچینگ پلانت با ظرفیت 50 متر مکعب بتن تر در ساعت (4 خانه – 8 دریچه)
9- بچینگ پلانت با ظرفیت 75 متر مکعب بتن تر در ساعت
10- بچینگ پلانت با ظرفیت 95 متر مکعب بتن تر در ساعت
لیست بچینگ پلانت های بتن خشک
11- مینی بچینگ پلانت با ظرفیت 30 متر مکعب بتن خشک در ساعت
12- بچینگ پلانت با ظرفیت 60 متر مکعب بتن خشک در ساعت
13- بچینگ پلانت با ظرفیت 80 متر مکعب بتن خشک در ساعت
14- بچینگ پلانت با ظرفیت 120 متر مکعب بتن خشک در ساعت
15- بچینگ پلانت با ظرفیت 140 متر مکعب بتن خشک در ساعت
16- بچینگ پلانت با ظرفیت 140 متر مکعب بتن خشک در ساعت (حجم هاپر توزین 15 متر مکعب)

انواع بتونیر

بتونیرهای 300 لیتری

این دستگاه در انواع برقی، بنزینی و دیزل (بسته به شرایط کارکرد و امکان دسترسی به برق) و با بازده 250 لیتر بتن آماده در هر میکس عرضه می گردند. بار گیری دیگ به صورت دستی انجام می پذیرد و جابجایی دستگاه بر روی دو چرخ و توسط مالبند انجام می شود. اجزاء مختلف دستگاه طبق نظر کارشناسان فنی کارخانه، تطابق با سلیقه مشتری، بسته به شرایط کارکرد دستگاه و نوع بتن خروجی، از مرغوب ترین مواد اولیه داخلی و خارجی انتخاب می گردند گارانتی دستگاه 6 ماه و شامل 5 سال خدمات پس از فروش می باشد

بتونیرهای 500 لیتری

این دستگاه در انواع برقی و دیزل (بسته به شرایط کارکرد و امکان دسترسی به برق) و با بازده 450 لیتر بتن آماده در هر میکس عرضه می گردند. بار گیری دیگ به صورت دستی انجام می پذیرد و جابجایی دستگاه بر روی 4 چرخ و توسط مالبند انجام می شود. باکت هیدرولیکی به منظور بارگیری دیگ  بر روی دستگاه تعبیه شده. اجزاء مختلف دستگاه طبق نظر کارشناسان فنی کارخانه، تطابق با سلیقه مشتری بسته به شرایط کارکرد دستگاه و نوع بتن خروجی، از مرغوب ترین مواد اولیه داخلی و خارجی انتخاب می گردند گارانتی دستگاه 6 ماه و شامل 5 سال خدمات پس از فروش می باشد

بتونیرهای 750 لیتری

این دستگاه در انواع برقی و دیزل (بسته به شرایط کارکرد و امکان دسترسی به برق) و با بازده 650 لیتر بتن آماده در هر میکس عرضه می گردند. جابجایی دستگاه بر روی 4 چرخ و توسط مالبند انجام می شود. بار گیری دیگ توسط باکت هیدرولیکی تعبیه شده بر روی دستگاه انجام می گیرد. اجزاء مختلف دستگاه طبق نظر کارشناسان فنی کارخانه، تطابق با سلیقه مشتری، بسته به شرایط کارکرد دستگاه و نوع بتن خروجی، از مرغوب ترین مواد اولیه داخلی و خارجی انتخاب می گردند. گارانتی دستگاه 6 ماه و شامل 5 سال خدمات پس از فروش میباشد.

بتونیرهای 1000 لیتری

این دستگاه در انواع برقی و دیزل (بسته به شرایط کارکرد و امکان دسترسی به برق) و با بازده 900 لیتر بتن آماده در هر میکس عرضه می گردند. جابجایی دستگاه بر روی 4 چرخ و توسط مالبند انجام می شود. بار گیری دیگ توسط باکت هیدرولیکی تعبیه شده بر روی دستگاه انجام می گیرد. اجزاء مختلف دستگاه طبق نظر کارشناسان فنی کارخانه، تطابق با سلیقه مشتری، بسته به شرایط کارکرد دستگاه و نوع بتن خروجی، از مرغوب ترین مواد اولیه داخلی و خارجی انتخاب می گردند. گارانتی دستگاه 6 ماه و شامل 5 سال خدمات پس از فروش می باشد

جدول مشخصات فنی بتونیرها

TM1000

TM750

TM500

TM300

مدل

بنزینی

دیزل

برقی

بنزینی

دیزل

برقی

بنزینی

دیزل

برقی

بنزینی

دیزل

برقی

نوع موتور گرداننده دیگ

1000

750

500

300

سرعت گردش دیگ ( rpm )

13

13

14

15

ظرفیت مفید بارگیری دیگ ( lit )

20+

15+

10+

3 - 5+

قدرت موتور گرداننده (hp)

روی چهار چرخ

روی چهار چرخ

روی چهار چرخ

روی دو چرخ

نحوه انتقال و جابجایی دستگاه

رولیک لاستیکی فشرده

رولیک لاستیکی فشرده

دنده کمر

دنده زیر کمر - دنده کمر

مکانیزم گردش دیگ

باکت هیدرولیکی

باکت هیدرولیکی

باکت هیدرولیکی دستی

دستی

مکانیزم بارگیری مصالح

گردش دو جهته گیربکسی

گردش دو جهته گیربکسی

فرمان گیربکسی

فرمان گیربکسی

مکانیزم تخلیه مصالح

بتن ریزی با دستگاه

بتن ریزی با دستگاه

دستگاه های مخلوط کن (بتونیر):

الف) دستگاه های مخلوط کن ثابت:

1-    بتونیر: معمولاً با ظرفیت 750 – 50 لیتر ساخته می شود و دارای موتور الکتریکی یا گازوئیلی است. بتونیر از یک دیگ مخلوط کن، تیغه و پره های فلزی مخلوط کن ( حلزونی شکل ) اهرم تخلیه و جابجایی ، پمپ آب ، جام پر کننده و قیف تخلیه تشکیل شده است. بتونیر را در موقع کار کردن می توان با جک زدن به صورت ثابت قرار داد

2-    دستگاه بتون ساز مرکزی : این دستگاه ماشین بتون ساز ثابتی است که در مرکز تهیه ی بتون نصب می شود، دستگاه بتون ساز مرکزی به نحوی استقرار می یابد که بتواند از مخازن مختلف، شن وماسه دانه بندی شده را انتخاب کرده برای اختلاط به وسیله ی تسمه نقاله های افقی و بالا برهای کاسه ای عمودی، به دیگ مخلوط کن هدایت کند. این دستگاه تشکیل شده است از : دیگ های مخلوط کن، بارکن که شن و ماسه را به داخل دستگاه  می آورد ، ترازوها و سیستم مخصوص تغذیه ی آب و سیمان و کنترل مرکزی ( دستگاه کنترل امکان تهیه بتون های استاندارد و دانه بندی شده را از طریق سیستم کامپیوتری و برنامه های داده شده فراهم می سازد

. ( شکل 3-6)

ب) دستگاه مخلوط کن متحرک ( تراک میکسرها ):

تراک میکسرها مخازنی هستند که روی کامیون ها ، یدک کش ها و تریلرها نصب می شود . و جابجایی و اختلاط مخلوط بتونی را امکان پذیر می کند. برای انتقال بتون در مسافت های طولانی، معمولاً مصالح خشک را داخل تراک میکسرها می ریزند و در حین حمل به وسیله ی یک منبع و یک پمپ هیدرولیک، آب لازم به داخل میکسر ریخته شده پس از اختلاط مصالح بتون آماده می شود؛ به نحوی که هر گاه ماشین به پای کار می رسد . عمل اختلاط پایان یافته باشد. ( شکل 4-6)

 برای انتقال بتون در فواصل کوتاه به جای مصالح خشک داخل تراک میکسرها را با بتون پر می کند. برای تأخیر در خودگیری بتون در زمان انتقال، تراک، میکسر که تیغه هایی در داخل آن نصب شده به حرکت در می آورند تا بتون را به طور مرتب مخلوط کننند.

بتونیرها قادر هستند در مدت 8 ساعت کار از 20 الی 60 متر مکعب بتون بسازند. ایستگاه های مرکزی بتون می توانند در طول 8 ساعت کار 100 الی 2500 متر مکعب بتون را بسازند و آماده ی بارگیری کنند. حداقل زمان لازم برای اختلاط 1 دقیقه است که این مدت را         می توان 2 تا 3 دقیقه نیز افزایش داد.

نظافت و نگه داری دستگاه های بتون ساز

دستگاه بتون ساز را باید در پایان کار ، کاملاً شسته و تمیز کرد؛ به طوری که چیزی از مخلوط یا تکه بتون داخل دیگ باقی نماند ( تمام پرده ها و تیغه ها و سطوح داخل دیگ باید به دقت شسته و جرم گیری شود.) اگر به سطوح خارجی دستگاه بتون سازی روغن زده شود. آسان تر تمیز می گردد. هیچ گاه نباید قطعات بتون در روی قسمت های مختلف دیگ باقی بماند و سخت شود ( برای توقف های بیش از 5/1 ساعت نیز حتماً باید دیگ شسته شود ) روش صحیح برای تمیز کردن بدین صورت است که ابتدا به اندازه ای نصف حجم مخزن، شن درشت به داخل مخزن می ریزند و 5 دقیقه آن را مخلوط می کنند تا شن درشت در اثر سایش، تکه های بتون را از سطح دیگ جدا کند؛ سپس شن  را خالی کرده داخل دیگ را با بتون در حجم ایجاد شده می گردد. برای این کار باید با استفاده از مواد شیمیایی و اسیدها بتون را تخریب کرده از دیگ خارج کرد.)

وسایل بتون ریزی

الف) وسایل انتقال افقی بتون :

1- چرخ دستی و ارابه: مقدار محدودی از حجم بتون را می توان به وسیله ی چرخ دستی و ارابه به کمک نیروی کارگر جابجا کرد. حداکثر وزن مصالح جابجایی حدود 150 کیلوگرم است.

3-    دامپر: وسیله ای است که می توان حجم معینی از بتون را به وسیله ای آن حمل کرد. دامپر دارای مخزنی به ظرفیت تا 5/2 متر مکعب است. با این دستگاه می توان بتون را از مقابل، از پهلو یا از هر سه طرف تخلیه کرد

3- کامیون کمپرسی: برای حمل بتون در حجم زیاد از کامیون کمپرسی استفاده می شود. در موقع حمل بتون با کامیون باید دقت کرد تا بتون دچار جابجایی نشود و فاصله ی حمل، کوتاه باشد. برای مسافت های زیاد کامیون وسیله ای مناسب نیست.

4- تراک میکسر: برای انتقال بتون در مسافت های طولانی کاربرد دارد.

ب) وسایل انتقال بتون در سطوح شیب دار و انتقال عمودی بتون.

1- سطوح شیب دار: در نقاط مرتفع که ارتفاع بتون ریزی از 3 متر بیش تر باشد باید سطوح شیب داری ( ناودانی مختلف) ساخت تا بتون در داخل قالب از ارتفاع کم تری تخلیه شود و در اثر تخلیه ی بتون، جابجایی مصالح ریز و درشت صورت نگیرد. برای انتقال بتون در مسافت های نسبتاً طولانی و با اختلاف ارتفاع ( برای مثال انتقال بتون از دامنه ی یک عارضه با تپه و یا کوه به قسمت های بالاتر ) از تسمه ی نقاله استفاده می کنند.

2- جرثقیل و جام حمل بتون: در ساختمان های بلند برای جابجایی بتون از جرثقیل و جام حمل بتون استفاده می شود، به نحوی که مقادیر معتنابهی از بتون را به داخل جام ریخته آن را به ارتفاع مورد نظر حمل می کنند. به وسیله ی جام ها می توان تا ظرفیت 2 متر متر مکعب بتون را در هر نوبت جابجا کرد. بتون داخل جام از طریق دریچه ای که در زیر آن قرار دارد. به وسیله ی اهرمی باز شده سپس تخلیه می گردد. ( جام به صورت قیچی باز شده بتون تخلیه می شود. )

3- پمپ بتون: در مکان هایی که امکان حمل بتون با وسایل معمول وجود ندارد یا حمل بتون با شیوه های دیگر غیر اقتصادی است. از پمپ بتون استفاده می گردد.

پمپ از پیستونی قوی تشکیل شده که بتون را به داخل لوله های 6 و 7 و 8 اینچی تلمبه می کند و ظرفیت اسمی آن می تواند انتقال بتون به مقدار 30 الی 50 متر مکعب در ساعت باشد. ظرفیت حمل بتون در فاصله های افقی تا 400 متر و فاصله های عمودی تا 60 متر با پمپ امکان پذیر شود. بزرگ ترین اندازه ی دانه های شن برای پمپ های 6 و 7 و 8 اینچی به ترتیب برابر 5 ، 6 و 5/7 متر باشد. در هوای داغ لازم است که لوله های انتقال به طریقی خنک نگاه داشته شود . در انتهای لوله وسیله ای مخصوصی قرار دارد که به وسیله ی دستگاه های مکانیکی یا الترونیکی قادر است عمل تخلیه را با دقت و سرعت بیش تر هدایت و تنظیم کند . ( بلافاصله پس از خاتمه ی عملیات پمپ ، باید لوله ها و وسایل آن به دقت با آب شسته شود) . پمپ ها به صورت ثابت یا نصب شده بر روی کامیون عمل می کنند. تحرک پمپ های متحرک بسیار زیاد است و سرعت اجرای بتون ریزی را بالا می برد. در شکل های 6-6 و 7-6 به ترتیب یک کامیون با تجهیزات پمپ و بتون ریزی در اجرا با پمپ ، نشان داده شده است..

متراکم کردن بتون

خارج کردن هوای بتون و نزدیک  کردن ذرات جامد به یکدیگر را « تراکم» گویند. هدف از تراکم عبارت است از کاستن هوای محبوس ناخواسته تا  حدود 5/1 و کم تر. در این حالت ، مقدار هوای محبوس شده متناسب با کارآیی بتون است. هر چه اسلامپ بتون بیش تر باشد، درصد مقدار هوا در بتون کم تر است.

الف) معایب وجود هوا در بتون:

1- حباب های هوا به ازای هر 1٪ هوای محبوس شده مقاومت بتون را 5 تا 6٪ کاهش        می دهد.

2- حباب ها نفوذ پذیری را افزایش داده موجب کاهش دوام بتون و کاهش قدرت دفاعی در برابر تهاجم مایعات می شوند 0 مخصوصاً بتون هایی که به اندازه ی کافی متراکم نشده اند )

3- حباب های هوا تماس بین بتون، میلگرد و سایر فلزات مدفون در بتون را کاهش داده پیوستگی لازم میان فولاد و بتون را به خوبی برقرار نکرده باعث کاهش مقاومت می شوند.

4- حباب ها باعث به وجود آمدن ترک هایی بر روی سطح تمام شده بتون می شوند .

ب) وسایل تراکم:

1- لرزاننده های درونی: از یک سر یا خرطوم مرتعش کننده تشکیل شده که به وسیله ی یک میله ی انعطاف ناپذیر به یک موتور اتصال دارد. سرخرطومی شکل وارد بتون ضخیمی عبور داده شده است. ) فرکانس ارتعاش دستگاه بین 70 تا 200 هزار هرتز    (Hz ) با شتابی بیش تر از g4 است ( به عبارت دیگر، ویبراتور از 3 تا 7 هزار دور در دقیقه  می چرخد و این حرکت دورانی در انتهای شیلنگ ایجاد ارتعاش می کند) در هنگام کار باید سردستگاه را به آهستگی از بتون خارج کرد تا سوراخ ایجاد شده به خودی خود پر می شود بر حسب نوع کاربرد و محل مصرف قطر میله های لرزانده درونی از 20 تا 15 میلی متر تفاوت می کند.

2- لرزاننده ی خارجی: دستگاه مرتعش کننده بر روی یک تکیه گاه ارتجاعی به قالب ها متصل می شود و قالب و بتون هر دو به طور هم زمان با هم لرزانده می شوند.

برای نمونه، می توان چکش الکتریکی را نام برد که برای تراکم قالب نمونه های آزمایشگاهی به کار می رود ( شکل 20-6)

3- میزهای لرزاننده ( میز ویبره): این میزها مناسب ترین وسیله برای مرتعش کردن و تراکم قطعات پیش ساخته محسوب می شود. در این سیستم قالب ها به ویبراتور بسته می شوند.    ( برخلاف لرزاننده های خارجی) ، اما اصول ارتعاش و لرزش همانند ویبراتورهای خارجی است. میزها با فرکانس 25 تا 125 هرتز و شتابی ین 7-4 g کار می کنند

( شکل 21-6)

4-    غلتک ها: در بتون ریزی های با سطح وسیع و افقی کاربرد دارد.

5- اندازه ی لرزاننده ها: برای اغلب کارهای بتون آرمه ، میله هایی به قطر 25 تا 5/1 میلی متر ساخته شده است. برای کارهای حجیم مانند سدها، میله هایی به قطر 100 تا 150 میلی متر نیز وجود دارد که به علت سنگینی به دو کارگر احتیاج دارد.

شعاع عمل و شکل ویبره کردن قطعات بتون ریزی شده در جدول 1-5 نشان داده شده است. میزان تأثیر میله های ویبراتور به موقعیت کار، کارآیی بتون و مشخصات میله بستگی دارد. هر چه قطر میله بزرگ تر باشد. شعاع عمل آن بیشتر خواهد بود هنگام اجرا می توان شعاع عمل را با چشم مشاهده کرد. در شکل 23-6 نحوه ی قرار دادن صحیح لرزاننده در داخل بتون ، در جدول 1-6 مشخصات و کاربرد لرزاننده های داخلی و در شکل ( 24-6)      محدوده ی شعاع تراکم ، همچنین در شکل های 25-6 و 26-6 نحوه ی کاربرد میله در داخل بتون نشان داده شده است.

دقت کنید که سطح بتون در این نقاط چگونه پایین رفته است. شعاع عمل، فواصل و نحوه ی فرو بردن میله ی لرزاننده در انی شکل ها و صفحات قبل مشخص شده است. اگر شعاع عمل حدود 200 میلی متر باشد، نقاط فرو بردن میله با رسم یک نقشه از پیش تعیین شده برای حصول به حداکثر تراکم برابر 300 میلی متر خواهد بود.

6- مدت زمان تراکم کامل: مدت زمان تراکم کامل، به طوری که بتون در تمام قالب قرار گیرد و یا با بتونی که قبلاً ریخته شده به صورت یک پارچه عمل کند، برای کاربری های مختلف متغیر است. در عمل به محض مشاهده ی حباب های هوا روی سطح بتون و رؤیت غشای درخشان از ملات بر روی سطح، ویبره کردن را باید متوقف کرد.

لرزاننده های خارجی

لرزاننده های خارجی از یک موتور الکتریکی با یک بادامک نصب شده بر محور تشکیل شده است. این لرزاننده به قالب وصل می شود و لرزش های حاصل از طریق قالب به بتون مرتعش کننده فراهم نباشد، مانند مقاطع باریک یا در مکان هایی که تجمع میلگردهای فولادی زیاد است و امکان حرکت میله ی لرزاننده را در داخل بتون ایجاد نمی کند. حداکثر قدرت تراکم آن 300 میلی متر است. قالب بتونی در هنگام استفاده از لرزاننده های خارجی باید بتواند در برابر تنش های مکرر مقاومت کند.

همچنین باید چنگک های مخصوصی برای نگه داری و اتصال لرزاننده به قالب طراحی شود. در  این صورت لازم است این نکات حتماً رعایت شود:

1- اطمینان از آب بندی کامل تمام اتصالات برای جلوگیری از خروج دو غاب از میان درزها

2- اطمینان از اتصال کامل تمام لرزاننده ها به قالب و نظارت در حین اجرا ، برای آن که در حین کار اتصال شل نشود.

3- ریختن بتون در مقادیر کم ( حداکثر لایه های 150 میلی متری ) برای جلوگیری از محبوس شدن هوا.

4- نظارت مداوم بر ساخت و بررسی نشت دوغاب و بستن راه های خروجی.

5- تراکم لایه های بالای بتون با میله ی ویبره یا با میله ی دستی ( از بیل زدن خودداری شود، زیرا تراکم در لایه ی بالایی از لایه ی پایینی کم تر است. )

الف) تعداد و فواصل لرازننده های خارجی به ترتیب اهمیت:

1- محل های نصب حداکثر تا 1 متر از یک دیگر فاصله داشته باشند.

2- در زوایا و تقاطع به علت کمبود نیروی ارتعاشی فواصل به 5/0 متر کاهش یابد.

3- در دیوارها وستون های با ارتفاع یک متر، یک لرزاننده ی که در وسط قالب نصب شده باشد کفایت می کند.

4- برای ارتفاعات بیش از 1 متر، مرتعش کننده ی اولی در فاصله ی 5/0 متری از سطح پایین و ردیف های بعدی در فاصله ی 1 متری از مرتعش کننده ی قبلی قرار گیرد.

5- اگر بتون ریزی به صورت مرحله  ای انجام شده . پس از انجام هر مرحله می توان لرزاننده ها را به قسمت دیگر منتقل کرد.

6- قبل از اجرا باید لرزانده ها را به صورت آزمایشی روشن کرده سرعت و مقدار ارتعاش را با دست در نقاط مختلف اندازه گیری کرد؛ سپس نقاط کور را پیدا کرده با نصب مرتعش کننده ی تمام سطح قالب تحت پوشش ، ارتعاشی یک نواخت قرار داده شود.

نحوه ی نمونه گیری بتون در هنگام اجرا

معمول ترین شیوه برای آزمایش بتون های سخت شده، برداشت نمونه از بتون تازه و ساختن نمونه های مکعبی مخصوص است؛ به نحوی که پس از خودگیری و سخت شدن بتوان مقاومت های فشاری نمونه ی مکعبی را در آزمایشگاه اندازه گیری کرد. نتایج حاصل به طور عمده برای مقایسه با بتون طراحی شده به کار گرفته می شود عوامل بسیاری برخاسته ازاین نتایج هستند ، بنابراین باید ساخت مکعب های بتونی با دقت و به گونه ی صحیح انجام شود.

نمونه ها باید از داخل دستگاه یا زمان تخلیه بتون از دستگاه بتون سازی، در چند نوبت برداشته خواهد شد. لازم است که مشخصات نمونه ؛ ساعت و زمان نمونه گیری ، محل برداشت نمونه. چسبانده شود ( حتی می توان نمونه ها را شماره گذاری کرد. ) قبل از بتون ریزی باید قالب مکعبی به دقت بررسی شده سطوح داخلی آن روغن کاری و تمیز شود. در هر نوبت نمونه برداری، حداقل 4 نمونه ی مکعبی لازم است ، در بعضی از کارگاه ها به جای نمونه ی مکعبی ، از نمونه ی استوانه ای به قطر 15 و ارتفاع 30 سانتی متر استفاده می شود.

پس از برداشت نمونه ها ، باید آنها را در مکانی دور از دسترس و برخورد وسایل و افراد قرار داد و سطح آن را با گونی خیس پوشاند. در صورت افزایش تعداد نمونه ها می توان به  جای میله از یک میز مرتعش کننده برای تراکم قالب ها استفاده کرد. لازم است. که پس از هر بار مصرف، قالب به دقت تمیز و روغن کاری شود، هم چنین باید مراقب بود که قالب در فضای باز قرار داده نشود. تمام اتصالات به انضمام سطوح داخلی قالب باید روغن کاری شوند. نمونه برداری باید در چهار قسمت مساوی انجام گیرد، به طوری که مخلوط این چهار قسمت نمونه برداری باید در چهارقسمت مساوی انجام گیرد، به طوری که مخلوط این چهار قسمت نمونه ی کامل و حقیقی بتون تخلیه شده باشد. اولین قسمت پس از تخلیه یک پنجم از حجم بتون و قسمت های بعدی به فواصل مساوی تا تخلیه ی کامل بتون برداشته شده 6 قسمت از نقاط مختلف است. برای تراکم قالب های نمونه به علت عمق کم بتون ریزی، به هیچ وجه نباید از میله ی لرزاننده استفاده شود. برای این کار باید از میله ی دستی یا میز ویبره استفاده کرد. برای متراکم کردن بتون های کم عیار تنها راه حل، استفاده ی هم زمان از فشار و لرزش است. عمل آوردن نمونه های بتونی خشک کم عیار، مانند روش عمل آوردن بتون های معمولی است.

رابطه ی بین حجم بتون ریزی و تعداد نمونه ها: هر چه حجم بتون ریزی بیشتر باشد بعلت تنوع مخلوط های بتون لازم است که نمونه گیری بیشتری انجام شود. در کارگاه های بزرگ با بتون ریزی های حجیم، معمولاً در هر روز چندین نوبت نمونه گیری انجام می شود.

بتون ریزی در هوای سرد

مشکلات بتون در هوای سرد به یخ زدن بتون تازه ارتباط پیدا می کند. اگر بتونی که هنوز کاملاً سخت نشده باشد یخ بزند، آب اختلاط یخ بسته، عمل هیدراتاسیون انجام نمی شود و به علت کم شدن آب اختلاط، گرفتن و سخت شدن بتون به تأخیر می افتد و مقداری از خمیر سیمان به علت یخ زدگی شکسته می شود وقتی که یخ آب می شود بتون در وضعیت منبسط شده سخت می شود و به همین علت، دارای حفره های هوای زیاد و مقاومت کم می گردد. لرزش مجدد در زمان آب شدن به علت دقیق نبودن زمان گیرش به هیچ وجه توصیه        نمی شود. اگر یخ زدن پی از گیرش و قبل از کسب مقاومت کافی اتفاق افتد، انبساط حاصل به همراه تشکیل یخ در بتون کاهش نسبتاً زیادی در مقاومت خواهد شد. اما اگر بتون سخت شده باشد و بعد یخ بزند ، در مقابل فشار ناشی از یخ زدن مقاومت می کند. علاوه بر حفاظت بتون در مقابل یخ زدگی، روزهای اولیه بتون باید سیکل های بعدی یخ زدن وآب شدن را تحمل کند.

بتن پو که :

بتن پو که :

این مصالح از نوع بسیار معمول و متداول بوده که علاوه بر مقاومت ، دارای هزینه کمتر نسبت به انواع دیگر می باشد.مواد ترکیبی این بتون تشکیل می شود از سر کف کارخانه آهن گدازی که پس از سرد شدن سر کف از مواد زائد کارخانه به صورت حجمی باد کرده و دارای حفره های فراوان بوده که در نتیجه حجمی با وزن بسیار کم نسبت به سنگ معمولی دارا می باشد . مصالح را خرد کرده به کرده و دارای حفره های فراوان بوده که در نتیجه حجمی با وزن بسیار کم نسبت به سنگ معمولی دارا می باشد . مصالح را خرد کرده به صورت درشت دانه و با رعایت ریز دانه و با اضافه کردن سیمان و آب در شیب سازی مورد استفاده می باشد . لازم به یاد آوری میباشد.که از سنگ های متخلخل سنگ پایی و یا پوکه سوخته زغال سنگ و کف جوشهای کارخانه های آجر پزی نیز به عنوان مصالح ودانه های ترکیبی برای بتون پوکه استفاده می گردد .

بتون آلومیناتی : چنانچه در بتون گرد آلومینیم اضافه شود و زمان خودگیری بتون در اثر فعل و انفعالات شیمیایی حبابهایی خارج می گردد که نشان دهنده و به وجود آورنده ازدیاد حجم بتون می باشد.این حالت بتون را به صورت سنگ پا با حفره ای در آورده که وزن مخصو ص بتون غیر مسلح را از 2200 کیلو تا 800 و یا 900 کیلوگرم در متر مکعب کاهش می دهد و در شیب بند یها قسمت های داخلی خصوصاًپشت بام مورد استفاده فراوان می باشد .

شیب سازی : به طوری که مشخص است ارتفاع شیب بندی با طول شیب متناسب بوده ، یعنی اگر طول شیب تا محل سوراخ ناودان در پشت بام طویل باشد مقدار باری که برای شیب بندی از مبدأ تا سوراخ ناودانی ریخته می شود به مراتب بیشتر و مرتفع تر از قسمتهای شیب با طول کمتر خواهد بود. یعنی ارتفاع شیب به نسبت طویلی ویا کوتاهی طول شیب بستگی کامل دارد. معمولاً ختم شیب در نقطه سوراخ ناودانی صفر و در شروع با طول درصد که در طولهای بلند تا 3 درصد می باشد تعیین می گردد و هر چه طول شیب کمتر باشد به همان نسبت درصد آن کم می گردد. مثلاً برای طولهایی

تا 5 متر3 درصد

و طول بین (2.5 تا 3) متر 2 درصد

طولهایی تا 2 متر 1.5 درصد

درنظر گرفته می شود.چنانچه طول ذکرشده بیشتر از5مترباشد سوراخ دیگری برای ناودانی پیش بینی می شود. چرا که در موقع بارندگیهای شدید وجود سوراخ ناودانی معدود دارای عدم کشش آب و در نتیجه خساراتی خواهد بود .

اجرای شیب بندی :حرکت شیب به طرف سوراخ ناودانی می باشد و محل سوراخ به دو صورت تعبیه می گردد .
الف – سوراخ ناودانی در وسط پشت بام : در این حالت به این ترتیب عمل می شود ، طول شیب نقاط محاسبه می شود :
1- وسیله کرم گذاری ارتفاع چهار گوشه پشت بام تعیین می گردد .
2- ریسمان کشی کشیده در بین کرم ها عمل شمشه گیری انجام می شود .
3- محل سوراخ ناودانی ، کرمی مسطح و نازک گرفته می شود .
4- وسیله ریسمان کشی بین کرمهای کناری و میانی یعنی (سوراخ ناودانی) شمشه گیری جهت قسمت های شیب انجام می گردد .
5- متن های بدست آمده بین شمشه ها که لچکی گفته می شود با مصالح مورد نظر پر می شود و با شمشه کش کردن سطح بین دو شمشه حاصله سطح شیب بدست می آید .

با تکرار موارد ذکر شده در قسمت های دیگر ، سطح شیب بندی پشت بام بدست می آید که آماده مراحل بعدی خواهد بود .
ب : چنانچه ناودانی در گوشه ها و یا در قسمت های میانی و کناری باشد نوع شیب از وسط پشت بام به طرف خارج خواهد بود که تمامی موارد محاسبه شیب ، کرم گیری ، شمشه گیری و پر کردن متنها به همان ترتیب که گفته شد انجام می گردد .


شیب بندی سرویس :شیب در سرویس خصوصاً حمام به طرف کف شو می باشد و معمولاً محل کفشو در وسط حمام پیش بینی می گردد،چنانچه ابعاد فضا کم باشد با کم و یا زیاد کردن ملاط پشت موزائیک و یا کاشی مورد نظر به دست می آید و اگر ابعاد فضا بزرگ باشد،دقیقاً عمل شیب بندی وسیله کرم گیری و شمشه گیری به طرف کفشو انجام شده و با متن سازی بین شمشه ها کف ، آماده موزائیک فرش ویا نصب سرامیک می گردد .
بدیهی است چنانچه محل مورد نظر توالت داشته باشد کاسه توالت در محل خود و پایین تر از اطراف نصب شده بطوری که پس از فرش کف ، آب به راحتی و سریع سرازیر کاسه توالت گردد .

شیب بندی چهار طرفه: دیواره ای یک نیمه به اندازه تقریبی (5/2 × 5/2) متر به ارتفاع دو رج چیده می شود . وسط و مرکز این کار را کرمی به ارتفاع 2 سانتیمتر گذارده . از این کرم به گوشه های ریسمان کشیده که شیب مورد نظر بدست می آید .

راستای ریسمان شیبدار شمشه گذارده می شود و با خاک دو نم سطح شمشه شیبدار گرفته می شود . شمشه آهنی و یا چوبی از راستای شمشه گرفته شده خارج می گردد. متن شمشه ها با خاک دونم پرمیشود و سطح پر شده بوسیله شمشه آهنی و یا چوبی شمشه کش میگردد و شیب چهار طرفه به وجود می آید .

Roof Plan : پلان شیب بندی

دید افقی بام را که در آن دیوارهای خارجی بنا (با احتساب قرنیز) و خط مسیر شیب بام به طرف ناودانها و خرپشته ، همچنین فضاهایی که به عنوان نور گیر از قسمت های مختلف بام بیرون آمده ، مشخص می شوند را پلان شیب بندی می نامند .

این پلان وضع پشت بام را مشخص می کند. جهت حرکت سریع آب حاصل از باران ، برف یا شستشوی به طرف آب رو ، برای هر 50 تا 70 متر مربع سقف یک ناودان درنظر می گیریم .اگر مقداربارندگی منطقه کم باشد این متراژ به 140مترمربع و در صورتی که منطقه مرطوب و میزان بارندگی سالانه زیاد باشد تا 70 متر مربع کاهش می یابد .

شیب بندی به دو حالت انجام می گردد :


الف : شیب بندی در جهت قسمت های میانی پشت بام .
1- در این حالت اجرای لوله های آب باران پشت بام از میان ستونهای آجری که در قسمت های میانی ساختمان ساخته شده انجام میگردد.مسلماً محاسبه و طرح مجاری آب یا مسئله کشش سریع در مسیر پیش بینی شده مورد توجه بوده که در طراحی نقشه بدان دقت می شود ومعمولاً بایستی انتخاب ناودانی طوری باشد که پس از مرحله عمودی از کمترین لوله گذاری افقی تا چاه فاضلاب هدایت وجریان آب بدون اشکال مسیر لازم را حرکت نماید .

2- چنانچه وضع طراحی ساختمان طوری باشد که ستون های میانی ولغازهایی وجود نداشته باشد حرکت آب باران پشت بام به طرف سرویس و آبریزها قابل توجه می باشد . در این حالت از جدار لوله های فاضلاب آبریزها لوله ای جداگانه جهت آب باران به طرف پشت بام به بالا برده می شود. باید توجه داشت که هرگزلوله آب باران به لوله های فاضلاب وصل نشود زیرا گازهای حاصل از چاه فاضلاببه راحتی از لوله مذکور به سطح پشت بام می رسد .

بتن‌های توانمند و ویژه

بتن‌های توانمند و ویژه

سالهای زیادی است که از بتن به عنوان یک ماده ساختمانی مهم و با تحمل فشارهای بالا جهت ساخت و ساز انواع سازه‌ها استفاده می‌شود. ضعف این ماده مهم و پر مصرف ساختمانی در مقابل کشش با قرار دادن آرماتور تا حد زیادی جبران شده است. در سالهای اخیر و با بررسی دوام سازه‌های بتنی مسلح بویژه در مناطق خورنده و سخت برای بتن نظر اکثر کارشناسان و دست ‌اندرکاران کارهای بتنی به این مسأله جلب شده است که مقاومت به تنهایی نمی‌تواند جوابگوی کلیه خواص مربوط به بتن بخصوص دوام آن باشد و لازم است در طراحی بتن برای مناطق مختلف علاوه بر مسأله مقاومت و تحمل بارها در طول مدت بهره‌دهی، پایایی و دوام آن نیز مد نظر قرار گیرد. در حال حاضر با اضافه نمودن مواد مختلف بتن و تغییرات در طرح اختلاط می‌توان به بتن‌هایی دست یافت که بدون تغییر قابل ملاحظه در مقاومت آنها از نقطه نظر دوام به بتن‌هایی با دوام بالا دست یافت. مسأله محیط زیست و آلودگی آن نیز در سالهای اخیر نظر جهانیان را بخود معطوف ساخته است. کاربرد مواد و مصالحی که در ساخت آن آلودگی کمتری به محیط منتقل گردد و همچنین برداشت مصالح طبیعی که کمتر محیط را تخریب نماید، مورد توجه خاص قرار دارد. در این راستا محدودیت کاربرد سنگدانه‌ها، دستیابی به مواد جدید و نیز استفاده از مواد زائد کارخانه‌ها و آلاینده‌های محیط زیست در بتن در رأس برنامه‌های تحقیقاتی پاره‌ای از کشورهای جهان قرار گرفته است.

علاوه بر خود بتن و مصالح تشکیل‌ دهنده آن در سالهای اخیر بر روی آرماتور مصرفی در سازه‌های بتنی مسلح نیز تحولاتی صورت گرفته است. بعنوان مثال و برای پرهیز از خطر خوردگی آرماتور، از فولادهای ضد زنگ و نیز آرماتورهای ساخته شده با الیاف‌ مختلف پلاستیکی و پلیمری در محیط‌های بسیار خورنده استفاده می‌شود. کار بر روی عملکرد دراز مدت چنین موادی هنوز ادامه دارد.

در مقاله اخیر به چند مورد از بتن‌های جدید که چند سالی است از آنها در صنعت ساخت و ساز برای سازه‌های بتنی استفاده می‌شود اشاره شده و مواد جدید مورد استفاده در بتن که تحقیقات روی آنها هنوز ادامه دارد، نیز بیان خواهد شد. بعنوان مثال بتن‌های با مقاومت زیاد و بتن‌های توانمند و با عملکرد بالا در این خصوص جایگاه ویژه‌ای دارند. کاربرد الیاف و مواد مختلف در بتن برای افزایش نرمی آن و مقاومت در مقابل بارهای ضربه‌ای و نیروهای ناشی از زلزله مورد دیگری از بتن‌های خاص می‌باشد. با نگرشی عمیق به مسأله دوام بتن و ضمن تأمین مقاومت لازم، کاربرد بتن‌های با کارایی بالا که اجرای آن را نیز آسان می‌سازد در برنامه کار مراکز بسیاری قرار گرفته و برخی از این بتن‌ها با اضافه کردن افزودنیهای مختلف به آنها، اینک وارد صنعت بتن شده‌اند.

بتن با مقاومت زیاد
امروزه بر اساس تکنولوژی رایج بتن، ساخت بتن‌های با مقاومت‌های فشاری زیاد و دور از انتظار که می‌تواند برای طراحی سازه‌های اجرایی رایج مورد استفاده قرار گیرند، امکان‌پذیر می‌باشد. اگر چه اغلب آیین‌نامه‌های بتن هنوز مقاومت بتن مورد استفاده در سازه‌ها را به MPa 60 محدود می‌کنند، اما آیین‌نامه‌های جدید اخیراً حدی بالاتر از MPa 105 را نیز در نظر گرفته‌‌اند ] 1 [. ساخت بتن‌های با مقاومت زیاد و در حد MPa 120 و کاربرد آن در ساختمان‌های بلند در کشورهای پیشرفته دنیا رواج یافته است. این مقاومت با اضافه نمودن مواد ریز و فعال به سیمان تا حدی افزایش یافته که بتن‌هایی با مقاومت‌های فشاری بین MPa 200 و MPa 800 و مقاومت‌های کششی بین MPa 30 و MPa 150 در نمونه‌های آزمایشگاهی بدست آمده است. برای دستیابی به چنین مقاومت‌هایی لازم است تغییراتی در طرح اختلاط داده و از مواد و افزودنی‌های جدیدی استفاده نمود.

از عوامل مهم در رسیدن به چنین مقاومت‌هایی استفاده از سنگدانه‌های مقاوم و کاهش حداکثر اندازه سنگدانه در مخلوط بتنی برای همگنی بیشتر آن می‌باشد. همچنین با استفاده از مواد بسیار ریزدانه و با اندازه‌های کمتر از دهم میکرون می‌توان مجموعه‌ای متراکم‌تر و با تخلخل بسیار کم که بالاترین وزن مخصوص را خواهد داشت، تهیه نمود. در بتن‌های با مقاومت زیاد بایستی تا حد ممکن نسبت آب به سیمان (w/c) را کاهش داد (امروزه حتی نسبت 18/0 = w/c استفاده شده است) که در این حالت بعضی دانه‌های سیمان هیدراته نشده بصورت مواد ریزدانه پرکننده، دانسیته را افزایش داده و در نتیجه سبب افزایش مقاومت می‌شوند. بدیهی است برای تأمین کارایی چنین مخلوط‌هایی با آب بسیار کم لازم است از روان‌ کننده‌ ها، فوق ‌روان‌کننده‌ ها و پخش کننده ذرات ریز در بتن استفاده نمود. برای افزایش نرمی چنین بتن‌هایی (با افزایش مقاومت شکنندگی و تردی بتن افزایش می‌یابد) می‌توان به آنها الیاف‌های کوتاه اضافه نمود. در ساخت چنین بتن‌هایی (مقاومت در حد فولاد و بالاتر) از روشهای سخت شده تحت فشار و دما برای عمل آوری بتن و تأمین مقاومت اولیه زیاد استفاده می‌گردد.

جدول 1- مشخصات بتن بکار رفته در یک ساختمان بلند در مونترال کانادا

طرح اختلاط	خواص بتن
نسبت آب به سیمان 25/0	اسلامپ 250 میلی‌متر
آب 135 لیتر	درصد هوا 4/4 درصد
سیمان نوع 1، 500 کیلوگرم در متر مکعب	مقاومت فشاری 7 روزه 77 مگاپاسکال
دوده سیلیس 30 کیلوگرم در متر مکعب	مقاومت فشاری 28 روزه 3/92 مگاپاسکال
شن‌با‌حداکثر اندازه10میلیمتر ‌1100‌کیلوگرم‌در مترمکعب	مقاومت فشاری 90 روزه 106 مگاپاسکال
ماسه طبیعی 700 کیلوگرم در متر مکعب	مقاومت فشاری یکساله 4/119 مگاپاسکال
دیرگیر کننده 8/1 لیتر در متر مکعب
فوق روان کننده 14 لیتر در متر مکعب

بتن های با کارایی بسیار زیاد (بتن خود متراکم)
امروزه در بعضی کشورهای جهان و بویژه در ژاپن بتن جدیدی با کارایی بسیار بالا که نیاز به لرزاندن نداشته و خودبخود متراکم می‌گردد ساخته شده و در برخی پروژه‌ها اجرا شده است. با داشتن کارایی بسیار زیاد این بتن در اجرا، خطر جدایی سنگدانه‌ها و خمیر را نداشته و در عین حال از مقاومت زیاد و دوام نسبتاً بالایی برخوردار است. در طرح اختلاط این بتن، موارد زیر در نظر گرفته شده است.

میزان شن در این بتن حدود 50 درصد حجم مواد جامد بتن بوده و در آن ماسه به میزان 40 درصد حجم ملات استفاده شده است. نسبت آب به مواد ریزدانه و پودری بر اساس خواص مواد ریز بین9/0 تا 1 انتخاب می‌شود. برای تعیین میزان نسبت آب به سیمان و مقدار فوق روان کننده مخصوص مصرفی با استفاده از روش میز روانی، مقدار بهینه با آزمون و خطا تعیین می‌گردد ]2و3[.

بتن با سنگدانه بازیافتی
امروزه با توجه به پیشرفت جمعیت و مشکل فضا در شهرهای بزرگ برای ساخت و ساز لازم است ساختمان‌های قدیمی بتنی تخریب و بجای آن ساختمان‌های بلند جدید احداث شوند. در کشور ژاپن و چند کشور اروپایی که زمین و فضای لازم برای ایجاد بنا ارزش ویژه‌ای دارد و همچنین برای جلوگیری از مسائل محیط‌زیستی که از تخریب ساختمانها ناشی می‌شود و کاربرد مصالح آن در بنای جدید تحقیقات وسیعی در ساخت بتن با سنگدانه بازیافتی (خورد کردن بتن قدیم و استفاده از آن بعنوان سنگدانه در بتن جدید) در حال انجام است. بعنوان مثال در کشور هلند هر سال حدود 10 میلیون تن مصالح ناشی از تخریب ساختمان‌های بتنی که حدود 3/1 حجم بتن مورد نیاز در ساخت ساختمانهاست، تولید می‌شود. قرار است نیمی از این مصالح در بتن‌های جدید استفاده شوند. در حال حاضر تحقیقات روی میزان جمع‌شدگی و خزش و دوام این بتن‌ها ادامه دارد تا در قرن بیست و یکم کاربرد وسیع‌تر آن را امکان‌پذیر سازد.

بتن‌های با نرمی بالا
امروزه کاربرد بتن با نرمی بالاتر که بتواند تغییر شکل‌های زیاد را بدون شکست تحمل نماید، مورد توجه قرار گرفته است. تحقیقات وسیعی در خصوص تأمین نرمی لازم در بتن با الیاف‌های مختلف و حتی حذف آرماتور در حال انجام می‌باشد. هدف از کاربرد الیاف در بتن افزایش مقاومت کششی، کنترل گسترش ترکها و افزایش طاقت (Toughness) بتن می‌باشد تا قطعه بتنی بتواند در مقابل بارهای وارده در یک مقطع ترک خورده تغییر شکل‌های زیادی را پس از نقطه حداکثر تنش تحمل نماید.

بتن با الیاف مختلف در سالهای اخیر در سازه‌های عمده‌ای چون روسازی راهها و فرودگاه‌ها، بتن پی‌های عظیم با تغییر شکل‌های زیاد و بویژه در پوشش بتنی تونلها بکار رفته است. در ساخت پوشش تونلها بتن الیافی با پاشیدن بر جداره شکل می‌پذیرد. اخیراً برای حذف ترکها در پوشش تونلهایی که بصورت چند تکه پیش ساخته اجرا می‌شود از بتن بدون آرماتور و تنها الیاف استفاده شده و این نوع بتن سبب حذف ترکها در حین عمل‌آوری و حمل و نقل قطعات و نصب آنها برای کامل کردن مقطع تونلهای مترو شده است.

در نوع بسیار جدید بتن الیافی که می‌توان با آن به حداکثر نرمی در بتن رسید از روش ریختن دوغاب روی الیاف (SIFCON) استفاده می‌شود. در این روش ابتدا الیاف ریخته شده و سپس فضای بین آنها با ملات دوغابی پر می‌شود. میزان الیاف در این بتن حدود 10 درصد می‌باشد که حدود 10 برابر میزان الیاف در بتن‌های الیافی متداول است. با این مصالح لایه‌های محافظی بدون ترک و تقریباً غیر قابل نفوذ می‌توان ایجاد نمود. بعلت نرمی زیاد این قطعات ظرفیت تغییر شکل‌پذیری این قطعات به میزان ظرفیت دالهای فولادی می‌رسد. مقاومت فشاری این نوع بتن حدود 110-85 مگاپاسکال و مقاومت خمشی حدود 45-35 مگاپاسکال می‌باشد. از این قطعات نه تنها می‌توان بعنوان لایه‌های محافظ کوچک استفاده نمود، بلکه در باندهای فرودگاه در برابر ضربات عملکرد خوبی نشان می‌دهند. در کارهای تعمیراتی دالها می‌توان از آنها بعنوان لایه روی بتن قدیم و بدون درز و در زمانی کوتاه استفاده نمود ]4[.

آرماتورهای غیر فولادی در بتن
در سالهای اخیر استفاده محدودی از آرماتورهای غیر فلزی آغاز گشته است هر چند تحقیقات بر روی کاربرد وسیع‌تر آنها و عملکرد دراز مدت این نوع آرماتورها ادامه دارد. این آرماتورها که معروف به آرماتورهای با الیاف پلاستیکی (FRP) هستند از الیاف مختلفی چون الیاف شیشه‌ای (GFRP)، الیاف آرامیدی (AFRP) و الیاف کربنی (CFRP) در یک رزین چسباننده تشکیل شده اند. در جدول 2 خواص مکانیکی چند آرماتور الیافی که کاربرد پیدا کرد‌ه‌اند‌، آورده شده است.

جدول - خواص مکانیکی الیاف‌های مختلف

نوع الیاف	مقاومت کششی (MPa)	کرنش نهایی (٪)	E (Gpa)
آرامید	3400-2700	4-5/2	165-73
شیشه E	3500	5-3	75
شیشه S	4500	5/5-5/4	87
کربن مدول پایین	3900-3200	6/1-1	250
کربن مدول بالا	2700-2300	6/0	400

خاصیت عمده این آرماتوها که سبب کاربرد آنها شده است، مقاومت در برابر خوردگی آنهاست که می‌تواند در محیط‌های بسیار خورنده دوام دراز مدتی داشته باشند. علاوه بر این مقاومت بالا، مقاومت به خستگی بالا، ظرفیت بالای تغییر شکل ارتجاعی، مقاومت الکتریکی زیاد و هدایت مغناطیسی پایین و کم این مواد از مزایای آنها شمرده می‌شود. البته این مواد معایبی چون کرنش گسیختگی کم و شکننده بودن و خزش زیاد و تفاوت قابل ملاحظه ضریب انبساط حرارتی آنها در مقایسه با بتن را به همراه دارند ] 5[.

اخیراً از الیاف مختلف شبکه‌هایی بافته شده و بصورت یک شبکه آرماتور در سطح بتن برای کنترل ترک و کم کردن عرض آن و همچنین در دیوارهای نمای بتنی از آن استفاده می‌کنند. تحقیقات روی کاربرد صفحات الیافی بجای صفحات فولادی برای تقویت قطعات خمشی و تیرها و دالها بویژه در پلها ادامه دارد. این صفحات بارزین‌های اپوکسی به نواحی کششی از خارج اتصال داده می‌شوند. کاربرد صفحات با الیاف کربنی برای این تقویت بیشتر رایج گشته و در چندین پل در ژاپن و در بعضی کشورهای اروپایی از آن استفاده شده است ]6[.

بتن‌های ابداعی
در بعضی موارد با تغییر در مواد تشکیل‌ دهنده بتن و با روش‌های ابداعی می‌توان پاره‌ای از خواص نامطلوب بتن را حذف نمود. این امر منجر به پیدایش بتن‌های خاص با خواص ویژه‌ای می‌گردد. بعنوان مثال تغییراتی است که می‌توان در ترکیب بتن‌های با مقاومت زیاد که این روزها کاربرد بیشتری پیدا می‌کنند را نام برد. بتن‌های با مقاومت بالا معمولاً با سیمان زیاد و نسبت آب به سیمان کم و اضافه و جایگزین نمودن سیمان با دوده سیلیس ساخته می‌شوند. در حین عمل هیدراسیون سیمان و سخت شدن این بتن‌ها چون آب داخل بتن کافی نیستَ، مقداری آب از سطح خارجی به قسمت داخلی برای تکمیل عمل فوق می‌رسد. بنابراین بتن های با مقاومت زیاد در ساعت اولیه سخت شدن دچار جمع‌شدگی ذاتی قابل ملاحظه‌ای می‌شوند. ممکن است اثرات منفی دیگری نظیر حساسیت به ترک‌خوردگی بیشتر در این بتن‌ها مشاهده شود. این معایب را می‌توان با روش ساده‌ای برطرف نمود. در یک عمل ابداعی می‌توان حدود 25 درصد از حجم سنگدانه را با سنگدانه سبک وزن قبلاً خیس شده جایگزین نمود. این سنگدانه‌ها باعث ایجاد ذخیره آب در بتن شده و محیطی با عمل‌آوری مرطوب فراهم می‌سازند. نتیجه اضافه کردن سنگدانه پیش اشباع شده به بتن با مقاومت زیاد، کاهش جمع‌شدگی ذاتی و کم شدن و حذف ترکهای مویی خواهد بود. همچنین تراکم و دانسیته بالای بتن‌های با مقاومت زیاد سبب کاهش مقاومت در برابر آتش این بتن‌ها می‌شود که بعنوان یک عیب محسوب می‌شود. در دمای بالا آب شیمیایی خمیر سیمان بخار شده ولی به علت متراکم بودن بتن با مقاومت زیاد نمی‌تواند از آن خارج شود. در نتیجه پوشش بتنی بصورت ورقه جدا شده و ظرفیت بارپذیری ستون کاهش می‌یابد. در یک کار ابداعی می‌توان الیاف پروپیلنی به بتن اضافه نمود. در دمای بالا الیاف ذوب شده و کانالهایی برای فرار و خروج بخار آب از بتن فراهم می‌سازند و از ورقه ورقه شدن بتن جلوگیری بعمل می‌آورند ]7[.

نتیجه‌گیری
در سالهای اخیر تحول عظیمی در تکنولوژی بتن و پیدایش بتن‌های جدید صورت گرفته است. این تحولات به پیدایش بتن‌های با مقاومت بسیار زیاد، بتن‌های با نرمی بالا، بتن‌های با آرماتورهای غیرفلزی، بتن با کارایی بسیار زیاد، بتن با سنگدانه‌های بازیافتی و بتن‌های ابداعی منجر شده است. باید اذعان نمود که نتایج تحقیقات سالهای آخر قرن حاضر و ادامه آنها در قرن جدید می‌تواند نگرش تازه‌ای به بتن بعنوان یک ماده ساختمانی پرمصرف بدهد. این نتایج منجر خواهد شد تا دیدگاه بتن بعنوان تنها یک ماده با مقاومت فشاری خوب به کلی دگرگون شده و خواص جدید بتن‌های نوین نظر اکثر دست اندرکاران پروژه‌های عظیم عمرانی را در جهان بخود معطوف سازد.



فهرست مراجع
[1] “ Norwegian standard NS3473, concrete structures, Design rules”, Oslo, 1989.
[2] H. Okamura, “Self compacting high performance concrete”, Ferguson Lecture at ACI convention (New Orleans), November 1996.
[3] H. Okamura and K.Ozawa, “Mix design for Self compacting concrete”, Concrete library international, Japan, No. 25, Dec. 1995.
[4] G. Konig et. Al., “New concepts for high performance concrete with improved ductility”, proceedings of the 12th FIP congress on challenges for concrete in the next millennium, Netherlands, 1998, pp. 49-53.
[5] A. Nanni, “Fiber-reinforced plastic (FRP) reinforcement for concrete structures: properties and applications”, Elsevier, London, 1993.
[6] Taerwe, “Non-Metallic (FRP) reinforcement for concrete structures”, RILEM proceedings, No. 29, E & FN Spon, London, 1995.
[7] R.Breitenbucher, “High strength concrete C 105 with increased fiber resistance due to polypropylene fibers”, 4th

بتن

بتن
اجزاء تشکیل دهنده بتن عبارتند از : سیمان، آب، دانه های سنگ و در مواردی مواد افزودنی
و در ساختمان مورد نظر از بتن 350عیار استفاده شد. از ماسه شسه 3 سطل اب 1 کیسه سیمان 10 تا 15 بیل ماسه بادامی در ساختمان مذکور استفاده شد.
سیمان
مقدار سیمان و نوع سیمان مصرفی در بتن بستگی به کاربرد بتن دارد. طراحی بتن، تعیین و محاسبه نسبت اختلاط سیمان، آب، دانه های سنگ ( شن و ماسه ) برای موارد کاربرد مختلف، از جمله تخصص های بارز و پیچیده مهند سین راه و ساختمان می باشد.
مواد افزودنی
هر نوع موادی، جدا از آب، دانه های سنگ و سیمان ( منجمله سیمان های مخلوط دارای مواد افزاینده ) که به هر یک از اجزاء تشکیل دهنده بتن یا به مخلوط آنها اضافه می گردد، به نام مواد افزودنی موسوم است.
دلیل افزودن اینگونه مواد به سیمان یا بتن، ایجاد برخی خواص ویژه در بتن به منظور نیازهای کاربردی بتن می باشد. از جمله عمده ترین این مواد افزودنی عبارتنداز، مواد سرعت زا ( تسریع کننده ) گیرش، کند کننده گیرش بتن، ترکیبات ضد یخ، مواد هوازا، مواد مولد گاز، مواد مقابله کننده با واکنش قلیایی ها با دانه های سنگ، مواد واتر پروف و مواد رنگی.
آب
نقش آب در بتن عبارتست از :
1- آب با سیمان ترکیب شیمیایی می شود، در اثر این ترکیب خمیر سیمان حاصل می گردد. ذرات و دانه های خنثی شن و ماسه در این خمیر معلق می مانند تا اینکه خمیر سیمان سخت شود.
2- همچنین آب به عنوان یک عامل روانساز در بین ذرات ریز و زبر دانه های سنگ قرار می گیرد تا بدین وسیله بتن خاصیت کارپذیری و بکار گرفتن را پیدا نماید و جای دادن آن ( بتن ریزی ) به سهولت انجام شود.
آب مصرفی در بتن می بایستی دارای شرایط زیر باشد:
- تمیز، روشن و قابل آشامیدن باشد، یا اینکه از منبع مطمئنی باشد.
- آری از مقادیر زیان آور موادی نظیر : روغنها، اسیدها، قلیاییها و یا سایر مواد آلوده کننده باشد.
به دلیل خاصیت حل کنندگی آب، آبهای طبیعی همگی نا خالص هستند. به هنگام استفاده از آب رودخانه که به همراه مقادیر زیادی اجسام جامد معلق است، این آب را می توان در استخرهای مخصوص و به کمک مواد صاف کننده تصفیه کرد.
منابع آب واقع در مناطق آب و هوایی خشک، حاوی مقادیر زیادتری املاح حل شده در آب می باشند. تا جایی که طعم آب در حد قابل توجهی شور مزه یا نمکی نباشد، می توان بدون انجام آزمایش آن را مورد استفاده قرار داد.
در صورت استفاده از آبهای صنعتی، به دلیل تغییرات شدید ترکیبات، بایستی اینگونه آبها را مرتباً آزمایش کرد.
یکی از بهترین محک های سنجش قابلیت کاربرد آب اینست که با آب مورد نظر و با آب مقطر قالبهای مکعبی بتنی تهیه شود و سپس ارقام حاصله از آزمایش تا به فشاری این دو با یکدگر مقایسه شوند.
هنگامی که به ناچار،آب دریا عمده ترین منبع آب موجود در دسترس جهت ساخت بتن است، تحت شرایط ویژه ای می توان از آن استفاده کرد. آزمایشات نشان می دهند که از مقایسه بتن های ساخته شده با آب دریا، با بتنهای ساخته شده با آب تازه، افت مقاومت فشاری بین 10 تا 30 درصد خواهد بود. اصولاً آب دریا تاثیر چندان مطلوبی در کیفیت یا مقاومت فشاری بتن نخواهد داشت.ولی استفاده از بتن ساخته شده با آب دریا در بتن مسلح یا بتن پیش تنیده توصیه نمی گردد. زیرا هم امکان زنگ زدگی آرماتور هست و هم اینکه اثر بدی روی شکل ظاهری بتن دارد. ارقام زیر اثر ترکیبات مختلف موجود در آب روی مقاومت فشاری را نشان می دهد:

درصد نمک محلول در آب 0.5 SO4 1 SO4 5 Nac1 1 CO2
درصد افت مقاومت فشار 4 10 30 20

آب باران و آبهای طبیعی و کوهستانی ضمن طی مسیر خود مقداری CO2موجود هوا را در خود حل می نماید. همچنین آب قادر به حل کردن حدود 1ر3 گرم در لیتر آهک است.
وجود این دو در کنار یکدیگر باعث تشکیل بی کربنات و سپس کربنات کلسیم می شود. از آنجایی که در حین هیدراته شدن سیمان ، هیدروکسید آهک آزاد می گردد، لذا امکان ترکیب CO2 موجود در آب با آهک موجود در سیمان وجود دارد و در نتیجه ایجاد خلل و فرج و سوراخهای ریزی در بتن می شود که نهایتاًً باعث افت مقاومت فشاری آن می گردد.
املاح منیزیم موجود در آب، اغلب به صورت سولفات هستند. از جمله اثرات بارز وجود سولفاتها ایجاد انبساط حجمی و تورم در ملات یا بتن می باشد.


سنگ دانه های طبیعی
سنگ دانه هایی که در بتن به کار می روند مواد معدنی ای هستند که کم و بیش خنثی ( بدون میل ترکیبی )، و دان دان می باشند و معمولاً از گروه سنگ ها و یا شبه سنگ ها هستند.نمونه هایی از آنها ماسه، شن، سنگ شکسته و روباره خرد شده می باشند. مصرف سنگ دانه در بتن از دو جنبه حایز اهمیت است. یکی از نقطه نظر فنی و دیگری از جنبه اقتصادی، در هر دو جنبه مصرف کمتر سیمان مد نظر است.
سنگ دانه ها را می توان به طرق مختلف گروه بندی نمود: از نظر طبیعی و یا مصنوعی بودن، از نقطه نظر سنگ شناسی، از نقطه نظر وزن مخصوص، از نظر اینکه آیا طبیعتاً خرد می باشند یا مصنوعاً خرد شده اند، آیا خنثی هستند و یا دارای میل ترکیبی می باشند و بالاخره از نقطه نظر اندازه و ابعاد ذرات متشکله. دسته بندی از جنبه اندازه و ابعاد دارای بیشترین کاربرد می باشد و از این نقطه نظر سنگ دانه ها به دانه های ریز و دانه های درشت تقسیم می شوند. در کشورهای مختلف مرز بین ریز و درشت متفاوت است و در کشورهای نیم کره غربی الک نمره 4 ( معادل 75ر4 میلیمتر یا سه شانزدهم اینچ ) مشخص کننده مزر بین این دو گروه سنگ دانه می باشد.
خواص سنگ دانه ها با انجام آزمایشات مناسب تعیین می گردد. اهمیت نمونه گیری صحیح همتراز انجام آزمایش صحیح و مناسب می باشد. نمونه گیری از سنگ دانه ممکن است در مقاطع مختلف تهیه و کاربرد آنها صورت گیرد. معمولاً دانه بندی سنگ دانه درشت دارای بیشترین تاثیر روی خواص عمومی سنگ دانه می باشد. به عنوان یک قائده، برآورد دقیق دانه بندی واقعی سنگ دانه از طریق تعدد نمونه گیری با مقادیر کم مثلاً با خاک انداز ( کمچه ) بهتر است، تا با نمونه گیری مقادیر زیاد بوسیله بیل و امثالهم. تعداد نمونه های مورد نیاز بستگی به نامشخص بودن و نوسان دانه بندی و تنوع خواص مورد آزمایش دارد. عملاً مقدار نمونه کارگاهی باید مقدار بیشتری باشد .در بتن فشرده فضای خالی بین سنگ دانه ها بوسیله ملات سیمان پر می شود و توسط این خمیر به یکدیگر می چسبند. بدینوسیله تار و پودی متشکل از ملات سخت شده سیمان و دانه های سنگ پدید می آید .سنگ دانه ها حدود سه چهارم حجم بتن را شامل می شوند و از نقطه نظر کیفی بیشترین تاثیر را روی کیفیت بتن دارند. کاربرد سنگ دانه در بتن به این خاطر است که به مقدار قابل توجهی نیاز به ملات سیمان در مخلوط بتن را کاهش می دهد و در نتیجه خزش و چروک شدن بتن را کم نموده و از جنبه اقتصادی بهای تمام شده را پایین می آورد..

 

 پس از فراهم شدن مواد به نسبت مورد نظر با میکسر مخلوط می شوند وبرای ویبره از دستگاه ویبره زن با پمپ استفاده می کنند که مواد را مخلوط و از شلنگ خارج می کند                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                     

در اینجا از یونولیت برای اینکه اب بتن به دیوار نفوذ نکند و موجب خرابی نشود استفاده شد

                                                                                              نکاتی چند در مورد بتن ریزی در فصل سرما

بتن ریزی در شرایط دمای بالاتر از 5+ درجه سانتیگراد:در این شرایط مهمترین مسئله آمادگی برای زمانی است که جبهه یخبندان محیط کارگاه را فرا می گیرد.در این حالت اگر گیرش خمیر سیمان صورت نگرفته باشد موجب یخ زدگی رطوبت داخلی بتن ، افزایش حجم آب و نهایتا انبساط حجمی بتن و ترک خوردگی آن می گردد.در زمانی که این احتمال وجود داشته باشد که چندین ساعت پس از بتن ریزی جبهه یخبندان فرا رسد باید از مواد ضد یخ که ترجیحا دارای ترکیبات زود گیر کننده هستند استفاده نمود. استفاده از مواد زود گیر موجب تسریع در گیرش خمیر سیمان و مقاومت در برابر افزایش حجم یخ می گردد. نباید فراموش کرد که همواره دمای بتن ریحته شده با استفاده از امکانات متفاوت گرمایشی باید در نقطه ای بالای 5+ درجه سانتیگراد حفظ گردد تا واکنش شیمیایی سیمان و آب ادامه یابد و مقاومت لازمه حاصل گردد.
بتن ریزی در شرایط دمای زیر 5+ دزجه سانتیگراد: موکدا توصیه می گردد در دمای کمتر از 5+ درجه سانتیگراد نباید بتن ریزی کرد مگر اینکه در تمام شرایط درجه حرارت بتن همواره بالاتر از 5+ حفظ گردد. توجه داشته باشید که با بتن ریزی در چنین شرایطی عمل هیدراسیون بسیار کند صورت می گیرد بطوریکه پس از یخ زدن آب در صفر درجه ، این واکنش متوقف می گردد بنابراین در زمان باز کردن قالب مشاهده می کنیم که بتن به راحتی خورد می شود به علت اینکه خمیر سیمان تشکیل نشده است. باید کاملا توجه داشت که استفاده از ضد یخ تنها از یخ زدن رطوبت درونی بتن جلوگیری می کند.اگر بتن ریخته شده پس از عملیات بتن ریزی به حال خود رها شود ، رطوبت درون آن یخ نمی زند اما چون دمای آن کمتر از 5+ درجه سانتیگراد است واکنش شیمیایی سیمان و آب بسیار کند می شود و به همین خاطر بتن ضایع می گردد و دارای مقاومت خیلی کمی خواهد شد. پس در زمستان در هر شرایطی باید پس از بتن ریزی نیبت به عمل آوری بتن مبادرت ورزید نکته مهم دیگر اینکه چون هوای سرد نسبت به هوای گرم دارای رطوبت کمتری است بتن های ریخته شده در شرایط محیطی سرد به ، عمل آوری و مراقبت بیشتری نیازمند است.
ویژگی های یک ضد یخ مناسب برای بتن: ضد یخی برای بتن مناسب می باشد که علاوه بر کاهش نقطه انجماد آب اضافی داخل بتن به عنوان یک تسزیع کننده در گیرش و رشد مقاومت سنین اولیه بتن عمل نماید.حال باید توجه نمود در پروژه هایی که در زمان بهره برداری امکان خوردگی وجود دارد و یا بتن هایی که پیش تنیده هستند و یا در آنها از آلومینیوم و گالوانیزه استفاده شده است و یا بتن هایی که در تماس با آب یا خاک سولفاته هستند و یا بتن هایی که سنگدانه های آنها مستعد واکنش قلیایی هستند به هیچ وحه از ضد یخ های کلر دار استفاده نکنید. بلکه از ضد یخ هایی استفاده نمایید که بر پایه دیگر مواد(نیترات) ساخته شده باشد.
.               

 خزیدن بتن اگر تنش وارد بر بتن کوچک باشند ، در شروع بارگذاری , کرنش های اولیه بتن تقریبا کشسان است . با این وجود , حتی اگر بار ثابت باقی بماند ، کرنش ها به مرور زمان افزایش خواهند یافت . بنا به تعریف : تغییر شکل خمیری بتن در اثر بار و یا تنش ثابت را _در طی یک دوره طولانی از بارگذاری_ خزیدن بتن می گویند این پدیده مستقیما به تنش های وارده بستگی دارد , به نحوی که با هر افزایش در میزان تنش , خزیدن نیز افزایش خواهد یافت .
ه عامل اصلی خزیدن بتن , بارگذاری است . با این حال عوامل جنبی دیگری می توانند در افزایش خزش موثر واقع شوند . از جمله ی این عوامل : بارگذاری در سنین کم , یعنی در روزهای اولیه بعد از بتن ریزی است. عوامل دیگر عبارتند از بالا بودن نسبت آب به سیمان و نیز رها کردن بتن تا مرحله خشک شدن . در این مورد هر چه رطوبت محیط بیشتر باشد , خزش بتن کمتر خواهد بود . هم چنین خزیدن بتن در شرایطی که کاملا خشک یا کاملا مرطوب باشد , کم است .
در بتن ساده برای تنش های کم و حداکثر تا تنش بارهای بهره برداری , خزیدن مستقیما متناسب با تنش خواهد بود . ضمن اینکه با گذشت زمان , سرعت آن سریعا کاهش می یابد . برای بارهای بیشتر از بهره برداری , این تناسب دیگر وجود نخواهد داشت .
در بتن مسلح , وجود فولاد با ضریب کشسانی ثابت , باعث می شود تا آهنگ سریع خزش در روزهای اولیه ی بارگذاری و نیز کند شدن سریع آن در روزهای بعد , تعدیل گردد.
خیز تیرهای بتن مسلح به مرور زمان افزایش می یابد و یکی از دلایل اصلی آن خزیدن بتن است . در این اعضا , در بالای تار خنثی , بتن ناحیه ی فشاری دستخوش خزش می گردد که نتیجتا جمع شدگی تارهای فوقانی و افزایش خیز را سبب می شود . در تیری که فاقد فولاد در منطقه ی فشاری است , خیز نهایی می تواند 2.5 تا 3 برابر خیز اولیه گردد.
خزش بتن در اعضای فشاری و ستون های بتن مسلح , کاهش تدریجی طول عضو را به همراه دارد . این کاهش با مقاومت میلگردها روبرو می شود و در نتیجه با گذشت زمان , تنش در بتن کاهش و در میلگرد ها افزایش می یابد .

. توده ی اصلی بتن ، سنگدانه های درشت و ریز ( شن و ماسه ) می باشد و فعل و انفعال شیمیایی بین سیمان و آب که به صورت شیره ای اطراف سنگدانه ها را پوشانده است ، باعث یکپارچه شدن و چسبیدن سنگدانه ها به یکدیگر می شود . برای ایجاد واکنش شیمیایی در سیمان مقدار محدودی آب لازم است ، لیکن آب مصرفی در ترکیب بتن همیشه مقداری به مراتب بزرگتر از آن است .این آب اضافی به منظور ایجاد کارآیی لازم در بتن برای پر کردن کامل زوایای قالب و دور گرفتن کلیه ی میلگردهای مسلح کننده می باشد .

زمان کافی برای اعمال لرزش حدود 5 تا15 ثانیه می باشد.البته مدت زمان دقیق باید بر اساس ظاهر شدن شیره بتن روی سطح ان و صدای ویبراتور تعیین می شود
حداقل ضخامت لایه بتنی که ویبره می شود 15 سانتی متر و حداکثر 60 سانتی متر است.
لرزاننده باید به طور عمودی ودر فواصل یکنواخت به داخل بتن برده شود و نباید لرزاننده را به طور مایل یا افقی داخل برد مگر در دالهایی که ضخامت انها از 10 سانتی متر بیشتر است.
برای حذف موثر هوا لرزاننده باید سریع به داخل بتن رفته ودر پایان به اهستگی خارج شود.
5- لرزاننده نباید باسطح قالب ومیلگرد تماس داشته باشد.

بتن یا فولاد؟

بتن یا فولاد؟ هر روز هنگام عبور از خیابان‌های شهر شاهد ساخت و سازهای روز افزونی هستیم،  ساختمان‌های مختلف از یک طبقه تا 60 طبقه که جلوی آنها انواع مصالح دیده می‌شود؛ سازه‌هایی که گاه از بتن ساخته می‌شوند و گاه از فولاد.در مورد اینکه کدام نوع سازه بر دیگری برتری دارد، اختلاف نظر شدیدی بین سازندگان ساختمان‌ها وجود دارد. معمولاً معیارهای ساخت، جواب‌های متفاوتی برای ما به همراه دارند. عمده عوامل مؤثر در این روند، هزینه، زمان و کیفیت ساخت هستند.هزینه ساخت و سود حاصل از این سرمایه‌گذاری با زمان اتمام طرح رابطه تنگاتنگی دارند. بدیهی است هر چه زمان طرح طولانی‌تر ‌شود شاهد افزایش قیمت مصالح، قیمت تمام شده طرح، هزینه‌های متفرقه و بازگشت دیرتر سرمایه خواهیم بود که خوشایند هیچ سازنده‌ای نیست.  سازه‌های بتن آرمه در مقابل سازه‌های فولادی معمولاً نیاز به هزینه کمتر و زمان بیشتری برای ساخت دارد؛ در حالی‌که سازه‌های فولادی ابتدا نیاز به سرمایه زیادی برای خرید آهن آلات دارد ولی در عوض شاهد سرعت اجرای بالاتری خواهیم بود.بنابراین در ساختمان‌های عادی کمتر از 6 طبقه در نهایت از این منظر تفاوت زیادی وجود ندارد.  در اسکلت‌های فولادی حتماً باید تمام اسکلت آماده باشد تا بتوان سقف را اجراکرد. به عبارت دیگر اول باید تیر و ستون‌هایی وجود داشته باشد تا بتوان روی آن سطحی به نام سقف یا همان کف اجرا کرد. در حالی‌که در سازه‌های بتن آرمه ابتدا ستون‌های هر طبقه و سپس سقف همان طبقه که خود مشتمل بر تیر‌ها و کف یکپارچه‌تری نسبت به سازه‌های فولادی است اجرا می‌شود.  مزیت این روش نسبت به روش اول آن است که می‌توان طبقه مورد نظر را سریعتر برای اجرای دیگر مراحل از جمله تیغه چینی، اجرای تأسیسات مکانیکی و برقی و... در اختیار سایر پیمانکاران قرار داد که خود موجب تسریع در روند طرح خواهد بود.  ولی به‌طور کلی زمان اجرای سازه‌های فولادی در مقیاسهای بزرگ تا حدودی کوتاه‌تر از سازه‌های بتن آرمه و هزینه‌های سازه‌های بتن آرمه کمتر از سازه‌های فولادی است که هر سازنده‌ای با توجه به شرایط و معیار‌های خود تصمیم‌گیرنده اصلی است. حال با فرض وجود شرایطی کاملاً ایده‌آل، یعنی عدم‌وجود محدودیت زمان و هزینه‌ها، عامل سوم یعنی کیفیت سازه را بررسی می‌کنیم. کیفیت را می‌توان از جنبه‌های متفاوتی مانند مقاومت در برابر بارهای ثقلی وارده و زلزله، مقاومت در برابر حرارت، ابعاد، دهانه‌های قابل پوشش، تعداد طبقات قابل طراحی، قابلیت ترمیم آسان و... مورد نقد و بررسی قرار داد. با توجه به گستردگی و پیچیدگی مسئله، در اینجا فقط تصمیم‌گیری برای ساختمان‌های عادی را مورد توجه قرار می‌دهیم. اولین و مهم‌ترین نکته قابل ذکر در این مورد مقاومت مصالح و ابعاد مصالح مصرفی است. معمولاً هر چه اعضای باربر ما ابعاد بزرگتر از نگاه عام و ممان اینرسی بالاتر از دید مهندسی داشته باشد، رفتار سازه‌ای مناسب‌تر است و هر چه مصالح مصرفی که در عرف ساختمان‌سازی‌ بتن یا فولاد هستند قابلیت تحمل نیروهای بیشتر را داشته باشند منجر به طراحی اعضای ظریف‌تری خواهند شد. اگر هر دو عامل در کنار هم قرار گیرند منجر به رسیدن به سختی و صلبیت بالاتری خواهند شد که جزء اصلی‌ترین آیتم‌های طراحی یک مهندس محاسب به شمار می‌روند. در طراحی سازه‌ها، مقاومت بتن را 10 درصد مقاومت فولاد فرض می‌کنند بنابراین ابعاد ستون‌ها و تیرهای بتنی، به‌مراتب بیش از سازه‌های فولادی است. البته این ابعاد بزرگ اعضای بتنی، ممان اینرسی بسیار بالاتری نسبت به گزینه دیگر به ارمغان خواهند آورد که در نهایت سازه بتنی، سختی بالاتر و معمولاً رفتار سازه‌ای مناسب‌تری دارد. « سازه‌های بتنی سنگین هستند.» در پاسخ به این ایراد باید گفت: ابعاد بزرگ سازه تا جایی مورد پذیرش یک مهندس است که منجر به سنگینی بیش از حد سازه نشود و با توجه به آنکه بحث ما در مورد سازه‌های عادی کمتر از 6 طبقه است تفاوت وزن اسکلت نیز آنچنان نخواهد بود تا مهندس طراح را به سمت طراحی سازه فولادی بکشاند. این موضوع در بسیاری از سازه‌های عظیم نیز صادق است که برج 56 طبقه تهران نمونه بارزی از این دست است.  بحث زلزله که بحث داغ این روزهای تهران است می‌تواند جنبه دیگری از کیفیت مناسب یک سازه باشد. سازه‌های بتن آرمه عادی و به ویژه مجهز به دیوارهای بتنی به‌علت سختی بالا نسبت به سازه‌های فولادی در برابر زلزله، در بیشتر موارد مقاومت بسیار بالایی از خود نشان می‌دهند اما سازه‌های فولادی نیز می‌توانند همین رفتار را از خود نشان دهند مشروط برآنکه طراحی مناسبی داشته باشند. نکته قابل تامل اینجا است که این رفتار به چه قیمتی به دست خواهد آمد؟ اگر طراحی، یک طراحی بدون نقص باشد، هم سازه فولادی و هم سازه بتن آرمه در چند ثانیه وقوع زلزله، با حداقل خسارت ممکن جان سالم به در خواهند برد. اما کار به اینجا ختم نخواهد شد و پس از زلزله‌های زیادی شاهد شکستگی لوله‌های گاز و وقوع آتش سوزی‌های مهیب بوده‌ایم که گاه از خود زلزله مخرب‌تر هستند. با توجه به اینکه اطفاء حریق بلافاصله بعد از وقوع حادثه ممکن نیست، ساختمان باید به گونه‌ای طراحی شود که تا چند ساعت متوالی بتواند آتش را با حداقل خسارات وارده تحمل کند. در سازه‌های بتن آرمه مقاومت بالایی در برابر آتش سوزی وجود دارد، اما درسازه‌های فولادی درصورتی‌که تمهیدات ایمنی لازم در آنها صورت نپذیرد در چند دقیقه ابتدایی حریق، شاهد تخریب‌های بسیار سریع و غیرقابل جبران خواهیم بود که این مورد نیز مزیتی بسیار ارزشمند برای سازه‌های بتن آرمه به حساب می‌آید. اما آنچه اکثر مهندسان را نسبت به سازه‌های بتن آرمه به شدت بد‌بین کرده، عدم‌قطعیت‌ها، یکنواخت نبودن مقاومت بتن و کم اطلاعی بسیاری از سازندگان از نحوه عمل‌آوری و به دست آوردن نتیجه‌ای مطلوب از این ماده است. قابلیت اشتباه در تهیه بالقوه این نوع ماده در مقابل فولاد توجیه دیگری است که از سوی عده زیادی در مخالفت با بتن ارائه می‌شود، چرا‌که ممکن است حین عمل آوری، مقاومت فشاری کمتر از حد مورد نیاز به دست آید.  این گروه معتقدند جبران یک اشتباه در سازه‌های بتن آرمه در مواردی منجر به تخریب اجباری سازه می‌شود در حالی‌که فولاد در هر لحظه که سازنده اراده کند با هزینه‌ای به نسبت پایین قابل ترمیم و تقویت است.  در پاسخ به این ایراد باید گفت این عدم‌قطعیت‌ها در آیین نامه‌ها با اعمال ضریب ایمنی بسیار بالایی پیش‌بینی شده تا جایی که در موارد زیادی شاهد مقاومتی چند برابر مقاومت مورد نیاز در ساخت این قبیل سازه‌ها هستیم.از سوی دیگر این عدم‌قطعیت کیفیت بتن در شالوده و سقف‌های سازه فولادی نیز وجود دارد و صرفاً متعلق به سازه‌های بتن آرمه نیست. در نهایت باید بر این موضوع تاکید کرد که به‌طور کلی هم سازه‌های فولادی و هم سازه‌های بتن آرمه درصورتی که در طراحی آنها سیستم مناسب و منطبق بر آیین‌نامه‌های به روز، مورد استفاده قرار نگیرد و متخصصین متبحر آنها را اجرا و مهندسین با تجربه بر اجرای آنها نظارت مستمر نکنند، هیچ رجحانی از نظر کیفیت و قابلیت اطمینان بر دیگری ندارند. فراموش نکنیم معیار چهارمی نیز در انتخاب وجود دارد؛ معیاری که 3 معیار هزینه، زمان و کیفیت را تحت سیطره خود قرار می‌دهد: فولاد به‌عنوان یک سرمایه ملی ماده‌ای است که ارزان به دست نمی‌آید و همانند نفت روزی تمام خواهد شد؛ ماده‌ای که باید در صنایع ارزشمندتر ‌ و یا حداقل در سازه‌های خاص که نیاز به ظرافت خاصی دارند و پس از بررسی‌های علمی برتری فولاد در آن محرز شده، مورد استفاده و بهره برداری قرار گیرد تا شاهد رشد اقتصادی در دیگر زمینه‌ها باشیم. به‌نظر نویسنده استفاده از سازه‌های بتن آرمه با توجه به مصرف به‌مراتب پایین‌تر از فولاد (به‌صورت میلگرد) هم از نظر سازه‌ای و هم از نظر اقتصادی و هم از جنبه ملی به‌مراتب مناسب‌تر و بهینه‌تر از سازه‌های فولادی است. به نقل از همشهری انلاین

فناوری نانو در تولید بتن و سیمان

فناوری نانو در تولید بتن و سیمان

مقدمه

وقتی صحبت از مقیاس نانو می شود، یعنی توانایی ساخت در مقیاس ابعاد اتم ها و تهیه مواد با دقت اتمی مورد نظر است . این توانایی به ما اجازه میدهد از محدودیتهای اندازه که به صورت طبیعی وجود دارد فراتر رفته و روی واحدهای ساختاری کار شود، جائیکه تعیین کننده خاصیت مواد است و با تغییر در آن، میتوان خواص مواد را تغییر داد.

نانو تکنولوژی یک رشته جدید نیست ، بلکه رویکردی جد ید در تمام رشته ها است

. فناوری نانو کاربردهای وسیعی در حوزه های مختلف از جمله صنایع غذایی ، داروئی،پزشکی،بیوتکنولوژی، الکترونیک و کامپیوتر وارتباطات و حمل ونقل و انرژی و محیط زیست و هوا فضا و ... دارد. تغییر مقیاس ساخت باعث تغییراتی اساسی در نحوه طراحی سیستم ها خواهد داشت ، زیرا در مقیاس نانو ، نیروهای بین مولکولی و نیروه ای دیگر مرتبط وارد

محاسبات می شوند . کنترل مواد در مقیاس نانو به معنای ساختن ساختارهای بنیانی در مقیاسی است که در آن اندازه ه ا خواص اساسی معین می شود (نانو آخرین مقیاس تولید ) وبنابراین کنترل خواص مواد حاوی ذرات نانو بهتر امکان پذیر می باشد .

اکنون اگرچه مطالعات و کنکاشهای مربوط به روش ه ای تولید به پایان رسیده است ، ولی معذلک پیش بینی میشود تا در سالهای 2010 تا 2015 ، دوره مناسبی برای پیشرفت نانوکارخانه ها باشد.سیستم ه ای ساخت قابل برنامه ر یزی و قابل عمل )نانو کارخانه ها)، تجارتو صنعت مرتبط با آن را دگرگون خواهد کرد  با توجه به اهمیت کنترل خواص مواد ساختمانی

سیمان و بتون در سالهای اخیر ،تحقیقات زیادی در راستای بکار گیری نانو ذرات در سیمان وبتون انجام شده است ، که در این کار مطالعاتی، بخش عمده ای از مجموعه مقالات مرتبط، گرد آوری و تنظیم شده است.

2 نانو سیمانها

در سالهای اخیر تحقیقات زیادی در خصوص افزودن نانو ذرات به سیمان انجام گرفته است

[ 4] نانو ذرات افزودنی به سیمان هم می تواند از نوع ترکیبات تشکیل دهنده خود سیمان(اکسید سیلیس،اکسیدآهن وآلومینا) باشند و هم از ترکیباتی دیگر( برای مثال کربونانوتیوب)، که در جهت ایجاد خواصی مشخص و معین در سیمان ، کاربرد دارند . به عنوان مثال، برای حصول به سیمانی با خواص مناسب جهت استفاده در چاه های نفت افزودن نانو ذرات

مناسب می باشد. در حال حاضر متخصصین پژوهشگاه صنعت نفت* به دانش فنی مورد نیاز برای ساخت نانو افزودنی مناسبی برای کنترل خواص سیمان کاری جداره چاههای نفتی دست یافته اند[ 5]. هدف اصلی استفاده از نانو افزودنی ها در سیمان جداره چاههای نفتی مقابله با وجود مشکلاتی از لحاظ پایین بودن فشار مخزن و ضرورت ایجاد فشار لازم توسط سیمان

استفاده شده می باشد.

همچنین استفاده از کربن نانوتیوب به عنوان نانو افزودنی در سیمان پتانسیل فوق العاده
قوی(سیمان سخت ) ایجاد می کند چون هم یک ماده تقویت کننده ایده ال می باشد و هم قطر آن شبیه اندازه کلسیم -سیلیکات-هیدرات است از دیگر کاربردهای کربن نانوتیوب در صنعت ساختمان استفاده ازآن به عنوان اجز اء ساختاری و عامل انتقال حرارت می باشد به نحوی کهیکی از کاربردهای آن، به کار گیری برای گرم کردن ساختمان ها می باشد

در حال حاضر در کشور چین ، بیشترین تحقیقات در جهت بررسی خواص نانو سیمانه ا، انجام
شده است و لذا بسیاری از مقالات معتبر در خصوص بررسی خواص نانو سیمانها مربوط به
دانشگاه های این کشور ، است

به طور کلی مهمترین عامل درکنترل خواص نانو سیمانه ا، علاوه بر خواص نانو ذرات، اختلاط مناسب نانو ذرات و سیمان می باشد . نانو سیمانها به دلیل مقاومت بالا و خواص ساختاری بهبود یافته، کاربرد های زیادی دارند برای مثال، از این نوع سیمانها، برای ساخت آسمان خراشها، ساختمان های ریاست جمهوری ونظامی (ضد گلوله ) و در مناطقی که خورندگی زیاد است، استفاده می شود.

در ادامه انواع نانو سیمانه ای، خواص آنهامقایسه خواص آنه ا با سایر سیمانها و مزای ای تولید هر کدام از آنها، مورد بررسی قرار می گیرد

-2 نانو سیمانهای حاوی نانو سیلیس

مهمترین ترکیب پوزولانه سیلیکا آمورف و یا سیلیس شیشه ای است که در نتیجه واکنش آنها با هیدروکسید کلسیم، سیلیکات کلسیم هیدراته شده ، تولید می شود. سرعت واکنش و واکنش پذیری پوزولان ه ا ، بستگی به مقدار سطح مقطع آنها دارد ، هرچه سطح مقطع واکنش دهنده ه ا بیشتر باشد سرعت انجام واکنش ، بیشتر می شود. بنابراین بدیهی است که نانو سیلیس ها بدلیل سطح مقطع بیشتر از اهمیت خاصی برخودار باشند.

تحقیقات انجام شده نشان داده است که مقاومت فشاری 7 روزه و 28 روزه سیمانهای حاوی scanning نانو سیلیس بیشتر از سیمانهای حاوی میکرو سیلیس می باشد. علاوه بر این ، آزمایشات و سرعت تغییرات حرارتی ، نشان Ca(OH) و با قیمانده مقدار 2 electron microscope(SEM) دهنده افزایش واکنش پذیری سیمانهای حاوی نانو سیلیس می باشد.

استفاده از نانو سیلیس در سیمان ، نه تنها به علت خاصیت پرکنندگی منافذ باعث بهبود ساختار می شود، بلکه واکنشهای پوزولانی را فعالتر می نماید

. جهت بررسی خواص سیمانهای حاوی نانو سیلیس و مقایسه خواص آن با سیمانهای حاوی دوده سیلیس، تحقیقاتی انجام شده است .

مشخصات شیمیایی و فیزیکی نانو سیلیس و دوده سیلیس مورد استفاده برای انجام این تحقیقات در جدول 1 آورده شده است. مشخصات سنگدانه مورد استفاده در جدول 2 آورده شده است،بعلاوه در ساخت همه مخلوط سیمانهای مورد آزمایش از پلی کربوکسیلات ساخت کشور کره با نانو XRD ودیاگرام (SEM) 1 ، بعنوان روانساز استفاده شد. در شکل 1 و 2 نیز / دانسیتیه 60 سیلیس و دوده سیلیس نشان داده شده است.

*پوزولان:مواد سیلیس یا سیلیسی آلو مینای هستند که در حالت معمولی با آب واکنشی ندارند لیکن
در مجاورت آهک و یا سیمان پرتلند ایجاد واکنش شیمیایی می کنند و ژل سیلیکات کلسیم می
شود.

حاصل از هیدراته شدن ، فازهای سیمان ژل سیلیکات کلسیم CH از واکنش سیلیس پوزولان باهیدراته تولید می شود .

با سخت شدن ژل فوق ،ملات ساخته شده با این مواد بتدریج افزایش مقاومت پیدا کرده و با کم شدن فضاهای داخلی و افزایش دانسیته کاهش نفوذ پذیری ملات و دوام آن در محیط های مختلف افزایش می یابد.
ماده پوزولانی مصنوعی بسیار فعال و محصول فرعی کوره های الکتریکی تولید سیلیسیم یا آلیاژ

: (Silica fume ) *دوده سیلیس

فرو سیلیس می باشد . این ماده در ایران تولید و با نام تجاری میکرو سیلیس در بازار وجود دارد.
حاصل از هیدراته شدن فازهای سیمان ، ژل سیلیکات کلسیم هیدراته تولید می شود .

بعد از  120 روز ، افزایش می یابد C-S-H نشان داد ، تغییرات کمی بعد از 7 روز رخ می دهد و تشکیل XRD نتایج حاصل از و تنها 75 % از دوده سیلیس در ملات سیمان بعد از گذشت 90 روز هیدراته می شود

کاربرد مواد نانو در صنعت بتن

مقدمه

مواد نانو به عنوان موادی که حداقل یکی از ابعاد آن (طول ، عرض ، ضخامت ) زیر 100nm باشد تعریف شده اند ، یک نانومتر یک هزارم میکرون یا حدود 100000 برابر کوچکتر از موی انسان است . به طور کلی ،در یک تقسیم بندی عمومی، محصولات نانو مواد را می توان به صورت های زیر بیان کرد:   ·

فیلمهای نانو لایه ( Nano Layer Thin Films ) برای کاربردهای عمدتاً الکترونیکی    · نانو پوششهای حفاظتی (Nano Coating ) برای افزایش مقاومت در برابر خوردگی ، حفاظت در مقابل عوامل مخرب محیطی    · نانو ذرات به عنوان پیش سازنده (Precursor) یا اصلاح ساز (Modifier) پدیده های شیمیایی و فیزیکی    · نانو لوله ها (Nanotubes) منظور از یک ماده نانو ساختار یا واضح تر یک بدنه نانو ساختار (Nanostructured Solid ) جامدی است که در آن انتظام اتمی ، اندازه کریستالهای تشکیل دهنده و ترکیب شیمیایی در سراسر بدنه در مقیاس چند نانو متری گسترده شده باشد .   

خواص فیزیکی و شیمیایی مواد نانو (در شکل و فرمهای متعددی که وجود دارند از جمله ذرات ، الیاف ، گلوله و . . . ) در مقایسه با مواد میکروسکوپی تفاوت اساسی دارند . تغییرات اصولی که وجود دارد نه تنها از نظر کوچکی اندازه بلکه از نظر خواص جدید آنها در سطح مقیاس نانو می باشد .

هدف نهایی از بررسی مواد در مقیاس نانو ، یافتن طبقه جدیدی از مصالح ساختمانی با عملکرد بالا می باشد ، که آنها را می توان به عنوان مصالحی با عملکرد بالا و چند منظوره اطلاق نمود . منظور از عملکرد چند منظوره ، ظهور خواصی جدید و متفاوت نسبت به خواص مواد معمولی می باشد به گونه ای که مصالح بتوانند کاربردهای گوناگونی را ارائه نمایند .

در مطالب بعدی که خواهد آمد مواد نانو ساختاری معرفی خواهند شد که با توجه به نوظهور بودن چنین موادی می توانند تحولی شگرف در صنعت ساختمان سازی و صنایع وابسته به آن ایجاد کنند

2. مواد نانو کمپوزیت

مواد نانو کمپوزیت بر پایه پلیمر (ماتریس پلیمری ) اولین بار در سالهای 70 معرفی شده اندکه از تکنولوژی سول- ژل(Sol-Gel) جهت انتشار (Disperse) دادن ذرات نانو کانی درون ماتریس پلیمر استفاده شده است .

هرچند تحقیقات انجام شده در دو دهه گذشته برای توسعه تجاری این مواد توسط شرکت تویوتا در ژاپن در اواخر سالهای 80 صورت گرفته است ، ولی رشته نانو کمپوزیت پلیمر هنوز در مرحله جنینی و در آغاز راه می باشد .

در این شرایط نانو آلومینا ، بهترین ساختار نانوئی است که افق جدیدی را در صنعت سرامیک نوید می دهد . زیرا کاربرد این مواد پدیده ای است که از نظر مکانیکی ، الکتریکی و خواص حرارتی به طور مناسب دارای تعادل بوده و در رشته های مختلف کاربرد دارد . از جمله می توان به چند نمونه اشاره کرد:· تکنولوژی نانو فلز آرتوناید که اخیراً به طور تجاری ، الیاف نانویی آلومینا ، انقلابی در رشته سرامیک بوجود آورده است . · ذرات نانویی غیر فلز مانند:نانو سیلیکا ، نانو زیرکونیا و مواد دیگر اصلاح کننده سرامیک ها می باشد .

3. بتن با عملکرد بالا ([1]HPC)

یکی از چالشهایی که در رشته مصالح ساختمانی بوجود آمده است ، بتن با عملکرد بالا(HPC ) می باشد . این نوع بتن مقاوم از نوع مصالح کامپوزیت بوده و از نظر دوام جزو مصالح کامپوزیت و چند فازی مرکب و پیچیده می باشد . خواص ، رفتار و عملکرد بتن بستگی به نانو ساختار ماده زمینه بتن و سیمانی دارد که چسبندگی ، پیوستگی و یکپارچگی را بوجود می آورد .

بنابراین ، مطالعات بتن و خمیر سیمان در مقیاس نانو برای توسعه مصالح ساختمانی جدید و کاربرد آنها بسیار حائز اهمیت می باشد . روش معمولی برای توسعه بتن با عملکرد بالا اغلب شامل پارامترهای مختلفی از جمله طرح اختلاط بتن معمولی و بتن مسلح با انواع مختلف الیاف می باشد . در مورد بتن به طور خاص ، علاوه بر عملکرد با دوام و خواص مکانیکی بهتر ، بتن با عملکرد بالای چند منظوره (MHPC) خواص اضافه دیگری را دارا می باشد ، از جمله می توان به خاصیت الکترو مغناطیسی ، و قابلیت به کار گیری در سازه های اتمی (محافظت از تشعشعات ) و افزایش موثر بودن آن در حفظ انرژی ساختمانها و ... را نام برد .

4. نانو سیلیس آمورف

در صنعت بتن ، سیلیس یکی از معروفترین موادی است که نقش مهمی در چسبندگی و پر کنندگی بتن با عملکرد بالا (HPC) ایفا می کند .

محصول معمولی همان سلیکیافیوم یا میکرو سیلیکا می باشد که دارای قطری در حدود 1/0 تا 1 میلی متر می باشد و دارای اکسید سیلیس حدود 90% می باشد . می توان گفت که میکرو سیلیکا محصولی است که در محدوده بالای اشل اندازه نانو متر جهت افزایش عملکرد کامپوزیت مواد سیمانی به کار برده می شود .

محصول نانو سیلیس متشکل از ذراتی هستند که دارای شکل گلوله ای بوده و با قطر کمتر از 100nm یا بصورت ذرات خشک پودر یا بصورت معلق در مایع محلول قابل انتشار می باشند ، که مایع آن معمول ترین نوع محلول نانو سیلیس می باشد ، این نوع محلول در آزمایشات مشخص در بتن خود تراکم([2]SCC) به کار گرفته شده است . نانو سیلیس معلق کاربردهای چند منظوره از خود نشان می دهد مانند:

خاصیت ضد سایش

ضد لغزش

ضد حریق

ضد انعکاس سطوح  

آزمایشات نشان داده اند که واکنش مواد نانو سیلیس (Colloidal Silica ) با هیدرواکسید کلسیم در مقایسه با میکرو سیلیکا بسیار سریع تر انجام گرفته و مقدار بسیار کم این مواد همان تاثیر پوزالانی مقدار بسیار بالای میکرو سیلیکا را در سنین اولیه دارا می باشد .

تمام کارهای انجام یافته بر روی کاربرد مواد نانو سیلیس کلوئیدی (Colloidal Nano Silica ) در بخش اصلاح خواص ریولوژی ، کار پذیری و مکانیکی خمیر سیمان بوده است . آنچه که در اینجا مطرح است نتایج اولیه محصولات نانو سیلیس با قطری در محدوده 5 تا 100 نانومتر می باشد .

5. نانو لوله ها(NANOTUBES)

همان گونه که در مقدمه مقاله مطرح شد معمولاً الیاف برای مسلح کردن و اصلاح عملکرد مکانیکی بتن بکار برده می شوند . امروزه از الیاف فلزی ، شیشه ای ، پلی پروپلین ، کربن و  . . . در بتن برای مسلح کردن استفاده می شود و لیکن تحقیقات روی بتن مسلح شده توسط نانو لوله کربنی (Carbon Nanotubes  ) انتشار نیافته است تا بتوان از نتایج آن برای مسلح کردن بوسیله نانو لوله ها استفاده کرد .

نانو لوله کربنی توسط LIJIMA در سال 1991 کشف شده است و کارهای بسیاری بر روی ساختار نانو در بخش فیزیک کوانتوم انجام یافته است بطوری که تحقیقات نوین بر روی تکنولوژی و مهندسی نانو در سطح جهانی نقش اساسی و اصلی بازی می کند . کربن 60 و نانو لوله های نوین دارای ساختاری هستند که آنها را از فولاد قوی تر و بسیار سبک می کند بطوریکه می توانند خمیدگی و کشش را بدون شکستن تحمل نمایند و در آینده جایگزین الیاف کربن خواهند شد که در کامپوزیت ها به کار برده می شوند .

نانو لوله ها با توجه به تحقیقات انجام شده در مرکز تحقیقات بتن( وابسته به موسسه ACI شاخه ایران ) ، دارای مقاومت کششی بیش از هر نوع الیاف بتنی شناخته شده می باشند و نیز نانو لوله ها خواص ویژه قابل ملاحظه حرارتی و الکتریکی از خود نشان می دهند ، بطوریکه هادی بودن حرارت آنها بیش از دو برابر الماس و هادی بودن الکتریکی آنها در حدود 1000 برابر فلز مس می باشد . 

نانو لوله ها طبقه جدیدی از محصولات می باشند که انقلابی جدید در زمینه مصالح و مواد پیشرفته را بوجود آورده اند . یک نسل جدید از نانو کامپوزیت های چند منظوره می توانند به عنوان نانو لوله های کربنی در نقش الیاف مسلح کننده مناسب آن مواد مورد استفاده قرار گیرند . بنابراین نانو لوله های کربنی از اجزای کلیدی بدست آوردن هدف اصلی ذکر شده در فوق به عنوان مصالح ساختمانی با عملکرد بالای چند منظوره , بازی می کنند .

6. نتیجه گیری

  منظور از مقاله ارائه شده نشان دادن مصالح جدید ساختمانی و بیان مزایای استفاده از این نوع مواد در صنعت ساختمان می باشد ، البته به دلیل نو بودن این نوع مصالح زمینه های فراوانی برای کارهای نظری و عملی در دانشگاههای کشور وجود دارد که امید است که با معرفی مصالح با ساختار نانو راه برای گامهای بلندتر در این زمینه باز شود .

بتن های پیش ساخته نو آوری قرن 21

بتن های پیش ساخته نو آوری قرن 21

در دهه های اخیر مهندسان و معماران برای دستیابی به مقاومت و پایداری سازه و همچنین الزامات طراحی از بتن پیش ساخته استفاده می کنند. برخی مزایای بتن پیش ساخته عبارتند از:

۱) مقاومت مناسبی در برابر ضربه و حریق دارند.
۲) انتخابهای هنری و زیبایی شناختی تقریبا نامحدود به لحاظ شکل ، رنگ و ... دارند .چنانچه ساختار سطحی مناسب آن برای اجرا هر نوع طراحی شرایط مناسبی را طراحی معماری فراهم می آورد.
۳) بدلیل تولید کارخانه ای آن کنترل کیفیت دقیقتری صورت می گیرد و سازگاری فوق العاده ای بین اجزاء سازه ایجاد می کند.
۴) سرعت ساخت و اجرا بیشتر آن سبب کاهش تأخیرهای ناخواسته و کاهش قیمت تمام شده آن نسبت به سایر روشهای ساخت می گردد.
۵) بازده حرارتی عالی و مقاومت مناسب در برابر تغییرات آب و هوایی از دیگر مزایای آن است ….

شرکت Altus group اخیرآ نوعی بتن پیش ساخته را برای اجزاء سازه ای و معماری ساختمانهای مسکونی و تجاری تولید کرده است. این محصول با نام «کربن کست» برای ساخت پانلهای دیواری،پانلهای معماری،پانلهای دیواری عایق و اجزاء سیستمهای ساختمانی و معماری ساختمان مناسب تر از قطعات پیش ساخته قبلی است. در کربن کست بجای استفاده از فولاد در آرماتورگذاری فرعی برای انتقال برش از شبکه فیبرهای کامپوزیتی استفاده شده است.در این نوآوری جالب توجه در تکنولوژی ساخت بتونهای پیش ساخته آرماتورگذاری مرسوم جای خود را به شبکه ای از فیبرهای کربن ضد خوردگی و با مقاومت بالا می دهد. این ابتکار سبب کاهش ضخامت مقاطع پیش ساخته و کاهش وزن اجزاء سازه ای و معماری (بار مرده) ساختمان تا ۶۶٪ می گردد. در این بتن پیش ساخته از میلگرد و کابلهای فولادی معمول برای آرماتورگذاری اصلی و از شبکه فیبرهای کربنی چسبیده به رزین با ضخامت ۱ میلی متر برای آرماتورگذاری فرعی استفاده می شود. مقاومت بالا ،دوام فوق العاده و خواص کششی بسیار خوب آن در مقایسه با میلگرد از نکات بارز این محصول است.بطوریکه در آن پوشش موثر بتنی سه چهارم اینچی تا سه اینچی در آرماتورهای فولادی به فقط یک چهارم اینچ پوشش بتنی کاهش می یابد.همچنین با استفاده از این تکنولوژی در ساخت پانلها و تیرهای T شکل کنترل ترک خوردگی انقباضی بتن (shrinkage cracking) نسبت به شبکه آرماتوری تا میزان ۵۰٪ بهبود می یابد و در پانلهای دیواری عایق بین جداره داخلی و بیرونی آن یک مقطع سازه ای کاملا مرکب ایجاد می کند.زیرا به لحاظ گرمایی کاملا عایق است. شبکه فیبرهای کربن کست همانند آنچه گاهی در مورد آرماتورهای فولادی دیده می شود زنگ نمی زند و نمای آن را بد شکل نمی کند.
کاهش وزن و ضخامت مقاطع پانلها و سپری های کربن کست سبب کاهش هزینه های حمل و نقل و نصب آن می گردد که در ساختمانهای بلند مرتبه رقم قابل توجه ای خواهد شد. علاوه بر این خاصیت عایق بودن این محصول به لحاظ صرفه جویی در مصرف انرژی و در نتیجه کاهش هزینه های بهره برداری و نگهداری ساختمان آن را به محصولی بسیار مناسب برای طراحی های سازگار با محیط زیست (environmentally friendly design) تبدیل کرده است.

بتن های دیر گداز

لغت شناسی و تقسیم بندی :

در  تعاریف  به  کار رفته  برای  انواع  مواد  شبه  بتنی  که  در  دمای  بالا  به  کار  می  روند  یک  نوع  نا هماهنگی  وجود  دارد  و  استانداردی  وجود  ندارد  که  مواد  را  طوری  تعریف  کند  تا  در بر گیرنده این  تقسیم  بندی  باشد .    بنابر این  کار اساسی  این  است  که  ابتدا  موضوع  را با  تاکید  بر تعاریف   گفته شده  برای  بتن  مقاوم  حرارتی  شروع  کنیم .

مشکلات نامگذاری :

امروزه  واژه ها ی  مقاوم  درجه  حرارت  پائین  و  بتن  دیر گداز  معمولا  برای  اشاره  به  خصوصیات 

حرارتی  به  کار  می روند  بنا  به  استاندارد  9556TGL   آلمان  و 99-30 TGL    شوروی   واژه  بین  مقاوم  حرارتی  برای  کلیه  توصیفات  به  کار  می رود . در  صورتی  که  در  کشور های  دیگر  استاندارد 

43-85-45GOST  مرزی  بین  تعاریف  بتن  مقاوم  حرارت  و  بتن  مقاوم  در  دمای  بالاتر  از  1770 قائل  شده  است .  در مقالات  انگلیسی  و  آمریکایی  نیز  مواد  مشابهی  را  به  نام  سیمانهای  دیرگداز , بتن

های  دیر گداز  یا  ریختگی های  دیر گداز  می نامند .

بتن دیر گداز :

به مخلوطی از سیمان , انواع  پر کننده  و  ذرات  ریز  و  آب  گفته  می شود که  در  درجه  حرارت معمولی 

حالت  گیرش  دارد  و  تمام  موادی  که  شامل  سیمان  نیستند  می توان  شبه  بتن  (  concrete  type  )

بحساب  می آورند . لغت  بتن  بیان  کننده  عوامل  چسبا ننده ی  دانه های  ریز  هیدرولیکی  که  عمدتا  شامل  ترکیبی  از Fe2O3 , Al2O3 , Sio2  با   CaO که  در  استاندارد های  مشخص  دارای  خواص  معینی  هستند  و  بعد  از  عمل  ترکیب  (بعد  از 28  روز )  به استحکام  فشاری  Psi 3200  می رسد  که  آن را

به  عنوان  مینیمم  استاندارد  در  نظر  می گیرند ,  مهمترین  بتن ها  در  این  رابطه  عبارتند  از :  بتن های

سیمان  پرتلند , سیمان  کوره  بلند , آلومینا های  مختلف که  یکی  از مشخصه های  بارز همه ی  آن ها سختی 

هیدرولیکی  آنهاست  و  کاربرد  این  بتنها  تا  منطقه  زینتر  شدن  آنهاست  .

مشخصات  استاندارد  بتن های  دیر گداز  عبارت  است  از  :

بتن های  دیر گداز  در  درجه  حرارتهای  معمولی  دارای  اتصالات  هیدرولیکی  هستند  و  وقتی  پخته  می شوند  از  مرحله ی  اتصال  هیدرولیکی  به  مرحله ی  اتصال  سرامیکی  تبدیل می شوند بدون  آنکه استحکام

آن کاهشی  پیدا  کند , بر  طبق  این  استاندارد ها  مخلوط های  بتنی  از  نظر  کارخانجات  دیر گداز  مخلوط

های  خشک  شدنی  درهوا هستند  که  از  مواد  اولیه  مقاوم  در  برابر  حرارت  با  اندازه  بندیmm 30- 0

و  سیمان  تشکیل  شده اند  .  به  عبارت  دیگر  بتنهای  دیر گداز  عبارتند  از  :

بتن هایی  که  خواص  مکانیکی  و  فیزیکی  آن  حتی  بعد  از  مدت  زمان  زیادی  که  در  حرارتهای  بالا تا

حد  قابل  قبولی  باقی  بماند  .

عاملهای  چسباننده :

عاملهایی  چسباننده ای  که  در  چنین  بتنهایی  بکار  می روند  ممکن  است  چسبهای  هیدرولیکی  (  معمولا سیمانها )  باشند  و یا چسبهای غیر هیدرولیکی  ]  بتن  پریکلاس  با  سیمان  سورل ( بتن ما گنزیا ) ,  چسب شیشه [  .    در  کشور های  غربی  استفاده  از  چسبهای  هیدرولیکی  در بتن های  مقاوم  در  برابر  درجه  حرارت  بسیار رایج  است  و در  شوروی  استفاده  از عامل  چسباننده  چسب  شیشه  در  بتن های  دیر گداز

نقش  مهمی  را  در  صنعت  ایفا  می کند . مواد  نوع  بتنی  ( شبه  بتنی )  موادی  هستند  که  دارای  فسفات

چسب  شیشه  و ماگنزیا  ( پریکلاس )  می با شند .

تقسیم بندی بتنهای دیر گداز :  بتن های  دیر گداز  را  می توان  بر اساس  درجه  حرارت  کار , نوع  عاملهای  اتصال ( چسباننده )  و نوع مواد  پر کننده  تقسیم  بندی  نمود  :

 نوع بتن                          درجه حرارت                          درجه حرارت کار

       بتن با دیر گدازی پائین                  کمتر از  1500                           1100- 200       

       بتن با دیرگدازی متوسط                 1790- 1500                           1300- 1100

       بتن با دیرگدازی  بالا                   بیشتر از 1790                           بیشتر از 1300

2- تقسیم  بندی  بر  اساس  نوع  اتصالات :

A - بتن های  دیرگداز  ساخته  شده  از  بتن های  سرباره ( بتنهای کوره بلند با بتنهای آهن پرتلند )

B- بتن های دیر گداز  ساخته  شده  از  سیمان  آلومینیایی ( بتن های آلومینیای بالا )

C- بتن های  دیر گداز  با  عامل  چسباننده ی  چسب  شیشه ( بتنهای آلومینیای باریم )

D- بتن های  دیر گداز  با  عامل  چسباننده ی  ماگنزیا

E- اتصال های  شیمیایی  مانند  فسفاتها با  افزودن  اسید  فسفرین  به  مخلوط

F- اتصال  هیدرولیک

G- عاملهای  چسباننده ی  آلی  مثل  قیر , قطران , سولفیت  لایم

3- تقسیم  بندی  بر  اساس  نوع  مواد  پر  کننده  :

A- بتن های  دیر گداز  با  مواد  پر  کننده ی  غیر  مقاوم  در  برابر  حرارت (خرده آجر , سرباره و ......)

B- بتن  دیر گداز  با  شاموت ( خاک  نسوز  پخته  شده )

C- بتن  دیر  گداز  با  آلومینات  بالا

D- بتن های  دیر  گداز  با  کراندوم

E- بتن  دیر  گداز  با  سیلیس

G- بتن  دیر گداز  با  مگنزیا

F- بتن های  دیر گداز  با  کرومیت – ماگنزیا

H- بتن دیر گداز با کاربید سیلیسیم

روند تاریخی پیشرفت :

بر  مبنای  اولین  گزارش  امکان  استفاده  از  بتن  در  دمای  بالا  به  کارهای  مهندسین  ساختمان  در  اوایل

همین  قرن  بر می گردد .   استفاده  از  شاموت  و  خاکستر  بعنوان  اجزای  بتن  در  این  مقاصد  مفید  تر

بوده ,  هر  چند  پیشنهاد  آن  ها  در  همان  زمان  عملی  نگردید  .

تا  اوایل  قرن  بیستم هیچ  توجه  اساسی  به  این  نوع  مواد  دیر گداز نشد  یعنی  زمانی  که C.Platzman

تولید  بتن  دیر گداز  را  با  پایه ی  سیمان  پرتلند  و  افزودن  شاموت  و  خاکستر  (  یا  سیلیکای  فعال  )

به  ثبت  رساند  همزمان  استفاده  از  سیمان  آلومینائی  نیز  در  26 – 1925  بوسیله  Kesther  به  ثبت

رسید . با  شروع  دهه  1930  افزایش  قابل  ملا حظه ای  در تحقیق  و  توسعه  در  تعدادی  از  کشورها

در  این  زمینه  به  چشم  می خورد .

ویژگیهای بتن دیر گداز :

تکنولوژی  بتن  دیر گداز  را  می توان  در  مقایسه  با  بتن  معمولی  یا  در  مقایسه  با  مواد  دیر گداز نشان

داد .  برای  صاحبان  تکنولوژی  بتن  ویژگیهای  اصلی  در  استفاده  از  پر کننده های  دیر گداز  خاص  با

مشخصات  معین  در  نظر  است  و  استفاده  از  پر کننده های  خیلی  ریز  مثل  خاک  نسوز  یا  استفاده  از

سیمان  آلومینیائی  یا  حتی  چسب های  غیر  معمول تر  دیگری  مثل  چسب  شیشه  و  فسفات .

انحراف از تکنولوژی  بتن  معمولا  خیلی  کم  بوده  و  در  خور  توجه  نیست . از  این  نقطه  اثر  به  سختی

می توان  انتظار  داشت  که  بتن  دیر گداز مواد  تازه ای  را  عرضه  کند  در  حالی  که  مقادیر  مشخصی  در  استحکام  ساختمانی  برای  بتن  معمولی  اهمیت  دارد .  این  مقادیر  برای  بتن  دیر گداز  از  اهمیت  نا چیزی  برخوردار  است .   زیرا  تنشهای  حرارتی  که  در  بتن  در  حین  سرویس  و  کار  تحمل  می کند

اساس  ساختار  آن  را  تغییر  می دهد  .

از  دید گاه  مهندسینی  که  با  مواد  دیر گداز  سروکار  دارند  بتن  دیر گداز  دارای  ویژگیهای  خاص  خود  در  نحوه ی  تولید  و  کاربرد  است  در  حالی  که  تکنولوژی  مواد  دیر گداز  را  می توان  اینطور  ترسیم  کرد  که  تهییه  مواد  به  شکل  دلخواه  در  آوردن  و  سپس  خشک  کردن  در  یک  زمان  طولانی  و  نهایتا  در  آتش  قرار  دادن  . در حالی  که  تکنولوژی  پیش ریختگی  بتن  دیر گداز عبارت  است  از  تهییه مخلوط

و به  فرم  دلخواه  در  آوردن  با  ریختن  و لرزش  و  سپس  سخت  کردن  با  پرس  و  سر انجام  در  زمان

کوتاهی  خشک  می شود . استحکام  مورد  نیاز  بدون  پخت  بدست  می آید  و  بدین  وسیله  ما  قادر  به تولید

شکلهای  پیچیده  و مختلف  می باشیم  بدون  خطر  ترک  و  تغییر  فرم ,  مزایا  و  اهمیت  بتن  دیر گداز در

کارخانجات  تکنو  حرارتی  را  می توان  از  نقطه  نظر  فنی  و  اقتصادی  ملاحظه  نمود  .

اگر  چه  استفاده  از  این  مواد  گاهی  به  علت  مقدار  دما  محدود  می شود  وجود  بتن های  تولید  شده در

مقیاس  وسیع  با  چسب  های  مخصوص  قابلیت  استفاده  از  آن را  در  دماهای  خیلی  بالا  نشان  می دهد.

مواد اصلی بتن دیرگداز :

ترکیب  مواد  اصلی  بتن  دیر گداز  عبارتند  از :

1-  عامل چسباننده  :

الف ) سیمان : سیمان  یکی  از  عوامل  چسباننده ی  در  بتن های  دیر گداز  می باشد .  سیمانهای  صنعتی  معمولا  بعد  از  زینتر یا  ذوب  و آسیاب  کردن  بصورت  پودرریزی  در  می آیند  که  هم  دارای  ساختمان

کریستالی  و  هم  غیر  کریستالی  می باشند. اجزای  اصلی  سیمانها  عبارتند  از  : Al2O3, Fe2O3 ,  ,

SiO2, CaO  و  سیمانها  را  به  طور  کلی  به  دوسته  تقسیم  می کنند :

1-      سیمانهای سیلیکاتی مثل سیمان  پرتلند  معمولی  و  سیمانهای  سرباره ای (سیمان  پرتلند  آهن و سیمان  کوره  بلند  و سیمان  سوپر  سولفاته )

2-      سیمانهای آلومینیائی  مثل  انواع  سیمان  آلومینیائی

از  انواع  سیمانه  که  بطور  معمولی  تهیه می شوند  آن  ها  که  در  ساخت  بتن های  دیر گداز  استفاده  می شوند عبارتند  از  :  سیمان  پرتلند, سیمان  پرتلند  آهن , سیمان  کوره  بلند , سیمان  آلومینیای  معمولی ,

سیمان  آلومینیای  بالا  و  سایر  سیمانها  اهمییت  محدود  داشته  یا  در  در  تحقیقات  علمی  بکار  می روند .

ب) چسب های سرد گیر – غیر آلی بدون آب : همان  طور که  گفته  شد  توسعه ی  بتن های  دیر گداز  با  گذر  از  مرز های  بتن  با  پایه ی  سیمانی  به  تولید  و  استفاده  از  شبه  بتن  با  چسب های  دیگر  رسیده

است . یکی  از  این  دست  عامل های  چسباننده  چسب  شیشه  می باشد  که  چسب  شیشه  عبارت  است  از

ترکیبات  مختلف  سیلیکات  سدیم  یا  پتاسیم  که  در  آب  یا  محلولند  و یا  مخلوط  کلوئیدی  تشکیل  می دهند

و  تقریبا  به  طور  کامل  هیدرولیز  می شوند  .  عمومی  ترین  چسب  شیشه ای  که  استفاده  می شوند

سیلسکات  سدیم  غنی  از  سیلسی  است  که  شامل 4 – 2  مولکول  گرم  SiO2  و در  یک  مولکول  گرم

سیلیکات  سدیم  است  .گیرش  در  هوا  انجام  می گیرد  که  معمولا  همراه  با  استفاده  از  شتاب  دهنده های

گیرش  ( تحت  عنوان  افزودنی ها ) انجام  می شود .

در  مقایسه  با  سیمان  پرتلند  چسب  شیشه  بتنهایی  از  نظر  خواص  فیزیکی  شیمیایی  قابل  قیاس  نمی باشد . البته  غیر  از  مدول  الاسیته  و  دانسیته  تنها  نکتهی  جالب  توجه  مشخصه های  حرارتی  است  که

با  استفاده  از  چسب  شیشه  عاید  می شود .  فایده  این  تر کیبات  که  در  بتنهای  دیر گداز  چسب  شیشه ای  به  عنوان  عامل  چسباننده  بکار  می  روند  فعالیت  شدید  آنهاست  که  آن ها  را  قادر  می سازد  تا با

مواد  پرکننده ی  بسیار  متنوع  و  مختلفی  ترکیب  شوند  و  ترکیباتی  تولید  کنند  که  پایداری  حرارتی  خوبی  دارند  و  دیر گدازی   بسیار  خوبی  هم  دارند  .

از  انواع  دیگر  این  نوع  چسباننده ها  می  توان  به  چسب های  ماگنزیایی  ,  دولومیت  , اسید  فسفریک  

و  فسفات ها می توان  اشاره  کرد .

2- مواد پر  کننده :

در ساخت  بتنهای  معمولی  می توان  از  شن و ماسه ی  طبیعی  بهره گرفت  .  بنگ های  صخره ای  و سنگ  آهک  برای  بتن های  متراکم  و  خاکهای  نسوز یا  خاکستر  زینتر  شده  برای  بتن های  سبک  وزن

به عبارت  دیگر  برای  استفاده  از  بتن ها  در  درجه  حرارت  بالا  انتخاب  مواد  پر  کننده  باید  بر اساس

نوع  مصرفی  که  بر  عهده ی  آن  است  صورت  گیرد . خواص  حرارتی  بتن  در  درجه  حرارت  بالا به

مقدار  زیادی  بوسیله  انتخاب  مواد  پر کننده  تعیین  می شود  بنابراین  با  انتخاب  مواد  مناسب  مقاوم  در  برابر  حرارت  امکان  تهییه  بتن ها  با  مقاومت  حرارتی  بالا  وجود  دارد .

در  بتن  نسوز  تنها  مواد  درشت تر  که  دارای  اندازه ی  دانه هایی  بزرگتر از mm 2/0  می باشد  باید

مورد  استفاده  قرار  گیرد  .  مواد  پر کننده ی  ریز  اغلب  دانه های  تشکیل  دهنده اش  از mm 1/0  کمتر

است .   و به  عنوان  عامل  تثبیت  کننده  با  خواص  شیمیایی  مخصوص  در  بتن های  دیر گداز  ساخته 

شده  با  سیمان  پرتلند  مورد  استفاده  قرار  می گیرند  در  حالی  که  در  بتن های  چسب  شیشه  آنها  به

عنوان  مواد  پر  کننده ی  بسیار  ریز  micro-filling  عمل  می کنند ,  بنابر این  آنها  به  عنوان  پر  کننده  عمل  نمی کنند  بلکه  بیشتر  مواد  افزودنی  هستند  .

پر کننده های  معدنی  غیر  مقاوم در آتش :

پر کننده های  معمولی  فقط  برای  استفاده  در  بتن های  درجه  حرارت  پائین  مناسب  است  نه  برای  بتن های  دیر گداز  زیرا  مقاومت  آن  برای  دماهای  1100- 1000 درجه ی  سانتیگراد  مناسب  است . در

بعضی  شرایط  بخصوص  افزودنیهای  دیر گداز  مثل  سر باره ها  بتن  دیر گداز بکار می روند.   البته  به     شرطی  که  آنها  اثر  شیمیایی  خوبی  داشته  باشند .  

مواد طبیعی : سنگ های  طبیعی  که  ضریب  حرارت  انبساطی  آن ها  زیاد  نباشد  و  تحت  شرایط  دیر  گدازی  انبساط  حجمی  نداشته  باشند  به  عنوان  پر  کننده  بکار  می روند . مثل  سنگهای  کوارتز  و  شن.

در  استفاده از  سنگ  آهک  باید  دقت  شود  زیرا  که  تغییراتی  در  خواص  آن ها در اثر  از  بین  رفتن  بوجود  می آید .

ضایعات صنعتی و محصولات فرعی : سر باره هایی  که  ازمنابع  مختلف  تولید  می شود  اولین  محصولات

فرعی  هستند  که  باید  بررسی  شوند .  تعدادی  از  محققان محدوده ی  وسیع  از  سرباره  ها  را  ازمایش  کرده اند که  توانسته اند  اینها  را  به  عنوان  مواد  پر کننده  در بتن  دیر گداز  بکار  برند .

پر کننده های مصنوعی : معمولی ترین  مواد  مصنوعی  که  به  عنوان  پر  کننده  بتن  تولید  می شوند  پر

کننده های  سبک  وزن  مشخصی  هستند  برای  تولید  بتن  سبک  بکار  می روند .

مثالهای  این  موارد  از  خاکها  نسوز  پوک  شده  ( با  نام  صنعتی  سر امسایت ceramcite  )  و  slate

پوک  شده  (  با نام صنعتی Glovulite  )  .  این  مواد  برای  ساخته  شدن  بتن  نسوز  ساخته  شده  است  .

انواع  دیگر  پر کننده های  سبک  شامل  ورمیکولایت و پرلیت می باشند .

شاموت : متداولترین ماده ی  پر کننده  برای  بتن های  دیر گداز انواع  مختلف  شاموت های  مقاوم  در برابر  حرارت ( ذرات شاموت مقاوم در برابر حرارت مثل خاک رس )  است  .

از  شاموت  به  میزان  زیادی  به  عنوان  افزودنی  برای  سیمان  پرتلند  و  بتن های  سیمان  چسب  شیشه  استفاده  می شود.  شاموت  از  پختن  کائولن های  نسوز  در  درجه  حرارت  بالا  بدست  می آید  .  اجزای اصلی  آن SiO2 و Al2O3 و  همچنین  مقادیر  کمی  Fe2O3  و  قلیایی ها ست  که  بسته  به  مواد  اولیه

آن  فرق  می کند.  درجه ی  دیر گدازی اکثر  شاموت های  کوارتزی  1650 درجه ی  سانتیگراد و  شاموت

های  معمولی 1750 درجه ی سانتیگراد  می باشد . درجه ی  حرارت  کار  با  افزایش  درصد  آلومینای  از

1400 – 1200 درجه ی  سانتیگراد  فرق  می کند .

از دیگر  مواد  پر کننده ای  که  می توان  در  ساختن  بتن  دیر گداز  استفاده  کرد  عبارتند  از :مولایت ,

کواندوم  ) کواندوم  به  علت  نقطه  ذوب  بسیار  بالا ی  استحکام  مکانیکی و  مقاومت  شیمیائی  آن  به  مقدار  بسیار  زیاد  به  عنوان  پر کننده  برای  تولید  بتن  دیر گداز  استفاده می کنند . در  حالت  معمولی  هم  انقباض  بتن  را  کاهش  می دهد )  , ترکیبات  شیمیائی و کانسازی ( منیزالورژی ) , مواد  محتوی  کرومیت  و  کرومیت  منیزیت  , فورستریت ,  کاربید سیلیسیم  ,  دیاتومیت  می باشند .

3-     افزودنی ها :

افزودنی ها  تحت  عنوان  مواد  پر کننده  و  چسب ها  قرار نمی گیرند  عمده ترین  افزودنی ها مواد  پودری

شکل  هستند  که  تثبیت  کننده های  سرامیکی  نیز  نامیده  می شوند و برای  بتن های  ساخته  شده  با  سیمان

پرتلند  و  چسب  شیشه  بکار می روند . افزودنیها  همچنین  شامل  موادی  که  برای  بهبود  پلاستیسه , شتاب

دهنده ی  گیرش  و  خواص  زنیتر در  موقع  حرارت  دادن  بکار  می روند  تحت  این  عنوان  می باشند .

تثبیت کننده های سرامیکی : مهمترین  افزودنیها  برای  بتن  دیر گداز  یا  سیمان  پرتلند  مواد  پودری  شکل  ریز  است  که  هدف  آن  چسباندن  و  آزاد  کردن  آهک  آزاد  است   .    آهک  آزاد  در  ابتدا  بصورت  Ca(OH)2  و بالای  550  درجه ی  سانتیگراد  به  CaO  تبدیل  می شود  و  برای  مواد  شبه  بتنی 

بنیان  چسب  شیشه  افزودنیهایی  از  این  نوع  استحکام  و  اتصال  چسب  را  بهبود  می بخشند  . این مواد

به  عنوان  افزودنیهای  بسیار  ریز  در  مقابل  مواد  پر کننده ی  معمولی  قرار  می گیرند  و  اطلاق  تثبیت

کننده های  سرامیکی  نیز  کار  آنها  را  می سازد .

شاموت : که  در سطح  وسیعی  از  آن  استفاده  می شود  و  مهمترین  افزودنی  دانه  ریز  است  و  هرچه

دانه های  آن  ریز تر  باشد  استحکام  بتن  بیشتر  خواهد  شد .

خاک رس : پودر  خاک  رس  نیز  در  این  زمینه  مهم  است  , عمل  پلاستیسیته آن  نیز  باید  مد  نظر  باشد

و  در  بتن های  سیمان  پرتلند  مدتهاست  که  استفاده  می شود . در  سیمان های  آلومینیای  ذوب  شده  به  عنوان  پر  کننده ی  بسیار  ریز  برای  بهبود  پلاستیسیته  بتن  تر  یا  افزودنی  برای  بدست  آمدن  استحکام

بالاتر  در  درجه  حرارت های  متوسط  بکار  می رود  .

4-     آب :

آب  یکی  دیگر  از  موادی  است  که  در  ساختار  بتن  دیر  گداز  بکار  می رود  و  نسبت  آن  باید  بدقت  رعایت  شود و  همچنین  بکار  بردن  آبی  که  دارای  نا  خالصی  است  در  بتن  مضر  است .

طرح مخلوط بتن :

مواد  اصلی  و  اجزای  بتن  دیر گداز  از نظر  خصوصیات  فیزیکی و شیمیایی  مورد  بررسی  قرارگرفت

حال  به  بررسی  اجزای  بتن  از  نظر  دانه بندی  ارتباط  اجزا  با  یکد یگر  تشریح  می کنیم . 

در  این  بخش  خصوصیات  ویژه  مورد  نظر  نیست  بلکه  عموما  مشکلات  اصلی  مرتبط  به  تاثیر  دانه بندی  اجزا  در  حالت های  منفرد  و  مخلوط  را  بررسی  می کنیم  .

این  پارامتر ها  به  طور  بسیار  وسیعی  بر  خصوصیات  بتن  تاثیر  می گذارند  مثل  آب  در  مخلوط  پر

کننده  یا  قابلیت  کار پذیری  بتن  تر  ,  تراکم  پذیری  آسان ,  مقاومت  حرارتی ,  افزایش  استحکام  و سر

انجام  خصوصیات  و  و  رفتار  بتن  گیرش  یافته  در  حالت  خام  و  پس  از  عملیات  حرارتی . در  این

بحث  اساس  طرح  مخلوط  بتن  و  عمدتا  در  بتن های  اتصال  سیمانی  بررسی  می شود .

سیمان ها :  سیمان هایی  که  در  تولید  بتن  دیر گداز  بکار می روند  اغلب  استاندارد  هستند  در  نتیجه

تحقیقات  در  آلمان  و  سایر  کشورها  نشان  داده  که  سیمان  با  آلومینای  بالا , سیمان  آلومینیای  معمولی

سیمان  پرتلند ,  سیمان  پرتلند  آهن  و  سیمان  کوره  بلند هر  کدام  برای  دماهای  خاص  و  محدوده های  گرمایی  مشخص  در  هنگام  کار  مفید  است  .

استفاده  از  سیمان های trass  و  سیمان های آذرین و انواع  دیگری  از  آن ها  که  تا  همین  اواخر  رایج  نبوده  اخیرا  نشان  داده  است  که  سیمان های  آذرین  را  تحت  شرایط  بخصوصی  می توان  در  بتن های

دیر گداز و بتن های  معمولی  بکار  برد . قسمتی  از  خاکهای  آذرین  نیز  بکار  می روند  که  تحت  شرایط  گرمایی  خاص  انقباض  ندارند  و یا  مقدار  آن  خیلی  کم  می باشد .

هیچ  نیازی  برای  دانه بندی  دانه ها  لازم  نیست  و  همان  ریزی  که  در  استاندارد  در  نظر  گرفته  شده 

مناسب است  و سیمان های استاندارد  مناسب  و  قابل  مصرف  هستند  اگر  چه  در  شرایط  بتن های  درجه  حرارت  بالا  باید  حداقل  کیفیت  استاندارد  را  داشته  با شند  .  در  آلمان  بتن های  دیر گداز  ریخته گری  در  محل  کار  و  پیش  ساخته  هر دو  از  سیمان  آلومینای  تجارتی  استفاده  می شود  .

دانه بندی پر کننده ها :  پر کننده ها  نقش  اصلی  را  در  تعیین  مقاومت  بتن  دیر گداز  تعیین  می کنند .

اندازه ی  دانه  و  درجه بندی  پر کننده  از اهمیت  اساسی  در  بهبود  کیفیت  بتن  دیر گداز  برخوردار است

ممکن  است  با  استفاده  از  اندازه ی  دانه  های  ریز  و  درشت  مناسب  در  پر  کننده  بتوان  به  بیشترین

فشردگی  دست  یافت  .در  حال  حاضر  استفاده  از  منحنی  های  دانه  بندی  کاربرد  عملی  محدودی  دارد

یک  بتن  فشرده  و  خیس  که  بر  مبنای  این  این  منحنی  تهیه  شده  باشد  حجم  خودش  را  حفظ  کرده  و  هر  دانه ی  فضایی  را  که  موقع  خیس  بودن  اشغال  کرده  به  همان  صورت  حفظ  می کند .

بر  حسب  مواد  ترکیب  پر کننده  خشک  کردن  و  پختن  ممکن  است  انبساط  یا  انقباض  ایجاد  کند   و

منجر  به  تغییر  مکان  دانه  شود  .   بدین  ترتیب  اصطلاح  فشرده  ترین  بتن  بر  حسب  نوع  و شیوه ی 

مخلوط  کردن  فرق  می کند .  معمولا  مقدار  ماکزیمم  فشردگی  به  شکل  و  درجه  بند ی  ذرات  بستگی

دارد .  پر  کننده های  کروی  شکل  تمایل  کمی  به  حفظ  آب  دارند  ولی  آن هایی  که  سوزنی  شکل  و

مسطح  هستند  تقریبا  دو  برابر  دانه  های  کروی  آب  نگه  می دارند  و  اینها  بیشتر  در  بتن های  دیر گداز  استفاده  می شوند  طبیعت  سطح  پر  کننده  اثر  نا چیزی  بر  استحکام  بتن  دارد  اما  تاثیر  آن  بر

استحکام  اتصالات  خیلی  زیاد  است .  در  بتن  های  دیر گداز  درجه ی  دانه بندی  باید  همان  طوری  باشد  که  در  بتن  معمولی  مورد  نیاز  است .

ترکیب  مواد  برای  ساختن  بتن  مقاوم  در  برابر  حرارت :

ترکیب  مواد  بتن های  مقاوم  که  از  سیمان  آلومینا  استفاده  می شود :

                          50 کیلوگرم                          سیمان آلومینیایی

                          110 کیلو گرم                       شاموت نپخته ی 0 تا 3 میلیمتر                 

                          110 کیلوگرم                        شاموت پخته ی 3 تا 8 میلیمتر

                          نسبت  سیمان  به  آب تقریبا  6/0

در  صورتی  که  سیمان  پرتلند  نوع  350  مصرف  شود  ترکیب  زیر  استفاده  می گردد :

                          50 کیلوگرم                          سیمان  پرتلند  350

                          57 کیلوگرم                          شاموت نپخته ی 0 تا 3 میلیمتر

                          90 کیلو گرم                         شاموت پخته ی 3 تا 8 میلیمتر

                          60 کیلو گرم                         سر باره ی کوره 0 تا 3 میلیمتر

                          13 کیلوگرم                          کلی 0 تا 1 میلیمتر

                           نسبت آب  به  سیمان  تقریبا  7/0

مخلوط  دیگری  که  نسبت  سیمان به شاموت  آن  برابر  80/ 20  است  در  دو  نوع  شاموت  با مشخصات  زیر  مورد  استفاده  قرار  می گیرد .                    نقطه ی ذوب         1730    =  شاموت  نوع  یک

                                                               نقطه ی ذوب         1680    =  شاموت  نوع  دو

بتن های دیر گداز با اتصال سیمانی :

برجسته ترین  مشخصه  های  بتن  دیر گداز  با  اتصال  سیمانی  در  مقایسه  با  انواع  مواد  دیر  گداز  این

است  که  بسیاری  از  خواص  ذکر  شده  در  بالا  در  شرایط   کار برد  بتن  دیر گداز  با  اتصال  سیمانی 

در  مقایسه  با  درجه  حرارت های  اتاق  و یا  در  مدت  زمان  اولین  باری  که  تا  درجه حرارت های  بالا

حرارت  داده  می شود  به  کلی  متفاوت  است . دلیل  این  امر  این  است  که  تحت  تاثیر  حرارت  تغییرات  شیمیائی  زیادی  صورت  می گیرد  که  به  موجب  آن  مشخصه ی  اولین  بتن  به  کلی  تغییر  می کند .

تغییر  یک  بتن  نمونه  از حالت  اولیه  با  اتصال  غیر یکنواخت  بین  مواد  پر کننده  و  عامل  اتصال  دهنده 

به  صورت  ساختار  سرامیکی  سخت  شده  که  در  نتیجه  بالا  رفتن  درجه ی  حرارت  و  انجام  واکنش ذوب  سطحی  وسیع تر  شدن  حاصل  می گردد  .

فاز های  میانی  و  پایانی  که  در  نتیجه ی  این  واکنشها  بدست می آیند  از  مشخصات  ویژه ی  بتن  دیر گداز  می باشد  که  دارای  اهمیت  ویژه ای  می باشد . بنا  بر  این  به  منظور  رسیدن  به  درک  صحیحی

از  این  خصوصیات  ضروری  است  یک  مهندس  دیر گداز  قبل  از  توجه  به  خواص  نهایی  ( نتیجه ) که

هدف  اصلی  است  تحولات  (  استحاله  )  شیمیائی  را  که  در  سیمان  اتفاق  می افتد  را  مطالعه  کند  .

فرایند های شیمی حرارتی :

عبارت  فرایند  شیمی  حرارتی  در  متن  زیر  جهت  تشریح  تمام  فرایند ها  و  واکنش ها  و  تغییرات  و تحولاتی  که  در  بتن  دیر گداز صنعتی  معمولا  ضمن  گرم  کردن  ابتدائی  و  گاهی  در گرم  کردن  بعدی  رخ  می دهد  استفاده  می گردد  .  بحث  زیر  در  درجه ی  اول  به  جنبه  های  شیمیائی  فرایند  مربوط  می شود  که  در  آن  واکنشهای  بین  فاز های  نهائی  و  میانی  سیمان ها  و  مواد  پر کننده  از  یک  طرف

و  ساختار فازی  که  از  آن  نتیجه  می شود  از  طرف  دیگر  صورت  می گیرد ,  اثر  این  تحولات  روی

خواص مهم  بتن  به  عنوان  نمونه ی  استحکام  انقباض  و  پایداری  د  دماهای  مختلف  و  مقاومت شوکهای

حرارتی  مورد  بحث  قرار  می گیرد  .

بتن های دیر گداز ساخته شده با سیمان پرتلند و سیمان سرباره :

سیمان  پرتلند  از  لحاظ  رفتار  شیمیائی  حرارتی  اساسا  با  سیمان  آلومینیائی  متفاوت  است  در حالی  که

سیمان  سرباره  جائی  بین  این  دو  قرار  می گیرد  , یکی  از  این  مهمتریت  عوامل  این  است  که  آهک

آزاد  در  اثر  حرارت  در  سیمان  پرتلند  ظهور  می کند  .

در  یک  حالت  معین  ممکن  است  خواص  آن  و  حد  استفاده  از  آن  تغییر  کرد  باید  در  تهییه ی  بتن از

سیمان  پرتلند  مراحل  معینی  را  طی  نمود  .  

مشکل آهک :

هیدراته  شدن  سیلیکات های  بازی  که  مهمترین  مینرال های  کلینگر را  تشکیل  می دهند  منجر  به  تشکیل

می دهند  منجر  به  تشکیل  فاز ها ئی  شبیه  توبرمریت  و آزاد  شدن  مقادیر  زیادی  Ca(OH)2   می شود

در  مورد  سیمان  سر باره  و  سیمان  پوزولانی  بی شک  این  مقادیر  یه  علت  حجم  کم  کلینگر  سیمان  پرتلند  و  ترکیب  آهک  آزاد  با  سرباره  یا  پوزولانی  بی اهمیت  است  .

وقتی  که  درجه ی  حرارت  به  500  درجه ی  سانتیگراد  افزایش  می یابد  هیدرات  کلسیم  آب  ترکیبی

خودش  را  از  دست  می دهد  و به  CaO   خیلی  فعال  تبدیل  می شود  ممکن  است  وقتی  این  CaO

خنک  می شود  با  رطوبت  موجود  در  هوا  وارد  واکنش  شده  که  منجر  به  تشکیل  مجدد  Ca(OH)2  

بشود  وبه  دنبال  آن  باد  کردن  سمتت  و  بنابر این  تخریب  ساختار  سخت شده  صورت  می گیرد  .

دانسیته ی  CaO   برابر  cm3 / gr  73/3  می ساشد  در  حالی  که  دانسیته ی  Ca(OH)2  برابر  با

Cm3 / gr  146  است  بنا بر این  CaO  با  عمل  هیدراته  شدن  تقریبا  44%  منبسط  می شود .

احتمال  دیگر  آن  است  که  آهک  در  درجه  حرارت  بالا   یا  برای  اولین  بار  که  درجه ی  حرارت آن  بالا  برده  می شود  یا  در  حین  استفاده  ترکیب  شود  .

به  این  ترتیب  در  طول  واکنشهای  پیرو شیمیائی  با  موادی  با  دانه های  خیلی  ریز  که  یا  اسیدی  و  یا

یدارای  آهک  کمی  می باشند  ترکیب  شود  .

این  موضوع  مثل  سابق  با  استفاده  از  سرباره ها  و  پازولانی  ها  نیز  قایل  حصول  است  ولی   در  تکنولوژی  بتن  دیر گداز  از  مواد  مصرفی  معمولا  دانه های  خیلی  ریز  و  مقاوم  حرارت  تثبیت  کننده ی  سرامیک  هستند  مهمتر  از  این  نوع   واکنشها  حتما  با  تجمع  افزایش  ماده  همراه  هستند  ولی  تاکنون

هیچ  اثری  از  از  امکان  باد  کردن  "  blowing"  مشاهده  نشده  است  .

تشکیل فاز های جدید :

وقتی  سیمان  نسوز حرارت  داده  می  شود  واکنش ها یی  اتفاق  می  افتد  که  از  یک  طرف  با  تجزیه  ی

ساختمان  سخت  شده  مشخص  می شود  که  همزمان  و  توام  با  تشکیل  فاز های  جدید  می باشد  .و  از

طرف  دیگر  با  واکنش  بین  این  فاز های  بینا بینی  و  مواد  اضافه شونده  و  پر  کننده  ها ......  . 

از  جمله  تاثیرات  مهم  روی  خواص  بتن  دیر گداز  پیدایش  مینرال  جدید  مختلف  است که  در  پروسه های  نهایی  در  اثر  ترکیب  با  پر کننده  های  ریز  خاک  نسوز  بوجود  می آید  .  تجزیه ی  سیمان  سخت 

شده  بین  200  تا 800  درجه ی  سانتیگراد  اتفاق  می افتد  که  با  پس  دادن  آبی  که  بصورت (gel  )

و در  بین  لایه  های  فاز توبرمریت  مانند  موجود  است  شروع  می شود  .

در  درجات  خیلی  بالا  دوباره  آهک  آزاد  شده  قدری  کاهش  می یابد  چون  تحت  واکنش هایی   مانند  :

Cs→C2s  قرار  می  گیرد  اما  این   واکنشها  هیچ گاه  به  طور  جداگانه  انجام  نمی شوند  بلکه  همیشه

در  سیمان  همراه  با  واکنشهای  بین  اجزای  ترکیبی  سیمان  و  مواد  پر کننده  اتفاق  می افتد  این  نوع  واکنشها  در  فاز  جامد  قبل  از  این که  هیچ  ماده ای  ذوب  شود  بین  درجه  حرارت  تخمینی  C  800  

تا  C 700  روی  دهد  . 

نتایج  ترموگرام ها  راهنمای  کیفی  برای  واکنشهای  انجام  شده  در  سیمان  نسوز  می باشند  تحت  شرایط

واقعی  در  بعضی  از  موارد  ممکن  است  تا  حد  راهنما  باشد  .  محققین  گزارش  داده ان  که  نمونه  هایی  که  تحت  درجات  بالا  قرار  گرفته اند  نیز  دلالت  بر  تشکیل  آنورتیت  و  رانکنیت  دارند .

مولیت  نیز  گاهی  در یبن  فاز های  جدید  تشکیل  شده  پیدا می شود  و در  بین  مواد  معدنی  که  از  سیمان

خلص  (matrox  ) جدا  می شوند  و  لاستونیت  می باشد  .

تاثیر تغییرات غیر قابل برگشت درجه حرارت روی خواص فیزیکی, مکانیکی بتن  :

واکنشهای  تجزیه  و تشکیل  فاز  بتن  دیر گداز  که  در  نتیجه ی  حرارت  دادن  بسیار  بالا  می باشد  منجر

تغییراتی  دیگر  روی  خواص  بتن  دیر گداز  می باشند .

این  تغییرات  بستگی  به  نوع  عملیات  حرارتی  که  سیمان  نسوز  در  معرض  آن  قرار  گرفته  است  و

مستلزم  آن  است  که  قبل  از  آن  که  به  مرحله ی  نهائی  برسد  بوسیله ی  خواص  ویژه ی  خودش  در

مراحل  میانی  مشخص  می شود . در  مرحله ی  نهایی  بتن  دیر گداز  تحت  بالاترین  درجه ی  حرارت  قرار  می گیرد  و  در  یک  پریود  طولانی  بطور  ثابت  در  دمای  کار  قرار  داده  شده  است  که  باعث

می شود  سیمان  به  مرحله ای  برسد  که  خواص  آن  باز سازی  شده و  بعد  از  این  در  اثر  تغییرات  مکرر  درجه ی  حرارت  این  خواص  یا  کمی  تغییر  کند  و یا  ابدا  تغییری  نکند  .

این  موضوع  مهم  است  که  درک  صحیحی  از  تغییرات  خواص  تحت  تاثیر  درجه  حرارت  داشته  باشیم 

تا  خصوصیات  سیمان  در  شرایطی  که  مصرف  خواهند  شد  مورد  ارزیابی  قرار  گیرند .  و  تنها  با  این  وسیله  می توان  از  مشکلات  کار  جلوگیری  کرد  .

استحکام فشاری سرد :

سیمان ها  هنگامی  که  در  معرض  حرارت  قرار  می گیرند  معمولا  یک  مرحله  استحکام  مینیمم  را  طی  می کنند.  درجه حرارتی  که  در  آن  مسئله  اتفاق  می افتد  بطور  قابل  توجهی  بسته  به  نوع  سیمان  فرق

می کند و  در  بتن  دیر گداز  نیز  ظاهرا  پدیده ی  مشابهی  اتفاق  می افتد  که  موقعی  که  حرارت  داده  می شوند  استحکام  آن ها  بوسیله ی  باند  هیدرولیکی  تعیین  می شود  .

زمانی  که  استحکام  مواد  نسوز  پر کننده  با  درجه  حرارت  کم  تغییر  کند  یا  اصلا  تغییر  نکند  استحکام

ساختمان  بتن  سخت  شده  در  اثر  تغییرات  ساختمان  آن  تغییر می کند  بنا بر این ساختمان  سیمان  ضعیف  ترین  عضو  سیستم  می باشد  که  در  رنج  بین  فاز های  پیوند  هیدرولیک   و  سرامیک  قرار  می گیرد  و

لذا  ساختمان  برای  تمام  تغییرات  استحکام  ماده  یک  مرحله ی  بحرانی  است .  رفتار  بتن  نسوز  معمولا

توسط  تغییرات  استحکام  (  معمولا  منظور  استحکام  فشاری  است  )  تابع  تغییر  درجه ی  حرارت  که  در  پیش  گرم  کردن  صورت  می گیرد  ارزیابی  می شود  یک  روش  ساده  برای  انجام  این  ارزیابی  این  است  که  استحکام  فشاری  سرد  را  بعد  از  این  که  تحت  شرایط  ویژه ی  عملیاتی  قرار  گرفت  اندازه گیری  کنیم  .  به  خوبی  می دانیم  که  اگر  رفتار  " maxima exhibited  "  که  از  شاموت  و  سیلیکا  در  درجه  حرارت  بالا  ظاهر  شده  را  به  خاطر  بیاوریم  با  این  وجود  نکراسف  نشان  داده  است  که

استحکام  فشاری  داغ  سیمان  که  از  سیمان  پرتلند  ساخته  شده  به  همان  انداه  استحکام  فشاری  سرد  که

بعد  از  رسیدن  به  درجه  حرارت  محیط  اندازه گیری  شده  باشد  .

بتن دیر گداز با درجه حرارت بالا :

استحکام  فشاری  سرد  بتن  دیر گداز  به  عوامل  مختلفی  بستگی  دارد  که  مهمترین  آن ها  عبارتند  از  :

عامل  پیوندی ( چسب ) ,  نسبت  مواد  پر کننده  به  سیمان  ,  نسبت  سیمان  به  آب  ,  نوع , شکل    و  دانه  بندی  مواد  پر  کننده  -  دانسیته ی  نهائی  -  میزان  پایداری  رطوبت  سیمان  و  واکنش های  بین  مواد  پر کننده  خیلی  ریز  با  عامل  پیوند  .

اما  بطور  قطع  استحکام  تحت  تاثیر  رفتار  حرارتی  عوامل  چسبی  قرار  خواهد  گرفت  . مینرال های  کلینگر  شده  در  این  مورد  تغییرات  زیادی  را  نشان  می دهندمثلا  پر کننده های  خیلی  ریز  در  تماس  با  رلیت  " alit  "  هیدراته  شده  و  C3A  به  مراتب  موثر تر  از  تماس  با  " belit  " هیدراته  عمل  می کند .  از  مشخصات  این  نوع  بتن  دیر گداز  با  درجه  حرارت  بالا  آنست  که  ابتدا  تا  300 درجه

ی  سانتیگراد  استحکام  افزایش  می یابد  و  به دنبال  آن  در  درجه  حرارت های  متوسط  کاهش  می یابد .

استحکام  مینیمم  در  رنج  1000 – 600 درجه ی  سانتیگراد  قرار  دارد  ,  کاهش  استحکام  بسیار  متغیر

است  و  تغییرات  آن  از  20  الی  50%  مقدار  اولیه  می باشد  .

تثبیت  کننده های  سرامیکی  تاثیر  خیلی  خوبی  بر  روی  استحکام  در  درجه  حرارت  پائین  دارند  اینها

نه  تنها  از  افت  سریع  استحکام  جلو گیری  می کنند  بلکه  معمولا  در  رنج  300 – 200  استحکام  را  از  استحکام  اولیه  افزایش  می دهند .

نوع  پر  کننده های  ریز  مصرفی  می تواند  تاثیر  مهمی  روی  استحکام  داشته  باشد  و  معمولا  به  نظر  می آید  که  شاموت  در این  مورد  بهترین  خاصیت  را  دارا  می باشد  . خاک  رس  نسز  به  همین  ترتیب  عمل  می کند  اگر  نسبت  صحیحی  از  پر کننده  های  خیلی  ریز  استفاده  شود  امکان  آن  خواهد  بود  کاهش  استحکام  را  به  مقادیر  بسیار  کوچکی  برسانیم  .

عامل  دیگری  که  بر  روی  استحکام  فشاری  سیمان  بعد  از  حرارت  دادن  اثر  می کند  زمانی  است  که  سیمان  از  بدو  تولید  تا  اولین  وقتی  که  برای  اوین  بار  تحت  عملیات  حرارتی  قرار  می گیرد  .

محققین  ثابت  کرده اند  که  استحکام  فشاری  سرد  بعد  از  حرارت  دادن  با  گذشت  زمان  مانند  استحکام

نرمال  افزایش می یابد  بنا بر این  هیدراته  شدن  کامل  مینرال های  کلینگر  منجر  به  واکنش های  شیمیائی  مطلوبی  می شود  .  این  موضوع  موقعی  خوب  درک  می شود  که  یاد آوری  کنیم  که  در  نتیجه ی  تشکیل  ژل ها  و  فاز های  مینرالی تجزیه  شده  در  طول  پروسس هیدراته شدن  علاوه  بر  تشکیل  هیدرات  آهک  موادی  تشکیل  می شوند  که  خودشان  از  مینرال های  کلینگر  فعال تر  هستند . 

پوشیده  شدن  ذرات  مواد  اضافه  شونده  و  مواد  پر کننده  و  واکنشهای  مرتبی  که  انجام  می شود  و  حالتی  که  هیدراته  شدن  کامل  انجام  شود  بهتر  از  حالتی  است  که  هیدرته شدن  جزئی  اتفاق  بیفتد .

تاثیر  گذشت  زمان  مهم  است  اما  فقط  در  درجه  حرارت  پائین  که  بر  استحکام  هیدراته  شدن  اثر  می گذارد  و  در  درجه  حرارت های  بالا به  مراتب  اثر  کمتری  دارد  .

در  رابطه  با  هماهنگی  با  شرایط  عمل  مهم  است  بدانیم  که  کمک  سخت  کننده ها  مثل  کلرور  کلسیم  چه  تاثیری  روی  خواص  حرارتی  و  مکانیکی  و  دیر گدازی  آن  دارد  .  بررسی  ها  نشان  می دهد  که

برای این منظور خیلی  مناسب  نیست  معمولا استحکام  سیمان در حالتی  که از کمک  سخت  کننده ها استفاده  شده  کمتر از حالتی است  که  در  آن  مصرف  نشده  است  و  تنها  برای  سیمان  600 درجه  مناسب است.

کاربرد های بتن مقاوم حرارتی :

کاربرد های  بتن  دیر گداز  در  صنایع  مختلفی  که  در  درجه حرارت های  بالا  کار می کنند  استفاده می شود  . در این  قسمت  عنوان  صنایعی  که  از  این  تکنولوژی  استفاده  می کنند  را  ذکر  خواهیم  کرد .

بسته  به  نوع  و  کیفیت  بتن  دیر گداز  و  مواد  اولیه ی  ساخت  آن  در  ممالک  صنعتی  از  آن ها  در  قسمت های  مختلفی  استفاده  می شود  .

کوشش های  بسیاری  در  کشور های  شرقی  صورت  گرفته  است  که  تا  از  این  مواد  در  سطح  وسیع تری  استفاده  شود  در  کشود  آمریکا  9%  مواد  دیر گداز  مصرفی  از  این  نوع  بتن  می باشد . از این  نوع  مواد  در  کشور های  فرانسه , چکسلواکی , آلمان غربی و شرقی  , هلند ,  انگلستان  در  کارخانجات  صنعتی  که  در  درجه  حرارت های  بالا  کار  می کنند  استفاده  می شود  .همزمان  با  افزایش  تولید  این  نوع  بتن  تعداد  کشور های  صنعتی  که  از  این  نوع  بتن  جهت  مقاصد  دیر گداز  استفاده  می کنند  در

حال  افزایش  می باشد  .

در  چند  سال  اخیر  استفاده  از  آستر  یکپارچه  در  کارخانه ها  معمول  شده  که  تمایل  به  استفاده  از  بتن  های  دیر گداز  را  بیشتر  کرده  است  لذا  مصرف  این  نوع  مواد  در  هر  شاخه ای  از  صنعت  که  نیاز  به  مواد  نسوز  دارند  در  حال  توسعه  و  گسترش  می باشند . به  همین  ترتیب  استفاده  از  این  نوع  مواد  در  ساختمان  کوره ها  در  حال  رو  به  رشد  است  زیرا  هم  از  نظر  تکنیکی  وهم  اقتصادی  رو  به  رشد  است  .  حال  به  ذکر  موارد  استفاده  از  این  نکنولوژی  می پردازیم  :

1)     تکنولوژی کوره های معمولی

2)      متا لوژی  آهن  و  فولاد

3)      کارخانجات فورج ونورد

4)      ریخته گری

5)      سایر فرایند های کا با فلزات

6)     کارخانجات تولید فلزات غیر آهنی 

7)     صنایع  سرامیک

8)     صنایع  شیشه  سازی

9)     صنایع  سیمان  و  آهک

10) صنایع  کک  سازی  و  تولید  گاز

11) صنعت  نیرو

12) صنایع  شیمیائی

13) فرودگاه و صنایع هواپیما سازی

14) مهندسی  هسته ای

15) مصارف خانگی

جنبه های اقتصادی بتن دیرگداز :

می توان  گفت  که  مزایای  استفاده  از  بتن های  دیر گداز بیشمار  است  و این  مزایا  با  هر  مقاله ای  که  چاپ  می شود  واضح تر  می شود .به  نظر  محققین  کاهش  هزینه های  سازه ها ی  کارخانجات  دیر گداز 

بر  حسب  نوع  دیر گداز  بکار رفته  چیزی بین  10 تا  50  درصد  خواهد  بود  .  برتری  اقتصادی   بتن

های  دیر گداز  بر  تمام  انواع  دیگر  مواد  مقاوم  حرارتی  مشهود  است  .  یر  مبنای  آمار  آلمان  در  هر  سال  6  میلیون  مارک  صرفه  جویی  فقط  از  کاربرد  قطعات  پیش ساخته  بتن  دیر گداز  داشته اند  .

استفاده  از  بتن  یکپارچه  برای  ساخت  آستر  های  نسوز  امکان  تعمیر  یا  ساخت  آستر  جدید  را  فراهم

می کند . محققین  نشان  می دهند  که  هزینه ی  تولید  بتن های  نسوز  50  تا  30  درصد  تولید  آجر های  نسوز  بوده  واین  مقدار  برابر  با  تولید  بتن های  معمولی  بوده  است  .

مزیت  های  بتن  دیر گداز  تنها  در  عواملی  که  ذکر  شد  خلاصه  نمی گردد  عوامل  دیگری  که  از  لحاظ  اقتصادی  آن  را  مقرون  به  صرفه تر  می کند  عبارتند  از  :  دامنه ی  استفاده  وسیع  از  بتن ,

طول  عمر  بتن  و  ساختمان  آن  بنا بر این  باید  در  این  مورد  توجه  بیشتری  به  به  این  ماده  معطوف  گردد .  هزینه ی  اصلی  در  ساختمان  بتن های  نسوز  مربوط  به  شاموت  و  سیمان  می باشد  و  قیمت  سیمان  نسوز  با  آلومینای  بالا  تقریبا  10  برابر سیمان  پرتلند  می باشد  و  چنان چه  قیمت  دو  نوع   بتن

ساخته  شده  با  این  نوع  سیمان ها  را  مقایسه  کنیم  مشخص  می شود  که  قیمت  بتن  با  سیمان  آلومینای

بالا  دو  برابر  سیمان  پرتلند  است  پس  برای  درجه  حرارت های  پائین  تا  850  درجه ی  سانتیگراد  از  بتن  با  آلومینای بالا استفاده  شود مقرون  به  صرفه  نخواهد  بود  در صورتی  که  سیمان  پرتلند  با شاموت  جواب  گوی  این  مسئله  خواهد  بود  . 

یا  در  مورد  نسبت  سیمان  به  پر کننده  وقتی  که  می توان  با  20  درصد  سیمان  نتیجه ی  مطلوب  را  بدست  آورد  نیازی  به  مصرف  بیشتر  سیمان  نخواهد  بود  و  با  توجه  به  قسمت  سیمان  با  آلومینای  بالا  مشاهده  می شود  که  قیمت  مخلوط  روی  هم  32%  افزایش  می یابد  .  در  صورتی  که  در  درجه  حرارت  خیلی  بالا  باشد  و  از  پرکننده های  گران  قیمت  مثل  کوراندوم  و  سیلیمانیت  استفاده  شود  با  توجه  به  این  که  قیمت  این  مواد  10  تا  15  برابر  قیمت  شاموت  است  بنابر این  قیمت  سیمان  تاثیر

زیادی  در  قیمت  تمام  شده  نخواهد  داشت  در  نتیجه  در  این  موارد  بهتر  است  از  آجر های  ضایعاتی 

خورد  شده  استفاده  شود  تا  بتوان  همان  مزایای  اقتصادی  را  بدست  آورد  .  در  درجه  حرارت های  خیلی  بالا  به  علت  این  که  مواد  مصرفی  باید  خالص  بوده  و  کیفیت  مناسبی  داشته  باشند  بنا بر  این  بتن  ها  مزایای  اقتصادی  زیادی  نسبت  به  دیگر  مواد  نسوز  ندارند  و  فقط  در  مواردی  که  درجه ی  حرارت  حدود  1000  است  با  استفاده  از  اجزایی  مانند  خرده آجر  سرباره  و  کوره ها  و  سیمان  پرتلند  استفاده  از  بتن  اقتصادی تر  از  آجر های  نسوز  خواهد  بود  اگر  قیمت  بتن های  نسوز  و  بتن

های  پیش  ساخته  شاموتی  را  با  نسوز  های  دیگر  شاموتی  مقایسه  کنیم  نتیج  زیر  حاصل  می شود  :

بتن های  نسوز  پرس  شده  ارزان  تر  از  آجر های  شاموتی  است  و  همچنین  بتن  گیرش  یافته  سریع تر 

استحکام  پیدا  می کند  و  قابل  استفاده  می گردد  .  مزیت  واقعی  بتن های  نسوز  بستگی  به  ابعاد  کار  و 

و  مقدار سیمان  نسوز بکار  برده  شده  و  مقایسه ی  واقعی  را  وقتی  می توان  نشان  داد  که  مشخصات  کار  داده  شده  باشد  . اگر  چه  همیشه  مقایسه ی  مستقیم  بین  قیمت  بتن  نسوز  و  آجر نسوز ممکن  نیست 

در  مواقعی  که  قیمت های  بتن  و  آجر  برابر  است  مزایای  بتن  نسوز  درجه  حرارت  بالا  بیشتر  از 

آجر های  نسوز می باشد  ولی  به طور  کلی  قیمت  تمام  شده ی  بتن های  نسوز  کمتر از آجر های  نسوز  می باشد .

                                                                                              پایان

بتن عبور دهنده نور ، لایتراکان ( تکنولوژی بتن

بتن عبور دهنده نور ، لایتراکان ( تکنولوژی بتن

 
ساختارهای باربر هم می‌توانند از این بلوک‌ها ساخته شوند. زیرا فیبر های شیشه ای هیچ تاثیر منفی روی مقاومت بتن ندارند. بلوکها می توانند در اندازه ها ی متنوع و با عایق حرارتی خاص نصب شده روی آنها تولید شوند.

این متریال در سال 2001 توسط یک معمار مجار به نام «آرون لاسونسزی» اختراع شد و به ثبت رسید. این معمار زمانیکه در سن 27 سالگی در کالج سلطنتی هنر های زیبای استکهلم مشغول به تحصیل بود این ایده را بیان کرد و در سال 2004 شرکت خود را با نام لایتراکان تاسیس کرد و با توجه به نیاز و تمایل جامعه امروز به استفاده از مصالح جدید ساختمانی، از سال 2006 با شرکت های بزرگ صنعتی به توافق رسیده و تولید انبوه آن به زودی آغاز خواهد شد.

• موارد کاربرد

دیوار: به عنوان متداول ترین حالت ممکن این بلوک می تواند در ساختن دیوارها مورد استفاده قرار گیرد. به این ترتیب هر دو سمت و همچنین ضخامت این متریال جدید قابل مشاهده خواهد بود. بنابر این سنگینی و استحکام بتن به عنوان ماده اصلی « لایتراکان» محسوس تر می شود و در عین حال کنتراست بین نور و ماده شدید تر می شود. این متریال می تواند برای دیوارهای داخلی و خارجی مورد استفاده قرار گیرد و استحکام سطح در این مورد بسیار مهم است. اگر نور خورشید به ساختار این دیوار می تابد قرار گیری غربی یا شرقی توصیه می شود تا اشعه آفتاب در حال طلوع یا غروب با زاویه کم به فیبر های نوری برسد و شدت عبور نور بیشتر شود. بخاطر استحکام زیاد این ماده می توان از آن برای ساختن دیوار های باربر هم استفاده کرد. در صورت نیاز، مصلح کردن این متریال نیز ممکن است همچنین انواع دارای عایق حرارتی آن نیز در دست تولید است.
پوشش کف: یکی از جذاب ترین کاربرد ها، استفاده از «لایتراکان» در پوشش کف ها و درخشش آن از پایین است. در طول روز این یک کفپوش از جنس بتن معمولی به نظر می رسد و در هنگام غروب آفتاب بلوک های کف در رنگهای منعکس شده از نور غروب شروع به درخشش می کنند.

طراحی داخلی: همچنین از این نوع بتن عبور دهنده نور می توان برای روکش دیوار ها در طراحی داخلی استفاده کرد به صورتی که از پشت نور پردازی شده باشند و می توان از نور های رنگی متنوع برای ایجاد حس فضایی مورد نظر استفاده کرد.

کاربرد در هنر: بتن ترانسپارانت برای مدتها به عنوان یک آرزو برای معماران و طراحان مطرح بود و با تولید لایتراکان این آرزو به تحقق پیوست. کنتراست موجود در پشت متریال تجربه شگفت آوری را برای مدت طولانی در ذهن بیننده ایجاد می کند. در واقع با نوعی برخورد سورئالیستی محتوای درون در ارتباط با محیط پیرامون قرار می گیرد و به این ترتیب بسیاری از هنرمندان تمایل به استفاده از این متریال در کارهای خود دارند. به طور کلی با پیشرفت های تکنولوژیکی و ارائه خلاقیت طراحان و مجسمه سازان با ابزار های مختلف، پتانسیل و قابلیت بتن توسط هنرمندان گوناگون در تمام جهان مورد استفاده قرار گرفته است.

• بلوکها

مصلح کردن بلوک بتنی عبور دهنده نور: در صورت نیاز به مصلح کردن این بتن شیار هایی در داخل آن تعبیه می شوند. در حین ساختن دیوارها میلگرد ها بصورت عمودی یا افقی در این شیار ها قرار می گیرند و فیبر های اپتیکی بخاطر خاصیت انعطاف پذیری خود در اطراف میلگردها جمع می شوند و به این ترتیب میلگرد ها دیده نمی شوند. از این روش بصورت موفقیت آمیزی در چند پروژه و طراحی نمایشگاه استفاده شده است.

رنگها و بافت ها: با توجه به رنگ خاکستری متداول بتن معمولی، لایتراکان دارای رنگهای متنوعی است و بافت سطوح بیرونی آن نیز می تواند متنوع باشد، به گونه ای که بلوکهای متنوع در کنار هم قرار گیرند و یک ساختار واحد را به وجود آورند.

توزیع فیبرها: اندازه و ترتیب فیبر ها در هر بلوکی می تواند متفاوت باشد و این ترتیب قرار گیری می تواند کاملا منظم یا کاملا ارگانیک مانند مقطع چوب باشد.

مشخصات تکنیکی:

ترکیبات:بتن و فیبر اپتیکی، میزان فیبر حد اکثر 5درصد کل بلوک، عبور 3درصد نور تابیده از هر 4 درصد کل فیبر موجود، چگالی 2400-2100 کیلوگرم بر سانتیمتر مکعب، مقاومت فشاری49 نیوتن بر میلی متر مربع در بد ترین حالت و 56نیوتن بر میلی متر مربع در بهترین حالت، مقاومت خمشی معادل 7/7 نیوتن بر میلی متر مربع.

اندازه بلوکها: ضخامتmm500-25 ، عرض حداکثرmm600 ، ارتفاع حد اکثرmm300.
لامپ لایترا کیوبLitracub Lamp

یکی از محصولات موفق لایترا کان در زمینه طراحی، لامپ لایترا کیوب است که در آن بلوکها با قرار گیری روی هم مکعبی را تشکیل می دهند که منبع نور در داخل آن قرار دارد و نور با عبور از بتن به بیرون ساطع می شود.

به این ترتیب این ماده جدید می تواند در عرصه های مختلف طراحی و
همچنین در ایجاد فضاهای پویا و انعطاف پذیر داخلی بسیار مورد استفاده قرار گیرد.