بازارهای ایران

مقدمه

بازارهای ایران

بازار واژه‌ای فارسی است و ریشه آن در زبان پهلوی بهاچار به معنی مکان قیمت‌ها است

از نظر تاریخی، بازار به محلی اطلاق می‌شود که خریداران و فروشندگان برای مبادله کالا یا خدمات به آن مراجعه می‌کنند.

مجموعه بازار در ایران از دوران ساسانیان در شهرهایی که رونق بازرگانی داشتند شکل گرفت. بازار به عنوان نهادی اقتصادی اجتماعی استخوان‌بندی شهر و روستاهای بزرگ به شمار می‌رود.

هسته ابتدایی بیشتر بازارها در حوالی دروازه مهم شهر تشکیل شده و در امتداد مسیرهای اصلی گسترش و ادامه می‌یافت. شکل‌گیری بازار و نحوه توسعه و ساماندهی فضاها، به کارکرد و رشد اقتصادی آن بستگی داشته است.

تعامل و هماهنگی بین عناصر بازار همواره به پویایی بازار کمک می‌کند. عناصری چون راسته اصلی، راسته‌های فرعی، دالان، چهارسو (چهار سوق)، میدان و جلوخان را از فضاهای ارتباطی بازار به شمار می‌آیند.

اغلب بازارهای ایران به صورت خطی شکل گرفته‌اند و با اهمیت‌ترین مسیر با حجره‌های اطرافش، راسته اصلی بازار قلمداد می‌شوند و در امتداد راسته اصلی، اصناف و مشاغل معتبر قرار می‌گرفتند.

توسعه و گسترش بازار در معابر و مسیرهای فرعی موجب به وجود آمدن راسته‌های فرعی می‌شدند. فراوانی راسته‌های فرعی به رونق فعالیت‌های اقتصادی بستگی داشت. اغلب، هر راسته فرعی مختص یک صنف مشخص بوده است.

دالان معمولاً در بازارهای سنتی عملکرد ارتباطی بین راسته‌های بازار با یک فضای معماری را داشته است. حجره (دکان)، کاروانسرا، تیمچه و قیصریه نیز از فضاهای معماری بازار به شمار می‌روند.

دکان یا حجره از کوچکترین ولی مهم‌ترین فضاهای معماری بازار است. به همین دلیل راسته بازار با حجره‌های پیرامونش هویت داشته‌اند.

کاروانسراها نیز به عنوان شاخص‌ترین فضای معماری بازار کارکردی همانند مجتمع‌های تجاری امروزی داشته‌اند. با تضعیف نقش کاروان‌ها در سامانه حمل و نقل بازار، واژه کاروانسرا به سرا یا کاروانسرای شهری تغییر پیدا کرد.

نحوه استقرار در کاروانسراهای شهری به صورت موقت بوده و به همین جهت بیشتر آنها فاقد شترخوان یا اصطبل هستند. اغلب سراها دارای یک میانسرا یا حیاط مرکزی هستند و در ۴ سمت آنها حجره هایی در ۲ اشکوب ساخته می‌شد.

به طور معمول فضاهای زیرزمین به عنوان انبار و محل نگهداری کالا مورد استفاده بوده و حجره اشکوب همکف محل عرضه کالا و اشکوب فوقانی به عنوان دفتر اداری، کارکردی بازرگانی داشته است.

چهار سو یا چهار سوق محل تقاطع ۲ راسته مهم بازار است که این فضا از حیث اقتصادی و اجتماعی بسیار با اهمیت بوده است.

تیمچه به معنی کاروانسرای کوچک بوده است ولی در دوره معاصر، به سرای کوچک سرپوشیده اطلاق می‌شود که با پاساژهای امروزی قابل قیاس هستند. ویژگی سرپوشیده بودن تیمچه‌ها، شرایط را برای عرضه کالاهای با ارزش مانند فرش و پارچه فراهم می‌کند.

از نظر طراحی معماری در بازارها، ترکیب‌های متفاوتی از تیمچه و کاروانسرا وجود دارد که یکی از نمونه‌های زیبا و معمارانه آن تیمچه و سرای بخشی در بازار کاشان است. این مجموعه از لحاظ تناسبات و ساماندهی فضایی بی نظیر است.

قیصریه به معنی بازار شاهی است ولی در ایران به فضایی گفته می‌شود که خصوصیات معماری و کالبدی تیمچه یا دالان را دارد ولی کارکرد آن عرضه کالاهای لوکس مانند منسوجات است.

فهرست بازارهای قدیمی ایران

بازار آمل، آمل

◊ بازار اختیاری، کرمان

◊ بازار اراک، اراک (قاجاریان)

◊ بازار اردبیل، اردبیل

◊ بازار ارگ، کرمان

◊ بازار ارومیه، ارومیه

◊ بازار اصفهان، اصفهان

◊ بازار اصلی کرمان، کرمان

◊ بازار امیر، تبریز

◊ بازار امیر، تهران

◊ بازار بین‌الحرمین، تهران

◊ بازار تهران، تهران

◊ بازار حاج‌‌آقا علی (رفسنجانی)، کرمان

◊ بازار دامغان، دامغان (صفویان)

◊ بازار زرگری (قیصریه ابراهیم‌خان)، کرمان

◊ بازار سردار، کرمان

◊ بازار سمنان، سمنان (قاجاریان)

◊ بازار سنتی قشم، قشم


◊ بازار سنندج و آصف، سنندج

◊ بازار شیخ علاءالدوله، سمنان (ترکمانان)

◊ بازار شیشه‌گرخانه، تبریز

◊ بازار عزیز، کرمان

◊ بازار عطاری، کرمان

◊ بازار قدمگاه (راجی کرمانی)، کرمان

◊ بازار قدیمی اهر، اهر

◊ بازار قدیمی بابل، بابل

◊ بازار قدیمی بروجرد، بروجرد

◊ بازار قدیمی گرگان، گرگان

◊ بازار قلعه (محمود)، کرمان

◊ بازار قم، قم

◊ بازار قیصریهٔ لار، لار (صفویان)

◊ بازار کاشان، کاشان

◊ بازار کفاش‌ها، کرمان

◊ بازار کلاه مالی، کرمان

◊ بازار گنجعلی‌خان، کرمان

◊ بازار ماهی بندرعباس، بندر‌عباس

◊ بازار مسگری، کرمان

◊ بازار مظفری، کرمان

◊ بازار ملایر، ملایر

◊ بازار میدان ارگ (توحید)، کرمان

◊ بازار میدان قلعه، کرمان

◊ بازار میرزا سیدرضا، خرم‌آباد

◊ بازار نراق، نراق، دلیجان (قاجاریان)

◊ بازار نو شیراز، شیراز (قاجاریان)

◊ بازار و مجموعهٔ وکیل، کرمان

◊ بازار وکیل شیراز، شیراز (زندیان)

◊ بازار همدان، همدان

◊ بازار یزد، یزد

◊ بازارهای روز، استان مازندران

◊ بازارهای قدیمی، استان همدان

◊ بازارهای قدیمی، استان یزد

◊ بازارهای قدیمی، زنجان

◊ پنجشنبه‌بازار میناب، میناب

◊ تیمچهٔ امین‌اقدس، تهران

◊ تیمچهٔ حاج‌آقا عبداللّه (عطارها)، کرمان

◊ تیمچهٔ حاج‌سیدکاظم

◊ تیمچهٔ حاج‌محمدتقی

◊ تیمچهٔ درویش‌مهدی

◊ تیمچهٔ رضوی

◊ تیمچهٔ سرباز

◊ تیمچهٔ سرپوشیده

◊ تیمچهٔ صدراعظم، تهران

◊ تیمچهٔ علاءالدوله، تهران

◊ تیمچهٔ قیصریه، تهران

◊ تیمچهٔ کتاب‌فروشان، تهران

◊ تیمچهٔ کوزه‌گرها، کرمان

◊ تیمچهٔ مظفریه، تبریز

◊ تیمچهٔ مهدیه، تهران

◊ تیمچه بازار خمین، خمین (صفویان، قاجاریان)

◊ چهارسوق بزرگ، تهران

◊ چهارسوق گنجعلی‌خان، کرمان

◊ راسته بازار کهنه، قم

◊ راسته بازار نو، قم

◊ راسته بازار، تبریز

◊ روز‌بازار و هفته‌بازارها، استان گلستان

◊ روزبازارها و هفته‌بازارها، استان گیلان

◊ سرای حاجی‌رضا، قزوین (قاجاریان)

◊ سرای رضوی، قزوین (قاجاریان)

◊ سرای سعدیه (سرای سعدالسلطنه)، قزوین (قاجاریان)

◊ سرای شاهرودی، قزوین (قاجاریان)

◊ سرای ضرابخانه، قزوین (صفویان)

◊ سرای گلشن، قزوین (قاجاریان)

◊ سرای گلشن، کرمان

◊ سرای مشیر (سرای هنر)، شیراز (زندیان)

◊ سرای وزیر، قزوین (صفویان)

◊ کانون‌های مبادله، استان تهران

◊ مجموعهٔ بازار تبریز، تبریز

◊ مجموعهٔ‌ بازار قزوین، قزوین (صفویان)

◊ هفته‌بازارها، استان گیلان

بازار قیصریه لار

بازار قیصریه در شهرستان لار از توابع استان فارس کشور ایران واقع شده‌است. این بازار یک مجموعه نفیس و پرتنوع معماری قدیم ایران است. جلوه‌های بارزی از شیوه‌ها و شگردهای معماری گذشته – از پیش از صفویه، تا قاجاریه در این مجموعه تاریخی بچشم می‌خورد و با آنکه غبار صدها سال بر رخسار آن نشسته‌است، استحکام و قدرت بافت آن کمترین آسیبی ندیده‌است. این معنی را بازار قیصریه لار و کاروانسراهای پیرامون آن با زلزله‌های مهیبی که مغرورانه از سر گذرانده‌اند، بی‌آنکه خدشه‌ای بپذیرند، اثبات کرده‌اند.

بازار قیصریه از نظر آرتور پوپ

آرتور پوپ – ایرانشناس نامی معتقد است : در ساختن گنبدهای آجری ایران مقام اول را حائز است. معماران با قریحه ایران مسئله پیچیده و غامض ساختن «گنبد بر پایه چهار گوش» را حل کرده‌اند و حال آنکه حل این معما برای مهندسان و معماران رم میسر نشده‌است. این امر باعث شد که طاقهای زشت و ناهنجار زمان اشکانیان و ساسانیان براثر ساختن گنبدهای باشکوه دوره سلجوقیان مبدل به ساختمانهای آراسته و شاعرانه زمان صفویه شود. این مسیر رو به کمال معماری ایران و این تعالی ذوق و قریحه را که «پوپ» از آن سخن می‌گوید، در مجموعه بازار قیصریه «لار» به وضوح می‌یابیم. نمای داخل گنبد بازار از سنگ تراش است. چهار دالان طولانی «شمالی» ، «جنوبی» ، «شرقی» و «غربی»، استخوان‌بندی اصلی بازار را می‌سازند. این دالانها در محل یک چهار سوق یکدیگر را قطع می‌کنند. در طرفین دالان جنوبی و شرقی و غربی ۱۳ زوج مغازه و در طرفین دالان شمالی ۱۴ جفت مغازه احداث شده‌است. بنای اصلی بازار خیلی قدیمی است.

بازار قیصریه در فارسنامه ناصری

کتاب فارسنامه ناصری آگاهی‌هائی از این بازار و چگونگی ایجاد آن به ما می‌دهد : «ایالت خطه لارستان» در زمان شاه کیخسرو تا سال ۱۰۱۱ در دودمان گرگین میلاد باقی بماند و آخرین اولاد او میرزا علاءالملک مشهور به شه ابراهیم خان پسر نورالدهرخان لاری است که نواب الله وردی خان والی فارس او را به قهر و غلبه گرفته در وقتی که شاهنشاه ایران شاه عباس ماضی صفوی در نزدیکی شهر بلخ توقف داشت، الله وردی خان و شاه ابراهیم خان لاری وارد شدند و بعد از چند روزی شاه ابراهیم خان وفات یافت و اکنون از آثار ملوک گرگینی در شهر لار مسجد جامع چاربازار مشهور به قیصریه‌است که دیوار و طاقهای داخلی و خارجی آنها را از گچ خالص و سنگ تراشیده منبت و مقرنس ساخته‌اند و چندین مرتبه آن را تعمیر نموده‌اند و درسال ۱۰۱۵ حاجی قنبر علی بیک ذوالقدر جهرمی وزیر خطه لار، قیصریه را تعمیری لایق نمود، چنانکه در پیشانی طاق بزرگ چهارسوق قیصریه این قطعه را نگاشته و تاکنون باقی است. شکر خدا که باز بتابید کردگار در عهد پادشاه جهان سایه خدا، تاریخش از خرد طلبیدم جواب گفت دارلامان ا رشد احیاء از این بنا ۱۰۱۴ بازار قیصریه لار به دوره پیش از صفویه تعلق دارد، اما بخاطر فرسودگی و صدماتی که بر آن وارد آمده بود، در زمان شاه عباس کبیر احیا و نوسازی شد. این مرمت و بهسازی در عصر قاجاریه تجدید شد و نشانه‌ها و یادگارهای تازه‌ای از شیوه معماری این عصر به مجموعه «لار» افزوده گشت.

بازار قیصریه در درحال حاضر

بازار درحال حاضر شامل دو شبکه شمالی و جنوبی است که مدخل ورودی جنوبی آن از میدان جدید الاحداث لار شروع و به محلهای شمالی قدیمی بازار ختم می‌شود. رشته دیگر شرقی و غربی است که در تقاطع بازار شمالی جنوبی دارای یک چهارسوق وسیع است. چهارسوق بصورت ۸ گوش است و در چهار گوش آن چهار باب مغازه در هر سمت احداث شده‌است. در اطراف چهارسوق و در پشت چهار مغازه هرسمت چهارسوق، بازاری بعرض ۳/۴متر دورادور ادامه دارد و باین ترتیب طرح جانبی را بوجود آورده‌است که در سایر بازارهای ایران نظیر آن دیده نمی‌شود. طول بازار شرقی و غربی ۶/۱۱۷ متر و طول بازار شمالی جنوبی ۴/۱۲۴ متر است. جالب‌ترین بخش بازار قیصریه لار طرح چهارسوق آن است که در نوع خود از نظر معماری منحصر بفرد است. گنبد سنگی چهارسوق دارای طرح بسیار جالبی است و ارتفاع آن از ۱۸ متر تجاوز می‌کند.

سرمشقی برای ساختن بازارهای قدیمی

بازار قیصریه لار سرمشقی برای ساختن سایر بازارهای قدیمی ایران بود و از روی طرح این بازار، بازارچه بلند اصفهان و سپس در دوره زندیه بازار وکیل بنا شد. بازار قیصریه دارای ویژگیهای جاذبه انگیز و چشمگیری است که در دیگر بازارهای قدیمی ایران نظیر آن دیده نمی‌شود. طاقهای ضربی با این ارتفاع در سایر بازارهای قدیمی ایران دیده نمی‌شود. بلندی طاق ضربی در چهارسوق به ۱۸ متر می‌رسد و عظمت حشمت آمیز آن تأثیر اعجاب‌انگیزی در بیننده بر جای می‌گذارد. بر روی طاق ضربی چهارسوق بادگیر (خشیخان) ساده‌ای زده‌اند که باعث تهویه بازار می‌شود. بعلت ارتفاع زیاد طاق چهارسوق، این تهویه بطور کامل انجام می‌گیرد، بهمین جهت بازار قیصریه در تابستانها دارای هوای فوق‌العاده خنک است. طاق عظیم ضربی چهارسوق که روی یک هشتی قرار دارد، پس از گذشت صدها سال کوچک‌ترین خللی نیافته‌است و با ان شکوه نخستین چشم را می‌نوازد. چند نمونه از درهای قدیمی مغازه‌ها هنوز در محل خود باقی است. در سایر مغازه‌ها جایگزینی درهای آهنی بجای درهای چوبی نخستین، به گونه وصله ناجوری می‌نماید. کف خیابان و میدان جنوبی بازار از کف بازار بلندتر است و بهمین جهت ۳/۱ ارتفع بازار پائین‌تر از سطح آن قرار دارد. یک پلکان سنگی رابط خیابان به بازار است. تاریخ تعمیرات بازار قیصریه درعهد صفوی درپی گنبد چهارسوق نقش بسته‌است. کتیبه سنگی دیگری که در مدخل بازار در سمت جنوب بر پیشانی دروازه ورودی نصب شده آگاهی لازم را درباره تعمیرات و نوسازی بازار در دوران قاجار بدست می‌دهد.

کتیبه سنگی سردر جنوبی بازار

این کتیبه بر روی سنگ مرمر در پیشانی سردر ورودی جنوبی قیصریه نصب شده و مربوط به تعمیرات بازار قیصریه لار در زمان ناصرالدین‌شاه است. متن کتیبه در ۸ سطر با خط نستعلیق چنین خوانده می‌شود: بعهد خسرو صاحب قرآن ناصر دین که داشت مملکت ایران زمین حصن حصین مثال داده فرمان او قضا و قدر پناه جسته درگاه او زمان وسنین خدیولار خداوندگار عدل شعار که بود همت و توفیقشان مسلمین بنام فتحعلی خان ز فر وجود سخا برخش همت حاتم صفت نهادی زین نمود احیاء این قیصر را پس آنک گذشته بود ز ویرانیش شهور و سنین چه قیصریه که از شرم او هنوز چکد عرق ز عارض چین و ز چهره ماچین ز هجرت نبوی بد هزاروسیصد سال که شد تمام و بر او کرد آسمان تحسین زبان پاک بر ابدان پاک باعث شهر هزار .رحمت و جاودانا و قرین ۱۳۰۰

نوسازی بازار

نوسازی بازار قیصریه در دوره ناصرالدین شاه به‌وسیله فتحعلی خان گراشی حاکم فارس صورت گرفت. کتیبه دوم، کتیبه مفصلی است که درپای گلوی گنبد هشتی دالان قیصریه بخط نستعلیق در دوره شاه عباس کبیر نصب شده‌است. کتیبه چهارسوق قیصریه از سمت جنوب شروع می‌شود و مضمون آن چنین است: شکر خدا که باز بتأیید کردگار درعهد پادشاه جهان سایه خدا عباس شاه آنکه ز خاک درش مدام کسب سعادت ابدی می‌کند همای از یمن عدل خان زمان آنکه از کفش خجلت برد محیط چو گیرد ره سخای ویران سرای لار بسعی وزیر دهر دستور بحر خاطر و دارای مهرو رای قنبر علی بیک آنکه ز آئینه دلش در غیرت ابد شده جام جهان نمای. و در دنباله کتبیه، معمار بازار و بنای آن معرفی شده‌اند: عمل استاد نورالدین محمد – بنا احمد سپاه و اشعار کتیبه باز ادامه می‌یابد : مامور شد چنانکه نمانده‌است جغد را از وی ز بهر ساختنش آشیانه جای از قیصریه‌ای که هوای فضای او همچون نسیم باغ بهشت است غم‌زده‌ای تاریخش از خرد طلبیدم جواب گفت دارالامان لار شد احیاء از این بنا. و بنابراین برحسب حروف ابجد، تاریخ تجدید ساختمان و تعمیرات قیصریه در دوره شاه عباس کبیر و سال ۱۰۱۴ هجری قمری است. بازار را تعدادی کاروانسرا از دوره صفویه احاطه کرده‌است که هر یک از آنها نمونه ساحرانه و بارزی از معماری روزگار صفوی است، از جمله در گوشه جنوب شرقی میدان جدید الاحداث، کاروانسرای جالبی است که سردر آن رو بخیابان باز می‌شود. سردر ورودی دارای گچ‌بریهای دل‌انگیز و زیبائی است که به‌وسیله داران طولانی به صحن کاروانسرا مربوط می‌شود. صحن کاروانسرا دارای طرح چهارگوش است و در چهار طرف آن چهار ایوان باسبکی بسیار جالب بنا شده که دارای طاقهای بیضوی و جناقی است. فعلاً از حجره‌های اطراف کاروانسرا به‌عنوان انبار استفاد می‌شود.

آشنایی با بازار خان – یزد

بازار خان از جمله نقاط دیدنی و قدیمی شهر یزد به شمار می‌آید و در مرکز این شهر در خیابان قیام واقع است

ساخت این بازار به زمان ناصرالدین‌شاه قاجار برمی‌گردد. مجموعه زیبا و قدیمی بازار خان و حسینیه و آب انبار و حمام جنب آن معرف معماری گذشته این دیار است.

ساختار متفاوت و عرض متباین این بازار، حکایت از ساخت تدریجی‌اش دارد. بازار خان 258متر طول دارد و ارتفاع آن بین 4 تا 6 متر متغیّر است.

در بخش شمالی- جنوبی بازار 53 مغازه و در بخش شرقی- غربی آن 100 مغازه وجود دارد.

مجموعه بازار خان در سال 1382 با شماره ۸۵۴۴ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسید.

آشنایی با بازار اراک - مرکزی

بازار اراک که تلفیقی از معماری سنتی و مدرن است، در مرکز شهر اراک قرار دارد و با ۲ ورودى شمالى و جنوبى و ۸ گذر شرقى و غربى به محیط پیرامون خود متصل است.

این بازار تاریخی که حدود 14 هکتار مساحت دارد، بیش از 2 قرن پیش همزمان با شکل‌گیرى شهر سلطان آباد (اراک کنونى) از سوى یوسف خان گرجى در دوران فتحعلى شاه قاجار ساخته شد.

معمارى این بازار برگرفته از سبک معمارى دوره قاجار و داراى طاق‌هاى گنبدى شکل آجرنماست که به صورت ضربدرى ساخته شده است.

بازار اراک از مصالحی چون سنگ، آجر و چوب که با استفاده از ملات گچ، خاک، آهک و نیز صفحاتى که از ورق‌هاى منجمد شده سرب و مس به هم متصل شده‌اند، ساخته شده است.

این بازار با داشتن امکانات رفاهى، مسجد، حمام، مدرسه، آب انبار و شبکه فاضلاب در برخى محل‌ها از پیشرفته‌ترین اصول معمارى و شهرسازى زمان قاجار بهره‌مند شده است.

بازار اراک دارای ۵۰۰ باب مغازه، ۲۰ سراچه و تیمچه، مسجد، حمام، آب انبار، مدرسه تاریخى سپهدارى (حوزه علمیه امام خمینى(ره)) است.

از نماى پشت بام، گنبدهاى ممتد در 2 ردیف شمالى - جنوبى و غربى - شرقى قابل مشاهده است. گنبد چهارسوق بلندترین و عظیم‌ترین گنبد این بام است.

در مرکز هر گنبد دریچه‌اى تعبیه شده که کار نورپردازى و تهویه هواى هر سرا را انجام مى‌دهد. بهره گیرى از شیوه هاى خاص معمارى موجب شده که در فضاى این بازار در زمستان هوای گرم و در تابستان هوایى خنک و مطبوع جریان یابد.

زیباترین و مهم‌ترین سراى بازار اراک که همچنان ساختار اولیه خود را دارد، سراى کاشانى است که به بازار فرش اختصاص یافته است.

سراى مهر نیز به بازارچه صنایع دستى اختصاص دارد. در کنار بازار مسجد و مدرسه سپهدار، یکى از زیبا ترین مساجد اراک قرار دارد.

بازار اراک در سال 1355 و با شماره 1285 در فهرست آثار ملی کشور به ثبت رسید.

آشنایی با بازار اردبیل

بازار اردبیل که یادگاری از سبک معماری عهد صفویه به شمار می‌آید در مرکز شهر اردبیل قرار دارد.

این بازار مجموعه‌ای است متشکل از تیمچه، سرا، حمام و مسجد و از سابقه‌ای طولانی برخوردار است. به طوری که در سده‌های 7 و 8 هجری رونق فراوانی داست.

در سده‌های بعد، قسمتی از بازار بزرگ و تیمچه‌ها و سراها از موقوفات بقعه شیخ صفی‌الدین اردبیلی به شمار می‌رفت و درآمد و عواید حاصله صرف مخارج این بقعه می‌شد.

بنای فعلی بازار از جمله آثار دوره صفویه و زندیه است که بر بنیان اولیه بازار ساخته شده است. قسمت عمده بازار اردبیل در تغییرات شهری در نیم قرن گذشته تخریب شد و ارتباط بعضی از بخش‌های آن با مرکز بازار از بین رفت.

از تقسیم‌بندی کلی بازار اردبیل می‌توان به بازار بقالان، قصابان، خراطان، سراجان، قیصریه، چاقوفروشان، کلاه‌دوزان و بسیاری سرای دیگر اشاره کرد.

بازار اردبیل با طاق‌نمای جانبی، طاق و تویزه و گنبدهای ساده که معرف آثاری از دوره صفویه و قاجاریه است شامل راسته اصلی بازار، راسته پیر عبدالملک، راسته قیصریه، راسته کفاشان، راسته غلامان، بازار زرگران، سراجان، پنبه فروشان، مسگران، چاقو سازان، آهنگران، سرای خشکبار (حاجی میرزا)، سرای گلشن، سرای وکیل، سرای نو یا زنجیرلو، سرای حاج احمد، سرای حاج شکر، سرای مجیدیه، سرای امام جمعه، سرای دوگچی و تیمچه زنجیرلی است.

مجموعه بازار با طاق های جناغی و گنبدهای ساده پوشش یافته و عرض طاق‌نمای مغازه‌ها به طور متوسط 3 متر و قطر پایه‌های طاق‌ها حدود 80 سانتی‌متر است. روشنایی داخل بازار از طریق روزنه‌های تعبیه شده در پوشش‌های گنبدی تامین می‌شود.

از دیگر بخش های مهم بازار، چهار سوق یا بازار بزرگ قیصریه است. این بخش بنایی است مدور با گنبد کروی بلند و ساده. قطر بنا در پایین 12 متر و ارتفاع تقریبی آن 13 متر است.

بخش زیرین بنا، بدون در نظر گرفتن پایه مغازه ها و امتداد بازارچه‌ها عبارتند از 12 پایه که با 12 طاق جناغی زمینه را برای بر پایی گنبد فراهم ساخته است. در هشت طاق جناغی مغازه و در 4 تای دیگر راهرو بازارچه‌ها تعبیه شده است.

مجموعه بازار تاریخی اردبیل بعد از انقلاب توسط سازمان میراث فرهنگی مرمت شد و با شماره 1690 در فهرست آثار ملی کشور به ثبت رسید.

آشنایی با مجموعه بازار قدیمی همدان

مجموعه بازار سنتی و کاروانسراهای شهر همدان، از 38 بازار و راسته بازار و 26 سرا و کاروانسرا تشکیل شده و اکثراً نقاط آن با سبک معماری دوره قاجاریه ساخته شده‌اند

در گذشته، هر یک از راسته‌ها و کاروانسراهای این مجموعه به عرضه یک کالای خاص اختصاص داشته، اما این ویژگی، امروزه تا حدودی دستخوش تغییر شده است.

بازارهای همدان نیز مانند بازارهای اغلب شهرهای قدیمی مسقفند و از بافت معماری اسلامی برخوردارند. این بازارها در مرکز شهر همدان قرار دارند و هر یک مختص یک نوع مال‌التجاره یا پیشه‌ورانی است که دارای حرفه مشترکی هستند.

به علت موقعیت خاص جغرافیایی همدان و قرارگرفتن در مسیر راه‌های ارتباطی شهرهای غربی و نیز زائران انبوهی که از میانه و مناطق دور دست جهت زیارت عتبات عالیات در همدان توقف می‌نمودند این شهر از اهمیت خاص اقتصادی و جغرافیایی به ویژه در دوران صفویه برخوردار بوده‌است.

با دقت در نقشه همدان می‌بینیم که تمامی بازارهای همدان در حول و محور مسجد جامع ساخته شده. تجار و پیشه وران نماز ظهر و عصر را در آنجا اقامه می‌کنند.

راسته‌ها و قسمت‌های مختلف مجموعه بازارهای همدان عبارتند از:

راسته آهک فروش ها، سرگذر، آهنگرها، زنجیرسازها، چلنگرها، پالاندوزها، گونی فروش‌ها، چاقوسازها، راسته حسین خانی، راسته حاج فضل الله، حلّاج خانه، حلبی سازها، دبّاغخانه، رزین بُرها، زغالی ها، زرگرها، سبزه میدان، سمسار خانه، شالار یهودی، شیشه فروش ها، صحّافخانه، صندوق سازها، علاقبندها، قصاب‌ها، قیصریه فرش فروش‌ها، نجّارها، قنّادها، کاه فروش‌ها، کفشدوزخانه بزرگ، کفشدوزخانه کوچک، کهنه فروش‌ها، گیوه کش‌ها، مسگرها، نخود بریز ها، نمدمال‌ها و ... .

آشنایی با بازار کاشان – اصفهان

بازار کاشان از جمله مهمترین آثار تاریخی و دیدنی شهر کاشان است و از اواسط خیابان بابا افضل تا حدود دروازه دولت ادامه دارد.

شهر تاریخی کاشان با قدمتی گران به اندازه تپه‌های باستانی سیلک همچون نگینی پر بها در میان کویر و دامنه‌های زاگرس در استان اصفهان همچنان پایدار و استوار خودنمایی می‌کند.

مجموعه بازار کاشان نیز با سامان‌مندی فضاهای معماری و همجواری با راه‌های بازرگانی باستانی، یکی از پر رونق‌ترین و باشکوه‌ترین بازارهای ایران به شمار می‌آید.

دوران اوج و رواج بازار کاشان مربوط به زمان صفویه و به خصوص دوران شاه عباس اول است. غالبا سیاحان و جهانگردانی که در عصر صفوی و قاجار، به ایران و به خصوص کاشان سفر می‌کردند، همواره عظمت و شکوه بازار این شهر را مورد تمجید قرار می‌دادند.

در مجموعه بازار کاشان علاوه بر راسته بازارهای اصلی نظیر مسگرها، زرگرها، کفاش‌ها، بزازها، بازارچه‌های میانچال، ملک، ضرابخانه و رنگرزها، مساجد، بقاع، کاروانسراها، تیمچه‌ها، حمام‌ها و آب انبارهای متعددی وجود دارد که هر یک از آنها در دوره‌ای خاص ساخته شده‌اند.

از دیرباز بازار کاشان به جهت ساماندهی منظم و معماری بی نظیر و با شکوه مجموعه فضاهایش مورد توجه و تحسین بوده است.

به طوری که سر آنتوان شرلی شرحی در باب یکی از سفرهایش با شاه عباس به کاشان می‌نگارد و همچنین تاورنیه فرانسوی در سفرنامه خود می‌نویسد: بازار های کاشان خیلی زیباست و با تاق‌های خوب پوشیده شده، کاروانسراها هم بزرگ و راحت است.

بازار کاشان با وجود رونق و زیبایی بسیار در دوران سلجوقی و صفوی، به سبب زلزله شدید در سال ۱۱۹۲ قمری ویران شد و در پی وقوع این حادثه علاوه بر تخریب ابنیه تاریخی شهر، بافت بازار نیز از بین رفت.

بازار فعلی کاشان روی بقایای بازار قدیم که در اثر آن زلزله فروریخته بود، بازسازی شد. فضاهای معماری امروز بازار کاشان در واقع از بازسازی‌های دوران قاجاریه و بخصوص دوره حکمرانی فتحعلی شاه باقی‌مانده است.

مجموعه تاریخی بازار کاشان از نظر مکانی با امتداد شرقی غربی از دروازه قدیمی شهر (دروازه دولت) آغاز شده و تا گذر پا نخل ادامه می‌یابد. در گذر از این مسیر، راسته بازار مسگرها، میانچال، بالا بازار، درب زنجیر، زرگر ها و گذر نو قرار دارند.

در بازار کاشان راسته اصلی، مجموعه میانچال به عنوان کانون اصلی بازار می‌باشد که بر خلاف الگوهای دیگر، شکل خطی ندارد. این مجموعه شامل عناصر مختلفی چون تیمچه، سرا، آب انبار و مسجد مدرسه است.

وجود چهار سوق میانچال و راسته های فرعی یا بازارچه‌های کفاش‌ها، بزازها، ریسمانچی‌ها و بازار ملک بر شکوه و جلال این بازار کاشان می‌افزاید.

راسته مسگرها از میدان دروازه دولت تا میدان سنگ (مسجد میرعماد) به عنوان یکی از پررونق‌ترین راسته‌های بازار کاشان به حساب می‌آید. در بخشی از میدان سنگ، جلوخانی قرار دارد که به نوعی فضای ارتباطی و دستیابی به مسجد میرعماد را فراهم می‌کند.

از مسجد میرعماد (میدان سنگ) تا مجموعه میانچال را راسته بازار بزرگ یا بالا بازار می‌نامند که یکی از پرجنب و جوش‌ترین راسته‌های بازار کاشان است. کارکرد این راسته، صباغی یا رنگرزی بوده و آن را منسوب به حاج حسین صباغ می‌دانند که بانی آب انباری به همین نام در بازار است.

پس از گذر از مجموعه میانچال راسته‌های زرگرها، گذر نو و پا نخل قرار دارند. بازارچه پانخل به دلیل ساخت خیابان از پیوستگی کالبدی بازار جدا مانده و عملا قدیمی‌ترین بخش بازار کاشان بدون هیچ عملکردی در انتهایی‌ترین بخش بازار از چرخه اقتصادی شهر خارج شده است. پس از بازار پانخل، محله درب باغ و نهایتاً دروازه غربی قدیمی شهر قرار دارد.

تیمچه امین الدوله به دستور فرخ خان غفاری در سال ۱۲۸۵ قمری عهد ناصر الدین شاه قاجار از سوی استاد معمار مریم کاشانی ساخته شد. کاروانسرای گمرک یا سرای خان که از نظر وسعت و بزرگی در بازار کاشان بی همتاست، در سمت شمالی بالا بازار و نزدیک میدان سنگ واقع شده است.

در بالای ورودی حجره های اطراف میانسرا، کاشی‌های منقوش هندسی و روایی وجود دارد که مجلس بزم و رزم و شکار و ... را نمایش می‌دهد. از کاروانسراهای موجود در بازار تاریخی کاشان می‌توان به کاروانسرای ذغالی‌ها، کاروانسرای نو و میرپنج اشاره کرد که به سبب نزدیکی به دروازه اصلی شهر، نقش به سزایی در تبادلات اقتصادی شهر داشته‌اند.

مجموعه فرهنگی، تاریخی بازار کاشان با وجود تمام قابلیت‌های نهفته و آشکارش در برابر خانه‌های تاریخی و جاذبه‌های فراوان دیگر موجود در شهر کاشان متأسفانه مورد بی مهری مسئولان و بازدیدکنندگان قرار گرفته است.

بازار جهرم

بازار جهرم

این مجموعه در مرکز شهر قدیمی جهرم واقع شده و قدمت آن به اواخر دوره زندیه می رسد و در سال 1256 ه. ق توسط حاکم وقت جهرم تجدید بنا شده است. بازار جهرم شامل یک رشته بازار شمالی- جنوبی است که از خیابان جدیدالاحداث منوچهری شروع ، و به محله زیرکنار ملاجواد ختم می شود. رشته دیگر بازار ، شرقی- غربی است و از بازار نو شروع  و به بازار و مسجد حاجی محمد حسین ختم می شود. محل تقاطع این دو رشته ، چهارسوق وسیعی را شکل می دهد.

به نظر می رسد در ساخت بازار جهرم ، شیوه ساختمان بازار وکیل شیراز مدنظر بوده ، اما عرض کم بازار جهرم آن را تا حدی شبیه بازار قیصریه لار کرده است. گنبد چهارسوق بازار جهرم به صورت نیم کره، با ارتفاع نسبتاً زیادی بنا شده و بر رأس آن بادگیر زیبایی نشسته است. گنبد با دقت طراحی و اجرا شده ، به طوری که با وجود زلزله های شدید جهرم ، کوچک ترین خللی در ارکان آن پدید نیامده است. در کنار بازار جهرم سه کاروانسرا قرار دارد که همزمان با  بازار و به صورت بخشی از بافت آن، ساخته شده ؛ این بازار دو طبقه است و در بخش زیرین گنبد و دورتا دور آن، کتیبه کاشی نصب شده است. روشنایی بازار از طریق پنجره های وسیعی که در بالای هر یک از مغازه ها تعبیه شده ، تأمین می شود. این پنجره ها امکان تهویه هوای داخل بازار را نیز فراهم می سازد.

بازار حاجی

این بازار در حد فاصل خیابان لطفعلی خان زند و بقعه" سید میر محمد" واقع شده و قدیمی ترین بازار شیراز است. این بازار از شمال غرب مسجد جامع آغاز می شود. تاریخ بنای اولیه این بازار به عهد دیلمیان و یا حتی قبل از آن برمی گردد. این بازار در دوره های بعد چندین بار تعمیر و بازسازی شده و امروزه به بازار حاجی معروف شده است. کف بازار سنگفرش است و سقف بازار آن را در دوره های بعد شیروانی کرده اند. مغازه های بازار در مالکیت بخش خصوصی است و تغییرات و بازسازی های اخیر صورت اولیه آن را دگرگون کرده است.

بازار قیصریه

این مجموعه در شهرستان لار و جنوب استان فارس قرار گرفته و یکی از کهن ترین و ارزشمندترین بازارهای تاریخی ایران به شمار می رود. بازار قیصریه لار دارای ویژگی های جالب توجه و منحصر به فردی است که موجب شده شیوه معماری آن به عنوان الگویی برای ساخت بازارهایی از جمله بازارچه  بلند اصفهان و سپس بازار وکیل شیراز مورد استفاده قرار گیرد. معروف است که بازار وکیل شیراز را کریم خان زند از روی این بازار ساخته است، با این تفاوت که بازار وکیل از آجر ،  و بازار لار همه از سنگ است.

مجموعه بازار قیصریه مشتمل بر دو رشته بازار شمالی- جنوبی و شرقی- غربی است و در محل تقاطع آنها چهار سوق خوش طرحی ایجاد شده که در سایر بازارهای ایران نظیر ندارد. وسعت این چهارسوق هشت ضلعی حدود 5/13×5/13 متر است و دورتا دور آن، مغازه هایی بنا شده است. این چهارسوق با گنبدی از سنگ های تراشیده شده میخکی پوشش یافته است. ارتفاع رأس گنبد تا کف بازار به بیش از 18 متر می رسد. در هر چهار گوشه چهارسوق ، چهار باب مغازه ، و در اطراف آن ، مغازه های بیشتری ایجاد کرده اند. بر رأس گنبد نیز هواکشی برای تهویه هوای فضای زیرین و خنک کردن آن تعبیه شده است. پوشش طاقی بخش های دیگر بازار نیز از ارتقاع زیادی برخوردار است که این امر در وضعیت دما و هوای بازار تأثیر مثبتی برجای گذاشته است. کتیبه ای به خط نستعلیق به طور برجسته در سنگ نـَقر ( حک ) شده است.

بازار کازرون

این مجموعه که به " بازار نو" شهرت دارد، ظاهراً در دوره قاجار به جای بازاری از دوره صفویه ساخته شد. بازار قدیمی از میدان مدرسه تا میدان خیرات در محله بازار، کشیده شده و زیباتر و استادانه تر از بازار کنونی ساخته شده بود.

بازار نو که با سنگ و گچ ساخته شده، با احداث خیابان " بواسحق" به دو قسمت تقسیم شده است.

بازار مشیر

این مجموعه ارزشمند در کنار بازار وکیل شیراز، در انتهای جنوبی آن قرار گرفته و از آثار دوره قاجاریه است که در حدود سال 1282 ه. ق توسط" میرزا ابوالحسن خان مشیرالملک" بنا و عواید آن وقف حضرت سیدالشهدا ( ع ) شد. این مجموعه متشکل از یک رشته بازار و یک سرای بزرگ است. بازار از شمال به جنوب کشیده شده و در جنوب تا " اردوبازار" امتداد می یابد. شیوه معماری بازار شباهتی به بازار وکیل دارد اما از آن کوچک تر است. بازار مشیر از دو بخش شمالی و جنوبی که توسط چهارسوق وسیع و زیبایی به یکدیگر مرتبط هستند ، تشکیل شده است. چهارسوق پوشش گنبدی مرتفعی دارد که در رأس آن بادگیر بزرگی تعبیه شده است . مدخل ورودی بازار از جانب چهارسوق، درهای چوبی بزرگی دارد. سردر ورودی بازار از جانب اردو بازار دارای تزئینات  کاشی کاری زیبایی است. دالان نیز کوتاه و دارای کف سنگفرش و پوشش عرق چینی است. بازار مشیر دارای مختصر تزئینات  کاشی کاری است و با طاق های ضربی مسقف شده است. "سرای مشیر" یا "سرای گلشن" در بخش شمالی بازارمشیر قرار گرفته و از طریق درگاه و دالانی با آن مرتبط است. این سرا دارای درگاه و سردری مرتفع و زیبا با تزئینات  کاشی کاری و مقرنس کاری است. بالای سردر ، پنجره زیبایی از آجر مشبک قرار دارد که به عنوان نورگیر یکی از حجره های طبقه دوم عمل می کند. بر بالای ورودی ، لوح مرمری نصب شده که بر آن تاریخ ساخت، بانی و چگونگی وقف بنا حک شده است.

سرای مشیر در میانه دارای صحن وسیعی است. در وسط این صحن ، حوضی بزرگ و در طرفین حوض ، چهار باغچه ساخته شده است. در اطراف صحن حجره ها، راهروها و تالاری در دو طبقه شکل گرفته است. هر یک از حجره ها دارای ایوانی در جلو است. تعدادی از درهای چوبی و زیبای حجره ها به همان صورت اولیه باقی مانده و تعدادی دیگر تعمیر و مرمت شده است. در ضلع شمالی سرا، تالار وسیع هشت ضلعی وجود دارد که مهم ترین و زیباترین بخش بناست. این تالار دارای پوشش گنبدی بلندی است که سطح زیرین این پوشش به زیبایی کاشی کاری و مقرنس کاری شده است. بر فراز گنبد نیز بادگیری تعبیه کرده و بر دهانه آن اشعاری متضمن نام دوازده امام با کاشی نوشته اند. در میانه تالار، حوضی قرار دارد که لبه ها و پاشویه های آن از سنگ یکپارچه است. اطراف تالار نیز چهار مغازه و چهارشاه نشین وسیع ساخته شده که پیشانی و لچکی ( طرحی به شکل سه گوش ) های آنها دارای کاشیکاری است. این بخش دارای درها و پنجره های چوبی نفیسی است که تعمیر و مرمت شده است.

گالری عکس بازار مشیر

بازار نو شیراز

این بازار از سمت دروازه اصفهان و در امتداد بازار وکیل ساخته شده و بانی آن" میرزا یوسف اشرفی مازندرانی" از وزرای شیراز بود. این بازار ابتدا به " بازار میرزا یوسفی" شهرت داشت ولی از اواخر دوره قاجار به دلیل تازه ساز بودن آن به "بازار نو" معروف شد.

بازار وکیل

این مجموعه ارزشمند ، در شرق میدان شهرداری شیراز، کنار مسجد جامع واقع شده و از ساخته های کریم خان زند است. ساخت این مجموعه باید بعد از سال 1187 ه. ق آغاز شده باشد. به اعتقاد برخی، کریم خان زند در ساخت این بازار،  بازار قیصریه لار را مد نظر داشت ، و به روایت دیگر، کریم خان بازار وکیل را از روی بازار صفوی کازرون ساخته است. علی رغم شباهت معماری بازار به معماری دوره صفوی ، این بازار چون دیگر آثار کریم خان زند دارای ویژگی ها و خصوصیات منحصر به فرد است و از نظر وسعت، عرض و تزئینات  بر مجموعه بازارهای قبلی رُجحان ( برتری ) دارد.

در ساخت و شالوده ریزی بازار، دقت زیادی شده ، چرا که بعد از گذشت سالیان دراز و وقوع زلزله های متعدد ، هیچ خللی در ساختمان آن، به ویژه در طاق بزرگ چهارسوق پدید نیامده است. مصالحی که در ساختمان بازار به کار رفته در بنیان، سکوها و ازاره ( آن قسمت از دیوار اتاق و یا ایوان که از کف طاقچه تا روی زمین بود) ها ، سنگ های تراشیده در قطعات نسبتاً بزرگ ، و در بدنه و طاق ها آجر است. از دیگر نکات قابل توجه بازار مسئله تأمین روشنایی و تهویه هوای داخل آن است که با تعبیه بادگیر و روزنه هایی ، به مناسب ترین شکل صورت گرفته است. پوشش راهروهای میانه بازار گنبدهای خوش طرحی است که بر روی طاق یا قوس های جناغی قرار گرفته اند. ارتفاع این طاق ها از کف بازار حدود 11 متر است که بعد از بالا آوردن کف بازار- حدود یک متر- به 10 متر کاهش یافت. بالای هر یک از حجره ها ، پنجره هایی تعبیه شده که روشنایی مرکز بازار را فراهم می سازد. نقطه مرکزی بازار، چهارسوق زیبای آن است که در محل تقاطع دو رشته بازار ساخته شده است. این بخش به شکل هشت ضلعی است و گنبد بزرگ  و مرتفعی بر روی آن بنا شده است. سطح زیرین این گنبد به شیوه زیبایی آجرچینی و تزیین شده و بر فراز آن بادگیری ساخته اند. در گذشته در میانه چهارسوق ، حوض مرمرین زیبایی وجود داشت که آب آن از مجرایی که از زیر کف بازار ترکش دوزها می گذشت، تأمین می شد. با بالا آمدن کف بازار ، این حوض در زیر سطح کنونی بازار قرار گرفت.از بخش هایی که در دوره قاجار در کنار بازار وکیل ساخته اند می توان به بازار مسگرها و اردو بازار اشاره کرد که اولی به سال 1298 ه. ق و توسط " حاجی میرزا معتمدالدوله" ساخته شده است. همزمان با ساخت بازار وکیل ، بناهای دیگری نیز در کنار آن ساخته شد که از آن جمله می توان به ضرابخانه ، گمرک و تعدادی سرا اشاره کرد.

بازار وکیل شیراز

بازار وکیل شیراز

مجموعه بازار وکیل مربوط به دوره زند است و در شیراز، بعدازمیدان شهرداری، نزدیک ارگ کریمخان واقع شده و این اثر در تاریخ ۱۷ تیر ۱۳۵۱ با شمارهٔ ثبت ۹۲۴ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.[۱]

بازار وکیل شهر شیراز یکی از مشهورترین بازارهای سنتی و تاریخی ایران است. این بازار که به فرمان کریم خان زند (۱۱۷۲ - ۱۱۹۳ ه.ق) ساخته شده، اکنون در مرکز شهر شیراز (شرق میدان شهدا) قرار گرفته‌است. (مسجد و حمام تاریخی وکیل نیز در کنار این بازار قرار دارند)

بازار طویل خوش طرحی که از بهترین آثار کریم خان زند است و هنوز تقریباً سالم و پابرجای در شیراز باقیمانده، بنام «بازار وکیل» مشهور است و تصور می‌رود شهریار زند پس از ملاحظه بازار قدیمی لار (از آثار زمان شاه عباس کبیر) طرح آنرا در شیراز ریخته‌است. تمام کارهای بازرگانی، خرید و فروش کالاهای داخلی و خارجی و مبادلات پایاپای، صدور یا دریافت حوالجات و صرافیها همگی در حجره‌های این بازار انجام می‌گرفته و در واقع بازار وکیل مانند قلب واقعی شیراز بوده و تمام امور بازرگانی در آنجا به جریان می‌افتاده‌است.

بازار وکیل تشکیلاتی داشته که بازرگانان می‌توانستند با اطمینان کامل کالاهای خود را در آن به امانت بسپارند و در موقع لازم از آن استفاده نمایند.

این بازار از نزدیکی دروازه اصفهان تا مدخل بازارهای قدیم امتداد دارد و مشتمل بر حجره‌هائی با سکوی پهن در طرفین و ۷۴ دهانه طاقهای بلند و خوش تناسب بوده‌است و چهار سوق بلندی در میان آن قرار داشته که بازارهای فرعی و غربی و شرقی آنرا قطع می‌نموده‌است.

مصالح ساختمانی این بازارها گچ و آجر وآهک بوده که روی پایه‌هائی از تخته سنگ‌های تراشیده قرار گرفته‌است. سقف چهار سوق که از چهار طرف آن چهار بازار منشعب می‌شود بسیار بلند و با سبک ساختمانی دلپسندی بنا شده‌است.

قسمتهای مختلف این بازارها، بنا بر اساس کارهای صنعتی که در آن انجام می‌گرفته بنامهای مخصوص خوانده می‌شود مانند: بازار بزرگ که انواع کالاها در آن یافت می‌شد. بازار بزازان، بازار بلور فروشان، بازار خیاطها، بازار کلاهدوزها، بازار سراج‌ها و بازار شمشیرگرها.

بازار وکیل در ردیف آثار تاریخی کشور به شماره ۹۲۴ به ثبت رسیده و اداره کل حفاظت آثار باستانی ایران در حفاظت آن کوشا می‌باشد.

فرصت‌الدوله شیرازی در آثار عجم درباره این بازار چنین می‌نویسد: این بازار از نزدیکی دروازه اصفهان تا مدخل بازارهای قدیم امتداد دارد و مشتمل بر حجره‌هائی با سکوی پهن در طرفین و ۷۴ دهانه طاقهای بلند و خوش تناسب بوده‌است و چهار سوق بلندی در میان آن قرار داشته که بازارهای فرعی و غربی و شرقی آنرا قطع مینموده‌است.

مصالح ساختمانی این بازارها گچ و آجر وآهک بوده که روی پایه‌هائی از تخته سنگ‌های تراشیده قرار گرفته‌است. سقف چهار سوق که از چهار طرف آن چهار بازار منشعب می‌شود بسیار بلند و با سبک ساختمانی دلپسندی بنا شده‌است.

قسمتهای مختلف این بازارها، بنا بر اساس کارهای صنعتی که در آن انجام می‌گرفته بنامهای مخصوص خوانده می‌شود مانند: بازار بزرگ که انواع کالاها در آن یافت می‌شد. بازار بزازان، بازار بلور فروشان، بازار خیاطها، بازار کلاهدوزها، بازار سراج‌ها و بازار شمشیرگرها.

بازار وکیل در ردیف آثار تاریخی کشور به شماره ۹۲۴ به ثبت رسیده و اداره کل حفاظت آثار باستانی ایران در حفاظت آن کوشا می‌باشد.

فرصت‌الدوله شیرازی در آثار عجم درباره این بازار چنین می‌نویسد:

بازار وکیل یکی از بازارهای مرحوم کریم خان وکیل است قریب به مسجد وکیل چهار بازار از آجر و گچ ساخته شالوده‌های آن از سنگ‌های کلان قرار داده و در وسط چهار بازار چهارسوئی است که سقفش بسیار بلند و طرازش دلپسند است. کمتر بازاری در ایران بدین اسلوب و بنیان دیده می‌شود. یک بازار بزرگ تا برسد به چهارسوی مذکور چهل و یک طاق است، آنرا بازار بزازان گویند از هر گونه اقشمه و امتعه دارد. سمار و بلورفروش و خیاط و غغیره نیز در آن هست. بازار دیگر چهل و شش طاق است آنرا بازار کلاهدوزان نامند از کلاهدروز و اصناف دیگر دارد مع بسیاری از صرافان.

بازار دیگر ده طاق است در آن تمام سراج و ترکش‌دوزاند در وسط بازار اول که بازار بزازان باشد نیز بازاری است یازده طاق در آن جماعت شمشیرگرانند. درب این بازار منتهی می‌شود بدرب مسجد وکیل . . . .

بازار وکیل در هنگام امتداد خیابان زند از طرف شهرداری شکافته شده بطوریکه امروز خیابان زند عمود بر آن و از نزدیک چهار سوق بازار می‌گذرد.

معماری

معماری این بنا بر گرفته از بازار قیصریه لار و همچون بازارچه بلند اصفهان ساخته شاه عباس کبیر است اما عرض بازار وکیل بیش از سایر بازارهاست. همچنین ۷۴ دهانه طاق ضربی بازار با ارتفاع بیش از ۱۱ متر مرتفع تر از طاق سایر بازارهاست که البته هم اینک به علت خاکریزی کف بازار، ارتفاع طاق‌ها به ده متر تقلیل یافته‌است.
این بازار که از نظرمعماری دارای سه فضای عبور و مرور (فضایی برای گذر مشتریان)، حریم مغازه (به ارتفاع تقریبی ۲ پله بالاتر از سطح زمین)، فضای مغازه (محل فروش) است. دارای پنج در بزرگ است که در چهار سوی آن قرار گرفته‌است. هم چنین شامل دو رشته شمالی - جنوبی و شرقی - غربی است که چون صلیبی یکدیگر را قطع کرده‌اند. در تقاطع این دو رشته چهار سوق قرار گرفته‌است که بر روی یک هشتی قرار دارد. این چهار سوق دارای طاق بزرگ ضربی محکمی است و در پای طاق نیز چند ترنج آجرکاری شده‌است.
در هشتی نیز مغازه‌هایی چهارگوش در دو طبقه وجود دارد.
ضلع شمالی - جنوبی بازار از دروازه اصفهان شروع می‌شود و تا کوچه جنوبی سرای مشیر ادامه می‌یابد. در دو طرف این راسته هر قسمت ۴۱ جفت (۸۲ باب) مغازه وجود دارد که در جلو هر یک سکویی از قطعات سنگی بزرگ که بر روی آن، ترنج‌هایی برجسته حجاری شده‌است. در این بازار برای مصونیت از رطوبت، مغازه‌ها را در حدود یک متر فراتر از سطح زمین ساخته‌اند. مغازه‌ها اغلب دارای پستو بوده و در دو طبقه طراحی شده‌اند.

در شمال شرقی این راسته، چند کاروانسرای قدیمی به نام‌های روغنی، گمرک و احمدی ساخته شده‌است که در ورودی آنها در درون بازار است. هر یک از این کاروانسراها دارای چندین حجره می‌باشند. راسته شمالی - جنوبی را بازار بزازان نیز نامیده‌اند. در سال ۱۳۱۵ به علت گسترش خیابان زند ۱۱ حجره از حجره‌های این ضلع از بین رفته‌است. ضلع شرقی - غربی نیز دارای دو بخش است:
۱. قسمت شرقی چهار سوق که آن را بازار علاقه بندان می‌نامند. این بخش دارای ۱۹ جفت مغازه‌است که هم اینک مرکز فرش است و مغازه‌های عطاری نیز در این قسمت یافت می‌شود.

۲. قسمت غربی چهارسوق که آن را بازار ترکش دوزها می‌نامند و دارای ۱۰ جفت مغازه‌است که هم اینک مرکز فروش فرش‌های ایرانی است.
در ضلع جنوبی چهارسوق در موازات با بازار ترکش دوزها، بازار دیگری قرار دارد که مدخل آن در جلو سر در مسجد وکیل است و به بازار شمشیرگرها معروف است. این بازار نیز دارای ۱۱ جفت مغازه‌است.
در زیر چهار سوق، حوض بزرگی از سنگ مرمر قرار داشته که آب آن از مجرایی که از زیر بازار ترکش دوزها می‌گذشته، تأمین می‌شده‌است. این مجرا به صورت طاق ضربی است و از آجر و ساروج ساخته شده‌است و هم اینک نیز وجود دارد اما حوض مریری به علت بالا آمدن کف بازار، از بین رفته‌است. سیستم تهویه هوا به علت ارتفاع زیاد سقف طاق و تویزه‌ای بازار کامل بوده. این امر به وسیله بادگیرهایی ساده انجام می‌گرفته هم چنین دریچه‌ها و روزنه‌هایی به نام جامخانه یا هورنور در زیر سقف تعبیه شده بوده که هوا و نور کافی را به بازار می‌رسانند اما هم اینک پس از مرمت، این روزنه‌ها بسته شده‌اند. هم اینک در بالای مغازه‌ها مشبک‌هایی جهت تهویه هوا و روشنایی وجود دارد.
سازمان میراث فرهنگی، بازار وکیل را در تیرماه ۱۳۱۵ با شماره ۹۲۴ به ثبت رسانده‌است.

نوای خاموش در مجموعه تاریخی بازار کاشان

نوای خاموش در مجموعه تاریخی بازار کاشان شهر تاریخی کاشان با قدمتی گران به اندازه تپه های باستانی سیلک همچون نگینی پُر بها در میان کویر و دامنه های زاگرس همچنان پایدار و استوار خودنمایی می کند...

شهر تاریخی کاشان با قدمتی گران به اندازه تپه های باستانی سیلک همچون نگینی پُر بها در میان کویر و دامنه های زاگرس همچنان پایدار و استوار خودنمایی می کند. مجموعه بازار از دوران ساسانیان در شهرهایی که رونق بازرگانی داشتند شکل گرفت. بازار به عنوان نهادی اقتصادی اجتماعی استخوان بندی شهر و روستاهای بزرگ به شمار می رود. هسته ابتدایی بیشتر بازارها در حوالی دروازه مهم شهرتشکیل شده و در امتداد مسیرهای اصلی گسترش و ادامه می یافت. شکل گیری بازار و نحوه توسعه و ساماندهی فضاها، به کارکرد و رشد اقتصادی آن بستگی داشته است. تعامل و هماهنگی بین عناصر بازار همواره به پویایی بازار کمک می کند. مجموعه بازار کاشان نیز با سامان مندی فضاهای معماری و همجواری با راه های بازرگانی باستانی، یکی از پر رونق ترین و با شکوه ترین بازارهای ایران به شمار می آید به طوری که مؤلف کتاب زینت المجالس می نویسد: مثل بازار کاشان در تمام جهان نیست و طول آن هزار قدم است... . در یک توصیف اجمالی بازار کاشان در مجموعه بافت تاریخی شهر، همچون ستونی مستحکم و پایدار با امتدادی خطی به آن شکل داده و این جریان، حکایت از بازاری عظیم، با شکوه و منسجم دارد که تحت تأثیر قابلیت ها و عوامل اقتصادی، با پیوندی نزدیک براساس رابطه متقابل عملکردی، سامان یافته و به ساختارکالبدی شهر معنا و مفهوم بیشتری داده است. ● پیشینه تاریخی شهر تاریخی کاشان از گذشته های دور با نام های کاسیان، کاه فشان، چهل دختران، کاشیان و رستاق قاسان خوانده می شده است. طبق روایات کتب معتبر تاریخی این شهر جزیی از ناحیه چهل حصاران بوده و حد میان اصفهان و قم محسوب می شده است. پیش از ظهور و گسترش دین مبین اسلام، مردم دشت کاشان زرتشتی بوده و به زبان پارسی با لهجه اوستایی سخن می گفتند. کاشان در سال های نخستین هجری دارای آبادی، قلعه های بسیار و مسجد جامع بوده است. این شهر ۴ دروازه بزرگ به نام های دروازه قم، دروازه یزد اصفهان، دروازه خراسان و درب باغ داشته است. مقدسی در کتاب خود می نویسد: کاشان شهری نامور و کهن ساز در مرز کویراست و پیرامون آن کشتزارهای آباد و کاریز های فراوان دارد... . ● مجموعه تاریخی بازار کاشان: از دیرباز بازار کاشان به جهت ساماندهی منظم و معماری بی نظیر و با شکوه مجموعه فضاهایش مورد توجه و تحسین بوده است. به طوری که سر آنتوان شرلی شرحی در باب یکی از سفرهایش با شاه عباس به کاشان می نگارد و همچنین تاورنیه فرانسوی در سفرنامه خود می نویسد: بازار های کاشان خیلی زیباست و با تاق های خوب پوشیده شده، کاروانسرا ها هم بزرگ و راحت است... . بازار کاشان با وجود رونق و زیبایی بسیار در دوران سلجوقی و صفوی، به سبب زلزله شدید در سال ۱۱۹۲ ه.ق دچار ویرانی و افول شد که در پی وقوع این حادثه علاوه بر تخریب ابنیه تاریخی شهر، بافت بازار نیز منهدم گشت. می توان فضاهای معماری امروز بازار کاشان را نشانی از بازسازی های دوران قاجاریه و بخصوص دوره حکمرانی فتحعلی شاه دانست. مجموعه تاریخی بازار کاشان از نظر مکانی با امتداد شرقی غربی از دروازه قدیمی شهر (دروازه دولت) آغاز شده و تا گذر پا نخل ادامه می یابد. در گذر از این مسیر، راسته بازار مسگرها، میانچال، بالا بازار، درب زنجیر، زرگر ها و گذر نو مشاهده می شوند. ● عناصر و فضاهای فرهنگی، تاریخی بازارکاشان فضاهای شهری و ارتباطی: عناصری چون راسته اصلی، راسته های فرعی، دالان، چهارسو (چهار سوق)، میدان و جلوخان را می توان از فضاهای شهری و ارتباطی بازار دانست. اغلب بازارهای ایران به صورت خطی شکل گرفته اند و با اهمیت ترین مسیر با حجره های اطرافش، راسته اصلی بازار را شکل می دهد و در امتداد راسته اصلی، اصناف و مشاغل معتبر قرار می گرفتند. توسعه و گسترش بازار در معابر و مسیرهای فرعی موجب به وجود آمدن راسته های فرعی می شوند. فراوانی راسته های فرعی به رونق فعالیت های اقتصادی بستگی دارد. اغلب، هر راسته فرعی مختص یک صنف مشخص بوده است. دالان معمولاً در بازارهای سنتی عملکرد ارتباطی بین راسته های بازار با یک فضای معماری را داشته است. در بازار کاشان راسته اصلی، مجموعه میانچال به عنوان کانون اصلی بازار می باشد که بر خلاف الگوهای دیگر، شکل خطی ندارد. این مجموعه شامل عناصر مختلفی چون تیمچه، سرا، آب انبار و مسجد مدرسه است. وجود چهار سوق میانچال و راسته های فرعی یا بازارچه های کفاش ها، بزازها، ریسمانچی ها و بازار ملک بر شکوه و جلال این مجموعه می افزاید. چهار سو یا چهار سوق محل تقاطع ۲ راسته مهم بازار است که این فضا از حیث اقتصادی و اجتماعی بسیار با اهمیت بوده است. راسته مسگرها از میدان دروازه دولت تا میدان سنگ (مسجد میرعماد) به عنوان یکی از پررونق ترین راسته های بازار کاشان به حساب می آید. در بخشی از میدان سنگ، جلوخانی قرار دارد که به نوعی فضای ارتباطی و دستیابی به مسجد میرعماد را فراهم می کند. درباره بازار مسگران کاشان در یک سفرنامه فرنگی آمده است: بازار مسگرهای کاشان با صدای چکش دائمی که روی مس می خورد و کوره هایی که مس در آن سرخ می شود، یکی از نقاط دیدنی و تماشایی مشرق زمین است. از مسجد میرعماد (میدان سنگ) تا مجموعه میانچال را راسته بازار بزرگ یا بالا بازار می نامند که یکی از پرجنب و جوش ترین راسته های بازار کاشان است.کارکرد این راسته، صباغی یا رنگرزی بوده و آن را منسوب به حاج حسین صباغ می دانند که بانی آب انباری به همین نام در بازار است . در ادامه بازار پس از گذر از مجموعه میانچال راسته های زرگرها، گذر نو و پا نخل را مشاهده می کنیم. بازارچه پانخل به دلیل ساخت خیابان از پیوستگی کالبدی بازار جدا مانده و اکنون این قدیمی ترین بخش بازار کاشان بدون هیچ عملکردی در انتهایی ترین بخش بازار از چرخه اقتصادی شهرخارج شده است. پس از بازار پانخل، محله درب باغ و نهایتاً دروازه غربی قدیمی شهر قرار دارد. ● عناصر و فضاهای معماری حجره (دکان)، کاروانسرا، تیمچه و قیصریه از فضاهای معماری بازار به شمار می روند. دکان یا حجره از کوچکترین ولی مهم ترین فضاهای معماری بازار است. در واقع می توان گفت راسته بازار با حجره های پیرامونش هویت می یابند.کاروانسراها نیز به عنوان شاخص ترین فضای معماری بازار کارکردی همانند مجتمع های تجاری امروزی داشته است. با تضعیف نقش کاروان ها در سامانه حمل و نقل بازار، واژه کاروانسرا به سرا یا کاروانسرای شهری تغییر پیدا کرد. نحوه استقرار در کاروانسراهای شهری به صورت موقت بوده و به همین جهت بیشتر آنها فاقد شترخوان یا اصطبل هستند. اغلب سراها دارای یک میانسرا یا حیاط مرکزی هستند و در ۴ سمت آنها حجره هایی در ۲ اشکوب ساخته می شد. به طور معمول فضاهای زیرزمین به عنوان انبار و محل نگهداری کالا مورد استفاده بوده و حجره اشکوب همکف محل عرضه کالا و اشکوب فوقانی به عنوان دفتر اداری ، کارکردی بازرگانی داشته است. تیمچه به معنی کاروانسرای کوچک بوده است ولی در دوره معاصر، به سرای کوچک سرپوشیده اطلاق می شود که با پاساژهای امروزی قابل قیاس هستند. ویژگی سرپوشیده بودن تیمچه ها، شرایط را برای عرضه کالاهای با ارزش مانند فرش و پارچه فراهم می کند. از نمونه این بناها در بازار تاریخی کاشان می توان به تیمچه های امین الدوله ، بخشی، صباع، بروجردی ها، تبریزی ها و تیمچه سیدآقا اشاره کرد. از نظر طراحی معماری در بازارها، ترکیب های متفاوتی از تیمچه و کاروانسرا وجود دارد که یکی از نمونه های زیبا و معمارانه آن تیمچه و سرای بخشی در کاشان است. این مجموعه از لحاظ تناسبات و ساماندهی فضایی در بازار کاشان بی نظیر است. واژه قیصریه به معنی بازار شاهی است ولی در ایران به فضایی گفته می شود که خصوصیات معماری و کالبدی تیمچه یا دالان را دارد ولی کارکرد آن عرضه کالاهای لوکس مانند منسوجات است. مادام دیولافوآ در سفرنامه خود در دوران قاجار، درباره یکی از تیمچه های بازار کاشان چنین می نویسد: بازار شهر کاشان وسیع است و سقف آن دارای گنبد های کوچکی است که به هم پیوسته و جا به جا کاروانسرایی هست که مخزن مال التجاره است. این کاروانسراها تاجرنشین و غیر از آنهایی است که مسافران در آن منزل می کنند و دارای بناهای مجلّل و مزینی هستند. یکی از بهترین نمونه های آنها کاروانسرای تازه [احتمالاً تیمچه امین الدوله غفاری] است. شکل آن مانند منشور مربع القاعده است و در ۲ سمت آن در ورودی دارد. تمام بنا با آجر ساخته شده و در سقف از آجرهایی مانند کاشی لعابدار برجسته بکار رفته که نمایش قشنگی دارد. در سقف آن هم ۳ روزنه بزرگ است که به قدر کافی محوطه را روشن می کند... . تیمچه امین الدوله به دستور فرخ خان غفاری در سال ۱۲۸۵ ه.ق عهد ناصر الدین شاه قاجار از سوی استاد معمار مریم کاشانی ساخته شد. کاروانسرای گمرک یا سرای خان که از نظر وسعت و بزرگی در بازار کاشان بی همتاست، در سمت شمالی بالا بازار و نزدیک میدان سنگ واقع شده است. درباره وجه تسمیه این کاروانسرا آمده است: در دوره قاجاریه که گمرک محلی و ولایتی معمول بود، چون دفتر مرکزی گمرکات کاشان در سرای شریف خان دایر بود، از آن جهت به سرای گمرک مشهور شد و نخستین پستخانه شهر در آن ساخته شد. در بالای ورودی حجره های اطراف میانسرا، کاشی های منقوش هندسی و روایی وجود دارد که مجلس بزم و رزم و شکار و ... را نمایش می دهد. از دیگر کاروانسراها در بازار تاریخی کاشان می توان کاروانسرای ذغالی ها، کاروانسرای نو و میرپنج را نام برد که به سبب نزدیکی به دروازه اصلی شهر، نقش به سزایی در تبادلات اقتصادی شهر داشته اند. ● فضاهای خدماتی و عمومی:در مجموعه بازار به سبب آمد و شد بسیار، تعدادی از فضاها با عملکرد عمومی و خدماتی در راسته اصلی یا پیرامون آن شکل می گرفت. در ساماندهی فضایی بازارها، با توجه به وسعت و حجم مبادلات تجاری و بازرگانی، عناصر و فضاهایی همچون مسجد، مدرسه، آب انبار، سقاخانه و ... تعبیه می شده است. تعدد این نوع فضاها و نحوه قرارگیری آنها در بازار به ویژگی های کالبدی و کارکردی بازار ها بستگی داشته است.آب انبار صباغ، مسجد مدرسه میانچال، مسجد میرعماد، مسجد امام خمینی (سلطانی)، آب انبار وحمام گذر نو و حمام خان از نمونه فضاهای خدماتی و عمومی در مجموعه تاریخی بازار کاشان هستند. مسجد مدرسه میانچال در راسته اصلی متعلق به دوران صفوی است و شامل ۲ میانسرا و حجره هایی در پیرامون و شبستانی وسیع است. مسجد مدرسه سلطانی در دوران قاجار و در سال ۱۲۲۶ ه.ق با الگوی مدارس صفوی ساخته شده است. این مدرسه تاریخی دارای سردری عظیم با آرایه های بسیار کاشیکاری است که جفت آن در میانسرا، گنبدی رفیع قرار دارد. مسجد میرعماد نیز در میدان سنگ، دارای کتیبه ای متعلق به قرن نهم ه.ق است. البته به گمان زیاد قدمت آن بیشتر، یعنی قرون ۵و۶ ه.ق باشد. شبستان و گنبد تیموری و محراب پیش از سلجوقی آن صحّه ای بر این مدعاست. حمام تاریخی رازقیه یا خان در اواسط راسته بالابازار در دوره زندیه بارها از سوی سیاحان و گردشگران مورد ستایش قرار گرفته است.آب انبار صباغ براساس کتیبه موجود بر بدنه مقابل جلوخان متعلّق به سال۱۲۴۰ ه.ق است. این آب انبار از معظم ترین آب انبارهای تاریخی کاشان به جهت سر در عالی و ارائه های باشکوه کاشیکاری، به شمار می آید. مجموعه فرهنگی، تاریخی بازار کاشان با وجود تمام قابلیت های نهفته و آشکارش در برابر خانه های تاریخی و جاذبه های فراوان دیگر موجود در شهر کاشان متأسفانه مورد بی مهری مسئولان و بازدیدکنندگان قرار گرفته است. با اندکی توجه بیشتر، بی شک رونق و ماندگاری بازار کاشان پایدارتر خواهد ماند.

بازار قیصریه

بازار قیصریه

قیصریه در زمان ناصرالدین‌شاه سه طبقه بود

سردر قیصریه بنایی است در ورودی اصلی بازار بزرگ اصفهان. این بنا در گذشته نه‌چندان دور دارای سه طبقه[۱] و اکنون دارای دو طبقه‌است. طبقه سوم آن که تخریب شده، نقاره‌خانه را تشکیل می‌داده‌است که در آن با صدای موسیقی، اوقات روز را اعلام می‌کرده‌اند. این سر در به بازار بزرگ اصفهان باز می‌شود و در گذشته راه اصلی بازار اصفهان بوده‌است.[۲][۳^] سردر قیصریه شامل چهار درب فرعی، یک دروازه اصلی و یک حوض بوده که حوض آن حدود دهه ۱۳۴۰ شمسی به باغچه تبدیل شد ولی اکنون احیا شده‌است.[۴][۱^] علت نامگذاری این بنا، شباهت آن به یکی از بناهای شهر قیصریه بوده‌است. بر بالای سردر، نقاشی‌هایی به قلم رضا عباسی به چشم می‌خورد. ناقوس دیر هرمز و همچنین ساعت موجود در قلعه پرتغالی‌های جزیره هرمز،(به قطر حدود ۸۰ سانتیمتر) پس از فتح آن جزیره به اصفهان آورده شد و در بالای این سردر نصب شد.

این بنا ورودی بازار قدیمی اصفهان در شمال میدان نقش جهان است که در دوران صفویان ساخته شده است. علاوه بر بازار قیصریه و بازارهای منشعب از آن بازارهای دیگری هم در اصفهان وجود داشته‌اند که معروف‌ترین آنها «بازار شاهی» یا «بازارچه بلند» است که در سال ۱۱۱۸ هجری برابر با ۱۷۰۶ میلادی به همراه «مدرسه و سرای فتحیه» در زمان شاه سلطان حسین آخرین حکمران صفویه ساخته شد.

معماری 

بنای سردر قیصریه در دو طبقه مرتفع ساخته شده که طبقه بالا به امور دفتری و بازرگانی اختصاص داشت و در طبقه پایین مغازه‌های اصناف گوناگون در کنار هم مستقر شده بودند. از این بازار بزرگ و مجلل بازارهای دیگری منشعب می‌شدند که برخی از آنها هنوز هم فعال بوده و به مشاغل مختلف اختصاص دارند.

برخی از این بازارها عبارت‌اند از:

§         بازار عریان

§         هارونیه

§         نیم‌آورد گلشن

§         مخلص

§         سماورسازها

§         مقصودبیک

مساجد قرارگرفته در بازار 

در طول این شاهراه سرپوشیده و مسقّف که برخی از خارجیان آن را «نگارخانه سرپوشیده» نامیده‌اند عناصر مذهبی همچون مدرسه نیماورد، مدرسه صدر، مسجد خیاط ها، مسجد نو، مسجد ذوالفقار، مسجد شیشه، مسجد خارجی و ده‌ها مسجد دیگر به فعالیتهای مذهبی می‌پرداختند و بازرگانان و اصناف گوناگون در آنها عبادت می‌کردند.

مدارس مذهبی قرارگرفته در بازار 

مراکز فرهنگی مانند مدارس مذهبی هم به اعتبار و رونق بازار می‌افزودند. مدارسی همچون مدرسه کاسه گران، هارونیه، نیم آورد، جده بزرگ، جده کوچک، ملاعبدالله و ... که با معماری خاص ایرانی-اسلامی ده‌ها سال است موضوع کتاب‌ها و رسالات و تحقیقات مهندسین و معماران و سیاحان گوناگون هستند.

سرا و تیمچه‌ها 

نهادهای اقتصادی نیز از دیگر جاذبه‌هایی هستند که در بازارها وجود داشته‌اند. برخی از این نهادها که «تیمچه» و «سرا» نامیده می‌شوند هنوز نیز فعال هستند. مشهورترین این سراها عبارت‌اند از: سرای اردستانیها، سرای خانی، سرای آقا، سرای پادرخت سوخته، سرای میراسماعیل، سرای تالار، سرای خوانساری‌ها، سرای گلشن، سرای جارچی و سرای فخر.

این سراها به همراه کاروانسراهای متعدد و پررونق بازار اصفهان را به عنصری فعال تبدیل می‌کرده که سیاحان با اشتیاق از آن بازدید می‌کردند و با دقت در سفرنامه‌هایشان معرفی می‌نمودند.

بازار قدیمی همدان

بازار قدیمی همدان :

بازار:

در طول شکل‌گیری روابط اجتماعی شهر و در پی تقابلهای مختلف فکری و تبادلات گوناگون اقتصادی زمینه‌های نزدیکتر تفاهم بین مسایل دینی و روحانیت، از یکسو و موضوعات دنیایی و تجار و پیشه‌وران و دهقانان، از سوی دیگر منجر به نزدیکی نسبی آنها با یکدیگر می‌شد. طبیعی است که تکوین سازمان شهر نیز از این گرایشها پیروی نموده و مسجد جامع و بازار اطراف آن دقیقاً بر فصل مشترک فضایی این دو گروه اجتماعی بنا گردید. هرچند منطقه نظامیان و صاحب منصبان نیز در مجاورت هر دو گروه بود، ولی، اتصال عینی آنها، فاقد خصلت ارتباطی در حد بازار و مسجد جامع بود.
تغییرات اجتماعی و تحولات زیستی معاصر تا حدود زیادی این انسجام را بر‌هم ریخت و آن ارتباط تنگاتنگ را تا حدودی منفصل کرد؛ زیرا از یک طرف، ظهور "ماشین" به مفهوم اعم و ورود "اتومبیل" به معنای اخص آن در زندگی شهری، بافت شهر را تغییر داد و کوچه‌های مالرو بهخیابان ماشین‌رو بدل گردید و بین بازار و مسجد، اندکی فاصله انداخت، از طرف دیگر، شکل و حجم معاملات نیز به تبع گستردگی جامعه، گسترش یافت و ضمن اینکه برخی از مشاغل و صنوف منسوخ شد، آرامش حاکم بر حجره‌های بازار، اکنون، جوابگوی سرعت ماشینی و مبادلات انبوه و سریع نبود؛ لذا، به تدریج تجارت از "قلب بازار" به "دست خیابان" افتاد و ارتباطات چهره به چهره به مبادلات سفارشی و معاملات تلفنی بدل گردید.
حجره‌ها متروک ماند، راستاها کم رونق شد، سراها و کاروانسراها از جنب و جوش افتاد و بالاخره بسیاری از کاربری‌های اراضی، مکانها و فضاها دگرگون گردید.
راه تجاری معروف به راه ابریشم را می‌توان تا سال 1700 میلادی (پیش از گسترش تجارت دریایی) یکی از مهمترین راههای تجاری دنیا به شمار آورد. این راه از بندر اسکندرون در کرانه شرقی دریای مدیترانه شروع شده و پس از گذشتن از حلب، دمشق، هیت، بغداد، خانقین، کرمانشاه، همدان، ری و خراسان از یک سوی به طرف مرو، بخارا، سمرقند و سپس به چین و از سوی دیگر به طرف شرق و قندهار می‌رفته و پس از عبور ارتفاعات افغانستان فعلی به هند رسیده است و در واقع، تا حفر کانال سوئز در سال 1869 تنها راه تجاری بین غرب و شرق بوده است و کلیه شهرهای واقع در مسیر این جاده از آبادترین شهرهای آن زمان به شمار می‌رفتند. پس از فتح کانال سوئز کالاهای تجاری یا از مسیر قبلی و یا از طریق خلیج فارس و بندر بصره به بغداد می‌آمد و کالاهای مورد نیاز ایران در همدان پیاده و تقسیم می‌شد. امر تجارت در مسیر بصره، بغداد، همدان... پس از ایجاد خط آهن بصره- بغداد به اوج خود رسید و این دو شهر از مراکز عمده تجارت آن زمان شد. بازرگانان اروپایی، غرب، ترک، روس و چینی و هندی در این دو شهر تجارت‌خانه‌های متعددی داشتند. ولی در عین حال کلیه امور تجارت در این مسیر توسط شرکت انگلیسی هند‌شرقی کنترل و اداره می‌شد و دولت وقت (سلسله قاجاریه) امتیازات چشمگیری به تجار انگلیسی داده بود، به طوری که در اواخر سال 1870(قبل از فتح کانال سوئز) دو سوم کالاهای صادره از اروپا از طریق بغداد و همدان به مشرق فرستاده می‌شد.
وسیله نقلیه در آ،زمان مال و شتر بود. فاصله مسافت بغداد به همدان 15 تا 20 روز طی می‌شده است، مقدار صادرات ایران پس از فتح کانال سوئز از طریق بغداد حدود 20 میلیون تومان یا 182000دینار بوده و این خود تقریباً نیمی از صادرات کشور را تشکیل می‌داده است.
کلیه کالاهای صادراتی کشور به طرف بازارهای غرب، ابتدا به همدان حمل می‌شد و سپس از طریق بغداد به سایر نقاط دنیا منتقل می‌گردید. پس از ایجاد خطوط راه آهن سرتاسری ایران

مشخصات تاریخی مجموعه
بررسی تاریخچه و روند توسعه کالبدی قطعه
قطعة مورد مطالعه در محدوده بین خیابان‌های باباطاهر- اکباتان و اکباتان- شهدا قرار دارد و عمدتاً بافت بازار قدیم همدان را شامل می‌گردد. رود الوسجرد که یکی از عناصر عمده تعیین کننده در روند توسعه کالبدی شهر همدان بوده است از قسمت جنوب شرقی قطعه واجد اولویت عبور می‌نماید.
فضای جغرافیایی فوق که محدوده استقرار بازار را تشکیل می‌دهد طی طول تاریخ پیدایش همدان از زمان اشکانیان تا کنون همواره جزء ساخت کالبدی همدان بوده است.
از نوع کاربری قطعه واجد اولویت در زمان اشکانیان اطلاع دقیقی حاصل نیست ولی از محتوای مضامین و نوشته‌های مورخین، می‌توان این فرض را پذیرفت که در آن زمان محل فوق نزدیک ارگ سلطنتی و خزانه قرار داشته است. زیرا هگمتانه یا همدان کنونی و تیسفون دو شهر مهمی بوده‌اند که به عنوان ضرابخانه و خزانه حکومتی انتخاب گردیده‌اند و تپه مصلی به عنوان دژ نظامی در قسمت فوقانی مسلط بر فضای قطعه، حفاظت از محدوده خزانه را عهده‌دار بوده است. وضعیت کالبدی و نوع کاربری ارضی قطعه در زمان سلوکیان و ساسانیان تا ظهور اسلام اطلاع روشنی در دست نیست، جز آن که می‌دانیم در این زمان این محدوده جزء محدودة زیر ساخت شهر قرار داشته است.
بعد از ظهور اسلام و جنگ نهاوند، شهر همدان مانند اکثر نقاط ایران آن روز، تحت حکومت عباسیان و علویان قرار می‌گیرد. از نوشته‌های مورخین اسلامی می‌توان تا حدود زیادی به وضعیت نزدیکی شهر همدان در آن دوران پی برد. همدان در سال 319 ه.ق مورد هجوم و فتح دیلمیان قرار گرفت و از این زمان به عنوان پایتخت انتخاب گردید.
در آثار مورخین اسلامی از این دوره، به عنوان دوره‌ای جدید که شهر همدان به شیوه شهرهای اسلامی دارای تقسیمات مشخص و سلسله مراتبی فیزیکی شامل کهندژ و شارستان و ربض است نام می‌برند.
نام بازار همدان برای اولین بار در نوشته‌های سیاحان این دوره منعکس می‌گردد. ابوالقاسم محمد ‌بن حوقل، که از مورخین و سیاحان اسلامی معروف قرن چهارم ه.ق محسوب می‌شود در کتاب خود از بازار همدان نام می‌برد.
با توجه به اینکه طبق نظر اکثر ایران شناسان، تغییرات در ایران قدیم بسیار به کندی صورت می‌گرفته است، می‌توان این فرض را نزدیک به یقین دانست که بازاری که محمد ‌بن حوقل از آن نام می‌برد در محدوده بازار فعلی همدان قرار داشته است و به عبارت دیگر بازرا فعلی همدان بر روی بازار دوره دیلمیان(قرن چهارم) بازسازی و استوار گردیده است.
شهر همدان از بعد از ظهور اسلام نیز غالباً مورد تاخت و تاز اقوام مختلف بوده و چندین نوبت تخریب گردیده است. در زمان هولاکوخان مغول به موازات تخریب شهر، منطقه بازار نیز تخریب گردیده است.
مجموعه عناصر متشکله قطعه مورد مطالعه شامل سراها، مراکز مذهبی، مراکز تجاری جدید، مراکز تجاری حاشیه‌ای و راسته‌ها می‌باشند.
الف- سراهای صفوی:
سراهایی را که بر اساس سبک معماری و عناصر بکار رفته در آنها می‌توان مربوط به دوران صفویه دانست و سرای گلشن و میرزا کاظم در دو سوی راسته اصلی هسته اولیه بازار بوده و هم اکنون نیز از بخشهای فعال بازارند.
ب- سراهای قاجار:
این سراها که در بافت بازار دارای اکثریتند، عمدتاً سراهایی هستند که در مرحله دوم توسعه بازار احداث شده و هسته اولیه را در بر می‌گیرند، مهمترین این بناها که در حال حاضر وجود دارند عبارتند از سرای قلمدانی، سرای نو، سرای صفر‌خان، سرای گمرک، سرای شریفیه، سرای پیغمبر و سرای حسین‌خانی که سرای اخیر با فاصله دورتر از بافت اصلی بازار واقع شده و خارج از قطعه می‌باشد.
ج- راسته‌های بازار:
از راسته بازار‌های موجود راسته‌های کفش‌دوز‌خانه، صحاف‌خانه، موتوبخانه، قیصریه و تیمچه کاشیها که همزمان با سراهای گلشن و میرزا کاظم و مجائر با آنها ساخته شده‌اند(دوره صفویه) به لحاظ سبک معماری و مصالح و تکنیک ساخت که آنان را همچنان سر‌پا نگه داشته است، دارای ارزش می‌باشند و باقی راسته‌ها فاقد ارزش معماری و هنری هستند.
د- مراکز مذهبی:
سه مرکز عمدة مسجد جامع، مسجد پیغمبر و امام‌زاده شاهزاده حسین عناصر واجد ارزش درون محدوده مورد مطالعه هستند.



مشخصات ویژگیهای عرصه و عیان

نحوه استقرار کالبد در زمین
بافت منسجم و به هم پیوسته بازار بوسیله خیابان اکباتان به دو پاره تقسیم شده است به طوریکه قسمت اعظم در غرب خیابان اکباتان قرار گرفته است. بافت بازار منطبق بر خصوصیات اقلیمی مناطق سرد، بافتی فشرده و به هم پیوسته است که در بعضی قسمتها بوسیلة فضای باز، گشوده شده است.
این فضاهای باز که در حقیقت حیاط‌ها و نقاط مرکزی سراهای بازار هستند، در راستای شمال غربی- جنوب شرقی، امتداد یافته‌اند. تنها یک مورد استثنا وجود داردکه مربوط به صحن مسجد جامع است و امتداد آن نیز به سبب جهت‌گیری در راستای قبله، از راستای شمال غربی- جنوب شرقی، منحرف شده است.
همانطور که عنوان شد، بافت بازار توسط خیابان اکباتان به دو پاره تقسیم شده است؛ این مسئله سبب گشته است که کالبد بازار، تنها در مجاورت خیابان به یک‌باره تغییر راستا داده و در امتداد آن جهت‌گیری نماید و لذا گسترش بافت جدید در امتداد خیابان باعث شده است که در محل اتصال این قسمت و بافت قدیم بازار، اغتشاشی بوجود آید. سطح کل مورد طراحی که بخش عمده‌ای از بازار فعال امروزی را تشکیل می‌دهد، 6/10 هکتار است که 7/5 آن را کالبد و الباقی را فضاها خالی در برگرفته‌اند.

ویژگیهای ساختار کالبد مجموعه

کرونولوژی مجموعه و اجزا
دیرینه شناسی بازار همدان به واسطة تغییر و تحولات اساسی که طی قرن متمادی تحمل نموده بر اساس بناهای موجود ناممکن است. اگرچه به اشارة مقدسی[1]و ابن حوقل[2]قدمت ساختمان اولیة بازار مربوط به دورة سامانیان است، لیکن بجز بنای کاروانسرای گلشن که متعلق به عهد صفوی است، بخش‌های عمده بازار کنونی در دورة قاجار و یا پهلوی ساخته شده‌اند. با این حال، بر اساس مدارک موجود، حتی پیش از هرودوت در پایتخت مادان یعنی هگمتانة باستان، نه تنها داد و ستد و بازرگانی از دیرباز بسیار پررونق بوده بلکه یک نهاد بانکی و بانکداری پیشرفته و تقریباً امروزی نیز جهت تسهیل امور تجاری و مبادلات کالایی در آن شهر دایر و فعال بوده است. باید دانست که همدان به لحاظ جغرافیایی در مرکز تقاطع شاهراههای شمال به جنوب و مغرب به مشرق (شاهراه خراسان) قرار گرفته که از قدیمی‌ترین ادوار ماقبل تاریخی یک چهارراه نظامی- سیاسی و تجاری- کاروانی به شمار می‌آمده است بنابراین طبیعی است که مرکز مبادلات کالایی و بازارگاه نیز باشد.
بانکداری خصوصی همچون یک کار بازرگانی در بابل نخست در پادشاهی کاندالانو (648 تا 629 ق.م) پیدا شد. در همان آغاز اعضای دو خانوادة بانکدار بزرگ، خانوادة "اگیبی" و خانواده که اهمیت‌تر "ایرانو" بودند که "اگیبی‌ها" یهودی بودند و موسس بانک ایشان یعغوب نام داشت.
دربارة فعال بودن بانک خانواده اگیبی در بابل طی سالهای 460 تا690 ق.م (نزدیک به دو سده و نیم) اطلاع در دست است و اسناد مربوط به آن از زمان کوروش و کمبوجیه (بین 520 تا 575 ق.م) وجود دارد. بانک اگیبی یهودی در هگمتانه شعبة معتبری داشته و خود ((اتیو مردوک بالاتو)) رئیس بانک، طی سالهای 537 تا 553 ق.م در آن شهر بوده و البته با برخی دیگر از شهرهای ایران داد و ستد هم داشته‌اند.[3]
غرض از نقل این مطالب یادآوری این نکته است که بخشی عمده و اساسی از تجارت و صرافی شهر همدان از همان دوره مادان و باستان در دست یهودیان عابر در آنجا بوده چنان که در دوران اخیر- عهد قاجار و پهلوی نیز بخشی از رونق تجاری شهر مرهون بازرگانان یهودی همدانی و بغدادی که جای یهودیان بابلی باستان را گرفتند- به حساب می‌آید. علاوه بر رونق امر تجارت در آن روزگار، می‌توان از ترقی صنعت نیز سخن گفت زیرا چنانکه از گزارش یک هیئت آتنی با ریاست اپیلیخوس به نزد داریوش دوم هخامنشی (در سال 423 ق.م) بر می‌آید، اریستوفان ازحابة بسیار گرانبهای ((کائوناکس)) که در اکباتان (همدان) بافته شده بود اطلاع پیدا کرد.[4]
بالاخص صنایع طلا‌کاری، اسلحه‌کاری، زینگری، علاوه بر بافندگی و سفالگری در هگمتانة باستان شهرت وافر داشته است. پیداست که شاغلان پیشه‌های مزبور صانعان درون سور ربض شهر، معمولاً حول معابد (چنانکه پیرامون مساجد اسلامی هم ملاحظه می‌شود) تجمع می‌یافتند و تدریجاً بصورت ((راستوان)) (پهلوی) یا راسته‌های اصناف و حرف و به گونه بازارهای خرید و فروش شکل یافتند. اگر آنچه یاقوت حموی (متوفی به سال 628 ه.ق) در اوصاف همدان کهن گفته مورد سنجش با ادوار قدیم و جدید قرار گیرد، اهمیت آن شهر از لحاظ بازار و بازرگانی و پیشه‌ها و پیشه‌وری اهالی آنجا طی تاریخ طولانیش معلوم می‌گردد. به گفتة وی[5]راستة صیرفیان (زرگران) در ((سنجاباد)) بوده که کاخ ویرانة آنجا گنج خانه بوده است که در سدة ششم (زمان تالیف این مطالب توسط وی) آن قریه در دو فرسنگی شهر واقع است. راستة پارچه فروشان در دیهی بود که بدان برشیقان (پارسیکان) گویند. توصیفات دیگری از راسته بازارهای همدان طی سدة ششم- که پایتخت سلاجقة عراق عجم بوده- در دست است که باید گفت همة آنها در پی تازش مغولان به شهر در سال 618 قمری و ویران سازی و آتش سوزی مهیب از میان رفتند
نخستین کسی که از بازار همدان سخن گفته، مقدسی است که در قرن چهارم هجری (همزمان با سامانیان) از آن چنین یاد می‌کنند: ((آن شهر سه ردیف بازار داشته که مسجد جامع در یکی از آنها بوده و ساختمانی کهن داشته است)).[6] ابن حوقل نیز در قرن چهارم هجری در توصیف سرزمین جبال از همدان به عنوان بزرگترین شهر یاد می‌کند که قیمت کالاها در آن ارزان، تنوع آنها بسیار و تجارت در آن رایج بوده است.[7] بنابراین می‌توان برای همدان در این دوره رونق اقتصادی قابل توجهی تصور نمود به طوری که در زمان آل‌بویه، پایتخت آنان بوده است.[8]
یک قرن پس از یاقوت حموی، حمد‌الله مستوفی می‌نویسد:
((همدان در ابتدا شهری بسیار بزرگ بوده که بازار زرگرانش بر زمین دیه بوده)).[9] با اینکه همدان از حملات ویرانگر مغولان مصون نماند، رونق اقتصادی نسبی آن چنان بوده که بازار زرگرانش توجه حمد‌الله مستوفی را جلب نموده است.
پس از توصیفی اجمالی از اولیاء چلبی در سال 1065 قمری در مورد همدان موجود است که آنجا را یک ((شهر تجاری)) نامیده و می‌گوید:
((بازرگانان هند و سند و روم و عرب و عجم را با ما‌ل‌‌التجاره‌شان در آنجا دیدم)). سپس به توصیف پارچه‌های همدان پرداخته است. یک بار دیگر پس از تازش مغول، درست نیم قرن بعد از چلبی، تمام توصیفات وی در تهاجم سربازان عثمانی و ترکان بدان شهر در سال 1136 قمری دستخوش غارت و ویرانی گردیدند و بازارها و سراها و اماکن پیشه‌ها و هنر و صنایع چون آوار فروریخت؛ چنان که حدود یک سده پس از آن وقایع، آنگاه که فلاندن و کوست از آنجا عبور می‌کردند (1840-1841 میلادی) هنوز آن مدنیت ایران زمین از خاکستر ویرانی ترک‌ها سر بر نیاورده بود. پیترو دلاوالة ایتالیایی که در قرن هفدهم میلادی طی مسافرتی به ایران، در همدان نیز اقامت نمود، دربارة این شهر و بازار آن می‌نویسد:
((شهر نسبتاً بزرگی است که بازار سقف آن همانند شهرهای اصلی ایران است)).[10] با این گفته وضعیت بازار همدان از نظر کالبدی مشخص می‌گردد.
در اوایل قرن نوزدهم میلادی، ویلیام هالینگبری در کتاب ((روزنامة سفر هیئت سرجان ملکم به دربار ایران)) می‌نویسد:
((بازارها در مقایسه با خانه‌ها و کوچه‌ها وضع نسبتاً بهتری دارند و طبق سبک معمول سرپوشیده‌اند. بطور کلی چرم بسیار زیاد در همدان تولید می‌شود و این شهر تقریباً تمام چرم مورد نیاز ایران را عرضه می‌کند)).[11]
لرد کرزن که در اواخر قرن 19 میلادی(1819 میلادی) از همدان دیدن نموده است، ضمن توصیف آب و هوای آن از بازار آن به نیکی سخن گفته و می‌نویسد:
((بازارهای خوبی دارد که پر از مردم و خریدار است. محصولات محلی آن ظرف‌های مسی و چرمی است که بیشتر برای چمدان و زین و برگ مصرف می‌شود)).[12]
در سفرنامة هانری بایندر که از از طریق شاهراه تجاری غرب به شرق (بغداد به همدان) به همدان آمده است، می‌خوانیم:
((پس از تماشای این بناهای گوناگون در بازارها که بسیار پر جنب و جوش و مجهز به کالاهای گوناگون است به گردش پرداخته و در آنجا اشیاء مختلفی از صنایع محلی خریداری می‌کنیم. اینها عبارتند از کلاه و کفش که خود شاهد ساختن آنها هستیم. افرادی در میان جمعیت گشته و میوه و شیرینی می‌فروشند. متاع آنها در سینی‌های مسین سفید کرده‌ای است که با نقش و نگار حکاکی شده و تزئین یافته است. در اینجا مانند همة بازارهای مشرق زمین هر راسته‌ای به چیزی اختصاص یافته است)).[13]
شاید پس از توصیف خوب بایندر، بهترین و حتی موشکافانه‌‌‌‌‌ترین شرح، نوشته جکسن آمریکایی است که در اوایل قرن بیستم به ایران آمده و سفری هم به شهر همدان نموده است. وی برای شناخت آداب و رسوم همدان به بازار رفته و می‌نویسد:
(( گشت و گذاری در بازار همدان بهترین معرف مردم مشرق زمین و وضع بازرگانی شهر است. قسمت بیشتر بازارهای همدان از همان نوعند که با آنها آشنا هستیم، دارای سقفند و بیش ا زپانصد دکان پر مشتری در آنها قرار دارد. این بازارها البته جالب توجه‌اند، هرچند در مقام قیاس با بازارهایی که در پاره‌ای از شهرهای بزرگ ایران سراغ داریم، در درجة دوم اهمیتند، زیرا راه تجاری کاروان‌رو برای مدتی از همدان دور شده با این همه در سالیان اخیر، تجارت رونق سابق را از سر گرفته است و بازرگانان از این شهر به عنوان " انبار ایران" یاد می‌کنند. از جمله کالاهای بازرگانی، اجناس چرمی را باید نام برد زیرا همدان شهر دباغ‌خانه‌هاست و همدانیان در ساختن و پرداختن و عمل آوردن پوست گاو و گوسفند و ساختن اشیاء مفید و اجناس تجملی از آنها استادند. از اینها گذشته، نمدهای نرم سفید که برای زیر‌انداز، نمد زین، کپنک و شولای چوپانان به کار می‌رود و کلاه‌های پوستی شبیه به کلاهخود در هیچ جای ایران بهتر از همدان ساخته نمی‌شود. کاروانسراهای مجاور یا متصل به بازار که تعداد آنها بیش از پنجاه است در تهیه اشیاء و ادوات مورد لزوم گروه بی‌شماری از بازرگانان و مسافرانی که در جنب و جوشند و کارشان سخت و پررونق است)).[14]
هرگوگروته نیز در سال 1907 میلادی که یکی از سالهای بحران زمان سلطنت قاجار است از طریق بین‌النهرین به ایران آمد و به همدان سفری نمود. او در مورد بازار این شهر می‌نویسد:
((در سالهای اخیر چند کاروانسرای بزرگ و تعدادی مغازه مدرن در کنار خیابان اصلی شهر ساخته شده است. مثلاً در بزرگ‌ترین راستة بازار، یک ساختمان دو طبقه با یک "پاساژ" به سبک اروپایی دیده می‌شود)).
شخص دیگری به نام اسماعیل بوشهری که در 1307 شمسی از همدان بازدید می‌کنند در سفرنامة خود چنین می‌نگارد:
((تجارت و بازرگانی این شهر، بیشتر در دست بازرگانان یهودی بغداد است و صادرات عمده آن خشکبار، پشم، قالی، پوست دباغی شده، کتیرا، حبوبات، روغن و ظروف سفالی بسیار ممتاز قصبة لالجین است)).
"ژاک هردوان" مامور سیاسی فرانسه در ایران طی سالهای 1924 تا 1926 میلادی نیز در مورد همدان گفته است که این شهر یکی از بزرگترین بازارهای فرش مرغوب ایران است. آخرین اشارت‌ها از این نوع در عهد اخیر، سفرنامة ((پترآوری)) (1965 میلادی) است که در بخشی از آن چنین آمده: شرکت فرش بریتانیایی در دیه‌های سلطان‌آباد اراک و آذربایجان، کارگاههای قالیبافی را تقویت نمود یا در مراکز فرش ایران مثل همدان و تبریز کارگاههایی با کارگران ایرانی تربیت کرد.[15]
در پی مطالب ارائه شده در مورد پیشینة تاریخی و اوضاع اقتصادی و اجتماعی بازار همدان در ادوار گذشته که بی‌شک تاثیر به سزایی در چگونگی شکل‌گیری کالبدی آن و تغییرات اعمال شده بر روی آن داشته‌اند، در ادامة مبحث دیرینه شناسی این مجموعه، روال تغییرات کالبدی آن را با جزئیات بیشتر مورد بررسی قرار داده و چکیده‌ای از نتایج بدست آمده ارائه می‌گردد.
همانگونه که پیش از این نیز اشاره گردید بازار همدان ابتدا در امتداد محوری که از شمال غربی به شهر وارد می‌شده و مناطق شرقی آسیا را از طریق ری و ساوه به همدان و از آنجا به کرمانشاه و عراق و نهایتاً مناطق غرب آسیا، دریای مدیترانه و اروپا مرتبط می‌کرده، شکل گرفته است.
ساختار پیشین بازار همدان شامل راسته بازاری در امتداد مسیر فوق به انضمام کاروانسراهای گلشن، میرزا کاظم، حاج محمد‌باقر، گمرک و حسن‌خان بوده که در حال حاضر کاروانسراهای حسن‌خان و حاج محمد‌باقر با احداث خیابان اکباتان از بین رفته است و کاروانسرای گمرک نیز بازسازی شده است. توسعه‌های بعدی بافت بازار در طرفین محور اصلی و عمدتاً در غرب آن صورت گرفته است.
اواخر دوران قاجار مصادف با یک دوره از رونق یافتن تجارت در همدان بود. به همین سبب بخش‌هایی مسکونی، در مجاورت بازار به مراکز تجاری جدید تبدیل شدند که از جملة این مناطق می‌توان به کاروانسرای قلمدانی (منزل خاندان کمالی) و کاروانسرای بانک (منزل حاج عبدالباقی) اشاره کرد. لازم به ذکر است که حمام‌های قدیم بازار نیز در طی دهه‌های اخیر، تخریب و به مراکز تجاری نوساز تبدیل شده‌اند. مانند حمام‌های قبله (در مجاورت کاروانسرای میرزا کاظم)، حمام مقابل سرای پیغمبر و حمام مقابل کاروانسرای گلشن که مورد آخر در اثر احداث خیابان اکباتان تخریب و به مغازه تبدیل شده است.
تعداد کاروانسراهای بازار همدان بر اساس پژوهش‌های به عمل آمده [16] بالغ بر 120 واحد بوده است که تقریباً دو برابر شمار کاروانسراهای شهر اصفهان پایتخت دوران صفویه است. اکثر این کاروانسراها به صورت کاروانسراهای حیاط‌دار مرکزی ایران ساخته شده‌اند. حجره‌ها در دو اشکوبه و در پیرامون حیاط شکل گرفته‌اند. در این وضعیت حجره‌های طبقه بالایی در برخی کاروانسراها مانند گلشن و میرزا کاظم به محل استراحت و خواب کاروانیان و در برخی دیگر (کاروانسراهای تجاری) به دفاتر تجاری و گاه به کارگاههای کوچک اختصاص می‌یافته است و طبقه پایین محل عرضه و فروش کالا بوده است.
نمای داخلی اغلب کاروانسراها، قرینه و دارای نظم هندسی است و اگر زمین دچار اعوجاج باشد، نقایص آن در فضاهای کالبدی حل شده به گونه‌ای که در فضای باز منعکس نشده است.
عنصر قابل توجه دیگر در محدوده بازار، مسجد جامع است. از آنجا که در عموم موارد، راسته بازارها شاهراههای اصلی شهر نیز بوده‌اند که مهمترین و پر‌رفت و آمدترین دروازه‌ها را به مرکز شهر متصل می‌کرده‌اند، بنابراین طبیعی است که مهمترین عناصر اصلی و مهم شهر همچون مسجد جامع در امتداد بدنة آن استقرار یابند و بطور معمول بهترین شکل دسترسی را با راستة اصلی بازار داشته باشد.
مقدسی نیز در قرن چهارم هجری به قرارگیری مسجد جامع همدان در میانة بازار آن اشارة روشنی دارد[17]
آخرین پدیدة تاریخی مطرح در بازار همدان که نیازمند دیرینه شناسی است، احداث خیابان اکباتان است. پیش از احداث این خیابان، چند باغچه در کنار یکدیگر در راستای مزبور قرار داشته که حدود باغچه‌ها از شمال به راستة مسجد جامع، از غرب به سرای تحدید و از شرق به امام‌زاده شاهزاده حسین ختم می‌شده است. در بخش شرقی این خیابان تازه تاسیس که در ابتدا خیابان گازران نام داشت، یک باب گاراژ، یک باب حمام و چند باب مغازه ایجاد گردید که بقعة امام‌زاده شاهزاده حسین در مجاورت گاراژ مزبور قرار دارد و راستة زرین‌برها، قبرستان بوده است. خیابان اکباتان که در حدود 1312 شمسی توسط یک مهندس آلمانی به نام" کالماژین فریش" با همکاری مهندس آلمانی دیگری به نام" کنینی" همراه با میدان مرکزی و دو خیابان دیگر طراحی شده بود، توسط "ناصر‌الممالک شریفی همدانی" که در آن زمان به ریاست انجمن شهر انتخاب شده بود، احداث گردید.[18]
اگرچه احداث خیابان اکباتان تاثیرات قابل توجهی بر فعالیت تجاری محدودة داخلی بازار و تغییرات کالبدی آن به جای گذاشت، لیکن تغییر کاربری در محدودة داخلی بازار از مدتها پیش از آن آغاز شده بود. در زمان قاجار به دلیل فعالیت گمرک خسروی و قرار گرفتن همدان در شاهراه تجاری، زمینة خوبی برای ساخت و ساز کاروانسراها و راسته‌ها فراهم شده بود. شهر محمره که در زمان قاجار به این نام شهرت داشت در دوران پهلوی اول، خرمشهر نام گرفت و با تبدیل شدن آن به بندری تجاری، همدان از مسیر تجاری خارج گردید. علاوه بر این، راه اندازی کانال سوئز نیز سبب کاسته شدن از اهمیت مسیر تجاری قبلی که از همدان می‌گذشت گردید و بدین ترتیب به تدریج از میزان فعالیت کاروانسراها کاسته شده و از کمت شمال غربی محدودة بازار، تخریب منطقه آغاز گردید و مابقی کاروانسراها نیز بجز تعداد اندکی تبدیل به انبار شدند.

[FONT='Times New Roman','serif'][1][/font] لسترنج، گای: جغرافیای تاریخی سرزمین‌های خلافت شرقی. ترجمة محمود عرفان، 1364 ص 210.

[2] ابن حوقل: صوره الارض. ص 105.

[3] IRAN JOURNAL OF THE BRITISH INSTITUTE OF PERSIAN STUDIES, vol XIV, 1976, p.72.

[4]History of the parsian Empire, p.357.

[5] معجم البلدان، ج 4، ص 981 و 983.

[6] لسترنج، گای :جغرافیای تاریخی سرزمین‌های خلافت شرقی. ترجمة محمود عرفان، 1364، ص 210.

[7] ابن حوقل :صوره الارض. ترجمه و توضیح جعفر شجاع، 1366، صفحات 102 و 105.

[8] بارتولد :جغرافیای تاریخی ایران. ترجمة حمزه سردادور، 1364، ص 156.

[9] مستوفی قزوینی، حمد‌الله :نزهه القلوب. به تصحیح گای لسترنج. 1367. ص 71.

[10] پیترو دلاواله :سفرنامه. ترجمة شعاع الدین شفا.صفحات 20 و21.

[11] هالینگبری، ویلیام :روزنامة هیئت سرجان ملکم به دربار ایران در سالهای 1801-1799، 1363، ص 79.

[12] لرد کرزن. ج. ن: ایران و قضیه ایران، جلد دوم. ترجمة علی وحید مازندرانی، 1349. ص 79.

[13] بایندر، هانری: سفرنامه. ترجمة کرامت‌الله افسر. 1370، ص 434.

[14] جکسن، ویلیام ابراهام: سفرنامه. ترجمة منوچهر امیری، فریدون بدره‌ای، 1352. ص 172.

[15] Modern Iran, Peter Avery, 1967, pp 10,325.

[16] گروسین، هادی: بازار و پیشه‌های همدان، 1375، صفحات 9 تا22.

[17] لسترنج، گای: جغرافیای تاریخی سرزمین‌های خلافت شرقی. ترجمة محمود عرفان.1364، ص 210.

[18] گروسین، هادی: ((ناصرالممالک شریفی همدانی)). مجله هگمتانه شماره 25، دیماه1371، ص 34.

بازار عربستان در شهرهای مکه و مدینه

بازار عربستان در شهرهای مکه و مدینه برای بسیاری از ایرانیها، جایی آشنا است. دهها هزار ایرانی هر سال به شوق دیدار کعبه رو به سوی جزیره العرب می نهند و در راه بازگشت از زیارت خانه خدا – چه حج تمتع باشد و چه عمره – به سنت ایرانیان و بنا به سلیقه و وسع خویش، سوغاتی می خرند. سوداگران عرب نیز از این خصلت ایرانیها بسیار خرسندند و از آن بهره ها می برند، به گونه ای که بسیاری از آنان در شهرهای مکه و مدینه نه تنها پول ایرانی را می شناسند و به کار می گیرند بلکه حتی، زبان فارسی را نیز به خوبی فراگرفته اند. تصاویری را که پیش رو دارید ، خبرگزاری فارس تهیه کرده است.

مغازه بزازی در شهر مکه. بسیاری از زائران ایرانی ترجیح 
می دهند پارچه بخرند و حتما سری به اینگونه مغازه ها می زنند.

بازار شهر مدینه. در اینجا، حاجیان برای کودکان و 
نوجوانان، سوغاتی های مناسب می خرند. شاید، قلمی، ساعتی و....

مغازه پارچه فروشی در شهر مدینه. یکی از خریداران پارچه 
های مشکی زنان ایرانی هستند. این پارچه برای دوختن چادر است و ایرانیها 
بسیار به آن علاقه دارند.

بساط دستفروشان اطراف مکه. آنان هم به خرید ایرانیان 
دلگرمند و آنان را مشتریان خوبی برای محصولات خویش یافته اند.

بازار عربستان. عربها در این سالها تلاش کرده اند تا در 
زمینه ساختمان سازی و پیشرفتهای علمی و فناوری برای سهولت زندگی بهره ببرند 
اما همچنان فرهنگ سنتی خویش را حفظ کرده اند.

بازارچه شهر مدینه. نیازی به توضیح ندارد. چهره ایرانیان 
به روشنی پیدا است.

بازار دستفروشان در اطراف کوه احد. خرما محصول اصلی 
صحرای عربستان است.

یک دستفروش در اطراف کوه احد. اسکناسهای هزار تومانی را 
به راحتی در دستانش می توان دید.

دستفروشی دیگر در احد در حومه مکه. تسبیح هم از 
سوغاتیهای مورد علاقه ایرانیها است و اگر جنسش از چوب باشد،‌ حتما گرانتر 
خواهد بود. 

مغازه طلا و جواهر فروشی در بازار شهر مدینه. زنان عرب 
از مشتریان اصلی اینگونه مغازه ها هستند.

فروشگاه لوازم زینتی در عربستان. آنچه می بینید طلا نیست 
بلکه بدلیجات است.

بساط دستفروشان در اطراف مسجد ذوقبلتین

بساط دست فروشان در اطرف مسجد قبا

بساط دستفروشان در اطراف جایگاه جبل الرحمه

پرواز کبوترها در بازار مکه

بازار لباس در مدینه

عطر فروشی

بازار روز

بازار روز

مفهومی فراتر از تجارت

مکانی برای تعاملات اجتماعی

(جمعه بازار زنجان)

قبل از مقدمه

با اینهمه مراکز تجاری زیبا و بزرگ راستی چرا بازار روز را میخواهم مطرح کنم؟

هفته جاری با خانواده در زنجان اقامت داشتیم. سر در گریبان که روز جمعه را چگونه سپری کنیم؟ با هوای بارانی شب قبل سرسره و تاب و ... در پارک که همه خیس است و چمن ها نمناک و هوا هم سرد بود،لذا پیشنهاد اول بچه خانواده بفوریت رد شد.رفتن به مراکز خرید داخل شهر هم متفقا از طرف حقیر و بچه ها،بدلیل سرگردان شدن در انبوه مغازه ها و ریسه کش رفتن دنبال خانمها-برای دیدن مغازه ها- نیز رد شد.قدم زدن بیهدف در اطراف محل سکونت به تصویب رسید.

شال و کلاه کرده همگی از ناچاری راه افتادیم.

چند صد متر رفته انبوه ماشینها با ازدحام آدمها در اطراف بیابانی لم یزرع توجه همه را جلب کرد. سرازیر شدیم.چقدر جالب جمعه بازار زنجان برپا بود.غوغای جمعیت. بساط ها پهن شده. از پالتو تا گرمکن بچه ها.از سبد آشپزخانه تا پیچ گوشتی و انبر دست.همه چیز پیدا میشد.فریاد فروشندگان و چانه زنی خریداران.

تا بخود بیاییم دیدیم 5 ساعت را در جمعه بازار گذرانده ایم و هنوز سرحال هستیم.راستی چرا؟ چگونه است ما پس از خرید کالای مورد نظر خود در مراکز تجاری مدرن و شیک و بزرگ علاقه ای به حضور در فضا را نداریم.این را از تجربه خودم میگویم و مشاهده خانواده ها.مردان و کودکان علاقه ای به ماندن نداشته و به اصرار مادران–که خیلی علاقه به ماندن دارند- را به بیرون هدایت میکنند.

 چرا جمعه بازار زنجان جذاب بود؟ تجربه خودم در یک روز پاییزی را بیان میکنم:

1-   خوانایی فضا

به محض ورود به جمعه بازار فرزند کوچکم از من جدا شد و دوان دوان در میان غرفه ها گردش میکرد. هرکجا که بودم سر و ته بازار را میدیدم.با اینکه اطراف بازار زمین خاکی بود و حصاری هم نداشت، نگران گم شدن بچه ها نبودم. با یک نگاه جهت ها را تشخیص میدادم. گرچه برای اولین بار در عمرم به این مکان پا گذاشته بودم ،لیکن فضا برایم کاملا ملموس و صمیمی بود.

2-   امنیت و آرامش

خوانایی فضا امنیت خاطر را به ارمغان میاورد.انگار در محدوده منزل خودم هستیم.هریک از ما به دنبال دیدن کالای مورد علاقه خود بودیم.بدون مزاحمت برای یکدیگر.هیچ عجله ای هم برای خرید نداشتیم.با تانی و ارامش در میان بساط پهن شده قدم میزدیم.

3-   تنوع و مقیاس کالا

در میان غرفه ها بعضی از کالاها را برای اولین بار در عمرم میدیدم.گرچه به آن نیازی نداشتم اما برایم جالب بود و جذاب.تنوع در این بازار زیبایی را به همراه داشت. از آینه کوچک جیبی تا سطل های بزرگ آشپزخانه مقیاس های متفاوتی را به چشم عرضه میکرد.

4-   قدرت چانه زنی

نکته بسیار جالب برای من قیمت اجناس بود. با خریدهایی که ما انجام دادیم و دیدن خریدهای مردم این نکته برایم روشن شد که در این بازار حداکثر به میزان 5 درصد میتوان چانه زنی کرد. یعنی قیمت های ارائه شده توسط فروشندگان –بقول بازاری ها قیمت کف- قیمت واقعی اجناس است.جالب تر اینکه بدون استثنا تمام مردمی که از بازار خارج میشدند از خرید های خود احساس رضایت داشتند به عبارتی سرشان کلاه نرفته.

وجود سلامت معامله باعث روابط دوستانه بین خریدار و فروشنده شده بود.

یک نکته دیگر: من برای مقایسه تعاملات بین خریدار و فروشنده،در بازارهای رسمی و اینجا، در چندین غرفه لباسهایی را تا مرحله معامله قطعی جلو برده لیکن انصراف دادم مشکل خاصی پیش نیامد.نکته کجاست؟ اینکه فروشنده بر خلاف بازارهای رسمی نه تنها ناراحت نشد بلکه با خوش و بش با من خداحافظی کرد.(در بازار رسمی-خصوصا بوتیک ها-اگر پس از چند بار بالا و پایین کردن از مغازه جنس نخری خداحافظی شما را هم بلا جواب میگذارد.) حس میکردم در اینجا ورای خرید و فروش روابطی دیگر نیز بین ادمها حاکم است.

                   جمعه بازار زنجان

علی رغم کمبود زیر ساختها نظیر راه دسترسی، برق، سرپناه و ...استقبال مردم از فضا چشمگیر میباشد.

الف: مقدمه

انسان به همان اندازه که به کسب درآمد نیاز دارد به همان اندازه نیز به آرامش روح و روان نیاز دارد و یکی از عناصری که می‌تواند به این امر کمک کند فضاهای خرید است.
افراد با رفتن با اماکن عمومی وتفریحی انرژی خود را تخلیه می‌کنند. گردش در فضاهای تجاری نیز علاوه بر رفع نیازهای روزمره خانواده، باعث تخلیه استرس های موجود در افراد میگردد.

بازار روز با کارکردی دوگانه-مراکزی جهت خرید و پر کردن اوقات فراغت-نقشی مهم را در هویت شهرها بازی میکنند. امروزه ایران مراکز خرید -در شهرهای بزرگ -نظیر پاساژها و ... به مراکزی جهت رفع مایحتاج مردم و مکانی برای تفریح و پر کردن اوقات فراغت مبدل گشته اند.آنچه بازارهای روز را از مراکز خرید متفاوت میسازد روح تعامل و نزدیکی فضای آن به طبیعت است.

از انجا که اینگونه بازارها در تمامی شهرهای کشور-خصوصا شمال ایران-وجود دارد لذا شناخت ماهیت چند وجهی اینگونه بازارها به کارشناسان و مراجع ذیربط کمک میکند تا با گسترش نقاط قوت آن ،سهمی هر چند اندک در رونق اقتصادی و فرهنگی این مرز و بوم ایفا نمایند.

با توجه به نقش فرهنگی-اجتماعی بازارهای روز در جوامع انسانی و از انجاییکه در بررسی ها و مطالعات بعد مادی آن همیشه مد نظر  بوده است،مقاله فوق با واکاوی نقش این بازار بر هویت شهری و تعاملات اجتماعی اهمیت بعدی دیگر از آنرا مورد بررسی قرار داده است.

ب: طرح مساله

بسیاری از روابط اجتماعی در کشورهای در حال توسعه، متاثر از اندیشه های غرب قرار دارد. میزان و محدوده روابط اجتماعی انسانها -بر خلاف گذشته- به سوی فرد گرایی سوق یافته است.گرچه جنبه های اومانیستی فلسفه غرب-که اکنون پوچی خود را در همان کشورهای زادگاه اندیشه به نمایش گذارده است- هنوز هم بر روابط ما سایه افکنده است،لیکن جهت رسیده به الگوهای شهر اسلامی-سنتی توسعه روابط اجتماعی و گسترش فرهنگ همسایگی اولویت اول را دارا میباشد.

در تاریخ معماری و شهرسازی این سرزمین،گسترش و حفظ مناسبات اجتماعی به عنوان یکی از نمادهای هویت بخش در طراحی فضاهای شهری این کشور مورد توجه بوده است.به همین دلیل در شهرهای سنتی ایران عناصر شهری از قبیل بازار،بازارچه،دالان و ... به عنوان مکانهایی برای اجتماع و تعامل مردم با خود و طبیعت،اهمیت فوق العاده ای داشته اند.  "ازنظراجتماعی شهرها مکانهای مناسبی برای شکل گیری نهادهای اجتماعی اعتلای ارزشهای فرهنگی،گسترش و تحکیم روابط و مناسبات اجتماعی و پاسداری ارزش های انسانی وهویت های ملی و محلی هستند. لذا هویت در محیط های شهری به یکی از بحث انگیزترین موضوعات عصر حاضر تبدیل شده است ". اقتباس از WWW.CIVILICA.IR  تابستان 86 مقاله: “در جستجوی هویت شهری، رویکردی نو به مسائل شهری

حفظ هویت شهری یکی از مهمترین مباحث در شهرسازی است. چگونه می توانیم آنرا در عناصر معماری شهرها ایجاد کنیم؟ این سوالی است که کلید راهگشای بسیاری از مشکلات شهری میباشد.

"امروزه هویت شهری، هم چون حلقه ای گم شده است و شهرها نه بر پایۀ هویت اصیل خود، بلکه بر پایۀ تقلیدهای بدون اندیشه از مظاهر غربی و الگوهای مدرن بدون توجه به الگوهای بومی در حال شکل گیری و گسترش اند...در واقع فقدان آشنایی لازم و نیز فقدان اهمیت به ضرورت وجود الگوهای بومی از این دوره به بعد باعث شده تا در طرحهای توسعۀ شهری واقعیات بسیاری به فراموشی سپرده شود". اقتباس از WWW.CIVILICA.IR  تابستان 86 مقاله: “در جستجوی هویت شهری، رویکردی نو به مسائل شهری

یکی از ابعاد هویت بخش در فضاهای شهری، فعالیت هایی است که توسط مردم پایه های اقتصاد شهر را تشکیل می دهد. این فعالیت ها جایگاه شهر را در سلسله مراتب سازمان فضایی و ارتباط آن را با سایر سکونتگاهها تعریف می کند. از انجا که بازارهای فوق به عنوان یکی از ارکان هویتی شهر خود نمایی می کند توجه به این بعد از هویت شهری لازم و ضروری میباشد. بازارهای روز زمینه بسیار مناسبی را برای این موضوع فراهم آورده است،که در آن برای عرضه کنندگان کالا و خریداران فرصت را بطور مساوی فراهم میاورد. این بازارها فرم های غالب در مراکز خرید –جدایی فروشنده و خریدار- را در هم شکسته و با ایجاد فضایی صمیمی و انسانی تصویری دلپذیر و جذاب را برای مردم ارائه میکنند.

ج: عوامل جذابیت جمعه بازار

1- تنوع و گستردگی تیپولوژی انسانها .

با توجه به آزادی نسبی اینگونه بازارها در اصلاح بازار به اخذ مجوز فروش، تنوع گسترده ای از قومیت، سن و جنسیت فروشندگان در بازار به چشم میخورد.همانند این است که در یک جشن عمومی مردم با پوشش های گوناگون و رنگارنگ حضور یافته اند.این امر نشاط و شادابی را به ارمغان اورده و سرزندگی را به محیط میدهد.

2-امکان حضور اقشار مختلف جهت انجام کار اقتصادی.

فروشندگان از همه اقشار اجتماعی هستند:معلم،خانه دار، کارمندو بازاری، جوان و پیر، زن و مرد.در این بازار همه امکان حضور و عرضه محصولات خود را داشته و از فضای رقابتی سالمی بهره میگیرند. با توجه به یکدست بودن فضای چیدمان و نیز یکدستی مبلمان شهری برای عرضه کالا تفاوت چشمگیری بین غرفه ها وجود نداشته و هیچیک بر دیگری تفوق ندارند.این امر باعث مطلوبیت کل فضا و عاملی برای جذابیت آن است.

3-ارزانی نسبی اجناس عرضه شده در بازار به نسبت بازارهای رسمی.

ارزانی محصولات عرضه شده در اینگونه فضاها،مزیت بزرگی برای جذابیت ان محسوب میشود.مردم دو نوع خرید انجام میدهند اول:کالای خاص با برند خاص نتیجه: قیمت نسبتا بالا/کیفیت مناسب و ماندگاری زیاد. و نوع دوم: کالای عمومی ،محصولاتی که نیاز به استحکام و زیبایی خاص نداشته و جهت نیازهای عمومی خانوارها میباشد از زیر پیراهن و دمپایی گرفته تا سفره و ظرف زباله.در بازارهای روز عمدتا کالاهای نوع دوم عرضه میشود و با توجه به گوناگونی فراوان این محصولات،ارزان بودن آنان بسیار مهم است.

4-گوناگونی اجناس عرضه شده .

تنوع عرضه محصولات از پوشاک،خوراک،تجهیزات منزل،تجهیزات آشپزخانه گرفته تا نوشت افزار و... از دیگر عوامل جذابیت این بازار است.گردش و دیدن محصولاتی با این گوناگونی همانند حل کردن پازل جذاب و زیبا است.

5-تنوع در چیدمان عرضه .

سادگی چیدمان غرفه ها که عرضه انرا بر روی میزهای ساده فلزی و یا پهن کردن اجناس روی زمین، تنوع و لطافت خاصی را به فضای بازار میدهد.در حقیقت غیر رسمی بودن مبلمان عرضه کالاها خود به عاملی مهم در جذب مشتری تبدیل شده است.

6-ارتباط بازار با طبیعت.

این بازار بر خلاف سایر مراکز خرید در طبیعت قرار دارد.تجربه شخصی همه ما در هنگام بارندگی یا تابش آفتاب به هنگام قدم زدن در آن را به خاطره ای زیبا مبدل ساخته است. قرار گیری غرفه ها در فضاهای باز حس ارتباط با طبیعت(بوی باران،حس باد و...) را تشدید کرده و باعث ایجاد رابطه قویتر بین انسان و فضا میشود.

7-تلفیق عملکردها در فضا.

عملکردها در بازار روز مشابه شهرهای سنتی میباشد.درهم امیختگی عملکردهای فضایی در شهر اسلامی-راسته بازاها،مراکز مذهبی،مراکز تفریحی و ...- باعث شده بود تا فضا برای همه ساعات شبانه روز عملکرد و پویایی داشته باشد. جدا سازی عملکردها و گرایش بسوی تک عملکردی در شهرهای امروزی منجر به ایجاد زونهای کاملا ایزوله-مسکونی،تجاری،اداری و..-گردیده و لذا استفاده از این مناطق منحصرا به ساعات خاص و برای عملکرد خاص محدود میگردد.

در بازار روز فروشندگان محصولات خود را میفروشند،در همانجا غذا و چای میخورند و در بسیاری از مواقع در کنار بساط خود استراحت.

نتیجه امر ایجاد فضایی عملکردی و واقعگرایانه و غیر رسمی و در نهایت خودمانی شده و ارتباط نزدیک و موثر بین فروشنده و خریدار برقرار میگردد.

7-پوشش به هرم سنی جامعه.

قدم زدن در بازار و دیدن اجناس و ...شامل همه گروههای سنی از پیر تا خردسال شده و در نتیجه خانواده ها با فراغ بال میتوانند به اینگونه مراکز بیایند.

جمعه بازار زنجان

سادگی غرفه ها، در دسترس بودن انبار و مشتری و ارتباط قوی خریدار و فروشنده از عوامل جذاب در این بازار میباشد.

ج: جمعه بازار فضایی برای پر کردن اوقات فراغت

 

"در شهر باستانی و شهر اسلامی، اصلی‏ترین شکل گذران اوقات فراغت، گشت‏و گذار در شهر بود. این گذار با حضور در فضاهای عمومی شهر انجام می‏شد. بازارها، مساجد، تکیه‏ها، خیابان‏ها و میدان‏ها. در طول دوران شهر اسلامی یکی از راه‏های شهرنشینان برای گذران اوقات فراغت، خروج از شهر بود. این بازگشت به غیرشهر و به طبیعت، معنایی نمادین داشته و راهی برای گریز از تنش‏های زندگی شهری نیز بوده است".( سایت انسان شناسی و فرهنگ/ عوامل تاثیرگذار بر زمان و فضای فراغت/ مریم رفعت جاه)

فضاهای فراغتی یکی از حوزه های مهم مطالعات شهری است و فضاهای شهری وسیعی را دربرمی‏گیرد. برنامه ریزی جهت ایجاد فضاهایی برای پر کردن اوقات فراغت از وظایف دولت میباشد.از آنجاییکه هزینه های احداث اینگونه فضاها بدلیل گستردگی و نیز تنوع آن، نسبتا بالا میباشد لذا بدون حمایت دولت بخش خصوصی امکان فعالیت در ان را ندارد.

فضاهای فراغت طیف گسترده ای را در شهر شامل میشود ازفضاهای ورزشی گرفته تا رستورانها و پارکها.بسیاری از این فضاها نظیر فضاهای فرهنگی (سالن‏های کنسرت، تئاتر، سینما،کتابخانه‏ها، فرهنگسراها، موزه‏ها،‏ نمایشگاه‏ها) و فضاهای ورزشی( ورزشگاه‏ها، سالن‏های ورزشی، باشگاه‏های بدنسازی) نیاز به تاسیسات و تجهیزات خاص داشته و نیاز به سرمایه گذاری اولیه دارد.

"در هرحال بر عهده دولت‏ها است که فضاها و امکاناتی برای گذران فراغت فراهم کنند وگرنه خود افراد از طرقی که همواره به نفع جامعه نیست راه ‏حل‏هایی می‏یابند. سیاست فرهنگی باید وسایل سودمندی برای فراغت ایجاد و مردم را به انتخاب آزادانه آنها راهنمایی کند". (سایت انسان شناسی و فرهنگ/ عوامل تاثیرگذار بر زمان و فضای فراغت/ مریم رفعت جاه)

نیاز به فضاهای فراغت امری است که توسط تمامی کارشناسان مورد تایید قرار گرفته است.

"مناسبات فراغت در شهر تهران از شکل سنتی خارج شده ‌است و در شکل نوین با چالش‌های اساسی روبه‌رو است. این چالش‌ها در گذران و الگوی اوقات فراغت شهری نقش تعیین کننده‌ای در برنامه‌ریزی اوقات فراغت و ساماندهی تعطیلات و فضای فراغتی در میان گروه‌های مختلف اجتماعی دارد. در شهر تهران در زمان‌ها و فضاهای فراغتی روز به روز مسایل نامشخص و غیر قطعی‌تری در برابر ما قرار می‌گیرند که ماهیتاً بسیار پیچیده‌تر از گذشته هستند و مایه دلواپسی ما درباره بیم و ریسک‌هایی است که به شکل‌های مختلف و به‌ویژه به شکل‌های فراغتی آنها را می‌بینیم و این دلواپسی‌ها به شکل‌های مختلف فراغت را به ما نشان می‌دهند. به‌ویژه این شکل‌ها مانند استفاده سرگرم کننده از داروهای مخدر و نظایر آن انحرافی تلقی می‌شوند. (منبع سایت مرکز مطالعات فرهنگی شهر تهران/موضوع: مجموعه مقالات همایش اوقات فراغت در شهر تهران /مقاله: بررسی چالش‌های اساسی مناسبات فراغت در شهر تهران)

 
بازارهای روز یکی از کم هزینه ترین فضاهای اوقات فراغت بوده و در زمان بسیار کم نیز به بهره برداری میرسد. بعلاوه بنا به دلایل ذکر شده از سالمترین و پاک ترین فضاها جهت پر کردن اوقات فراغت محسوب میشود.

نگرانی کارشناسان از مخاطرات دیگر فضاهای فراغت در مقاله زیر مشهود است.

" امروزه بازی‌های رایانه ای در ایران به دلیل خلاء برنامه ریزی اوقات فراغت نقش مهمی در پر کردن این نیاز نوجوانان و جوانان به خصوص پسران ایفا می نماید .این محیط فرهنگی که رو به گسترش است خرده فرهنگ خاصی را نیز به‌وجود آورده، که جنبه ‌های آسیبی آن، موضوع مهم و قابل بحثی است . از طرف دیگر، عناصر فرهنگی که از طریق این بازی‌ها ترویج می شود در شکل دهی این خرده فرهنگ نقش اساسی ایفا می کند. بنابراین، جامعه پذیری جوانان از طریق این مراکز و با خرده فرهنگی که با فرهنگ جامعه ملی چندان سازگار نیست در آینده اختلالات و مشکلات فرهنگی زیادی برای جامعه شهری ایجاد خواهد کرد "(منبع سایت مرکز مطالعات فرهنگی شهر تهران/موضوع: مجموعه مقالات همایش اوقات فراغت در شهر تهران /مقاله: گیم نت : فضای فرهنگی مغفول شهری)

سخن آخر

بازارهای روز بستر های لازم را برای نزدیکی هر چه بیشتر انسان و طبیعت فراهم میکند.به علاوه زمینه را جهت شناخت کافی برای ارتباط هر چه بیشتر ادمیان و نسل کنونی و آتی آماده میسازد.

از انجاییکه فعالیت های شهری به عنوان یکی از 5 عامل سیمای شهر معرفی میشود" (نقشه، مظاهر معماری و ساختمانی، خصوصیات تحرکی، فعالیت های شهری و صداو بو: اقتباس از WWW.CIVILICA.IR   مقاله: “در جستجوی هویت شهری، رویکردی نو به مسائل شهری) آن را باید نه فقط برای مراکز شهری بزرگ یا مراکز استانها، بلکه در تمام نقاط سکونتگاهی به طور اعم و نقاط شهری( اعم از کوچک و بزرگ) پیاده کرد. این امر علاوه بر گسترش اقتصاد خرد در جوامع قدمی دیگر برای ایجاد تعاملات اجتماعی بین مردم و نیز فضایی مفرح جهت پر کردن اوقات فراغت میباشد.

بازار تهران

بازار تهران

مجموعه بازار تاریخی تهران

در ضلع جنوبی خیابان 15 خرداد و حد فاصل آن با خیابان مولوی ، خیام و 17 شهریور ، در بافت قدیمی و تاریخی شهر واقع شده و چون گذشته مهمترین مرکز تجاری و بازرگانی است. بازار تهران همراه دیگر بناهای تاریخی محدود خود مانند مسجد امام  ، مسجد جامع و.... از مجموعه های مهم تاریخی و هنری شهر تهران محسوب می شود.

با توجه به مدارک و شواهد موجود ، بنای اولیه بازار به دوره شاه تهماسب صفوی و هم زمان با ساخت 

برج  و بارو و دروازه های شهر تهران  در حدود سال های 948- 930 هـ. ق تعلق دارد. ظاهراً چهار بازار لباف ها ، کرجی دوزها ، سراج ( بافنده ) ها و نعل چی ها ، قدیمی ترین بخش بازار تهران است.

بخش های قدیم بازار تهران با پوشش طاق و گنبد مسقف شده و روشنایی آنها از روزنه های تعبیه شده در گنبدهای آجری آن تأمین می شود.

به نوشته صنیع الدوله ، چهار سوی بزرگ و کوچک بازار در زمان فتحعلی شاه قاجار ساخته شد. در این زمان مجموعه بازار به طرف شمال غرب و غرب توسعه یافت، به طوری که به تدریج حد فاصل بین ارک و مسجد جامع به بخش پر رونق بازار تبدیل شد و معروف ترین و معتبرترین سراها و تیمچه ها در این محدوده فعال شدند.

در دوره ناصرالدین شاه بر تعداد راسته ها و رسته های بازار افزوده شد و تعدادی سرا و تیمچه معتبر ساخته شد. مانند دیگر مجموعه بازارهای تاریخی ، هر کدام از راسته ها ، رسته ها ، سراها و تیمچه های بازار تهران به صنف و فعالیت خاصی اختصاص داشت.

در این دوره بخش های اصلی عبارت بود از : بازار کفاشان ، بازار فرش فروشان ، بازار عباس آباد ، بازار امیر ، بازار زرگرها ، بازار ساعت فروشان ، بازار بین الحرمین ( سلطان جعفری ) ، بازار چهار سوق بزرگ ، مسجد جامع ، بازار چهار سوق کوچک ، بازار چهل تن ( که از قدیمی ترین بخش های بازار و مربوط به دوره فتحعلی شاه است ) ، بازار آهنگران ، بازار مسگران و بازار پاچنار .

علاوه بر این در نقاط دور و نزدیک بازار ، بازارچه هایی ساخته شد که محلات مختلف شهر را تغذیه می کرد از جمله بازارچه معیـّر و قوام الدوله که به «بازارچه دوقلو» مشهور بودند. از بازار کربلایی عباس علی کمرگچی ، بازارچه نایب السلطنه و ... فقط نامی باقی مانده است.

در خیابان ناصرخسرو ، نزدیک مجموعه اصلی بازار نیز بازارچه ها و تیمچه هایی وجود داشت که امروزه بقایای برخی از آنها مانند بازارچه مروی از دوره فتحعلی شاه ، و تیمچه صدر اعظم باقی است.

رشد و گسترش و پیشرفت سریع تهران ، معماری سنتی بازار را دچار آشفتگی بسیار کرد . به طوری که بخش های زیادی از بازار نوسازی یا بازسازی شد و تناسب موجود میان بخش های مختلف آن از میان رفت. هم اکنون بخش های قدیمی و جالب توجه بازار عبارت اند از: سردر بازار در سمت سبزه میدان ، بازار امیر ، چهار سوق بزرگ ، تیمچه های حاجب الدوله ، علاء الدوله ، قیصریه و مهدیه و همچنین بخش هایی از بازار که در ارتباط با مسجد امام، مسجد جامع و بناهای تاریخی دیگر قرار دارد.

بنای اولیه سبزه میدان در سمت شمالی مجموعه بازار مربوط به اوایل دوره صفویه است اما در دوره قاجاریه و سال 1268 هـ. ق به دستور امیرکبیر ، «حاج علی خان مقدم مراغه ای» ( حاجب الدوله) تغییرات عمده ای در وضع سبزه میدان داد. این میدان در دوره های مختلف یکی از مراکز مهم مذهبی ، اجتماعی و سیاسی تهران بود و در آن انواع مراسم مذهبی و سیاسی اجرا می شد.

در ضلع جنوبی سبزه میدان ، سردر زیبایی وجود دارد که به راسته های مختلف بازار راه می یابد. این سردر از دهانه های اطراف که به مغازه ها اختصاص دارد، وسیع تر و پرکارتر است.

بخش های قدیم بازار تهران با پوشش طاق و گنبد مسقف شده و روشنایی آنها از روزنه های تعبیه شده در گنبدهای آجری آن تأمین می شود. اما بخش های صدمه دیده یا جدید بازار با مصالح جدید و موقتی پوشش یافته و فاقد معماری در خور توجهی است.

چهار سوق بزرگ که در بازاری به همین نام قرار گرفته ، فضایی هشت ضلعی است که با گنبد مدور نسبتاً کوتاهی پوشش شده و سطح داخل آن دارای گچکاری است. این بنا در سال 1222 هـ. ق ساخته شده است.

بازار و سرای امیر از دیگر بخش های جالب توجه مجموعه است که در حدود سال های 68- 1267 هـ . ق از اموال میرزا تقی خان امیرکبیر ، توسط شیخ عبدالحسین ( شیخ العراقین ) به همراه مسجد و مدرسه ای – معروف به شیخ عبدالحسین – ساخته شده و عواید آن وقف مسجد و مدرسه شده است.

تیمچه حاجب الدوله در کنار مسجد امام قرار دارد و از با ارزش ترین بناهای بازار است که در دوره ناصرالدین شاه توسط « حاج علی خان حاجب الدوله » ساخته شده است. در دوره اخیر در فضای داخلی این بنا ، مجموعه تجاری جدیدی ساخته اند که اصالت و صورت قدیمی بنا را دگرگون کرده است. از بناهای دیگر بازار ، تیمچه مهدیه در ابتدای بازار امیر ( کفاشان) است که دارای پوشش عظیم ضربی و یزدی بندی عالی است.

بازار تبریز

بازار تبریز یکی از بزرگ‌ترین و مهم‌ترین بازارهای سرپوشیده در سطح ایران و قارهٔ آسیا به‌شمار می‌رود. این بازار با مساحتی حدود یک کیلومتر مربع، بزرگ‌ترین بازار سرپوشیدهٔ جهان است. بازار تبریز در مردادماه سال ۱۳۸۹ خورشیدی به‌عنوان نخستین بازار جهان در فهرست میراث جهانی یونسکو به ثبت رسیده‌است. این بازار از بازارچه‌ها، تیمچه‌ها، سراها و کاروانسراهای متعددی تشکیل یافته‌است. پیش‌تر به‌جهت قرارگرفتن شهر تبریز برسر چهارراه جادهٔ ابریشم و گذر روزانهٔ هزاران کاروان از کشورهای مختلف آسیایی، آفریقایی و اروپایی از آن، این شهر و بازار آن از رونق بسیار خوبی برخوردار بوده‌است. بازار تبریز در مرداد ماه سال ۱۳۸۹ به عنوان اولین بازار جهان در فهرست میراث جهانی یونسکو به ثبت رسید. این بازار از بازارچه‌ها، تیمچه‌ها، سراها و کاروانسراهای متعددی تشکیل یافته‌است.

تاریخ بنای این مجموعه مشخص نیست ولی بسیاری از جهانگردانی که از سدهٔ چهارم هجری تا دورهٔ قاجاریان از این بازار بازدید کرده‌اند، دربارهٔ آن اطلاعاتی ارائه داده‌اند.

این بازار حدود 300 سل قبل و پس از وقوع زمین‌لرزهٔ تاریخی تبریز، بازسازی شده و در سال ۱۳۵۴ خورشیدی در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده‌است.

با وجود گذشت سالها از قدمت این مجموعه، وسیع ترین بنای به هم پیوسته آجری و مسقف جهان، علاوه بر مرکزیت اقتصادی منطقه آذربایجان، دارای اهمیت اجتماعی ویژه ای در بین مردم تبریز و شهرهای اطراف است.

بازار تبریز گرچه رقبایی جدید پیدا کرده و این کلانشهر پر شده از پاساژها و مراکز خرید رنگارنگ اما "بازار سرپوشیده" همچنان اقتدار،‌عظمت و مرکزیت اصلی اقتصاد منطقه را در اختیار دارد. بازار تبریز با وجود مساجد و مراکز فرهنگی و دینی، همچنان مرکزیت دینی و فرهنگی تبریز را در اختیار داشته و محل تجمعات اصناف و عموم مردم است.

بازار تبریز گرچه یک کیلومتر مربع وسعت داشته و هنوز هم بسیاری از تبریزی ها در دالان های آن گم می شوند اما سراها، راسته ها و تیمچه های آن همواره شلوغ بوده و با وجود بالا و پایین های اقتصادی، همچنان به فعالیت خود ادامه می دهد.

یکی از ویژگی های بازار تبریز این است که هر صنف در محدوده خاص خود مستقر است و بازارچه ها و سراها هم عموما به به نام اصناف شناخته می شود.

بازار امیر، بازار بلورفروشان،‌ بازار حرمخانه، بازار شیشه‌گرخانه، بازار صادقیه، بازار عباچی،‌ بازار کفاشان، بازار یمنی‌دوز، راسته‌بازار، بازار مظفریه و ... از جمله راسته هایی است که در تمام ایام سال خرید و فروش و کسب و کار در آنها جریان دارد.

سرای کفاشان همیشه یکی از شلوغ ترین راسته های بازار تبریز است چراکه محل خرید "کفش دست دوز تبریز" به عنوان مرغوبترین و البته مناسبترین کفش ایرانی است.

بازار مظفریه هم محل تهیه فرش‌های زیبای تبریز است که از شهرت جهانی برخوردارند.

بانیان برخی از بازارچه ها و سراها بازرگانان مشهوری بودند که در کنار این سراها، گاه مسجد و مکان های عمومی هم احداث کرده اند. اسمشان هنوز بر در و دیوار هست: حا ج صفر علی ، میرزا محمد مستوفی و...

بازار تبریز هم اکنون یک میراث ارزشمند در حافظه جهانی است. برای ثبت جهانی این اثر، مسئولان و کارشناسان سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان تلاش بسیاری کردند تا یونسکو و دنیا بداند که این اثر قابلیت جهانی شدن را دارد.

این بازار حدود ۳ سدهٔ پیش و پس از وقوع زمین‌لرزهٔ تاریخی تبریز، بازسازی شده‌است. بازار تبریز در سال ۱۳۵۴ خورشیدی در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده‌است. تاریخ بنای این مجموعه مشخص نیست؛ ولی بسیاری از جهان‌گردانی که از سدهٔ چهارم هجری تا دورهٔ قاجاریان از این بازار بازدید کرده‌اند، دربارهٔ آن اطلاعاتی ارائه داده‌اند.[۲]

بسیاری از گردشگران و جهانگردان نظیر ابن بطوطه، مارکو پولو، جاکسن، اولیای چلبی، یاقوت حموی، گاسپار دروویل، الکسیس سوکتیکف، ژان شاردن، اوژن فلاندن، جان کارت‌رایت، جملی کاردی، کلاویخو، رابرت گرنت واتسن، حمدالله مستوفی و مقدسی از رونق و شکوه بازار تبریز تمجید کرده‌اند.[۳][۲]این بازار با داشتن حدود ۵٬۵۰۰ باب حجره، مغازه و فروشگاه، ۴۰ گونه شغل، ۳۵ باب سرا، ۲۵ باب تیمچه، ۲۰ باب مسجد، ۲۰ باب راسته و راسته‌بازار، ۱۱ باب دالان و ۹ باب مدرسهٔ دینی، به‌عنوان اصلی‌ترین مرکز داد و ستد مردم تبریز شناخته می‌شود.[۴]

هستهٔ مرکزی شهر تبریز در داخل یک چهارضلعی قرار گرفته و بازار تبریز در مرکز این چهارضلعی واقع شده‌است. این بازار از سمت شرق به عالی‌قاپو (مجموعهٔ کاخ‌های ولی‌عهدنشین) و از سمت غرب به مسجد جامع محدود شده و از سمت شمال، بخش‌هایی از شمال رودخانهٔ مهران‌رود را شامل می‌شود و این دو بخش به وسیلهٔ پل‌های چوبی که در امتداد راسته‌بازار قرار دارند، به هم متصل می‌شوند. نخستین نقشه از بازار تبریز در سال ۱۳۲۷ هجری، در بخشی از نقشهٔ دارالسلطنهٔ تبریز و به دست اسدالله خان مراغه‌ای ترسیم شده‌است. نقشهٔ این بازار در بخش شمال شرقی نقشهٔ مذکور رسم شده و اکثر جای‌های مهم آن نظیر تیمچه‌ها و کاروانسراها در این نقشه نام‌گذاری شده‌اند.

از دیر باز پرهیزایرانی از دروغ وریا کاری ومردم فریبی وبویژه رباخواری,بازرگان وسوداگرایرانی را از سود جویی وبهره برداری ستمکارانه از پیشه ی خودبازمی داشته است .بازرگان وسوداگر ایرانی باید در جایی مقام داشته باشد که خریدار بتواند به آسانی کالای او را با آنچه دیگران عرضه می دارند مقایسه کند ووضع استثنایی وانحصاری آن باعث فریب وغبض نشود وپدید آمدن رسته وگردآوری کالاهای مشابه دردکانهای نزدیک به هم دریک بازار با تیم وسرا معلول همین نظام خاص پیشه وری ایرانی است که بر خلاف نقاط دیگر جهان به خریدار فرصت می دهد تا خواسته وکالای مورد نیاز خود را به ارزانترین بها وبه نحو دلخواه وبی عیب ونقص متناسب با اقتصاد خانواده ی خودخریداری کند.    
صداقت ودرستکاری ووجدان حرفه ای پیشه وران ایرانی را بر آن وا می داشته است که در یک رسته ونزدیک به هم دکان بگیرند وهر صنف ودسته ای رسته وبازار خاص را برای عرضه یکالاهای مشابه خود برگزینند وخریدار را آزاد گذارند تا بتواند با دیدن نمونه های کالا وسنجیدن انها انچه را می خواهد خریداری کند .         
شهر تبریزنیز به مناسبت قرارگرفتن درمسیر جاده ابریشم ازدیربازمرکزمبادله ی کالا میان خاور دور واروپا بوده است.جایگاه واهمیت تبریز در تجارت وکسب وکار ایجاب می کرد بازاری بزرگ مراکزی برای مبادله وفروش وانبار کالاهای شرقی وغربی ایجاد گردد که این نیازافزون برانچه دربالا آورده شد.مقدمات ایجاد بازار را فراهم ساخت.  
بازار تبریز به طول یک کیلومتریکی از بزرگترین بازرهای به هم پیوسته ومسقف (سرپوشیده ی )جهان واز شاهکارهای معماری ایرانی است.که درسال 1354 در فهرست آثار ملی ثبت شده است.
از قدمت بازار تبریز اطلاع دقیقی در دست نمی باشد لیکن اکثر مورخین و جغرافی نویسان و جهانگردان اسلامی و خارجی که از قرن چهارم هجری تا عهد قاجار از تبریز دیدن نموده‌اند اسناد مهم و مدارک ارزنده‌ای را درباره بازار و وضع بازرگانی تبریز ارائه داده‌اند.که گواه این مطلب است که قدمت بازارر تبریز تا قرن چهارم هجری قمری می رسد .به دلیل وقوع 11 زلزله یمخرب در تاریخ تبریز این مجموعه بارها تخریب واز سوی حاکمان محلی ومردم مورد بازسازی قرار گرفته است اما اسناد تاریخی بیانگر این است که معماری کنونی بازار تبریز به اواخر دوره یزندیه واوایل حکومت قاجاریه باز می گردد ودرز واقع به دنبال وقوع آخرین زلزله ی مخرب در تبریز به سال 1193 ه.ق این بازار برای چندمین بار در طول تاریخ مورد بازسازی قرار گرفته است ودر زمان عباس میرزا که تبریز ولیعهد نشین ودارالسلطنه گردید سراها وتیمچه ها وبازار های عالی در ان احداث می گردد.  
در طول تاریخ، بازار تبریز همواره مورد توجه جهانگردان ایرانی، عرب و اروپایی بوده و افرادی همچون مقدسی ، یاقوت حموی، زکریا محمود قزوینی و ابن بطوطه، حمدالله مستوفی، اولیا چلبی، مارکوپولو، اودریک، کلاویخو، جان کارت رانت، کنتارینی، تاورنیه، شاردن، پیر ژوبر، فردریک ریچاردز و دورتی اسمیت درباره آن مطالب ارزنده‌ای بیان کرده‌اند.
و وصف بازار‌های آن در خاطرات بسیاری از آنان آمده‌است. که در ذیل به صورت مختصر به بخشی از آن اشاره می کنیم.     

"ابن بطوطه" سیاح مشهور که در سال 731 ه.ق. وارد تبریز شده می‌گوید: «بازار تبریز یکی از بهترین بازارهایی بود که من در همه شهرهای دنیا دیده‌ام... من به بازار جواهریان رفتم، بس که از انواع جواهرات دیدم چشمم خیره گشت».    
"تاورنیه" نیز در سال 1046 ه.ق. از بازار تبریز دیدن کرده و آن را ستوده است.
"شوالیه شاردن "CHARDIN فرانسوی نیز تبریز را دارای عالی‌ترین بازارهای آسیا دانسته و با اظهار شگفتی از گنبدهای زیبا و طاق‌های دیدنیسخن گفته، بازار هشت‌گوش و وسیع قیصریه را زیباترین بخش بازار تبریز دانسته است.       
"حمدالله مستوفی" مورخ و جغرافی‌دان معروف قرن هشتم، ضمن تعریف خوبی و فراوانی غلات و میوه‌های تبریز و اشاره به مزیت پاره‌ای از انواع مخصوص گلابی، سیب، زردآلو و انگور آن، مردم این شهر را اعم از فقیر و غنی اهل کسب و داد و ستد معرفی کرده و یادآور شده که در آن دیار متمول بسیار است.
طاق‌ها و گنبدهای گچ‌بری شده و مزین به نقش‌ و نگار بلند آن، سازه‌های آجری به هم پیوسته، آرایش دکان‌ها، کثرت تیمچه‌ها، وجود انواع مشاغل و تعداد زیادی مدرسه و مسجد که در کنار سرا‌های بازرگانی قرار گرفته‌اند، این بازار را نمونه‌ای عالی از محیط تجارت و زندگی اسلامی و شرقی بدل ساخته‌است.
کثرت سراها وتیمچه ها ووجود تعدادی مدرسه ومسجد نیز به این مجموعه اهمیت وامتیاز خاصی داده است وجود مسجد جامع ومدرسه حاج صفر علی ومدرسه ی صادقیه در این بازار نیز گواهی بر پیشینه ی تاریخی این بنا می باشد.مجموعه ی بازار تبریز دارای 20 راسته وبازار 35 راسته 25 تیمچه و11 دالان وحدود5500 مغازه 40 نوع صنف می باشد.
در همه ی این بازار ها تیمچه ها وسراها وچهار سوهایی است مغازه های آنها مرکز عمده فروشی اجناس گوناگون داخلی وخارجی است.  
بازار تبریز با طاقها وگنبدهای بلند اجری که شامل بازار تبریز با طاقها و گنبدهای بلند آجری شامل بازار امیر، بازار کفاشان، راسته بازار، بازار حلاجان، یمینی دوز بازار، راسته کهنه، بازار حاج محمد حسین، بازار مشیر، بازار دلاله زن بزرگ، بازارچه صفی، بازار امیر ابوالحسن سرای حاج رسول، سرای حاج میرزا علی نقی، تیمچه و سرای شیخ کاظم، تیمچه حاج صفرعلی، تیمچه و دالان میرزا شفیع، تیمچه ملک، ...می باشد که به اختصاربه چند اثر اشاره می‌شود.    
بازارامیر:        
از زیباترین و مهمترین بازارهای تبریز، بازار، کاروانسرا و تیمچه امیر می‌باشد که در زمان حاضر از مراکز اصلی تجارت و صادرات فرش و بورس طلا و جواهرات و منسوجات است. فرش و بورس طلا و جواهرات و منسوجات است. 
بانی این بازار میرزامحمدخان امیرنظام زنگنه بوده و تاریخ بنای آن ‪۱۲۵۵ هجری - قمری است.
در بازار امیر از ‪ ۱۱۲مغازه دایر،‪ ۱۰۲مغازه به زرگری و جواهرفروشی، هشت مغازه به بزازی و فروش پارچه، یک مغازه به آیینه فروشی و یک مغازه به عطر فروشی اشتغال دارند. فروشی و یک مغازه به عطر فروشی اشتغال دارند.

تیمچه مظفریه: :       
معروفترین بخش بازار تبریز، تیمچه مظفریه است که حاج شیخ جعفر قزوینی تاجر سرشناس دوره ناصرالدین شاه بانی آن می باشد در زمان ولیعهدی مظفر- الدین میرزای قاجار به سال ‪ ۱۳۰۵هجری - قمری، ساختمان بسیار دیدنی آن به اتمام رسیده است و به مناسبت حضور مظفر الدین میرزا ولیعهد وقت دراین تیمچه به نام مظفریه نامگذاری گردیده.

بانی این بازار بزرگ حاج شیخ محمد جعفر قزوینی از بازرگانان نیکوکار و کاردان تبریز است.
هم‌اکنون تیمچه مظفریه یکی از مراکز عمده تجارت فرش آذربایجان و مرکز صادرات قالی این خطه و ایران بوده و از شهرت جهانی برخوردار است.
بازار مظفریه تبریز دو طبقه است که هر طبقه آن ‪ ۲۶حجره فرش فروشی را در خود جای داده است. بزرگ‌ترین گنبد این بازار، گنبد تیمچه مظفریه ‌است.
راسته بازار:     
شاید بزرگترین و کامل‌ترین بازار تبریز از نظر تنوع اصناف و اجناس، راسته بازار باشد که در آن سرای حاج حسین میانه،حاج سیدحسین کهنه، سرای کمپانی، سرای خان،سرای دودری میانه، دودری مدقالچی، سرای کچه چیلر، سرای درعباسی، سرای میرزاجلیل،تیمچه حاج شیخ اول، حاج شیخ دوم و سوم،تیمچه حاج صفرعلی و جعفریه قرار دارد.  
همچنین در این بازار،تیمچه‌های خرازی لر،قیزبسدی، مقبره، کفاشان، سراجان، کلاهدوزان، پنبه فروشان، دله زن و بازار شریف العلما قرار دارد.
بازار شیشه گرخانه:     
از مهمترین و ثروتمندترین بازارهای تبریز، بازار شیشه‌گرخانه است که در بین خیابان تربیت و خیابان شهدا قرار گرفته است.          
در گذشته، این بازار محل تولید و فروش انواع شیشه و بلور بوده است، اما امروز اثری از این صنف در آن دیده نمی‌شود.      
اغلب تیمچه‌ها و سرای‌ها سه طبقه‌اند، طبقهٔ زیرین مخصوص نگهداری کالا یا به عبارت دیگر انبار مال التجاره‌است، طبقهٔ دوم تجارتخانه و محل کار و طبقهٔ سوم بیتوته و استراحت.  
اگر چه اکنون اکثر حجرات طبقهٔ سوم تیمچه‌ها و سرایها نیز مبدل به دفتر کار بازرگان شده‌است اما سابقاً که وسائل نقلیه بازرگانان این گونه فراهم نبود، بازرگانان ناچار بودند همیشه نماینده‌ای برای خرید و فروش کالا در محل داشته باشند آن نماینده در اتاق فوقانی تجارتخانهٔ خود بیتوته می‌کرد. یعنی این سرایها و تیمچه‌ها هم محل کار آنها بودند و هم محل اقامت و استراحتشان.   

آنچه خواندیم مختصری بود از شرح زیبایی های بازار تبریز وامروزه کارشناسان یونسکو براى فراهم کردن مقدمات ثبت بازار تبریز در آثار جهانى از این بازار دیدن کرده‌اند.
به گفته کارشناسان، هم اکنون پرونده بازار تبریز در سازمان میراث فرهنگى، صنایع دستى و گردشگرى در حال بررسى برای ثبت جهانی آن است.
امید است که خداوند متعال توفیق نماید تا زیبایی های هنر وفکر ایرانی را بشناسیم وبتوانیم به توفیق معرفی آن در عرصه های جهانی دست یابیم و هم چون گذشته به اصالت ایرانیامان ببالیم.

داد و ستدها

از نیمهٔ دوم سدهٔ سیزدهم، تاجران انگلیسی‌تبار از طریق جادهٔ ابریشم و پس از عبور از شهرهای استانبول و طرابوزان، کالاهای تجاری خود را به بازار تبریز منتقل می‌کردند. این بازار در زمان عباس میرزا به مرکز تجارت انگلیسی‌ها مبدل شده بود.[۴]

تبریز پس از سدهٔ سیزدهم، پایگاه اصلی تجارت اروپا با مناطق شمالی ایران به‌شمار می‌رفت؛ به گونه‌ای که در سال ۱۲۵۶ خورشیدی، این شهر ۲۵ تا ۳۳ درصد از کل مراودات تجاری کشور را عهده‌دار بود و از این حیث برتر از تهران محسوب می‌شد. هم‌چنین تا سال ۱۲۸۵ خورشیدی، تبریز مرکز اصلی تجارت ایران با آسیای میانه شناخته می‌شد.[۴]

اروپاییان آینه، انواع پارچه‌های ابریشمی، مخملی و نخی، پنبه، چلوار، چیت موصلی، شکر، شیشه، فلز، قند و سایر محصولات ماشینی را وارد تبریز می‌کردند. بازاریان تبریزی نیز ابریشم و مقداری ابریشم ماشینی، اسلحه، تنباکو، خشکبار، رنگ، شال، مازو و موم به بازرگانان اروپایی می‌فروختند. البته همواره این داد و ستدها به نفع اروپاییان تمام می‌شد.[۴]

پیش‌تر یکی از ارکان‌های اصلی و اساسی بازار تبریز، ارامنه بودند؛ به طوری که یکی از گردشگران فرانسوی از جایگاه ویژه و ممتاز مغازه‌های آن‌ها در این بازار در تجارت با تاجران روس خبر داده‌است. ارامنه داد و ستد بسیاری با اروپاییان داشتند؛ به گونه‌ای که ارامنهٔ گرجستان برای نخستین‌بار کالاهای انگلیسی را از استانبول خریداری کرده و وارد مناطق شمالی ایران کردند.[۴]

کنسولگری فرانسه در سال ۱۲۸۵ خورشیدی، شمار ارامنهٔ تبریز را بالغ بر ۵٬۰۰۰ نفر دانسته و اضافه کرده که گروهی از آنان که در سال ۱۲۴۲ خورشیدی به روسیه رفته بودند، به این شهر بازمی‌گردند و از همین‌روی شمار ارامنهٔ تبریز روز به روز افزایش می‌یابد.[۴]

بازارچه‌ها

بازار امیر

بازار امیر یکی از مهم‌ترین و پررونق‌ترین بازارهای تبریز است. میرزا محمدخان امیرنظام، فرزند شیخ علی‌خان وزیر شاه سلیمان و نوهٔ میرآخور شیخ صفی‌الدین اردبیلی، این بازار را بنا نهاده‌است. وی در زمان ولی‌عهدی عباس میرزای نایب‌السلطنه وارد تبریز شده و به‌جهت حمایت‌های او به سمت امیرنظامی رسیده‌است.[۳]

بازار بلورفروشان

بازار بلورفروشان (قیزبستی) پیش‌تر مکان فروش بهترین وسایل شیشه‌ای از جمله بلور در سطح تبریز بوده‌است. تیمچه‌ها و سراهای آن شامل «تیمچهٔ قندفروشان»، «تیمچهٔ مظفریه»، «دالان بادامچی‌لر»، «دالان حاج شفیع»، «دالان میرزا مهدی»، «سرای میرزا مهدی» و «سرای گرجیلر (جورجیلر)» می‌شود.[۵]

بازار حرمخانه

از تیمچه‌ها و سراهای بازار حرمخانه می‌توان به «تیمچهٔ سعدیه»، «تیمچهٔ هاشمیه»، «سرای آلمانی‌ها» و «سرای صاحب‌دیوان» اشاره کرد.[۵]

بازار شیشه‌گرخانه

بازار شیشه‌گرخانه در گذشته محل فروش انواع شیشه بوده و بیش‌تر دکان‌های آن به شیشه‌سازی مشفول بوده‌اند. این بازار پیش‌تر از دو سرا به نام‌های «حاج رسول» و «میرزا علی‌النقی» تشکیل یافته بود؛ ولی شهرداری تبریز این دو سرا را تخریب کرده و در محل آن‌ها، بازار و پارک شمس تبریزی را احداث نمود. امروزه بازار شیشه‌گرخانه محل عرضهٔ انواع لوازم آرایشی و لوازم‌التحریر است.[۳]

بازار صادقیه

بازار صادقیه از گذشته تا به امروز، محل فروش انواع قالی دست‌بافت تبریز بوده‌است. از تیمچه‌ها و سراهای معروف این بازار می‌توان «تیمچهٔ حاج رحیم»، «دالان خونی»، «سرای بزرگ شاهزاده»، «سرای دباغایی»، «سرای دودری»، «سرای قدیم سید حسین»، «سرای کوچک شاهزاده» و «سرای میانهٔ سید حسین» نام برد.[۶]

بازار عباچی

شتیمچهٔ اخلاقی»، «تیمچهٔ حسینی»، «تیمچهٔ شعرباغان» و «سرای میراسماعیل» از تیمچه‌ها و سراهای مهم بازار عباچی محسوب می‌گردند.[۵]

بازار کفاشان

بازار کفاشان یکی از عمده‌ترین مکان‌های تولید و عرضهٔ کفش در تبریز است. تیمچه‌ها و سراهای متعدد این بازار، محل دوخت و تولید انواع کفش است. از مهم‌ترین تیمچه‌ها و سراهای بازار کفاشان می‌توان به «تیمچهٔ امید»، «تیمچهٔ حاج ابوالقاسم»، «سرای امید» و «سرای حاج ابوالقاسم» اشاره کرد.[۷]

بازار یمنی‌دوز

بازار یمنی‌دوز در گذشته محل دوخت نوعی کفش محلی به نام یمنی بوده‌است. تیمچهٔ شفیع و سراهای آقا، شاهزاده و شفیع، از مشهورترین تیمچه‌ها و سراهای این بازار به‌شمار می‌روند.[۷]

راسته‌بازار

راسته‌بازار جزء یکی از بزرگ‌ترین بازارچه‌های بازار تبریز است. تیمچه‌ها و سراهای متعددی در این بازار وجود دارد که محل عرضهٔ بسیاری از اقلام موردنیاز مردم است و از این حیث به بازار ملی نیز شهرت دارد. «تیمچهٔ حاج تقی»، «تیمچهٔ حاج شیخ»، «تیمچهٔ حاج صفرعلی»، «تیمچهٔ حاج محمدقلی»، «تیمچه‌های دودری»، «دالان خان»، «سرای حاج محمدقلی»، «سرای درعباسی»، «سرای دودری»، «سرای شیخ کاظم»، «سرای کچه‌چی‌لی»، «سرای گرچیلر (جورچلر)»، «سرای میرزا مهدی»، «سرای میانهٔ حاج سید حسین»، «سرای میرزا جلیل» و «سرای نوی حاج سید حسین» از مهم‌ترین تیمچه‌ها و سراهای راسته‌بازار محسوب می‌شوند.[۷]

نقل‌قول‌ها

شیندلر

هوتم شیندلر در سال ۱۳۲۸ خورشیدی دربارهٔ تبریز و بازارهای آن می‌نویسد:[۴]

شهر بسیار گسترده‌است و احتمالاً از این بابت بر تهران برتری دارد. بازارهای آن بسیار زیبا و بزرگ‌تر از بازارهای تهران است. تبریز صرف‌نظر از معاملات مالی و وسیلهٔ پرداخت که از این‌جهت تهران بر آن تفوق دارد، مرکز واقعی بازرگانی ایران است. با این‌که در منتهی‌الیه شمال غربی کشور قرار گرفته‌است، تقریباً در سراسر ایران نفوذ دارد.                  

ژان یونیر

ژان یونیر جهانگرد فرانسوی در این رابطه می‌نویسد:[۳]

زمانی تبریز نسبت به تهران یک شهر متجدد به‌شمار می‌آمد و مردم تبریز از زمان‌های قدیم حتی پیش از دوران صفویان با اروپاییان در ارتباط بودند و با آن‌ها داد و ستد می‌کردند. در حالی که در همان موقع در پایتخت کشور اصناف تهرانی از مشاهدهٔ اروپاییان دچار حیرت شده و از فروختن کالا به آنان خودداری می‌کردند. در چنین شرایطی «دوکا»، «ونیز»، «لیور» و «روبل» واحد پول کشورهای مختلف جهان در بازار تبریز مثل پول ایران رایج بود.

بازار بزرگ (کاپالی چارشی) استانبول

بازار بزرگ (کاپالی چارشی) استانبول

Kapalı Çaışı

بازار سنتی کاپالی چارشی که تماما سرپوشده می باشد از لحاظ معماری در نوع خود بی نظیر است. این بازار همانند یک حلزون بزرگ با حدود ۵۸ خیابان و بیش از ۶۰۰۰ مغازه قدیمی ترین و یکی از بزرگترین بازارهای سرپوشیده جهان است که در مرکز استانبول واقع شده است . این بازار سرپوشیده در طی زمان بزرگ و بزرگتر شده است .

کاپالی چارشی متعلق به قرن پانزدهم بوده و اطراف آن با دیوار محصور و سقف آن نیز با تعدادی گنبد پوشیده شده و در بین دو بنای تاریخی ساخته شده است کاپالی چارشی (بازار بزرگ) از اواسط قرن پنجم میلادی و در زمان محمد فاتح ساخته شد و پس از آن به قبله خریداران مبدل شده است، آنچه ابتدا انباری کوچک (بدستن) بود، به بازاری پربار با تجاری که هر گونه کالایی، از فرش تا زیره، را عرضه می‌کردند، مبدل شد.

دکان‌داران بازار آن را سرپوشیده کردند تا تجارت بدون توجه به اوضاع آب و هوا ادامه یابد. سامانه‌ای از دروازه‌های قفل‌شو نیز فراهم گردید تا این شهر کوچک را در شب‌ها قرق کند. سابقا" در اینجا در هر کوچه (سرای) یک صنف مشغول به کار بوده است که تولیدات دستی تحت کنترل شدید و احترام به اخلاق و عرف تجاری بسیار رایج بوده است.

در خیابان اصلی بازار ، اکثرا" جواهر فروشان و در بازار کناری آن نیز طلا فروشان حضور دارند. امکانات خرید و فروش برای گروههای توریستی که به استانبول سفر میکنند ، در مدخل ورودی بازار ساخته شده است.

 بازار سرپوشیده در تمامی ساعات کاری روز در حال فعالیت می باشد. کسبه، گردشگران را با اصرار فراوان به دکانهای خویش دعوت می کنند.

 در مدخل ورودی بازار مغازه های بزرگ و مدرنی قرار دارد که اکثر محصولات صادراتی ترکیه را به مشتریان عرضه می کند.

 قالی های دست بافت و جواهرات سنتی ترکیه از جمله محصولاتی هستند که عرضه میشوند. این گونه محصولات با شناسنامه اصلی و مورد تایید می باشند که بطور تضمینی به هر نقطه دنیا به درخواست مشتری فرستاده می شوند.

 در کنار قالی های دستبافت و جواهرات؛ محصولات نقره کار دست ترکها نیز موجود می باشد همچنین دیگر هدایای مسی و برنز نیز با محصولات تزئینی برای فروش موجود می باشند. همچنین میتوان از آثار مجود در بازار به سرامیک پوست و چرم نیز اشاره کرد.

برای رفتن به این بازار نیز باید به مبدان بیازیت بروید؛ یکی از ورودی های اصلی بازار در داخل میدان بیازیت قرار دارد.

فروشگاه‌های توریست‌ها که اشیاء تزئینی می‌فروشند اطراف خیابان اصلی بازار را احاطه کرده‌اند، اما اگر پا به خیابان‌های پشتی بگذارید استانبولی‌هایی را خواهید دید که در حال خرید پارچه، فرش، گردنبند طلا و چشم نظر هستند .

 بازار سرپوشیده در تمامی ساعات کاری روز در حال فعالیت می باشد. کسبه، گردشگران را با اصرار فراوان به دکانهای خویش دعوت می کنند.

 در ورودی بازار مغازه های بزرگ و مدرنی قرار دارد که اکثر محصولات صادراتی ترکیه را به مشتریان عرضه می کند.

 قالی های دست بافت و جواهرات سنتی ترکیه از جمله محصولاتی هستند که عرضه میشوند. این گونه محصولات با شناسنامه اصلی و مورد تایید می باشند که بطور تضمینی به هر نقطه دنیا به درخواست مشتری فرستاده می شوند.

 در کنار قالی های دستبافت و جواهرات؛ محصولات نقره کار دست ترکها نیز موجود می باشد همچنین دیگر هدایای مسی و برنز نیز با محصولات تزئینی برای فروش موجود می باشند. همچنین میتوان از آثار مجود در بازار به سرامیک پوست و چرم نیز اشاره کرد.مانند سایر بازارهای سنتی چانه زدن در این بازار هم مرسوم است.

جزء میراث فرهنگی یونیسف     
10-15 اثر گلدن هورن که کاپالی چارشی هم از اونهاست خیلی زمانهای پیش جزء میراث بشری شده
بزرگترین بازار جهان از نظر مساحت با مساحت 45000 م.م یعنی 1.5 برابر بازار زیبای تبریزمون - 
دارای 60 جاده و 17 خان ( ساختمانهای قلعه شکل بزرگ با مغازه های متعدد) و نیز نزدیک 4000 مغازه دیگر و نیز 15 شعیه بانک بین المللی و شعبه هایی از تمام بانکهای موجود در کشور ترکیه است . این بازار دارای 22 در اصلی ، 5 مسجد بزرگ و نزدیک 30 هزار کارکن دایم دارد. هر کدام از خانها خود یک اثر بزرگ هستند.     

بازار کاپالی چارشی در معماری خود بی نظیر بوده و به دلیل معماری  آن از سوی بسیاری از نهادها از جملهپلاتفرم اتحادیه بازارهای مسقف جهان به عنوان اعجوبه هشتم جهان برده می شود .  این بازار حلزونی شکلتماما اما تماما  سرپوشیده است و مساحت آن 45.000 م.م. می باشد. در داخل آن 5 مسجد ، 7 چشمه آب ، 17 خان و یک مدرسه موجود است . این بازار از نظر تنوع کالا نیز بی نظیر و در رده نخست مرکز خرید و فروش قدیمی جهان است. این بازار استثنایی تمام ارزشهای خود را حفظ کرده و در بعضی اجناس مثل عتیقه جات ، جواهرات ، سلاح و... از سوی خانواده هایی که صدها سال اداره آن مغازه را داشته اند اداره می شودضمنا از امن ترین مراکز خرید و فروش استانبول بوده و تمام اجناس سنددار و حتی از سوی همین فروشندگان به اقسانقاط جهان ارسال نیز می شود. این بازار مرکز انتقال کالا به آسیا و قفقاز اروپا نیز بوده و تجاران وسایل خریداری شده را به بازارهای سرپوشیده باکو و تبریز منتقل میکردند و از این مراکز بزرگ تجاری به سایر نقاط مثل تهران منتقل می شد و تبریزمان نبض اقتصادی منطقه و ایران بود.(مساحت بازار سرپوشیده تبریز 30 هکتار است اشتباه نکنم اما تماما سرپوشیده نیست)

ایستانبول کاپالی چارشی اسطنبول گراند بازار

در مغازه های ابتدای درها و محیط ابتدایی کاپالی چارشی مغازه های بزرگ با بهترین مارکهای روز نیز دایر است و امکانات بسیار راحتی را برای مهمانان بین المللی فراهم می کنند.

فرشها و قالیچه های این بازار با سند رسمی و گارانتی به تمام نقاط دنیا در حال ارسال است. در کنار فرش و جواهرات ، کارهای دستی مشهور ترکهای ترکیه ای ، اشیای دکوراتیو و تزیینی از برنز ، مس و اشیای سرامیکی و نیز چرم با کیفیت از آثار دیدنی هستند.

در کنار این اشیا ، اشیای خیلی ارزان و قشنگ مثل گوءز منجوقو (چشم نظر) ، کیف و کفش و البسه و صدها کالای دیگر نیز موجود است که میتونید سوغاتی (آنداچ) خوبی به عنوان یادگاری استانبول تهیه کنید . البته در مورد اشیای آخر اگر اللا که مارک نو مهمه فروشگاه های بزرگ استانبول مثل استینیه پارک ، جواهر ،آق مرکز برنده بهترین مرکز خرید و فروش جهان و اروپا همزمان و دوبار، استانبول فروم  و مارمارا فروم بزرگترین آ.و.م  های اروپا، میدان 1 برنده بهترین مرکز خرید و فروش محیط دوست جهان 2009،اپتیموم و ... رو پیشنهاد میکنم.

بعضی ویژگیهای جالب:

قدیمی ترین بانک جهان می باشد.

قدیمی ترین بازار مسقف جهان می باشد

متنوع ترین بازار از نظر کالا در جهان – پلاتفرم اتحادیه بازارهای سرپوشیده جهان

جزء میراث فرهنگی یونیسف

10-15 اثر گلدن هورن که کاپالی چارشی هم از اونهاست  خیلی زمانهای پیش جزء میراث بشری شده

بزرگترین بازار جهان از نظر مساحت با مساحت 45000 م.م یعنی 1.5 برابر بازار زیبای تبریزمون -  

دارای 60 جاده  و 17 خان ( ساختمانهای قلعه شکل بزرگ با مغازه های متعدد) و نیز نزدیک 4000 مغازه دیگر و نیز 15 شعیه بانک بین المللی و شعبه هایی از تمام بانکهای موجود در کشور ترکیه است . این بازار دارای 22 در اصلی ، 5 مسجد بزرگ و نزدیک 30 هزار کارکن دایم دارد. هر کدام از خانها خود یک اثر بزرگ هستند.

دارای آتش نشانی خصوصی با تمام اختیارات

دارای پلیس خصوصی با تمام اختیارات

دارای اداره رستوراسیون خصوصی

بازدید متوسط روزانه : 400 هزار نفر که با توجه به 300 مرکز خرید و فروش بزرگ استانبول و 3 بازار سرپوشیده تاریخی استانبول این رقم عالی است.

یک تصویر خیلی خیلی قدیمی از کاپالی چارشی

اگر استانبول رفتید این بازار قدیمی رو هم در برنامه قرار بدید توصیه میکنم یک سفر خوب به چند قرن قبل خواهید داشت و سوغاتیهای خوبی مثل گوءز منجوقو (نظر چشم) و سرامیک ها و بشقابهای تزئینی با تصاویری از استانبول ، جواهرات و.. رو می تونید تهیه کنید.

بازار کاپالی چارشی      
 اگر هدفتان از سفر فقط خرید کردن است شهر استانبول گزینه خوبی برای این کار به شمار می آید. در آغاز بهتر است سری به کاپالی چارشی (بازار سقف دار) بزنید. در این بازار بیش از 4000 مغازه وجود دارد. هر یک از کوچه های این بازار برحسب نوع فعالیتی که در آن صورت می پذیرد نامگذاری شده است. امروزه از بازار کاپالی چارشی بعنوان نبض مرکزهای تجاری در شهر استانبول یاد می شود. در این بازار هرکس با هر سلیقه و درآمدی این امکان را خواهد داشت تا به خرید بپردازد.      
چنانچه قصد خریدن سوغاتی از ترکیه را برای دوستان خود دارید هنرهای دستی ، قالیچه های زیبا ، اشیاء سرامیک ظروف مسی ، برنجی و یا حتی قلیان از جمله بهترین گزینه ها برای شما خواهد بود. طلا و جواهرات موجود در ویترین مغازه ها به نوبه خود چشم هر بیننده ای را به خود خیره می کند. از دیگر موارد این بازار لباسهای چرمی است که دارای کیفیت و قیمتی مناسب است. در قسمت غربی این بازار انواع عتیقه جات نیز بفروش می رسد. بد نیست به امید یافتن یک گنج قدیمی به این مکان نیز سری بزنید. در ایستگاه امین اونو در کنار مسجد جدید بازار دیگری بنام می سیر چارشی سی قرار گرفته است. در این بازار که با نام بازار ادویه فروشها نیز معروف است بوی انواع ادویه همانند دارچین ، زعفران ، نعناع ، آویشن و غیره فضای اطراف را عطرآگین کرده است. در بازار هنرهای استانبول شما می توانید از محصولات هنرمند انی که مشغول خلق اثرات هنری خود هستند دیدن نموده و در صورت تمایل خریداری نمائید. برای خرید پارچه و لباس بهترین مکان خیابان استقلال ، خیابان جمهوریت و خیابان روملی است. در این مناطق آخرین مدل لباسها ، کیف و کفش های زیبا و جواهرات نفیس با کیفیت عالی یافت می شود. علاوه بر مناطق نام برده شده مرکز خریدآتاکوی گالریا در منطقه آتاکوی ، آک مرکز در منطقه اتیلر و مرکز خرید کاروسل در منطقه با کیرکوی با فروشگاههای بسیار جذاب خود مکان مناسبی برای خرید کردن است. از جمله مراکز خرید دیگر پاساژ اطلس در محله بی اوغلو،مرکز خرید کاپیتول در بخش آسیائی استانبول،خیابان بغداد و خیابان بهاریه می باشد.بازار صحافها (صحافلار) و چنیار آلتی در منطقه بیازیت از جمله مراکز خرید دیگری است که در آن مجموعه ای از اشیاء قدیمی و جدید یافت می شود. دستفروشان در روزهای یکشنبه اجناس خود را در حدفاصل منطقه صحافلار و بازار سرپوشیده (کاپاتی چارشی) به مشتریان عرضه می کنند. از بازارهای روز موجود در استانبول نیز می توان به بازار روز کوچه چوکورجوما در منطقه جهانگیر ، کوچه بویوک حمام در منطقه اسکودار ایستگاه بازار در منطقه کادیرکوی و محله مابین امین اونو و تاحتاکاله اشاره کرد. هم چنین در روزهای یکشنبه می توانند به بازار روز محله بین بویوک دره و ساری یر سری بزنید. 

بازار اصفهان

1-1-  واژه بازار

واژه بازار در زبان پهلوی (واچار) و در زبان فارسی میانه وازار و در پارسی هخامنشی، مرکب از به معنی چریدن و گردیدن است. پسوند زار در فارسی میانه دری مجموعا به معنی جایگاه داد و سند است. در گویش گیلکی و نطنزی، سمنانی و سنگسری و در گونش شهمرزادی است. واژه بازار در بیشتر زبان های اروپایی مانند فرانسه، انگلیسی، آلمانی، اسپانیایی، ایتالیایی و روسی از پرتغالی گرفته شده است و پرتغالی ها این لغت را از ایرانیان گرفته اند (محمد معین، صحفه 218) و چناکه مطالعه شد بازار یک واژه فارسی است که در قرون وسطی به دلیل ارتباط سوداگران پرتغالی گرفته با ایرانیان، آن ها این لغت را در منابع و ماخذ تاریخ خویش بکار بردند. بدین طریق، این واژه از زبان پرتغالی به دیگر زبان های اروپایی راه یافت و اکنون در بیشتر ممالک آسیایی و اروپایی این واژه به کار می رود.

واژه بازار در زبان فارسی میانه، وازار است و با ترکیبهایی چون وازارگ (بازاری)، وازارگان (بازرگان)، وازرگانیه (بازارگانی) و ازرابد (رئیس بازار) بکار رفته است. در زبان ارمنی واچار، در فارسی دری به معنای جایگاه دادو ستد و با فعل بازآوردن به کلی بی ارتباط است. این واژه ایرانی از ران بازرگانی به زبان های عربی، ترکی، عثمانی و زبان های اروپایی هندی و سیلانی راه یافته است.

بنابراین همه شواهد نشان می دهد که بازار یک واژه ی ایرانی است و به زبان های دنیا داخل شده است.

1-2-       ویژگی های تاریخی –  معماری بازارهای اصفهان

بی شک سبک معماری بازار شهرهای اسلامی با یک دیگر متفاوت است. بعضی ها دارای شبک های بسیار ساده و عمیانه و حتی ابتدایی مانند بازار شهرهای شمال غربی کشورهای آفریقا و بعضی دیگر دارای پیچیدگی و تنوع معماری بیشتری است مانند بازار شهرهای ایران ترکیه و سوریه. در بین بازار شهرهای بزرگ سنتی ایران و حتی جهان کمتر بازاری از نظری تیپ، معماری و عناصر منتوع آن چون بازار اصفهان سالم مانده باشد.

به همین علت همواره مورد توجه معماران و شهرسازان داخلی و خارجی بوده است. سالم بودن یناهای بازار را باید در دو عامل جغرافیایی یکی کمی بارندگی (125 میلی متر در سال) و دیگری قرار نگرفتن شهر اصفهان بر روی کمر بند زلزله جستجو کرد. بناهایی که از عناصر اصلی بازار محسوب می گردد و یادگار معماری دوران مختلف تاریخ است با معماری متفاوت خود چنان روشن سالم و پایدار است که تعیین تاریخ بنای هر یک از آن ها مقدور است.

البته موقوفات بزرگ بازار اصفهان که رقبای زیادی به آن ها تعلق دارد به بقا و پایداری بناهای بازار کمک شایانی نموده است. بر اساس همین شناسایی بناهای قدیمی بازار بوده که پرفسور وبرت توانسته است نقشه ی تاریخی بازار اصفهان را تهیه و ترسیم نماید.

مطالعه ی اجمالی بر روی سبک های معماری و تاریخ بنای بخشها و عناصر مختلف آن بیانگر این واقعیت است که به احتمال نزدیک به یقین در بین بازارهای ایران کمتر بازاری دارای این همه قدمت تاریخی بوده و چنین سالم باقی مانده است. البته دست نخودرگی و کمی دخل و تصرف در آن ها را باید در نفوذ دیم مبین اسلام در شهر و بوییه در بخش بازار جستجو کرد. تقریبا همه ی بناها ی مذهبی اعم از مساجد، تکایا، مدارس دینی، سقاخانه ها و همچنین حمام ها وقف بوده و انسان ها خیر به منظور حفظ و پایداری آن ها دکان ها ، سراها، کاروانسراها، تیچه ها و حمام هایی را به عنوان رقبه ی آن ها بنا نموده اند تا در آمد آن ها خرج عمران این بنا ها گردد.

همین بناهای وقفی و رقبات آن هاست که از نظر شرعی دخل و تصرف و یا تغییرات کاربری اصلی را بران انسان ها منع نموده و به همین جهت بناهای سالم وقفی به سوالات معماران کنجکاو و پژوهندگانی تاریخ هنر دوره اسلامی پاسخ مثبت می دهند چه وقفنامه ها تاریخ بنای موقوفه را مشخص نموده است.

شهر اصفهان در قلب سرزمین های اسلامی قرار دارد. اگر به نقشه ی جهان اسلام در سطح کره ی زمین نظری بیفکنیم (از شمال غربی آفریقا تا پین و از قفقاز تا سودان و یمن و جنوب شبه جزیره عربستان) خواهیم دید که اصفهان از نظر موقعیت جغرافیایی در مرکز کشورهای اسلامی قرار دارد و در دوران اسلامی پیوسته بیانگر نقش تجاری بسیار مهمم بوده است. به طور که این شهر بین سمرند و بخارا در شرق و قاهره و دمشق در غرب قرار داشته و در طول تاریخ مبادلات کالا از طریق اصفهان صورت می گرفته است.

این رفت و آمدها باعث گردیده که مبادلات فرهنگی بسیار تنگاتنگی بین اصفهان و شهرهای یاد شده ایجاد گردد. در این مبادلات فرهنگی تاثیر بر روی معمار بخش بازار بسیار چشمگیر بوده است بطوری که هم سبک بازارهای شرقی م هم غرب جهان اسلام را در آن مشاهده می کنیم.

بازار اصفهان با شکوه تمام قابل مقایسه با بازار حلب و یا بازار عثمان است، با اینکه ترک ها کشمکش های بسیار طولانی با خاندان صفوی داشتند لکن روابط تجاری بین آن دو برقرار بوده و کاروان های تجاری رفت و آمدهای آزادی داشته ایند و و جود همین مبادلات و مواصلات بودهکه نفوذ سبک معماری را در دو سرزمین ممکن ساخته است. در بازار اصفهان سابقه ی معماری و شکل ساختمانی موجود بندرت به قرن دهم می رسد، با این حال مسلم است که تکامل معماری آن در قرن سیزدهم نتیجه ی تحولات تاریخی بسیار طولان است که در شهر حدلقل یک هزار سالا را پشت سر گذاشته است.

توسعه و قرار گیری بازار در شهرهای اسلامی معمولا در کنار مساجد جامع هر شهر به صورت پدیده جغرافیایی شناخته شده ای است که بازار اصفهان نمونه ی بارز آن است. بازار اصفهان علاوه بر مسجد جامع که در برگیرنده ی بناهای تاریخی با ارزشی است، اغلب عناصر آن یادگار عصر صفویه است.

بازار اصفهان با تمام ویژگی های جغرافیایی خود نمونه ی بارزی از بازارهای مرکزی شهرهای اسلامی است و در توسعه و تکامل جدید خود توانسته است هماهنگی خود را با شیوه های قدیمی آن حفظ نماید و لطمه ی کمتری به زیبایی آن بزند و همین زیبایی هاست که همیشه از طرف معماران و شهرسازان و توریستهای داخلی و خارجی مورد بازدید قرار می گیرد و حتی مهمانان رسم دولت به تخش بازار راهنمایی می شوند. مجتمع بازار با تمام بناهای تاریخی و معماری قدیمیش در محور تاریخی شهر اصفهان قرار دارد و برای اهل ذوق و تحقیق مرکز مطالعات علمی جالبی است.

ساختمان های موجود در بازار اصفهان را باید از با ارزش ترین آثار در معماری دوران اسلامی دانست از نظر مکان یابی پراکندگی جغرافیایی و قرارگیری مجتمع های اقتصادی در کنار هم نیز حاصل تجربیات سال های گذشته است وچون بازار اصفهان با مراکز دین چون مساجد، مدارس، بقاع متبرکه، زیارتگا ه ها و حمام ها پیوندی جدانشدنی دارد، بنابراین در محدوده ی بازار به آثار بدیع معماری این عناصر بر می خوریم.

منظور رویت کالاهای عرضه شده از اهمیت خاصی برخوردار است که گاهی از  روزنه های بالای گنبدها که تهویه هوا را نیز بر عهده دارد و از تابش خورشید و گرم شدن داخل بازار نیز به شدت جلوگیری می کند و زمانی از طریق پنجره های کناری دو طرفه راسته ها انجام می گیرد و بدین وسیله بارندگی هم به داخل بازار راه ندارد و خریداران و فروشندگان در محیطی مطلوب به خرید و فروش می پردازند. دیوار داخل خجره ها و دکان ها با کاه گل و گچ پوشانده شده که عایق حرارتی – برودتی دارند. درباره عرض داسته های بازار، اعتقاد بر این است که اندازه آن ها حساب شده و بدنی دو ردیف دکان ها طرفین بازار فاصله بسیار مناسبی رعایت شده است که رفت و آمد و حمل و نقل کالا در داخل آن به راحتی مقدور است و فاصله دو ریف مغازه به اندازه ای است که خریدار هنگام عبور از آن می تواند اجناس دو طرفه راسته را با یک بار عبور مشاهده نماید در حالی که چنین مزیتی را مراکز فروش خیابانی ندارند. در خاتمه به چند نکته که بی ارتباط با معماری بازار اصفهان نیست اشاره می کنیم:

همگانی و  یکنواختی در عناصر بازار اصفهان به چشم می خورد و این یکدستی و کنواختی ساختمان ها و مشابهت آن ها با یکدیگر از وجه تمایز شهرهای شرق –اسلامی از ماکز تجاری در اروپاست.

بازار اصفهان با معماری مشابه و تکراری و مصالح یکنواخت بنا گردیده است و با وجود اینکه فاقد فراوانی تنوع معماری است، لکن سلیقه و توانایی معماران هر دوره را نشان می دهد.  

وحدت و هماهنگی معماری در مجموعه بناهای بازار اصفهان نتیجه ساخت و سازهای حکومت های مقتدر مدیران علاقه مند به عمران و آبادانی و یا بازرگانان توانگر بوده است.

تاریخ دقیق بناهای بازار اصفهان و تحولات و تغییراتی که در طول تاریخ قبل از دوره صفویه در آنها پیش آمده است برای ما زیاد روشن نیست.

شیوه و سبک های معماری که در مراکز جدید تجاری در بازار اصفهان پدید آمده است کاملا متمایز از بناهای سنتی قدیمی است مانند بازار فرش رضا، پاساژ میثمی و پاساژ قایم با اینکه طرح آنها تقلیدی از تیمچه های سنتی را دنبال میکند ، لکن تفاوت های زیادی از نظر طرح و مصالح ساختمانی با یکدیگر دارند.

طرح جامع و تفصیلی شهر ، با توجه پیچیدگی های بافتی، به بازار اصفهان عنایت کمتری نموده و گاهی عاملی باز دارنده در راه توسعه آن است.

کمبود پارکینگ و انبوهی از موتور سیکلت سواران از مشکلات بزرگ بازار اصفهان است که مشتریان بازار خرید خیابانی را به خرید بازاری ترجیح میدهند.

بارگیری و باراندازی، نه تنها در بازار اصفهان، بلکه در همه ی بازارهای ایران و جهان اسلام که جابه جایی کالاهای مصرفی انبوهی را طلب می کنند، مشکلاتی را ایجاد نموده که باید درطرح های عمران شهری توجه خاصی بدان مبذول گردد.

انتقال کالاها به داخل سراها ، تیمچه ها، انبارها و حتی دکان های خرده فروشی  به نیروی انسانی قابل توجهی نیاز دارد؛ که جابجایی کالا با گاری دستی انجام میگردد.[1]

1-3-        نقش عوامل جغرافیایی در تکوین بازار اصفهان

اصفهان در مرکز جهان اسلام و بر روی کمربند خشک نیمکره شمالی دنیایی قدیم قرار دارد. این شهر با جمعیتی در حدود 1266072 نفر در سال 1375 شمسی و 4/1 میلیون نفر در سال 1383 سومین شهر بزرگ ایران بعد از تهران و مشهد سومین شهر پر جعمیت ایران است.

جغرافی دانان اعتقاد دارند که به جز عوامل اقتصادی، اجتماعی، سیاسی و دینی، عوامل آب و هوایی نیز در شکل گیری کالبدی و پیدایش بازار به صورت مسقف نقش موثری داشته است و اصولا بین اقلیم و ساخت کالبدی شهرهای اسلامی رابطه بسیار نزدیکی وجود دارد.

سایه های طبیعی ناشی از ابر در طول سال بسیار کم است. به همین جهت رطوبت نسبی در سطح پایین قرار دارد و تاثیر این نوع اقلیم در بافت شهری این مناطق فشردگی خاصی را ایجاد کرده است تا انسان ها از تاثیر آفتاب در امان باشند فشردگی ساختمان ها در قسمت های مختلف بازار مشاهده می شود ولی گاهی کاروانسراها، سراها، مساجد و مدارس و سایر عناصری که دارای محوطه های وسیع و باز هستند این فشردگی را به هم می زنند. معابر مسقف نسبتا باریک با شیوه های معماری خاص متناسب با قلیم منطقه این فشردگی را دارد و از آن نشعت می گیرد مانند بازار تبریز و اصفهان.

شبکه بازار که همان معابر عمومی مسقف هستند، نسبتا باریک است و در حقیقت معماری آن با اقلیم منطقه هماهنگی دارد به این معنی که داخل بازار برای خریداران و فروشندان اقلیم مناسب و مطلوبی را در فصول گرم و سرد سال ارائه می کند. داخل بازار حتی در مناطق گرم کویری میهمان های خویش را از طوفان های مهیب توام با گرد و خاک در امان می دارد. اصفهانی که مطالعه آن بر عهده ماست بر روی کمربند اقلیم مناطق خشک با آفتاب فراوان قرار دارد، بطوری که ساعات آفتابی این شهر در طول سال حدود 3424 ساعت بر آورد می شود در حالی که ساعات آفتابی سالیانه شهرهای بزرگ ایران یعنی تهران 3212 ساعت گزارش شده است (سالنامه آماری کشور، 1380، صفحه 22) و درجه حرارت متوسط آن 54/16 درجه می باشد. تعداد روزهایی یخبندان در سال 5/74 روز و میزان بارندگی سالیانه آن 125 میلی متر سات. تاثیر چنین اقلیمی را در پیدایش بازارهای مسقفی چون بازار اصفهان را نباید فراموش کرد. 

1-4-       ورودی بازار بزرگ اصفهان و عناصر حاشیه ای آن

هنگامی که سخن از بازار اصفهان به میان می آید و یا فرد بیگانه ای را بخواهیم به بازار هدایت نماییم، او را به طرف ورودی بازار اصفهان راهنمایی می کنیم. اینجا بی مناسبت نیست که به شرح و توصیف ورودی بازار تا آخرین قسمت آن که به بازار و مسجد دارالشفا ختم می گردد و به صورت یک رسته با عناصر مهم و از هر نظر دارای اهمیت اقتصادی و معماری است، بپردازیم.

ورودی بازار اصفهان واقع در شمال میدان نقش جهان، ما را به بازار بزرگ یا بازار شاهی هدایت    می کند که به نام قیصریه معروف است و به دستور شاه عباس اول و به دست معمار معروف عصر صفویه، استاد علی اکبر اصفهانی در سال 1011 هجری قمری مصادف با 1602 میلادی ساخته شده است. سر در قیصریه با زیبایی خاصی بنا گردیده است و در ورودی چوبی کهنه ی آن حکایت از قدمتی معادل چهار قرن دارد.بر بالای این درچوبی اثار هنری زیبایی توجه انسان را به خود جلب می کند از جمله نقاشی های بالای در و سقف مقرنس و یا قسمت بالای سر در و گوشه های راست و چپ آن با کاشی کاری معرق دارای زیبایی خاصی است که برای هنرمندان  و هنردوستان بسیار جذاب است.

تابلوهای نقاشی سردر قیصریه، جنگ ها و فتوحات شاه عباس اول را با ازبکان نشان می دهد که شاه سوار بر اسب و به جنگ مشغول است و یا این نقاشی ها ، شاه عباس را در حال شکار و همچنین اروپاییان مقیم دربار صفوی را نشان میدهد که زن و مرد بر سر میز نشسته اند و جام باده به دست، مشغول عیش و نوش هستند. تمامی این نقاشی ها، نمونه ای از سبک نقاشی آن دوره است. متاسفانه همه ی آنها در مقابل فرسایش آب و هوایی رنگ باخته و هوای آزاد، بویژه باد و باران و آفتاب در طول چهار قرن آثار نقاشی هنرمند معروف عصر صفویه، رضا عباسی را محو کرده و به زحمت قابل رویت است اما نقاشی های جبهه ی غربی سردر که شاهکار شاه عباس را به نمایش گذاشته قابل نگهداری است و قسمتی از تابلوهای مذبور توسط کارشناسان مرمت گردیده است.

این نقاشی های رنگ و رو رفته اعتقاد مفسران هنر و منتقدان تابلوهای نقاشی معنا و مفهوم عمیقی را در بر دارد. به اعتقاد مردم آن زمان که «شاه عباس» را نماد خودشان و کشورشان می دانستند و به یک تعبیر این جنگ نماد دلاوری ایران برای حفظ قدرت و ثروت و مملکت و آن صحنه ی شکار نماد فراغت و نشاط و شادابی است.

رضا عباسی نقاش معروف این دوره به جز نقاشی سردر قیصریه تصاویر عمارت عالی قاپو و بعضی از نقاشی های عمارت چهل ستون نیز از کارهای اوست. البته به این نکته باید توجه داشت که این هنرمند غیر از علیرضا تبریزی است که بعدها به نام علیرضا عباسی معروف استو خطاط معروف شاه عباس اول است و از کارهای معروف او اغلب کتیبه های مسجد شیخ لطف الله و کتیبه ی  ثلث سر در مسجد جامع عباسی است.

در بالاترین قسمت سردر قیصریه حاشیه معروفی دیده می شود که سالم و بدون رنگ باختگی باقی مانده است که صورت فلکی طالع شهر تاریخی اصفهان یعنی برج قوس را نشان می دهد. از این رو حکمای مشرق زمین احداث شهر تاریخی اصفهان را منطبق بر برج قوس میدانند. البته این آداب و سنن در اقوام متمدن و با فرهنگ و پیشرفته متداول بوده که یونان روم نیز از آن جمله اند و نقوش فلکی آن را همان طور که مشاهده می گردد بر روی نمای ابنیه مهم و بناهای ملی بویژه سردرها نقش می کرده اند. طالع اصفهان برج قوس بوده است که در آسمان به همین صورت که در کاشی کاری سر در قیصریه دیده می شد و نمایان میشده است.

1-4-1-                       قیصریه

واژه قیصریه از زبان المانی وارد زبان عربی شده است. قیصر لقب یولیوس سایروس امپراتور روم بود، اما بعدها همه ی امپراتوری های روم به این عنوان ملقب شدند و از آن پس عنوان و لقب امپراطوران آلمان و روسیه تزاری هم شد.

واژه قیصریه در بازارهای سنتی ایران به مهم ترین و زیباترین بازار ها اطلاق می شد که به دستور شاهان و حکام ساخته شده بود. منظور از به کار بردن این اصطلاح بازاری است که شأن قیصر که امپراتور روم باشد لکن بازار هیچ ارتباطی با شاهان رومی نداشت اما به معنای شاهانه و با عظمت است. این نکته گفتنی است که بازار قیصریه یادگار شاه عباس اول است ولی این نخستین قیصریه ی بازار اصفهان نبوده بلکه قبل از بنای آن نیز قیصریه ای با میدان عتیق در محل ورودی بازار قدیم که احتمالا یادگار عصر سلاجقه بوده وجود داشته است. شاردن سیاح فرانسوی در این باره چنین می نویسد: در شمال شرق میدان کهنه قیصریه ی قدیم یا ورودی بازار قرار دارد که در وضعیت بسیار خرابی است (شکل ‏3‑1 ).

شکل ‏3‑1: نمایی از بازار قیصریه اصفهان در اواخر دوران قاجاریه

محمد شرابی بازار شناس معروف عرب درباره ی قیصریه چنین می نویسد: در تمام شرق نزدیک در کشورهای مغرب(مراکش، تونس و الجزایر) اصطلاح قیصریه به مراکز تجاری و مغازه هایی اطلاق می شود که امکان اقامت شبانه در آنها نباشد.

البته تلفظ و آوای این واژه با توجه به حوزه های فرهنگی متفاوت است. مثلا در ایران و مناطق حوزه ینفوذ فرهنگی زبان فارسی مانند کویت این واژه به کار برده می شود و احتمالا این اسم از زبان یونانی گرفته شده است و به معنی بازار شاهی است . اصطلاح قیصریه از ابتدای قرون وسطی (قرن دهم میلادی) در کشورهای عربی و همچنین ایران به معنی فضاهای تجاری و صنایع دستی به کار می رفته است.

منابع تاریخی نشان می دهد که قیصریه ها در بازار اغلب شهر های ایران به پارچه فروشی اختصاص داشته و یکی از با اهمیت ترین مراکز تجاری شهرها بوده و معمولا محوطه ی بزرگ و سر پوشیده با درهای بزرگ بوده است که شب ها بر آن قفل میزدند.

به غیر از انواع پارچه ها کالاهای گران قیمت دیگری نیز در این بازارها نگهداری و خرید و فروش می شده است. امنیت اقتصادی قیصریه به عنوان مرکز اصلی بازار از این جهت بوده که صنایع نساجی در بازار شهرهای اسلامی پایه و اساس اقتصاذی بازار بوده است. قیصریه دارای چند ویژگی روشن بوده که درخور یاداوری است: قیصریه زیباترین و با شکوه ترین قسمت بازار و مکان فروش کالاهای پر بها به ویژه منسوجاتی دارای زر و زیوری  بوده و نهایتا ً به نحوی بنای آن با شاه یا حکام  ارتباط بوده است.

قیصریه اصفهان ورودی اصلی بازار شهر را تشکیل داده استکه دارای سردری زیبا با نقاشی های دوره ی عباسی و کاشی کاری های معرق و دو سکوی سنگی و درب ورودی بزرگی است که توجه هر بیننده ای را به خود جلب می کند.

قیصریه ی اصفهان به صورت بازاری عریض و مرتفع و دارای دو طبقه و طول آن حدود 150 متر و عرض آن حدود 8 متر است.

در قیصریه ی اصفهان انواع پارچه های الوان و حریر به فروش می رسیده است . در کشور ما معمولا قیصریه به معتبر ترین و مجلل ترین بخش بازار اطلاق می شده یعنی جایی که در شأن قیصر روم (بیزانس) بوده است. در بعضی از قیصریه ها مشاغلی چون زرگری، نقره کاری، ملیله دوزی، ترمه بافی و ترمه فروشی، قلاب دوزی و... وجود داشته است.

اکنون قیصریه ی اصفهان به مرکز فروش کالاهای صنایع دستی و توریستی تبدیل شده است. طبقه ی بالای قیصریه ی اصفهان را اغلب مراکز تولیدی تشکیل داده است. قیصریه ی اصفهان را باید یکی از پر شکوه ترین و زیباترین قیصریه های بازار های ایران دانست که هنوز کارکرد خود را حفظ کرده است. این بنای تاریخی در عهد شاه عباس اول و در سال های قبل از پایتختی اصفهان (999 هجری قمری) به دستور دربار صفویه ساخته شده است[2] و شاهان صفوی همواره به کارکرد آن عنایت ویژه ای داشته اند و موقوفه نیز بوده است. بعد از شاه عباس اول شاهان صفوی نیز تولیت آن را بر عهده داشتند.

قیصریه ی اصفهان دارای چهار سوق رفیعی است که در قسمت شرقی آن ضراب خانه و در غرب آن کاروانسرای شاه قرار دارد که به شرح آنها خواهیم پرداخت.

1-4-2-                      نقاره خانه

در طرفین جلو خان سر در قیصریه، دو ایوان سرپوشیده وجود دارد که آن را نقاره خانه گویند. عده ای اعتقاد دارند که عمارتی وجود داشته که به نام نقاره خانه معروف بوده است[3] که تعدادی نوازنده با نقاره، کوس، طبل، دهل، بوق و کرنا در آن مستقر بوده اند و طلوع و غروب آفتاب و اخبار مهم و یا تحویل سال نو و ورود کالاهایی را که مردم در انتظار رسیدن آن بوده اند، با نواختن آنها اعلام می کردند. این عمل نه تنها برای نمازگزاران دارای اهمیت بوده، بلکه دارای ارزش زمان سنجی نیز بوده است. مادام دیولافوا، سیاح خوش ذوق فرانسوی درباره ی نقاره خانه چنین می نویسد: نقاره چیان با آن کرناهای بلند، قبل از طلوع آفتاب و بعد از غروب آن در بالای عمارت نقاره خانه به رسم نیاکان باستانی خود (زرتشتیان)، به آفتاب که بزرگ ترین قوای زنده ی طبیعت است، سلام می دهند و در حقیقت نقاره چیان با نواختن خود به استقبال و بدرقه ی خورشید و روشنایی می روند. نقاره خانه ها در اغلب شهر های ایران در محل ورودی بازار و کنار میدان های شهر قرار داشته است و تا پایان دوره ی قاجاریه همچنان به کار نواختن مشغول بودند و شبانه روزی پنج نوبت نقاره میزدند [4] و بین شهرهای ایران، تنها در در مشهد مقدس (مرقد امام هشتم) این آیین سنتی تا کنون پایدار مانده است. در مورد نقاره خانه اصفهان باید به این نکته توجه داشت که نقاره خانه جلو خان سردر قیصریه، اولین نقاره خانه ی بازار اصفهان نبوده، بلکه قبل از احداث آن، نقاره خانه ای در محل شمال شرقی میدان کهنه (قیصریه ی قدیم) یا ورودی بازار قدیم قرار داشته که عوام آن را نقاره خانه ی ملک شاهی می گفتند. لکن در عصر صفویه و در دوران زندگی شاردن در دو مسافرت او به اصفهان ( 1074 تا 1080 هجری قمری و از سال 1081 تا 1087هجری قمری) در وضعیت بسیار خرابی بوده که عصرها و نیمه شب ها می نواختند. تا آنکه میدان نقش جهان و بازار قیصریه ی اصفهان را ساختند و نقاره خانه به آنجا منتقل شد. شاردن اطلاعات مبسوطی درباره ی نقاره خانه ی قدیمی بازار اصفهان در اختیار خوانندگان می گذارد. او می نویسد: در آنجا درون کوی عرب ها می شوند که کاملا نزدیک گودال است و به قیصریه ی قدیم یا بازار شاه کهنه منتهی می گردد، که دارای یک کلاه فرنگی (نقاره خانه) مرتفع و قدیمی است و پیش از شاه عباس کبیر، شامگاهان و نیمه شبان(سحرگاهان) در آنجا نقاره می زدند و پس از اینکه معزی الیه میدان شاه را پدید آورد، نقاره خانه را به آنجا منتقل فرمود. در کوی عرب ها مدرسه های گوناگونی و کاروانسراهای متعددی وجود دارد که عمده ی آن سرای اردستانیان است. [5] البته در آن نوازندگان هندی که در خدمت شاه عباس دوم بودند، منزل داشتند و یا در محله ی تبریزی ها که بعدها به افتخار شاه عباس اول به نام عباس آباد تغییر نام داد، نقاره خانه ای وجود داشت که به دستور شاه عباس ایجاد گشته بود. هنگام غروب و سحر و پیشامد های مهم از جمله اعیاد مذهبی را با نواختن نقاره، به مردم خبر میدادند. شاه عباس مایل بود که چنین نقاره خانه ای برای شهرک جلفا که محل زندگی مسیحیان شهر بود بدهند، ولی ارامنه از خراجی که بر ایشان تحمیل می شد، از قبول آن خودداری کردند [6] تصور نگارنده بر این است که چون نقاره زدن با نماز پنج گانه مسلمین در ارتباط بوده، لذا ارامنه توانگر عصر صفویه از پذیرش آن خودداری کردند. اغلب سیاحان عصر صفویه سخن از نقاره خانه ی اصفهان گفته اند و به سکونت نقاره چیان در نزدیکی نقاره خانه ی اصفهان اشاره کرده اند و در جای دیگر تاورنیه می نویسد: در طلوع و غروب و نصف شب، در هر شهری، جماعتی موظفند که یک ربع ساعت از آلات موزیک مثل نقاره، دهل، سرنا و سنج کنسرت بدهند. این جماعت در بلندی می ایستند تا صدای نقاره شان به همه ی شهر برسد. یک قسم کرنا دارند که هفت هشت پا طول دارد و دهانش خیلی گشاد است و صدای آن تا نیم (لیو) مسافت می رود،  اما کرنا فقط در پایتخت و مرکز ایالت ها زده می شود. در تمام اعیاد و اوقاتی نیز که شاه یک یک حاکم تازه یا صاحب منصب بزرگی معین می کند نقاره می کوبند. این نقاره چی ها حق دارند که به هر خانه­ای که در آنجا اولاد ذکور متولد شده باشد، بروند و نقاره بزنند. صاحب خانه هم مجبور است مبلغی پول به آنها بدهد.

نقاره خانه در بازار اصفهان سابقه ای کهن دارد. منابع مکتوب نشان می دهد که قدیمی ترین نقاره خانه در کنار میدان کهنه و در مسجد آغاسی بوده است. این مسجد در سال 1307 ش در مسیر  خیابان کشی قرار گرفت و عوام ایوان آن را نقاره خانه ی ملکشاه می نامیدند. در عصر صفویه با توسعه ی شهر و بازار به طرف جنوب و احداث میدان نقش جهان نقاره خانه ی میدان کهنه به این میدان منتقل گردیده که محل آن در طبقه ی فوقانی ورودی قیصریه بوده است.

نقاره خانه ها معمولا برای اعلام زمان و ساعت نماز، کار و اخبار مهم ایجاد می شد. اما پس از اختراع ساعت و به کار بردن آن در ایران به تدریج از اعتبار آنها کاسته شد.

1-4-3-                     سرای شله

سرای شله در مدخل ورودی بازار بزرگ قیصریه و در سمت راست این بازار قرار دارد. دالانی با سقف مسقف چوبی که یک عتیقه فروش در آن به فروش مشغول است ورودی سرا را به صحن سرا متصل می سازد. در زمان قدیم پارچه های قرمز رنگ ریشه داری را که بر روی لباس ها می انداختند و در برخی از مناطق نیز برای خشکاندن موی سر و بدن به کار می بردند و بویژه زنان در موارد خاصی مورد استفاده قرار می دادند، شله و گاهی نیز آن را قدبند می نامیدند. سرای مذبور محل تولید این نوع پارچه های قرمز رنگ بوده که اکنون تولید آن منسوخ شده است.

ساختمان سرای شله در دو طبقه بنا شده و از اهمیت معماری بالایی برخوردار نیست، طبقه ی اول آن دارای شش دهنه دکان که عمده ترین فعالیت اقتصادی آنها تولید پارچه های قلم کار و عرضه ی آنها در بازار مجاور و به ویژه در بازار قیصریه است. طبقه ی دوم سرای شله از نظر اقتصادی تقریبا غیر فعال و اغلب به عنوان انباری مورد استفاده قرار می گیرد.

عمده ترین فعالیت های اقتصادی سرای شله عبارت است از: تولید پارچه های قلم کار چهار مورد، عتیقه فروشی یک فقره، فروش صنایع دستی خاتم و مینیاتور یک مورد و مینیاتور سازی یک فقره.

1-4-4-                      چهار سوی قیصریه

بنای چهار سوهای اصفهان محاسبات دقیق ریاضی و اندیشه و طراحی صحیح معماران آن عصر را برای ما روشن می کند. البته قرار نگرفتن شهر اصفهان بر روی کمربند زلزله و یا کمی بارندگی و خشکی اقلیم، همه در پایداری این بناها، نقش مهمی داشته، اصفهان را به صورت یک میراث فرهنگی جهانی در آورده است.

به خاطر بسپاریم که از ویژگی های بارز شهرهای اسلامی، قرار گرفتن مساجدجامع در جوار بازار است و شکی نیست که بازار ها معمولا از اجتماع مردم پدید آمده و مساجد نیز معمولا در کنار آنها قرار دارند. البته این نکته گفتنی است که پیدایش بازار های مسقف یادگار دوران اسلامی است و احتمالا بنای بازار اصفهان به قرن سوم ه ق باز میگردد و تردیدی نیست که معماری مساجد جامع هر شهری در ساختار و ترکیب کالبدی و معماری بازار همان شهر نقشی بسزا داشته است. مسجد جامع اصفهان که بر روی آتشکده ی زرتشتی و در سال 156ق بنا گردیده است کلکسیونی از معماری ادوار مختلف اسلامی است. که از عمر طرح اولیه ی آن حدود 900 سال میگذرد (عصر سلاجقه) و دو گنبد رفیع و با ارزش آن به نام های گنبد خواجه نظام الملک و گنبد تاج الملک  به نام دو وزیر سلجوقی است سایر گنبدها نیز با طرح و نقوش مختلف معماری می توان تاثیر مستقیمی در معماری بازار به ویژه چهار سوهای بازار اصفهان داشته باشدو اکنون بعد از 4 قرن بنای چهار سو های بازار اصفهان همچنان پایدار و سالم باقی مانده است. شکل ‏3‑2 در واقع نقشه ی چهارسوی قیصریه و موقعیت قرارگیری آن را نسبت به دیگر ابنیه موجود در این منطقه را نشان میدهد.

شکل ‏3‑2:  پلان چهارسوی  قیصریه

1-4-5-                     ضرابخانه

چهار سوی قیصریه از غرب به کاروانسرای شاه و از شرق به ضرابخانه ختم میگردد. احداث ضرابخانه ها در شهرهای سنتی ایران معرف پویای اقتصاد آنهاست.اصفهان از دیر باز دارای ضرابخانه بوده و مطالعه سکه های موجود در موزه ها بیانگر این واقعیت است که اصفهان یکی از مراکز مهم ضرب سکه در کشور بوده است.قدیمی ترین ضرابخانه در شهر اصفهان به عصر ساسانیان میرسد، در دوره عباسی از سال 134 ق ضرب درهم در ضرابخانه های ایران آغاز گردید که ضرابخانه اصفهان یکی از آنها بوده است.ضمنا سکه های حضرت امام رضا (ع) نیز در سال 203 ق در اصفهان ضرب شده است. در دوره ی طاهریان، صفاریان، آل بویه و غزنویان ضرابخانه اصفهان به ضرب سکه ها ادامه میداده است.

در دوره ی سلاجقه با این که ضرابخانه ها بسیار محدود بوده، لکن در اصفهان ضرابخانه ی دایر بوده است. حتی در دوره ملک شاه سلجوقی (485-465 هجری قمری) که اصفهان مرکز امپراطوری سلاجقه بوده و در این شهر دینار ضرب سمیرم به تاریخ 428 ق به وزن 84/2 گرم ضرب شده است. در عصر ایلخانان و تیموریان و آق قویونلوها نیز ضرابخانه ی اصفهان به کار خود ادامه می داده است. در عصر صفویه که اصفهان به اوج شکوفای خود رسیده بود، نظم و ترتیب خاصی برای ضرب سکه در آمد و سازمان گستر ده ی از کار کنان و تولید کنند گان آن زیر نظر حکومت مرکزی پدید آمد و برای این منظور در قیصریه اصفهان محله بسیار مناسبی به نام ضرابخانه احداث گردید که بنای زیبای آن هنوز باقی مانده  است.

با توجه به تغییرات کاربری که در قسمت های  مختلف بازار اصفهان نسبت به سده های پیشین صورت گرفته ،شاید بتوان بهترین تغییر کاربری را در ضرابخانه اصفهان مشاهده کرد که اکنون یکی از شعبات بانک ملت در آن فعالیت دارد . قسمت اصلی بانک را یک گنبد با پنجره های کوچک مشبک و رنگی تشکیل داده که از طریق یک درب چوبی قهوه ا ی رنگ به قسمت کوتاه دالان مانندی با دو درب نزدیک به هم به قسمت اصلی بانک متصل میشود که از کف بازار قیصریه دو سه پله پایین تر است.

شکل ‏3‑3: پلان و موقعیت قرارگیری ضرابخانه

در قسمت شمالی ضرابخانه، محوطه بازی وجود دارد که اکنون به نام تیمچه ضرابخانه معروف است، لکن این مکان کوچک مستطیلی شکل، میراب یا برف بیندازه ضرابخانه است و به منظور دفع آبهای بارندگی طراحی شده است. ضرابخانه به علت ایجاد امنیت تنها دارای یک در ورودی و خروجی است، در حالی که اغلب عناصر بازار داراری در های متعددی است (شکل ‏3‑3).

1-4-6-                      چهار سوی چیت سازها

هر گاه چهار سوی  قیصریه را به طرف شمال پشت سر گذاریم، از عرض بازار کمی کاسته میشود و معرف آن است که دو قسمت این بازار در یک زمان ساخته نشده است، و حتی در گذشته هم، درب چوبی سنگینی این دو قسمت را از هم جدا می کرده است .در وسط این قسمت از بازار، به یک محوطه ی باز با عرض قابل توجهی میرسیم که دارای گنبدی است و بازاریان این محل را چهار سوی دوم قیصریه و یا چهار سوی چیت ساز ها می نامنند این قسمت از بازار اصفهان از نظر فضای، به ویژه معماری بسیار جالب و از زیبا ترین قسمت های بازار اصفهان است و اغلب به نام بازار چیت سازها معروف است و اصطلاح چهار سو را برای آن کمتر به کار می برند. در شکل ‏3‑4 چهار سوی بازار چیت ساز ها را مشاهده می کنیم. چهار سوی مزبور شباهت کلی به چهار سوی بازار بخارا دارد. تکرار این نوع الگو های معماری بیان گر ارتباط بسیار نزدیک دو شهر بخارا و اصفهان است. طرح کلی این قسمت از بازار، بی شباهت به مجموعه چهار سوی قیصریه نیست. چه در غرب آن سرای چیت ساز ها و مشرق آن بعد از عبور از یک بازار کوچک، به چهار سوی بازار زر گر ها و ادامه آن به داخل بازار زرگر ها را پیدا میکند.

شکل ‏3‑4: نقشه چهارسوی چیت ساز

بازار قیصریه اصفهان و چیت سازها دو طبقه است و از نظر پایداری بنا ساختمان اولیه و اصالت خود را به خوبی حفظ کرده و دست نخورده باقی مانده است .چهار سوی چیت سازها یکی از مراکز مهم عرضه صنایع دستی این شهر برای توریست های خارجی و داخلی است.در شمال غربی چها سو به فضای کوچکی هدایت می شویم که دارای نخ ریسی و انبار گونه های خالی است.

1-4-7-                     تیمچه کهنه چین

در جنوب شرقی چهار سوی چیت ساز ها به سرای کهنه چین بر می خوریم که ورودی دیگر آن از سوی بازار دواتگر هاست .این محل به عنوان پارکینگ دوچر خه و موتور سیکلت بازاریان مورد استفاده است.طبقه دوم تیمچه مزبور انبار کالا های مغازه داران است.تیمچه مزبور را آقای گابه در سال 1974 در حال باز سازی دیده است و نام آن را با چینی آلات مر تبط می داند.

1-4-8-                     سرای چیت ساز ها

سرای چیت ساز ها که نام خود را از تولید پار چه ای قلمکار گرفته است، از سرا های معرف عصر صفویه است. در دوران قبل از صنعتی شدن اصفهان، کاربری آن تنها به تولید قلمکاری چیت سازها  نیز بدان گفته می شود، اختصاص داشته است. سرای چیت ساز ها از طرف شرق به چهار سوی دوم قیصریه - که به نام چهار سوی بازار چیت سازها نیز معروف است - را دارد. در ورودی آن چوبی کهنه و شکل سرا، مستطیلی است و از قسمت جنوب به کوچه کله پزها یا کوچه صنعت گران دستی را دارد. این سرا، محوطه بزرگی است که در وسط آن ساخت و سازهای ناموزونی صورت گرفته است. سرا دو طبقه و فاقد مهتابی است و احتمالا قسمت شمالی سرا قدیمی ترین بخش آن است. آثار بدیع معماری در این سرا وجود ندارد. از فعالیت های مختلفی که در سرای چیت سازها وجود دارد، می توان به مشاغل زیر اشاره نمود: ازچهل دهنه دکان های موجود در این سرا ، چیت سازی فعالیت اصلی را به خود اختصاص داده است، به طوری که در 16 دهنه آن به این شغل مشغول اند و کار اصلی گل زنی و مراحل آماده سازی چیت های قلم کاری در آن صورت می گیرد. از فعالیت های دیگر م.جود در این سرا تولید لوازم خانگی استیلی است که در بازار دوات گرها و سایر فروشگاه ها حتی خارج از شهر اصفهان مصرف کنندگان عرضه می گردد و بقیه دکان ها به فروش فرش های دست باف کاشی و عتیقه و تعمیر لوازم خانگی و انباری اختصاص دارد.

1-4-9-                      دارالشفا

ادامه ی بنای بازار قیصریه به بازار چیت ساز ها و امتداد آن به طرف شمال به بازار دارالشفه ختم می گردد. وجه تسمیه این بازار به نام دارالشفا به علت بیمارستان قدیمی بوده که در این قسمت وجود داشته است. در مجاورت آن نیز کاروانسرایی قرار داشته که در آمد آن صرف دارالشفا می شده است. مدت ها است که این دو ساختمان از بین رفته و بر جای آن مسجد بنا گردیده است. بازار دارالشفا تا سه دهه ی قبل راهرو یا دالان مسجد دارالشفا محسوب میشده ولی در سال های اخیر دکان هایی در دو طرف آن احداث شده و از سال 1376 به شکل تیمچه یا پاساژ دو طبقه ی جدیدی در آمده است. عمده ترین کاربری این بازار فروش ظروف بلور و چینی است. بازار دارالشفا جزو ان دسته از بازارهای شهر اصفهان است که از کف آن کانالی جهت انتقال آب و فاضلاب کابل تلفن و غیره ایجاد گردیده و کف آن نیز سنگ فرش و سقف  آن از نوع شیشه ای قوسی است. مسجد دارالشفا در انتهای بازار دارالشفا و در شمال آن واقع شده است. رواق مسجد حدود 8 پله از سطح بازار پایین تر است. زمینی را که مسجد دارالشفا اشغال کرده، مستطیلی شکل و به طول 70 و عرض 60 متر است. لکن به واسطه ی تعیین قبله اضلاع آن به میدان نقش جهان زاویه ی 45 درجه ای را به وجود آورده است. صحن مسجد سنگ فرش و در وسط آن حوضی مستطیل شکل قرار دارد. شبستان مسجد دارای سقف مسطحی است که درست روبه روی درب ورودی احداث شده است. قدمت بنای مسجدبه دوره ی قاجاریه می رسد مسجد دارالشفا هم اکنون از طرف سازمان اوقاف و خیریه در دست احیا و مرمت است.

---

[1]  حسین زمرشدی، معماری ایران، اجرای ساختمان با مصالح ساختمانی، انتشارات زمرد، چاپ اول، 1374.

[2] محمد کبیر صابر، بناهای عصر صفویه، انتشارات گلستان، چاپ سوم، 1381،صفحه64

[3]  عبدالمحمد هنرفر، قاجاریان، چاپ چهارم، سال 1376، صفحه 170

[4]  مسعود خیر آبادی، بازارهای ایران، چاپ پنجم، سال 1376، صفحه 141

[5]  شاردن، سفرنامه شاردن (بخش اصفهان)، ترجمه حسین عزیزی، انتشارات نگاه، 1362، صفحه 221

[6]  شاردن، سفرنامه شاردن (بخش اصفهان)، ترجمه حسین عزیزی، انتشارات نگاه، 1362، صفحه 240.

بار باد

-بار باد
سرعت مبنای باد بنا به تعریف، سرعت متوسط ساعتی باد در ارتفاع 10 متری از سطح زمین که منطقه ای مسطح و بدون مانع است که بر اساس آمار موجود منطقه ، احتمال تجاوز از آن در سال کمتر از 2% ( دوره بازگشت 50 ساله ) باشد.
سرعت مبنای باد برای مناطق مختلف کشور در جدول 6-6-1 استاندارد 519 ایران آمده است.
سرعت مبنای باد برای یزد 110 کیلومتر در ساعت است.
: فشار مبنای باد ، فشاری است که باد با سرعتی برابر با سرعت مبنای باد بر سطحی عمود بر جهت وزش باد وارد می کند.
2-5-1-نیروی باد بر ساختمان ها و سایر سازه ها
نیروی ناشی از باد بر روی سطوح ساختمان ها از رابطه زیر محاسبه می شود.

: فشار یا مکش ناشی از باد بر روی سطوح ساختمان ، در ارتفاعی از آن ، که از رابطه ی زیر محاسبه می شود.
: ضریب اثر تغییر سرعت
: ضریب شکل که با توجه به نوع سازه و شکل هندسی آن تعیین می شود.
ضریب اثر تغییر سرعت با توجه به اینکه ساختمان در نواحی با تراکم زیاد یا کم قرار گرفته باشد به شرح زیر تعیین می شود
الف) در نواحی داخل شهر ها و یا محلهایی که دارای ساختمان های متعدد و یا انبوه درختان اند برابر
ب) در نواحی باز خارج از شهرها و یا محلهایی که دارای ساختمان ها و یا درختان پراکنده اند برابر
که می توان با استفاده از جدول 6-6-2 استاندارد 519 ایران هم این پارامتر ها را تعیین نمود.
ضریب اثر تغییر سرعت برای سطوحی که اثر باد بر روی آنها به صورت فشار است در ارتفاع ساختمان متغیر بوده و برای ارتفاع هر تراز محاسبه می شوند ولی برای سطوحی که اثر باد به صورت مکش است، ثابت است و مقدار آن باید برای ارتفاع تراز بام محاسبه گردد.
ضریب شکل ، طبق جدول 6-6-3 مبحث ششم مقررات ملی ساختمان تعیین می شود که برای دیوار های پشت به باد و برای دیوار های موازی باد است.
طبق بند 6-6-7-2 مبحث ششم مقررات ملی ساختمان در ساختمان های کوتاه تر از 60 متر، ( به جز ساختمان های کوتاه که سقف شیب دار دارند ) به جای محاسبه اثر باد بر روی سطوح روبه باد و پشت به باد می توان اثر بار را بر روی سطوح رو به باد محاسبه نمود و در رابطه به جای مساحت تصویر این سطوح را بر روی صفحه ای که عمود بر جهت باد است منظور کرد. که در این حالت ضریب شکل باید به شرح زیر در نظر گرفته شود
الف) در ساختمان های کوتاه تر از 12 متر 
ب) در ساختمان های با ارتفاع بین 12 و 60 متر
ضریب شکل برای اثر باد روی بام در هر حالت باید برابر با منظور شود.
2-5-2-تعیین پارامترهای مربوط به پروژه
محل احداث پروژه ی ما در شهر یزد واقع شده است بنابراین

برای دیوار های رو به باد و برای بام .
2-5-2-1- محاسبه نیروی باد وقتی که باد در راستای محور بوزد.
مساحت دیوار برابر
مساحت بام برابر:
برای دیوار داریم
و برای بام داریم


2-5-2-2-محاسبه نیروی باد وقتی که باد در راستای محور بوزد
برای دیوار داریم
و برای بام داریم




2-5-3- کنترل واژگونی در برابر بار باد
طبق بند 6-6-10-1 آیین نامه 519 ایران در طراحی سازه ها برای بار باد ، کل سازه باید از نظر واژگونی پایدار باشد. لنگر واژگونی موثر بر سازه باید نسبت به محور واقع بر فصل مشترک وجه انتهایی شالوده با صفحه زیر آن ، در سمت پشت به باد، تعیین گردد. ضریب اطمینان موجود در مقابل واژگونی نباید کمتر از 75/1 اختیار شود. در محاسبه ی لنگر مقابل واژگونی می توان وزن شالوده و خاک روی آن را نیز به حساب آورد. در اینجا باید وزن سازه را بدست آوریم ( وزن سازه با مشارکت بار زنده در قسمت 2-4-2-1 به دست آمد که در اینجا بار زنده را از این وزن ها کم می کنیم ).

2-5-3-1-کنترل واژگونی وقتی که باد در راستای محور بوزد


2-5-3-2- کنترل واژگونی وقتی که باد در راستای محور بوزد

بادگیر

بادگیر

استفاده از بادگیر از سنوات بسیار قدیم در ایران متداول بوده است. بادگیر ها با اشکال مختلف در شهر های مرکزی و جنوب ایران ساخته شده که هر کدام بر حسب ارتفاع و جهت باد مطلوب طراحی و اجرا شده اند. تا قبل از اختراع کولر برقی و گسترش آن در شهر های مختلف، از بادگیر در ابنیه مختلف مسکونی، مذهبی و خدماتی استفاده می شده است و هنوز هم می توان باقیمانده این بادگیر ها را در اقلیم گرم و مرطوب جنوب در شهر هایی مانند بندر عباش، بندر لنگه، قشم، بوشهر و اقلیم گرم خشک نواحی مرکزی مانند کرمان، نایین، یزد، طبس، کاشان، سمنان، اصفهان و حتی نواحی جنوب شهر تهران مشاهده نمود.

عملکرد بادگیر بدین صورت است که باد مطلوب را گرفته و آن را به داخل اطاق های اصلی ساختمان، آب انبار و یا سرداب هدایت می کند. در بعضی از مساجد حاشیه کویر مانند مسجد قدیمی اردکان و مسجد جامع فیروز آباددر استان یزد دریچه بادگیر درست در بالای محراب قرار دارد. به این ترتیب باد مطلوب وارد بخش های مختلف ساختمان می گردد و باعث تهویه و خنکی آن می شود.

شهر تاریخی یزد به شهر بادگیر ها معروف است و به تحقیق، نسبت به سایر شهر های مرکزی ایران دارای بیشترین تعداد بادگیر است. در این شهر مرتفع ترین بادگیر جهان یعنی بادگیر باغ دولت آباد وجود دارد که دارای حدود 34 متر ارتفاع است. ارتفاع دهانه فوقانی بادگیر 11 متر می باشد. این بادگیر هشت طرفه، باد از هر سمتی که بوزد به درون ساختمان هدایت می کند.

در اینجا لازم به توضیح است که بعضی از بادگیر ها فقط از طریق جابجایی هوا (Convection) داخل بنا را خنک می سازند و بعضی دیگر هم از طریق جابجایی هوا و هم از طریق تبخیر (Evaporation) این عمل را انجام می دهند. سیستم برودتی بادگیر باغ دولت آباد از طریق روش دوم است، بدین صورت که جریان هوا پس از ورود به داخل ساختمان از روی یک حوض سنگی کوچک و فواره رد می شود و سپس از آنجا به سایر اطاق ها هدایت می گردد. اطاق زیر بادگیر که حوض و فواره در آن قرار دارد به صورت هشتی (هشت ضلعی) است و در های متعددی در آن وجود دارد. در هر زمان که نیاز به خنک نمودن اطاق خاصی باشد، در بین آن اطاق و اطاق هشتی زیر بادگیر را باز می نمایند.

جهت تقویت عملکرد خنک سازی بادگیر و استفاده از برودت تبخیری، از روش های دیگری نیز استفاده می شده است. به عنوان مثال در شهر بم بادگیری وجود دارد که از ساختمان حدود 50 متر فاصله دارد و با یک کانال زیرزمینی به آن مرتبط است. در بالای این کانال یک باغچه قرار دارد. بعد از آبیاری باغچه، رطوبت آن به دیوار های کانال ارتباطی نفوذ می کند و نسیم بادی که از بادگیر به سمت ساختمان جریان دارد را خنک تر می نماید. در بعضی از موارد نیز در روی دهانه بادگیر حصیر، سوفال و یا بوته های خار قرار می دادند و روی آن آب می پاشیدند و بدین طریق رطوبت و برودت های هوای ورودی را افزایش می دادند. تا پیش از پیدایش یخچال برقی، در بسیاری از خانه ها مواد غذایی را در محوطه زیر بادگیر نگاه می داشتند تا خنک بماند و دیر تر فاسد شود

بادگیر و هواکش روی گنبد و یا بام، جزء جدایی ناپذیر آب انبار های نواحی مرکزی ایران است. محیط مرطوب آب انبار با استفاده از جریان هوا باعث برودت و خنکی آب ذخیره شده می شود.

باید توجه داشت که در مناطق گرم و خشک مرکزی ایران، به دلیل خشکی هوا، آب سریعتر تبخیر می شود و علاوه بر ایجاد برودت در محیط، باعث افزایش رطوبت نسبی هوا نیز می گردد. در نتیجه هم گرما و هم خشکی بیش از حد هوا را کاهش می دهد و محیطی مطبوع برای ساکنین ساختمان ایجاد می نماید. ولی استفاده از این روش در بادگیر های جنوب کشور که دارای اقلیمی گرم و مرطوب است، ممکن نمی باشد. زیرا اولاً به دلیل بالا بودن میزان رطوبت نسبی و اشباع نسبی هوا از بخار، تبخیر آب به سهولت صورت نمی گیرد و در ثانی اضافه نمودن هوای نم دار به محیطی که هوای آن بیش از حد آسایش انسان مرطوب است، شرایط زیستی را مشکل تر می نماید. بدین جهت بادگیر های جنوب فقط از طریق جابجایی هوای داخل ساختمان، باعث کاهش دمای فضای آن می شوند.

بادگیر ها معمولاً یک طرفه، چهار طرفه و یا هشت طرفه می باشند. در شهر یزد تمامی بادگیر ها مرتفع و چهار طرفه یا هشت طرفه هستند. ولی برعکس در شهر میبد که در 50 کیلومتری غرب شهر یزد است، بادگیر ها کوتاه و یک طرفه هستند. این امر بدین خاطر است که در میبد باد های کویری توام با گرد و غبار از سمت کویر می وزد و اهالی مجبورند که بادگیر های خود را پشت به این باد و در جهت باد مطلوب بسازند. ولی در یزد، چون بین دو رشته کوه قرار گرفته، باد های کویری کمتر جریان دارد و می توان بادگیر های مرتفع چند طرفه احداث نمود.

در شهر هایی که باد مطلوب نیز دارای قدری گرد و غبار است مانند گناباد در استان خراسان معمولاً یک فضای خاکریز در زیر بادگیر ایجاد می کنند. مقطع کانال بادگیر را در این قسمت نسبت به مقطع بالای آن قدری عریض تر می گیرند تا سرعت باد کاهش یابد و غبار و خاک در آن ریخته شود. باد پس از ورود به دهانه بادگیر و عبور از محوطه خاکریز قدری صافتر شده و وارد اطاق می گردد.

بادگیر های یک طرفه عموماً کوتاه هستند و آنها را نمی توان در محیطی که دارای گرد و غبار نسبتاً زیادی است، مرتفع بنا نمود. ولی بادگیر های چهار و هشت طرفه دارای ارتفاع بیشتری هستند. خصوصاً بادگیر های بسیار بلند را هشت طرفه احداث می کنند تا در مقابل فشار باد پایداری بیشتری داشته باشد و شکل بدنه بادگیر باعث عبور جریان باد با فشار کمتری شود.

در خانه های مسکونی چهار فصل که دارای حیاط مرکزی هستند، معمولاً بادگیر را در قسمت تابستان نشین ساختمان احداث می کنند و این بادگیر به اطاق اصلی یا تالار و سرداب یا زیرزمین ساختمان مرتبط می باشد. نمونه بارز آن را می توان در خانه بروجردی ها در کاشان ملاحظه نمود. در این قسمت از ساختمان علاوه بر بادگیر، هواکش های تعبیه شده بر روی گنبد تالار نیز به تهویه محیط داخل کمک می کند. در این ساختمان عملکرد خنک سازی بادگیر فقط به صورت جابجایی هوا صورت می گیرد. البته در مورد سرداب، چون بدنه کانال بادگیر در زیرزمین قرار دارد و لذا قدری مرطوب می باشد، در نتیجه برودت تبخیری نیز به مقدار مختصری در خنک نمودن فضای سرداب تاثیر می گذارد.

از خصوصیات دیگر بادگیر می توان از اثر دودکش نام برد. در مواقعی که باد جریان نداشته باشد، هوای گرم داخل بنا صعود می کند و از طریق بادگیر به خارج بنا منتقل می شود و بدین صورت کماکان یک جریان هوا در داخل ساختمان برقرار می گردد هرچند که شدت آن کمتر از مواقعی است که باد در محیط خارج جریان داشته باشد.

بهترین نمونه بادگیر ها در جنوب کشور را می توان در بندر لنگه و بندر کنگ که در 6 کیلومتری غرب بندر لنگه است ملاحظه نمود. هنوز هم بادگیر های حجیم چهار طرفه، نمود اصلی این دو بندر قدیمی می باشند. طرز کار بادگیر های این منطقه مشابه نواحی مرکزی ایران است، فقط همان گونه که عنوان شد، عملکرد برودتی این بادگیر ها فقط از طریق جابجایی هوا صورت می گیرد. مطلب دیگر اینکه نسیم هوای بین خشکی و دریا و به طور کلی باد های محلی در این مناطق از شدت کمتری نسبت به نواحی مرکزی ایران برخوردارند و لذا باید بادگیر ها حجیم تر باشند تا بتوانند جریان بیشتری از هوا را به درون اطاق انتقال دهند. در بعضی موارد مساحت مقطع بادگیر به بیش از 8 متر مربع می رسد و بر روی کل بام اطاق قرار می گیرد. در بندر لنگه در نزدیکی ساحل تعداد بادگیر ها بیشتر است و حجم آن ها نیز بزرگتر می باشد، ولی هرچه از ساحل دور شویم، تعداد این بادگیر ها و ابعاد آنها کمتر می شود به نحوی که در سمت شمالی بندر تعداد اندکی بادگیر وجود دارد.

همان گونه که در عکس ها و اشکال این قسمت مشاهده می شود، اغلب بادگیر ها دارای چوب بست هایی هستند که دو طرف دهانه بادگیر را به هم متصل می کنند و انتهای این چوب بست ها از بدنه بادگیر بیرون می باشد. این چوب بست ها جهت افزایش استحکام و مقاومت بادگیر در مقابل فشار باد است و به صورت کششی کار می کنند و نمی گذارند که پره های داخلی و بدنه بادگیر از یکدیگر جدا شوند. علت آنکه انتهای این چوب ها را نمی برند این است که در زمان تعمیر و مرمت بادگیر، داربست ها را به این چوب ها متصل می کنند و از روی داربست ها، تعمیرات لازمه را انجام می دهند.

از جمله مشکلاتی که در رابطه با بادگیر وجود دارد این است که با وجود کلیه تمهیدات، باز هم مقداری گرد و غبار وارد فضای داخل بنا می شود. به علاوه پرندگان، جانوران موذی و حشرات نیز از طریق مجرای بادگیر وارد فضای داخل می شوند. همچنین کنترل کامل مقدار جریان هوا و میزان رطوبت و برودت میسر نمی باشد. لذا بادگیر به تدریج جای خود را به کولر آبی در نواحی مرکزی و کولر گازی در نواحی جنوبی کشور داده است. در میبد در بعضی از خانه ها از مجرای بادگیر جهت انتقال کانال کولر استفاده می شود و کولر را در مقابل بادگیر و در سمت رو به باد مطلوب قرار می دهند. بدین نحو عملکرد جدید بادگیر تنها به عنوان محافظ کولر در مقابل باد های کویری و عبور کانال کولر است.

قطعاً از بادگیر به صورت گذشته نمی توان استفاده نمود و تامین برودت و تهویه ساختمان تنها به وسیله بادگیر دیگر میسر نمی باشد. البته با نصب تور سیمی ریز بر روی بادگیر، مقداری از مشکلات حل می شود.

قابل ذکر است که حسن فتحی، معمار نامی مصر در داخل کانال بادگیر هایی که برای ساختمان هایش طراحی نموده، از یک فواره، یک پمپ آب کوچک، چند ورق حلبی سوراخ دار و یک تشت آب استفاده نموده است. در مواقعی که جریان باد گرم و یا خشک باشد و یا هنگامی که دارای مقداری گرد و غبار است، پمپ آب را روشن می کنند و آب فواره بر روی ورق های حلبی و نهایتاً به داخل تشت آب می ریزد و سپس مجدداً این آب از طریق پمپ به فواره منتقل می شود و بدین ترتیب نه تنها هوا خنک و مرطوب می گردد، بلکه مقداری از گرد و غبار آن نیز کاسته می شود.

کماکان می توان از بادگیر به عنوان مکمل سیستم تهویه و برودت ساختمان استفاده نمود. بادگیر می تواند در مواقعی از سال، شرایط آسایش در داخل بنا را از طریق تهویه طبیعی تامین کند و در زمانیک ه باد دیگر نتواند پاسخگوی نیاز اهالی ساختمان باشد، تنها در آن صورت باید از تاسیسات مکانیکی بهره گرفت. نمونه هایی از این سیستم مکمل را می توان در بعضی خانه های نوساز محله صفاییه یزد و ساختمان های مسکونی کارکنان راه آهن این شهر مشاهده نمود. البته در موارد بسیاری بادگیر های جدید در خانه های نوساز این شهر تنها جنبه تزیینی دارد و اگر بادگیر صرفاً جنبه سمبلیک و نمادین داشته باشد و عاری از هرگونه عملکردی باشد، این یادگار با ارزش به تدریج از سیمای بافت قدیم و جدید شهر های ایران حذف خواهد شد.

بادبندهای خارج از محور و برخی ایرادات در طراحی این بادبندها

بادبندهای خارج از محور و برخی ایرادات در طراحی این بادبندها

نوع جدیدی از بادبندها که به تازگی استفاده از آن رو به افزایش می باشد سیستم بادبندی 
خارج از محور1(EBF) میباشد. اما متاسفانه اکثر طراحان آشنایی اندکی با نحوه طراحی 
این سیستم بادبندی دارند. و اکثرا” به این سیستم به چشم یک بادبند پرده ای و در جهت تطبیق با نقشه معماری (به طور مثال در محل در و پنجره )نگاه می‌شود ؛ به همین جهت به نظر می رسد 
لازم باشد که در این زمینه بحث بیشتری انجام گیرد.

در طرح و محاسبه شکلهای مشبک و خرپاها تاکید بر این نکته هست که تلاشهای به وجود 
آمده همه به صورت نیروهای محوری باشند و امتداد محور اعضای جمع شده در یک گره تا حد 
امکان در یک نقطه تلاقی نماید تا از به وجود آمدن لنگرهای خمشی جلوگیری شود. 
تحقیقات سالهای اخیر در طراحی سازه های مقاوم در برابر زلزله نشان داده که با طرح 
مهاربندی خارج از مرکز، در سازه های فولادی می توان مزایایی در تامین شکلپذیری سازه 
و اطمینان بر رفتار آن در زلزله به دست آورد. چنانچه در شکل (1) دیده می شود 
مهاربندی خارج از محور به این ترتیب به عمل می آید که طراح به میل خود مقداری خروج 
از مرکز (e) را در مهاربندیهای نوع 7 و8 (و یا انوا ع دیگر) تعبیه می کند ، به طوری 
که لنگر خمشی و نیروی برشی در طول کوتاهی از تیر (یعنیe) که به نام تیرچه ارتباطی 
(Link beam) نامیده می شود به وجود آید. تیرچه ارتباطی ممکن است در اثر لنگر خمشی 
به جاری شدن برسد؛ در این صورت ارتباط را خمشی(Moment link) میگویند ویا اینکه اگر 
طول (e) خیلی کوتاه باشد جاری شدن در برش اتفاق افتد که در این صورت ارتباط را 
برشی(Shear link) می نامند. به این ترتیب می توان با کنترل شکلپذیریی تیرچه 
ارتباطی، شکلپذیری قابل اطمینانی برای کل سازه ، درزلزله به دست آورد. مطابق آیین 
نامه 2800 ضریب شکلپذیری برای این سیستم سازه ای R=7 میباشد، که در مقایسه با سیستم 
هم محور R=6)) حدود 15 درصد شکلپذیرتر میباشد ، که همین مساله باعث کاهش برش پایه 
زلزله به همین میزان می شود.

-ترکیب این سیستم با سیستمهای سازه ای دیگر:

الف: ترکیب در پلان:در بسیاری از موارد دیده شده است که طراحان در یک طبقه در یک یا 
چند دهانه از سیستم خارج از محور و در یک یا چند دهانه دیگر به موازات بادبندهای 
نوع اول از بادبندهای هم محور استفاده نموده اند. در اینجا باید به این نکته توجه 
داشت که از آنجایی که نوع رفتار این سیستم با سیستم هم محور متفاوت می باشد، اساساً 
استفاده از این سیستم در ترکیب با سیستم هم محور در یک جهت و یک پلان کاملاً مردود 
میباشد و باعث ایجاد رفتارهای غیر متعارف در سازه در هنگام زلزله میشود؛ به همین 
جهت به طراحان توصیه میشود که اگر تمایل به استفاده از این نوع سیستم بادبندی دارند 
، در پلان، تمامی دهانه های بادبندی را به صورت خارج از محور طراحی نمایند . البته 
این مساله مانع استفاده از ترکیب این سیستم با سیستم قاب خمشی به صورت سیستم دوگانه 
و ضریب رفتار R=7.5 و یا استفاده از یک سیستم مقاوم متفاوت در جهت متعامد با جهتی 
که از سیستم برون محور استفاده شده است ، نمی باشد.

ب: ترکیب در ارتفاع:در این زمینه نیز در موارد بسیاری دیده شده است که طراحان در یک 
دهانه بادبندی خاص در برخی طبقات (عموماً بنا به ملاحظات معماری) از سیستم خارج از 
محور استفاده کرده و باقی طبقات را به صورت بادبند هم محور طراحی نموده اند. در 
اینجا نیز باید به این نکته توجه داشت که آیین نامه2 ترکیب این سیستم با سیستمهای 
دیگر را در ارتفاع، به طور کامل ممنوع کرده است ، مگر در موارد زیر:

1- برای بادبندهای برون محور بالاتر از 5 طبقه میتوان بادبند طبقه آخر را به صورت 
هم محور و بدون تیرچه ارتباطی طراحی نمود.

2- طبقه اول یک بادبند برون محور بیش از 5 طبقه می تواند هم محور باشد به شرط آنکه 
بتوان نشان داد که ظرفیت الاستسک آن 50 درصد بزرگتر از ظرفیت تسلیم طبقه بالاتر از 
طبقه اول باشد.

پس همانطور که دیده میشود بهتر است در صورت تمایل طراحان به استفاده از این سیستم 
بادبندی ، تمامی طبقات (مگر در موارد استثنا شده در بالا) به صورت خارج از محور 
طراحی گردند.

-طراحی تیر در دهانه بادبندی: در سیستم بادبندی هم محور طراحی تیرها در دهانه های 
بادبتدی همانند دیگر تیرهای معمولی وتحت بارهای ثقلی انجام می پذیرد و در ترکیب بار 
زلزله نیروی قابل توجهی در این تیرها ایجاد نمیشود ؛ اما در سیستم برون محور علاوه 
بر برش و لنگرهای بارهای ثقلی ، در ترکیب بار زلزله ودر اثر نیروهای محوری ایجاد 
شده در بادبندها یک سری لنگر و برش اضافی در این تیرها ایجاد می شود و باعث بحرانی 
شدن ترکیب بار زلزله برای طراحی این تیرها می شود . معمولاً محل بحرانی در این 
تیرها محل اتصال بادبند به تیر می باشد و در این محل عموماً احتیاج به ورق تقویتی 
بال بالا وپایین می باشد.

-طراحی تیرچه ارتباطی :یکی از مهمترین و حساسترین مسایل در سیستم برون محور ، طراحی 
تیرچه ارتباطی می باشد ؛ مساله ای که اکثر طراحان به راحتی از کنار آن میگذرند. 
برخی از مسایلی که در طراحی تیرچه ارتباطی باید به آن توجه نمود ، به شرح زیر می 
باشد:

1- مطابق آیین نامه(( تیرچه ارتباطی باید تمامی شرایط مقطع فشرده را دارا باشد.)) 
به این ترتیب در صورت عدم استفاده از مقاطع نورد شده و استفاده از مقاطع ساخته شده 
(تیرورق) باید محدودیتهای مقطع فشرده در آن رعایت شود و مخصوصاً اتصال بال و جان 
تیرورق (حداقل در قسمت تیرچه ارتباطی) باید با جوش پیوسته (ونه جوش منقطع) انجام 
گیرد. ضمن آنکه باید توجه داشت که جوش اتصال بال به جان باید در برابر تنشهای برشی 
موجود کفایت لارم را داشته باشند.(این مساله در تیرچه های ارتباطی کوتاه که معمولاً 
به صورت برشی عمل نموده و داراری برشهای زیادی هستند بسیار حساستر میباشد.)

3- مطابق آیین ئامه ((جان قطعه رابط باید از یک ورق تک بدون هرگونه ورق مضاعف کننده 
تشکیل یابد و هیچگونه بازشویی نباید در جان قطعه رابط تعبیه شود.)) به این ترتیب 
همانطور که مشخص است استفاده از مقاطع دوبل (به علت وجود بیش از یک جان ) و مقاطع 
زنبوری (به علت وجود سوراخ در جان ) برای قطعه رابط از نظر آیین نامه یک امر کاملاً 
مردود می باشد؛ امری که متاسفانه بسیار معمول می باشد. گاهی دیده شده است که برخی 
طراحان برای قطعه رابط از مقطع زنبوری استفاده نموده و تمامی سوراخها را در قسمت 
تیرچه ارتباطی به وسیله ورق تقویتی جان می پوشانند، که این مساله نیز به این دلیل 
که ورق تقویتی جان به نوعی یک ورق مضاعف کننده می باشد، از نظر آیین نامه مردود 
میباشد. پیشنهاد میشود که در صورت عدم جوابگویی مقاطع نورد شده تک برای این تیرها، 
طراحان از مقطع I شکل و به صورت تیرورق و با جوش پیوسته جان وبال در قسمت قطعه رابط 
استفاده نمایند و به هیچ وجه از مقاطع دوبل وزنبوری استفاده ننمایند.

4- مطابق آیین نامه ((در انتهای قطعه رابط که عضو قطری به آن متصل است، باید سخت 
کننده جان در تمام ارتفاع ، در دو طرف قرار داده شود.)) یکی از شایعترین ایرادات در 
طراحی قطعه رابط همین مساله میباشد ، که طراحان باید به این مساله توجه بیشتری 
نمایند. این مساله به غیر از سخت کننده های میانی قطعه رابط میباشد که لزوم 
قرارگیری یا عدم قرارگیری آنها باید توسط طراحان مورد بررسی قرار گیرد.

-طراحی عضو قطری (بادبند):طراحی عضو قطری در این سیستم مشابه سیستم هم محور میباشد 
با این تفاوت که طبق آیین نامه ((هر بادبند باید دارای مقاومت فشاری 1.5 برابر 
نیروی محوری نظیر مقاومت خمشی قطعه رابط باشد.)) با توجه به اینکه در حالت طراحی 
معمولی مقاومت فشاری بادبند و مقاومت خمشی قطعه رابط به همدیگر نزدیک میباشند ، 
رعایت این بند باعث بالا رفتن سطح مقطع بادبند تا حدود 50 درصد نسبت به طراحی حالت 
معمولی در این سیستم میشود؛ ضمن آنکه باید توجه داشت که در این سیستم به دلیل آنکه 
معمولاً زاویه بادبندها با افق نسبت به سیستم هم محور بیشتر می باشد ، نسبت به 
سیستم هم محور نیروی محوری بیشتری در بادبندها ایجاد می شود.

-نتیجه گیری:استفاده صحیح از این سیستم بادبندی باعث شکلپذیری بیشتر سازه و کاهش 
برش پایه زلزله میشود ؛ اما در طراحی این بادبندها باید دقت کافی در جهت رعایت کلیه 
نکات آیین‌نامه ای چه از طرف طراحان و چه از طرف دستگاههای نظارتی انجا م پذیرد. 
طراحی صحیح این بادبندها منجر به بادبندها و تیرهایی سنگینتر از حالت بادبند هم 
محور می شود ؛ به همین جهت پیشنهاد می شود که طراحان حتی الامکان از این سیستم به 
عنوان اولین گزینه استفاده ننمایند

باد بندها

باد بندها


حتما تا به حال سازه های ضربدری را در اسکلت ساختمانهای در حال ساخت دیده اید؛ در ساختمان های فولادی، بادبندها بعد از تیر و ستون و در موقع زلزله و باد حتی می توان گفت بیش از آنها دارای اهمیتهستند و عامل بسیار مهمی برای مقاومت در برابر زلزله و بارهای جانبی دیگرهستند. انواع باد بندهای هم مرکز و خارج از مرکز، به اشکال مختلف vو v معکوس و ضربدری (X) مورد استفاده قرار می گیرند. بادبندهای X برای مقابله با باد کاربردی ترند تا در برابر زلزله و در برابر بارهای متناوب از شکل پذیری کمتری برخوردارند
در این نوع بادبندها در هنگام وارد شدن نیروهای جانبی، همواره یک عضو مورب آن در کشش و دیگری در فشار است و این باعث شکست آنی یا به اصطلاح شکست ترد می شود . طراحی و اجرای بادبندها باید با نهایت دقت و بر اساس اصول و قوانین مهندسی خصوصا در مورد محل قرارگیری خود بادبندها، نوع و اندازه پروفیل مصرفی، مقدار و نوع و طول جوش ها، نوع درز جوش و... صورت گیرد.
انواع بادبند و نحوه اتصال آن ها
بادبندهایی که برای مقابله با نبروهای جانبی مورد استفاده قرار می گیرند عبارتنداز :
ـ بادبندهای ضربدری(WL)
Vشکل باز و بسته
معکوسVشکل باز و بسته
شکلK بادبند
بادبندها اعضا کششی فشاری هستند که برای مقابله با نیروهای جانبی در نظرگرفته می شوند و مانع کج شدن اسکلت ساختمان درهنگام اعمال نیروی جانبی می گردند که باید در یک ساختمان به صورت متقارن اجرا گردند ساختمان باید بکار گرفته شوند که بر حسب دلایل معماری میتوان از انواع بادبنداستفاده کرد یعنی در هر چهار طرف.
بطور مثال در جاهایی که می خواهیم از پنجره یا نور گیر و حتی دراستفاده کنیم باد بند 8 شکل باز بهترین گزینهبرای ما خواهد بود ولی از لحاظ مقاومت K شکلبهترین حالت برای یک دیوار بادبندی می باشد .
عرض وارتفاع پلیتها قبلاً با توجه به طول جوش و زاویه اتصال تیربادبند محاسبه شده است و اینکه نوع تیر باد بند از نبشی یا ناودانی را سالم به دوپلیت گوشه جوش می دهند و توسط لقمه که پلیت کوچکی دو ناودانی را به هم جوش می دهندو در جهت دیگر ناودانی دو قسمت کرده ودر قسمت اتصال و تیر قبلی توسط پلیت به هم جوشمی دهند و بدین ترتیب دیوار بادبندی آماده می شود .
اما اگر بادبند 8 شکل باز یا بسته باشد تمام ناودانی سالم و طول مورد جوش داده می شود اجرای آن راحت تر است .

با معماری ارگانیک بیشتر آشنا شویم

با معماری ارگانیک بیشتر آشنا شویم

بینش معماری ارگانیک ریشه در فلسفه رمانتیک دارد. رمانتیسم یک جنبش فلسفی هنری و ادبی در اواخر قرن ۱۸ و ۱۹ میلادی در شمال غربی اروپا بود،که به سایر نقاط اروپا و آمریکا سرایت کرد.

مصالح ساختمانی

بینش معماری ارگانیک ریشه در فلسفه رمانتیک دارد. رمانتیسم یک جنبش فلسفی هنری و ادبی در اواخر قرن ۱۸ و ۱۹ میلادی در شمال غربی اروپا بود،که به سایر نقاط اروپا و آمریکا سرایت کرد. این جنبش، واکنشی در مقابل خرد گرایی عقل مدرن بود. رمانتیک ها همانند پیروان تفکر کلاسیک، به ذهن انسان اعتقاد داشتند. ولی رمانتیک ها به آن بخش از ذهن توجه داشتند که بیشتر درباره احساس وعواطف بود. درصورتی که برای فلاسفه کلاسیک عقل و منطق اهمیت داشت.

نکته حائز اهمیت این که اکثر فلاسفه رمانتیک شاعر بودند و به تجلیل از طبیعت عواطف وتخیل می پرداختند.در حالی که اکثر فلاسفه کلاسیک ریاضیدان بودند. برای نظریه پردازان قرن نوزدهم آمریکا که به دنبال زیبایی مدرن بودند طبیعت تنها فلسفه صحیح تلقی می شد.هنرمند می بایست ترکیبی می ساخت که به موازات طبیعت باشد و پروسه حیات و رشد و توسعه را به صورتی انتزاعی نشان دهد.

رالف والدو امرسون نویسنده شاعر و کشیش آمریکایی هنرمندان را تشویق می کرد که از طبیعت الهام بگیرند.وی هنرمندان را برای یافتن رابطه بین فرم و عملکرد در طبیعت هدایت می کرد او می نویسد :طبیعت سیستمی از فرم ها و روش های به وجود آوردن را خلق می کند، که مستقیما قابل تطبیق در هنر است. همچنین ویوله لودوک معمار معروف فرانسوی معماران را ترغیب می کرد که قوانین طبیعی خلقت را به کار گیرند. همانند مجسمه سازان قرون وسطی که گیاهان و حیوانات را مطالعه می کردند تا بفهمند که چگونه فرم های آنها یک عملکرد را نشان می دهند و یا خود را با خصوصیات ارگانیسم تطبیق می دهند.

معماری ارگانیک در آمریکا در قرن ۱۹ توسط فرانک فرنس و لویی سالیوان شکل گرفت.اوج شکوفایی این نظریه را می توان در نیمه اول قرن بیستم درنوشته ها وطرح های فرانک لوید رایت مشاهده کرد.

به اعتقاد فرانک فرنس بر اساس نظریه ارگانیک همه فرمها طبیعی پویا هستند. نیروها و فشارهایی که در ساختار یک حیوان دخیل هستند کشش ماهیچه ها و مفاصل هنگامی که موجود حرکت می کند، طرح رشد و گسترش که در فرم گیاهان و صدف ها دیده می شود، تصویری از یک شکل زنده است.اگر یک کار هنری بخواهد بیان کننده باشد، باید به صورت ارگانیک ساخته شود. اجزا آن نمی توانند به صورت بخش های مجزا باشند بلکه آنها باید در یک سیستم پویا و شکل پذیر در یکدیگر ادغام شده باشند.

بیان در معماری باید در حل کردن نیروهای فیزیکی که در یک کالبد ارگانیک عمل می کند، صورت گیرد. سالیوان از پایه گذاران مکتب شیکاگو و معماری مدرن درآمریکا بود. وی اعتقاد بسیار زیادی به فرم های طبیعی و سبک ارگانیک داشت. سالیوان به روشی معتقد بود که مشابه پروسه به وجود آوردن در طبیعت بود. او برای اولین بار اصطلاح فرم تابع عملکرد را بیان نمود. یعنی سالیوان فرم تابع عملکرد را در پروسه رشد و حرکت طبیعی می دید. سالیوان در مورد مصالح می گفت: سنگ و ملات، در ساختمان ارگانیک زنده می شود. موضوعی که فرانک لوید رایت شاگرد وی بهتر از هر معمار معاصر دیگری آن را در ساختمان هایش نشان داده است. رایت اگر چه با تکنولوژی مدرن مخالفتی نداشت ولی وی آن را به عنوان غایت و هدف تلقی نمی نمود.به اعتقاد رایت تکنولوژی وسیله ای است برای رسیدن به یک معماری والاترکه از نظر وی همانا معماری ارگانیک بود.

از نظر رایت ارگانیک یعنی تلفیق شدن کل مجموعه و در مورد ساختمان ارگانیک معتقد بود: ساخته شده توسط افراد از درون زمین با تمهیداتی که خود در نظرمی گیرند و با توجه به زمان مکان محیط و هدف.

از جمله معماران مطرح این سبک در آمریکا در حال حاضر فی جونز است. هرچند معماری ارگانیک بر خلاف کارهای میس وندروهه و لوکوربوزیه صورتی جهانی به خود نگرفت، ولی با این حال پیروانی در سایر کشورها پیدا کرد. در اروپا می توان از هوگوهرینگ و هانز شارون آلمانی، آلوار آلتو فنلاندی وگروه دیستیل در هلند نام برد. در ایران هم می توان در کارهای مهندس هوشنگ سیحون - مهندس پاسبان - مهندس مهرداد ایروانیان نمونه هایی از اصول طراحی معماری ارگانیک را مشاهده کرد. معماران Imremakovecz , Hundertr wasser , Bruno zevi , rudulf steiner , bruce goff , Louis Sullivan , frank liyod wright , antoni gaudi , gustav stickly  و غالب اخیر anton alberts و laurie backer همه در کارشان در معماری ارگانیک مشهور هستند.

معماری ارگانیک فلسفه معماری است که هارمونی را میان مسکن انسان و جهان طبیعی ترویج می دهد، به وسیله طرحی که کاملا مخلوط و موافق با سایتش نزدیک می شود. که ساختمان ها، مبلمان و محیط ها بخشی از ترکیب متحد وابسته به یکدیگر شده اند.همچنین معماری ارگانیک به همه طبیعت از مراحل طراحی فرانک لوید رایت ترجمه شده است. متریال ها، اشکال عمده و ترتیب اصلی مطالب مهم ادامه پیدا می کنند که خودشان را به عنوان یک چیز کلی در سراسر ساختمان تکرار کنند.

ایده معماری ارگانیک فقط به لفظ ارتباط ساختمان با محیط های طبیعی اشاره نمی کند، بلکه چگونگی طراحی ساختمان ها تفکر دقیقی هست درباره اینکه آیا اینها ارگانیسم یکپارچه ای بودند؟ هندسه در سراسر ساختمان های رایت حالت و منشا مرکزی را درست می کند.

همچنین ضرورتاً معماری ارگانیک طراحی تحت الفظی از هر جزء ساختمان است. از پنجره تا کف سازی ها، تا صندلی های شخصی، قصد دارد که فضا را پر کند.

هرچیزی که با دیگری ارتباط دارد بازتاب سیستم های مرتب همزیستی با طبیعت است. اصطلاح معماری ارگانیک به وسیله فرانک لوید رایت ابداع شد گرچه هیچ وقت سبک پنهانش با نوشته به صورت خوبی بند بند نشده بود:

  "در نتیجه من اینجا می ایستم قبل از موعظه کردن شما برای معماری ارگانیک"

شناساندن معماری ارگانیک برای داشتن یک هدف مدرن و آموزش آن بسیار نیازمند است، اگر ما اکنون برای دیدن کل زندگی هستیم و پذیرایی کل زندگی، نگه داشتن سنت های ضروری برای یک سنت عام ( مهم ) ،همچنین گرامی نداشتن هیچ شکل متعصبانه که برای ما در گذشته حال و آینده پا برجا مانده است. اما در عوض تمجید از قوانین ساده عقل سلیم یا حس فوق العاده ای که شما ترجیح می دهید از راه عناصر طبیعی تعیین کنید." (فرانک لوید رایت، معمار ارگانیک، 1939)"

تئوریسین ، دیوید پیرسون، لیستی از قوانین درباره طراحی معماری ارگانیک پیشنهاد کرد. که به عنوان gaia charter  برای طراحی و معماری ارگانیک شناخته شده است که می گوید بگذارید طراحی :

- الهام گرفته از طبیعت و قابل تحمل، شاداب نگه داشته شده از گزند و گوناگون باشد.

- آشکار مانند یک ارگانیسم، از دانه درون

- پیرو جریان ها و قابل انعطاف و قابل انطباق

- ارضا کننده نیاز های اجتماعی، مادی و معنوی

- رویاننده سایت و بی همتا

- تجلیل کننده از روح جوانی ، بازی و سورپرایز

- بیان کننده ریتم موزیک و قدرت رقص

با معماران عصر دیجیتال

با معماران عصر دیجیتال
اندیشه های مایکل پورتر

به راهبرد هزینه برمی گردیم. آیا راهبرد پیشروبودن در هزینه هیچگونه ریسکی دربرندارد؟
- البته پیشرو بودن در هزینه فشارهای شدید بر شرکت جهت حفظ موقعیت خود می آورد. این امر به معنای سرمایه گذاری مجدد در تجهیزات مدرن، به دورریختن دارائیهای مستهلک، اجتناب از افزایش خطوط تولید و هوشیار بودن نسبت به پیشرفتهای فناوری است.
- می توانید مثالی در این زمینه بزنید؟
- نمونه کلاسیک آن شرکت فورد در دهه 1920 است که با کاستن از مدلها و گونه های مختلف، تجهیزات خودکار پیشرفته و تلاش برای دستیابی به کاهش هزینه ازطریق آموزش به نوعی پیشرو بودن غیرقابل انکار در هزینه دست نیافته بود. وقتی تمایل مشتریان به پرداخت بهای بیشتر برای داشتن خودرو با ویژگیهای بیشتر پدید آمد، شرکت جنرال موتورز با راه اندازی خط کاملی از مدلها خود را برای بهره برداری از این تحول آماده کرد، اما باتوجه به انعطاف ناپذیری که به دلیل سرمایه گذاریهای سنگین جهت به حداقل رساندن هزینه یک مدل قدیمی انجام گرفته بود، شرکت فورد با هزینه های بسیاری جهت تعدیل مجدد راهبرد روبرو شد.
- خطرات ناشی از راهبرد تمایز چیست؟
- یک شرکت ممکن است به تمایز دست یابد، با این حال، تمایزیافتگی معمولا تفاوت قیمت را نیز به همان اندازه حفظ خواهدکرد. پس اگر درنتیجه تغییرات فناوری یا صرفا عدم توجه، هزینه شرکت تمایزیافته بیش از حد افزایش یابد ممکن است شرکت کم هزینه در موقعیتی قرارگیرد که قادر به اعمال بیشترین فشار بر حریف باشد.
- شما برای راهبردهای رقابتی، دو رویکرد تهاجمی و دفاعی را قائل هستید. بیشتر توضیح دهید.
-یک راهبرد رقابتی موثر ممکن است باعث ایجاد نوعی اقدام دفاعی یا تهاجمی جهت تثبیت موقعیت شرکت درمقابل پنج عامل رقابتی گردد. در رویکرد دفاعی، می توان راهبرد را به عنوان فرایندی در ایجاد سیستم دفاعی در مقابل عوامل رقابتی یا یافتن موقعیتهایی در درون صنعت تعریف کرد. در رویکرد تهاجمی هدف از به کارگیری راهبرد، نه تنها مقابله با عوامل رقابتی، بلکه اعمال تغییراتی در منشا این عوامل است.
- جایگاه راهبرد رقابت بین المللی کجاست؟
- رقابت بین المللی به یکی از مهمترین موضوعهایی تبدیل شده است که امروزه شرکتها وحکومتها با آن مواجه هستند. از دهه 1960 که تجارت بین المللی انفجارگونه در اثر سرمایه گذاری خارجی رشد خود را آغاز کرد، رقابت بین المللی یک ضرورت شده است. راهبرد بین المللی البته موضوعی است با قلمرو جغرافیایی. تجزیه وتحلیل آن کاملا مانند چگونگی رقابت یک شرکت در سطح محلی، منطقه ای و ملی در یک کشور است.
- آیا الگویی برای رقابت بین المللی وجود دارد؟
-مناسب ترین نهاد برای تجزیه وتحلیل راهبرد بین المللی، صنعت است، زیرا صنعت حوزه ای است که مزیت رقابتی در آن به صورت برد و باخت مطرح است. الگوی رقابت بین المللی کاملا از یک صنعت تا صنعت دیگر متفاوت است و طیف وسیعی از صنایع داخلی یا جهانی را در حوزه رقابت خود دربرمی گیرد. در صنایع داخلی، رقابت در هر کشور اساسا به رقابت در دیگر کشورها وابسته نیست. در این حالت، مزیتهای رقابتی شرکت، بسیار مختص همان کشور است، مانند خرده فروشی ها، کالاهای مصرفی، توزیع و بیمه. درطرف دیگر طیف، صنایع جهانی قرار دارند، یعنی صنایعی که در آن موقعیت رقابتی یک صنعت در یک کشور، کاملا تحت تاثیر موقعیت آن در سایر کشورهاست وبرعکس. مانند صنایع تلویزیون سازی، نیمه هادی، خودرو، ساعت و هواپیماهای تجاری. البته با وجود همه این توضیحات باید گفت هیچ الگویی برای رقابت بین المللی و راهبرد جهانی وجود ندارد.
- شما دو بعد و دو مدل برای فعالیت و رقابت در صحنه جهانی درنظرگرفته اید. آنها کدام هستند؟
- در رقابت بین المللی، یک شرکت باید بعضی فعالیتها را در کشورها انجام دهد و نیز باید فعالیتهای بین المللی را به صورت یک سیستم یکپارچه و هماهنگ اداره کند. وجه خاص راهبرد بین المللی آن است که می توان دو بعد کلیدی برای چگونگی رقابت بین‌المللی یک شرکت درنظر گرفت. اولی را من مدل ترکیب و شکل (CONFIGURATION) فعالیتهای جهانی شرکت می نامم، یعنی جایی یا جاهایی که فعالیتها در زنجیره ارزشی انجام می شود. بعد دوم را من هماهنگی (COORDINATION) می نامم که اشاره دارد به اینکه چگونه فعالیتهای مشابه یا مرتبط در کشورهای مختلف با هماهنگی انجام می شود.
مثلا یک شرکت اگر دارای سه کارخانه است، می تواند هر سه کارخانه استقلال کامل داشته باشد و یا اینکه کاملا از لحاظ مشخصه‌ها، فرایند تولید، قطعات و مانند آن مشابه باشند. مدل ترکیب و شکل نیز طیفی از تمرکز تا عدم تمرکز را دربرمی گیرد. یعنی یک فعالیت در یک محل انجام می شود و خدمات و پشتیبانی از آن محل به همه جای دنیا داده می شود مثل آزمایشگاه تحقیق و توسعه یک کارخانه بزرگ، و یا اینکه فعالیتها در کشورهای مختلف انجام می شود. البته یک شرکت نیاز ندارد همه فعالیتهایش را در همان کشور انجام دهد.
- مفهوم زنجیره ارزشی (VALUE CHAIN) که به آن اشاره کردید چیست؟
- هر شرکت مجموعه ای است از فعالیتهای مختلف اجرایی برای انجام کسب و کار در صنعت خود. من این فعالیتها را فعالیتهای ارزشی می نامم مانند فروش محصول توسط فروشندگان، انجام تعمیر و نگهداری توسط تکنسین ها، طراحی محصول یا فرایند توسط دانشمندان در آزمایشگاه و حفظ دفاتر مالی توسط حسابداران.
- آیا یک تقسیم بندی و تفکیک منطقی از این فعالیتها می توان صورت داد؟
-فعالیتهای عمومی زنجیره ارزش را می توان به دو دسته تقسیم کرد. من دسته اول را فعالیتهای بنیانی می نامم، که شامل تولید فیزیکی محصول یا خدمت، عرضه آن، بازاریابی و پشتیبانی و خدمات پس از فروش است. دسته دوم را من فعالیتهای پشتیبانی می‌نامم که ورودیها یا زیرساختها را فراهم می آورد که امکان می دهد فعالیتهای بنیانی به صورت روان انجام گیرد، مانند خرید، توسعه فناوری و مدیریت منابع انسانی.
- شاهد آن هستیم که همواره منازعه ای بین این دو دسته فعالیت در جریان است و عدم ارتباط و تفاهم کار را به صورت جزیره ای درمی‌آورد. یعنی فعالیتهای مختلف به صورت مستقل ونامربوط انجام می گیرد. چه باید کرد؟
- فعالیتها در زنجیره ارزشی شرکت مستقل نیست وازطریق آنچه من «رابط ها» می نامم به هم مربوط می شود. روشی که یک فعالیت انجام می شود روی هزینه یا اثربخشی سایر فعالیتها موثر است. این رابط ها فقط به فعالیتهای درون شرکت مربوط نیست بلکه تامین کنندگان و کانال های توزیع و خریدار نهایی را نیز دربرمی گیرد. بنابراین، این زنجیره را می توان «سیستم ارزشی» نامید. پس برای داشتن مزیت رقابتی، ارتباط فعالیتها در این سیستم نیز مهم است. مثلا اینکه تامین کننده چگونه یک فعالیت خاص را انجام می دهد می تواند بر هزینه یا اثربخشی فعالیتهای درون شرکت اثر داشته باشد.
- آیا در رقابت بین المللی، این مسئله که جایگاه جغرافیایی انجام فعالیتهای بنیانی یا پشتیبانی کجا باشد مهم است؟
- شرکتی که به صورت بین المللی رقابت می کند، ابتدا باید تصمیم بگیرد که فعالیتها را در زنجیره ارزشی درمیان کشورها چگونه گسترش دهد. فعالیتهای بنیانی که در زنجیره ارزشی برشمردم بیشتر به محلی که مشتری قرار دارد مربوط است، مثلا اگر شرکتی می‌خواهد کالایی را در ژاپن بفروشد معمولا باید در ژاپن پشتیبانی و خدمات پس از فروش داشته باشد. برعکس، در بسیاری صنایع، فعالیتهای پشتیبانی می تواند جدا از منطقه ای که خریدار قرار دارد صورت گیرد. بنابراین، مزیتهای رقابتی در فعالیتهای بنیانی، بیشتر به مشخصه های کشوری که این فعالیت در آن صورت می گیرد برمی گردد و فعالیتهای پشتیبانی می تواند مستقل از موقعیت حضور یک شرکت در یک کشور انجام شود.
- چه موقع می توان گفت یک صنعت، جهانی شده است؟
- وقتی برخی مزیتهای رقابتی را برای یکپارچه سازی فعالیتها در عرصه جهانی داشته باشد. امروزه هماهنگی بین شبکه های به شدت پیچیده فعالیتهای پراکنده جهانی نظیر مالی، بازاریابی، تولید، تحقیق و توسعه به یک منبع اصلی مزیت رقابتی تبدیل شده است. این مزیت رقابتی می تواند به دلیل تغییرات محیطی مانند تغییر فناوری، نیاز مشتری، خط مشی حکومت یا زیرساخت کشور باشد.
- نقش دولت در رقابت صنعتی چیست؟
- دولت به طور بالقوه تمامی جنبه ها را تحت تاثیر قرار می دهد. در بسیاری از صنایع، دولت نقش خریدار یا تامین کننده دارد و می‌تواند ازطریق سیاستهایی که اتخاذ می کند بر رقابت صنعت تاثیر بگذارد. قوانین و مقررات دولت نیز می تواند عاملی برای ایجاد محدودیت در فعالیت شرکتهای تامین کننده یا خریدار باشد. همچنین دولت می تواند ازطریق وضع قوانین و درنتیجه کنترل رشد صنعت وساختار هزینه رقابت رقبا را تحت تاثیر قرار دهد.
- راهبردهای صنایع جهانی کدام است؟
- مهمترین آن راهبرد هزینه و یا تمایز است. جستجو برای مزایای هزینه و یا تمایز ازطریق فروش مجموعه وسیعی از محصولات یا خدمات به خریداران در همه یا اغلب بازارهای مهم کشورها. تویوتا و کوماتسو نمونه هایی از رهبران هزینه در سطح جهان و شرکتهایی مانند کاترپیلار و IBM متمایزهای جهانی محسوب می شوند. راهبرد بخش بندی (SEGMENTATION) نیزبه کار می آید. در برخی صنایع، راهبرد بخش بندی جهانی تنها راهبرد عملی و موثر جهانی است زیرا مزیتهای نسبی در بعد ترکیب و شکل و هماهنگی تنها در بخشهای خاص وجود دارد. تویوتا در بخش لیفت تراک و مرسدس بنز در بخش خودرو نمونه هایی از رهبران این راهبرد هستند.
- آیا سودآوری شرکتهای بزرگ از شرکتهای کوچک بیشتر است؟ آیا شرکتهایی که بیشترین سهم بازار را دارند بالاترین میزان سودآوری را خواهد داشت؟
- این مسئله خواه درست یا غلط به شرایط بستگی دارد. اگر شرکتهای بزرگ در یک صنعت در گروههای راهبردی که بیش از گروههای کوچک با موانع جابه جایی محافظت می شوند رقابت کنند، موقعیت آنها نسبت به مشتریها و تامین کنندگان قوی تر باشد، در مقابل گروههای رقیب نفوذناپذیر باشند ومانند آن، در این صورت مطمئنا سودآوری آنها از شرکتهای کوچک بیشتر خواهدبود؛ مانند صنایع تولید لوازم بهداشتی و تلویزیون. اما اگر مزیت مقیاس در تولید، توزیع یا دیگر زمینه ها خیلی بالا نباشد آن دسته از شرکتهای کوچکتر که از راهبردهای تخصصی پیروی می کنند ممکن است نسبت به شرکتهای بزرگتر به تنوع و تمایز بیشتر محصول، توسعه فناوری بالاتر یا ارائه خدمات بهتر به دلیل ویژگیهای برتر، برای محصول خود دست یابند. در چنین صنایعی ممکن است سودآوری شرکتهای کوچکتر از شرکتهای بزرگتر بیشتر باشد؛ مانند صنایع تولید لباسهای زنانه و فرش.
- الگوی چرخه عمر در صنعت چنین است که صنعت مراحل و دوره هایی را نظیــــــر شکل گیری، رشد، بلوغ و افول پشت سر می‌گذارد و به همین جهت به شکل S است. آیا به چنین الگویی معتقدید؟
- منحنی رشد صنعت همیشه به شکل S نیست. گاهی اوقات صنایع به مرحله بلوغ نمی رسند و مستقیما از مرحله رشد وارد مرحله افول می شوند. گاه رشد صنعت پس از دوره افول از سرگرفته می شود، همان طور که در صنایع تولید موتورسیکلت و دوچرخه اینگونه بوده است. به نظر می رسد بعضی صنایع مرحله شکل گیری را که معمولا روند کندی دارد خیلی سریع پشت سر می‌گذارند. شرکتها می توانند ازطریق تولید محصولات جدید و تغییر موقعیت منحنی رشد را تغییر داده آن را به روشهای مختلف بسط دهند. شکل اصلی چرخه عمر محصول به عنوان ابزار پیش بینی توسعه صنعت آن است که این ابزار سعی در توصیف الگویی تکاملی دارند که به طور یکنواخت و تغییرناپذیر اتفاق می افتد. از آنجا که توسعه واقعی صنعت مسیرهای متفاوت زیادی را طی می کند، الگوی چرخه عمر همیشه معتبر نخواهدبود، اگرچه این الگو ممکن است رایج ترین الگوی توسعه باشد.
- آیا سبک مدیریت شرکت در مراحل و دورانهای مختلف در چرخه عمر باید متفاوت باشد؟
- گذار صنعت به مرحله بلوغ نشان دهنده این است که روند فعالیتهای شرکت تغییر می کند و جو تازه ای بر آن حاکم می شود. شور وهیجان رشد سریع و پیشرو بودن، جایشان را به نیازهای کنترل هزینه، رقابت بر سر قیمت، بازاریابی تهاجمی و غیره می دهد. این تغییرات که در مسیر فعالیت ایجاد می شود پیامدهای مهمی برای مدیریت شرکت دارد. مدیر نمی تواند فرصتهای چندانی را برای پیشرفت پرسنل ایجاد کند و باید پیوسته ازطریق سیستم های رسمی و دقیق عملکرد شرکت خود را ارزیابی کند. در چنین محیطی روشهای غیررسمی گذشته و نیز روابط دوستانه پرسنل جایی ندارد. مهارتهای مدیر نیز با تغییر نیازهای اصلی تغییر سازمان تغییر می کند. فعالیتهای کنترل شدید هزینه، هماهنگی ضربدری وظایف، بازاریابی و غیره در این مرحله ممکن است تاحد زیادی با مرحله رشد سریع متفاوت باشد. شاید به همین دلیل به هنگام ورود یک شرکت به مرحله بلوغ تغییر مدیران به نفع آن است.
- شما از بحث راهبرد رقابتی در صنعت به مزیتهای رقابتی ملل رسیده اید و آن را به قدرت رقابت ملل تعمیم داده اید. این مزیتهای رقابتی برای ملل کدام است؟
- شرایط و موقعیت ملت در برابر عوامل تولید نظیر نیروی کار ماهر یا زیرساخت که برای رقابت در صنعت لازم است؛
- شرایط تقاضا به مفهوم ماهیت نیاز بازار داخلی برای محصول یا خدمات یک صنعت؛
- صنایع مرتبط یا پشتیبان؛
- ساختار و راهبرد شرکتها به مفهوم اینکه شرکتها چگونه پدید می آیند، سازماندهی و مدیریت می شوند.
در دنیایی که رقابت جهانی روبه افزایش است ملتها اهمیت بیشتری می یابند. از آنجا که اساس رقابت به سمت خلق دانایی میل می‌کند نقش ملتها روبه افزایش است. مزیت رقابتی درخلال یک فرایند ملی زائیده و پایدار می شود. همه اختلافهای ملل در ارزشها، فرهنگ، ساختار اقتصادی، نهادها و تاریخ همه به موقعیتهای رقابتی اسناد داده می شود. ملتها در صنایع خاصی موفق می شوند که محیط داخلی آنها مستعد، پویا و چالش پذیر برای آن است. اساسا رفاه و سعادت ملی ذاتی نیست بلکه زائیده می شود. قدرت رقابت یک ملت به ظرفیت صنعت او برای نوآوری و به هنگام شدن بستگی دارد.
- بهترین مدیرعامل ها به نظر شما چه کسانی هستند؟
-بهترین مدیرعامل هایی که من می شناسم معلم ها هستند. اساس آنچه آنها تعلیم می دهند راهبرد است.
منابع:
1 – مایکل، ای، پورتر، «استراتژی رقابتی»، ترجمه جهانگیر مجیدی و عباس مهرپویا، موسسه خدمات فرهنگی رسا، 1384.
2 – MICHAEL E. PORTER, "COMPETITION IN GLOBAL INDUSTRIES", HARVARD BUSINESS SCHOOL, 1986.
3 – MICHAEL E. PORTER & C.MONTGOMERY "STRATEGY", 1991.
4 – J.BOYETT, "THE GURU GUIDE", 1998.


 


 

با معماران عصر دیجیتال

با معماران عصر دیجیتال
اندیشه های فیلیپ کاتلر

فیلیپ کاتلر (PHILIP KOTLER) در سال 1931 در شیکاگو متولد شد. لیسانس را از دانشگاه دی پل، فوق لیسانس را در رشته اقتصاد از دانشگاه شیکاگو، دکتری را در همان رشته از MIT و فوق دکتری ریاضی را از هاروارد و فوق دکتری علم و فناوری را از دانشگاه شیکاگو اخذ کرد. او از سال 1969 استاد رشته بازاریابی بین المللی دانشگاه نورث وسترن است. این دانشگاه از اولین مراکزی بود که در آن بازاریابی تدریس می شد. نام کاتلر با واژه بازاریابی عجین شده است. او را بی هیچ تردید پدر بازاریابی می خوانند.
از دهه 1970 که اندیشه بازاریابی پس از دو دهه دوران شکوفایی اقتصادی در غرب و همزمان با رکود ناشی از شوک نفتی و مسائل اقتصادی مطرح و به رسمیت شناخته شد، نام او بیش از دیگران در این زمینه به گوش خورده است. کارنامه پررنگ و بار او در زمینه بازاریابی منحصر به فرد است.
تألیف 34 کتاب و بیش از 100 مقاله که در مجلات معتبری نظیر مجله هاروارد بیزینس ریویو منتشر شده گواه مطلب است. کتـــــاب اصول بازاریابی او کتاب مرجع بی بدیل همه دانش پژوهان و پژوهشگران در این زمینه است. کتابهای او به بیش از 30 زبان دنیا ترجمه شده است. کاتلر به راستی بنیانگذار مدیریت نوین بازاریابی است و بیش از هر نویسنده یا متفکر دیگر درگسترش اهمیت بازاریابی و تغییر نگرش به آن از یک فعالت جنبی به فعالیت مهم و اصلی نقش ایفا کرده است. او مـــدرس، نویسنده و سخنران برجسته ای است که مسافرتهای بسیار به اروپا، آسیا و آمریکای جنوبی برای سخنرانی و مشاوره داشته و از دانشگاههای معتبر دنیا دکترای افتخاری دریافت داشته است. کاتلر سالهای متمادی مشاور شرکتهای بزرگی همچون AT&T, IBM ،جنرال الکتریک، فورد، موتورولا، مرک، بــانک آمریکا و... بوده و دانسته های خود را در زمینه برنامه ریزی و سازماندهی بین المللی بازاریابی به این شرکتها منتقل کرده است. او عضو هیئت مشورتی بنیاد دراکر، رئیس هیئت مدیره دانشکده بازاریابی موسسه علوم مدیریت و مدیرعامل انجمن بازاریابی آمریکا (IMR) است.
انجمن مدیریت آمریکا (AMA) او را تاثیرگذارترین بازاریاب تمام دوران لقب داده است. کاتلر نه تنها در بازاریابی کلاسیک شهره است بلکه یک پیشرو در تئوری و عمل ارتباط کسب وکار الکترونیک و بازاریابی سازمان محسوب می شود. هیچ پژوهشگری در عرصه بازاریابی نمی تواند خود را بی نیاز از آثار عمیق و دقیق او بداند. تحقیقات و نوشته های او بر مقوله هایی همچون گسترش و کاربرد اصول بازاریابی، تجزیه وتحلیل بازار، توسعه محصول جدید، راهبرد رقابتی، برنامه ریزی راهبردی و سیستم های اطلاعاتی متمرکز است. نگرش فیلسوفانه او به مفاهیم بازاریابی، جایگاه این حوزه خطیر مدیریتی را دگرگون ساخته است. او مقوله بازاریابی اجتماعی را طرح کرد و با تاکید بر اینکه بازاریابی برمبنای ارتباطی است ناشی از نیازها، خواسته ها، پیشنهادها، قیمت و... که تمامی آنها زیربنای ارزشی دارند، اهمیت بازاریابی را از حوزه قیمت و فروش و فعالیتهای توزیع به نیاز مشتری و ارزش آفرینی سوق داد. او سازمانها را واداشت که با مدل مشتری مداری فکر کنند و نیازهای مشتری را محور قرار دهند، وفاداری مشتری را به دست آورند و با نوآوری؛ خواسته های درحال تغییر مشتری همگام شوند.
کاتلر بازاریابی را بخشی از فلسفه مدیریت همه مدیران می داند که براساس آن باید نیازها و خواسته های مشتری را بشناسند و شرایط را درجهت رضایت مندی آنان فراهم سازند. رضایتمندی مشتری در نگاه او هنگامی محقق می شود که ارزش واقعی فراورده یا خدمت برابر یا بیشتر از ارزش موردانتظار مشتری باشد. کاتلر بر این باور است که گرچه بازاریابی مفهومی ساده دارد اما اجرای آن بسیار پیچیده است و برای استادشدن در آن یک عمر وقت لازم است. گرچه هیچ متفکری درجهان به اندازه او درگسترش پیام بازاریابی سهم نداشته است اما در هزاره جدید، او همه را به تفکر مجدد در این مقوله فرامی خواند و ندا در می دهد که راهبرد پیروزمند سال پیش ممکن است امسال ناکارآمد از آب درآید.
شما را پدر بازاریابی می نامند. نظر خودتان چیست؟
کاتلر: هر زمان که برخی مرا پدر بــــازاریابی می نامند، من این نکته را متذکر می شوم که اگر چنین باشد، پیتر دراکر پدر بزرگ بازاریابی است.
دراکر یکی از انسانهای استثنایی است که من دیده ام. او یک نابغه دربرگرفتن الگو از تاریخ و پیش بینی روندهای سیاسی، اجتماعی و اقتصادی است. برای بسیاری از ما او الگویی است کـــــه دائماً ایده های نو می پرورد و ایده های کهنه را تصفیه می کند.
بازاریابی به چه معناست؟
- بازاریابی به معنی کار با بازارهاست، برای فراهم ساختـــن مبادلات با هدف تامین خواسته ها و نیازهای انسان. بازاریابی فرایندی است که طی آن افراد و گروهها، با تولید و مبادله کالا و فایده با دیگران، خواسته ها و نیازهای خود را تامین می کنند. اصولاً وظیفه بازاریابی شناسایی نیازها و خواسته ها، تعیین بازارهای هدف برای خدمت به آنها، طراحی کالاها و خدمات و برنامه زمان بندی شده برای ارائه خدمت به این بازارها و بالاخره فراخوانی کلیه افراد درون سازمان به اینکه به مشتریان فکر و به آنان خدمت کنند.
بسیاری از مردم، بازاریابی را به معنای فروش و تبلیغات درنظرمی گیرند. نسبت فروش و بازاریابی چیست؟
- فروش فقط جزء کوچکی از مجموعه عظیم بازاریــــابی است. فروش یکی از چندین وظیفه های بازاریابی و نه حتی مهمترین آنها، به شمار می رود.
بنابراین، هرچند فروش بخشی از بازاریابی و مدیریت بازار است اما بازاریابی مفهومی بس گسترده دارد. به تعبیر پیتردراکر هدف بازاریابی گسترش فروش است. مفاهیم فروش و بازاریابی غالباً با یکدیگر اشتباه می شــــوند. مفهوم فروش از داخل به بیرون می نگرد. این مفهوم از کارخانه شروع می کند، به محصولات و کالاهای موجود شرکت توجه دارد و به دنبال کسب فروش سودآور است که تبلیغات قابل ملاحظه ای را می طلبد. برعکس، مفهوم بازاریابی دارای نگاهی از بیرون به درون است. این مفهوم با یک بازار کاملاً تعریف شده آغاز می شود، روی نیازهای مشتریان تاکید دارد و با تـــــــامین رضایت مشتریان سود می آفریند. فعالیت بــازاریابی پیشتر از آنکه سازمان فرآورده ای تـــولید کرده باشد، آغاز می شود. فروش پس از تــولید و عرضه فرآورده ها پابه میدان می گذارد. بنابراین، تصور عمومی از مدیریت بازاریابی که آن را تلاش برای یافتن مشتریان کافی برای محصولات فعلی شرکت می بیند، نگاه بسیار محدود به موضوع است. بازاریابی واقعی هنر دستیابی به روشهای زیرکانه برای فروش محصولات شرکت نیست.
بازاریابی واقعی، آگاهی نسبت به آن چیزی است که باید تولید شود و نه فروش آن چیزی که تولید شده است.
شما تعبیربازاریابی نئاندرتالی را برای توصیف بازاریابی غیرواقعی به کار برده اید. چه خطاها و اشتباهاتی می تواند بازاریابی را از مسیر صحیح خود دور سازد؟
- بسیاری از مدیران شرکتها از وضع بازاریابی سازمان خود ناخشنود هستند. آنان شاهد افزایش هزینه ها و کاهش بازده بخش بازاریابی هستند. یک دلیل این است که شرکتها درهمان راههای کهنه و پیشین بازاریابی، بودجه سنگینی هزینه مـــــی کنند و از روشهای زیر پیروی می کنند.
بازاریابی را با فروش برابر می گیرند؛
بیش ازتوجه به مشتری، بر دراختیار گرفتن او تاکید دارند؛
به جای اجرای مدیریت بهره برداری، تمام عمر می کوشد تا از مشتری در هر دادوستد سود مناسب ببرد؛
به جای قیمت گذاری هدفمند، هزینه ها را پایه قیمت گذاری قرار می دهد؛
به جای یکپارچه کردن ابزار ارتباطی بازاریــابی، برای هریک از ابزارها جداگانه برنامه ریزی می کند؛
به جای کوشش در شناسایی واقعی مشتری به فکر فروش هرچه بیشتر فرآورده است.
مدیریت بازاریابی چه وظایفی بر دوش دارد؟
- مدیریت بازاریابی به عنوان تجزیه وتحلیل، برنامه ریزی، اجرا و کنترل برنامه هایی تعریف می شود که برای نیل به اهداف سازمانی تهیه می گردند.
به عبارت دیگر، وظیفه مدیریت بازاریابی، تهیه برنامه های بازاریابی کارآمدی است که شرکت را در بازارهای هدف خود دارای یک موقعیت رقابتی برجسته کند. اجرای این امر مستلزم همان چهار رکنی است که برشمردم.
گامهای بنیادین در فرایند بازاریابی کدام است؟
- بازاریابی کارآمد با پژوهش آغاز می شود. پژوهش در یک بازار به آشکارشدن بخشهایی می انجامد که از گروههای مشتریان با نیازهای متفاوت شکل گرفته اند. شرکت باید تنها بخشهایی را هدف گذاری کند که در آنها توان فعالیت در بهترین و بالاترین سطح خدمت را دارد. درهریک از بازارهای هدف، شرکت باید پیشنهادهای خود را به گونه ای تنظیم و عرضه کند که مشتری تفاوت آن را با پیشنهاد دیگران به روشنی تشخیص دهد و به این ترتیب خوب جا بیفتد. بخش بندی بازار، برگزیدن بازار هدف و جاانداختن پیشنهادها نمایانگر وجود اندیشه بازاریابی راهبردی در سازمان است. از این پس شرکت به بهره گیری از فنون آمیزه بازاریابی می پردازد و عاملهای آنها را به صورت بهینه با یکدیگر می آمیزد. گام بعدی اجرا و پیاده سازی تصمیماتی است که درباره مدیریت بازار گرفته شده است. گام آخر نیز پایش است و شرکت باید باتوجه به معیارهای برگزیده، به بررسی و ارزیابی نتیجه های به دست آمده درهرگام بپردازد و بهسازی راهبرد و فنون اجرایی را پیش گیرد.
به آمیزه بازاریابی اشاره کردید. مفهوم و جایگاه این آمیزه در بازاریابی را توضیح دهید.
- آمیزه بازاریابی مجموعه ای از متغیرهای بازاریابی قابل کنترل است که شرکت آنها را در بازار هدف و برای ایجاد دانش موردنظر خود ترکیب می کنند. چهار گروه از متغیرها (4P) عبارتند از: محصول، قیمت، مکان و تبلیغات پیشبردی (4P=PRODUCT, PRICE, PLACE, PROMOTION).
شما اخیراً عامل سیاست و باور همگانی را به ایـن عــوامل افزوده و عدد آن را به شش رسانیده اید. این نظر فروشندگان است. نظر خریداران کجا جای دارد؟
- اتفاقاً این انتقادی است که بر آمیزه بازاریابی وارد شده و بسیار مهم و باارزش است. گفته شده شاید دیدگاه خریداران درمورد آنچه به ایشان پیشنهاد و عرضه می شود متفاوت از دیدگاه عرضه کنندگان باشد، بنابراین، بهتر است که عناوین را با رویکرد به خواست و نظر مشتریان تنظیم کرد.
بدین ترتیب درحالی که بازاریابی خود را در موقعیت فروش یک فرآورده می بیند، مشتری خود را در جایگاه خرید یک ارزش یا راه حل برای مسئله اش می گذارد.
پس به جای 4P یعنی آمیزه بازاریابی از دیدگاه فروشندگان شما از دیدگاه خریداران چه پیشنهادی دارید؟
- 4P یعنی ارزشهای مشتری پسند، هزینه مشتـــری، آسودگی در خرید و ارتباطات (4C: CUSTOMER VALUE, COST OF THE CUSTOMER, CONVENIENCE/COMMUNICATION).
بخش بندی و تقسیم بازار به چه معناست؟
- اصولاً بازار به مجموعه ای از خریداران بالقوه و بالفعل یک کالا اطلاق می شود. تقسیم بازار فرایند طبقه بندی مشتریان به گروههایی با خصوصیات و نیازها یا رفتارهای مختلف است. تقسیم بازار به گروههای خریدار جداگانه، اولین مرحله بازاریابی هدف دار است. بنابراین، راهبـــرد تقسیم بندی بازار استدلال می کند که هر بازار از بخشهایی از مشتریان تشکیل مـــی شود که نیازها و خواسته های متفاوتی دارند. با درپیش گرفتن راهبرد بازاریابی هدف شرکتها می توانند بازار را به تکه های نازک و نازک تر تقسیم کنند. یک قسمت یا بخش از بازار را مصرف کنندگانی تشکیل می دهند که نسبت به مجموعه ای از محرکهای بازاریابی از خود پاسخ مشابهی نشان می دهند.
می توانید نمونه هایی از رویکرد تقسیم بندی بازار را بیان کنید؟
- تقسیم بندی بر پایه منافع مشترک مانند مشتریان خواهان ارزانی، کیفیت برتر یا خدمات؛
تقسیم بندی برپایه مفهومهای جمعیت شناسی مانند بزرگسالان، جوانان، نوجوانان؛
تقسیم بندی مناسبتی مانند مسافران هواپیما در مناسبتهای مختلف؛
تقسیم بندی برپایه حجم خرید فرآورده مانند کاربری فراوان، متوسط، کم؛
تقسیم بندی بر پایه روش زندگی مانند لباس، شکار یا تفنگ.
معنای هدف گیری و جایگاه یابی در بازار چیست؟
- هدف گیری در بازار به معنای ارزیابی جذابیت هر قسمت بازار و انتخاب یک یا چند قسمت از بازار و ورود به آن است. مرحله آخر یعنی تعیین جایگاه در بازار نیز به معنای تعیین جایگاه رقابتی برای کالاست، یعنی اشغال یک مکان روشن، مشخص و مطلوب در اذهان مصرف کنندگان هدف نسبت به کالاهای مشابه.
جایگاه تحقیقات بازاریابی در فرایند بازاریابی کجاست؟
- تحقیقات بازاریـــــابی به عنوان عامل ارتباط دهنده مصرف کننده، مشتری و جامعه، اطلاعاتی را که برای شناسایی و تعیین فرصتها و مسائل ومشکلات بازاریابی، ایجاد و بهبود و ارزیابی فعالیتهای بازاریابی، نظارت بر کارهای بازاریابی و فهم بهتر فرایند بازاریابی مورداستفاده قرار می گیرند دراختیار بازاریاب قرارمی دهد. فرایند تحقیقات بازاریابی از چهار مرحله تشکیل می شود. تعریف مشکل و تعیین اهداف تحقیق، تهیه طرح تحقیق، اجرای طرح تحقیق، تعبیر و تفسیر نتایج تحقیق و گزارش یافته ها.
زمینه های معمول و متداول تحقیقات بازاریابی کدام است؟
- اندازه گیری توان بالقوه بازار، تجزیه وتحلیل سهم بازار، تعیین خصـــــوصیات بازار، تجزیه وتحلیل فروش، مطالعات مربوط به روند فعالیتهای تجـــاری، پیش بینی های کوتاه مدت، مطالعات مربوط به کالاهای رقابتی، پیش بینی های بلندمدت و بالاخره مطالعات مربوط به سیستم های اطلاعات بازاریابی و بررسیهای قیمت گذاری.
به بازار هدف و بازاریابی هدف اشاره کردید. منظور از بازار هدف چیست؟
- انقلاب صنعتی پدید آور توانمندی صنایع در تولیدانبوه، پخش انبوه و ترویج انبوه کالاهایی مانند صابون، خمیردندان، نوشابه، موادخوراکی و غیره بود. در اینجا یک کالا برای تمام خریداران به طور انبوه تولید و توزیع می شود. امروزه پاره ای از میان رفتن بازاریابی انبوه را پیش بینی می کنند. آنان می گویند که بازار انبوه درحال تبدیل شدن به بخشهای کوچکتر با مشتریان گوناگون و سلیقه های متفاوت است. بنابراین، بازار هدف به معنای یک یا چند بخش ویژه از بازار است مانند تولید خودروهای مرسدس بنز برای خریداران خودروهای باشکوه و برخوردار از طراحی و مهندسی عالی. به همین ترتیب در بازاریابی هدف، گروههای مختلف شناسایی می شوند که کل بازار را تشکیل می دهند، آنگاه برای بازارهای هدف، کالاهای خاص تدارک دیده می شود.
آیا این صحت دارد که میانگین زمان خدمت مدیران بازاریابی در شرکتها 16 تا 18 ماه است؟
- جای شگفتی نیست. درمورد بازاریابی در سازمان و وظیفه های آن کج فهمی های گسترده ای وجود دارد. برخی مدیران عامل از مسئولان بازاریابی خود انتظارهای غیرواقعی دارند. آنان در صورت شکست فرآورده های نو بی درنگ انگشت اتهام را به سوی مدیر بازاریابی و گروه فروش دراز می کنند.
آیا وظیفه بازاریابی تنها برعهده یکی از واحدهای مشخص سازمانی است؟
- این یک دیدگاه کوتاه بینانه است. به تعبیر دیوید پاکارد از بنیانگذاران شرکت پرآوازه هیولت - پاکارد،اهمیت بازاریابی بیش از آن است که انجام آن فقط برعهده واحد بازاریابی گذاشته شود. همه واحدهای شرکت می توانند نسبت به مشتری، خوب یا بد عمل کنند و نتیجه رفتار آنان بر درآمد نهایی شرکت اثر می گذارد. اکنون دیگر هیچ واحدی به تنهایی نمی تواند نیازها و مسئولیتهای بازاریابی را برآورده و به عهده بگیرد. همه بخشها و کارکنان شرکت باید به این رسالت پایبند و متعهد شوند.
گذار از وظیفه گرایی به سوی فرایندگرایی در سازمانها چه میزان بر این تغییر جایگاه واحدهای بازاریابی اثر می گذارد؟
- با ایجاد سیستم های کاری، کار بازاریابان مستقل، کاهش می یابد، زیرا فرایندگرایی، مشتــــری را در مرکز دایره همه فعالیتها قرار می دهد و هدف همگان جلب خشنودی و برآوردن نیازهای او خواهدبود. واحدهای بازاریابی، تخصص ویژه ای که در شناسایی فرصتهای تازه در بازارها دارند، می توانند در زمینه بررسی و شناسایی نیازها، رفتارها و واکنشهای مشتریان برای سازمان به خدمت بگیرند. بنابراین، نقش بازاریابان در بهسازی فرآورده ها و راهبردهای شرکت در بازارها همچنان بااهمیت خواهدبود.
به این ترتیب ممکن است دگرگونیهای زیادی در واحد بازاریابی پدید آید؟
- دگرگونی در دیدگاهی که نسبت به بازاریابی داریم موجب تغییر در طبیعت، ساختار و نقش واحد بازاریابی نیز می گردد. می توان پنداشت که بازاریابی در جریان دگردیسی آینده خود به واحد مشتریان،واحد پژوهش و اطلاعات بازاریابی، واحد ارتباطات بازاریابی یا چیز دیگری تبدیل شود.
آیا ممکن است اصلاً واحد بازاریابی نداشته باشیم. اصلاً آیا با نبودن واحد بازاریابی، رفتار دیگر واحدها بهتر وکارآمدتر نخواهد شد؟
- برخی می گویند که کم توجهی واحدهای دیگر به مشتری، ناشی از وجود یک واحد بازاریابی مستقل در سازمان است. هر واحد تصور می کند که مسئول وظیفه بخش خودش است و وظیفه واحد بازاریابی ایجاد و نگهداری مشتری است.
به همین جهت است که مثلاً در شرکت مارکس انداسپنسر تبلیغات و واحد بازاریابی وجود ندارد، ولی شرکت مشتریان خشنود و وفاداری را همواره به سوی خـــود می کشد زیرا همه کارکنان نخست به مشتری و خواست او می اندیشند.
یک شرکت چگونه می تواند مشتریان سودآور را یافته، نگهداری کند و رشد دهد؟
- برخی از دست اندرکاران، بازاریابی را هنر یافتن و نگهداری مشتریان تعریف کرده اند. ما این تعریف را گسترش داده و به صورتبازاریابی، دانش و هنر یافتن، نگهداری و رشد دادن مشتریان سودآور است درمی آوریم.
بازاریابان دیروز تنها در اندیشه یافتن مشتری بودند. گروه فروش در پی شکار مشتریان تازه بود و رشد دادن مشتری مفهومی نداشت. اکنون وضع دگرگون شده است. نگهداری و رشد دادن مشتریان هدف نخستین است. هر مشتری را که از دست بدهید برای خرید تمام عمر وی، زیان خواهید کرد. هزینه جلب یک مشتری تازه پنج برابر هزینه خشنود نگهداشتن مشتری کنونی است. نکته منفی دیگر اینکه چند سال طول می کشد تا مشتری تازه درحد و اندازه مشتری پیشین از شما خرید کند.
آیا واقعاً همه مشتریان را باید نگه داشت؟
- نه، بی تردید آنانی را که نتوانند درحال یا آینده به مشتریان سودده تبدیل شوند نباید نگه داشت. با همه اهمیتی که مشتری دارد، بسیاری از شرکتها دریافته اند که برخی از مشتریان مهمتر از دیگران هستند: مشتریانی که بیشتر خرید می کنند و بهتر پول می پردازند. از سوی دیگر، مشتریان بزرگ خواهان بالاترین تخفیفها و بهترین خدمات هستند. شاید پربازده ترین گروه از مشتریان آنانی هستند که در اندازه متوسط - نه بسیار کم و نه بسیار زیاد - خرید می کنند.
اشاره کردید که بازاریابی هنر است. چگونه هنری است؟
- بازاریابی هنری آموختنی همراه با پاره ای ابزارهای علمی است که به کار گرفته می شود. بازاریابی هنر یافتن، پروردن و سودبردن از فرصتهاست. فرصتها همه جا گسترده اند و دست اندرکاران بازاریابی می توانند آنها را حس کنند. هرجا نیازی درمیان باشد، فرصتی نیز وجود دارد.
نشان تجــــــاری چگونه به یک کالا اعتبار می بخشد؟
- هرچیزی که بتوان برای جلب توجه، به دست آوردن، استفاده و یا مصرف در بازار عرضه کرد و توانایی تامین یک خواسته یا نیاز را داشته باشد کالاتلقی می شود. نشان تجاری چیزی فراتر از خود کالا است. نشان تجاری مجموعه ای از خدمات، ارزشها و تعهدهایی هستند که سازنده و فروشنده تضمین کرده است. ارزش نام کوکاکولا 35 میلیارد دلار برآورده شده که از قیمت همه تاسیسات آن بیشتر است. هنگامی که در سال 1985 این شرکت به فکر تغییر مزه نوشابه پرآوازه خود افتاد از سراسر کشور فریاد برآمد که چگونه به خود اجازه می دهید مزه نوشابه ملی را دگرگون سازید امروزه اساساً بازاریان هوشمند تنها کالایی را عرضه نمی کنند، بسته ای از ارزشها به مشتری تقدیم می دارند. اینگونه ارزشها به خرید کالا ختم نمی شود، کاربرد آن را هم دربرمی گیرد.
از چه راههایی می توان امتیاز رقابتی به دست آورد، یعنی ارزشهایی فراتر از رقیبان به مشتری عرضه کرد؟
الف - بهای کمتر فرآورده؛
ب - کمک بـــه مشتری در کاستن از دیگر هزینه هایش؛
ج - افزودن خدماتی به کالا که سودمندی آن را افزایش دهد.
آیا راهبرد ارزان فروشی به عنوان راهبرد رقابتی معایبی هم دارد؟
- این راهبـــرد البته اغلب نتیجه دلخواهی را به بار آورده است، هرچند با خطرهایی همراه است. ازجمله اینگونه خطرها، افزایش حجم شرکت با فناوری کنونی است که آن را در برابر نوآوران آسیب پذیر می سازد. راهبرد ارزان فروشی برای درازمدت قابل اعتماد نیست و نمی توان بر آن تکیه کرد.
بازاریابی چه نقشی در برنامه راهبردی شرکت دارد و اصولاً نسبت بازاریابی و برنامه ریزی راهبردی چیست؟
- گفته شده که اگر در برنامه ریزی کوتاهی کنید برای شکست خود برنامه ریخته اید. بازاریابی نقش مهمی در برنامه ریزی راهبردی برعهده دارد.
بازاریابی، اطلاعات و سایر منابع موردنیـــاز برای تهیه برنامه راهبردی را مهیا می سازد. برنامه ریزی راهبردی نیز به نوبه خود نقش بازاریابی را در سازمان روشن می کند. برنامه ریزی راهبردی به عنوان فرایند ایجاد و حفظ یک حالت راهبردی بین اهداف و تواناییهای یک سازمان و فرصتهای درحال تغییر بازاریابی تعـــریف می شود. هدف برنامه ریزی راهبردی، یافتن راههایی است که امکان استفاده شرکت را از نقاط قوت خود برای بهره برداری از فرصتهای جذاب محیط میسر گرداند. بــــــازاریابی به نیازهای مصرف کننده و توانایی شرکت برای تامین این نیازها توجه دارد. همین عوامل، راهنمای رسالت و اهداف وجودی شرکت هستند. قسمت اعظم برنامه ریزی راهبردی شرکت با متغیرهای بازرگانی نظیر سهم بازار، توسعه بازار و رشد سروکار دارد و اغلب، متمایزکردن برنامه ریزی راهبردی از برنامه ریزی بازاریابی، دشوار می نماید. درواقع در بعضی از شرکتها برنامه ریزی راهبردی همان برنامه ریزی راهبردی بازاریابی نام دارد.
آیا می توانید راهکارها و فرمولهای یک سطری برای پیروزی و موفقیت در امر بازاریابی بیان کنید؟
- کیفیت، خدمات بهتر، قیمتهای پایین، داشتن سهم بزرگی از بازار، بهبود پیوسته فرایندها، نوآوری، ورود به بازارهای پررشد وفراتر رفتن از انتظارهای مشتری.
آیا یک نسخه واحد برای بازاریابی شرکتها وجود دارد؟
- هیچ خط مشی واحدی وجود ندارد که برای کلیه شرکتها کارساز باشد. هرشرکت باید باتوجه به اوضاع و احوال، فرصتها، اهداف و منافع خود بهترین خط مشی هدف دار را برای خود انتخاب کند. بی تردید راه مشخص و یکسانی در بازاریابی نداریم که به سرزمین ثروت رهنمون باشد. هر شرکتی باید تور ویژه کیفیت و فعالیتهای مدیریت بازار خود را ببافد. اینکه تنها اندکی از رقیبان بهتر باشیم کافی نیست. تقلید و پیـــــروی از راهبردهای پیروزمندانه به طور کامل سازنده نیست. باید تنها پاره ای مفهومهای معماری راهبردهای نوین را که با سازمان شما سازگار باشد برگزینید.
شما بازاریابی را دارای مـــــاهیت آموزشی می دانید. منظورتان چیست؟
- بازاریابی یک مسابقه آموزشی است. تصمیمـــــی می گیرید و به انتظار پیامد آن می نشینید. از نتیجه این کار، چیز می آموزید. پس از آن تصمیم های بهتری می گیرید. بازاریابی در جریان چرخه زندگی فرآورده به کار خود ادامه می دهد و می کوشد تا مشتریان تازه ای بیابد، کارایی و کشش فرآورده را افزایش دهد، ازنتیجه روند فروش چیزهای تازه بیاموزد و موجب تکرار خرید فرآورده شود. به این جهت است که کسانی که زمان درازی را در فعالیت بازاریابی بوده اند و از تجربه ها درس آموخته اند، اغلب مدیران پیروزمندی هستند و آینده را بهتر اداره می کنند.
برخی نظر مساعدی نسبت به بازاریابی مدرن ندارند. آنها انتقادمی کنند و بازاریـابی را متهم می کنند به اینکه مردم را به شدت به دلبستگی بیش ازحد به مادیات سوق می دهد، سعی و کوشش برای کسب ثروت و مالکیت وسایل مادی رو به افزایش است و علاقه به اشیاء مادی طبیعی نیست بلکه خواسته های کاذبی است که بازاریابی پدید آورده است؟
- بله، آنها بازاریابی را به تخریب محیط زیست، بمباران مردم با آگهیهای بی محتوا، ایجاد خواسته های غیرضروری، آموزش حرص و ولع به جوانان و ارتکاب بسی گناهان دیگر متهم می کنند. واقعیت این است که توان فعالیتهای تجاری در ایجاد نیازهای کاذب بسی بیش ازحد واقعی برآورد می شود. مردم در قبال تبلیغات و سایر ابزارهای بازاریابی از خود دفاع می کنند. مردم به هنگام خرید، اطلاعات موردنیاز خود را از منابع متنوعی جمع می کنند.
شرکتها قادر نیستند کنترل چندانی بر تقاضا داشته باشند. خواسته ها و ارزشها، نه فقط تحت تاثیر بازاریابان بلکه تحت تاثیر افراد فامیل، گروههای یاور و همدم، دین، زمینه های اخلاقی و تحصیلات ما نیز قرار می گیرد.
شما خود از سردمداران اجتماعی شدن مفهوم و مقوله بازاریابی هستید و معتقدید یک شرکت برای دستیابی به اهداف و ایفای تعهدات خود باید هم رضایت مشتری و هم رفاه اجتماعی بلندمدت را تامین کند. آیا اخلاق و اصول اخلاقی نیز در بازاریابی از جایگاهی برخوردارند؟
- اگر بازاریابان فقط فروش آنی را انتخاب کنند، شیوه بازاریابی آنها ممکن است ضداخلاقی یا غیراخلاقی تلقی شود. بازاریابان با وجدان با بلاتکلیفی اخلاقی و معنوی زیادی روبرو می شوند. باید به تدوین سیاستهای اخلاقی بازاریابی پرداخت.
چه اصولی باید راهنمای شرکت و مدیران بازاریابی در زمینه مقوله های اخلاقی و تعهد اجتماعی باشد؟
- یک فلسفه می گوید تصمیم در این مورد را باید به عهده بازار آزاد و سیستم حقوقی واگذار کرد. براین اساس شرکتها و مدیران آنها مسئولیتی درقبال داوریهای معنوی و اخلاقی ندارند. فلسفه دوم تعهد و مسئولیت را از دوش سیستم برمی دارد و مستقیماً بر دوش شرکتها و مدیران آنها قرار می دهد. این فلسفه روشنفکرانه به معنای این است که شرکت، خود باید دارای وجدان اخلاقی باشد و شرکتها و مدیران صرف نظر از آنچه که سیستم اجازه می دهد باید معیارهای بالای اخلاقی را به کار گیرند. هر شرکت و مدیر بازاریابی باید فلسفه ای را بیابد مبتنی بر مسئولیت اجتماعی و پایبندی به اصول اخلاقی. هر مدیر باید دارای بینشی باشد فراتر از متابعت از آنچه که قانونی و مجاز شمرده می شود. یک فلسفه روشن و متعهد به مدیر بازاریابی کمک می کند تا با بسیاری از مسائل پیچیده ای که بازاریابی و سایر فعالیتهای انسانی با آن مواجه می شود برخوردهای منطقی داشته باشد.
بسیاری از شرکتها پیشنهاد کرده اند نظامنامه ای اخلاقی تهیــــه شود. آیا این نظامنامه ها تضمین کننده رفتار مبتنی بر اصول اخلاقی هستند؟
- خیر، رعایت اصول اخلاقی و مسئولیت اجتماعی به تعهد تمام شرکت نیاز دارد. این اصول باید به صورت جزئی از تمامیت فرهنگی شرکت درآید.
به نظر شما آیا در دو دهه اخیر که جنبش بازاریابی مطرح بوده، شرکتها از محصول محور به بازار محور تبدیل شده اند؟
- بله، بازاریابی در این جنگ پیروز شده است. بسیاری شرکتهای محصول محور (PRODUCT-ORIENTED) به شرکتهای بازار محور (MARKET-ORIENTED) تبدیل شده اند. ما از آنها خواستیم چنین شوند. ما به آنها گفتیم به مشتری توجه کنید، چیزی تولید نکنید و سپس سعی کنید آن را بفروشید. نیازهای مشتری را درک و سپس یک راه حل برای رفع آن طراحی کنید. ما در این جنگ پیروز شده ایم. حداقل آن است که بیشتر شرکتها گفتند بله ما می خواهیم که بازار محور باشیم. قبلاً نیز اشاره کردم که تنها شرکتهایی باقی خواهند ماند و پیروز خواهند شد که مشتریان خود را برنده سازند. شرکتهای تولید محور نابود خواهند شد چرا که برنامه ریزی آنها به جای نگاه از بیرون به درون، نگاه از درون به بیرون است. شرکتها باید علائم را از بازار و مشتریان دریافت کنند.
البته رقابت، همه را مشتری محور و بازار محور می سازد. به تعبیر شما در چنین حالاتی بازاریابی یا واکنشی است یا پیش بینی. آیا نباید سطح را بالاتر برد؟
- بازاریابی نیازآفرین البته دلیرانه ترین اقدام است و هنگامی به کار گرفته می شود که یک شرکت فرآورده ای به بازار عرضه می کند که پیشتر هیچ کس خواهان آن نبوده و حتی تصوری از کالا یا خدمت تازه ندارد. موریتا بنیانگذار سونی، فلسفه بازاریابی خود را در این چند واژه خلاصه کرده است من در خدمت بازارها نیستم. آنها را می آفرینم . بنابراین، ما باید بازارساز (MARKET-DRIVING) باشیم، بازار را به حرکت درآوریم و ارزشهای جدید خلق کنیم.
چگونه شرکتهای بازار محور می توانند بازار جدیدی خلق کنند درحالی که هر روز یا هر سال نمی توان بازار ساخت.
- گاه این خلق، یک بازار جدید نیست، تعریف مجدد یک مدل است. وال مارت فروشگاهی است که تخفیف می دهد اما او تمام طبیعت و ماهیت تخفیف را دوباره تعریف کرده و خـــــدمت و محصول خود را با کیفیت ارائه می دهد.
گاه نیز موفقیت عبارتست از عبور از یک عملکرد بازاریابی. مثلاً خطوط هوایی (SOUTH WEST) اکنون یک تصویر کاملاً جدید خلق کرده و آن را کمتر برای خیلی کمتر نام نهاده است. در هواپیما غذا داده نمی شود، غذایی که شاید همه خواهان آن نباشند، درعوض قیمت بلیت نصف شده است.
آینده بازاریابی را چگونه می بینید؟
- با ورود به هزاره سوم، نه تنها با دگرگونیها که با افزایش شتاب آنها هم روبرو هستیم. راهبرد پیروزمند سال پیش، ممکن است که امسال ناکارامد از آب درآید. خوب که بنگریم، دو دسته شرکت در صحنه می بینیم: آنهایی که دگرگـــونیها را می پذیرند و آنهایی که نابود می شوند. بازاریابی پیوسته دستخوش دگرگونی و پذیرش مسئولیتهای تازه است. زمانی بازاریابی را هنر فروش می دانستند. پس از آن هنر و دانش یافتن و نگهداری مشتری عنوان گرفت و اینک هنر و دانش یافتن، نگهـــداری و رشد مشتریان سودآور انگاشته می شود. شرکتهای پیروزمند، آنهایی هستند که می توانند سیاستهای بازاریابی خود را با شتاب دگرگونیهای بازارهایشان تغییر دهند. شرکتها اینک می دانند که تنها امتیاز برپادارنده و نگهدارنده آنها، توان پرشتاب یادگیری و دگرگونی است. بی تردید اصول تازه ای بر همه جنبه های بازاریابی حکمفرما می شود. اقتصاد برپایه اطلاعات به عنوان جانشین جامعه صنعتــــی، زندگی روزانه را سراپا دگرگون می کند. انقلاب دیجیتالی همه برداشتهای ما را از مکان و زمان و جرم از بنیان تغییر داده است.
بازاریابی به روش سنتی رفته رفته از صحنه جهان محو خواهدشد.
شما درباره آینده بازاریابی همه را دعوت به تفکر مجدد درمورد راهبرد بازاریابی کرده اید. چه مسائلی در این زمینه قابل پیش بینی و توجه است؟
- اول قدرت روبه رشد آنچه خرده فروشهای کلان نامیده می شود مثل وال مارت. دوم سربرآوردن کارتهای انجمن یا کارتهای اعتباری خرده فروشی ها در همه جا. این یک پیشرفت دیگر است و بدین معناست که ما به یک فروشنده وفادارتر خواهیم شد و بنابراین، خارج کردن کسی از دایره نفوذ یک فروشنده بسیار مشکل خواهدبود. سوم شاهد سرعت رشد خرید و فروش خانگی (HOME-BASED SHOPPING) خواهیم بود. درمقابل حمله بزرگ به خرید و فروش فروشگاهی، این نوع فعالیتها با رکود مواجه خواهدشد و رشد آن به اندازه رشد جمعیت خواهدبود.
منظورتان از خرید و فروش خانگی چیست؟
- منظورم خریدوفروش مبتنی بر کاتالوگ است. ما روزانه حداقل 5 کاتالوگ ازطریق پست دریافت می کنیم. آنها بسیار تخصصی هستند و نه تنها مثلاً درمورد لباس که شامل همه چیز می شوند.
لطفاً ادامه بدهید.
- چهارم خریدوفروش اینترنتی روبه افزایش است و شاهد انقلابی در شیوه های خریدوفروش خواهیم بود. محیط جدید و نیاز جدید برای ارتباطات یکپارچه بازاریابی رشد خواهدکرد و اینترنت و پست الکترونیک و فاکس به محیطهای استانداردی که می شناسیم اضافه شده است. پنجم رشد روزافزون طرفداران بانک اطلاعاتی بازاریابی است، به این معنی که اطلاعات زیادی راجع به تک تک مشتریان داشته باشیم.
می توانید نمونه هایی در این مورد ذکر کنید؟
- شرکت MARS یکی از پیشتازان شرکتهای جهانی در تولید غذای حیوانات خانگی است. این شرکت نام تمام خانواده هایی که در آلمان سگ و گربه دارند جمع کرده است و روز تولد، برای سگ و گربه آنها کارت تولد می فرستدو می گوید دوسالگی ات مبارک. رژیم غذایی تو باید کمی تغییر کند. چند کوپن همراه این کارت هست اگر MARS می خواست راجع به غذای سگ و گربه در روزنامه ها آگهی دهد، تنها دودرصد بازار را شامل می شد و 98 درصد بقیه توجهی به این آگهی ها نداشتند. نمونه دیگر LORD’S END است که دومیلیون مشتری دارد و یک شرکت کاتالوگی است. آنها از IBM دعوت کردند تــا بانک اطلاعاتی خود را تجزیه وتحلیل کنند. سوال آنها از IBM این بود که براساس این اطلاعات، چند نوع بخش (SEGMENT) در بازار وجود دارد. IBM پس از کندوکاو در اطلاعات و یافتن الگوهای آماری با رویکرد تجزیه وتحلیل پاسخ داد: 5225 نوع. البته بیشتر آنها بخش نیستند و من آنها را سلول بازار می نامم. IBM گفت، مثلاً 850 نفر وجود دارد که یک بلوز آبی و کراوات قرمـز می خرد. چرا باید این را بدانیم؟ چون افرادی که چنین می کنند مشتریان احتمالی خیلی خوبی هستند برای یک کت سرمه ای. پس ما مجبور نیستیم کت سرمه ای را برای دومیلیون نفر تبلیغ کنیم، ما باید فقط یک نامه برای 850 نفر بفرستیم، شاید 10 درصد آنها جواب دهند و این جنس را بخواهند.
موارد دیگری هم هست؟
- بله، مسئله بعد، شبکه یا زنجیره تامین است. ما باید به این حقیقت توجه داشته باشیم که دیگر شرکتها زیاد رقابت نمی کنند، شرکتها شبکه هــایی می سازند از تامین کنندگان و توزیع کنندگان و همیاران و این شبکه آنهاست که برابر شبکه های دیگر رقابت می کند. پس شما یک سیستم قدرتمند عمودی بازاریابی یا یک زنجیره تامین به عنــــــوان یک شرکت می سازید. نکته دیگر آن است که برون سپاری (OUTSOURCING) بیشتری رخ خواهد داد. شرکت نایک یک سازنده جهانی کفش است که ساخت را با قراردادهای پیمانکاری با افراد در شرق دور انجام می دهد. مزیت رقابتی نایک ساخت نیست، بلکه دو چیز است: طراحی کفش و بازاریابی کفش.
چه چیزهایی را باید برون سپاری کرد؟
- همه چیز شما در همه چیز برتر نیستید. تئوری برون سپاری همواره آن است که به دیگران اجازه دهی برخی کارها را برای شما انجام دهند که می توانند بهتر و ارزان تر انجام دهند، و اگر آنها می توانند بهتر و ارزان تر انجام دهند چرا شما انجام دهید؟ پس تنها یک چیز باقی می مـــــــاند و آن مدیریت صحیح برون سپاری است. با برون سپاری کامل، شرکتها به صورت نمـــادین (VIRTUAL) درمی آیند. درواقع این آرزوی هر شرکتی است که از خود چیزی نداشته باشد.
آیا نکته دیگری هم در چشم اندازهای آتی بازاریابی وجود دارد که ذکر نکرده باشید؟
- آخرین نکته آن است که بازاریابی مستقیم روبه رشد خواهدبود. من می توانم برنامه ریزی کنم که مستقیماً یک خودرو از جنرال موتورز - و نه ازطریق فروشنده ها - بخرم. ساترن (SATURN) این مسئله را حل کرده است و خرید مستقیم خودرو را لذت بخش کرده است. شما می توانید ظرف 30 روز اگر مورد قبولتان نبود آن را برگردانید. اینها بخشی از دلایلی است که گفتم باید راجع به بازاریابی مجدداً فکر کنیم.
منابع:
1 - فیلیپ کاتلر، گری آرمسترانگ، اصول بازاریابی، ترجمه بهمن فروزنده، نشر آموزه، چاپ دوم، 1377.
2 - فیلیپ کاتلر، کاتلر در مدیریت بازار، ترجمه عبدالرضا رضایی نژاد، نشر فرا، 1379.
3 - www.kotlermarketing.com
4 - PHILIP KOTLER, “THE FUTURE OF MARKETING”. Www.marketing college.com
5 - www.leader to leader.com
6 - www.kotler.sk
7 - www.amanet.org

با ده آسمان‌ خراش برتر جهان بیشتر آشنا شویم + تصاویر

با ده آسمان‌ خراش برتر جهان بیشتر آشنا شویم + تصاویر

مجموعه: مکانهای تفریحی جهان

آیا تا به حال فکر کرده‌اید وقتی از فراز بلندترین آسمان‌خراش‌های جهان به اطراف نظری بیاندازید چه احساسی خواهید داشت؟ و فقط فکر کنید اگر در کنار این ویژگی، از دیگر موهبت‌ها نظیر رستوان‌های شیک، بازارهای خرید وسیع و دیگر فعالیت‌های سرگرم‌کننده و تفریحی نیز بهره‌مند شوید، چه حال و هوایی پیدا خواهید کرد. در مطلب قبلی پیرامون بلندترین هتل‌های جهان صحبت کردیم؛ این بار به سراغ بلندترین و در عین حال زیباترین آسمان‌خراش‌های جهان رفته و شما را از نزدیک با آنها و ویژگی‌های شگفت انگیزشان آشنا می‌کنیم. با ما همراه شوید.

مرکز تجارت جهانی شانگهای، چین
این بنا با 492 متر ارتفاع، جایی مهیج برای بازدیدکنندگان به حساب می‌آید. در کنار قسمت‌های اداری در این بنا، مراکز خرید، هتل‌ها، رستوران‌ها و همچنین سکوهایی برای مشاهده اطراف وجود دارند که منظره‌ای سرگرم‌کننده از پودونگ را در معرض دید عموم قرار می‌دهند. طراحی غیر‌معمول و جالب توجه این بنا، فشار باد را کاهش داده و در عین حال ادای دینی است به اساطیر باستانی کشور چین.

 

   

  

آسمان‌خراش شارد(Shard) ، لندن، انگلستان
 این ساختمان 87 طبقه‌، در پایتخت کشور انگلستان و درست در میان بخش تاریخی این شهر و بناهایی همچون کاخ وست‌مینستر و کلیسای جامع پاول قدیس قرار گرفته است. این جا بلندترین نقطه شهر لندن برای رصد مناظر اطراف می‌باشد. جایی که چشم‌اندازی قابل توجه از شهر پرجنب و جوش لندن را در معرض دید بازدیدکنندگان قرار می‌گیرد.

  

   

 مرکز تجاری وان ورلد (One World) ، نیویورک، آمریکا
این مرکز، ساختمانی بحث برانگیز است که اوایل امسال کار ساخت آن به پایان رسید و مجهز به سیستم امنیتی بسیار مدرن و جدیدی می‌باشد. این بنای یادبود، 541 متر ارتفاع دارد؛ درست به عدد سالی که اعلامیه استقلال آمریکا به امضاء رسید. طراحان قصد داشتند این بنا به همان اندازه که زیبا و خاطره‌انگیز است، به اندازه کافی مفید و کارآمد نیز باشد.

  

   

 برج تجاری بیتکس‌کو (Bitexco) ، شهر هوشی مینه، ویتنام
این برج در سال 2010 ساخته شد. این بنا شکل گل نیلوفر یا لوتوس -گل ملی کشور ویتنام- را در معرض دید عموم قرار می‌دهد. این گل در نزد مردم ویتنام نماد مذهب، سنن و فرهنگ این کشور است. سکوی دیده‌بان که در بیرون از خود بنا تعبیه شده، 22 متر وسعت دارد و بهترین نقطه برای کسانی است که می‌خواهند با یک نظر، اطراف شهر را ببینند.

  

  

 مرکز پادشاهی،‌ ریاض، عربستان سعودی

این شهر یک محدودیت خاص دارد؛ تنها 30 طبقه اول یک ساختمان قابل استفاده می‌باشند. هرچند این محدودیت در مورد ارتفاع ساختمان‌ها اعمال نمی‌شود. حفره‌ای که در قسمت فوقانی این مرکز مشاهده می‌گردد این محدودیت 30طبقه‌ای را تضمین کرده است. هتل چهار فصل، بازارهای خرید، بانک و مسجد مخصوص بانوان در این ساختمان واقع شده‌اند. این برج، سومین ساختمان بلند حفره دار جهان بعد از مرکز تجارت جهانی شانگهای و برج آسمان 85 واقع در تایوان می‌باشد.

  

  

 برج بانک چین، هونگ کونگ،‌ چین
این برج  در سال 1990 ساخته شد؛ در آن زمان با ارتفاع 367.4 متر در کل جهان به جز آمریکا، بلندترین ساختمان به شمار می‌آمد. در آن زمان ایرادهای عمده‌ای به این برج وارد بود؛ از جمله آنکه به دلیل گوشه‌های نوک تیزش، جریان آزاد فنگ شویی را مختل نموده؛ بنابراین برای همسایگان و مناطقی که در مجاورتش قرار گرفته‌اند، بدشانسی می‌آورد. امروزه این بنا منظره‌ای چشم نواز از محیط اطراف را به نمایش می‌گذارد.

  

   

برج پتروناس، کوآلالامپور، مالزی
بلندترین برج دو قلوی جهان که به ارتفاع 451.9 متر دست یافته است؛ در حالی که یکی از برج‌ها توسط یک شرکت نفتی اشغال شده و برج دوم بیشتر تفریحی و سرگرم کننده است. مرکز خرید شگفت انگیز سوریا KLCC و سکوی مشاهده مناظر اطراف، از جمله فعالیت‌های جالبی است که می‌توان به آن اشاره کرد. همچنین پارکی در نزدیکی آن قرار گرفته است.

  

   

ساختمان امپایر استیت، نیویورک، آمریکا
این آسمان‌خراش افسانه‌ای که در سال 1931 ساخته شد ،قطعا چشم انداز جالبی دارد. این ساختمان خاص که حتی کینگ کونگ هم از آن بالا رفته، برای دهه‌ها به عنوان نمادی برای آمریکاییان شناخته ‌شده است.

  

   

خلیج ماسه‌ای ماریان،‌ سنگاپور
سه برج که بنایی خاطره‌انگیز را برای ساکنان مناطق شهری فراهم نموده‌اند. این سه ساختمان همه چیزهایی راکه شما مد نظر دارید، در یک مکان به شما عرضه می‌دارند؛ چیزهایی نظیر اقامتگاه،‌ هتل،‌ موزه،‌ تئاتر، مرکز خرید و رستوارن. این مکان می‌تواند در یک زمان پذیرای 45.000 نفر باشد. البته استخر مشهور و جاودانه آن که چشم‌اندازی فوق‌‌العاده برای شناگران فراهم نموده است، داستانی جدا دارد.

  

 برج خلیفه، دوبی،‌ امارات متحده عربی
بلندترین بنای حال حاضر جهان با ارتفاع 830 متر؛ این آسمان‌خراش دارای مراکز و دفاتر اداری و 900 آپارتمان است. طراحی این برج در تعامل با عناصر معماری اسلامی صورت گرفته است. هتل آرمانی، درون این برج واقع شده و سوئیت‌های لوکس با مناظری سرگرم‌کننده را در اختیار مسافران قرار می‌دهد.

  

   

منبع : زومیت

با دقت در حرکات مورچه ها و ابرها می توان زلزله را پیش بینی کرد

با دقت در حرکات مورچه ها و ابرها می توان زلزله را پیش بینی کرد

در ترکیه که نزدیک به تمامی نقاط آن بر روی خطوط گسل قرار گرفته و امکان وقوع زلزله بسیار است، از روزها پیش ادعاهای یک محقق ترکیه‌ای مبنی بر امکان پیش‌بینی زلزله با دقت بر روی حرکات مورچه‌ها و ابرها، به طور وسیعی از سوی رسانه‌های این کشور مورد توجه قرار گرفته است.

«قدیر سوتچو» فارغ التحصیل دانشکده کشاورزی که به آموزگاری اشتغال دارد، ادعا کرده است که حرکات مورچه‌ها و نیز ابرها سرنخ‌هایی از وقوع زلزله را به دست می‌دهد که وی توانسته با مطالعه جدی در این مورد تاکنون ده‌ها زلزله را پیش‌بینی کند.

به گفته «سوتچو»، قبل از وقوع زلزله مهیب سال ۱۹۹۹میلادی در مناطق شمال شرق ترکیه، وی در حیاط منزل خود متوجه حرکات غیرعادی مورچه‌ها شد و این مساله دقت وی را برانگیخت و پس از آن مطالعه در این زمینه را آغاز کرده است.

این محقق ترکیه افزود: بعد از آن مطالعات و دقت خود را بر روی مورچه‌‍‍‌ها و حرکات این موجودات متمرکز کردم و به نتایج جالب توجهی نیز دست یافتم. او گفت: حرکات غیرعادی و مرگ جمعی مورچه‌ها قبل از زلزله «دوزجه» ترکیه در سال ۱۹۹۹میلادی وی را در این مطالعات جدی‌تر کرد.

به گفته «سوتچو»، در سطح ترکیه نزدیک به پنج هزار آزمایش در مورد وقوع زلزله و تاثیر آن در حرکات مورچه‌ها انجام داده و نتایج این تحقیقات نیز نشانگر صحت ادعای وی می‌باشد.

«سوتچو» مدعی شده که علاوه بر مورچه‌ها حرکات ابرها نیز می‌تواند نشانه‌‍‌ای از وقوع زلزله پیش از این رخداد باشد .

او در این‌باره می‌گوید: در بررسی ابرها و تمرکز بر روی یک منطقه و نیز رنگ ابرها نیز سرنخ‌هایی از وقوع زلزله در یک منطقه را به دست آوردم.

وی با عنوان اینکه یک پایگاه اینترنتی در این زمینه تاسیس کرده و تاکنون هزاران نفر که بیشتر آنها را نیز افراد تحصیل کرده تشکیل می‌دهند در این زمینه با وی همکاری و اطلاعات خود را در این پایگاه منعکس می‌کنند، گفت: در نتیجه تجزیه و تحلیل اطلاعات موجود در پایگاه می‌توان وقوع زلزله را قبل از ۲۴ساعت پیش‌بینی کرد و وی تاکنون ده‌ها مورد زلزله را از همین طریق پیش‌بینی کرده است.

به گفته وی، علاوه بر مورچه‌ها بسیاری از حیوانات دیگر همانند مارها، موش ها، مارمولک‌ها و کرم‌ها نیز قبل از وقوع زلزله به سطح زمین می‌آیند و حیوانات اهلی همانند سگ‌ها و گربه‌ها نیز صداهایی متفاوت از هر زمان در می‌آورند.

به گفته «سوتچو»، قبل از وقوع زلزله‌ها به خصوص زلزله‌هایی با شدت بیش از پنچ ریشتر، برگ گلدان‌ها زرد شده و حتی سرعت شبکه‌های اینترنتی کاهش می‌یابد.

او مدعی شده است که در روزهای آینده زلزله‌ای با شدت حداکثر پنچ ریشتر در مناطق غربی ترکیه رخ خواهد داد.

تقریبا همه روزه زلزله‌های ریز و درشت با همین ابعاد در مناطق جنوبی و غربی ترکیه رخ می‌دهد.

رخداد زلزله نسبت به محور های ساختمان

با توجه به اینکه جهت رخداد زلزله نسبت به محور های ساختمان مشخص نیست باید زلزله در جهات مختلف به سازه وارد شود تا زاویه ای که بیشترین اثر را به سازه وارد میکند پیدا شود و تحت ان زاویه سازه طراحی شود.
این موضوع مربوط به ساختمان های نامنظم(کل سازه) و نیز اعضایی هستند که در دو سیستم باربر جانبی عمود بر هم مشترک هستند به شرطی تحت نیروی زلزله تنها، بیشتراز 20 درصد ظرفیتشان در انها نیروی محوری ایجاد شود.
با توجه به اینکه اعمال نیرو زلزله در زاویه های مختلف به سازه کار مشکلی است ایین نامه 2800 پیشنهاد می کند که به جای این کار می توان 100 درصد نیروی زلزله در یک جهت را با 30 درصد نیروی زلزله در جهت عمود بر ان باید به طور همزمان به سازه اعمال شود که در این مورد اعمال پیچش تصادفی در زلزله 30درصدی الزامی نیست.
با توجه به این موضوع در صورت وجود زلزله قایم ترکیب بارهای دارای زلزله به صورت کلی زیر باید به سازه اعمال شوند.
D+L±EPX±0.3EY±0.3EZ
D+L±ENX±0.3EY±0.3EZ
D+L±EPY±0.3EX±0.3EZ
D+L±EN Y±EX±0.3EZ
D+L±0.3EX±0.3EY ±EZ
البته با توجه به نوع ایین نامه باید ضرایب مربوط به هر نوع بار به ان اعمال شود. و نیز طبق ایین نامه اگر در ترکیب باری بارهای مرده و زنده باعث کاهش اثرات زلزله قایم می شوند باید ضریب انها را برابر صفر قرار داد.
صحبت شما در مورد تعیین فاصله مرکز جرم و سختی درست است ولی ارتباطی با اعمال یا عدم اعمال اثر 100-30 ندارد. در واقع در صورتی که فاصله مرکز سختی و مرکز جرم ساختمان از 20 درصد بعد ساختان در همان جهت بیشتر باشد (یکی از بند های مربوط به نامنظمی ساختمان) در نتیجه ساختمان مشمول این بند شده و باید اثرات زلزله در زوایای مختلف برای آن مورد بررسی قرار گیرد

شیب بندی در جهت کناره و یا گوشه های پشت بام

ب : شیب بندی در جهت کناره و یا گوشه های پشت بام .
چنانچه وضع و موقعیت ساختمان در وسط محوطه باشد می توان لوله آب باران را به آن جهت و در محل مشخص تعبیه نمود که مسلماًاجرای شیب بندی از وسط پشت بام به طرف کناره ها و یا گوشه ها و به طرف سوراخ ناودانی خواهد بود . باید توجه داشت که شیب بندی در ساختمان هایی که در موقعیت کنار کوچه و یا خیابان می باشد هدایت آب باران به خارج از ساختمان و محوطه غیر اصولی خواهد بود .

کانالهای تأ سیساتی

در ساختمان های وسیع که دارای زیر بنای زیادی می باشد مکانهایی به عنوان کانالهای عمودی تأسیساتی ساخته می شود که ازاین مسیرکلیه لوله های برق رسانی ، کابل های برق و آنتن ، لوله های آب سرد و گرم رفت و برگشت ، لوله های فاضلاب و هواکش و خلاصه لوله های آب باران و در مواردی کانال های کولر نیز با ظرفیت و گنجایش کافی پیش بینی و ساخته می شود که مسیر آنها در نقشه های ساختمانی و تأسیساتی مشخص می باشد. این کانال ها تا پشت بام جهت استفاده لوله های آب باران ، هواکشها و کانال های کولر که کولر آن ها در پشت بام نصب می باشد ادامه می یابد . باید توجه داشت که در مناطق سردسیر برای جلوگیری از یخ زدن آبروها شیب بندی
سقف به طریقی پیش بینی می شود که آبروها در قسمت آفتاب گیر بام قرار گیرند .

درصد شیب

به تناسب آن که از روی سقف استفاده های متفرقه می شود و بر روی آن راه بروند ، حداقل 1% و حداکثر 3% شیب کافی است . این درصد در پلان های شیب بندی با فلش که جهت حرکت و هدایت آب را نشان می دهد ومقدار شیب تعیین شده درکنار خط شیب مشخص می گردد . با روش کدگذاری نیز مقدار شیب تعیین شده در گوشه های مختلف بام نوشته می شود .

بتون سبک برای شیب بندی

بتون سبک بتونی است که دانه بندی آن از مصالح سبک مانند پوکه و یا سنگهایی با خلل و فرج استفاده شده باشد . در بام آن را برای شیب بندی و هدایت آب باران به طرف ناودان استفاده می نمایند . این شیب باید در حدود 5/1 تا 2 درصد باشد و آن را بدین طریق انجام مینمایند که ابتدا محل ناودان را تعیین نموده ( محل ناودان بعدأ توضیح داده خواهد شد ) و فاصله آن را تا دور ترین نقطه بام اندازه گرفته و ارتفاع دورترین نقطه را با توجه به شیب لازم تعیین می نمایند و آن ارتفاع را به وسیله چند رگ آجر ایجاد کرده و ازآنجا ریسمانی تا محل ناودان که ارتفاع آن صفر است می کشند در نتیجه این ریسمان شیب بام را تعیین می نماید . بعد زیر آن را بوسیله ملاط ماسه و سیمان و تکه های
آجر به عرض حدود 10 سانتی متر پر می نمایند .

بعد از نقاط دیگر نیزبه همین طریق و با همان شیب ریسمان کشی نموده و زیر آن را پر می نمایند بوسیله این کار که به آن اصطلاحاً کرم بندی می گویند کلیه قسمت های بام به طرف ناودان شیب بندی می شود آنگاه بین این کرم ها را با بتن سبک پر میکنند هر قدر اجرای این قسمت از لحاظ شیب بندی دقیق تر باشد هدایت آب به طرف ناودان راحت تر بوده و اجراء قسمت های بعدی آسانتر و بهتر انجام می شود و در نتیجه عمر ایزولاسیون بام بیشتر خواهد بود .

ناودان

همانطوری که می دانیم کلیه آب بام بوسیله شیب های احداثی به محل ناودان راهنمایی شده از آنجا به چاه و یا خارج می ریزد بدین لحاظ اطراف ناودان بیشتر ازکلیه نواحی دیگر بام محل عبورآب بوده و خطر نفوذ آب از آنجا بیشتر است. به همین دلیل برای اجرای آن قسمت از بام ، دیتیل مخصوصی را اجراء می نمایند .

بهترین محل ناودان

بهترین محل برای ناودان درست در وسط بام می باشد .(محل برخورد اقطار) زیرا فاصله آن نقطه از تمام نقاط دیگر تقریباً به یک اندازه بوده و در نتیجه با توجه به 2 درصد شیب مورد نیاز بار کلی سقف در همه جا به طور یکسان پخش می شود ولی اگر ناودان درست در وسط ساختمان نباشد در نتیجه به یک نقطه از بام دورتر بوده و به همان نسبت بار آن نقطه بیشتر خواهد بود . ولی انتخاب محل ناودان درست در وسط بام به علت وجود اتاق ها و سالن ها و اینکه نمی توان از وسط اتاق ها لوله فاضلاب گذرانیده تقریباً هیچ وقت مقدور نیست .
با توضیحات فوق روشن است که باید برای محل ناودان جایی را انتخاب نمود که نزدیک ترین فاصله ممکن را به تمام نقاط داشته باشد تا بدینوسیله بار بام حداقل شود ضمناً عبور لوله ناودان در طبقات مزاحمتی برای اتاق ها و سالن ها و کمد ها ایجاد ننماید .

تعداد ناودان

تعداد ناودان بستگی به بزرگی و کوچکی بام دارد هرقدر سطح بام وسیعتر باشد برای تخلیه آب باران به ناودان بیشتری نیاز داریم به طور کلی تعداد ناودان باید به اندازه ای باشد که آب باران را هر چه سریعتر جمع آوری نموده و به خارج از بام هدایت نماید. برای هرصد متر مربع حداقل یک ناودان لازم می باشد .

کف خواب

کف خواب قطعه ای است فلزی که جنس آن معمولاً از آهن ورق گالوانیزه می باشد و در ساختمان های مهم جنس آن را از مس انتخاب می نمایند . فرم کف خواب کاملاً بستگی به محل مصرف آن دارد . در هر حال به وسیله کف خواب آب باران به ناودان راهنمایی میشود در نتیجه دنباله آن باید تا توی ناودان ادامه پیدا کند . در موقع عایق کاری باید دقت نمود کلیه قسمتهای کف خواب به عایق آغشته شود .


منبع : هنر معماری

آیین‌نامه‌ حفاظت‌ و بهداشت‌ عمومی‌ در کارگاه‌ها

آیین‌نامه‌ حفاظت‌ و بهداشت‌ عمومی‌ در کارگاه‌ها

ماده‌ ۱: کلیه‌ کارگاه‌های موجود و کارگاه‌هایی‌ که‌ در آتیه‌ تاسیس‌ می‌شوند باید مقررات‌ عمومی‌ مربوط‌ به‌ حفاظت‌ و بهداشت‌ کار را که‌ در این‌ آیین‌نامه‌ مقرر می‌شود طبق‌ ماده‌ ۴۸ قانون‌ کار رعایت‌ نمایند.

فصل‌ اول‌ – ساختمان‌
ماده‌ ۲: ساختمان‌ کارگاه‌ها و کارخانه‌ها باید با وضع‌ آب‌ و هوای‌ محل‌ متناسب‌ باشد.
ماده‌ ۳: برای‌ هر کارگر در کارگاه‌ حداقل‌ باید ۱۲ متر مکعب‌ فضا منظور گردد و فضای‌ اشغال‌ شده‌ به‌وسیله‌ ماشین‌ آلات‌ یا ابزار و اثاثیه‌ مربوط‌ به‌کار همچنین‌ فضای‌ بالاتر از ارتفاع‌ سه‌ متر جزء فضای‌ مزبور محسوب‌ نمی‌شود.
ماده‌ ۴: سقف‌ و بدنه‌ و کف‌ عمارات‌ کارگاه‌ باید با مصالحی‌ ساخته‌ و اندود شود که‌ از نفوذ رطوبت‌ به‎داخل‌ کارگاه‌ جلوگیری‎نماید و حتی‌‎الامکان‌ مانع‌ نفوذ‎گرما و یا سرمای‌ خارج‌ گردد.
ماده‌ ۵:کف‌ عمارات‌ کارگاه‌ باید هموار و بدون‌ حفره‌ بوده‌ و به‌ نحوی‌ مناسب‌ مفروش‌ شود که‌ قابل‌ شستشو باشد و تولید گرد و غبار نکند و موجب‌ لغزیدن‌ کارگران‌ نگردد.
در مواردی‌ که‌ نوع‌ کار اقتضای‌ ریخته‌ شدن‌ آب‌ را به‌ کف‌ کارگاه‌ داشته‌ باشد باید کف‌ کارگاه‌ دارای‌ شیب‌ متناسب‌ و مجرای‌ مخصوص‌ برای‌ خروج‌ آب‌ و جلوگیری‌ از جمع‌ شدن‌ آب‌ در کف‌ کارگاه‌ باشد.
ماده‌ ۶:در محل‌هایی‌ که‌ مواد شیمیایی‌ و سمی‌ بکار می‌برند باید بدنه‌ دیوار کارگاه‌ تا یک‌ متر و شصت‌ سانتیمتر ارتفاع‌ از کف‌ زمین‌ قابل‌ شستشو باشد.
ماده‌ ۷:در صورتی‌ که‌ در ساختمان‌ کارگاه‌ دهانه‌ها یا سوراخ‌هایی‌ موجود باشد که‌ احتمال‌ سقوط‌ اشخاص‌ برود باید به‌وسیله‌ نصب‌ پوشش‌های‌ فلزی‌ محکم‌ و نرده‌هایی‌ که‌ حداقل‌ ارتفاع‌ آن‌ ۶۰ سانتیمتر باشد موجبات‌ جلوگیری‌ از سقوط‌ اشخاص‌ و رفع‌ خطر بعمل‌ آید.
ماده‌ ۸:عرض‌ پلکان‌ عمومی‌ کارگاه‌ باید حداقل‌ ۱۲۰ سانتیمتر و پاگردهای‌ آن‌ متناسب‌ با عرض‌ مزبور باشد. در مورد پلکان‌هایی‌ که‌ بیش‌ از چهار پله‌ دارد در طرف‌ باز پلکان‌ باید نرده‌ محکم‌ نصب‌ شود و در مسیر پلکان‌ نباید هیچگونه‌ مانعی‌ وجود داشته‌ باشد.
ماده‌ ۹:عمارات‌ کارگاه‌ باید به‌ تناسب‌ وسعت‌ محل‌ کار به‌ اندازه‌ کافی‌ در و پنجره‌ برای‌ ورود نور و هوا داشته‌ باشد.
ماده‌ ۱۰:کارگاه‌هایی‌ که‌ وسایل‌ کار و نوع‌ محصول‌ آن‌ طوری‌ است‌ که‌ بیشتر در معرض‌ حریق‌ واقع‌ می‌شود حتی‌ الامکان‌ باید با مصالح‌ نسوز ساخته‌ شوند.

فصل‌ دوم‌ – روشنایی‌
ماده‌ ۱۱:در هر کارگاه‌ بایستی‌ روشنایی‌ کافی‌ (طبیعی‌ یا مصنوعی‌) متناسب‌ با نوع‌ کار و محل‌ تامین‌ شود. در صورتی‌ که‌ برای‌ روشنایی‌ از نور مصنوعی‌ قوی‌ استفاده‌ شود باید برای‌ ممانعت‌ از ناراحتی‌چشم‌ حبابهای‌ مخصوصی‌ نصب‌ گردد.
ماده‌ ۱۲:کلیه‌ پنجره‌های‌ بدنه‌ و سقف‌ که‌ جهت‌ روشنایی‌ اطاق‌ها تعبیه‌ شده‌ و کلیه‌ چراغها و حبابها باید نظیف‌ نگاه‌ داشته‌ شود.

فصل‌ سوم‌ – تهویه‌ و حرارت‌
ماده‌ ۱۳:محل‌ کار در هر کارگاه‌ باید بطوری‌ تهویه‌ شود که‌ کارگران‌ همیشه‌ هوای‌ سالم‌ تنفس‌ نمایند. در مورد محل‌های‌ کار پوشیده‌ مقدار حداقل‌ هوای‌ لازم‌ برای‌ هر کارگر بر حسب‌ نوع‌ کار در هر ساعت‌ ۳۰ الی‌ ۵۰ متر مکعب‌ می‌باشد.
ماده‌ ۱۴:در کارگاه‌هایی‌ که‌ دود و یا گاز و یا گرد و غبار و یا بخارهای‌ مضر ایجاد می‌شود باید مواد مزبور با وسایل‌ فنی‌ موثر طوری‌ از محل‌ تولید به‌ خارج‌ کارگاه‌ هدایت‌ شود که‌ مزاحمت‌ و خطری‌ برای‌ کارگران‌ ایجاد ننماید.
ماده‌ ۱۵:درکارگاه‌هایی‌ که‌ تهویه‌ طبیعی‌ کافی‌ نباشد باید از وسایل‌ تهویه‌ مصنوعی‌ استفاده‌ شود.
ماده‌ ۱۶:هر کارگاه‌ باید دارای‌ وسائلی‌ باشد که‌ در زمستان‌ و تابستان‌ درجه‌ حرارت‌ داخلی‌ آن‌ به‌ وضع‌ قابل‌ تحملی‌ نگاهداری‌ شود.

فصل‌ چهارم‌ – جلوگیری‌ از آتش‌ سوزی‌ و مبارزه‌ با حریق‌
ماده‌ ۱۷: در هر سالن‌ کار به‌ تناسب‌ تعداد کارگران‌ باید درهای‌ یک‌ طرفه‌ای‌ که‌ به‌ خارج‌ باز شوند بنام‌ درهای‌ نجات‌ وجود داشته‌ باشد و درهای‌ مزبور به‌ راهروها و یا معابر خروجی‌ ساختمان‌ منتهی‌ شوند.
ماده‌ ۱۸: درهای‌ خروجی‌ نجات‌ هیچوقت‌ نباید قفل‌ باشد و باید به‌وسیله‌ علایم‌ و یا چراغهای‌ مخصوصی‌ از داخل‌ مشخص‌ باشد.
ماده‌ ۱۹: کلیه‌ پلکان‌ها و پاگردها در ساختمان‌های‌ بلندتر از دو طبقه‌ (طبقه‌ اول‌ ۵ متر و سایر طبقات‌ هر کدام‌ ۴ متر محاسبه‌ می‌شود) باید با مصالح‌ ساختمانی‌ نسوز ساخته‌ شوند.
ماده‌ ۲۰: درهایی‌ که‌ به‌ طرف‌ پلکان‌ باز می‌شود باید لااقل‌ فاصله‌ای‌ به‌ اندازه‌ عرض‌ در تا نخستین‌ پله‌ برای‌ توقف‌ داشته‌ باشد.
ماده‌ ۲۱: در کارگاه‌هایی‌ که‌ بیشتر احتمال‌ بروز حریق‌ می‌رود باید وسایل‌ مخصوص‌ اعلام‌ خطر (آژیر) بکار رود به‌طوری‌که‌ در تمام‌ محوطه‌ کار اعلام‌ خطر شنیده‌ شود.
ماده‌ ۲۲: کارفرما موظف‌ است‌ مواد محترقه‌ مورد نیاز کارخانه‌ را در تانک‌ها و مخازنی‌ که‌ مقاوم‌ در مقابل‌ آتش‌ باشند نگهداری‌ نماید و این‌ مخازن‌ و تانک‌ها باید از محل‌ کار مجزا و فاصله‌ کافی‌ داشته‌ باشند.
ماده‌ ۲۳: در نقاطی‌ که‌ مواد منفجره‌ و یا مواد سریع‌ الاحتراق‌ یا سریع‌ الاشتعال‌ وجود دارد استعمال‌ دخانیات‌ و روشن‌ کردن‌ و حمل‌ کبریت‌ – فندک‌ و امثال‌ آنها باید ممنوع‌ گردد.
ماده‌ ۲۴: در موارد زیر تعبیه‌ و نصب‌ برق‌گیر الزامی‌ است‌:
الف- ساختمان‌هایی‌ که‌ در آن‌ مواد قابل‌ احتراق‌ و یا انفجار تولید و یا ذخیره‌ و انبار می‌شود.
ب- تانک‌ها و مخازنی‌ که‌ بنزین‌ونفت‎وروغن‌ و یا موادقابل‎اشتعال‎دیگر درآنها نگهداری‌ می‌شود.
ج‌ – کوره‌های‌ مرتفع‌ و دوکش‌های‌ بلند.

فصل‌ پنجم‌ – ماشین‌ آلات‌، پوشش‌ و حفاظ‌ ماشین‌ آلات‌
ماده‌ ۲۵: کلیه‌ قسمت‌های‌ انتقال‌ دهنده‌ نیرو (ترانسمیسیون‌) از قبیل‌ تسمه،‌ فلکه،‌ زنجیر و چرخ‌ دنده‌ و امثال‌ آن‌ و همچنین‌ قسمت‌هایی‌ از ماشین‌ها که‌ امکان‌ ایجاد سانحه‌ برای‌ کارگر داشته‌ باشد باید دارای‌ پوشش‌ و یا حفاظ‌ با استقامت‌ کافی‌ باشد.
ماده‌ ۲۶: قبل‌ از شروع‌ به‌ تعمیر و نظافت‌ و روغنکاری‌ ماشین‌ها باید بطور اطمینان‌ بخشی‌ آنها را متوقف‌ ساخت‌.
تبصره‌ – هنگام‌ راه‎ انداختن‌ ماشین‌ها به ‎منظور آزمایش‌ یا پس‌ ازتعمیر لازمست‌‎ این‎کار با‎ ابزار مطمئن‌ به‌وسیله‌ متخصصین‌فنی‌ تحت‎نظر مدیر فنی‌ و یا نماینده‌ فنی‌ ذی‎صلاحیت‌ او انجام‌ گیرد.
ماده‌ ۲۷: در موقع‌ تعمیر تانک‌ها و مخازن‌ مواد خطرناک‌ و قابل‌ احتراق‌ و اشتعال‌ و انفجار از قبیل‌ مخازن‌ بنزین‌ و نفت‌ و روغن‌ و غیره‌ باید مخازن‌ مذکور تخلیه‌ و سپس‌ به‌ خوبی‌ شستشو شود به‌طوری‌که‌ هر گونه‌ مواد زائد و خطرناک‌ از جدار داخلی‌ آن‌ زائل‌ گردد و برای‌ آنکه‌ گازهای‌ موجوده‌ احتمالی‌ بکلی‌ خارج‌ شود باید دریچه‌های‌ مخازن‌ باز بوده‌ و به‌ وسایل‌ لازم‌ تهویه‌ گردد.

فصل‌ ششم‌ – وسایط‌ الکتریکی‌
ماده‌ ۲۸: وسایل‌ و ادوات‌ الکتریکی‌ باید دارای‌ حفاظ‌ بوده‌ و طوری‌ ساخته‌ و نصب‌ و بکار برده‌ شود که‌ خطر برق‌ زدگی‌ و آتش‌ سوزی‌ وجود نداشته‌ باشد.
ماده‌ ۲۹: نصب‌ و امتحان‌ و یا تنظیم‌ وسایل‌ و ادوات‌ الکتریکی‌ باید فقط‌ توسط‌ اشخاصی که‌ صلاحیت‌ فنی‌ آنها محرز باشد انجام‌ گیرد و متخصص‌ قبل‌ از شروع‌ بکار آنرا مورد آزمایش‌ قرار دهد.
ماده‌ ۳۰: برای‌ جلوگیری‌ از ازدیاد سیم‌های‌ متحرک‌ و آزاد لازمست‌ به‌ مقدار کافی‌ پریز در محل‌های‌ مناسب‌ نصب‌گردد تا به‌سهولت‌ بتوان‌ از آنها استفاده‌ نمود.
ماده‌ ۳۱: پوشش‌ها و زره‌ کابل‌های‌ برق‌ و لوله‌ها و بست‌ها و متعلقات‌ و همچنین‌ حفاظ‌ها و سایر قسمت‌های‌ فلزی‌ وسایل‌ برق‌ که‌ مستقیماً تحت‌ فشار برق‌ نیستند برای‌ جلوگیری‌ از بروز خطرات‌ احتمالی‌ باید اتصال‌ زمین‌ موثری‌ داشته‌ باشند.
ماده‌ ۳۲: سیم‌های‌ اتصال‌ زمین‌ باید دارای‌ ضخامت‌ کافی‌ و در نتیجه‌ مقاومت‌ کم‌ باشند تا بتوانند با حداکثر جریان‌ احتمالی‌ که‌ در اثر از بین‌ رفتن‌ و یا خراب‌ شدن‌ عایق‌ بوجود آید استقامت‌ داشته‌ باشند. ضمناً باید در مدار جریان‌ وسایل‌ پیش‌بینی‌ شود که‌ در صورت‌ پیدا شدن‌ نقصی‌ که‎موجب‌ اتصال‎جریان‌ برق‎ به‎زمین‌ گرددتمام‌ مدار یا قسمت‌ معیوب‌ آنرا قطع‎کند.
ماده‌ ۳۳: در نقاطی‌ که‌ احتمال‌ صدمه‌ به‌ سیم‌های‌ اتصال‌ زمین‌ می‌رود بایستی‌ به‌وسیله‌ مکانیکی‌ آنها را محافظت‌ نمود.
ماده‌ ۳۴: در مورد دستگاه‌های‌ الکتریکی‌ متحرک‌ که‌ دارای‌ قسمت‌های‌ فلزی‌ بدون‌ عایق‌ باشند اعم‌ از اینکه‌ با جریان‌ متناوب‌ کار کنند یا دائم‌ باید احتیاطات‌ زیر بعمل‌ آید:
الف‌ – بدنه‌های‌ فلزی‌ بدون‌ عایق‌ وسایل‌ مزبور بایستی‌ بطور اطمینان‌ بخشی‌ اتصال‌ زمین‌ داشته‌ باشند مگر اینکه‌ جریان‌ دائم‌ با فشار کمتر از ۲۵۰ ولت‌ باشد.
ب‌ – بکار بردن‌ دستگاه‌های‌ الکتریکی‌ متحرک‌ با ولتاژ بیش‌ از ۲۵۰ ولت‌ ممنوع‌ است‌.
ج‌ – در مواردی‌ که‌ بکار بردن‌ سیم‌ اتصال‌ زمین‌ موثر مقدور نباشد باید جریانی‌ با ولتاژ کمتر بکار برده‌ شود.
د – در محیط‌های‌ آماده‌ به‌ اشتعال‌ و همچنین‌ در مجاورت‌ مواد قابل‌ اشتعال‌ باید فقط‌ از وسایل‌ مخصوص‌ الکتریکی‌ متحرکی‌ استفاده‌ شود که‌ از لحاظ‌ عدم‌ ایجاد اشتعال‌ اطمینان‌ بخش‌ باشد.
ماده‌ ۳۵: در مدت‌ تعمیر شبکه‌ برق‌ باید آنرا به‌وسیله‌ کلید از منبع‌ جریان‌ قطع‌ و به‌ زمین‌ متصل‌ نمود و در صورت‌ لزوم‌ بین‌ سیم‌های‌ شبکه‌ نیز اتصال‌ مستقیم‌ برقرار کرد.
ماده‌ ۳۶: در محیطی‌ که‌ خطوط‌ تحت‌ فشار برق‌ وجود دارد تعمیر یا نصب‌ ماشین‌ آلات‌ و دستگاه‌ها یا سیم‎کشی‌ یا هرعمل‌ دیگر که‌ ممکن است ایجاد برق‎زدگی‌ نماید اکیداً ممنوع‌ و فقط‌ پس‌ از قطع‌ جریان‌ برق‌ انجام‌ آن‌ مجاز خواهد بود.
ماده‌ ۳۷: سیم‌ها و کابل‌های‌ برق‌ باید دارای‌ روپوش‌ عایق‌ مناسب‌ با فشار الکتریسیته‌ و سایر شرایط‌ موجوده‌ (رطوبت‌ و گرما – ضربه‌ و ساییدگی‌ و غیره‌) بوده‌ و روی‌ اصول‌ فنی‌ نصب‌ و حتی‌ الامکان‌ در لوله‌ و یا کانال‌ قرار گرفته‌ باشند.
ماده‌ ۳۸: سیم‌های‌ پل‌ گردان‌ – جراثقال‌ و سایر سیم‌هایی‌ را که‌ نمی‌توان‌ عایق‌ نمود باید طوری‌ در حفاظ‌ قرار داد که‌ از اتصال‌ احتمالی‌ جلوگیری‌ شود.
ماده‌ ۳۹: در کارگاه‌هایی‌ که‌ مواد منفجره‌ و یا گازهای‌ قابل‌ احتراق‌ و مواد قابل‌ اشتعال‌ تولید می‌شود بایستی‌ اتصال‌های‌ برقی‌ به‌ نحوی‌ باشند که‌ ایجاد جرقه‌ ننماید و از موتورهایی‌ که‌ طبق‌ اصول‌ فنی‌ برای‌ این‌ قبیل‌ کارها ساخته‌ شده‌ استفاده‌ شود.
ماده‌ ۴۰: کلیه‌ ماشین‌ آلات‌ و دستگاه‌هایی‌ که‌ احتمال‌ تولید الکتریسیته‌ ساکن‌ دارد باید اتصال‌ زمین‌ موثر داشته‌ باشند تا از تراکم‌ بارهای‌ الکتریسیته‌ ساکن‌ روی‌ آنها جلوگیری‌ شود.
ماده‌ ۴۱: در محیطی‌ که‌ مواد قابل‌ اشتعال‌ و یا قابل‌ انفجار (گازها – گرد و غبار و بخارات‌ قابل‌ انفجار و مایعات‌ قابل‌ اشتعال‌ و غیره‌) وجود دارد علاوه‌ بر اتصال‌ زمین‌ باید به‌ وسایل‌ مطمئن‌ دیگری‌ نیز از تراکم‌ بارهای‌ الکتریسیته‌ ساکن‌ جلوگیری‌ نمود.

فصل‌ هفتم‌ – آب‌ آشامیدنی‌
ماده‌ ۴۲: در کلیه‌ کارگاه‌ها کارفرما مکلف‌ است‌ آب‌ آشامیدنی‌ گوارا و سالم‌ به‌ مقدار کافی‌ در مخازن‌ سربسته‌ و محفوظ‌ که‌ طبق‌ اصول‌ بهداشت‌ ساخته‌ و نگاهداری‌ شود در دسترس‌ کارگران‌ بگذارد.
ماده‌ ۴۳: به‌ کارگرانی‌ که‌ در گرمای‌ زیاد برای‌ مدت‌ مدیدی‌ کار می‌کنند باید قرص‌های‌ نمک‌ طعام‌ داده‌ شود.
ماده‌ ۴۴: استفاده‌ از لیوان‌ عمومی‌ برای‌ آشامیدن‌ آب‌ ممنوع‌ است‌.

فصل‌ هشتم‌ – نظم‌ و نظافت‌ در کارگاه‌
ماده‌ ۴۵: محل‌های‌ کار و سالن‌های‌ کار – راهروها – انبارها و سایر قسمت‌های‌ دیگر کارگاه‌ باید طبق‌ اصول‌ بهداشت‌ نگاهداری‌ شود.
ماده‌ ۴۶: دیوارها – سقف‌ – پنجره‌ها و درها و شیشه‌ها باید پاکیزه‌ بوده‌ و بی‌ عیب‌ نگاهداشته‌ شوند کف‌ سالن‌ها باید پاکیزه‌ بوده‌ و در حدود امکان‌ تر و لغزنده‌ نباشد.
ماده‌ ۴۷: جارو و نظافت‌ کردن‌ تا جایی‌ که‌ امکان‌ دارد باید در فواصل‌ نوبت‌های‌ کار انجام‌ شده‌ و به‌ ترتیبی‌ صورت‌ گیرد که‌ از انتشار گرد و غبار جلوگیری‌ شود.
ماده‌ ۴۸: انداختن‌ آب‌ دهان‌ و بینی‌ روی‌ زمین‌ و دیوار و راه‌ پله‌ ممنوع‌ است‌ و در هر محل‌ کار باید به‌ تعداد کافی‌ ظروف‌ مخصوصی‌ برای‌ ریختن‌ زباله‌ و ظروف‌ دیگری‌ برای‌ انداختن‌ اخلاط‌ موجود باشد. این‌ ظروف‌ باید قابل‌ پاک‌ کردن‌ بوده‌ و در شرایط‌ مناسب‌ بهداشتی‌ نگهداری‌ و گندزدایی‌ شوند.
ماده‌ ۴۹: فاضلاب‌ و سایر فضولات‌ کارخانجات‌ باید به‌وسیله‌ مجاری‌ فاضلاب‌ به‌ چاه‌ها و یا حوضچه‌های‌ تصفیه‌ ریخته‌ شود و این‌ مجاری‌ باید با مصالح‌ غیر قابل‌ نفوذ ساخته‌ شده‌ و قطر داخلی‌ و شیب‌ آنها طوری‌ باشد که‌ به‌ سهولت‌ فاضلاب‌ را به‌ چاه‌ها و یا حوضچه‌های‌ تصفیه‌ هدایت‌ نماید. در محل‌هایی‌ که‌ شیب‌ کافی‌ وجود ندارد به‌ وسایل‌ مکانیکی‌ بایستی‌ این‌ منظور تامین‌ گردد.
ماده‌ ۵۰: در کارگاه‌هایی‌ که‌ فضولات‌ حاصله‌ ممکن‌ است‌ موجب‌ مسمومیت‌ یا بیماری‌ گردد باید فضولات‌ مزبور با عملیات‌ فیزیکی‌ یا شیمیایی‌ در حوضچه‌های‌ مخصوص‌ تصفیه‌ گردد در هر حال‌ در دفع‌ فضولات‌ باید از نظر حفظ‌ سلامت‌ و بهداشت‌ و جلوگیری‌ از خطرات‌ ممکنه‌ دقت‌ و پیش‌بینی‌های‌ لازمه‌ بعمل‌ آید.
ماده‌ ۵۱: مواد اولیه‌ و محصول‌ کارگاه‌ باید طوری‌ در داخل‌ انبارها و یا کارگاه‌ گذارده‌ شود که‌ عبور و مرور کارگران‌ و در صورت‌ اقتضا وسایل‌ نقلیه‌ به‌ راحتی‌ ممکن‌ باشد و ضمناً مواد مزبور باید طوری‌ چیده‌ شود که‌ خطر سقوط‌ و بروز سوانح‌ وجود نداشته‌ باشد.
ماده‌ ۵۲: هر کارگاه‌ باید دارای‌ تعداد کافی‌ مستراح‌ مردانه‌ و زنانه‌ بطور مجزا باشد ساختمان‌ مستراح‌ باید طوری‌ باشد که‌ بوی‌ عفونت‌ آن‌ به‌وسیله‌ هواکش‌ به‌ خارج‌ منتقل‌ گردد و آبی‌ که‌ در آن‌ استعمال‌ می‌شود از شیر برداشته‌ شود. برای‌ هر ۲۵ کارگر حداقل‌ باید یک‌ مستراح‌ وجود داشته‌ باشد و در هر مستراح‌ یک‌ آفتابه‌ گذاشته‌ شود شستشو و گندزدایی‌ مرتب‌ مستراح‌ها الزامی‌ است‌.
ماده‌ ۵۳: هر کارگاه‌ باید دارای‌ تعداد کافی‌ روشویی‌ یا شیر باشد روشویی‌ها باید طوری‌ ساخته‌ شود که‌ طبق‌ اصول‌ بهداشتی‌ قابل‌ استفاده‌ و قابل‌ پاک‌ کردن‌ باشد. برای‌ هر ۲۰ نفر کارگر حداقل‌ باید یک‌ روشویی‌ وجود داشته‌ باشد.
ماده‌ ۵۴: کارفرما مکلف‌ است‌ برای‌ تامین‌ نظافت‌ کارگران‌ به‌ مقدار کافی‌ صابون‌ در اختیار آنان‌ گذارده‌ و وسایل‌ خشک‌ کردن‌ دست‌ و روی‌ کارگران‌ را تامین‌ نماید.
ماده‌ ۵۵: در کارگاه‌هایی‌ که‌ پوست‌ بدن‌ کارگران‌ در معرض‌ مواد سمی‌ یا عفونی‌ یا محرک‌ یا مواد کثیف‌ و گرد و غبار بوده‌ و همچنین‌ در کارگاه‌هایی‌ که‌ کارگران‌ در گرمای‌ زیاد کار می‌کنند کارفرما مکلف‌ است‌ برای‌ هر شش‌ نفر کارگری‌ که‌ در یک‌ زمان‌ کار خود را ترک‌ می‌کنند حداقل‌ یک‌ دوش‌ با آبگرم‌ و سرد تهیه‌ نماید و محل روش‌ها باید با مراقبت‌ کامل‌ نظیف‌ و گندزدایی‌ شود.
ماده‌ ۵۶: در هر کارگاه‌ باید اطاقی‌ با وسعت‌ کافی‌ و قفسه‌های‌ انفرادی‌ برای‌ تعویض‌ و گذاردن‌ لباس‌ شخصی‌ کارگران‌ اختصاص‌ یابد. اطاق‌ مزبور و قفسه‌های‌ آن‌ باید مرتباً تهویه‌ و گندزدایی‌ و پاکیزه‌ شود.

فصل‌ نهم‌ – ناهار خوری‌
ماده‌ ۵۷: هر کارگاه‌ که‌ کارگران‌ آن‌ در همانجا غذا صرف‌ می‌نمایند باید دارای‌ محل‌ مخصوصی‌ با وسعت‌ کافی‌ و تعداد لازم‌ میز و نیمکت‌ برای‌ عده‌ای‌ که‌ در یک‌ موقع‌ غذا می‌خورند باشد. محل‌ غذاخوری‌ باید دارای‌ روشنایی‌ کافی‌ بوده‌ و پیوسته‌ طبق‌ اصول‌ بهداشتی‌ پاکیزه‌ نگهداری‌ شود.
ماده‌ ۵۸: ظروف‌ غذاخوری‌ باید همیشه‌ پاک‌ و عاری‌ از هر گونه‌ آلودگی‌ باشد.
ماده‌ ۵۹: کارکنان‌ محل‌ غذاخوری‌ باید دارای‌ روپوش‌ تمیز بوده‌ و نسبت‌ به‌ نظافت‌ شخصی‌ خود مراقبت‌ کامل بنمایند و ماهی‌ یک‌ مرتبه‌ معاینه‌ پزشکی‌ بشوند.
ماده‌ ۶۰: کارگران‌ قبل‌ از ورود به‌ محل‌ غذاخوری‌ باید دست‌ و روی‌ خود را با صابون‌ بشویند و درصورتی‌ که‌ با مواد سمی‌ یا عفونی‌ و یا کثیف‌ سروکار دارند لباس‌ کار خود را تعویض‌ نمایند.

فصل‌ دهم‌ – وسایل‌ استحفاظی‌ فردی‌
ماده‌ ۶۱: کارفرما موظف‌ است‌ در هر سال‌ دو دست‌ لباس‌ کار مجاناً در اختیار هر کارگر بگذارد. لباس‌ کار باید مناسب‌ با نوع‌ کار باشد و طوری‌ تهیه‌ شود که‌ کارگر بتواند به‌ راحتی‌ وظائف‌ خود را انجام‌ دهد و موجب‌ بروز سوانح‌ نگردد.
تبصره – به کارگران زن علاوه بر لباس کار باید سربند نیز داده شود.
ماده‌ ۶۲: به‌ کارگرانی‌ که‌ با مواد شیمیایی‌ کار می‌کنند باید علاوه‌ بر لباس‌ کار – بر حسب‌ نوع‌ کار وسایل‌ استحفاظی‌ لازم‌ از قبیل‌ پیش‌ بند و کفش‌ و دستکش‌ مخصوص‌ و عینک‌ و غیره‌ که‌ آنان‌ را از آسیب‌ مواد مزبور مصون‌ دارد، داده‌ شود.
ماده‌ ۶۳: به‌ کارگرانی‌ که‌ در مجاورت‌ کوره‌های‌ ذوب‌ فلز و آهنگری‌ کار می‌کنند باید لباس‌ یا پیش‌ بند نسوز و نقاب‌ یا عینک‌ و به‌ کارگرانی‌ که‌ مستقیماً با مواد گداخته‌ کار می‌کنند علاوه‌ بر وسایل‌ فوق‌ دستکش‌ و کفش‌ نسوز داده‌ شود.
ماده‌ ۶۴: برای‌ سیم‌ کشی‌ و هر نوع‌ کار دیگر در ارتفاعات‌ مانند دیوارها و پایه‌های‌ بلند و بطور کلی‌ هر محلی‌ که‌ امکان‌ تعبیه‌ وسایل‌ حفاظتی‌ برای‌ جلوگیری‌ از سقوط‌ کارگر مقدور نباشد باید به‌ کارگران‌ کمربند اطمینان‌ داده‌ شود.
ماده‌ ۶۵: لباس‌ کارگرانی‌ که‌ با مواد سمی‌ کار می‌کنند باید در محل‌ مخصوصی‌ جدا از محل‌ لباس‌کن‌ عمومی‎نگاهداری‌ و به‎ترتیبی‌ شستشوشودکه‎کارگران‌ را از آسیب‎نفوذ سم ‎مصون‌ بدارد.
ماده‌ ۶۶: برای‌ کارگرانی‌ که‌ موقع‌ کار در معرض‌ سقوط‌ اجسام‌ قرار دارند باید کفش‌ حفاظتی‌ و کلاه‌ مخصوص‌ حفاظتی‌ از فلز و یا ماده‌ سخت‌ دیگری‌ که‌ قابل‌ اطمینان‌ باشد تهیه‌ شود.
ماده‌ ۶۷: کارفرما مکلف‌ است‌ مراقبت‌ نماید کارگرانی‌ که‌ در نزدیکی‌ قسمت‌های‌ گردنده‌ ماشین‎آلات‌ مشغول‌ کار می‌باشند. موهای‌ خود را‎کوتاه‌ نموده‌ و یا به‌وسیله‎سربندنگهداری‌ نمایند.
ماده‌ ۶۸: در مواردی‌ که‌ نوع‌ کار طوری‌ است‌ که‌ خطراتی‌ برای‌ چشم‌ کارگران‌ وجود دارد از قبیل‌ سمباده‌ و جوشکاری‌ و ماشین‌های‌ تراش‌ و نظائر آن‌ کارفرما مکلف‌ است‌ عینک‌های‌ مخصوص‌ مناسب‌ با کار در دسترس‌ کارگران‌ بگذارد.
ماده‌ ۶۹: کارفرما مکلف‌ است‌ به‌ کارگرانی‌ که‌ روی‌ شبکه‌ تحت‌ فشار برق‌ کار می‌کنند و در معرض‌ خطر برق‌ زدگی‌ هستند علاوه‌ بر ابزار مخصوص‌ دستکش‌ و کفش‌ و کلاه‌ مخصوص‌ عایق‌ الکتریسیته‌ بدهد.
ماده‌ ۷۰: در مواردی‌ که‌ جلوگیری‌ از انتشار گرد و غبار و مواد شیمیایی‌ و یا تهویه‌ محیط‌ آلوده‌ به‌ مواد مزبور از لحاظ‌ فنی‌ ممکن‌ نباشد کارفرما موظف‌ است‌ ماسک‌ و یا وسایل‌ استحفاظی‌ متناسب‌ دیگری‌ تهیه‌ و در اختیار کارگر مربوطه‌ قرار دهد.
ماده‌ ۷۱: در محیط‌های‌ مرطوب‌ و در مورد کارهایی‌ که‌ در آب‌ انجام‌ می‌شود کارفرما باید به‌ تناسب‌ نوع‌ کار کفش‌ یا چکمه‌های‌ لاستیکی‌ و در صورت‌ لزوم‌ دستکش‌های‌ غیر قابل‌ نفوذ تهیه‌ و در دسترس کارگران بگذارد.
ماده‌ ۷۲: به‌ کارگرانی‌ که‌ با اشیاء و مواد برنده‌ (از قبیل‌ اوراق‌ فلزی‌ و جام‌های‌ شیشه‌و خورده‌شیشه‌ و غیره‌) کار می‌کنند باید دستکش‌های‌ متناسب‌ با نوع‌ کار داده‌شود.
ماده‌ ۷۳: کارفرما مکلف‌ است‌ به‌وسیله‌ مسئولین‌ فنی‌ خود کلیه‌ وسایل‌ استحفاظی‌ را مرتباً بازرسی‌ و در صورت‌ لزوم‌ تعمیر و یا تعویض‌ نماید تا پیوسته‌ وسایل‌ مزبور برای‌ تامین‌ حفاظت‌ کارگران‌ آماده‌ باشد.
ماده‌ ۷۴: کارفرما مکلف‌ است‌ مراقبت‌ نماید که‌ کارگران‌ مرتباً از وسایل‌ استحفاظی‌ که‌ به‌وسیله‌ او تهیه‌ و در اختیار آنان‌ گذاشته‌ شده‌ استفاده‌ نمایند. عدم‌ استفاده‌ از وسایل‌ مزبور قصور در انجام‌ وظیفه‌ محسوب‌ می‌شود.

فصل‌ یازدهم‌ – کمک‌های‌ اولیه‌
ماده‌ ۷۵: کارفرما مکلف‌ است‌ در صورت‌ امکان‌ مرکزی‌ برای‌ استفاده‌ فوری‌ بیماران‌ یا اشخاص‌ آسیب‌ دیده‌ تحت‌ نظر یک‌ یا چند پزشک‌ یا پزشکیار تاسیس‌ نماید و در صورت‌ عدم‌ امکان‌ باید یک‌ یا چند قفسه‌ محتوی‌ داروها و لوازم‌ کمک‌های‌ اولیه‌ متناسب‌ با تعداد کارگران‌ و نوع‌ خطرات‌ کارگاه‌ در نقاطی‌ که‌ دسترسی‌ فوری‌ به‌آنها برای‌ کارگران‌ میسر باشد ایجاد نماید. مراکز کمک‌های‌ اولیه‌ و محل‌ نصب‌ قفسه‌ها باید به‌وسیله‌ علایم‌ مخصوص‌ بصورتی‌ مشخص‌ باشد که‌ کلیه‌ کارگران‌ از محل‌ آن‌ مطلع‌ باشند. کارفرمایانی‌ که‌ کارگران‌ آنان‌ مشمول‌ مقررات‌ بیمه‌های‌ اجتماعی‌ می‌باشند می‌توانند در صورت‌ وقوع‌ حادثه‌ ناشی‌ از کار یا بیماری‌ حرفه‌ای‌ هزینه‌ انجام‌ کمک‌های‌ اولیه‌ را طبق‌ ماده‌ ۸۵ لایحه‌ قانونی‌ بیمه‌های‌ اجتماعی‌ کارگران‌ از سازمان‌ بیمه‌های‌ اجتماعی‌ کارگران‌ دریافت‌ نمایند.
ماده ۷۶: در کارگاه‌هایی‌ که‌ به‎سبب‌ نوع‎ کار احتمال‌ مخاطرات‌ مهم‌ از قبیل‌ خفگی‌ و برق‌زدگی‌ و امثال‌ آنها وجود دارد کارفرما مکلف‌ ‎است‌ برای‌ نجات‌ کارگر آسیب‌‎دیده‌ پیش‌بینی‌های‌ لازم‌ را بنماید.
ماده‌ ۷۷: کارفرما مکلف‌ است‌ به‌ محض‌ اطلاع‌ از ابتلا یکی‌ از کارگران‌ به‌ امراض‌ واگیر مراتب‌ را به‌ اولین‌ پست‌ وزارت‌ بهداری‌ و همچنین‌ به‌ سازمان‌ بیمه‌های‌ اجتماعی‌ کارگران‌ اطلاع‌ دهد.
ماده‌ ۷۸: کارفرما مکلف‌ است‌ دستورات‌ بهداشتی‌ مربوط‌ به‌ کارگاه‌ خود و همچنین‌ دستورات‌ بهداشتی‌ مربوط‌ به‌ امراض‌ واگیر و امراضی‌ که‌ به‌ صورت‌ همه‌گیری در آمده‌ است‌ برای‌ اطلاع‌ کارگران‌ در محل‌های‌ مناسب‌ نصب‌ نماید.
ماده‌ ۷۹: کارفرما موظف‌ است‌ آمار بیماران‌ و حادثه‌ دیدگان‌ خود را در آخر هر ماه‌ به‌ ادارات‌ کار محل‌ ارسال‌ دارد.
ماده‌ ۸۰: متخلفین‌ از اجرای‌ مقررات‌ این‌ آیین‌نامه‌ مشمول‌ شق‌ دوم‌ از ماده‌ ۶۰ قانون‌ کار مصوب‌ اسفند ماه‌ ۱۳۳۷ خواهند بود.
این‌ آیین‌نامه‌ مشتمل‌ بر ۸۰ ماده‌ و ۲ تبصره‌ به‌ استناد ماده‌ ۴۷ قانون‌ کار تدوین‌ و در یازدهمین‌ جلسه‌ شورایعالی‌ حفاظت‌ فنی‌ مورخ‌ یکشنبه‌ ۱۴/۶/۱۳۳۸ به‌ تصویب‌ نهایی‌ رسیده‌ و قابل‌ اجرا است‌

آیین‌نامه کمیته حفاظت فنی و بهداشت کار

 

ماده‌ 1: به منظور تامین مشارکت کارگران و کارفرمایان و نظارت بر حسن اجرای مقررات حفاظت فنی و بهداشت کار، صیانت نیروی انسانی و منابع مادی کشور در کارگاه‌های مشمول و همچنین پیشیگیری از حوادث و بیماری‌های ناشی از کار، حفظ و ارتقاء سلامتی کارگران و سالم سازی محیط های کار، تشکیل کمیته‌های حفاظت فنی و بهداشت کار با رعایت ضوابط و مقررات مندرج در این آیین نامه در کارگاه‌های کشور الزامی است.

ماده‌ 2: کارگاه‌هایی که دارای 25 نفر کارگر باشند، کارفرما مکلف است کمیته‌ای به نام کمیته حفاظت فنی و بهداشت کار در کارگاه با اعضای ذیل تشکیل دهد:

1 – کارفرما یا نماینده تام الاختیار او.

2 – نماینده شورای اسلامی کار یا نماینده کارگران کارگاه

3 – مدیرفنی و در صورت نبودن او یکی از سراستادکاران کارگاه.

4 – مسئول حفاظت فنی

5 – مسئول بهداشت حرفه‌ای.

تبصره 1 : مسئول حفاظت فنی می‌بایستی ترجیحاً از فارغ التحصیلان رشته حفاظت فنی و ایمنی کار باشد.

تبصره  2: مسئول  بهداشت حرفه‌ای می‌بایستی ترجیحاً فارغ التحصیل بهداشت حرفه‌ای یا پزشک عمومی مورد تایید مرکز بهداشت شهرستان باشد.

تبصره 3: اعضاء کمیته حفاظت فنی و بهداشت کار با هزینه کارفرما بایستی در برنامه‌های آموزشی و بازآموزی مربوط به حفاظت فنی و بهداشت کار که توسط ارگان‌های ذیربط برگزار می‌گردد شرکت نمایند.

تبصره 4: در کارگاه‌هایی که بین 25 تا 100 نفر نفر کارگر داشته باشند در صورتی که یک یا دو نفر از اعضاء کمیته در کارگاه حضور نداشته باشند جلسه کمیته با حداقل سه نفر از افراد مذکور تشکیل می‌گردد مشروط بر آنکه در این کمیته مسئول حفاظت فنی یا مسئول بهداشت حرفه‌ای حضور داشته باشد.

ماده‌ 3: در کارگاه‌هایی که کمتر از 25 نفر کارگر دارند و نوع کار آنها ایجاب نماید با نظر مشترک و هماهنگ بازرس کار و کارشناس بهداشت حرفه‌ای محل، کارفرما مکلف به تشکیل کمیته مذکور خواهد بود.

تبصره1:  دراینگونه کارگاه‌ها کمیته مذکور با سه نفر از اعضاء به شرح ذیل تشکیل می‌گردد:

1 – کارفرما یا نماینده تام الاختیار وی.

2 – نماینده شورای اسلامی کار یا نماینده کارگران کارگاه.

3 – مسئول حفاظت فنی و بهداشت حرفه‌ای.

تبصره 2 : صلاحیت مسئول حفاظت فنی و بهداشت حرفه‌ای برای اینگونه کارگاه‌ها باید به تایید اداره کار و مرکز بهداشت محل برسد.

تبصره 3:  در کلیه کارگاه‌هایی که کمیته حفاظت فنی و بهداشت کار با سه نفر تشکیل می‌گردد مسئول حفاظت فنی و بهداشت حرفه‌ای می‌تواند یک نفر باشد. مشروط برآنکه پس از آموزش‌های لازم که با هزینه کارفرما توسط مرکز بهداشت و یا اداره کل محل حسب مورد تشکیل می‌گردد شرکت نموده و گواهی نامه لازمه را دریافت نماید.

ماده‌ 4: جلسات کمیته حفاظت فنی و بهداشت کار باید لااقل هرماه یک بار تشکیل گردد و در اولین جلسه خود نسبت به انتخاب یک نفر دبیراز میان اعضاء کمیته اقدام نمایند. تعیین زمان تشکیل جلسات و تنظیم صورتجلسات کمیته به عهده دبیر جلسه خواهد بود.

تبصره 1 :  در مواقع ضروری یا زودتر از موعد با پیشنهاد مدیرکارخانه یا مسئول حفاظت فنی و یا مسئول بهداشت حرفه‌ای کمیته تشکیل خواهد شد.

تبصره 3 :  کارفرما مکلف است یک نسخه از تصمیمات کمیته مذکور و همچنین صورتجلسات تنظیم شده را به اداره کار و مرکز بهداشت مربوطه ارسال نماید.

ماده‌ 5: وظایف کمیته حفاظت فنی و بهداشت کار به شرح ذیل است:

1 – طرح مسایل و مشکلات حفاظتی و بهداشتی در جلسات کمیته و ارایه پیشنهادات لازم به کارفرما جهت رفع نواقص و سالم سازی محیط کار.

2 – انعکاس کلیه ایرادات و نواقص حفاظتی و بهداشتی و پیشنهادات لازم جهت رفع آنها به کارفرمای کارگاه.

3 – همکاری و تشریک مساعی با کارشناسان بهداشت حرفه‌ای و بازرسان کار جهت اجرای مقررات حفاظتی و بهداشت کار.

4 – توجیه و آشنا سازی کارگران نسبت به رعایت مقررات و موازین بهداشتی و حفاظتی در محیط کار.

5 – همکاری با کارفرما در تهیه دستورالعمل های لازم برای انجام کار مطمئن، سالم و بدون خطر و همچنین استفاده صحیح از لوازم و تجهیزات بهداشتی و حفاظتی در محیط کار.

6 – پیشنهاد به کارفرما جهت تشویق کارگرانی که در امر حفاظت فنی وبهداشت حفاظتی و بهداشت کار علاقه و جدیت دارند.

7 – پیگیری لازم به منظور تهیه و ارسال صورتجلسات کمیته و همچنین فرم‌های مربوط به حوادث ناشی از کار و بیماری‌های ناشی از کار به ارگان‌های ذیربط.

8 – پیگیری لازم در انجام معاینات قبل از استخدام و معاینات ادواری به منظور پیشگیری از ابتلاء کارگران به بیماری‌های ناشی از کار و ارایه نتایج حاصله به مراکز بهداشت مربوطه.

9 – اعلام موارد مشکوک به بیماری‌های حرفه‌ای از طریق کارفرما به مراکز بهداشت مربوطه و همکاری در تعیین شغل مناسب برای کارگرانی که به تشخیص شورای پزشکی به بیماری‌های حرفه‌ای مبتلاء شده و یا در معرض ابتلاء آنها قرار دارند. (موضوع تبصره 1 ماده 92 قانون کار).

10 – جمع آوری آمار و اطلاعات مربوطه از نقطه نظر مسایل حفاظتی و بهداشتی و تنظیم و تکمیل فرم صورت نواقص موجود در کارگاه.

11 - بازدید و معاینه ابزار کار و وسایل حفاظتی و بهداشتی در محیط کار و نظارت بر حسن استفاده از آنها.

12 – ثبت آمار حوادث و بیماری‌های ناشی از کار کارگران و تعیین ضریب تکرار و ضریب شدت سالانه حوادث.

13 – نظارت بر ترسیم نمودار میزان حوادث و بیماری‌های حرفه‌ای و همچنین نصب پوسترهای آموزشی بهداشتی و حفاظتی در محیط کار.

14 – اعلام کانون‌های ایجاد خطرات حفاظتی و بهداشتی در کارگاه.

15 – نظارت بر نظم و ترتیب و آرایش مواد اولیه و محصولات و استقرار ماشین آلات و ابزار کار به نحو صحیح و ایمن و همچنین تطابق صحیح کار و کارگر در محیط کار.

16 – تعیین خط مشی روشن و منطبق با موازین حفاظتی و بهداشتی برحسب شرایط اختصاصی هر کارگاه جهت حفظ و ارتقاء سطح بهداشت و ایمنی محیط کار و پیشگیری از ایجاد حوادث احتمالی و بیماری‌های شغلی.

17 – تهیه و تصویب و صدور دستورالعمل‌های اجرایی حفاظتی و بهداشتی جهت اعمال در داخل کارگاه در مورد پیشگیری از ایجاد عوارض و بیماری‌های ناشی از عوامل فیزیکی، شیمیایی، ارگونومیکی، بیولوژیکی و روانی محیط کار.

ماده‌ 6: وجود کمیته حفاظت فنی و بهداشت کار و مسئولین حفاظت و بهداشت حرفه‌ای در کارگاه به‎هیچ‎وجه رافع مسئولیت‌های قانونی کارفرما درقبال مقررات وضع شده نخواهد بود.

ماده‌ 7: این آیین نامه در 7 ماده و 10 تبصره به استناد ماده 93 قانون کار جمهوری اسلامی ایران توسط وزارتخانه‌های کار و امور اجتماعی و وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی تهیه شده و در تاریخ 11/4/74 به تصویب وزرای کار و امور اجتماعی و بهداشت، ‌درمان و آموزش پزشکی رسید.

دانستنیهای بهداشتی

·         بهداشت حرفه ای

o        جوشکاری، عوارض و راههای پیشگیری از آن

o        روشنایی محیط کار و تاثیر آن بر بینایی

o        سموم، خطرات و شرایط استفاده از آن

جوشکاری، عوارض و راههای پیشگیری از آن

مقدمه:

   بشر از زمانیکه خود را شناخته در پی کار و فعالیت بوده و در هر زمان دستخوش تحولاتی گردیده  است. به وجود آمدن ابزار کار قدیمی‌ترین تحولی است که در زندگی بشر بوجود آمده است. زمانی ابزار سنگی و بعداً با پیدایش آهن و فلزات ابزار فلزی جایگزین آن شد به تبع توسعه صنایع و ابزار آلات مشاغل مرتبط با آنها نیز به صورت تخصصی درآمده و از هم جدا گردید که حرفه جوشکاری یکی از آنها می‌باشد.

عوامل زیان آور موجود در کارگاه جوشکاری:

   در کار جوشکاری ابزار و وسایلی استفاده می‌شود که در صورت عدم رعابت موازین ایمنی باعث بروز مشکلاتی می‌گردد. عمده‌ترین عوامل زیان‌آوری که در رابطه با این حرفه وجود دارد عبارتند از:

1-    انواع اشعه‌های ناشی از جوشکاری

2-    سر و صدای محیط کار

3-    دود و گازهای ناشی از جوشکاری

4-    حرکات و وضعیت‌های نامناسب بدن در حین کار که در مورد هر یک توضیحات مختصری ارائه میگردد.

1-    اشعه‌های ناشی از جوشکاری:

نور مرئی IR- UV

   نور مرئی همان نور طبیعی و نور مصنوعی ناشی از لامپ‌ها می‌باشد که نه تنها نقش مهمی در رویت اشیا و جلوگیری از برخورد با آنها دارد بلکه بر اساس آخرین تحقیقات نقش بسیار مهمی در افزایش بازدهی و جلوگیری از خستگی ناشی از کار دارد.

   در بین اشعه‌ها، اشعه ماوراء بنفش (UV) ناشی از نقطه جوش و مادون قرمز (IR) ناشی از التهاب فلز گداخته خطر بیشتری دارند. تابش اشعه حاصل از جوشکاری بخصوص دستگاههای جوش الکتریکی بر چشم سبب ناراحتی چشم با علائم سرخی، ریزش اشک، خارش و ترس از نور، ورم ملتحمه،‌ خیرگی و آب مروارید می‌گردد.

روش پیشگیری : در مورد جوشکاران بایستی از عینکها و یا سپرهای حفاظتی شیشه‌های آن قادر به جذب اشعه ماوراء بنفش و مادون قرمز می‌باشند استفاده شود.

2ـ سر و صدای محیط کار :

خستگی شنوایی : کاهش قدرت شنوایی، تحریک اعصاب، وزوز کردن گوش، سوت کشیدن پرده گوش از جمله عوارض ناشی از سر و صدای محیط کار می‌باشد. تغییر در ترکیبات خون و سایر مایعات بدن نیز گزارش شده است که افزایش یا کاهش قندخون از آن جمله‌اند.

   در صورتیکه سر و صدای محیط کار در حدی باشد که باعث مختل شدن مکالمه عادی بین دو نفر در محیط کار گردد بالاتر لز حد مجاز بوده و کارگر باید از گوشی جهت محافظت سیستم شنوایی استفاده کند.

وسایل حفاظت سیستم شنوائی شامل:

پلاک گوش: طوری طرح و ساخته شده است که کاملاً در مجرای داخلی گوش قرار میگیرد.

گوشی: کاملاًً‌ گوش خارجی را می‌پوشاند از نظر حفاظت بهتر و در ضمن خیلی راحت‌تر از پلاک گوش خواهد بود.

3-   دود و گازهای ناشی از جوشکاری:

   دود حاصل از جوشکاری با کاربید و استیلن حاوی انواع فلزات سمی و سایر مواد شیمیایی بوده که استنشاق آنها به آسانی صورت میگیرد که این ذرات می‌توانند به قسمتهای انتهایی ریه‌ها نفوذ نموده و عوارض شدیدی ایجاد نمایند.

گازهای زیان آور ناشی از جوشکاری:

   از جمله گازهایی که در حرفه جوشکاری استفاده می‌شود گاز استیلن می‌باشد که گازی است بی‌رنگ که خالص آن بوی بدی ندارد علت بوی بدی که در جوشکاریها استشمام می‌شود هیدروژن سولفوره مخلوط با آن است که به علت ناخالصی کاربید می‌باشد.

 عوارض ناشی از این گاز شامل:

   سرفه، ریزش اشک، سردرد، سرگیجه، ورم ملتحمه، اختلالات گوارشی، بیهوشی،‌ نارسایی تنفسی می‌باشد که در غلظت‌های زیاد باعث اغماء و مرگ می‌گردد.

راههای پیشگیری از عوارض فوق :

   برای جلوگیری از ایجاد عوارض فوق استفاده از ماسکهای مخصوص و فیلتردار جهت حفاظت دستگاه تنفسی الزامی است و همچنین استفاده از سیستم تهویه  عمومی و موضعی در کاهش بار آلودگی محیط کار مؤثر می‌باشد.

4-  حرکات و وضعیت‌های بدن در حین کار:

   یعضی از حرکات مفصلی به علت تجاوز از حد طبیعی و به جهت شدت و تکرار شدنشان باعث ایجاد ضایعات مفصلی میگردند. انجام کارها به طور غیرطبیعی باعث درد عضلات میگردد. دردهای پشت، انقباض عضلات کنار مهره‌ای، دردهای منطقه بین فقرات گردن و پشت کمر دردهای ناشی از کار کردن در یک وضعیت نامتناسب، تغییر شکل ستون فقرات از جمله این عوارض می‌باشد

راههای پیشگیری:

   برای پیشگیری از عوارض فوق ایجاد فواصل معین و منظم بین زمان استراحت و کار الزامی می‌باشد و همچنین نحوه درست بلند کردن بار حائز اهمیت می‌باشد.

---

روشنایی محیط کار و تاثیر آن بر روی بینایی

مقدمه:

   چشم: همانقدر که عضو خارق‌العاده و شگفت‌انگیز است بهمان اندازه نیز ظریف و بی‌پناه و آسیب‌پذیر میباشد . بنابراین در هنگام کار یا هر جای دیگری باید از آن محافظت نمود.

   ناراحتی‌های چشمی اکثراً‌ در ساعات کار اتفاق افتاده و ناشی از علل گوناگون می‌باشد. این صدمات ممکن است ناشی از ازدیاد نور، کمبود نور، پرتاب ذرات، تاثیر مواد سمی، اشعه ایکس یا سایر تشعشعات یونیزان و حرارت باشد.

تاثیر و روشنایی بر روی بینایی کارگران:

   تامین نور کافی و مناسب در محل کار موجب می‌شود که:

1-    میل و رغبت به کار در کارگر افزایش یابد.

2-    دقت عمل در کار بیشتر شود.

3-    راندمان و نتیجه کار افزوده گردد.

4-    سلامت چشم و قدرت بینایی کارگر محفوظ مانده و خستگی اعصاب کمتر شود.

5-    کار بهتر،‌ راحتتر و دقیق‌تر انجام شود.

6-     از میزان حوادث حین کار کاسته گردد.

تامین نور کافی و مناسب در محیط‌ های کار:

   در محیطهای کاری با نور مناسب امکان بروز هر نوع حادثه نیز کاهش می‌یابد. نور مناسب از طریق استفاده از نور طبیعی و مصنوعی و یا هر دو تامین میگردد.  این نور می‌بایست دارای روشنایی کافی بوده، خیره کننده نباشد و بطور یکسان پخش شده باشد .

عوارض ناشی از ازدیاد نور:

خیرگی: مهمترین عارضه ناشی از ازدیاد نور است. این حالت در اثر برخورد مستقیم نور به چشم و یا انعکاس شعاع تابش نور از سطوح شفاف به چشم بوجود میآید.

علائم خیرگی: احساس ناراحتی و درد در چشم، کم شدن حس بینایی، ترس از نور و ریزش اشک پدید می‌آید. مثلاً زمانی که منبع نور به طور مستقیم در میدان دید کارگر قرار گیرد باعث بروز خیرگی میشود برای جلوگیری از بروز این مشکل منابع روشنایی بایستی به فواصل مناسبی نسبت به هم نصب شود.

عوارض ناشی از کمبود نور:

   در کارگاههائیکه نور مناسب و کافی وجود نداشته باشد بخصوص در مورد کارهای ظریف و دقیق باعث اختلال و کاهش بینایی خواهد شد.

   این عوارض شامل فشار در چشم، سردرد،‌ سرگیجه خستگی، بی‌میلی نسبت به کار و نیستاگموس حرفه‌ای می‌باشد.( بیماری نیـسـتاگـموس سـبب بـروز حـرکـات غیـر طبیعی در چشم می شود.)

چه عاملی سبب بروز نیستاگموس در معدنچیان می‌گردد:

   اگر کمبود نور به مدت طولانی ادامه داشته باشد این عارضه بوجود می‌آید.

   در بیماری نیستاگموس کارگران معمولاً وقت خروج از معدن متوجه این عارضه می‌گردند. بدین ترتیب که به مدت چند لحظه احساس می‌کنند که اشیاء جلوی چشمشان می‌لرزد. این عارضه ممکن است یک یا هر دو چشم را گرفتار سازد.

   تامین روشنایی در معادن سبب محو سریع نیستاگموس معدنچیان می‌گردد.

    عواملی که عوارض ناشی از کمبود یا ازدیاد نور را تشدید می‌کند:

   خستگی فکری، خستگی چشمی، سن

 منابع نور:

   برای روشنایی کارگاهها از دو منبع نور طبیعی (نور خورشید) و نور مصنوعی (الکتریکی) می‌توان استفاده نمود.

روشنایی طبیعی:

   نور آفتاب سالم‌ترین و ارزان‌ترین وسیله روشنایی و یکی از منابع مهم تامین انرژی نورانی می‌باشد.

به منظور استفاده بهتر و صحیح‌تر از روشنایی روز بایستی به نکات زیر توجه نمود:

·         در صورتی که کارگاه یا محل کار بزرگ باشد و پنجره‌های آن برای رساندن نور به همه قسمتها کافی نباشد باید در قسمتهایی از سقف از پوشش شیشه‌ای استفاده شود.

·         برای جلوگیری از تابش مستقیم نور خورشید در تابستان بهتر است بالای پنجره‌ها سایبان داشته باشد.

·         برای استفاده بیشتر از نور آفتاب باید سقف کارگاه و دیگر سطوح منعکس کننده نور به رنگ روشن بوده تا نور را بهتر منعکس کند.

·         برای اینکه نور کافی به محل کار برسد بایستی با توجه به نوع کار، تابش نور و آفتابی بودن محل مجموع سطوح پنجره‌ها و یا سقف شیشه‌ای کارگاه متناسب با مساحت کف کارگاه باشد.

در طرح روشنایی مصنوعی برای محیط کار این نکات باید مورد توجه قرار گیرد:

-     نور حاصله از منابع روشنایی باید تا حدامکان به روشنایی روز نزدیک باشد.

-    سقف و قسمت بالایی دیوارها معمولاً به منظور افزایش راندمان روشنایی وارده از پنجره‌ها به رنگ روشن و قسمت پایین دیوارها برای ایجاد شرایط آسایش به رنگ تیره رنگ آمیزی میشوند.

-    مقدار نور حاصله از منابع روشنایی باید ثابت و به اندازه کافی بوده و بر کلیه سطوح محیط کار به طور یکنواخت توزیع شود تا از بوجود آمدن سایه و زوایای تاریک جلوگیری شود.

-     تعمیر و سرویس به موقع منابع روشنایی

-     تمیز و پاک نمودن نورگیرها به طور مرتب

                  -     در مورد میزان نور برای کارگاههای مختلف ارقام زیر می‌تواند راهنمای مناسبی باشد:

محل کار	میزان روشنایی مطلوب بر حسب لوکس*
کارهای بزرگ	80-100
کارهای ظریف	150- 250
کارهای بسیار ظریف	500- 1000

    آیا محیط کار شما از میزان نور مناسب برخوردار می‌باشد؟

* لوکس: واحد اندازه‌گیری روشنایی در محیط کار گویند که بوسیله دستگاه لوکس‌متر اندازه‌گیری میشود.

---

سموم، خطرات و شرایط استفاده از آن

مقدمه:

   در بعضی موارد ما مجبوریم از سم استفاده کنیم. اما باید بدانیم سم مثل هر دارویی باید فقط در حد لزوم و در موقع ضرورت با روش درست بکار رود، وگرنه بسیار خطرناک بوده و همانطور که حشرات و موشها را از بین می‌برد میتواند انسان و حیوانات مفید را هم بیمار کرده یا بکشد.

سم چیست؟

   سم ماده‌ای است که دارای منشع گیاهی، حیوانی و شیمیایی بوده  و از یک راه خاص و یا راههای مختلف در مقادیر معینی باعث اختلال و یا توقف فعل و انفعالات حیاتی به‌طور موقت یا دائم میگردد. سم اگر به مقدار خیلی کم خورده شود و یا بخار و بوی آن تنفس گردد باعث ناراحتی، بیماری و مسمومیت شده است منجر به مرگ گردد.

مسموم کیست؟

   هر انسان یا حیوانی که سم از طریق بینی، دهان یا پوست وارد بدن او شده و موجب ناراحتی و بیماری یا مرگ وی گردد مسموم شده است.

علائم مسمومیت:

   بستگی به نوع سم و مقدار آن و مدتی که از مصرف آن سم گذشته باشد دارد اما بطور کلی میتوانیم بگوییم: سرگیجه، حالت تهوع و استفراغ، دل درد، دل پیچه، عرق کردن، رنگ پریدگی و خواب آلودگی معمولاً در شخص مسموم دیده میشود.

روشهای نگهداری سموم در منزل :

1-    هیچ وقت سم را در آشپزخانه و یا اتاقی که در آن زندگی می‌کنید قرار ندهید.

2-   سم را باید در قوطی و ظرف خودش نگه‌داری کرد و هرگز نباید آنرا داخل ظرف و یا شیشه دیگر ریخت چون ممکن است اشتباهاً از آن استفاده شود.

3-    بعد از هر بار استفاده حتماً باید در قوطی سم را محکم بست.

4-     هر نوع سم را باید در محلی دور از دسترس افراد و بچه‌ها قرار داد.

چه کسانی می‌توانند با سم کار کنند؟

   کسی که سم را مصرف می‌کند باید بدانند سم چیست؟‌ و چه خطراتی دارد و چگونه باید آنرا بکار برد تا خطری برای خود و اطرافیان نداشته باشد.

-    کسی که با سم سر و کار دارد باید سالم و قوی بنیه باشد زنان و مردان پیر و بچه‌ها قبل از 18 سالگی نباید به هیچ‌وجه سم‌پاشی کنند.

-     کسانی که عوارض قلبی، کلیوی و کبدی داشته باشند نباید سم‌پاشی کنند.

-     زنان حامله به هیچ وجه نباید با سم سر و کار داشته باشند.

چگونه سم را مصرف کنیم؟

·         برای استفاده از سم باید لباس، عینک،‌ کلاه و ماسک داشته باشیم.

·         سم فقط باید در جایی که لازم است بکار رود.

·         از سم باید فقط به مقداری که لازم است استفاده کنیم نه بیشتر

·         نوع سم‌پاشی باید متناسب با سم، مقدار آن و محل سم‌پاشی باشد.

·         لازم است در ابتدا با ریختن آب در مخزن، سم‌پاش را آزمایش کنیم تا چکه نکند و هنگام کار به مقدار کافی محلول از آن خارج شود.

چگونه از قوطی اسپری حشره‌کش استفاده کنیم؟

    وقتی می‌خواهید داخل اتاق را اسپری کنید:

1-    همه باید از اتاق خارج شوند.

2-    پنجره‌ها و درها را ببندید.

3-    روی ظرف غذاخوری و وسایل بچه‌ها را با نایلون بپوشانید یا در صورت امکان ظروف را از محیط خارج کنید.

4-    موقع اسپری حشره‌کش قوطی اسپری را طوری بدست بگیرید که از خودتان فاصله داشته باشد.

5-    بعد از اسپری کردن فوراً از اتاق خارج شوید و در را ببندید و دستهایتان را بشویید.

6-  بعد از گذشتن حدود نیم ساعت درها را باز کنید و هوای اطاق را تهویه نمایید. بعد از گذشتن نیم تا یک ساعت از تهویه، اطاقها می‌توانند مورد استفاده قرار بگیرند.

در چه شرایطی باید سم را مصرف کنیم؟

-   فرد سم‌پاش باید لباسی بپوشد که کاملاً بدن او را بپوشاند و کلاهی که موهای او را حفظ کند.

-   فرد سم‌پاش باید از عینک مخصوص که کناره‌های آن بسته است و چشم را کاملاً محافظت می‌کند استفاده کند.

-   باید موقع کار با سم حتماً‌ از ماسک استفاده کنیم یا با پارچه تمیزی روی بینی و دهان خود را بپوشانیم.

   -   موقع سم‌پاشی و تهیه سم حتماً باید دستکش لاستیکی بدست کرد. اگر دستکش سوراخ

   باشد سم پوست دست را آلوده می‌کند.

-   در روزهایی که باد شدید می‌وزد نباید باغ و مزرعه را سم‌پاشی کرد و اگر باد کم است موقع سم‌پاشی باید پشت به باد بایستیم تا قطرات سم به ما نپاشد.

چه کارهایی برای فرد مسموم باید انجام دهیم؟

·          از اطرافیان و خود مسموم بپرسید که با چه ماده‌ای تماس داشته و یا آن را خورده است.

·          قوطی سم را بگیرید و برچسب آن را بخوانید.

·         فوراً‌ کمکهای اولیه را شروع کنید.

کمکهای اولیه در مورد فرد مسموم:

·         فوراً‌ مسموم را از محل سمپاشی خارج کنید و در هوای آزاد نگه دارید.

·          اگر لباس او آلوده به سم است بلافاصله آنها را بیرون بیاورید.

·         محلهایی از بدن را که به سم آلوده شده با آب و صابون شستشو کنید سپس او را خشک کرده و بپوشانید.

·         بیمار را در حالت استراحت و گرم نگه دارید.

·         اگر سم داخل چشم‌ها پاشیده شد فوراً چشم را زیر شیر آب بگیرید و شستشو دهید (15 دقیقه)

·         اگر سم به تازگی خورده شده باشد باید مسموم را وادار به استفراغ کنید.

·         اگر علائم سوختگی ناشی از سموم در لب و دهان مشاهده شد او را وادار به استفراغ نکنید فقط کمی آب به فرد مسموم بخورانید تا سم رقیق شود.

·         باید راههای تنفسی یعنی دهان و گلو و بینی را تمیز کرده و باز نگه دارید.

·         فوراً‌ مسموم را به مرکز بهداشتی‌درمانی ارجاع دهید. ‌

«آئین‌نامه اجرایی قانون نظام مهندسی و کنترل ساختمان»

«آئین‌نامه اجرایی قانون نظام مهندسی و کنترل ساختمان»

فصل اول ـ کلیات

ماده 1- در این آئین‌نامه عبارت‌های زیر در معانی مشروح مربوط بکار می‌روند:‏

قانون ـ قانون نظام مهندسی و کنترل ساختمان ـ مصوب 1374.‏

مهندسی ساختمان ـ امور فنی و مهندسی، معماری و شهرسازی، بخش‌های ساختمان و شهرسازی.‏

سازمان ـ‌ سازمان نظام مهندسی ساختمان

نظام مهندسی استان ـ سازمان نظام مهندسی ساختمان استان.‏

پروانه اشتغال ـ پروانه اشتغال به کار مهندسی، کاردانی، تجربی.‏

رشته‌های اصلی ـ‌ رشته‌های مرتبط با رشته‌های اصلی.‏

ماده 2- اشتغال اشخاص حقیقی و حقوقی برای امور طراحی، محاسبه، نظارت، اجرا و سایر خدمات فنی در بخش‌های مهندسی ساختمان در محل‌هایی که تاکنون در اجرای قوانین قبلی به وسیله وزارتخانه‌های مسکن و شهرسازی و کشور تعیین و اعلام شده و همچنین در شهرها و شهرستان‌ها و محل‌هایی که به وسیله وزارت مسکن و شهرسازی با کسب نظر از وزارت کشور مشخص و آگهی خواهد شد، داشتن مدرک صلاحیت حرفه‌ای ضروری است.‏

تبصره 1) صلاحیت موضوع این ماده در مورد اشخاص حقیقی و حقوقی به ترتیب زیر احراز می‌شود.‏

الف ـ در مورد مهندسان از طریق پروانه اشتغال به کار مهندسی.‏

ب ـ در موردکاردان‌های فنی از طریق پروانه اشتغال به کاردانی.‏

پ ـ در مورد معماران تجربی از طریق پروانه اشتغال به کار تجربی.‏

ت ـ در مورد استاد کاران و کارگران ماهر از طریق پروانه مهارت فنی.‏

ث ـ در مورد اشخاص حقوقی از طریق پروانه اشتغال به کار مهندسی (حقوقی).‏

ج ـ در مورد اشخاص حقوقی از طریق پروانه اشتغال به کاردانی فنی (حقوقی).‏

تبصره 2) پروانه مهارت فنی به وسیله وزارت کار و امور اجتماعی و سایر پروانه‌های اشتغال به وسیله وزارت مسکن و شهرسازی صادر می‌شود.‏

ماده 3) شهرداری‌ها و مراجع صدور پروانه ساختمان، پروانه شهرک‌سازی و شهرسازی و همچنین مراجع صدور مجوزهای مربوط به تفکیک اراضی و سایر مراجع صدور مجوزهای مربوط به کنترل، نظارت و نظایر آن در محل‌های مندرج در ماده (2)‏ برای صدور پروانه یا مجوزهای مذکور

تنها نقشه‌هایی را خواهند پذیرفت که توسط اظخاص حقیقی و حقوقی دارنده پروانه اشتغال و در حدود صلاحیت و ظرفیت مربوط امضاء شده باشد و برای انجام فعالیت‌های کنترل و نظارت نیز فقط از خدمات این اشخاص در حدود صلاحیت و ظرفیت اشتغال آنها می‌توان استفاده نمود.‏

تبصره ) نقشه تفکیک اراضی که توسط شهرداری‌ها تهیه می‌شود ازمفاد این ماده مستثنا است.‏

فصل دوم ـ پروانه اشتغال به کار مهندسی، حدود صلاحیت و ظرفیت اشتغال

الف ـ پروانه اشتغال به کار مهندسی

ماده 4) دارندگان مدرک تحصیلی کارشناس و بالاتر در هریک از رشته‌های اصلی یا رشته‌های مرتبط می‌توانند از طریق تقاضای صدورپروانه اشتغال به کار مهندسی با توجه به مدارک تحصیلی و سوابق کار و تجربه در یک یا چند زمینه خدمات مهندسی از قبیل طراحی، محاسبه، نظارت، اجرا، بهره‌برداری، نگهداری، کنترل و بازرسی امور آزمایشگاهی، مدیریت ساخت و تولید، نصب، آموزش و تحقیق درخواست تشخیص صلاحیت نمایند.‏

ماده 5 ) برای صدور پروانه اشتغال علاوه بر دارا بودن مدرک تحصیلی، گواهی اشتغال به کارآموزی و گواهی قبولی در آزمون‌های مربوط و سابقه کار حرفه‌ای در رشته‌های تخصصی و فنی مربوط، بعد از تاریخ اخذ مدرک به شرح زیر ضروری است:‏

الف ـ دارندگان مدرک علمی دکتری با حداقل (1) سال کارآموزی یا سابقه کار.‏

ب ـ دارندگان مدرک کارشناسی ارشد با حداقل (2) سال کارآموزی یا سابقه کار.‏

پ ـ دارندگان مدرک کارشناسی با حداقل (3) سال کارآموزی یا سابقه کار.‏

ماده 6 ) گواهی اشتغال به کار و تجربه عملی و سابقه کار متقاضی در صورتی معتبر شناخته خواهد شد که توسط واحدهای فنی وزارتخانه‌ها، سازمان‌های دولتی یا وابسته به دولت، شهرداری‌ها، شخصیت‌های حقوقی شاغل در رشته‌های موضوع قانون، شرکت‌های ساختمانمی یا مهندسان مشاور که دارای پروانه اشتغال به کار مهندسی شخص حقوقی می‌باشند و یا توسط دو نفر از مهندسان با بیش از ده سال سابقه کار و دارای پروانه اشتغال به کار مهندسی و یا توسط نظام مهندسی استان تأیید و صادر شده باشد. در گواهی اشتغال مذکور موارد زیر باید درج شود:‏

الف ـ نام، محل و مشخصات پروژه‌ای که متقاضی در آن اشتغال داشته است.‏

ب ـ مدت اشتغال متقاضی با ذکر تاریخ شروع و خاتمه کار.‏

پ ـ نام و مشخصات تحصیلی متقاضی.‏

ت ـ نام، مشخصات، سمت و شماره پروانه اشتغال شخص حقیقی یا حقوقی صادر‌کننده گواهی.‏

ماده 7) متقاضی پروانه اشتغال باید تقااضی کتبی خود را طبق فرم مخصوصی که توسط وزارت مسکن و شهرسازی تهیه شده و حاوی نکات ضروری که متقاضی باید تعهد و رعایت نماید نیز می‌باشد، تکمیل نموده همراه با مدارک زیر تسلیم نماید:‏

الف ـ فتوکپی مصدق مدرک تحصیلی که ارزش دانشگاهی و رشته و درجه علمی آن صریحاً توسط وزارت فرهنگ و آموزش عالی مورد تصویب و تأیید قرار گرفته باشد، به کیفیتی که اطمینان به صحت آن برای مرجع صادرکننده پروانه اشتغال محرز شود.‏

ب ـ گواهی اشتغال به کار به ترتیبی که در ماده (6) این آئین‌نامه مقرر شده است.‏

پ ـ گواهی قبولی در آزمون.‏

ت ـ فتوکپی کارت کد اقتصادی متقاضی.‏

ث ـ فیش بانکی مربوط به پرداخت عوارض صدور پروانه اشتغال.‏

ج ـ مدارک عضویت نظام مهندسی استان مربوط.‏

چ ـ مدارک هویت به ترتیبی که در فرم تقاضای پروانه اشتغال تعیین و مقرر شده است.‏

ح ـ سایر مدارکی که ارائه آنها به موجب مقررات این آئین‌نامه و یا قوانین حاکم بر صدور این‌گونه مدارک الزامی باشد.‏

ماده 8 ) وزارت مسکن و شهرسازی پس از بررسی تقاضای پروانه اشتغال و مدارک ضمیمه آن در صورت کامل بودن، حداکثر ظرف یک ماه از تارخی وصول، پروانه اشتغال مورد درخواست را صادر خواهد نمود و در صورت کافی نبودن مدارک، مراتب را ظرف ‏(15) روز با ذکر نواقص به طور کتبی به متقاضی اعلام خواهد نمود.‏

تبصره ) وزارت مسکن و شهرسازی در استان‌هایی که شرایط را مقتضی تشخیص دهد، وصول تقاضای پروانه اشتغال و مدارک مربوط را به عهده نظام مهندسی استان محول خواهد کرد. نظام مهندسی استان در این حالت پس از بررسی و تأیید و تنظیم پرونده، آن را برای صدور پروانه اشتغال به وزارت مسکن و شهرسازی ارسال خواهد کرد.‏

ماده 9 ) اشخاص حقیقی دارای پروانه اشتغال به کار مهندسی در رشته و تخصصی که تشخیص صلاحیت شده‌اند به طور فردی یا به طور مشترک با مسوولیت مشترک می‌توانند اقدام به تأسیس دفترمهندسی بنمایند. دفاتر مهندسی قائم به شخص یا اشخاص حقیقی دارای پروانه اشتغال می‌باشد و امتیاز آن قابل واگذاری نیست.‏ اشخاص مذکور موظف به نگهداری دفاتر قانونی براساس ماده (96) قانون مالیات‌های مستقیم می‌'اشند.‏

دفاتر مهندسی مذکور می‌توانند با توجه به حدود صلاحیت افراد دارنده پروانه اشتغال که عضو دفتر می‌باشند از وزارت مسکن و شهرسازی درخواست صلاحیت بنمایند.‏

ماده 10) اشخاص حقوقی با دارا بودن شرایط و ارائه مدارک به شرح زیر می‌توانند در یک یا چند رشته، مشروط بر این که حداقل دو نفر از مدیران آن دارای پروانه اشتغال به کار مهندسی یا کاردانی باشند تقاضای صدور پروانه اشتغال شخص حقوقی بنمایند.‏

الف ـ فتوکپی پروانه اشتغال به کار مهندسی یا کاردانی اشخاص حقیقی فوق‌الذکر.‏

ب ـ یک نسخه فتوکپی اساس‌نامه و روزنامه رسمی حاوی آگهی تأسیس و آخرین تغییرات و یک نسخه از صورتجلسه مجمع عمومی و مدارک مربوط به ثبت آن در مورد انتخاب مدیر یا مدیران و کسانی که دارای حق امضاء می‌باشند.‏

پ ـ مدارک مربوط به احراز صلاحیت از سازمان برنامه و بودجه و سایر مراجع ذیربط در صورت وجود.‏

ت ـ فتوکپی کارت کد اقتصادی متقاضی.‏

ث ـ فیش بانکی مربوط به پرداخت عوارض صدور پروانه اشتغال.‏

ج ـ ارائه مدارک عضویت در نظام مهندسی استان.‏

چ ـ هر نوع مدارک دیگری که در فرم تقاضای پروانه اشتغال اشخاص حقوقی تعیین و مقرر شده باشد.‏

تبصره ) تغییرات اساس‌نامه یا ترکیب مدیران باید ظرف حداکثر یک ماه به مرجع صادرکننده پروانه اشتغال اطلاع داده شود و در صورتی که تغییرات مذکور به موقع اطلاع داده نشود و یا مدیرانی که دارای پروانه اشتغال شخص حقیقی می‌باشند از مدیریت شخص حقوقی خارج شوند، وزارت مسکن و شهرسازی می‌تواند حسب مورد پروانه اشتغال مدیران یا شخصیت حقوقی یا هر دو را لغو کند.‏

ب ـ حدود صلاحیت و ظرفیت اشتغال

ماده 11ـ پروانه اشتغال به کار مهندسی در چهار درجه پایه (3)، پایه (2)، پایه (1) و ارشد صادر می‌شود. برای متقاضیان پروانه اشتغال، با داشتن سوابق تجربی یا کارآموزی به میزان مندرج در ماده (5) پروانه اشتغال پایه (3) صادر می‌شود. جهت ارتقاء از پایه (3) به پایه (2) داشتن (4) سال و از پایه (2) به پایه (1)، (5) سال و از پایه (1) به ارشد (6) سال سابقه کار حرفه‌ای در پایه قبلی و موفقیت در آزمون مربوط ضروری است.‏

تبصره 1) اشخاصی که در حال حاضر دارای پروانه اشتغال به کار مهندسی در رشته‌های اصلی می‌باشند و یا با داشتن سوابق کار بیشتر از میزان مندرج در ماده ‏(5) این آئین‌نامه، متقاضی دریافت پروانه اشتغال هستند، چنانچه ظرف یک سال از تاریخ ابلاغ این آئین‌نامه جهت تعویض یا دریافت پروانه اشتغال مراجعه نمایند، با احتساب سنوات تجربه حرفه‌ای طبقه‌بندی و بدون آزمون در یک درجه پائین‌تر قرار خواهند گرفت و در صورتی که بعد از ضرب‌الاجل مذکور مراجعه نمایند درجچه پروانه اشتغال با توجه به سنوات تجربه حرفه‌ای و موفقیت در آزمون هریک از درجات مذکور تعیین خواهد‌‌شد.‏

تبصره 2) در ظرف یک سال موضوع تبصره (1) این ماده جهت انطباق اشخاص به درجه مهندسی ارشد، شورای مرکزی سوابق و شرایط متقاضیان را بررسی و پس از تأیید صلاحیت حرفه‌ای، آنها را جهت اخذ درجه مهندسی ارشد به وزارت مسکن و شهرسازی معرفی می‌کند. اشخاص مذکور می‌توانند تا سیر تشریفات مذکور، با اخذ پروانه اشتغال پایه (1) به کار خود ادامه دهند.‏

پس از پایان مهلت مذکور، انطباق درجه متقاضیان مهندسی ارشد یا احراز درجه مذکور نیز تابع شرایط عمومی مندرج در این آئین‌نامه خواهد بود.‏

تبصره 3) وزارت مسکن و شهرسازی موظف است با توجه به تعداد متقاضیان هر درجه و رعایت تناسب موردنیاز جامعه به آن، به طور مستمر در فواصل زمانی معین نسبت به برگزاری آزمون‌های مربوط اقدام کند.‏

تبصره 4 ) تعیین حدود صلاحیت و ظرفیت اشخاص حقوقی که به وسیله سازمان برنامه و بودجه تشخیص صلاحیت و تعیین ظرفیت شده یا می‌شوند، مطابق دستورالعملی خواهد بود که به طور مشترک توسط وزارت مسکن و شهرسازی و سازمان برنامه و بودجه تهیه و ابلاغ می‌شود.‏

ماده 12) به منظور تعیین حدود صلاحیت و ظرفیت اشتغال دارندگان پروانه اشتغال در مهندسی ساختمان، فعالیت‌های مهندسی براساس پیچیدگی عوامل و حجم کار به چهار گروه «الف»، «ب»، «ج» و «د» تقسیم می‌شود.‏

تبصره) برای تعیین فعالیت‌های مهندسی در بخش ساختمان، ساختمان‌ها به چهار گروه به ترتیب زیر تقسیم می‌شوند:‏

گروه «الف» با مقیاس کاربری محله (1) تا (2) طبقه ارتفاع از روی زمین یا حداکثر زیر بنای (600) مترمربع.‏

گروه «ب» با مقیاس کاربری ناحیه (3) تا (5) طبقه ارتفاع از روی زمین یا حداکثر زیر بنای (2000) مترمربع.‏

گروه «ج» با مقیاس کاربری منطقه (6) تا (10) طبقه ارتفاع از روی زمین یا حداکثر زیر بنای (5000) مترمربع.‏

گروه «د» با مقیاس کاربری شهر بیش از (10) طبقه ارتفاع از روی زمین یا بیش از ‏(5000) مترمربع.‏

تبصره 2) تهیه طرح معماری و انجام محاسبات سازه و همچنین نظارت معماری و نظارت سازه برای تمام گروه‌های ساختمانی مندرج در تبصره (1) این ماده الزامی و به شرح جدول موضوع این ماده می‌باشد

. طبقه‌بندی صلاحیت برای هریک از گروه‌های ساختمان

در محل‌هایی که مهندس معمار یا عمران به تعداد کافی نباشد طبق نظر وزارت مسکن و شهرسازی حسب مورد از خدمات مهندسی رشته‌های مرتبط یا رشته‌های دیگر یا کاردان‌های دارای صلاحیت استفاده می‌شود.‏

تبصره 3) گروه‌بندی سایر فعالیت‌های مهندسی موضوع قانون و همچنین تعیین حدود صلاحیت سایر دارندگان پروانه اشتغال به موجب دستورالعملی که به وسیله وزارت مسکن و شهرسازی تهیه و ابلاغ می‌شود تعیین می‌گردد.‏

ماده 13) ظرفیت اشتغال دارندگان پروانه اشتغال در رشته‌های مختلف و در هر استان به پیشنهاد نظام مهندسی استان و تصویب وزارت مسکن و شهرسازی تعیین می‌شود.‏

تبصره ) دارندگان پروانه اشتغال و کلیه مراجع صادر کننده پروانه ساختمان و سایر مجوزهای مربوط موظفند حدود صلاحیت و ظرفیت اشتغال مندرج در پروانه اشتغال را رعایت نمایند.‏

ماده 14 ) حدود صلاحیت دارندگان پروانه اشتغال شخص حقوقی در رشته و تخصص مورد تقاضا از طریق بررسی و ارزیابی سوابق شخص حقوقی طبق دستورالعمل صادر شده توسط وزارت مسکن و شهرسازی صورت خواهد گرفت و در مواردی که نقشه‌های تسلیمی به شهرداری‌ها و سایر مراجع صدور پروانه ساختمان و تفکیک اراضی توسط اشخاص حقوقی امضاء و یا تعهد نظارت می‌شود باید برحسب الزامی بودن هریک از موارد، تهیه طرح معماری و نظارت بر اجرای آن، انجام محاسبات سازه و نظارت بر اجرای آن، تهیه طرح‌های تأسیسات مکانیکی و برقی و نظارت بر اجرای آن‌ها و نظایر آن و نقشه‌ها و محاسبات فنی توسط مهندسان دارای پروانه اشتغال تهیه، امضاء و یا تعهد نظارت شود.‏

ماده 15) در مورد شرکت‌های دولتی و وابسته به دولت، موسسات و نهادهای عمومی غیردولتی به استثنای شهرداری‌ها که به طور قانونی وظیفه تهیه و یا تأیید نقشه و انجام کارهای اجرایی ساختمانی به عهده آنها می‌باشد و اقدام به تأسیس واحدهای سازمانی فنی خاص، چه در مرکز و چه در هریک از نقاط مختلف کشور برای انجام این قبیل امور نموده باشند، مشروط بر این که تشکیلات سازمانی آنها به تصویب مراجع صلاحیتدار رسیده و مسؤول واحد فنی آنها دارای پروانه اشتغال شخص حقیقی باشد، با ارائه مدارک و مجوز‌ها و مصوبات مراجع صلاحیتدار برای هریک از واحدهای سازمانی فنی تابع آنها به ترتیب مقرر در این آئین‌نامه پروانه اشتغال شخص حقوقی صادر خواهد شد.‏

ماده 16) مسؤولیت صحت طراحی و محاسبه، اجرا، نظارت و نظایر آن به عهده مدیرعامل یا رئیس مؤسسه و در مورد اشخاص موضوع ماده (15) این آئین‌نامه به عهده مسؤولان واحدهای فنی مربوط که دارای پروانه اشتغال شخص حقیقی بوده و به امضای آنها رسیده است خواهد بود و این مسؤولیت قائم به شخص امضاءکننده بوده و با تغییر سمت وی، ساقط نخواهد شد. همچنین امضای وی رافع مسؤولیت مهندس طراح، محاسب و ناظر که در رشته مربوط امضاء یا تعهد نظارت کرده‌اند نخواهد بود.‏

ماده 17-‏با توجه به اصلاحیه تبصره (1) ماده (1) قانون نظامی صنفی ـ مصوب 1368 ـ تعاملات مراجع ذیصلاح در خصوص اشخاص حقوقی شامل شرکت‌های ساختمانی، ‏شرکت‌های پاسخ به ؟؟؟

تأسیساتی و تجهیزاتی و شرکتهای مهندسان مشاور و شرکت‌های خدمات مهندسی و سایر مؤسساتی که ارائه خدمات و فعالیت آنها مستلزم داشتن پروانه اشتغال می‌باشد، و همچنین پاسخگویی به مسایل صنفی آنها با نظام مهندسی استان است که وفق دستورالعمل وزارت مسکن و شهرسازی عمل خواهد نمود.‏

ــ کلیه اشخاص حقیقی و حقوقی غیر ایرانی جهت انجام خدمات مووضع قانون، ‏ضمن رعایت ماده18

سایر قوانین و مقررات مربوط و احراز کلیه شرایط مقرر در مورد اشخاص حقیقی و حقوقی ایرانی باید پروانه اشتغال موقت از وزارت مسکن و شهرسازی دریافت دارند.‏ ‏در پروانه اشتغال موقت مدت اعتبار، صلاحیت متقاضی و سایر شرایط حسب مورد باید درج شود.‏

ماده 19 ) امضای مجاز اشخاص حقیقی و حقوقی ذیل نقشه‌ها و اسناد تعهدآور همراه با مهری خواهد‌بود که در آن نام کامل و شماره پروانه اشتغال و شماره عضویت نظام مهندسی، رشته و کد‌اقتصادی درج شده باشد.‏

ماده 20) برای متقاضیانی که در بیش از یک رشته دارای شرایط اخذ پروانه اشتغال می‌باشند یا بعداً صلاحیت جدید کسب نمایند فقط یک پروانه اشتغال صادر می‌شود و در پروانه اشتغال مذکور رشته‌ها و تخصص‌هایی که دارنده پروانه اشتغال صادر می‌شود و در پروانه اشتغال مذکور رشته‌ها و تخصص‌هایی که دارنده پروانه اشتغال در آن تعیین صلاحیت شده است با قید تاریخ احراز و ظرفیت اشتغال آنها درج خواهد شد.‏

ماده 21) وزارت مسکن و شهرسازی می‌تواند، در مورد تمامی یا بعضی از رشته‌ها و تخصص‌ها صدور یا تجدید یا تمدید پروانه و همچنین ارتقای پایه مهندسی را موکول به گذراندن آزمون‌های عمرانی و تخصصی نماید.‏

ماده 22) پروانه اشتغال برای مدت سه سال در سراسر کشور، در رشته و تخصص تعیین شده معتبر است. وزارت مسکن و شهرسازی مکلف است در صورت درخواست متقاضی و دارا بودن شرایط لازم ظرف یک ماه نسبت به تجدید یا تمدید پروانه اشتغال اقدام و در صورت رد تقاضا یا وجود نواقص، مراتب را به طور کتبی با ذکر دلایل به متقاضی اعلام نماید. تاریخ تجدید یا تمدید پروانه اشتغال باید در محل مخصوصی از متن پروانه اشتغال درج شود.‏

تبصره 1) در صورتی که اعتبار یک یا بعضی از مدارک لازم جهت صدور یا تجدید یا تمدید پروانه اشتغال محدود به مدت معینی کمتر از (3) سال باشد، در این صورت مدت اعتبار پروانه اشتغال با توجه به محدودیت‌های زمانی مدارک مذکور تعیین و درج خواهد شد.‏

تبصره 2) در صورتی که دارنده پروانه اشتغال بخواهد در خارج از محدوده استانی در نظام مهندسی استان آن عضو است،‌ از پروانه اشتغال خود استفاده نماید، مکلف است مراتب را به طور کتبی به اطلاع نظام مهندسی استان هر دو استان برساند.‏

ماده 23) در موارد زیر پروانه اشتغال حسب مورد فاقد اعتبار شناخته شده و یا اعتبار آن معلق یا اساساَ ابطال خواهد شد:‏

الف ـ فوت دارنده پروانه اشتغال.‏

ب ـ حجر دارنده پروانه اشتغال تا زمانی که رفع حجر نشده باشد.‏

پ ـ عدم تمدید یا تجدید یا عدم پرداخت وجوه و عوارض مقرر ظرف مدت یک ماه از تاریخ انقضای مهلت.‏

ت ـ محکومیت قطعی دارنده پروانه اشتغال به مجازاتی که کیفر تبعی آن محرومیت از حقوق اجتماعی باشد تا انقضای مدت محرومیت از حقوق اجتماعی.‏

ث ـ در صورتی که دارنده پروانه اشتغال به موجب رأی قطعی شورای انتظامی استان یا شورایانتظامی نظام مهندسی محکوم به محرومیت از کار شود، در مدت محرومیت از کار.‏

ج ـ تصمیم وزیر مسکن و شهرسازی در صورت عدم توجه به ابلاغیه‌ها و اطلاعیه‌ها قانونی وزارت مسکن و شهرسازی.‏

چ ـ قطع عضویت از نظام مهندسی استان یا اخراج از آن.‏

ح ـ انحلال یا فقدان شرایط لازم در خصوص اشخاص حقوقی.‏

تبصره) دارنده پروانه اشتغال در مدتی که پروانه اشتغال او فاقد اعتبار شده یا اعتبار آن معلق شده است، حق استفاده از پروانه اشتغال را جز برای ادامه کارها و مسؤولیت‌هایی که قبل از آن به عهده گرفته است (آن هم مشروط به رعایت مقررات و رفع تخلفات موجود) نخواهد داشت.‏

ماده 24) چنانچه پروانه اشتغال مفقود شود، صاحب پروانه اشتغال می‌تواند تقاضای صدور المثنی بنماید و مرجع صادرکننده موظف خواهد بود پس از انقضای مدت سه ماه از تاریخ تقاضا، در صورتی که یابنده آن را به مرجع مذکگور ارسال ننموده باشد، نسبت به صدورالمثنی اقدام نماید.‏

ماده 25) با توجه به ماده (1287) قانون مدنی، پروانه اشتغال یک سند رسمی دولتی است و کلیه آثار و تبعات اسناد رسمی را دارا است.

بالا

فصل سوم ـ پروانه اشتغال به کار کاردانی و تجربی

ماده 26 ) برای دارندگان مدرک تحصیلی کاردانی فنی،‌ دیپلم فنی و همچنین معماران تجربی در صورت قبول شدن در آزمون علمی و عملی مربوط در یکی از رشته‌های موضوع قانون ـ‌حسب مورد ـ‌پروانه اشتغال در سه درجه پایه (3) پایه (2) و پایه (1) به شرح زیر صادر می‌شود:‏

الف ) برای دارندگان کاردانی فنی مورد تأیید وزارت فرهنگ و آموزش عالی در یکی از رشته‌های موضوع قانون با:‏

ــ داشتن (5) سال سابقه کار و تجربه مفید پس از دریافت مدرک کاردانی در رشته مربوط، پروانه اشتغال به کاردانی پایه (3).‏

ــ جهت ارتقاء از پایه (3) به پایه (2) داشتن (4) سال و از پایه (2) به پایه (1)‏

داشتن (6) سال سابقه کار در پایه قبلی و موفقیت در آزمون مربوط ضروری است.‏

ب ) برای دارندگان مدرک کاردانی فنی سایر وزارتخانه‌ها و مؤسسات دولتی در یکی از رشته‌های موضوع قانون با:‏

ــ داشتن (6) سال سابقه کار و تجربه مفید پس از دریافت مدرک کاردانی در رشته مربوط، پروانه اشتغال به کاردانی پایه (3).‏

ــ جهت ارتقاء از پایه (3) به پایه (2) داشتن (4) سال و از پایه (2) به پایه (1).‏

داشتن (6) سال سابقه کار در پایه قبلی و موفقیت در آزمون مربوط ضروری است.‏

پ ) برای دارندگان مدرک دیپلم فنی در یکی از رشته‌های موضوع قانون با:‏

ــ داشتن (7) سال سابقه کار و تجربه مفید پس از دریافت دیپلم در رشته مربوط، پروانه اشتغال به کار تجربی پایه (3).‏

ــ جهت ارتقاء از پایه (3) به پایه (2) داشتن (5) سال و از پایه (2) به پایه (1)‏

داشتن (6) سال سابقه کار در پایه قبلی و موفقیت در آزمون مربوط ضروری است.‏

ت ) برای دارندگان سایر مدارک تحصیلی و معماران تجربی در یکی از رشته‌های موضوع قانون با :‏

داشتن (8) سال سابقه کار و تجربه مفید براساس مدارک تحصیلی و تجربی در رشته مربوط، پروانه اشتغال به کار تجربی پایه (3).‏

ــ جهت ارتقاء از پایه (3) به پایه (2) داشتن (5) سال و از پایه (2) به پایه (1).‏

داشتن (6) سال سابقه کار در پایه قبلی و موفقیت در آزمون مربوط ضروری است.‏

تبصره ) سابقه و تجربه مفید حسب گواهی‌ها و مدارک مندرج در ماده (6) این آئین‌نامه و سایر مستندات مورد قبول وزارت مسکن و شهرسازی احراز می‌شود.‏

ماده 27) متقاضیان موضوع این فصل از آئین‌نامه باید تقااضی کتبی خود را همراه با مدارک زیر در تهران به وزارت مسکن و شهرسازی و در استان‌ها به سازمان مسکن و شهرسازی استان تسلیم نمایند:‏

الف ) تصویر مصدق مدرک تحصیلی که به تأیید مراجع ذیصلاح رسیده است و در مورد کاردان‌ها با تعیین و تصریح رشته‌ و گرایش آن.‏

ب ) گواهی سابقه و تجربه مفید به شرح مذکور در ماده (6) این آئین‌نامه.‏

پ ) ارائه مدرک قبولی در آزمون علمی و عملی.‏

ت ) فتوکپی کارت کد اقتصادی متقاضی.‏

ث ) فیش بانکی مربوط به پرداخت عوارض صدور پروانه اشتغال.‏

ج ) مدارک عضویت در تشکل حرفهای مربوط در صورت تأسیس تشکیلات مذکور.‏

چ ) ارائه مدرک هویت به ترتیبی که در فرم تقاضا قید شده است.‏

ــ سایر مدارکی که ارائه آنها به موجب قوانین و مقررات مصوب ضروری است.‏

ماده 28) نحوه برگزاری آزمون و سؤالات علمی و تجربی و عنداللزوم مصاحبه حضوری ‏در سراسر کشور یکسان و متحدالشکل می‌باشد.‏

سؤالات به صورتی کتبی به وسیله وزارت مسکن و شهرسازی تهیه و در اختیار سازمان‌های مسکن و شهرسازی استان قرار می‌گیرد، تا با نظارت مستقیم و همکاری نظام مهندسی استان آزمون برگزار شود. تصحیح اوراق و اعلام اسامی پذیرفته‌شدگان و عنداللزوم انجام مصاحبه حضوری در تهران با وزارت مسکن و شهرسازی و در استان‌ها با سازمان مسکن و شهرسازی استان است. پس از تأسیس تشکیلات حرفه‌ای در برگزاری آزمون‌ها از همکاری تشکیلات مذکور استفاده خواهد شد.‏

ماده 29) به منظور تعیین حدود صلاحیت حرفه‌ای و ظرفیت اشتغال کاردان‌ها و معماران تجربی، فعالیت‌های فنی مهندسی در بخش اجرای ساختمان براساس ‏یچیدگی عوامل و حجم کار و موقعیت جغرافیایی به سه گروه «الف» ، «ب» و «ج»‏ تقسیم می‌شود. سپس با توجه به پایه پروانه اشتغال و مدرک تحصیلی و سوابق کار حرفهای و توانایی متقاضی و سایر عوامل مؤثر، حدود صلاحیت و ظرفیت اشتغال دارنده پروانه اشتغال طبق دستورالعملی که به وسیله وزارت مسکن و شهرسازی تهیه و ابلاغ می‌شود تعیین و در پروانه اشتغال درج می‌شود.‏

ماده 30) مدت اعتبار پروانه اشتغال به کار کاردانی یا کار تجربی (3) سال است و در انقضای مدت، در صورت وجود شرایط لازم قابل تمدید است.‏

ماده 31) کلیه امور مربوط به پروانه اشتغال اعم از فقدان اعتبار یا معلق شدن اعتبار و سایر موارد از جمله تفویض اختیار در مورد صدور و غیر این‌ها تابع مقررات مصوب مربوط به دارندگان پروانه اشتغال به کار مهندسی است.‏

ماده 32) مرجع و نحوه رسیدگی به تخلفات حرفه‌ای و انضباطی دارندگان پروانه اشتغال به کار کاردانی و تجربی نیز مانند دارندگان پروانه اشتغال به کار مهندسی است، لکن پس از تأسیس تشکیلات حرفه‌ای مربوط، شورای انتظامی استان و مرجع تجدیدنظر با همکاری و هماهنگی تشکیلات مذکور اقدام خواهند کرد و موارد خاصی که در مورد این گروه باید مورد توجه مراجع رسیدگی‌کننده قرار گیرد و یا باید از آن استثناء شود با توجه به پیشنهادات تشکیلات حرفه‌ای مربوط طی دستورالعملی به وسیله وزارت مسکن و شهرسازی به شورای انتظامی استان و مرجع تجدیدنظر ابلاغ خواهد شد.

بالا

فصل چهارم ـ‌ نظارت و کنترل ساختمان

ماده 33) مسؤولیت نظارت عالیه بر اجرای ضوابط و مقررات ملی ساختمان در طراحی و اجرای تمامی ساختمان‌ها و طرح‌های شهرسازی و شهرک‌سازی و عمران شهری که اجرای ضوابط و مقررات مزبور در مورد آنها الزامی است، برعهده وزارت مسکن و شهرسازی است و وزارت مذکور با انتشار اعلامیه و اطلاعیه‌ها، آگاهی‌های لازم را به افراد جامعه خواهد داد.‏

ماده 34) شهرداری‌ها موظفند در متن تأییدیه نقشه‌های تفکیک زمین و متن پروانه های ساختمانی و متن پاسخ به هرگونه استعلام درباره کاربری و تراکم اراضی، مشخصات مصوبات طرح‌های جامع، تفصیلی و هادی را که شامل نام مرجع تصویب‌کننده، تاریخ تصویب و شماره و تاریخ ابلاغیه قانونی است ذکر نمایند.‏

ماده 35) مالکان و کارفرمایانی که اقدام به احداث ساختمان می‌کنند موظفند از نخستین روز شروع عملیات اجرایی، یک نسخه از نقشه ساختمان ممهور شده به مهر شهرداری و یک نسخه از پروانه ساختمان را در تمام مدت اجرای ساختمان در محل کارگاه نگهداری نمایند تا در صورت مراجعه مأموران کنترل ساختمان در اختیار آنها گذاشته شود.‏

ماده 36) کلیه اشخاص حقیقی و حقوقی و سازمان‌ها و دستگاه‌های دولتی و غیر دولتی می‌توانند در هر موردی که با تخلف مواجه شده یا احتمال تخلف از ضوابط و مقررات شهرسازی و مقررات ملی ساختمان می‌دهند، شکایت یا اطلاعات خود را به وزارت مسکن و شهرسازی در تهران و سازمان مسکن و شهرسازی در استان ارسال یا تسلیم نمایند.‏

ماده 37 ) وزارت مسکن و شهرسازی یا سازمان مسکن و شهرسازی استان، ساختمان‌ها را رأساً به صورت کنترل نمونه‌ای، سرزده و موردی یا پس از دریافت شکایت مورد رسیدگی و بازرسی قرار می‌دهد، در صورت احراز تخلف از مقررات مذکور در مواد (34) و (35) قانون و مواد مندرج در این فصل،‌ با ذکر دلایل و مستندات، دستور اصلاح یا جلوگیری از ادامه کار را به شهرداری‌ها و مراجع صدور پروانه ساختمانی و مهندس مسؤول نظارت ذیربط ابلاغ می‌نماید. ‏

ماده 38) به منظور اعمال نظارت موضوع ماده (35) قانون،‌ مراجع و اشخاص یاد شده در ماده (34) موظفند در صورت درخواست، حسب مورد اطلاعات و نقشه‌های فنی لازم را در اختیار وزارت مسکن و شهرسازی قرار دهند و در صورتی که وزارت یاد شده به تخلفی برخورد نماید با ذکر دلایل و مستندات دستور اصلاح یا جلوگیری از ادامه کار را به مهندس مسؤول نظارت و مرجع صدور پروانه ساختمانی ذیربط ابلاغ نماید و تا رفع تخلف، موضوع قابل پیگیری است. در اجرای این وظیفه کلیه مراجع ذیربط موظف به همکاری می‌باشند.‏

ماده 39) سازمان مسکن و شهرسازی استان موظف است با همکاری‌های نظام مهندسی استان و شهرداری در محل‌هایی که مشمول ماده (4) قانون نمی‌باشند، در اجرای ماده (36) قانون نسبت به تهیه طرح‌های همسان (تیپ) در زمینه طراحی و اجرای ساختمان اقدام نماید.‏

شهرداری‌ها نقشه‌های مذکور را در اختیار متقاضیان قرار می‌دهند و چنانچه متقاضی براساس نقشه همسان، درخواست پروانه ساختمان بنماید، شهرداری‌ها موظفند با رعایت سایر مقررات، پروانه ساختمانی را صادر و رأساً اعمالنظارت نمایند.‏

ماده 40 ) به منظور مطالعات و تحقیقات موردنیاز برای توسعه نظام مهندسی و اصلاح سیستم کنترل در مهندسی ساختمان و گسترش آن در سطح کشور، متناسب با امکانات و مقتضیات محلی و ارتقای کیفی مهندسی ساختمان از طریق پیشنهاد اصلاح قوانین، تدوین آئین‌نامه‌های قانونی شورایی مرکب از (7) عضو تحت عنوان «شورای توسعه نظام مهندسی و کنترل ساختمان» دروزارت مسکن و شهرسازی تشکیل می‌شود. اعضاء و رییس شورای مذکور توسط وزیر مسکن و شهرسازی انتخاب و دبیرخانه شورای مذکور در وزارت مسکن و شهرسازی تشکیل می‌شود.

بالا

فصل پنجم ـ‌سازمان نظام مهندسی ساختمان استان

ماده 41) به منظور تأمین مشارکت هر چه وسیعتر مهندسان در انتظام امور حرفه‌ای خود و تحققاهداف قانون در سطح کشور سازمانی تحت عنوان «سازمان نظام مهندسی ساختمان» تشکیل می‌شود.‏

ارکان سازمان متشکل است از «نظام مهندسی استان» «هیأت عمومی» «شورای مرکزی» «رییس سازمان» و «شورای انتظامی نظام مهندسی».‏

ماده 42 ) سازمان و نظام مهندسی استان‌ها دارای شخصیت حقوقی مستقل و غیر انتظامی بوده و تابع قوانین و مقررات عمومی حاکم بر مؤسسات غیرانتفاعی می‌باشند.‏

ماده 43) برای تشکیل نظام مهندسی استان وجود حداقل (50) داوطلب عضویت از بین مهندسان مقیمحوزه آن استان که واجد شرایط مقرر در ماده (6) قانون و تبصره‌های آن باشند.‏

تبصره) عضویت اشخاص حقوقی شاغل به کار مهندسی در رشته‌های اصلی و اشخاص حقیقی در رشته‌های مرتبط در نظام مهندسی استان بلامانع است ولی در مجامع عمومی فقط اشخاص حقیقی عضو، حق رأی دارند.‏

ماده 44) عضویت در نظام مهندسی استان مستلزم احراز شرایط و انجام ترتیب ات زیر است:‏

الف ) دارا بودن مدرک کارشناسی یا بالاتر در یکی از رشته‌های اصلی یا رشته‌های مرتبط.‏

ب ) متولد آن استان بوده و یا حداقل شش ماه ممتد قبل از تسلیم درخواست عضویت، در حوزه استان مقیم باشد، به طوری که فعالیت حرفه‌ای وی در آن استان متمرکز بوده و اقامت غالب وی در آن استان باشد.‏

پ ) نداشتن محکومیت قطعی به محرومیت از اشتغال به کار در هنگام تقاضای عضویت.‏

ت ) دادن تعهد نسبت به انجام وظایفی که از طریق نظام مهندسی استان یا شورای مرکزی تصویب و ابلاغ شده یا می‌شود، در چهارچوب اهداف قانون و آئین‌نامه اجرایی آن.‏

ث ) پرداخت ورودیه و حق عضویت سالانه طبق تعرفه‌های مصوب مربوط.‏

ج ) تنظیم و تسلیم تقاضای عضویت، طبق فرم مخصوصی که در اختیار متقاضیان عضویت قرار خواهد گرفت، همراه با مدارک مقرر در فرم مذکور.‏

ماده 45) متقاضی عضویت در نظام مهندسی استان تقاضای خود را به دبیرخانه نظام مهندسی استان تسلیم خواهد نمود. مرجع مذکور مکلف است حداکثر ظرف ‏(15) روز به تقاضای واصل شده رسیدگی نماید ودر صورتی که متقاضی را واجد کلیه شرایط تشخیص دهد، نسبت به صدور و تسلیم کارت عضویت او اقدام و چنانچه تقاضا را ناقص و یا متقاضی را فاقد شرایط کافی تشخیص دهد، نظر خود را در مورد نقص یا رد تقاضا به طور صریح و کتبی به متقاضی ابلاغ نماید.‏

ماده 46) کسانی که به عضویت نظام مهندسی استان پذیرفته می‌شوند، در موارد زیر عضویت آنها قطع می‌شود و در هر زمان عللی که موجب قطع عضویت شده است بر طرف شود بنا به تقاضای متقاضی، عضویت تجدید و ادامه خواهد یافت:‏

الف ) نقل مکان به استان دیگر

ب ) استعفاء از عضویت نظام مهندسی استان

پ ) سلب هریک از شرایط عضویت موضوع ماده (44) این آئین‌نامه

ت ) اخراج از سازمان به دلیل تکرار تخلف

تبصره) قطع عضویت در نظام مهندسی استان موجب قطع عضویت در کلیه نهادهای وابسته به آن نیز خواهد بود، ولی برقراری مجدد عضویت، لزوماً موجب برقراری مجدد عضویت در نهادهای مذکور نخواهد شد و مستلزم تجدید انتخاب یا صدور حکم مجدد خواهد بود.‏

ماده 47) شخص حقیقی یاحقوقی نمی‌تواند در آن واحد، عضویت بیش از یک نظام مهندسی استان را دارا باشد و در مواقعی که اقامتگاه شخص از یک استان به استان دیگر تغییر می‌کند، کارت عضویت سازمان نظام مهندسی جدید پس از موافقت نظام مهندسی استان و تحقق شش ماه اقامت در استان جدید صادر و کارت عضویت قبلی باطل شده و همراه با مدارک مربوط به نظام مهندسی استان محل صدور آن فرستاده می‌شود. در فاصله شش ماه مذکور کارت عضویت نظام مهندسی استان قبلی به اعتبار خود باقی است. همچنین نظام مهندسی استان قبلی موظف است حسب درخواست نظام مهندسی استان جدید رونوشتی از پرونده و سوابق عضو انتقالی برای نظام مهندسی استان جدید ارسال دارد.‏

ماده 48)‌ در استان‌هایی که به واسطه کافی نبودن تعداد مهندسان واجد شرایط، نظام مهندسی استان تشکیل نشده است، مهندسان حوزه آن استان می‌توانند به عضویت نظام مهندسی استان مجاور که توسط وزیر مسکن و شهرسازی تعیین می‌شود، پذیرفته شوند. در این قبیل موارد، وظایف مربوط به استان مذکور نیز توسط نظام مهندسی استان مجاور که به شرح فوق تعیین شده انجام خواهد شد. هرگاه تعداد این افراد به حد نصاب رسید سازمان مسکن و شهرسازی مربوط اقدام به برگزاری اولین دوره انتخابات و تشکیل نظام مهندسی استان خواهد کرد.‏

ماده 49) به منظور تشکیل سازمان در استان‌ها وفق قانون اولیه دوره برگزاری انتخاب در استان‌ها به وسیله وزارت مسکن و شهرسازی با همکاری سازمان‌های موجود نظام مهندسی ساختمان در استان انجام می‌گیرد و پس از تشکیل نظام مهندسی استان با نمایندگی هیأت مدیره قانونی آن و با حضور نماینده وزارت مذکور منتقل و تحویل می‌شود.‏

ماده 50) عضویت در نظام مهندسی استان دارای امتیازاتی به شرح زیر می‌باشد:‏

الف ) دریافت پروانه اشتغال به کار مهندسی با رعایت سایر شرایط.‏

ب ) شرکت در انتخابات هیأت مدیره، اعم از انتخاب نمودن یا انتخاب شدن.‏

پ ) امکان انتخاب شدن به عضویت هیأت عمومی و شورای مرکزی و سایر مجامع و کمیسیون‌ها و هیأت‌های وابسته به نظام مهندسی استان.‏

ت ) استفاده از تسهیلات و خدماتی که نظام مهندسی استان بنا به وظایف و هدف‌های خود در اختیار اعضاء قرار می‌دهد، از جمله حفظ حقوق و شئون و حیثیت حرفه‌ای اعضای نظام مهندسی استان و دفاع در مقابل تعرض به آنها از طریق ارائه خدمات مشاوره حقوقی، مالی، فنی و غیره.‏

ث ) استفاده از پایگاه‌های علمی، فنی، آموزشی و انتشاراتی به منظور بالا بردن دانش فنی اعضاء.‏

ج ) استفاده از تسهیلات قانونی، که برای دارندگان پروانه اشتغال فراهم می‌شود.‏

چ ) استفاده از ارجاع خدمات کارشناسی موضوع ماده (27) قانون.‏

ح ) استفاده از خدمات مالیاتی.‏

ماده 51) ارکان نظام مهندسی استان به شرح زیر تعیین می‌شود:‏

الف ) مجمع عمومی

ب ) هیأت مدیره

ج ) بازرسان

د ) شورای انتظامی استان

محل استقرار دایم آن در مرکز استان است و می‌تواند در سایر شهرهاو همچنین مناطق مختلف شهرهای بزرگ استان دفاتر نمایندگی دایر و انجام تمام یا بخشی از وظایف مستمر خود را در حوزه مربوط به آن دفاتر محول نماید.‏

الف ) مجمع عمومی

استان دارای مدارک تحصیلی در رشته‌های اصلی یا رشته‌های مرتبط و کارت عضویت معتبر که اصالتاً یا وکالتاً حق رأی دارند تشکیل می‌شود.‏

تبصره 1) اعضایی که حق رأی خود را تفویض می‌کنند، باید کارت عضویت خود را نیز ضمیمه برگه اعطای نمایندگی نمایند و نمی‌توانند جداگانه در رأی‌گیری شرکت کنند.‏

تبصره 2) در استان‌هایی که هنوز سازمان نظام مهندسی ساخمان به موجب قانون آزمایشی تشکیل نشده باشد، به منظور برگزاری اولین دوره انتخابات، سازمان مسکن و شهرسازی استان، کارت عضویت موقت با حداکثر مدت اعتبار یک سال صادر خواهد کرد.‏

ماده 53) جلسات مجمع عمومی به طور عادی سالی یک بار و به طور فوق‌العاده به تعداد دفعاتی که در اجلاس عادی مجمع عمومی تعیین می‌شود، به دعوت «هیأت مدیره» تشکیل می‌شود.‏

تبصره 1) در مواردی که وزارت مسکن و شهرسازی یا بازرس (بازرسان) یا حداقل بیست درصد (20‌درصد) اعضای نظام مهندسی استان تشکیل مجمع عمومی را درخواست نمایند، هیأت مدیره موظف است، مجمع عمومی را دعوت به تشکیل نماید.‏

تبصره 2) هیأت مدیره ملزم به دعوت از نماینده وزیر مسکن و شهرسازی جهت شرکت در جلسات مجمع عمومی است و جلسات یاد شده با رعایت سایر شرایط، مشروط به انجام دعوت مذکور رسمیت خواهد یافت.‏

تبصره 3) نمایندگان اشخاص حقوقی عضو نظام مهندسی استان می‌توانند به ‏عنوان ناظر در جلسات مجمع عمومی حضور یابند.‏

ماده 54) دعوت به تشکیل جلسات مجمع عمومی باید حداقل (20) روز قبلاز تشکیل جلسه از طریق دو نوبت آگهی در روزنامه کثیرالانتشار و در صورت لزوم از طریق دعوتنامه و یا به وسیله رسانه‌های گروهی و جمعی دیگر به اطلاع اعضا برسد، در آگهی و یا دعوتنامه و یا اطلاعیه‌های مزبور باید روز و ساعت و محل تشکیل و دستور جلسه قید شود.‏

ماده 55) جلسات مجمع عمومی با حصول اکثریت مطلق اعضاء اعم از این که شخصاً حضور یافته و یا به عضو دیگری نمایندگی داده باشند، رسمیت خواهد یافت و تصمیمات آن با اکثریت نصف به علاوه یک آرای حاضر در جلسه معتبر خواهد بود.‏

تبصره) در مجامع عمومی که دستور کار جلسه، انتخاب اعضای هیأت مدیره می‌باشد، اجتماع در محل واحد و احراز حد نصاب فوق‌الذکر ضوری نیست و انتخابات از طریق مراجعه مستقیم اعضای مجمع عمومی به صندوق‌های رأی‌گیری با رأی مخفی و با رعایت مواد آتی انجام می‌شود و در این مورد هر عضو فقط حق یک رأی داشته و مجاز به دادن رأی به نمایندگی غیر نمی‌باشد.‏

ماده 56) مجمع عمومی توسط هیأت رییسه‌ای مرکب از رییس، یک منشی و دو ناظر اداره می‌شود. ریاست مجمع عمومی با رییس هیأت مدیره خواهد بود، مگر در مواردی که انتخاب بعضی یا کلیه اعضای هیأت مدیره جزو دستور جلسه مجمع باشد که در این صورت رییس نیز مانند منشی و دو نفر ناظر از بین اعضای حاضر در مجمع عمومی به اکثریت نسبی انتخاب خواهند شد. از مذاکرات و تصمیمات مجمع عمومی صورتجلسه‌ای توسط منشی تدوین و پس از امضای هیأت رییسه مجمع عمومی یک نسخه آن به دبیرخانه نظام مهندسی استان و یک نسخه به سازمان مسکن و شهرسازی استان ارسال می‌شود.‏

ماده 57) وظایف و اختیارات مجمع عمومی اعم از این که به طور عادی یا فوق‌العاده تشکیل شده باشد به شرح زیر است:‏

الف ) انتخاب اعضای هیأت مدیره

ب ) انتخاب بازرس یا بازرسان اصلی و علی البدل.‏

پ ) شنیدن گزارش عملکرد سالانه هیأت مدیره و اعلام نظر نسبت به آن

ت ) بررسی و تصویب ترازنامه سالانه نظام مهندسی استان و بودجه پیشنهادی هیأت مدیره.‏

ث ) تعیین و تصویب ورودیه و حق عضویت سالانه اعضاء و سایر منابع درآمد برای نظام مهندسی استان براساس پیشنهاد هیأت مدیره.‏

ج ) اتخاذ تصمیم در مورد پرداخت حق‌الزحمه اعضای هیأت مدیره، بازرسان و اعضای شورای انتظامی استان.‏

چ ) تعیین روزنامه کثیرالانتشار برای اطلاعیه‌های نظام مهندسی استان.‏

ح ) شنیدن گزارش فعالیت‌های حرفه‌ای، علمی و فرهنگی و تصویب پیشنهادات مربوط به آن.‏

خ ) تقدیر و تشویق و اعطای جوایز به فعالیت‌های ارزنده انجام شده در سطح استان توسط اعضاء و مؤسسات و نظایر آن.‏

د ) بررسی و نظرخواهی در مورد موضوعات حرفه‌ای و مهندسی.‏

ذ ) تعیین حداکثر دفعاتی که نیاز به تشکیل مجمع عمومی عادی به طور فوق‌العاده در طول هر سال خواهد بود در اولین جلسه مجمع عمومی عادی سالانه.‏

ر ) بررسی و اتخاذ تصمیم نسبت به سایر اموری که طبق قوانین و آیین‌نامه‌های مربوط به عهده نظام مهندسی استان در صلاحیت مجمع عمومی می‌باشد.‏

ب ) هیأت مدیره

ماده 58 ) هریک از نظام مهندسی استان‌ها دارای هیأت مدیره‌ای خواهد بود که از بین اعضای داوطلب در رشته‌های اصلی برای یک دوره سه ساله انتخاب خواهد شد و انتخاب مجدد اعضای هیأت مدیره بلامانع است.‏

ماده 59) داوطلبان عضویت در هیأت مدیره نظام مهندسی استان‌ها علاوه بر دارا بودن شرایط مندرج در ماده (11) قانون باید دارای پروانه اشتغال پایه (2) مهندسی یا بالاتر باشند و از (5) سال قبل از تاریخ اعلام داوطلبی فاقد محکومیت انتظامی از درجه (3) یا بالاتر باشند.‏

ماده 60) تعداد اعضای اصلی هیأت مدیره متناسب با تعداد اعضای نظام مهندسی استان می‌باشد که به شرح زیر تعیین می‌شود:‏

از (50) تا (300) عضو تعداد اعضای اصلی هیأت مدیره (5) تا (7) نفر

از (301) تا (1000) عضو تعداد اعضای اصلی هیأت مدیره (9) نفر

از (1001) تا (2500) عضو تعداد اعضای اصلی هیأت مدیره (13) نفر

از (2501) تا (5000) عضو تعداد اعضای اصلی هیأت مدیره (17) نفر

از(5001) تا (10000) عضو تعداد اعضای اصلی هیأت مدیره (21) نفر

از (10001) و بیشتر تعداد اعضای هیأت مدیره (25) نفر

هیأت مدیره در هریک از رشته‌های اصلی یک عضو علی‌البدل خواهد داشت.‏

ماده 61) تعداد اعضای اصلی هیأت مدیره متناسب با تعداد اعضای نظام مهندسی استان به تفکیک رشته‌های اصلی به شرح جدول موضوع این ماده خواهد بود:

تبصره 1) در تمامی موارد اعضای هریک از رشته‌های اصلی یا مجموع اعضای هر گروه باید حداقل مشتمل بر (7) نفر باشد تا حسب مورد، نماینده آن رشته یا گروه بتواند یک عضو اصلی در هیأت مدیره داشته باشد.‏

تبصره 2) در صورتی که در ستون اولازهریک از رشته‌های اصلی داوطلب واجد شرایط وجود نداشته باشد، حداقل اعضای هیأت مدیره (5) عضو خواهد بود.‏

تبصره 3) چنانچه در گروهی به تعداد کافی از رشته‌ای داوطلب واجد شرایط وجود داشته باشد از سایر رشته‌های آن گروه به تعداد موردنیاز از حائزین بالاترین آراء انتخاب خواهند شد و اگر در هیچ یک از رشته‌های یک گروه داوطلب واجد شرایط و حد نصاب لازم وجود نداشته باشد، جهت تأمین باقیمانده اعضای هیأت مدیره از رشته‌ها و گروه‌های دیگر بدون توجه به رشته و به ترتیب حائزین اکثریت آراء انتخاب خواهند شد.‏

ماده 62) برای انجام انتخابات هیأت مدیره، هیأت اجرایی انتخابات مرکب از (3) تا ‏(7) عضو نظام مهندسی استان با حداقل ده سال سابقه کار انتخاب خواهند شد.‏ تعداد اعضای هیأت اجرایی انتخابات برای استان‌هایی که تا (300) عضو دارند (3) نفر و تا (2500) عضو (5) تا (7) نفر و بیش از آن (7) نفر خواهد بود. هیأت مذکور با نظارت وزارت مسکن و شهرسازی به عنوان دستگاه نظارت وظیفه برگزاری انتخابات را برعهده خواهد داشت.‏

به منظور تعیین اعضای هیأت اجرایی انتخابات، سازمان مسکن و شهرسازی استان، به تعداد (2) برابر مورد نیاز از اعضای نظام مهندسی استان را انتخاب می‌نماید و آنها از بین خود نصف اعضاء رابا اکثریت آراء به عنوان هیأت اجرایی انتخابات باید چهارماه قبل از اتمام هر دوره هیأت مدیره انتخاب و تشکیل شود.‏

تبصره) وزارت مسکن و شهرسازی می‌تواند در اولین دوره انتخابات، هیأت اجرایی انتخابات را رأساً از بین اعضای نظام مهندسی استان انتخاب نماید.‏

ماده 63) اعضای هیأت اجرایی انتخابات در اولین جلسه، از بین خود یک رییس، یک نایب رییس و یک منشی انتخاب خواهند کرد و جلسات آن با حضور دو سوم اعضاء رسمیت یافته و تصمیمات آن با اکثریت آرای موافق معتبر خواهد بود. نماینده دستگاه نظارت نیز مجاز به شرکت در جلسات هیأت اجرایی انتخابات است.‏

تبصره) اعضای هیأت اجرایی انتخابات نمی‌توانند نامزد عضویت درهیأت مدیره باشند.‏

ماده 64) هیأت اجرایی انتخابات پس از تشکیل، موضف است ظرف یک هفته اقدامات زیر را انجام و به روش‌های مقتضی آگهی و اعلام نماید:‏

الف) اعلام شرایط عضویت در هیأت مدیره.‏

ب ) تعیین مهلت قبول تقاضای نامزدی عضویت در هیأت مدیره که مدت آن نباید کمتر از (15) روز از تاریخ انتشار آگهی مربوط باشد.‏

پ ) اعلام نشانی و شماره تلفن تماس محل استقرار هیأت اجرایی انتخابات و همچنین نشانی محل‌های ثبت نام داوطلبین.‏

ت ) درج مدارکی که داوطلبان همراه تقاضای خود باید ارسال نمایند.‏

ث ) تعیین روز و ساعت و محل یا محل‌های برگزاری انتخابات که باید در یک روز انجام شود، پس از تأیید دستگاه نظارت

ج ) اعلام تعداد اعضای هیأت مدیره در هر رشته و گروه براساس جدول ماده (61) این آیین‌نامه.‏

چ ) اعلام سایر مواردی که برای داوطلبان و شرکت‌کنندگان در انتخابات ضروری به نظر می‌رسد.‏

ح ) ارسال آگهی‌های منتشر شده به آدرس کلیه اعضای نظام مهندسی استان در صورت لزوم.‏

ماده 65) داوطلبان عضویت در هیأت مدیره می‌توانند ظرف مهلتی که توسط هیأت اجرایی انتخابات تعیین شده است، داوطلبی خود را به طور کتبی همراه با فتوکپی پروانه اشتغال و سایر مدارک لازم به هیأت اجرایی انتخابات یا یکی از محل‌های ثبت نام تسلیم و رسید دریافت دارند.‏

ماده 66) هیأت اجرایی انتخابات موظف است حداکثر ظرف یک هفته از پایان مهلت ثبت نام جهت احراز شرایط داوطلبان، ازمراجع ذیربط استعلام و رونوشت آن را برای دستگاه نظارت ارسال و ظرف یک ماه از تاریخ مذکور اعم از این که پاسخ استعلام‌ها واصل شده یا نشده باشد با اکثریت آراءنسبت به صلاحیت نامزدها اتخاذ تصمیم و نتیجه را به دستگاه نظارت و متقاضی اعلام نماید.‏

افرادی که صلاحیت آنها رد شده است می‌توانند ظرف (3) روز از تاریخ وصول نظریه شکایت خود را به طور کتبی به دستگاه نظارت تسلیم و رسید دریافت دارند. دستگاه نظارت موظف است ظرف یک هفته به شکایات و اصل شده رسیدگی ونظر قطعی خود را در مورد صلاحیت شاکیان و سایر داوطلبان به هیأت اجرایی انتخابات اعلام دارد.‏

پس از تأیید فهرست نهایی نامزدها به وسیله دستگاه نظارت،‌ هیأت اجرایی انتخابات فهرست مذکور را به تعداد کافی تکثیر و توزیع نموده، حداقل دو هفته قبل از روز اخذ رأی آن را در روزنامه محلی یا روزنامه کثیرالانتشار آگهی یا در صورت لزوم به وسایل مقتضی به اطلاع اعضاء می‌رساند.‏

تبصره) فهرست اسامی داوطلبان شامل، نام و نام خانوادگی، با ذکر رشته تحصیلی، نام دانشکده، سال دریافت مدرک، نوع مدرک، رشته تحصیلی به صورت الفبایی و به تفکیک رشته باید تنظیم شود و در روز رأی‌گیری در محل‌های مناسب در معرض دید رأی دهندگان قرار داده شود.‏

ماده 67) در صورتی که هیأت اجرایی انتخابان با توجه به امکانات، وسعت استان، تعداد اعضا، پراکندگی شهرهای استان و سایر عوامل، محل‌های متعددی جهت برگزاری انتخابات تعیین نماید، باید برای هریک ازمحل‌های مذکور، هیأت اجرایی انتخابات فرعی مرکب از سه عضو نظام مهندسی استان که واجد شرایط انتخاب شدن در هیأت اجرایی انتخابات باشند تعیین کند، ولی به هر حال مسؤولیت حسن انجام انتخابات با هیأت اجرایی انتخابات می‌باشد.دستگاه نظارت نیز برای هر محل یک ناظر خواهد داشت.‏

ماده 68) هریک از اعضای نظام مهندسی استان می‌تواند با ارائه کارت عضویت همان استان به تشخیص خود به تمام یا بعضی از داوطلبان در هریک از رشته‌های اصلی و حداکثر به تعداد اعضای اصلی هیأت مدیره نظام مهندسی استان رأی دهد و در صورتی که بیش از آن در ورقه‌ رأی خود نوشته باشد، اسامی اضافی از آخر حذف خواهد شد.‏

تبصره) در صورتی که رأی دهنده اسامی افرادی غیر از داوطلبان اعلام شده را بنویسد فقط آن اسامی حذف می‌شود.‏

ماده 69) پس از خاتمه رأی‌گیری، هیأت اجرایی انتخابات موظف است زیرنظر دستگاه نظارت اقدام به شمارش آراء نماید. در هریک از رشته‌های اصلی از بین کسانی که دارای رأی بیشتر باشد به ترتیب اولویت، اعضای اصلی و علی‌البدل در آن رشته تعیین می‌شود ونتایج رأی‌گیری صورتجلسه شده و توسط اعضای هیأت اجرایی انتخابات و نمایندگان دستگاه نظارت امضاء و اعلام می‌شود.‏

ماده 70) مدت قبول شکایات مربوط به انتخابات تا (5) روز بعد از روز اخذ رأی خواهد بود و مدت رسیدگی به آنها یک هفته پس از انقضای مدت مذکور می‌باشد. مرجع رسیدگی به این شکایات، هیأت اجرایی انتخابات به اتفاق نماینده دستگاه نظارت است. به شکایات بدون نام و مشخصات و نشانی شاکی ترتیب اثر داده نخواهد شد.‏ پس ازانجام رسیدگی، در صورت تأیید انتخابات، نتایج قطعی اعلام و کلیه اوراق و دفاتر و مدارک مربوط به دبیرخانه نظام مهندسی استان تحویل می‌شود و در صورت ابطال انتخابات، هیأت اجرایی انتخابات حداکثر ظرف مدت یک ماه نسبت به شروع تشریفات انتخابات مجدد، اقدام خواهد نمود. تأیید یا ابطال انتخابات منحصراً از اختیارات دستگاه نظارت است، پس از خاتمه انتخابات و تأیید آن، اعتبار نامه‌های اعضای هیأت مدیره به وسیله وزارت مسکن و شهرسازی امضاء و صادر می‌شود.‏

ماده 71) هیأت مدیره که از اعضای اصلی تشکیل می‌شود، در اولین جلسه از بین خود یک رییس، دو نایب رییس و یک دبیر برای مدت یک سال انتخاب خواهد کرد و تجدید انتخاب آنها در سال‌های بعد بلامانع است. همچنین هیأت رییسه از بین خودیک نفر را با تأیید هیأت مدیره به سمت خزانه‌دار منصوب منصوب می‌نماید. رییس هیأت مدیره، رییس نظام مهندسی استان می‌باشد.‏

ماده 72) جلسات هیأت مدیره حداقل ماهی دو بار تشکیل و با حضور دو سوم اعضای اصلی رسمیت می‌یابد. اعضای علی‌البدل می‌توانند بدون داشتن حق رأی در کلیه جلسات هیذتمدیره شرکت نمایند. تصمیمات و مصوبات هیأت مدیره با رعایت نصاب اکثریت نصف بهاضافه یک به نسبت تعداد کل اعضای اصلی معتبر بوده و توسط دبیر در دفتر مخصوصی ثبت و به امضای اعضای حاضر در جلسه می‌رسد. اسامی غایبین ذیل آن ذکر می‌شود.‏

تبصره 1) چنانچه هریک از اعضای اصلی هیأت مدیره چهار جلسه پیاپی یا هشت جلسه متناوب در مدت شش ماه متوالی بدون عذر موجه غیبت نمایند مستعفی شناخته شده و عضو علی‌البدل به جای او در جلساتهیأت مدیره به عنوان عضو اصلی شرکت خواهد کرد. و مراتب نیز به عضو مستعفی به طور کتبی اعلام می‌شود.‏

تبصره 2) در صورت فوقت، استعفاء، حجر یا سلب صلاحیت قانونی هریک از اعضای هیأت مدیره از عضو علی‌البدل به عنوان عضو اصلی جهت شرکت در جلسات هیأت مدیره دعوت خواهد شد.‏

ماده 73) اختیارات و وظایف هیأت مدیره به شرح زیر تعیین می‌شود:‏

‏1- برنامه‌ریزی در جهت تقویت و توسعه فرهنگ و ارزش‌های اسلامی در معماری و شهرسازی.‏

‏2- برنامه‌ریزی به منظور رشد و اعتلای حرفه‌های مهندسی ساختمان و مشاغل مرتبط با آن و جلب مشارکت اعضاء در جهت توسعه فعالیت‌های حرفه‌ای و مهندسی.‏

‏3- ارتقای دانش فنی و کیفیت کار شاغلان در بخش‌های مهندسی ساختمان از طریق ایجاد پایگاه‌های علمی، فنی، آموزشی و نظایر آن.‏

‏4- همکاری با مراجع مسؤول در امر کنترل ساختمان از قبیل اجرای دقیق و صحیح مقررات ملی ساختمان و ضوابط طرح‌های جامع و تفصیلی و هادی شهرها توسط اعضای نظام مهندسی استان حسب درخواست.‏

‏5- نظارت بر حسن اجرای انجام خدمات مهندسی توسط اشخاص حقیقی و حقوقی در طرح ها و فعالیت‌17- های غیر دولتی در حوزه استان و تعقیب متخلفان از طریق مراجع قانونی ذیصلاح.‏

‏6- مشارکت در امر ارزشیابی و تعیین صلاحیت و ظرفیت اشتغال به کار شاغلان در امور فنی مربوط به فعالیت‌های حوزه‌های مشمول قانون.‏

‏7- دفاع از حقوق اجگتماعی و حیثیت حرفه‌ای اعضا و تشویق و حمایت از فعالیت‌ های با ارزش و برگزاری مسابقات حرفه‌24- ای و تخصصی و معرفی طرح‌های ارزشمند

‏8- تنظیم روابط بین صاحبان حرفه‌های مهندسی ساختمان و کارفرمایان و کمک به مراجع مسؤول در بخش مهندسی ساختمان در زمینه ارجاع مناسب کارها به صاحبان صلاحیت و جلوگیری از مداخله اشخاص فاقد صلاحیت در امور فنی.‏

‏9- کمک به ترویج اصول صحیح مهندسی ساختمان و همکاری با وزارت مسکن و شهرسازی در زمینه تدوین،اجرا و کنترل مقررات ملی ساختمان و استانداردها و معیارها.‏

‏10- کمک به ارتقای اصول صحیح مهندسی ساختمان و همکاری با وزارت مسکن و شهرسازی در زمینه تدوین، اجرا و کنترل مقررات ملی ساختمان و استانداردها و معیارها

‏11- ارائه خدمات کارشناسی فنی به مراجع قضایی و قبول داوری در اختلافاتی که دارای ماهیت فنی است.‏

‏12- همکاری با مراجع استان در هنگام بروز سوانح و بلایای طبیعی.‏

‏13- تهیه و تنظیم و تصویب برنامه‌ها و بودجه و ترازنامه سالانه نظام مهندسی استان و ارائه آن به مجمع عمومی جهت تصویب.‏

‏14- معرفی نماینده هیأت مدیره جهت عضویت در کمیسیون‌های حل اختلاف مالیاتی به منظور رسیدگی و تشخیص مالیات فنی و مهندسی اعضای نظام مهندسی استان.‏

‏15ـ تهیه و تنظیم مبانی قیمت‌گذاری خدمات مهندسی در استان و پیشنهاد آن به ‏وزارت مسکن و شهرسازی جهت تصویب و ابلاغ.‏

‏16- پیشنهاد اسامی بازرسان به میزان دو برابر تعداد آنها از بین اعضای نظام مهندسی استان به مجمع عمومی برای انتخاب بازرسان اصلی و علی‌البدل.‏

‏17- انتخاب و معرفی حسب مورد دو تا چهار عضو شورای انتظامی استان به شورای مرکزی جهت صدور حکم عضویت در شورای انتظامی استان موضوع ماده (17)قانون و فراهم کردن موجبات و وسایل تشکیل شورای انتظامی استان.‏

‏18- تهیه وتصویب‌ نظام‌ نامه اداری، تشکیلاتی، مالی و داخلی نظام مهندسی استان.‏

‏19- تنظیم امور اداری و مالی نظام مهندسی استان طبق مقررات و نظامنامه‌های مربوط.‏

‏20ـ تعیین میزان ورودیه و حق عضویت سالانه اعضاء و ارائه آن به مجمع عمومی ‏جهت تصویب.‏

‏21- ارسال شکایات واصل شده به شورای انتظامی استان.‏

‏22ـ استخدام و عزل و نصب کارکنان مهندسی استان و تعیین شغل و حقوق و دستمزد و پاداش آنها.‏

‏23ـ افتتاح حساب بانکی‏، به نام نظام مهندسی استان نزد بانک‌ها و برداشت از این حساب‌ها جهت انجام امور نظام مهندسی استان و پرداخت هزینه‌ها

‏24ـ تعیین امضاء یا امضاهای مجاز به منظور برداشت از حسا‌ب‌های بانکی، امضای قراردادها،‌ اسناد و اوراق تعهدآور، اقامه دعوی و صلح و سازش.‏

‏25ـ تعیین فهرست کارشناسان خبره و واجد شرایط به تفکیک رشته‌های اصلی از بین اعضای نظام مهندسی استان با رعایت ضوابط و دستورالعمل وزارت مسکن و شهرسازی جهت معرفی به مراجع قضایی یا شوراهای انتظامی یا سایر مراجع متقاضی.‏

‏26ـ اعلام نظر کتبی به مراجع قضایی یا معرفی کارشناس یا هیأت کارشناسی خبره واجد شرایط به محاکم قضایی ظرف مهلت‌های تعیین شده، موضوع ماده (17) قانون.‏

‏27ـ همکاری در برگزاری آزمون‌های موضوع قانون و آئین‌نامه اجرایی آن.‏

‏28ـ تشکیل کمیته نظام پیشنهادات در نظام مهندسی استان و تعیین وظایف و نحوه هماهنگی با سایر استان‌ها، موضوع ماده (86) این آئین‌نامه.‏

‏29ـ تشکیل هیأت مشورتی نظام مهندسی استان و تعیین وظایف ونحوه همکاری.

‏30ـ تأسیس دفاتر نمایندگی و تهیه و تصویب نظامنامه مربوط، شامل نحوه تشکیل، چگونگی فعالیت و تعیین حدود وظایف و اختیارات آنها.‏

‏31ـ تهیه نظامنامه مربوط به کمیسیون‌های تخصصی شامل نحوه تشکیل، شرح وظایف و حدود اختیارات و نحوه ترکیب آنها.‏

‏32ـ ایجاد تسهیلات لازم جهت انجام کارآموزی فارغ‌التحصیلان رشته‌های اصلی و رشته‌های مرتبط در مهندسی ساختمان.‏

‏33ـ تشکیل دفاتر مشاوره و راهنمایی به منظور کسب اطلاعات لازم و ارائه آن به عموم به منظور اطلاع‌رسانی به مراجعین و اعضای سازمان و ارجاع امور به اعضای حقیقی و حقوقی نظام مهندسی استان و مراجع ذیربط در موارد نیاز، نظیر حل وفصل موضوعات، رفع اختلاف، خدمات مشاوره فنی و مهندسی.‏

‏34ـ انتشار خبرنامه و نشریات تخصصی و تهیه توزیع نشریات حرفه‌ای، نرم‌افزارها و غیره.‏

‏35ـ تشکیل نمایشگاه‌های تخصصی، فنی، تولیدی، و ایجاد تسهیلات لازم برای شرکت اعضا در نمایشگاه‌های داخلی و خارجی.‏

‏36ـ پیشنهاد تغییرات خاص متناسب با شرایط ویژه استان در مقررات ملی ساختمان براساس ماده (33) قانون.‏

‏37ـ مشورت با گروه‌های تخصصی و کسب نظر از آنها در امور مرتبط با رشته مربوط.‏

‏38ـ هر نوع وظیفه دیگری که به موجب قانون و آئین‌نامه اجرایی و سایر مقررات مربوط و یا عرفاً ضروری است و به عهده هیأت مدیره می‌باشد.‏

ماده 74) کلیه مکاتبات نظام مهندسی استان با امضای رییس هیأت مدیره و در غیاب او به ترتیب با امضای نایب رییس اول یا دوم انجام می‌شود، مگر آن که در موارد معینی، هیأت مدیره نحوه خاصی تعیین کرده باشد.‏

ماده 75) نمایندگی نظام مهندسی استان با هیأت مدیره است که به طور کلی و یا موردی نماینده یا نمایندگان خود را با حق انتخاب وکیل با حق توکیل غیر یا بدون آن و با تعیین حدود اختیارات و صلاحیت تعیین خواهد کرد.‏

ماده 76) هیأت مدیره می‌تواند در جهت اجرای تصمیمات و وظایف محوله تمام یا قسمتی از اختیارات خود را در موارد معین و یا برای مدت محدود و معین به هریک یا چند نفر از اعضای هیأت مدیره تفویض نماید. همچنین هیأت مدیره میتواند قسمتی از اختیارات و وظایف خودرا به موجب نظام‌نامه‌های مربوط به دفاتر نمایندگی و کمیسیون‌های تخصصی مهندسان هر رشته درشهرستان‌های تابعه استان واگذار کند. این نظام‌نامه‌ها ممکن است در صورت قبول وتأیید شورای انتظامی استان نیز شامل دریافت شکایات انتظامی رسیدگی مقدماتی نسبت به آنها بر اساس مفاد توافقنامه‌های منعقد شده و ارسال پرونده به شورای انتظامی استان جهت رسیدگی وصدور رأی باشد.‏

ماده 77) گروه‌های تخصصی در هری از استان‌ها و در هریک از رشته‌های اصلی که تعداد آنها حداقل به (7) نفر بالغ شود تشکیل می‌شود.گروه‌های مذکور، امور تخصصی مرتبط با رشته خود را در جلسات گروه، طرح و مورد بررسی و حل و فصل قرار می‌دهند و نظرات و پیشنهادات خود را برای نظام مهندسی استان ارسال می‌درند. هیأت مدیره نیز قبل از تصمیم‌گیری در اموری که اختصاصاً مرتبط با یکی از رشته‌های اصلی است نظر گروه تخصصی مربوط را استعلام نموده، آن را در تصمیم‌گیری‌های خود مورد توجه قرار می‌دهد.‏

ماده 78 ) هیأت مدیره نظام مهندسی استان موظف است ظرف (3) ماه از تاریخ تشکیل نظام مهندسی استان نسبت به تشکیل گروه‌های تخصصی موجوددر استان اقدام کند.‏

ماده 79 ) هریک از گروه‌های تخصصی دارای یک هیأت رییسه متشکل از (3) تا (7)‏ عضو خواهد بود که از بین اعضای هیأتمدیره نظام مهندسی استان دررشته مربوط وسایر اعضای همان رشته در نظام مهندسی استان برای مدت سه سال به شرح زیر تعیین و انتخاب می‌شوند و نمایندگی گروه تخصصی آن رشته را در امور مربوط به عهده خواهند داشت:‏

تبصره 1 ) انتخاب سایر اعضای هیأت مدیره نظام مهندسی استان در رشته مربوط به وسیله اعضای همان رشته در نظام مهندسی استان به عنوان عضو هیأت رییسه گروه تخصصی نیز بلامانع است.‏

تبصره 2) اگردر بین اعضای هیأت مدیره به تعداد کافی از متخصصین رشته‌ای موجود نباشد، به تعداد موردنیاز، از بین سایر اعضای همان رشته در نظام مهندسی استان انتخاب خواهند شد.‏

تبصره 3 ) در برگزاری انتخابات هیأت رییسه گروه‌های تخصصی، نماینده سازمان مسکن و شهرسازی استان به عنوان ناظر حضور خواهد داشت.‏

ماده 80) به منظور دسترسی ومورد استفاده قرار دادن تجربه‌ها، روش‌های اسلامی و آداب سنتی، ملی وفرهنگی در طراحی، محاسبه، اجرا، بهره‌برداری، نگهداری و سایر فعالیت‌های مهندسی، کمیته‌ای تحت عنوان «کمیته نظام پیشنهادات» در وزارت مسکن و شهرسازی و همچنین در هریک از نهادهای قانون، نظیر شورای مرکزی نظام مهندسی استان و گروه‌های تخصصی موضوع ماده (16) قانون تشکیل می‌شود. نحوه گردش اطلاعات و چگونگی استفاده از آن به ترتیب زیر خواهد‌بود:‏

الف ) گروه‌های تخصصی استان نظریات و پیشنهادات واصل شده را ضمن اعلام وصول کتبی به پیشنهاد دهندگان دسته‌بندی و در پایان هر ماه گزارش آن را همراه اظهار نظر یا هرگونه پیشنهادی به نظام مهندسی استان ارسال می‌دارند.‏

ب ) نظام مهندسی استان گزارش‌های واصل شده گروه‌های تخصصی استان و نظرات و پیشنهادات واصل شده از سایر اعضاء را ضمن اعلام وصول به گروه‌های تخصصی و اعضاءو همچنین درج در خبرنامه نظام مهندسی استان دسته‌بندی و طبقه‌بندی موضوعی نموده و مواردی را که در حدود اختیارات و صلاحیت نظام مهندسی استان است راساً اقدام می‌نماید و در پایان هر فصل، گزارش آن را همراه اظهار نظر یا هرگونه پیشنهادی به شورای مرکزی ارسال خواهد داشت.‏

پ ) شورای مرکزی گزارش‌های واصل شده نظام مهندسی استان‌ها را ضمن اعلام وصول و همچنین درج درخبرنامه شورای مرکزی همراه گزارشی شامل:‏

ــ اظهارنظر و پیشنهادات شورای مرکزی‏،

ــ دسته‌بندی و طبقه‌بندی موضوعی مطالب،

ــ تعیین اولویت‌های پیشنهاداتی که باید مورد عمل قرار گیرد،

ــ ضرورت تحقق و شرایط و ملزومات موردنیاز،

هر شش ماه یک بار به کمیته نظام پیشنهادات وزارت مسکن و شهرسازی ارسال خواهد داشت.‏

ت ) کمیته نظام پیشنهادات وزارت مسکن و شهرسازی با توجه به پیشنهادات شورای مرکزی از محل بودجه موضوع ماده (39) قانون که به این منظور تخصیص یافته، به پیشنهاداتی که مورد عمل قرار گرفته براساس دستورالعمل مصوب وزیر مسکن وشهرسازی درهر سال جایزه‌ای تحت عنوان جایزه پیشنهاد به پیشنهاد دهندگان اعطا می‌نماید.‏

ج ) بازرس و بازرسان

ماده 81) هر نظام مهندسی استان که تا (1000) عضو داشته باشد یک بازرس اصلی و یک بازرس علی‌البدل و از (1001) عضو تا (5000) عضو (2) بازرس اصلی و یک بازرس علی‌البدل و از (5001) عضو و بیشتر (3) بازرس اصلی و یک بازرس علی‌البدل خواهد داشت. بازرسان نباید عضو هیأت مدیره یا شورای انتظامی استان باشند و حداقل باید (10) سال سابقه کار داشته متعهد و خوشنام باشند.‏

به منظور انتخاب بازرسان، هیأت مدیره اسامی دو برابر تعداد بازرسان اصلی و علی‌البدل واجد شرایط را از بین اعضای نظام مهندسی استان انتخاب و به اولین جلسه مجمع عمومی که بعد از انتخاب هیأت مدیره تشکیل می‌شود پیشنهاد می نماید. حایزین اکثریت آراء به ترتیب نفرات اول به عنوان بازرس یا بازرسان اصلی و نفر بعدی به عنوان بازرس علی‌البدل برای مدت (2) سال انتخاب می‌شوند.‏

ماده 82ـ وظایف و اختیارات بازرس (بازرسان) به شرح زیر تعیین می‌شود:‏

الف ) اظهار نظر درباره صحت ودرستی صورت دارایی‌ها و صورتحساب دوره عملکرد و ترازنامه‌ای که هیأت مدیره برای ارائه به مجمع عمومی تهیه نموده است و تهیه گزارش و تسلیم آن به هیأت مدیره حداقل (15) روز قبل از تشکیل مجمع عمومی.‏

ب ) اظهار نظر درباره صحت مطالب و گزارش‌ها واطلاعاتی که هیأت مدیره برای ارائه به مجمع عمومی تنظیم نموده است.‏

پ ) بازرسان باید اطمینان حاصل نمایند اقدامات و عملکرد هیأت مدیره در حدود قانون و آئین‌نامه‌های اجرایی آن بوده و حقوق اعضاء در حدودی که قانون و آئین‌نامه‌های آن تعیین کرده و به طور یکسان رعایت شده باشد و در صورتی که هیأت مدیره تخلف یا تخطی از قانون و آئین‌نامه داشته و یا اطلاعاتی برخلاف حقیقت در اختیار مجمع عمومی قرار دهند بازرس یا بازرسان مکلفندکه مجمع عمومی را از آن آگاه نمایند.‏

ت ) بازرس یا بازرسان با اطلاع هیأت مدیره حق دارند در هر موقع هرگونه رسیدگی و بازرسی لازم را انجام داده و اسناد و مدارک و اطلاعات مربوط به نظام مهندسی استان را از هیأت مدیره مطالعه کرده و مورد رسیدگی قرار دهند. این رسیدگی نباید به گونه‌ای باشد که موجب وقفه در عملیات جاری شود.‏

ث ) بازرس یا بازرسان می‌توانند به مسؤولیت خود در انجام وظایفی که برعهده دارند از نظر کارشناسان استفاده کنند، مشروط بر این که آنها را از قبل به طور رسمی و کتبی به نظام مهندسی استان معرفی کرده باشند. این کارشناسان در موارد و حدودی که بازرس یا بازرسان تعیین می‌کنند مانند خود بازرس حق هرگونه تحقیق و رسیدگی را خواهند داشت.‏

د ) شورای انتظامی استان

ماده 83) هریک از نظام مهندسی استانها دارای یک شورای انتظامی استان خواهد بود. تعداد اعضای شورای انتظامی استان در استان‌هایی که تعداد اعضای نظام مهندسی استان تا (1000) نفر باشد از سه عضو و بیش از (1000) نفر از پنج عضو تشکیل می‌شود.‏

یک عضو شورای انتظامی استان توسط رییس دادگستری استان و بقیه از بین اعضای خوشنام نظام مهندسی استان توسط هیأت مدیره برای مدت سه سال انتخاب و به شورای مرکزی جهت صدور حکم عضویت در شورای انتظامی استان معرفی می‌شوند.‏

ماده 84) شورای انتظامی استان در اولیه جلسه از بین خود یک رییس و یک نایب رییس برای مدت یک سال انتخاب خواهد کرد و تجدید انتخاب آنها پس از انقضای هر دوره یک ساله بلامانع خواهد بود.‏

جلسات شورای انتظامی استان با حضور دو سوم از اعضاء رسمیت یافته و تصمیمات آن با اکثریت آرای حاضر در جلسه معتبر است.‏

ماده 85) شورای انتظامی استان مرجع رسیدگی به شکایات و دعاوی اشخاص حقیقی و حقوقی در خصوص تخلفات حرفه‌ای، انضباطی و انتظامی مهندسان و کاردان‌های فنی عضو نظام مهندسی استان و یا دارندگان پروانه اشتغال می‌باشد.‏

کلیه اشخاص حقیقی و حقوقی،‌ اعم از صاحب کار، زیان‌ دیده از تخلف، دستگاه‌ها و سازمان‌های دولتی و وابسته به دولت یا غیردولتی یا نهادهای انقلاب اسلامی، شهرداری‌ها و مؤسسات عمومی و به طورکلی هر شخصی که در مورد هریک از اعضای نظام مهندسی استان یا دارنده پروانه اشتغال شکایتی در مورد تخلفات انضباطی، انتظامی و یا حرفه‌ای وی داشته باشد می‌تواند شکایت خود را به طور کتبی و با درج مشخصات و شرح تخلف مورد ادعا به انضمام اسناد و مدارک مربوط به دبیرخانه نظام مهندسی استان ارسال یا تحویل نماید.‏

تبصره 1) رسیدگی به تخلفات اشخاصی که براساس قوانین قبلی دارای پروانه اشتغال هستند ولی هنوز عضویت نظام مهندسی استان را دارا نمی‌باشند، در صلاحیت شورای انتظامی استان است.‏

تبصره 2) در صورتی که مشتکی عنه عضو نظام مهندسی استان دیگری غیر از نظام مهندسی استان واصل‌کننده شکایت باشد، نظام مهندسی استان محل وقوع تخلف، صالح برای رسیدگی به شکایت است.‏

تبصره 3 ) به شکایات واصل شده که بدون امضاء و نام و نشانی کامل شاکی باشد ترتیب اثر داده نخواهد شد.‏

تبصره 4‌ ) هیأت مدیره می‌تواند در صورت اطلاع از وقوع تخلف، بدون دریافت شکایت، راساً نیز به شورای انتظامی استان اعلام شکایت کند.‏

ماده 86 ) دبیرخانه نظام مهندسی استان که دبیرخانه شورای انتظامی استان نیز محسوب می‌شود، کلیه شکایات واصل شده را دردفتر مخصوصی ثبت و پس از تشکیلات پرونده و ضمیمه نمودن سوابق عضویت مشتکی عنه با رعایت نوبت، تعیین وقت نموده و به شورای انتظامی استان تسلیم می‌نماید. موارد خارج از نوبت به تشخیص رییس شورای انتظامی استان تعیین خواهد شد.‏

تبصره) کلیه مکاتبات و تصمیمات و آرای شورای انتظامی استان با امضای رییس یا نایب رییس شورای انتظامی استان از طریق همین دبیرخانه انجام و. ابلاغ خواهد شد.‏

ماده 87 ) شورای انتظامی استان ملزم است به شکایات واصل شده رسیدگی و در صورتی که شکایت را وارد نداند و یا رسیدگی به موضوع را درصلاحیت خود تشخیص ندهد نظر به رد شکایت یا عدم صلاحیت داده و در غیر این صورت حسبمورد از محل بازدید و یا از شاکی و مشتکی‌عنه و یا هر شخص دیگر که در ارتباط با موضوع شکایت است دعوت به عمل آورده و ضرورتاً پس از شنیدن اظهارات و دفاعیات آنها اتخاذ تصمیم کند. عدم حضور شاکی یا وکیل یا نماینده او در اولین جلسه رسیدگی در حکم انصراف از شکایت است لکن عدم حضور مشتکی‌عنه مانع رسیدگی و اخذ تصمیم نخواهد بود.‏

تبصره 1‌) مشتکی‌عنه می‌تواند در صورت عدم امکان حضور، لایحه دفاعیه خود را قبل از جلسه رسیدگی به دبیرخانه شورای انتظامی استان تسلیم و یا یک نفر را به عنوان وکیل معرفی نماید.‏

تبصره 2 ) شورای انتظامی استان در هر مورد که به مصلحت تشخیص دهد می‌تواند ازنظرات مشورتی کارشناسان خبره نظام مهندسی استان موضوع بند ‏(25)ماده (73) این آئین‌نامه و یا متخصصان واجد شرایط یا نظرات کمیسیون‌های تخصصی تشکیل شده در نظام مهندسی استان نیز استفاده کند و می‌تواند دریافت و ثبت شکایات و انجام امور مقدماتیاز قبیل بازدید از محل، کسب نظر کارشناسی، تهیه گزارش و همچنین ارسال و ابلاغ اوراق و دعوت‌نامه‌ها و آرای صادر شده را به دفاترنمایندگی در استان تفویض اختیار نماید.‏

ماده 88 ) طرح و رسیدگی به شکایت در مراجع قضایی مانع از رسیدگی در شورای انتظامی استان و اعمال مجازات‌های انضباطی و حرفه‌ای مندرج در این آیین‌نامه نخواهد بود.‏

ماده 89 ) شورای انتظامی استان مکلف است به شکایات و اعلانات وزارت مسکن و شهرسازی درمورد تخلفاتی که از اجرای مواد (34) و(35) و سایر مواد قانون و آئین‌نامه اجرایی آن روی داده، خارج از نوبت و حداکثر ظرف یک ماه رسیدگی و اعلام رأی نماید.‏

ماده 90) مجازات‌های انتظامی به قرار زیر است:‏‏

درجه 1 ـ اخطار کتبی با درج در پرونده عضویت در نظام مهندسی استان.‏

درجه 2ـ توبیخ کتبی با درج در پرونده عضویت درنظام مهندسی استان.‏

درجه 3ـ محرومیت موقت از استفاده از پروانه اشتغال به مدت سه ماه تا یک سال و ضبط پروانه اشتغال به مدت محرومیت.‏

درجه 4ـ محرومیت موقت از استفاده از پروانه اشتغال به مدت یک سال تا سه سال و ضبط پروانه اشتغال به مدت محرومیت.‏

درجه 5ـ محرومیت موقت از استفاده از پروانه اشتغال به مدت سه سال تا پنج سال و ضبط پروانه اشتغال به مدت محرومیت.‏

درجه 6ـ محرومیت دایم از عضویت نظام مهندسی استان‌ها و ابطال پروانه اشتغال.‏

تبصره ) در صورت تکرار تخلف، اشخاصی که به سه مرتبه محرومیت موقت از استفاده از پروانه اشتغال محکوم شده باشنددر صورتی که برای دفعات بعدی مرتکب تخلفی شوند که بازهم مستلزم اعمال مجازات محرومیتموقت از درجه (4) یا (5)‏ ‏باشد به مجازات مربوط به اضافه یک برابر مجموع مدت محرومیت‌های قبلی از استفاده از پروانه اشتغال وضبط آن و یا مجازات از نوع درجه (6) محکوم خواهند شد.‏

ماده 91 ) تخلفات انضباطی و حرفه‌ای عبارت از تخلف در اموری است که انجام آن ناشی از پروانه اشتغال موضوع قانون یا عضویت در نظام مهندسی استان باشد.‏

تخلف انضباطی و حرفه‌ای و انطباق آنها با مجازات‌های انتظامی به شرح زیر است:‏

الف ) عدم رعایت ضوابط شهرسازی و مقررات ملی ساختمان و همچنین ضوابط و معیارهای فنی مربوط به آن یا هر اقدام یا عملی که مخالف یا متناقض با مقررات مذکور یا سایر مقررات مربوط جاری کشور باشد، مجازات انتظامی از درجه یک تا درجه پنج.‏

ب ) مسامحه و یا عدم توجه در انجام امور حرفه‌ای به نحوی که موجب اضرار یا تضییع حقوق صاحب کار شود، از درجه یک تا درجه چهار.‏

پ ) مسامحه و یا عدم توجه در انجام امور حرفه‌ای به نحوی که موجب اضرار یا تضییع حقوق صاحب کار شود، از درجه یک تا درجه چهار.‏

پ ) مسامحه و یا عدم توجه در انجام امور حرفه‌ای به نحوی که موجب اضرار غیر و یا تضییع حقوق یا اموال عمومی شود، از درجه یک تا درجه پنج.‏

ت ) خود داری از انجام اقدامات باز دارنده یا اصلاحی در مورد تخلفات هریک از عوامل اجرایی کار از نظر مشخصات لوازم و مصالح و کیفیت انجام کار با توجه به مفاد قراردادهای مربوط و ضوابط و مقررات ساختمانی،‌از درجه یک تا درجه پنج.‏

ج ) تأیید غیر واقعی میزان عملیات انجام شده جهت تنظیم صورت وضعیت یا مدرک مشابه دیگر، از درجه سه تا درجه پنج.‏

چ ) امتناع از اظهار نظر کارشناسی پس از قبول انجام آن در مواردی که از طریق مراجع ذیصلاح قانونی نظرخواهی شده است، از درجه یک تا درجه سه.‏

ح ) تعلل در تنظیم و تسلیم گزارش‌هایی که به موجب ضوابط و مقررات یا دستورات مراجع ذیصلاح قانونی موظف به تهیه و تسلیم آنها به مراجع ذیربط بوده است، از درجه یک تا درجه سه.‏

خ ) عدم توجه به مفاد اطلاعیه‌ها و اخطاریه‌های صادر شده از سوی مراجع ذیصلاح و ذیربط، از درجه یک تا درجه پنج.‏

د ) جعل در اوراق و اسناد و مدارک حرفه‌ای به شرط اثبات وقوع جعل در مراجع قضایی، از درجه سه تا درجه پنج.‏

ذ ) اشتغال در حرف مهندسی موضوع قانون، خارج از صلاحیت یا ظرفیت تعیین شده در پروانه اشتغال از درجه یک تا درجه پنج.‏

ر ) دریافت هرگونه وجهی خارج از ضوابط، از درجه دو تا درجه پنج.‏

ز ) سوءاستفاده از عضویت و یا موقعیت‌های شغلی و اداری نظام مهندسی استان به نفع خود یا غیر، از درجه دو تا درجه پنج.‏

ژ ) عدم رعایت مقررات و ضوابط مصوب نظام مهندسی استان از درجه یک تا درجه سه.‏

س ) عدم رسیدگی به تخلفات در شورای انتظامی استان یا عدم اجرای رأی به وسیله نظام مهندسی استان بدون عذر و علت موجه بیش از سه ماه، به تشخیص شورای مرکزی در مورد اعضای شورای انتظامی استان یا اعضای هیأت مدیره نظام مهندسی استان از درجه دو تا درجه پنج.‏

ش ) ارائه خدمات مهندسی طراحی، محاسبه، اجرا و نظارت توسط اشخاص حقیقی و حقوقی که مسؤولیت بررسی تأیید نقشه و یا امور مربوط به کنترل آن پروژه را در شهرداری‌ها و سازمان‌های دولتی و نهادهای عمومی غیردولتی بر عهده دارنمد از درجه یک تا درجه پنج.‏

ص) تأسیس هرگونه مؤسسه، دفتر یا محل کسب و پیشه برای انجام خدمات فنی بدون داشتن مدرک صلاحیت مربوط از درجه دو تا درجه پنج.‏

ض) استفاده از پروانه اشتغالدر دوره محرومیت موقت از درجه دو تا درجه پنج.‏

ع ) انجام هر عملی که به موجب آیین‌نامه‌های داخلی نظام مهندسی استان مربوط مخالف شئون حرفه‌ای بوده و موجب خدشه‌دار شدن حیثیت نظام مهندسی استان شود، از درجه یک تا درجه چهار.‏

ماده 92) تشخیص اهمیت تخلف و انطباق آن با هریک از مجازات مقرر در بندهای ماده (90) این آئین‌نامه به عهده شورای انتظامی استان است و تکرار تخلف از هر نوع که باشد مستوجب مجازات شدیدتر خواهد بود.‏

تبصره 1) در صورتی که متخلف در یک پرونده مرتکب دو یا چند تخلف شده باشد برای هر تخلف مجازات جداگانه تعیین می‌شود، لیکن فقط مجازاتی که شدیدتر است اعمال خواهد شد و چنانچه مجازات‌های مذکور همگی از یک درجه باشد در این صورت مجازات مناسب با توجه به تعدد تخلفات تعیین می‌شود.‏

تبصره 2) در صورت تکرار تخلف، مجازات مناسب، با رعایت تبصره ماده (90) این آیین‌نامه تعیین می‌شود.‏

ماده 93) آرای شورای انتظامی استان باید مستند و مستدل و صریح بوده و در ذیل برگ رأی، نحوه اعتراض و مهلت آن به طور دقیق قید شود.‏

آرای شورای انتظامی استان اعم از این که مبنی بر عدم وقوع تخلف و یا تعیین مجازات باشد ظرف مدت یک ماه از تاریخ ابلاغ قابل تجدید نظر است.‏

ماده 94) مرجع تجدیدنظر از تصمیمات و آرای شورای انتظامی استان‌ها، شورای انتظامی نظام مهندسی است.‏

تبصره) آرای بدوی که توسط شورای انتظامی استان در اجرای قانون آزمایشی نظام مهندسی ساختمان ـ ‌مصوب 1371 ـ صادر شده به قوت خود باقی و ظرف یک ماه از تاریخ ابلاغ و در رأی قطعی، اجرای قانون آزمایشی متوقف شده است، ظرف یک ماه از تاریخ ابلاغ این آئین‌نامه، قابل تجدیدنظر خواهی در شورای انتظامی نظام مهندسی است.

بالا

فصل ششم ـ‌ شورای انتظامی نظام مهندسی

ماده 95) شورای انتظامی نظام مهندسی مرجع تجدیدنظر آرای صادر شده از شورای انتظامی استان‌ها است و دارای پنج عضو می‌باشد و اعضای آن برای مدت سه سال به شرح زیرمنصوب می‌شوند و انتخاب مجدد آنها بلامانع است:‏

الف ) یک عضو حقوقدان به معرفی ریاست قوه قضاییه.‏

ب ) دو عضو به معرفی وزیر مسکن و شهرسازی.‏

ج) دو عضو به معرفی شورای مرکزی.‏

جلسات شورای انتظامی نظام مهندسی با حضور حداقل دو سوم اعضاء رسمیت یافته و آرای صادر شده با (3) رأی موافق معتبر خواهد بود.‏

ماده 96) شورای انتظامی نظام مهندسی در اولین جلسه از بین خود یک رییس، یک نایب رییس و یک دبیر برای مدت یک سال انتخاب می‌نماید و انتخاب مجدد آنها بلامانع است.‏

ماده 97) تقاضای تجدیدنظر در دبیرخانه نظام مهندسی استان ثبت و دبیرخانه مذکور تقاضا را به انضمام پرونده مربوط، حاوی تمامی اوراق و مدارک و مستندات، رأی صادر شده و پروانه عضویت مشتکی‌عنه، مهر و موم کرده و از طریق پست سفارشی به دبیرخانه شورای انتظامی نظام مهندسی ارسال می‌دارد. در صورتی که تجدیدنظر خواه درخواست خود را مستقیماً به دبیرخانه شورای انتظامی نظام مهندسی تسلیم یا ارسال دارد، دبیرخانه مذکور کلیه سوابق و مدارک لازم را از دبیرخانه شورای انتظامی استان دریافت می‌دارد.‏

ماده 98) در صورتی که درخواست تجدیدنظر در مهلت مقرر تسلیم و به ثبت رسیده باشد شورای انتظامی نظام مهندسی با رعایت نوبت به موضوع رسیدگی کرده و کلیه اختیارات لازم از قبیل طرفین و یا هر شخص دیگری که در ارتباط با موضوع است و کسب نظر کارشناسان و متخصصین و کمیسیون‌های تخصصی و غیره را دارد. مرجع تجدیدنظر پس از ختم رسیدگی نسبت به صدور رأی مبنی بر تأیید یا تعدیل یا تغییر رأی تجدیدنظر خواسته شده اقدام می‌نماید.‏

آرای صادر شده از مرجع تجدیدنظر باید مستند، مستدل و صریح بوده و در آن قید شود که رأی قطعی است و در مواردی که رأی مبنی بر محرومیت است باید تاریخ شروع محرومیت با رعایت فرجه لازم جهت ابلاغ رأی در متن رأی درج شود.‏

تبصره ) در صورتی که پرونده در شورای انتظامی استان در اجرای مواد (86) و (89)‏ این آئین‌نامه خارج از نوبت رسیدگی شده باشد یا رییس شورای انتظامی نظام مهندسی رسیدگی خارج از نوبت را ضروری تشخیص دهد در شورای انتظامی نظام مهندسی نیز خارج از نوبت رسیدگی خواهد شد.‏

ماده 99) دبیرخانه شورای انتظامی نظام مهندسی پس از ثبت آرای قطعی شده در دفتر مخصوص و حفظ سوابق، آرای مذکور را ظرف یک هفته حضوری یا به وسیله پست سفارشی به طرفین شکایت ابلاغ و نسخه‌ای از آنها را جهت اجرا به نظام مهندسی استان ارسال می‌دارد. نظام مهندسی استان ضمن این که یک نسخه از رأی مذکور را در پرونده عضویت ضبط و یک نسخه دیگر را جهت ثبت در سوابق امر به سازمان مسکن و شهرسازی استان ارسال می‌کند، مفاد رأی را به مورد اجرا می‌گذارد.‏

ماده 100) در کلیه مواردی که آرای قطعی شده دایر بر محرومیت موقت استفاده از پرونده اشتغال باشد نظام مهندسی استان مربوط موظف است پروانه اشتغال عضو محکوم را اخذ و به سازمان مسکن و شهرسازی استان ارسال نماید و تصویر پروانه اشتغال ضبط شده را به دبیرخانه شورای انتظامی نظام مهندسی ارسال دارد. پروانه اشتغال تا پایان مدت محرومیت در سازمان مسکن و شهرسازی استان نگاهداری می‌شود.‏

تبصره) در صورتی که عضو متخلف، ظرف سه ماه از تاریخ مندرج در رأی قطعی مبنی بر محرومیت موقت استفاده از پروانه اشتغال از تحویل پروانه اشتغال خود به نظام مهندسی استان یا مرجع صدور پروانه اشتغال امتناع ورزد، مرجع صادرکننده پروانه اشتغال محکومیت وی را در پرونده او درج و پروانه اشتغال بعدی وی را با تأخیری معادل دو برابر مدت محرومیت مذکور تمدید و تجدید خواهد کرد و مراتب را به کلیه شهرداری‌ها و مراجع ذیربط نیز ابلاغ خواهد نمود.‏

مفاد این تبصره باید به صورت فرم در کلیه آرای صادر شده درج شود.‏

ماده 101) مرجع رسیدگی به شکایات از اعضای هیأت مدیره و شورای انتظامی استان اعم از این که به اعتبار وظایف آنها در هیأت مدیره یا شورای انتظامی استان و یا به اعتبار عضویت آنها در نظام مهندسی استان باشد، شورای انتظامی نظام مهندسی خواهد بود و اجرای مفاد رأی صرف‌نظر از نوع و موضوع آن با دبیرخانه شورای انتظامی نظام مهندسی می‌باشد.

بالا

فصل هفتم ـ هیأت عمومی

ماده 102) در اجرای ماده (19) قانون به منظور ایجاد هماهنگی در امور نظام‌ مهندسی استان‌ها، هیأت عمومی متشکل از اعضای هیأت مدیره‌ها در سطح کشور تشکیل می‌شود.‏

جلسات عادی هیأت عمومی با دعوت رییس سازمان از اعضای هیأت مدیره‌ها سالی یک بار با حضور نماینده وزیر مسکن و شهرسازی تشکیل می‌شود. در دعوتنامه تاریخ، محل و دستور جلسه باید قید شود.‏

تبصره ) اولین جلسه عادی هیأت عمومی پس از انتخاب و آغاز به کار هیأت مدیره‌ها در دو سوم استان‌های کشور مشروط بر این کهدر برگیرنده تمام نظام مهندسی استان‌هایی که دارای (700) نفر عضو یا بیشتر هستند باشد، به دعوت وزارت مسکن و شهرسازی تشکیل خواهد شد.‏

ماده 103) جلسات فوق‌العاده هیأت عمومی بنابه تصمیم آخرین جلسه عادی هیأت عمومی و یا به تقاضای دو سوم اعضای شورای مرکزی و یا دعوت وزیر مسکن و شهرسازی تشکیل می‌شود.‏

ماده 104) جلسات هیأت عمومی با حضور دو سوم از تعداد کل اعضای هیأت مدیره نظام مهندسی استان‌ها که تا آن تاریخ تشکیل شده است رسمیت خواهد یافت.‏ ‏افتتاح و اداره جلسات هیأت عمومی تا تعیین هیأت رییسه برعهده دستگاه دعوت‌کننده خواهد بود. هیأت رییسه هر اجلاس شامل، یک رییس، یک نایب رییس، یک دبیر و دو نفر ناظر می‌باشد که از بین عده حاضر در جلسه با رأی اکثریت انتخاب خواهند شد. دبیرخانه هیأت عمومی همان دبیرخانه شورای مرکزی میباشد.‏

ماده 105) اداره جلسات هیأت عمومی به عهده رییس جلسه و در غیاب او به عهده نایب رییس است. طرح دستور جلسه و تنظیم صورت مذاکرات و تصمیمات به عهده دبیر و نظارت در حصول اکثریت در رأی‌گیری مصوبات به عهده نظار خواهد بود.‏ ‏تصمیمات جلسه با آرای اکثریت نصف به علاوه یک عده حاضر در جلسه معتبر می‌باشد.‏

ماده 106) جلسات عادی هیأت عمومی سالی یک بار در تیرماه به مدت دو تا چهار روز در یکی از استان‌ها تشکیل می‌شود و در پایان هر جلسه، تاریخ و مکان و دستور جلسه بعدی و در صورت لزوم تاریخ و مکان جلسات فوق‌العاده‌ای که در حد فاصل جلسه عادی بعد باید در همان استان تشکیل شود، با رأی اکثریت اعضاء تعیین می‌شود.‏

هیأت عمومی می‌تواند جلسات غیر رسمی نیز داشته باشد.‏

ماده 107) وظایف و اختیارات هیأت عمومی به شرح زیر تعیین میشود:‏

الف ) انتخاب افراد واجد شرایط عضویت در شورای مرکزی به میزان حداقل دو برابر تعداد مورد نیاز در هر رشته با قید «اصلی و علی‌البدل» و معرفی به وزیر مسکن و شهرسازی، به منظور انتخاب نمودن اعضای اصلی و علی‌البدل شورای مرکزی از بین آنها.‏

ب ) شنیدن گزارش سالانه شورای مرکزی.‏

پ ) بررسی و تصویب ترازنامه شورای مرکزی.‏

ت ) بررسی و تصویب خط مشی عمومی و پیشنهادی شورای مرکزی.‏

ث ) شنیدن گزارش عملکرد نظام مهندسی استان‌های مختلف که به وسیله دبیرخانه هیأت عمومی ارائه میشود وحصول اطلاع از فعالیت‌ها، وضعیت و مشکلات نظام مهندسی استان‌ها و ارائه طریق به آنها.‏

ج ) شنیدن سایر گزارش‌ها و پیشنهادات مختلف که به وسیله دبیرخانه هیأت عمومی یا هریکاز نظام مهندسی استان‌ها ارائه می‌شود و اتخاذ تصمیم یا ارائه طریق مناسب.‏

چ ) اتخاذ تصمیم در مورد تنظیم روابط بین نظام مهندسی استان‌ها با یکدیگر از لحاظ تبادل تجارب و اطلاعات و نیز همکاری با شهرداری‌ها و مراجع دولتی و عمومی بنا به پیشنهاد دبیرخانه هیأت عمومی.‏

ح ) بررسی و تصویب ضوابط و مقررات نظامنامه‌های پیشنهادی اداری، استخدامی و غیره مربوط به شورای مرکزی.‏

خ ) بررسی و تصویب نظامنامه‌های داخلی نحوه اداره هیأت عمومی.‏

د ) تصویب میزان ورودیه و حق عضویت سالانه اعضای مهندسی استان‌ها باتوجه به موقعیت و امکانات هر استان.‏

ذ ) بررسی و تصویب نظامنامه پیشنهادی شورای مرکزی در خصوص نحوه تشکیل و داره امور صندوق مشترک نظام مهندسی استان‌ها.‏

ر ) بررسی و تصویب سایر ضوابط و مقررات و نظامنامه‌ها و پیشنهادات ارائه شده از سوی شورای مرکزی یا دبیرخانه هیأت عمومی.

بالا

فصل هشتم ـ‌ شورای مرکزی

ماده 108 ) شورای مرکزی متشکل از (25) عضو اصلی و (7) عضو علی‌البدل با ترکیب رشته‌های اصلی طبق جدول زیر می‌باشد که از بین دو برابر افراد معرفی شده به وسیله هیأت عمومی در هر رشته با قید اصلی و علی‌البدل توسط وزیر مسکن و شهرسازی انتخاب می‌شوند. اعضای شورای مرکزی باید علاوه بر داشتن عضویت در هیأت مدیره، خوشنام و دارای سابقه انجام کارهای طراحی، اجرایی، علمی، تحقیقی یا آموزشی برجسته و ارزنده و فاقد محکومیت انتظامی از درجه (3) به بالا در (5) سال گذشته باشند.‏

تبصره) اعضای هیأت مدیره که به عضویت شورای مرکزی انتخاب می‌شوند، می‌توانند همچنان در عضویت نظام مهندسی استان خود نیز باقی بمانند.‏

ماده 109) مدت عضویت اعضای شورای مرکزی سه سال است. تجدید انتخاب اعضای شورای مرکزی در صورت بقای شرایط لازم، در دوره‌های بعد بلامانع است.‏

ماده 110) شورای مرکزی دارای هیأت رییسه‌ای متشکل از یک رییس و دو دبیر اجرایی و دو منشی می‌باشد که دبیران و منشی‌ها با اکثریت آراء از بین اعضای شورای مرکزی انتخاب می‌شوند و دوره مسؤولیت آنها یک ساله و انتخاب مجدد ایشان بلامانع است. رییس شورای مرکزی نیز به شرح مندرج در ماده (115) این آیین‌نامه منصوب می‌شود.‏

ماده 111) جلسات شورای مرکزی در مواقع لزوم به دعوت رییس شورای مرکزی و در غیاب وی به دعوت یکی از دبیران اجرایی در محل شورای مرکزی تشکیل و با حضور دو سوم اعضاء رسمیت خواهد یافت و تصمیمات و مصوبات آن با حداقل (13)‏ ‏رأی موافق معتبر است. اعضای علی‌البدل بدون داشتن حق رأی می‌توانند در جلسات شورای مرکزی شرکت کنند. تصمیمات شورای مرکزی پس از ثبت در دفتر مخصوص از طریق دبیرخانه شورای مرکزی به اشخاص و مراجع ذیصلاح ابلاغ می‌شود و پیگیری لازم به عمل خواهد آمد.‏

ماده 112) انجام هزینه‌های اداری و استخدامی و جاری شورای مرکزی و دبیرخانه آن و همچنین پرداخت هزینه سفر اعضای شورای مرکزی که از استان‌ها در جلسات شورای مرکزی شرکت می‌کنند به موجب نظامنامه مالی و اداری سازمان است که به پیشنهاد شورای مرکزی به تصویب هیأت عمومی می‌رسد.‏

ماده 113) هزینه‌های سازمان و ارکان آن از محل حق عضویت اعضاء صندوق مشترک نظام مهندسی استان‌ها، کمک‌های اعطایی دولت، نهادها، اشخاص حقیقی و حقوقی، دریافت بهای ارائه خدمات پژوهشی، فنی و آموزشی، فروش نشریات و سایر مواد کمک آموزشی و مهندسی تأمین خواهد شد.‏

نحوه و چگونگی و میزان دریافت از هریک از منابع مذکور و همچنین تشکیل صندوق مشترک نظام مهندسی استان‌ها و تأمین بودجه آن و نحوه هزینه و اداره امور آن به موجب نظامنامه‌ای که به پیشنهاد شورای مرکزی به تصویب هیأت عمومی می‌رسد خواهد بود. صندوق مشترک مذکور زیر نظر رییس شورای مرکزی اداره می‌شود.‏

ماده 114) وظایف و اختیارات شورای مرکزی به شرح زیر تعیین می‌شود:‏

الف ) برنامه‌ریزی و فراهم آوردن زمینه اجرای اهداف و خط مشی‌هخای قانون با جلب مشارکت نظام مهندسی استان‌ها و هماهنگی وزارت مسکن و شهرسازی.‏

ب ) بررسی مسایل مشترک نظام مهندسی استان‌ها و سازمان و تعیین خط مشی‌های کوتاه مدت، میان مدت و دراز مدت در چهارچوب قانون و مقررات و مصوبات هیأت عمومی و ابلاغ آنها.‏

پ ) ایجاد زمینه‌های مناسب برای انجام وظایف ارکان سازمان از طریق مذاکره و مشاوره با مراجع ملی و محلی در امور برنامه‌ریزی، مدیریت، اجرا و کنترل طرح‌های ساختمانی و شهرسازی و با مراجع قضایی در مورد اجرای مواد قانون که به امور قضایی و انتظامی مربوط می‌باشد.‏

ت ) حل و فصل اختلافات بین ارکان داخلی نظام مهندسی استان‌ها یا بین نظام مهندسی استان‌ها با یکدیگر یا بین اعضای نظام مهندسی استان‌ها با نظام مهندسی استان خود از طریق داوری.‏

ث ) همکاری با وزارت مسکن و شهرسازی در امر نظارت بر عملکرد نظام مهندسی استان‌هاو اصلاح خط مشی نظام مهندسی استان‌ها از طریق مذاکره و ابلاغ دستورالعمل‌ها.‏

ج ) همکاری با مراکز تحقیقاتی و علمی و آموزشی و ارائه مشورت‌های لازم در زمینه تهیه مواد درسی و محتوای آموزش علوم و فنون مهندسی در سطوح مختلف به وزارتخانه‌های آموزش و پرورش و فرهنگ و آموزش عالی.‏

چ ) همکاری با وزارت مسکن و شهرسازیو سایر دستگاه‌های اجرایی در زمینه تدوین مقررات ملی ساختمان و ترویج و کنترل اجرای آن و تهیه شناسنامه فنی و ملکی ساختمان‌ها و برگزاری مسابقات حرفه‌ای و تخصصی.‏

ح ) همکاری با وزارت کار و امور اجتماعی در زمینه ارتقای سطح مهارت کارگران ماهر شاغل در مهندسی ساختمان و تعیین استاندارد مهارت و کنترل آن.‏

خ ) تلاش در جهت جلب مشارکت و تشویق به سرمایه‌گذاری اشخاص و موسسات در طرح‌های مسکن و تأسیسات و مستخدثات عمرانی عام‌المنفعه و همکاری با دستگاه‌های اجرایی در ارتقای کیفیت این گونه طرح‌ها.‏

د ) جمع‌آوری کمک‌های داخلی و بین‌المللی جهت کمک به دستگاه‌های مسؤول درامر امداد و نجات در زمان وقوع حوادث غیر مترقبه.‏

ذ ) همکاری در برگزاری آزمون‌های تخصصی مهندسان، کاردانان فنی و کارگران ماهر و آموزش‌های تکمیلی برای به هنگام نگه داشتن دانش فنی و همچنین شناسایی وتدارک فرصت‌های کارآموزی و معرفی به دانشگاه‌ها.‏

ر ) حمایت اجتماعی از اعضای نظام مهندسی استان‌ها و دفاع از حیثیت و حقوق حقه آنها و همچنین دفاع از حقوق متقابل جامعه به عنوان مصرف‌کنندگان محصولات، تولیدات و خدمات مهندسی در مشاغل مهندسی و حرف بخش‌های ساختمان، عمران وشهرسازی.‏

ز ) مشارکت در برگزاری کنفرانس‌ها و گردهمایی‌های تخصصی و تبادل اطلاعات در داخل کشور و در سطح بین‌المللی.‏

ژ ) ارائه گزارش عملکرد به هیأت عمومی و وزیر مسکن و شهرسازی.‏

س ) تهیه مبانی قیمت گذاری خدمات مهندسی با توجهبه پیشنهادات نظام مهندسی استان‌ها و پیشنهاد آن به وزارت مسکن و شهرسازی جهت تصویب و همچنین بررسی مستمر پیشنهادات نظام مهندسی استان‌ها در این زمینه و انعکاس نظرات مناسب به وزارت مذکور.‏

ش ) تشکیل کمیته نظام پیشنهادات و هیأت مشورتی سازمان.‏

ص ) تهیه و تصویب نظامنامه داخلی نحوه اداره هیأت عمومی و پیشنهاد آن به هیأت عمومی جهت تصویب.‏

ض ) تهیه و پیشنهاد نظامنامه نحوه تشکیل صندوق مشترک نظام مهندسی استان‌ها و چگونگی اداره آن به هیأت عمومی جهت تصویب.‏

ط ) تصویب برنامه و بودجه سالانه سازمان به پیشنهاد رییس سازمان.‏

ظ ) تعیین امضاهای مجاز برای امضای اوراق و اسناد مالی و تعهدآور و قراردادها.‏

ع ) انتظار نشریه سازمان و سایر نشریات تخصی.‏

غ ) ارائه نظرات مشورتی به دولت و دستگاه‌های اجرایی در زمینه برنامه‌های توسعه و طرح‌های بزرگ ساختمانی، عمرانی و شهرسازی حسب درخواست دستگاه‌های مربوط.‏

ف ) انجام هر نوع وظیفه دیگری که به موجب قانون و آئین‌نامه اجرایی و سایر مقررات و یا عرفاً ضروری باشد.

بالا

فصل نهم ـ‌ رییس سازمان

ماده 115) شورای مرکزی در اولین جلسه خود که به دعوت وزیر مسکن و شهرسازی و به ریاست وی در وزارت مسکن و شهرسازی تشکیل می‌شود، از میان خود سه نفر را به منظور تعیین رییس شورای مرکزی به وزیر مسکن و شهرسازی پیشنهاد می‌نماید و وزیر مسکن و شهرسازی از بین آنها یک نفر را به عنوان رییس شورای مرکزی که رییس سازمان نیز محسوب می‌شود جهت صدور حکم به رییس جمهور معرفی خواهد نمود.‏

دوره تصدی رییس شورای مرکزی مدت (3) سال است و انتخاب مجدد او مشروط به تحقق شرایط فوق بلامانع می‌باشد.‏

ماده 116) وظایف و اختیارات رییس سازمان به شرح زیر تعیین می‌شود:‏

الف ) رییس سازمان بالاترین مقام اجرایی و اداری سازمان بوده و نمایندگی سازمان را در مراجع ملی و بین‌المللی برعهده دارد.‏

ب ) مسؤولیت اجرای مصوبات شورای مرکزی.‏

پ ) نظارت بر عملکرد سازمان و تهیه پیشنهادات و توصیه‌های لازم به منظور تحقق اهداف مندرج در قانون و اصلاح خط مشی سازمان و ارائه آن به شورای مرکزی.‏

ت ) نظارت بر عملکرد نظام مهندسی استان‌ها با هماهنگی شورای مرکزی به منظور حسن جریان امور و حفظ حقوق، منافع، حثیثت، شئونات حرفه‌ای و اموال سازمان و ارائه نظرات، پیشنهادات و توصیه‌های لازم به نظام مهنمدسی استان‌ها و ارائه گزارش آن به شورای مرکزی.‏

ث ) انتخاب و پیشنهاد مدیر برای اداره صندوق مشترک نظام مهندسی استان‌ها به شورای مرکزی جهت تصویب.‏

ج ) کنترل و نظارت بر عملکرد مدیر صندوق مشترک.‏

چ ) پیشنهاد برنامه و بودجه سالانه به شورای مرکزی.‏

ح ) امضای کلیه مکاتبات عادی و جاری سازمان و احکام مدیر صندوق مشترک و کارکنان سازمان و سایر مواردی که به او تفویض اختیار می‌شود.‏

خ ) افتتاح جلسات هیأت عمومی در مواقعی که دعوت‌کننده شورای مرکزی است.‏

د ) ارائه گزارش‌های لازم به وزیر مسکن و شهرسازی درباره مسایلی که مورد استعلام قرار می‌گیرد.‏

ذ ) ابلاغ دستورالعمل‌ها و مصوبات و بخش نامه‌های وزارت مسکن و شهرسازی به نظام مهندسی استان‌ها.‏

ر ) انتقال نظرات،‌ پیشنهادات و توصیه‌های وزارت مسکن و شهرسازی به اعضای شورای مرکزی و سایر اعضای نظام مهندسی استان‌ها و نظارت بر رعایت آنها.‏

ز ) انجام سایر وظایفی که از طرف هیأت عمومی یا شورای مرکزی به رییس سازمان محول می‌شود و همچنین وظایفی که به منظور اداره سازمان ضروری است.

بالا

فصل دهم ـ ‌مقررات متفرقه

ماده 117 ) وزارت مسکن و شهرسازی موظف است به منظور یکسان نمودن روش‌ها و ایجاد وحدت رویه و جلوگیری از تعارضات در تهیه و تنظیم مبانی قیمت‌گذاری خدمات مهندسی، ظرف شش ماه مبانی مذکور را با توجه به پیشنهادات واصل شده از نظام مهندسی استان‌ها و شورای فنی استان‌ها و یا با جلب مشورت آنها تهیه نماید.‏

تبصره 1) به منظور بررسی و تأیید مبانی قیمت‌گذاری و قیمت خدمات مهندسی، در وزارت مسکن تحت عنوان «شورای بررسی و تأیید مبانی قیمت‌گذاری خدمات مهندسی» مرکب و شهرسازی شورایی از (5) نفر کارشناس خبره به انتخاب وزیر مسکن و شهرسازی و (2) کارشناس به معرفی رییس سازمان برنامه و بودجه تشکیل می‌شود که (4) عضو آن از جمله دو عضو سازمان برنامه و بودجه ثابت (3)‏ عضو آن برحسب موضوعات مطروحه متغیر خواهد بود. شورای یاد شده می‌تواند کمیته‌های تخصصی نیز داشته باشد.‏

تبصره 2) فهرست‌های قیمت خدمات مهندسی پس از تصویب وزیر مسکن و شهرسازی جهت اطلاع عموم آگهی خواهد شد.‏

ماده 118 ) عوارض مربوط به صدور و تمدید پروانه اشتغال یا المثنی براساس ماده ‏(38) قانون وصول برخی از درآمدهای دولت و مصرف آن در موارد معین ـ‌ مصوب 1373 ـ وصول می‌شود وبه حسابی که به همین منظور توسط خزانه افتتاح می‌شود واریز می‌گردد. معادل صد در صد (100 %) وجوه واریزی فوق از محل اعتباری که به همین منظور درقانون بودجه هر سال منظور می‌شود، در اختیار وزارت مسکن و شهرسازی قرار خواهد گرفت تا جهت تدوین مقررات ملی ساختمان، نظام کنترل ساختمان، توسعه نظام مهندسی، کمک به نظام مهندسی استان‌ها و برقراری دوره‌های آموزشی در سطوح مختلف مذکور به مصرف برسد.‏

ماده 119) ذیحسابان و مسؤولان امور مالی مؤظفند نسخه‌ای از اسناد مالی مربوط به وجوهی را که در اجرای ماده (39) قانون کسر یا وصول نموده و به حساب درآمد عمومی کشور واریز نموده‌اند در تهران برای وزارت مسکن و شهرسازی و در استان به سازمان مسکن و شهرسازی استان ارسال دارند تا وزارت مسکن و شهرسازی با توجه به وجوه دریافتی، هر ساله برنامه‌های لازم را جهت انجام وظایف و تحقق اهداف مندرج در قانون تهیه و به مورد اجرا گذارد. شهرداری‌ها مؤظفند در هنگام صدور پروانه ساختمانی فیش واریز مبلغ تعیین شده موضوع ماده (39) به حساب خزانه که توسط وزارت مسکن و شهرسازی اعلام می‌شود را به عنوان یکی از مدارک صدور پروانه از متقاضی دریافت نمایند.‏

ماده 120) وزارت مسکن و شهرسازی و سازمان‌های مسکن و شهرسازی استان، تسهیلات لازم برای تأسیس و شروع به کار سازمان و نظام مهندسی استان‌ها را فراهم آورده و در تنظیم روابط آنان با دستگاه‌های اجرایی و مراجع قضایی در سطوح ملی و محلی با توجه به اهداف قانون اقدام می‌نماید.‏

ماده 121) در اجرای ماده (38) قانون به منظور تأمین محل و مکان استقرار نهادهای سازمان نظیر شورای مرکزی نظام مهندسی استان‌ها و تشکل‌های تخصصی و مهندسی در شهرهای کشور، وزارت مسکن و شهرسازی در مراکز استان‌ها جهت تأمین زمین یا ساختمان، متناسب با نیازهای نظام مهندسی استان مساعدت لازم را معمول می‌دارد تا براساس طرح مصوب، نیازهای اداری و تأسیساتی تشکل مربوط در آن تأمین شود.‏

ماده 122) وزارت مسکن و شهرسازی ضمن بررسی عملکرد نظام مهندسی استان‌ها و گزارش‌های هیأت عمومی، توصیه‌های لازم را ارائه خواهد داد. در صورتی که به توصیه‌های مذکور توجه نشودو انحراف از اهداف سازمان حاصل شود، وزارت مذکور پیبشنهاد انحلال سازمان منتخب را به هیأت مندرج در ماده (26) قانون ارائه و براساس تصمیمات هیأت مذکور عمل خواهد شد.‏

تبصره ) انجام وظایف قانونی سازمان و نظام مهندسی استان تا زمانی که تشکیل نشده و همچنین در زمان تعطیل یا انحلال با وزارت مسکن و شهرسازی است و در هر حال وزارت مذکورموظف است ظرف شش ماه نسبت به برگزاری انتخابات برای تشکیل سازمان‌های مذکور اقدام نماید.‏

ماده 123) دستورالعمل‌های موضوع مواد این آئین‌نامه ظرف شش ماه به وسیله وزارت مسکن و شهرسازی تهیه و ابلاغ می‌شود ودر موارد سکوت یا ابهام در نحوه اجرا یا اعمال مواد آئین‌نامه یا دستورالعمل‌های مربوط طبق نظر وزیر مسکن و شهرسازی عمل خواهد شد.‏

ماده 124) در اجرای مفاد ماده (41) قانون نظام مهندسی و کنترل ساختمان ـ ‌مصوب 1374 ـ در مورد اجرا و نظارت بر طرح‌های عمرانی (منظور در بودجه عمومی کشور) قانون برنامه و بودجه و ضوابط منبعث از آن جایگزین ضوابط مندرج در این آئین‌نامه خواهد بود.

http://www.mazandnezam.org/P53.htm

آیین نامه نظارت و کنترل فنی بر عملیات و خدمات نقشه برداری

آیین نامه نظارت و کنترل فنی بر عملیات و خدمات نقشه برداری

مدیریت نظارت و کنترل فنی

مطابق آئین نامه استانداردهای اجرایی طرح های عمرانی موضوع ماده 24 قانون برنامه و بودجه ، نظارت و کنترل فنی بر عملیات و خدمات نقشه بردازی بر عهده سازمان مدیریت و برنامه ریزی و متعاقبا به عهده سازمان نقشه برداری کشور(به طور اخص مدیریت نظارت و کنترل فنی) است.
لذا این مدیریت طبق قانون فوق ، عهده دار مسئولیت های ذیل است:

ارتباط با سازمان مدیریت و برنامه ریزی درامورمهندسین مشاور

نظارت حین اجرای ﭘروژه های مختلف و خدمات نقشه برداری

کنترل کیفیت محصولات سازمان و بخش خصوصی درامر پروژه های مختلف و خدمات نقشه برداری (این کنترل بر حسب نوع محصول در چهار بخش مربوط به مدیریت نظارت و کنترل فنی انجام می شود که در زیر به آنها اشاره شده است)

طبقه بندی و مشارکت در تنظیم صورت وضعیت

تهیه و توزیع مدارک پروژه هایی که توسط بخش خصوصی انجام می شوند

دریافت مدارک برای کنترل وارسال جهت نگهداری نهائی

مشارکت دربهبود روشهای عملیاتی

همکاری درپیاده سازی سیستم مدیریت کیفیت ISO 9000

همکاری در پیاده سازی TQM

شرکت در نشست ها و مباحثات کمیته استانداردهای توپوگرافی سازمان (خصوصا مشارکت فعال درزمینه استانداردهای ISO/TC211 )

مشارکت درتدوین و نظارت دستورالعمل ها و استانداردها

آماده سازی و بررسی گزارشات کمی و کیفی پروژه ها

کنترل زمان بندی قراردادها و محاسبه تاخیرات پروژه ها

شرکت در جلسات رفع اختلاف بین کارفرما و مشاورین

تعداد ﭘرسنل مدیریت در حدود 70 نفر می باشد که 90%از آنها دارای تحصیلات دانشگاهی در رشته های مختلف ژئوماتیک هستند و با دستگاهها و روش های به روز، نظارت وکنترل ده ها پروژه را بر عهده دارند.
این مدیریت دارای چهار بخش کنترل نقشه برداری زمینی – هوائی – کارتوگرافی و GIS می باشد.

بخش کنترل نقشه برداری زمینی

جهت آشنایی اجمالی با قسمت نظارت زمینی موارد زیربه اختصار ارائه می گردد

کنترل مدارک :
یکی از مواردی که در بررسی های کیفی مورد نظر می باشد صحیح بودن و منظم بودن مدارک مربوط به پروژه است.
همچنین برای نگهداری مدارک ( آرشیو) و برای انجام نظارت، لازم است مدارک با نظم خاصی قرار گیرند تا براحتی برای اموری نظیر کنترل دردسترس باشند و شامل:
ـ مدارک عملیات تهیه نقشه به طریقه مستقیم زمینی
ـ مدارک برداشت جزئیات
ـ نقشه های تهیه شده شامل فایل رقومی نقشه ها و پلات نقشه های تهیه شده.
ـ صـورت وضعیت انجام شده توسط خود شرکت
لازم به ذکر است به تازگی فرمت خاصی برای ارائه مدارک به صورت رقومی معرفی شده و تعدادی از شرکتها برای انجام آزمایشی آن انتخاب شده اند و بعد از رفع مشکلات اولیه ابلاغ خواهد شد تا مدارک کاغذی به حداقل ممکن برسد.
در صورتی که مدارک بر اساس فرمت استا ندارد نظارت تهیه شده باشد، تحویل مدارک نیز به همان صورت انجام می پذیرد .
کلیه مدارک در یک مرحله و به صورت یکجا برای اجتناب از آشفتگی تحویل و تبادل می شوند.

کنترل نقشه ها :
از نظر
- کامل بودن عوارض مسطحاتی و ارتفاعی
- دقت هندسی عوارض
- نمایش عوارض با توجه به مقیاس و کنترل کارتوگرافی
در جنبه های
- شیت بندی با توجه به استانداردهای سازمان و کنترل محدوده کاری و اندکس
- اطلاعات حاشیه ای نقشه ها
- نحوه نمایش مختصات (محلی و جغرافیایی)
- نمادها و لایه بندی فایل
- صحت موقعیت ایستگاهها
- درون یابی نقاط و تطبیق با خطوط تراز
- مقایسه نقشه ها با نقشه های با مقیاس های دیگر از همان منطقه

کنترل های زیربنائی اطلاعات مکانی :

کنترل شبکه های مسطحاتی :
با توجه به نوع پروژه از نظر مقیاس نقشه و دقت های مورد نیاز نقشه برداری و همچنین با در نظر
گرفتن نوع شبکه بر حسب درجــه ( یک تا چهار ) ، نحوه ی کنترل متغیر می باشد.

کنترل شبکه ارتفاعی:
با توجه به نوع پروژه و دقت ارتفاعی مورد نیاز،انتخاب روش کنترل متفاوت است.

کنترل اطلاعات ملکی مربوط به نقشه های کاداستر :
بعلت عدم وجود اسناد ثبتی ، با مراجعه به اهالی ، مالکین و نماینده شورا ی منطقه مورد نظر و کسب اطلاعات زمینی میتوان به بررسی صحت اطلاعات ملکی پرداخت .

کنترل محاسبات پروژه ها شامل :
- کنترل محاسبات شبکه های نقاط GPS
- کنترل محاسبات شبکه های مسطحاتی
- کنترل محاسبات شبکه های ا رتفاعی
- بررسی روشهای اندازه گیری

کنترل پروژه های میکروژئودزی طبق استاندارد ارتش آمریکا بر روی سدهای خاکی و بتنی به منظور تعیین تغییر شکل ناشی از نیروهای تنشی و برشی پدید آمده و با استفاده از دستگاههای نقشه برداری (سنتی-مدرن) و استفاده از نرم افزارهای طراحی شده به همین منظور انجام می پذیرد.


نحوه ی تعیین ضرایب پروژه :
با توجه به اینکه انجام عملیات و اندازه گیریها نیازمند برقراری دید می باشد ، بر اساس موا نعی که در جـمع آوری اطلاعات زمینی وجود دارد ، ضرائب سختی کار تعیین می گردد .


طبقه بندی حجم عملیات :
نقشه های تهیه شده یا عملیا ت نقشه برداری مطابق با مصوبات سازمان مدیریت و برنامه ریزی طبقه بـندی می شوند.
نظرات ناظرین حین عملیا ت نیز برای اعمال درجه صعوبت و یا موارد خاص اعمال می گردد.

بخش کنترل نقشه برداری هوائی

در این بخش عملیا ت بصورت ذیل نظارت و کنترل می شوند و برروی مدارک کلی عملیات فتوگرامتری نیز کنترل های مربوطه صورت می گیرد.
• عکسها یا پلات طبقه بندی ( گویا ) شده زمینی
• اندکس طراحی شده نقاط زمینی که دراداره تهیه و محاسبات طرح شده
• تست دستگاههای فتوگرامتری بخش خصوصی و سازمان
• محاسبات مثلث بندی انجام شده توسط نقشه برداری هوائی بدلیل حساسیت بالای تکثیرمختصات مدلها
• نظارت حین عملیات در تولید داده های رقومی مکانی برای پیشگیری ازاشتباه درعملیات وتطبیق مشخصات فنی با عملیات
• صحت موقعیت عوارض تبدیل شده در محصولات نقشه ای دریافت شده
• صحت و کامل بودن نقشه های تولید شده توسط بخش خصوصی و خود سازمان برای اطمینان از تطبیق با مشخصات از قبل تعیین شده طبق دستورالعملها
مدل ارتفاعی رقومی زمین نیز جزو محصولاتی است که کنترل نهائی آن در این بخش صورت می گیرد.
در حال حاضر این مدل رقومی برای مقیاس 25000 : 1 برای 40% کشورآماده شده است.
نقشه های مورد کنترل عبارت است از :
نقشه های رقومی مقیاس های 25000 : 1 کشوری
نقشه های رقومی 10000 : 1 و 5000 :1
ونقشه های رقومی بزرگ مقیاس 2000 : 1 و 1000 : 1 و 500 : 1
در ضمن نقشه های رقومی طرح شهر ها در مقیاس 2000 : 1 نیز از عمده موارد حجیم فعالیت های این بخش می باشد.
نقشه های فوق هم در سازمان و هم دربخش خصوصی تولید می شود.

بخش کنترل کارتوگرافی

در این بخش تولیدات کارتوگرافی شده سازمان و بخش خصوصی برای اطمینان به تطبیق با دستورالعمل ها مورد کنترل قرار می گیرند.

- نقشه های رقومی 25000 : 1 کشوری
- نقشه های رقومی 1:10000 – 5000 : 1
- نقشه های رقومی 2000 : 1 – 1000 : 1 – 500 :1 و نقشه های موردی
- نقشه های رقومی طرح شهرها در مقیاس 2000 : 1
- نقشه های جنرالیزه شده در مقیاس های 50000 : 1 - 100000 : 1 - 250000 : 1 و 750000: 1 و گاهی بالاترکه از مقیاس مبنائی 25000 : 1 ایجاد می شوند .
- نقشه های موضوعی تولید شده با مدارک مربوط ونقشه های مشابه و قبلی موجود
- نقشه های تصویری یا عکسی تولید شده طبق درخواست های مختلف
و موارد درخواستی مرتبط دیگر.

بخش کنترلGIS

NTDB (پایگاه اطلاعات توپوگرافی ملی) در مقیاس 25000: 1

بطور کلی منظور از کنترل NTDBکنترل داده های مکانی (Spatial Information و اطلاعات توصیفی مجموعه داده های مدیریت در مقیاس 25000: 1 سازمان می باشد.

نرم افزارها عبارتند از:

Microstation ver 5.

Oracle Ver 6.

(برنامه های خودکاری نیز که در محیط های مختلف برنامه نویسی مانند MDL، EDG ، UCM تهیه شده اندبرای سرعت و دقت بیشتر در امر کنترل مورد استفاده قرار می گیرند.

کنترل مشخصات گرافیکی عارضه Type ، Color ، Style و...،اتصال عارضه به جدول توصیفی ،وجود اتصالات اضافی برای عارضه، وجود اتریبیوتهای علاوه بر Mslink در عارضه ... نیز با برنامه های خودکارمشخص می شوند.

علاوه بر موارد فوق کلیه شیت ها از نظر صحت کامل بودن عوارض و اطلاعات نسبت به اطلاعات مبنای فتوگرامتری کنترل گردند. (مرحله Completeness )

در مراحل بعدی کنترل تشکیل صحیح Node ، Arc ، پیوستگی عوارض وکنترل کلیه عوارض

سطحی موجود در شیت ازنظر تشکیل Polygon ،کنترل شناسایی و تفکیک عوارض ومطابقت اطلاعات توصیفی با اطلاعات ارائه شده روی پلات گویا انجام می شود.

کنترل اطلسها : کنترل فایلهای رقومی اطلس ها با مجلدهای تهیه شده با استفاده از نرم افزار از دیگر فعالیتهای انجام شده در قسمت کنترل بشمار می رود

کنترل Shape File

به منظور کنترل عملیات تبدیل فرمتها از فرمتdgn به فرمت shapefile که در قسمتGIS انجام می گردد،این مجموعه در قسمت کنترلGIS ایجاد گردید که هدف آن کنترل اطلاعات تولید شده و عدم اشکال های گرافیکی و توصیفی در محصولات می باشد. نرم افزارهای مورد استفاده در این بخش نرم افزارهای Arcview وMicrostation می باشند.

بطور کلی کنترلهایی که روی shapefile انجام میشود عبارتند از:

- کنترل اسامی تمها با لیست عوارض

- کنترل صحت سیستم تصویر

- جداول توصیفی مربوط به هر Theme

- کامل بودن عوارض ( Completenss)

- قرار گیری نقاط جمعیتی روی Nodeجاده ها جهت انجام صحیح آنالیزهایNetwork

- کنترل صحت انجام آنالیزهای مختلف مانند Find best route

- کنترل Union بودن پلیگونها در تم های سطحی

- کنترل نبودن اشکالاتی مانند Papion و Slivers در کلیه تم های سطحی

نظارت GIS استانها

یکی از اهداف سازمان نقشه برداری توسعه فرهنگ استفاده ازسیستم های اطلاعات به جای نقشه های سنتی است . در این راستا در استانهای مختلف کشور هسته های ( GIS استانی ) شکل گرفته و ضرورت داشتن نظارت بر آنها و ارائه مشاوره فنی مناسب از سوی سازمان نقشه برداری به سازمان های مدیریت و برنامه ریزی استان ها در جهت پیشبرد هر چه بهتر راه اندازی سیستم های اطلاعات جغرافیایی استانی ، احساس شده است .

استان اصفهان به عنوان اولین استان کشور ، در راه اندازی سیستم GIS استانی است که نظارت بر نحوه راه اندازی سیستم GIS آن به سازمان نقشه برداری کشور واگذار گردیده است.

امید می رود از تجارب به دست آمده در این استان در جهت پیاده سازی هرچه بهتر GIS استانهای دیگر استفاده در خور و شایسته نمود.

آیین نامه ماده 33 قانون نظام مهندسی و کنترل ساختمان

آیین نامه ماده 33 قانون نظام مهندسی و کنترل ساختمان

فصل اول- تعاریف :

ماده 1- اصطلاحات زیر در معانی مربوط به کار می‌روند:

دفتر مهندسی: هر گونه محل انجام خدمات مهندسی ساختمان که طبق ماده (9) آیین‌نامه اجرایی قانون نظام مهندسی و کنترل ساختمان مجوز فعالیت دریافت نموده باشد.

شخص حقیقی: مهندسان دارای پروانه اشتغال به کار مهندسی ، کاردانهای فنی و معماران تجربی دارای پروانه اشتغال بکار کاردانی یا تجربی می‌باشند.

شخص حقوقی: شرکت، موسسه، سازمان و نهاد عمومی یا خصوصی که برای انجام خدمات مهندسی، دارای پروانه اشتغال بکار مهندسی شخص حقوقی معتبر از وزارت مسکن و شهرسازی باشد.

فصل دوم ـ مقررات ملی ساختمان

ماده 2ـ مقررات ملی ساختمان، مجموعه اصول و قواعد فنی و ترتیب کنترل اجرای آنهاست که باید در طراحی، محاسبه، اجرا، بهره‌برداری و نگهداری ساختمانها در جهت تأمین ایمنی، بهداشت، بهره‌دهی مناسب، آسایش، صرفه اقتصادی، حفاظت محیط‌زیست و صرفه‌جویی در مصرف انرژی و حفظ سرمایه‌های ملی رعایت شود.

ماده 3 ـ مقررات ملی ساختمان دارای اصول مشترک و یکسان لازم‌الاجرا در سراسر کشور است و بر هرگونه عملیات ساختمانی نظیر تخریب، احداث بنا، تغییر در کاربری بنای موجود، توسعه بنا، تعمیراساسی و تقویت بنا حاکم می‌باشد.

ماده 4 ـ مقررات ملی ساختمان به عنوان تنها مرجع فنی و اصل حاکم در تشخیص صحت طراحی، محاسبه، اجرا، بهره‌برداری و نگهداری ساختمانها اعم از مسکونی، اداری، تجاری، عمومی، آموزشی، بهداشتی و نظایر آن است.

تبصره: در مباحثی که مقررات ملی ساختمان تدوین نگردیده باشد، تا زمان تصویب، منابع معتبر(به طور ترجیحی منتشر شده توسط مراجع ملی ذی‌ربط) ملاک عمل خواهند بود.

فصل سوم : اشخاص حقوقی و دفاتر مهندسی طراحی ساختمان

ماده 5-به منظور تنسیق امور صنفی و شغلی مهندسان متخصص در رشته‌های هفتگانه ساختمان و در جهت ارائه خدمات مهندسی کارآمد، کلیه طراحی‌ها از جمله معماری، سازه، تأسیسات برقی و مکانیکی باید توسط اشخاص حقوقی یا دفاتر مهندسی طراحی ساختمانی صلاحیتدار دارای پروانه اشتغال، بعنوان طراح تهیه گردد.

تبصره1: برای تعیین فعالیتهای اشخاص حقیقی دارای پروانه اشتغال، وزارت مسکن وشهرسازی نسبت به تهیه و ابلاغ دستورالعمل لازم اقدام خواهد نمود.

تبصره2: اشخاص حقیقی دارنده پروانه اشتغال به کار مهندسی می‌توانند دفتر مهندسی طراحی تشکیل دهند مشروط به آن که برای دفتر یادشده از وزارت مسکن و شهرسازی مجوز فعالیت دریافت نمایند و در محل اشتغال به این فعالیت تابلوی دفتر مهندسی نصب کنند.

ماده 6-  اشخاص حقوقی، موسس یا موسسین دفاتر مهندسی طراحی ساختمان باید دارای پروانه اشتغال به کار مهندسی معتبر از وزارت مسکن و شهرسازی باشند و مطابق با قراردادی که با مالک منعقد می‌نمایند عهده‌دار انجام خدمات براساس دستورالعمل ابلاغی از طرف وزارت مسکن و شهرسازی خواهند بود.

ماده 7-  شهرداریها و سایر مراجع صدور پروانه ساختمانی مکلفند تنها نقشه‌هایی را بپذیرند که توسط اشخاص حقوقی، یا مسئولین دفاتر مهندسی طراحی ساختمان و طراح آن در حدود صلاحیت و ظرفیت مربوط امضاء و مهر شده است.

ماده 8- سازمان نظام مهندسی استان موظف به نظارت بر حسن انجام خدمات اشخاص حقوقی و دفاتر مهندسی طراحی ساختمان می‌باشد و در صورت مشاهده تخلف باید مراتب را حسب مورد برای رسیدگی و اتخاذ تصمیم به شورای انتظامی استان، سازمان مسکن و شهرسازی استان و سایر مراجع قانونی ذیربط اعلام نمایند. در صورت احراز هرگونه تخلف، برخورد انضباطی تا حد ابطال پروانه اشتغال صورت خواهد پذیرفت.

فصل چهارم – اشخاص حقوقی و دفاتر مهندسی اجرای ساختمان

ماده 9- کلیه عملیات اجرایی ساختمان باید توسط اشخاص حقوقی و دفاتر مهندسی اجرای ساختمان به عنوان مجری، طبق دستورالعمل ابلاغی از طرف وزارت مسکن و شهرسازی انجام شود و مالکان برای انجام امور ساختمانی خود مکلفند از اینگونه مجریان استفاده نمایند.

ماده10ـ مجری ساختمان در زمینه اجرا، دارای پروانه اشتغال به کار از وزارت مسکن و شهرسازی است و مطابق با قراردادهای همسان که با صاحبان کار منعقد می‌نماید اجرای عملیات ساختمان را براساس نقشه‌های مصوب و کلیه مدارک منضم به قرارداد بر عهده دارد. مجری ساختمان نماینده فنی صاحب کار در اجرای ساختمان بوده و پاسخگوی کلیه مراحل اجرای کار به ناظر و دیگر مراجع کنترل ساختمان می‌باشد.

تبصره: شهرداریها و سایر مراجع صدور پروانه ساختمانی موظفند نام و مشخصات مجری واجد شرایط را که توسط صاحب کار معرفی شده و نسخه‌ای از قرارداد منعقد شده با او را که در اختیار شهرداری و سازمان نظام مهندسی ساختمان استان قرار داده است، در پروانه مربوطه قید نمایند. مالکانی که دارای پروانه اشتغال به کار در زمینه اجرا می‌باشند نیازی به ارائه قرارداد ندارند.

ماده 11ـ مجری ساختمان مسئولیت صحت انجام کلیه عملیات اجرایی ساختمان را برعهده دارد و در اجرای این عملیات باید مقررات ملی ساختمان، ضوابط و مقررات شهرسازی، محتوای پروانه ساختمان و نقشه‌های مصوب مرجع صدور پروانه را رعایت نماید.

ماده 12ـ رعایت اصول ایمنی و حفاظت کارگاه و مسائل زیست‌محیطی به عهده مجری می‌باشد.

ماده 13 ـ مجری موظف است برنامه زمانبندی کارهای اجرایی را به اطلاع ناظر برساند و کلیه عملیات اجرایی به ویژه قسمتهایی از ساختمان که پوشیده خواهند شد با هماهنگی ناظر انجام داده و شرایط نظارت در چهارچوب وظایف ناظر (ناظرین) در محدوده کارگاه را فراهم سازد.

ماده 14ـ مجری موظف است قبل از اجرا، کلیه نقشه‌ها را بررسی و در صورت مشاهده اشکال، نظرات پیشنهادی خود را برای اصلاح به طور کتبی به طراح اعلام نماید.

تبصره: مجری موظف است در حین اجرا، چنانچه تغییراتی در برنامه تفصیلی اجرایی ضروری تشخیص دهد، قبل از موعد انجام کار، مراتب را با ذکر دلیل به طور کتبی به مالک اطلاع دهد. اعمال هرگونه تغییر، مستلزم کسب مجوز کتبی ناظر خواهد بود.

ماده 15ـ مجری مکلف است حسب مورد از مهندسان رشته‌های دیگر ساختمان، کاردانهای فنی، معماران تجربی، کارگران و استادکاران و همچنین عوامل فنی ماهر استفاده کند و در هر محل که به موجب ماده4 قانون نظام مهندسی و کنترل ساختمان داشتن پروانه مهارت فنی الزامی شده باشد، مقررات مذکور را رعایت نماید.

ماده 16ـ مجری مکلف است از مصالح مناسب مطابق مشخصات فنی ارائه شده در نقشه‌ها استفاده نموده و در صورتیکه مصالحی دارای استاندارد اجباری است از این نوع مصالح استفاده نماید.

ماده 17ـ مجری مکلف است پس از پایان کار نسبت به تهیه نقشه‌ها به همان صورتی که اجرا شده یعنی‹‹ نقشه‌های چون ساخت›› اعم از معماری، سازه‌ای و تأسیساتی و مانند آن اقدام نموده و پس از امضاء و اخذ تأیید ناظر (ناظران) یک نسخه از آنها را تحویل مالک و یک نسخه هم به شهرداری مربوطه تحویل نماید.

ماده 18 – مجری مکلف است نسبت به تضمین کیفیت اجرای ساختمانی که به مسئولیت خود می‌سازد، براساس دستورالعمل ابلاغی وزارت مسکن و شهرسازی اقدام نماید و مواردی که مکلف به ارائه بیمه نامه تضمین کیفیت شده باشد، بیمه مزبور را به نفع مالک و یا مالکان بعدی تهیه و در اختیار ایشان قرار دهد.

ماده 19- سازمان نظام مهندسی ساختمان استان و سایر مراجع کنترل ساختمان می‌توانند عملکرد اجرایی اشخاص حقوقی و دفاتر مهندسی اجرای ساختمان را بررسی نمایند و  مکلفند در صورت اطلاع و مشاهده هرگونه تخلف، مراتب را برای بررسی و اتخاذ تصمیم، حسب مورد به سازمان مسکن و شهرسازی استان و شورای انتظامی سازمان نظام مهندسی ساختمان اعلام، تا در صورت محکومیت نسبت به برخورد انضباطی تا حد ابطال پروانه اشتغال اقدام نمایند.

تبصره: در صورت بروز خسارت ناشی از عملکرد مجری، وی موظف است خسارت مربوط را که به تأیید مراجع ذی‌صلاح رسیده است جبران نماید.

ماده 20- اشخاص حقوقی یا دفاتر مهندسی طراحی ساختمان که توانائی طراحی و اجرای پروژه را بصورت توام دارند، می‌توانند از وزارت مسکن و شهرسازی درخواست صلاحیت طرح و ساخت بنمایند.

فصل پنجم- ناظر

ماده 21  – ناظر شخص حقیقی یا حقوقی دارای پروانه اشتغال بکار در یکی از رشته‌های موضوع قانون نظام مهندسی و کنترل ساختمان است که بر اجرای صحیح عملیات ساختمانی در حیطه صلاحیت مندرج در پروانه اشتغال خود نظارت می‌نماید. عملیات اجرایی تمامی ساختمانهای مشمول ماده (4) قانون نظام مهندسی و کنترل ساختمان باید تحت نظارت ناظر انجام پذیرد.

ماده 22 – ناظران مکلفند بر عملیات اجرایی ساختمانی که تحت نظارت آنها احداث می‌گردد از لحاظ انطباق ساختمان با مشخصات مندرج در پروانه و نقشه‌ها و محاسبات فنی ضمیمه آن نظارت کرده و در پایان کار مطابقت عملیات اجرایی ساختمان را با مدارک فوق، گواهی نمایند.

ماده 23 – ناظران باید گزارش پایان هر یک از مراحل اصلی کار خود را به مرجع صدور پروانه ساختمان ارائه نمایند. مراحل اصلی کار عبارتند از:

الف) پی‌سازی

ب) اجرای اسکلت

پ) سفت‌کاری

ت) نازک‌کاری

ث) پایان کار

هرگاه ناظران در حین اجرا با تخلفی برخورد نمایند باید مورد را به مرجع صدور پروانه ساختمان و سازمان نظام مهندسی ساختمان استان و یا دفاتر نمایندگی آن (حسب مورد) اعلام نمایند.

تبصره: تغییرات بعدی مراحل اصلی کار،با توجه به نوع ساختمان،توسط وزارت مسکن و شهرسازی اعلام خواهد شد.

ماده 24– ناظر به هنگام صدور پروانه ساختمان، توسط سازمان نظام مهندسی ساختمان استان انتخاب شده و به مالک و مراجع صدور پروانه ساختمان معرفی میگردد. ناظر نمی‌تواند شاغل در دستگاه صادر کننده پروانه ساختمان در منطقه‌ای باشد که ساختمان در آن منطقه احداث می‌شود.

تبصره1: تا زمانی که سازمان نظام مهندسی ساختمان استان در شهرها و مناطقی که پروانه در آن صادر می‌گردد دفتر نمایندگی تأسیس ننموده باشد، مراجع صدور پروانه ساختمانی با هماهنگی با آن سازمان، وظیفه معرفی ناظر مربوطه را انجام می‌دهند.

تبصره2: دستورالعمل مربوط به نحوه ارجاع کار، نظارت، میزان حق‌الزحمه و نحوه دریافت و پرداخت آن و همچنین رفع اختلاف نظر بین ناظر و مجری، توسط وزارت مسکن و شهرسازی استان تهیه و ابلاغ خواهد شد.

ماده 25- ناظر نمی‌تواند مجری تمام یا بخشی از ساختمان تحت نظارت خود باشد، اما انجام نظارت ساختمان توسط طراح ساختمان بلامانع است. ناظر همچنین نمی‌تواند هیچگونه رابطه مالی با مالک ایجاد نماید یا به نحوی عمل نماید که دارای منافعی در پروژه گردد.

فصل ششم: شهرداریها و سایر مراجع صدور پروانه ساختمان

ماده 26 – شهرداریها و سایر مراجع صدور پروانه ساختمان در صورت برخورد با تخلف ناظران باید موارد را جهت بررسی و اقدام به سازمان نظام مهندسی ساختمان استان اعلام نمایند.

ماده 27 –  شهرداریها و سایر مراجع صدور پروانه ساختمان موظفند با اعلام کتبی وزارت مسکن و شهرسازی یا سازمان نظام مهندسی ساختمان استان یا ناظران، در خصوص وقوع تخلف ساختمانی، در اسرع وقت با اطلاع ناظر، دستور اصلاح را صادر نمایند و تا زمان رفع تخلف از ادامه کار جلوگیری نمایند.

ماده 28– شهرداریها و سایر مراجع صدور پروانه ساختمان برای ساختمانهایی که طبق تشخیص ناظران و تایید سازمان نظام مهندسی ساختمان استان، مقررات ملی ساختمان در آنها رعایت نشده باشد، تا زمان رفع نقص، پایان کار صادر نخواهند نمود.

فصل هفتم: سازمان نظام مهندسی ساختمان

ماده 29- سازمان نظام مهندسی ساختمان استان در زمینه رعایت مقررات ملی ساختمان و حسن اجرای عملیات ساختمانی دارای وظایف زیر می‌باشد:

الف- نظارت بر حسن انجام خدمات مهندسی که توسط اعضای آن سازمان ارائه می‌گردد و انجام کنترلهای لازم به صورت کامل و یا موردی برای انجام وظایف قانونی سازمان.

ب -تعقیب اعضای متخلف از طریق شورای انتظامی و مراجع قانونی ذیصلاح.

پ- تنظیم روابط بین شاغلان حرفه مهندسی ساختمان و کارفرمایان به طرق مختلف، از جمله ارائه پیشنهاد برای تعیین حداقل شرح خدمات مهندسی، تعیین تعهدات متعارف مهندسی و اخلاقی در قبول مسئولیتهای کار و تهیه و تنظیم قراردادهای یکسان مورد عمل.

ت- ارجاع مناسب کارها به افراد صلاحیتدار حرفه ای و جلوگیری از مداخله اشخاص فاقد صلاحیت حرفه‌ای در امور ساخت و ساز از طریق کشف موارد نقض ماده (32) قانون نظام مهندسی و کنترل ساختمان و اعلان آن به مراجع قضایی صلاحیتدار و نیروی انتظامی و تعقیب قضایی تا رفع تخلف.

فصل هشتم- وزارت مسکن و شهرسازی

ماده30- وزارت مسکن و شهرسازی بعنوان ناظر عالی در زمینه ساخت و ساز، بر عملکرد سازمانهای عهده‌دار کنترل و اجرا در زمینه رعایت دقیق مقررات ملی ساختمان و ضوابط شهرسازی نظارت می‌نماید و در صورت مشاهده هرگونه تخلف، موارد را به مراجع صدور پروانه ساختمان و سازمان نظام مهندسی ساختمان استان اعلام نموده و تا رفع تخلف، موضوع را از مراجع قانونی و در صورت لزوم مراجع قضایی پیگیری می‌نماید.

فصل نهم – شناسنامه فنی و ملکی ساختمان

ماده 31 – شناسنامه فنی و ملکی ساختمان سندی است که حاوی اطلاعات فنی و ملکی ساختمان بوده و توسط سازمان نظام مهندسی ساختمان استان صادر میگردد. چگونگی رعایت مقررات ملی ساختمان و ضوابط شهرسازی باید در شناسنامه فنی و ملکی ساختمان قید گردد.

تبصره1- مجریان مکلفندپس از اتمام کار، برای تهیه شناسنامه فنی و ملکی ساختمان به ترتیبی که وزارت مسکن و شهرسازی تعیین می‌نماید، اطلاعات فنی و ملکی ساختمان و تاییدیه‌های لازم را در اختیار سازمان نظام مهندسی ساختمان استان قرار دهند. یک نسخه از شناسنامه فنی و ملکی ساختمان گواهی ناظر(موضوع ماده 22 این آیین‌نامه)در اختیار شهرداری و یا سایر مراجع صدور پروانه برای صدور پایان کار قرارداده می‌شود.

تبصره2- هزینه‌های خدمات مهندسی‌ای که در قالب شناسنامه فنی و ملکی به مالک ساختمان ارایه می‌شود براساس تعرفه خدمات فوق که سالانه به پیشنهاد شورای مرکزی سازمان نظام مهندسی به تصویب وزارت مسکن و شهرسازی می‌رسد در قالب ماده (37) قانون نظام مهندسی و کنترل ساختمان، دریافت می‌شود.

ماده 32 – شناسنامه فنی و ملکی ساختمان در کلیه نقل و انتقالات ساختمانهائی که پس از ابلاغ این آئین‌نامه، پروانه ساختمانی دریافت می‌دارند همراه با نقشه‌های چون ساخت باید تحویل خریدار گردد تا از مشخصات ساختمانی که خریداری می‌نماید، مطلع شود.

ماده 33 – ابعاد، شکل، عناوین و محتوای شناسنامه فنی و ملکی ساختمان که در سراسر کشور یکسان است، توسط وزارت مسکن و شهرسازی تهیه و ابلاغ خواهد شد.

ماده 34- شهرداریها و سایر مراجع صدور پروانه ساختمان مکلفند تمامی وظایف و الزاماتی که به موجب این آیین‌نامه بر عهده مالک، ناظر، مجری ساختمان و سایر عوامل دخیل در طرح و اجرای ساختمان نهاده شده، به اطلاع متقاضی پروانه و عوامل فوق برسانند.

ماده 35- شهرداریها و سایر مراجع صدور پروانه ساختمان در مورد ساختمانهایی که پس از ابلاغ این آیین‌نامه برای آنها پروانه ساختمان صادر می‌کنند، در زمان خاتمه کار و تقاضای پایان کار، موظفند شناسنامه فنی و ملکی ساختمان را از متقاضی مطالبه و گواهی پایان کار را براساس آن صادر نمایند.

فصل دهم – تـرویج

ماده 36 – مقررات‌ ملی ساختمان باید در دروس کارشناسی رشته‌های مرتبط دانشگاهی تدریس شود. وزارت علوم، تحقیقات و فن‌آوری تمهیدات لازم را برای تحقق این امر فراهم می‌سازد.

ماده 37 – وزارت مسکن و شهرسازی باید اقدامات زیر را در جهت ترویج مقررات ملی ساختمان به کار بندد و وزارتخانه‌ها و دستگاههای اجرایی ذی‌ربط مکلفند همکاریهای لازم را به عمل آورند:

الف- افزایش آگاهیهای عمومی از طریق تهیه و پخش برنامه از رسانه‌های عمومی و یا سایر روشهای ممکن.

ب- برگزاری دوره‌ها و سمینارهای آموزشی و بازآموزی برای تمامی دست‌اندرکاران شاغل در بخشهای ساختمان.

پ- تنظیم و اعمال روشهای تشویقی به منظور رعایت مقررات ملی ساختمان.

فصل یازدهم – متفرقه

ماده 38– در بازسازی، مرمت، نگهداری و بهره‌برداری بناهای دارای ارزش تاریخی، سازمان میراث فرهنگی موظف است ضوابط خود را به لحاظ ایمنی و بهداشت با مقررات ملی ساختمان تطبیق دهد.

ماده 39- مجری مکلف است قبل از شروع عملیات اجرائی، مشخصات ساختمان در دست احداث را بر روی تابلوئی در کنار معبر عمومی به صورتی که از فاصله مناسب برای عموم قابل دیدن باشد، درج نماید. این تابلو تا زمان پایان کار باید در محل باقی بماند. شهرداریها و سایر مراجع صدور پروانه از شروع به کار یا ادامه کار ساختمانهایی که تابلو مشخصات را نصب ننموده‌اند، جلوگیری به عمل می‌آورند. ابعاد و اندازه تابلو و همچنین مشخصاتی که باید بر روی تابلو قید شود توسط سازمان نظام مهندسی ساختمان استان تعیین می‌گردد.

ماده 40- دستورالعملهای موضوع مواد این آیین‌نامه ظرف شش‌ ماه به وسیله وزارت مسکن و شهرسازی تهیه و ابلاغ می‌شود و در موارد مسکوت یا ابهام در نحوه اجرا یا اعمال مواد این آیین‌نامه یا دستورالعملهای مربوط، طبق نظر وزارت‌ مسکن و شهرسازی عمل خواهد شد.

آیین نامه انضباطی سازمان نظام مهندسی ساختمان

آیین نامه انضباطی سازمان نظام مهندسی ساختمان
·  شورای انتظامی
ریاست و اعضاء محترم هیأت مدیره سازمان نظام مهندسی استان       احتراماً، با عنایت به نامه شماره 4155/82/110 مورخ 22/02/82 و به استناد بند ع ماده 91 آیین نامه اجرایی قانون نظام مهندسی که مقرر می دارد انجام هر عملی که به موجب آیین نامه های داخلی نظام مهندسی استان مربوطه مخالف شئون حرفه ای بوده و موجب خدشه دار شدن حیثیت نظام مهندسی استان شود به شرح ذیل آیین نامه داخلی مربوط به رعایت شئون حرفه ای پیشنهاد می گردد؛ مستدعیست بررسی و به جهت اجرا نسبت به تصویب آن اقدام لازم را مبذول فرمایید. 1- هر گونه رفتار و کردار خلاف ادب و نزاکت علنی به تشخیص شورای انتظامی. 2- ارائه اطلاعات نادرست و هر گونه تظاهر خلاف واقع در خصوص توان حرفه ای به مراجعان. 3- اطلاعات و اظهارات نادرست به شورای انتظامی و نظام مهندسی و عدم ارائه اطلاعات از قبیل آخرین اقامتگاه که برای حفظ در سوابق نظام مهندسی. 4- همکاری با دلالان و دفاتر ساختمانی غیر مجاز و قرار دادن مهر یا امضا یا مجوز یا پروانه اشتغال در اختیار این قبیل اشخاص یا دفاتر و همچنین واگذاری اوراق طراحی و نظارت به سایرین و اشخاص فاقد صلاحیت حرفه ای. 5- تبانی، معاونت یا مشارکت با سازندگان، کارفرمایان و مجریان برای درست و قانونی جلوه دادن اقدامات غیر اصولی و غیر قانونی اجرای ساختمان و کتمان عیوب بنیادی ساختمان. 6- محول کردن وظایف حرفه ای و قراردادی به اشخاص بی صلاحیت و غیر مجاز. 7- سوء استفاده اعضاء از نام و عنوان سازمان نظام مهندسی برای مقاصد و منافع شخصی به تشخیص اکثریت آرا اعضا هیأت مدیره. 8- استفاده اعضا از امکانات سازمان نظام مهندسی برای مقاصد و منافع شخصی به تشخیص اکثریت آرا اعضا هیأت مدیره. 9- کار شکنی اعضا در انجام وظایف قانونی سازمان نظام مهندسی به تشخیص اکثریت آرا اعضا هیأت مدیره. 10- عدم اجرای تعهدات مالی که با معرفی و ضمانت سازمان نظام به عهده گرفته است. 11- تبلیغات علیه نظام مهندسی در جلسات تخصصی و یا در مجمع عمومی و یا از طریق رسانه های جمعی. 12- رها کردن کار قبل از قبول استعفا و ادامه کار پس از قبول استعفا. 13- اشاعه مطالب کذب به نحوی که موجب تشویش اذهان گردیده و یا به اعتبار و حیثیت اعضاء و ارکان سازمان لطمه وارد نماید. 14- هر گونه اقدامی که موجب اختلال و بی نظمی در سیستم اداری و مجامع عمومی و همچنین انتخابات و آزمون های سازمان و دفاتر نمایندگی سازمان در شهرستانها گردد. 15- ارائه خدمات طراحی و نظارت توسط اعضا خارج از سهمیه و نظارت سازمان نظام مهندسی به هر نحو. 16- عدم ارسال و تنظیم گزارشات مرحله ای توسط اعضا و قصور در وظایف حرفه ای. این آیین نامه انظباطی در سازمان نظام مهندسی استان همدان در جلسه هیأت مدیره مورخ 30/02/87 مطرح و به تصویب رسید. مجازات انتظامی 16 بند فوق از درجه یک تا درجه چهار می باشد.

آیین نامه اجرایی ماده 81 و اصلاحیه آن

آیین نامه اجرایی ماده 81 و اصلاحیه آن

رئیس جمهور
تصویب نامه هیات وزیران

بسمه تعالی

سازمان مدیریت و برنامه ریزی کشور- وزارت اموراقتصادی و دارایی

هیات وزیران در جلسه مورخ 1381/2/1 بنا به پیشنهاد شماره ۳۶۸۷/105 مورخ ۲۰/۱/۱۳۸۱ سازمان مدیریت و برنامه ریزی کشور و به استناد مـاده(81) قانون تنظیم بخشی از مقررات مالی دولت- مصوب 1380-آیین نامه اجرایی ماده مزبور را به شرح زیر تصویب نمود :

آیین نامه اجرایی ماده (81) قانون تنظیم بخشی ازمقررات مالی دولت

ماده 1- وجوه لازم برای خرید وسایل، لـوازم مصـالح سـاختمـانی،قطعات

یـدکی، و مـاشین آلات کارگاهی مورد نیـاز طرح های تمـلک دارایی هــای سرمایه های موضوع ماده (81) قانون تنظیم بخشی از مقررات مالی دولـت بنابه دستور وزیر یا بالاترین مقام دستگاه اجرایی یـا نمـایندگـان مـجـاز از طرف آن ها با توجه به امکانات خزانه ودر قالب اعتبارات تخصیص یـافته حداکثرتا میزان ده درصـد اعتـبار مصـوب سال جـاری هریک ازطرح هـای تملک دارایی های سرمایه ای مصوب ملی و پانزده درصـد اعتبـار مـصـوب سال جاری هـر یک ازطـرح هـای تملـک دارایی هـای سـرمـایه ای مصوب استـانی در مقـابـل درخـواست وجـه در اختیاردستگاه اجرایی مربوط قـرار می گیرد تا به شرح سایر مواد این آیین نامه هزینه گردد.

ماده 2- وجـوه موضـوع این آیینامه به حساب جداگانه ای که توسط خزانه بـرای دستگـاه اجـرایی در شعبـه حساب های دولتـی بـانـک طـرف حسـاب دستگاه اجرایی افتتاح می شود واریز خواهد شد.

 ماده 3- وجـوه مـوضـوع این نـامه حتی الامکان برای سفارش لوازم ماشین آلات مصالح و تجهیزاتی به کارمی رود که بـرای سـاخت یـا تحویـل آن ها ازطرف سازنده یا فروشنده مدت زمانی تعیین می شـود و دستگـاه اجرایـی بـاید بـراسـاس برنامه زمـان بندی اجرای کـار قبلابه سفارش آن ها اقدام کند.

ماده 4- دستگاه های اجرایی براساس برنامه زمان بندی اجرای کار، نسبت به سفـارش مصـالح یا تهیـه پیش فـاکتـور و یـا انعقادموافقت نامه از طریق منـابع مورد تاییدخود اقدم می نمایند. وجـوه لازم بـرای انجـام سفـارش هـا بادستور پرداخت دستگاه اجرایی به حساب فروشنده واریز می شود.

تبصره - در مواردی که برحسب لزوم و بنا به توصیه دستگاه اجرایی پیمانکار به طـور مستقیـم به مـنابع تـامین اقلام مـوضـوع این آییـنامه کـه مورد تایید دستگاه اجرایی باشد مراجعه و نسبت به تهیه پیش فاکتور یا انعقـاد موافقت نامه به نام خود اقدام و پیش فاکتور یا موافقت نامه مربوط را به دستگـاه اجرایی تسلیم می نماید، وجوه لازم برای سفارش آن ها طبق دستور پرداخت دستگاه اجرایی به حساب فروشنده واریز و به شرح ماده ( 6) این آیین نامه به حساب منظور می شود.

ماده 5- دستگـاه هـای اجـرایی بــر اسـاس برنـامـه زمان بنـدی اجرای کار و پیشـرفت عملیات آن، حواله تحویل اقلام مـورد نیـاز را ازمـحل اقـلام سفـارش شـده در اختیـار پیمـانکـار قـرار داده و هزینـه آن را حسب موردبه شرح ماده (6) این آیین نامه به حساب منظور می نمایند.

ماده 6- هزینه هـای تهـیه اقـلام مـورد نیـاز این آیین نامه در قـراردادهـای پیمانکاری به شرح زیر به حساب منظور می شود:

الف - هزینه های ابـزار اجـرای کـار، قبـیل وسـایل و لـوازم و ماشیــن آلات کارگـاهی و قطعـات یـدکی به مـیـزان هـزینه شـده بـه حسـاب بدهی پیمانکار منظور می شود.

ب - هزینـه تهیه مص‍الـح (به استثنـای سیمان وآهن آلات) بـر مبنای هزینه تمـام شده به حساب بدهی پیمانکارمنظورمی شـود.بهـای سیمان وآهـن آلات بر طبق دستورالعمل های سازمان مدیریت و برنامه ریزی کشـور( مربـوط به روش محاسبه ما به التفاوت نرخ آهن آلات وسیمان) به حساب بدهی پیمانکار منظور می شود.درمواردی که هزینه تمام شده تهیه آهن آلات و سیمان بیش ازمیزانی باشد که طبق دستورالعمل های یاد شـده به حساب بدهی پیمانکار گذاشته شود ما به التفاوت به هزینه قطعی طرح مربوط منظورمی شود.

ماده 7- اقلام مـوضـوع این آیین نـامـه بـاید پس از تحویل فروشنده به کارگاه حمـل شـود.مصالح و لـوازم مصـرفی و قطـعات یدکی درکـار به مصـرف خواهـد رسید و ماشین آلاتی که حواله آن به نـام پیمـانکـار صادر می گـردد تـا تادیه بدهی او به کارفرما در رهن کارفرما بوده و سند آن به منظـور جلـوگیـری از هرنوع انتقال مالکیت تـا پایـان کار و تسـویـه بدهی، نزد کار فـرمـا نگهـداری خواهد شد.

 ماده 8- درقـراردادهـای پیمانکـاری پس از تحـویل مصالح به کارگاه ها، ورود آن هـا بـاحضـور دستگـاه نظارت، صورت مجلس شده و بهای آن بر اساس نرخ هـای مـنـدرج درقـراردادآن هـا در اولین صـورت وضعیتی کـه پس از ورود به کارگاه تنظیم می شود منظور می گردد.

ماده 9- مبـالغ بـدهـی پیمانکـاران بـابت خرید ماشین آلات و قطعات یدکی به میزانی که توسط دستگاه اجرایی تعیین می شـود از صـورت وضـعیت پیمانکـار کسرمی شود بدیهی یاد شده باید تا پایان سال مالی واریز شود.

ماده 10- مبـالغ بـدهی پیمانکاران بابت مصالح دریافتی به تناسب مقادیری از مصالح که درصـورت وضعیـت منظـورمی شود بـاید ازصورت وضعیت و تـعدیـل پیمانکار کسر شود.

 ماده11- چـنـانچـه مصالح، لـوازم، قطعـات یـدکی و ماشین آلات ساختمانی که پیمانکار بابت آن ها بدهکار است به عللی تا پایان سال تحویل پیـمانکـارنشود،بـدهـی پیمانکـار با سرفصل پیش پـرداخـت خرید اقلام یـاد شده به سـال بعـدمنتقل می شود.

 ماده 12- درمـورد خریـدهـایی کـه اقـلام مـربـوط به آن ها تـا پایان سال مالی تحویـل نگـردد و حـوالـه آن هـا نیـز در اختـیـار پیمانکار قرار داده نشده باشد بدهی واحد های تولیدی یا منابع تـامیـن کننده ایـن نـوع اقلام تـحـت عنــوان پیش پرداخت طرح مربوط، به سال بعد منتقل و برابرمقررات واریز می گردد.

رونوشت به :

- معاونتهای محترم سازمان - دفتر محترم ریاست سازمان
- سازمانهای وابسته - سازمان مدیریت وبرنامه ریزی استانها
- دفتر هماهنگی امور شرکتها
- دفتر هماهنگی امور استانها - دفتر تلفیق برنامه و بودجه
- دفتر امور پیمانکاران و مشاوران
- دفتر امور فنی - دفترنظارت و ارزیابی ارسال می گردد.

حسین حامد
مدیر کل دفتر حقوقی

اصلاحیه آیین نامه اجرایی ماده 81

رئیس جمهور
تصویب نامه هیات وزیران

بسمه تعالی

سازمان مدیریت و برنامه ریزی کشور- وزارت اموراقتصادی و دارایی

 هیات وزیران درجلسه مورخ 1381/3/22 بنا به پیشنهاد شماره 36890/105 مـورخ ۶/۳/۱۳۸۱سـازمـان مدیـریت و بـرنـامه ریزی کشور و به استناد ماده (81) قانون تنظیم بخشی از مقررات مالی دولت مصوب 1380- تصویب نمود:

در مـاده (1) آیین نـامـه اجـرایی ماده یـاد شده موضوع تصویب نامه شماره 4147/ ت 26309 ه مورخ ۴/۲/۱۳۸۱عبارات ده درصد و پانزده درصد به ترتیب به پنج درصد اصلاح می شود.

رونوشت به :

- معاونتهای محترم سازمان - دفتر محترم ریاست سازمان
- سازمانهای وابسته - دفتر هماهنگی امور شرکتها
- سازمان مدیریت و برنامه ریزی استانها
- دفتر تلفیق برنامه وبودجه - دفتر هماهنگی امور استانها
- دفتر امور مشاوران و پیمانکاران - دفتر امور فنی و تدوین معیارها
- دفتر امور نظارت و ارزیابی ارسال می گردد.

حسین حامد
مدیر کل دفترحقوقی

قرارداد اجرای ساختمان بدون مصالح یا دستمزدی

قرارداد اجرای ساختمان بدون مصالح یا دستمزدی

قرارداد حاضر به همراه شرایط عمومی ، شرایط خصوصی و دیگر اسناد و مدارک منضم به آن که مجموعا قرارداد واحد محسوب و غیر قابل تفکیک است در تاریخ .................بین ............................که در این قرارداد صاحب کار نامیده می شود از یک طرف و ....................که در این قرارداد مجری خوانده می شود از طرف دیگر ، به شرح زیر منعقد گردید :

ماده 1- موضوع قرارداد

موضوع قرارداد عبارتست از :

اجرای کامل تمامی عملیات ساختمانی (ابنیه و تأسیسات برقی و تأسیسات مکانیکی ) محوطه سازی ، حصار کشی ، راه اندازی و تحویل .................

یا

اجرای بخش یا بخشهای .............................................

شامل : ................................................

.......................................................

.......................................................

به استثنای : ..........................................

مطابق نقشه ها و مدارک و مشخصات که حداقل در سه نسخه به رویت و امضای مجری رسیده و یک نسخه آن نزد مجری است و دو نسخه دیگر تحویل صاحب کار و ناظر شده است .

ماده 2- محل اجرای کار :

محل اجرای کار واقع در ..................................................است که به رویت مجری رسیده و از موقعیت و وضعیت آن آگاهی کامل یافته است .

ماده 3- مبلغ قرارداد :

مبلغ این قرارداد بر اساس پیشنهاد مجری که ، با توجه به جمیع جهات برآورد شده است از قرار هر متر مربع زیر بنا..................مجموعا به حروف...............................( به عدد ) .................................. ریال است . این مبلغ شامل :

-دستمزد تامین نیروی انسانی ، تهیه ماشین آلات ، ابزار ، لوازم و وسایل کار است و فقط تهیه مصالح ساختمانی مصرفی به عهده صاحب کار است .

-دستمزد و تأمین نیروی انسانی است و تهیه ماشین آلات ، ابزار ، لوازم و وسایل کار و مصالح مصرفی به عهده صاحب کار است .

این مبلغ تابع تغییر مقادیر کار و کارهای جدید به شرح مندرج در شرایط عمومی و شرایط خصوصی این قرارداد می باشد . پرداخت مالیات و کسورات قانونی که به مبلغ مذکور تعلق می گیرد به عهده مجری است .

ماده 4-نحوه پرداخت :

مبلغ ( به حروف ) ....................( به عدد ) ................. ریال معادل.............. درصد مبلغ قرارداد به عنوان پیش پرداخت در قبال .........................( تضمین مورد قبول صاحب کار ) پس از امضا و مبادله این قرارداد و هنگام تحویل زمین کارگاه ساختمان به مجری پرداخت می گردد . مواعد بقیه پرداختها در مراحل مختلف کار و پس از تایید ناظر به شرح مندرج در شرایط خصوصی این قرارداد است .

ماده 5- مدت قرارداد :

مدت قرارداد ...................ماه است و تاریخ شروع کار همان تاریخ صورت مجلس تحویل زمین کارگاه ساختمان به مجری است . این مدت تابع تغییر مقادیر کار و کارهای جدید به شرح مندرج در شرایط عمومی و شرایط خصوصی این قرارداد می باشد .

ماده 6- نگهداری دفتر مخصوص و انجام مراقبت های لازم :

مجری موظف است در دفتر مخصوص ، کلیه مصالح مصرفی و ماشین آلات و ابزار و وسایلی که توسط صاحب کار به وی یا در کارگاه ساختمان تحویل می شود ثبت نماید . از ماشین آلات و ابزار ، به خوبی نگهداری و پس از اتمام کار عینا تحویل صاحب کار دهد . جبران خسارات ناشی از عدم نگهداری و مصرف ناصحیح از ماشین آلات ، ابزار و وسایل مذکور به عهده مجری است . همچنین مجری موظف است از مصالحی که توسط صاحب کار در اختیار او قرار می گیرد به خوبی استفاده نموده و صرفه جویی های لازم را به عمل آورد .

ماده 7- مهندسان ناظر :

نظارت بر اجرای ساختمان به عهده .........................به نشانی : ................................... می باشد که از طرف صاحب کار به مجری معرفی شده است . چنانچه بعدا به هر دلیل مهندس ناظر تغییر کند ، صاحب کار موظف است حداکثر ظرف 15 روز مهندس ناظر جدید را کتبا به مجری معرفی نماید .

ماده 8- نحوه اندازه گیری سطح زیر بنا :

سطوح زیر بنای ساختمان ، فضاهای ارتباطی ، راه پله ها ، خرپشته ، انباری ها ، اتاق نگهبان ، اتاق سرایدار و موتورخانه به طور کامل و سطح پیلوت ، زیر زمین ها و بالکن های سقف که طرف آن دیوار باشد ( دست انداز و جان پناه ، دیوار محسوب نمی شود ) 2/3 ( دو سوم ) سطح آنها جزو زیر بنا محسوب می شود . سطح ایوالن ها و بالکن های سقف که دارای دو طرف دیوار باشد 1/2 ( یک دوم ) سطح آنها در محاسبات منظور می گردد .

حیاط خلوت ، نورگیر ، هواکش و پاسیو ، حداکثر تا 6متر مربع که حداقل سه طرف آن محور به بنای در دست احداث باشد جزو زیر بنای ساختمان محسوب می شود ، چنانچه سطح موارد مذکور بیش از 6 متر مربع باشد باشد 1/3 ( یک سوم ) سطح آنها جزو زیر بنا محاسبه می شود ، ضمنا پیش آمدگی ها ، ایوان ها ، بالکن های بدون سقف و قرنیزها جزو سطوح زیر بنای ساختمان محسوب نمی شود .

تبصره : این ماده شامل قراردادهایی که مبلغ آن به صورت مجموع و گلوبال تعیین شده نمی گردد .

ماده 9- اسناد و مدارک قرارداد و منضمات آن :

اسناد و مدارک قرارداد عبارتند از : قرارداد حاضر ، شرایط عمومی ، شرایط خصوصی ، برنامه زمان بندی کلی ، نقشه ها و پروانه ساختمان ، همچنین مشخصات فنی ، نقشه ها ، صورت مجلس ها ، توافقنامه هایی که در طول اجرای کار تنظیم و به امضای طرفیت می رسد نیز جزو منضمات این قرارداد محسوب می شود .

ماده 10- شرایط- مسوولیتها- اختیارات :

مسوولیت تمامی عملیات اجرایی ، فنی و حقوقی موضوع قرارداد به عهده مجری است و سایر شرایط ، تعهدات ، اختیارات و مسوولیتهای طرفیت قرارداد به شرح مندرج در شرایط عمومی و شرایط خصوصی منضم به این قرارداد است که طرفین ذیل آن را امضا کرده اند و برای آنها لازم الاجرا است .

ماده 11- نشانی طرفین قرارداد :

نشانی صاحب کار :

نشانی مجری :

امضای صاحب کار

امضای مجری / مدیر

قرارداد اجرای ساختمان بامصالح

قرارداد اجرای ساختمان بامصالح

قرارداد حاضر به همراه شرایط عمومی ، شرایط خصوصی و دیگر اسناد و مدارک منضم به آن که مجموعا قرارداد واحد محسوب و غیر قابل تفکیک است در تاریخ ............. بین ....................... که در این قرارداد صاحب کار نامیده می شود از یک طرف ، و ........................ که در این قرارداد مجری خوانده می شود از طرف دیگر ، به شرح زیر منعقد گردید :

ماده 1- موضوع قرارداد :

موضوع قرارداد عبارتست از :

............................................................................................................

اجرای کامل تمامی عملیات ساختمانی ( ابنیه و تأسیسات مکانیکی و تأسیسات برقی ) محوطه سازی ، حصارکشی ، راه اندازی و تحویل

اجرای بخش یا بخشهای ........................................................................

شامل :

....................................................................................................

....................................................................................................

به استثنای : .......................................................................................

مطابق نقشه ها و مدارک و مشخصات که حداقل در سه نسخه به رویت و امضای مجری رسیده و یک نسخه آن نزد مجری است و دو نسخه دیگر تحویل صاحب کار و ناظر شده است.

ماده 2- محل اجرای کار :

-محل اجرای کار واقع در ......................... است که به رویت مجری رسیده و از موقعیت و وضعیت آن آگاهی کامل یافته است .

ماده 3- مبلغ قرارداد :

مبلغ این قرارداد بر اساس پیشنهاد مجری که ، با توجه به ماده (1) و سایر مواد این قرارداد و جمیع جهات برآورد شده است از قرار متر مربع زیر بنا ( به حروف ) ریال ( به عدد ) .........................ریال وجمعا ......................... ریال است . این مبلغ تابع تغییر مقادیر کار و کارهای جدید و شرایط تعدیل آن به شرح مندرج در شرایط عمومی و شرایط خصوصی این قرارداد می باشد . پرداخت مالیات و کسورات قانونی که به مبلغ مذکور تعلق می گیرد به عهده مجری است .

ماده 4- نحوه پرداخت :

مبلغ.........................ریال معادل................... درصد مبلغ قرارداد به عنوان پیش پرداخت در قبال ..................... (تضمین مورد قبول صاحب کار) پس از امضا و مبادله این قرارداد و هنگام تحویل زمین کارگاه ساختمان به مجری پرداخت می شود . مواعد بقیه پرداختها در مراحل مختلف کار و پس از تایید ناظر به شرح مندرج در شرایط خصوصی قرارداد است .

ماده 5- مدت قرارداد ، برنامه زمانبندی :

مدت قرارداد ...........................ماه است و تاریخ شروع کارهمان تاریخ صورت مجلس تحویل زمین کارگاه ساختمان به مجری است . این مدت با توجه به برنامه زمانبندی ارایه شده از طرف مجری تابع تغییر مقادیر کار و کارهای جدید به شرح مندرج در شرایط عمومی و شرایط خصوصی این قرارداد می باشد .

ماده 6- نیروی انسانی – مصالح و تدارکات :

تامین نیروی انسانی ، تهیه و تدارکات کلیه مصالح ، ابزار کار ، ماشین آلات و بطور کلی تمام لوازم و وسایل ضروری برای اجرای ساختمان و هزینه های مستقیم و غیر مستقیم مربوط به عهده مجری می باشد ، مجری متعهد است مصالح صرفی را از حیث مرغوبیت و مشخصات فنی به شرح مندرج در شرایط خصوصی این قرارداد تهیه و به کار گیرد .

ماده 7- مهندسان ناظر :

نظارت بر اجرای ساختمان به عهده ........................به نشانی ................................................ می باشد که از طرف سازمان نظام مهندسی ساختمان استان به صاحب کار مجری معرفی شده اند ، چنانچه بعدا به هر دلیل هر یک از مهندسان ناظر تغییر کنند ، سازمان مذکور موظف است حداکثر ظرف 15 روز مهندس ناظر جدید را کتبا به مجری و صاحب کار معرفی نماید .

ماده 8-نحوه اندازه گیری سطح زیر بنا :

سطوح زیر بنای ساختمان ، فضاهای ارتباطی ، راه پله ها ، خرپشته ، انباری ها ، اتاق نگهبان ، اتاق سرایدار و موتورخانه به طور کامل و سطح پیلوت ، زیر زمین ها و بالکن های مسقف که سه طرف آن دیوار باشد (دست انداز و جان پناه،دیوار محسوب نمی شود) 2/3(دوسوم)سطح آن جزو زیر بنا محسوب می شود.سطح ایوان ها و بالکن های مسقف که دارای دو طرف دیوار باشد 1/2(یک دوم)سطح آنها در محاسبات منظور می گردد .

سطح حیاط خلوت ، نورگیر ، هواکش و پاسیو ، حداکثر تا 6 متر مربع که حداقل سه طرف آن محصور به بنای دردست احداث باشد جزو زیر بنای ساختمان محسوب می شود ، چنانچه سطح موارد مذکور بیش از 6 متر مربع باشد باشد 1/3 ( یک سوم ) سطح آنها جزو زیر بنا محاسبه می شود ، ضمنا پیش امدگی ها،ایوان ها،بالکن های بدون سقف و قرنیزها جزو سطوح زیر بنای ساختمان محسوب نمی شوند .

تبصره : این ماده شامل قراردادهایی که مبلغ آن به صورت مجموع و گلوبال تعیین شده نمی گردد .

ماده 9- اسناد و مدارک قرارداد و منضمات آن :

اسناد و مدارک قرارداد ، عبارتند از : قرارداد حاضر ، شرایط عمومی ، شرایط خصوصی ، برنامه زمان بندی کلی ، نقشه ها و پروانه ساختمانی ، همچنین مشخصات فنی ، نقشه ها ، صورت مجلس ها ، توافقنامه هایی که در طول اجرای کار تنظیم و به امضای طرفین می رسد نیز جزو منضمات این قرارداد محسوب می شود .

ماده 10- شرایط – مسوولیتها – اختیارات :

مسوولیت تمامی عملیات اجرایی ، فنی و حقوقی موضوع قرارداد به عهده مجری است و سایر شرایط ، تعهدات ، اختیارات و مسوولیتهای طرفیت قرارداد به شرح مندرج در شرایط عمومی و شرایط خصوصی منضم به این قرارداد است که طرفین ذیل آن را امضا کرده اند و برای آنها لازم الاجرا است .

ماده 11- نشانی طرفین قرارداد :

نشانی صاحب کار :

نشانی مجری :

امضای صاحب کار

امضای مجری / مدیر

نمونه قرارداد نظارت بر اجرای عملیات ساختمانی

نمونه قرارداد نظارت بر اجرای عملیات ساختمانی

شماره قرارداد :


تاریخ قرارداد :
این قرارداد بین خانم / آقای ................... نام پدر ................... شماره ملی .........................شغل


ساکن : .................................................. ............. تلفن ......................بعنوان صاحب کار ( مالک ) ...................... و خانم / آقای مهندس ........................ نام پدر شماره ملی ................................... شماره پروانه اشتغال :............................


ساکن : ............................................ تلفن ............... بعنوان مهندس ناظر ، ..................... ساختمان با اسکلت ......................به تعداد ........................ طبقه جهت کاربری .......................... واقع در


با شرایط مندرج در زیر منعقد میگردد :


ماده 1- موضوع قرارداد : نظارت بر عملیات ساختمانی ( طبق مفاد شیوه نامه ماده 33 قانون نظام مهندسی ساختمان )


ماده 2- مبلغ قرارداد : قیمت خدمات مهندسی ساختمان طبق تعرفه مصوب سال جاری تعیین و به حساب سازمان نظام مهندسی توسط مالک واریز خواهد شد .


ماده 3 – مدت قرارداد : از تاریخ ................... ( تاریخ عقد قرارداد ) به مدت دو سال شمسی بوده و درصورتی که نظارت کارهای ساختمانی نیاز به زمانی بیش از زمان فوق باشد ، ناظر موظف است حداکثر دو ماه مانده به پایان مدت قرارداد مراتب را به صاحب کار ، سازمان نظام مهندسی ، مراجع صدور پراونه اعلام و از سازمان نظام مهندسی درخواست تمدید قرارداد با صاحب کار را نماید .


ماده 4 – وظایف ناظر : طبق بند 13-2 شیوه نامه ماده 33 ، ناظر ساختمان مکفند عملیات ساختمانی را که توسط مجری و تحت نظارت آنها احداث میشود در حیطه صلاحیت مندرج در پروانه خود را لحاظ انطباق ساختمان با مشخصات مندرج در پروانه ، نقشه ها، محاسبات و مشخصات فنی منضم به آن و مقررات ملی ساختمان براساس شرح خدمات مصوب مهندسان رشته ساختمان نظارت کرده و در پایان کار مطابقت عملیات اجرایی ساختمان را با مدارک فوق برابر گزارشات مندرج در ماده 8 گواهی نماید . ناظران هماهنگ کننده هر ساختمان باید گزارش پایان هر یک از مراحل اصلی کار خود و سایر ناظران را به مرجع صدور پروانه ساختمان و سازمان نظام مهندسی ساختمان تسلیم نماید .


ماده 5 – وظایف صاحب کار ( مالک ) : طبق ماده هفتم فصل سوم شیوه نامه ماده 33 ، مالک یا صاحب کار برای انجام امور ساختمانی خود مکلفند ، از مجری استفاده نمایند . مجری نماینده فنی صاحب کار در اجرای ساختمان بوده و پاسخگوی تمامی مراحل اجرای کار به ناظر یا ناظران و دیگر مراجع کنترل ساختمان می باشد ، طبق بند 7-1-4- فصل سوم ، رعایت اصول ایمنی و حفاظت کارگاه و ساختمانهای پیرامون آن و همچنین رعایت مسایل زیست محیطی کارگاه و سایر بند 7-1-1 لغایت 7-1-15-4 جزء وظایف و مسولیت های مجری ساختمان بوده و عدم انتخاب و معرفی مجری ساختمان توسط صاحب کار هیچگونه مسئولیتی بر ناظر ساختمان ایجاد نمی نماید .


ماده 6- درصورت عدم وجود مجری ساختمان ، صاحب کار مکلف است قبل از هرگونه عملیات اجرایی ، اعم ازخاکبرداری و خاکریزی شروع عملیات ساختمانی ، اجرای پی سازی قبل از بتن ریزی ، اجرای اسکلت بندی و سقف های ساختمان قبل از بتن ریزی ، اجرای سفت کاری ، نازک کاری را کتبا" حداقل 24 ساعت قبل از عملیات به ناظر اطلاع دهد و درصورت عدم اطلاع مالک یا مجری ، گزارشات عدم تطبیق عملیات با مشخصات فنی و نقشه اجرایی توسط ناظر به سازمان نظام مهندسی ارسال میگردد .


ماده 7 – چنانچه بدلیل پایان یافتن مدت قرارداد با فسخ یا ابطال آن و یا فوت ، حجر ، ناتوانی ناظر حقیقی « درصورت تایید مراجع قانونی » یا سلب صلاحیت قانونی وی و نظایر آن ، ادامه کار ناظر غیر ممکن شود ، عملیات ساختمانی توسط مجری یا مالک متوقف شده و شروع مجدد آن منوط به وجود ناظر جدید خواهد بود .


ماده 8- مراحل گزارشات ساختمان


1- گزارش وضعیت همجواری محل ساختمان و اعلام شروع عملیات ساختمانی


2- گزارش تایید تحکیم و پایداری سازی همجواری و پایان پی سازی


3- گزارش پایان اسکلت بندی و سقف های ساختمان


4- گزارش پایان سفت کاری ساختمان


5- گزارش پایان عملیات نازک کاری ساختمان


6- گزارش پایان عملیات اجرای ساختمان


ماده 9 – این قرارداد در هرزمان با یک ماه اطلاع قبلی بر اساس ضوابط مندرج در شیوه نامه ماده 33 ، قابل فسخ خواهد بود .


ماده 10 – این قرارداد در سه نسخه تنظیم شده است که هرکدام حکم واحد دارند .


نام و امضاء مهندس ناظر .................. نام وامضاء صاحب کار ....................... نام و امضاء سازمان نظام مهندسی ..........


نسخه اول : ناظر ....... نسخه دوم : صاحب کار........ نسخه سوم : نظام مهندسی

3-قرارداد اجرای ساختمان الف - با مصالح ب - بدون مصالح یا دستمزدی ج - پیمان مدیریت

تیپ قرارداداجرای ساختمان (با مصالح)

قرارداد حاضر به همراه شرایط عمومی، شرایط خصوصی و دیگر اسناد و مدارک منضم به آن که مجموعا قرارداد واحد محسوب و غیر قابل تفکبک است در تاریخ ...... بین ....... که در این قرارداد صاحبکار نامیده می شود از یک طرف، و ...............که در این قرارداد مجری خوانده می شود از طرف دیگر، به شرح زیر منعقد گردید

ماده 1- موضوع قرارداد :


موضوع قرارداد عبارت است از :


•اجرای کامل تمامی عملیات ساختمانی (ابنیه و تاسیسات مکانیکی وتاسیسات برقی


•محوطه سازی، حصارکشی، راه اندازی و تحویل

•اجرای بخش یا بخش های

شامل :

به استثنای :مطابق نقشه ها و مدارک و مشخصات که حداقل در سه نسخه به رویت و امضای مجری رسیده و یک نسخه آن نزد مجری است و دو نسخه دیگر تحویل صاحب کار و ناظر شده است.

ماده 2 – محل اجرای کار :

محل اجرای کار واقع در ........................................است که به رویت مجری رسیده و از موقعیت و وضعیت آن آگاهی کامل یافته است.

ماده 3 – مبلغ قرارداد :

مبلغ این قرارداد بر اساس پیشنهاد مجری که، با توجه به ماده (1) و سایر مواد این قرارداد و جمیع جهات برآورد شده است از قرار مترمربع زیربنا(به حروف)...............................ریال (به عدد).........................ریال و جمعا .........................ریال است. این مبلغ تاع تغییر مقادیر کار و کارهای جدید و شرایط تعدیل آن به شرح مندرج در شرایط عمومی و شرایط خصوصی این قرارداد می باشد.

پرداخت مالیات و کسورات قانونی که به مبلغ مذکور تعلق می گیرد به عهده مجری است.

ماده 4 – نحوه پرداخت :

مبلغ ..................ریال معادل..........درصد مبلغ قرارداد به عنوان پیش پرداخت در قبال ... (تضمین مورد قبول صاحب کار) پس از امضاء و مبادله این قرارداد و هنگام تحویل زمین کارگاه ساختمان به مجری پرداخت می شود. مواعد بقیه پرداخت ها در مراحل مختلف کار و پس از تایید ناظر به شرح مندرج در شرایط خصوصی قرارداد است.

ماده 5 – مدت قرارداد، برنامه زمان بندی :

مدت قرارداد ...................ماه است و تاریخ شروع کار همان تاریخ صورت مجلس تحویل زمین کارگاه ساختمان به مجری است. این مدت باتوجه به برنامه زمان بندی ارایه شده از طرف مجری تابع تغییر مقادیر کار و کارهای جدید به شرح مندرج در شرایط عمومی و شرایط خصوصی این قرارداد می باشد.

ماده 6 – نیروی انسانی – مصالح و تدارکات :

تامین نیروی انسانی، تهیه و تدارک مصالح، ابزار کار، ماشین آلات و به طور کلی تمام لوازم و وسایل ضروری برای اجرای ساختمان و هزینه های مستقیم و غیر مستقیم مربوط به عهده مجری می باشد، مجری متعهد است مصالح مصرفی را از حیث مرغوبیت و مشخصات فنی به شرح مندرج در شارایط خصوصی این قرارداد تهیه و به کار گیرد.

ماده 7 – مهندسان ناظر :

نظارت بر اجرای ساختمان به عهده ....... به نشانی.............می باشد که از طرف سازمان نظام مهندسی ساختمان استان به صاحب کار مجری معرفی شده اند. چنانچه بعدا به هر دلیل هریک از مهندسان ناظر تغییر کنند، سازمان مذکور موظف ایت حداکثر ظرف 15 روز مهندس ناظر جدید را کتبا به مجری معرفی و صاحب کار معرفی نماید.

ماده 8 – نحوه اندازه گیری سطح زیربنا :

سطوح زیربنای ساختمان، فضاهای ارتباطی، راه پله ها، خرپشته، انباری ها، اتاق نگهبان، اتاق سرایدار و موتورخانه به طور کامل و سطح پیلوت، زیرزمین ها و بالکن های مسقف که سه طرف آن دیوار باشد (دست انداز و جان پناه، دیوار محسوب نمی شود)3/2(دوسوم) سطح آنها جزو زیربنا محسوب می شود. سطح ایوان ها و بالکن های مسقف که دارای دو طرف دیوار باشد2/1(یک دوم) سطح انها در محاسبات منظور می گردد.

سطح حیاط خلوت، نورگیر، هواکش و پاسیو، حداکثر تا 6 مترمربع که حداقل سه طرف آن محصور به بنای دردست احداث باشد جزء زیربنای ساختمان محسوب می شود. چنانچه سطح موارد مذکور بیش از 6 متر مربع باشد3/1(یک سوم) سطح آنها جزو زیربنا محاسبه می شود، ضمنا پیش آمدگی ها، ایوان ها، بالکن های بدون سقف و قرنیزها جزو سطوح زیر بنای ساختمان محسوب نمی شوند.

تبصره : این ماده شامل قراردادهایی که مبلغ آن بصورت مجموع و گلوبال تعیین شده نمی گردد.

ماده 9 – اسناد و مدارک قرارداد و منضمات آن :

اسناد و مدارک قرارداد عبارتند از : قرارداد حاضر، شرایط عمومی، شرایط خصوصی، برنامه زمان بندی کلی، نقشه ها و پروانه ساختمان، همچنین مشخصات فنی، نقشه ها، صورت مجلس ها، توافقنامه هایی که در طول اجرای کار تنظیم و به امضای طرفین می رسد نیز جزء منضمات این قرارداد محسوب می شود.

ماده 10 – شرایط – مسئولیت ها – اختیارات :

مسئولیت تمامی عملیات اجرایی، فنی و حقوقی موضوع قرارداد به عهده مجری است و سایر شرایط، تعهدات، اختیارات و مسئولیت های طرفین قرارداد به شرح مندرج در شرایط عمومی و شرایط خصوصی منضم به این قرارداد است که طرفین ذیل آنرا امضا کرده اند و برای آنها لازم الاجرا است.

ماده 11 – نشانی طرفین قرارداد :

نشانی صاحب کار : .

نشانی مجری : .

امضای صاحب کار امضای مجری / مدیر

آئین نامه اجرایی قانون کارشناسان رسمی دادگستری

آئین نامه اجرایی قانون کارشناسان رسمی دادگستری

مصوب 7/2/1382 هیأت وزیران

فصل اول ـ کلیات:

ماده 1ـ در این آئین‌نامه، واژه‌های اختصاری زیر در مفاهیم مشـروح مربوط به کار می‌رود:

الف ـ قانون: «قانون کانون کارشناسان رسمی دادگستری».

ب ـ کانون: «کانون کارشناسان رسمی دادگستری».

ج ـ شورای عالی: «شورای عالی کارشناسان رسمی».

ماده 2 ـ ملاک تعیین کارشناس رسمی مقیم در مـورد تـعیین نصاب تشکـیل کانون در مراکز هر استان، محل اقامتی می‌باشد که در پروانه‌کارشناسی آنان تعیین گردیده است.

ماده 3 ـ معیار تشخیص نزدیکترین کانون، فاصله نزدیکترین مرکز هر استان با مرکزاستان دیگر، بر اساس جداول تعیین فاصله شهرهاکه به وسیله وزارت راه و ترابری تهیه می‌شود بوده و در صورت بروز هرگونه ابهام و اختلاف در تشخیص نزدیکترین کانون، نظر شورای عالی ملاک عمل می‌باشد.

فصل دوم ـ شورای عالی:

ماده 4 ـ تعداد نصاب هر کانون برای عضویت در شورای عالی، متناسب با تعداد کارشناسان رسمی آن کانون، حداقل سه ماه قبل از برگزاری انتخابات در هر دوره انتخاباتی بوسیله شورای عالی تعیین و اعلام می‌‌گردد.

ماده 5 ـ نصاب کانونها برای عضویت در شورای عالی با در نظر گرفتن نسبت کل کارشناسان رسمی به تعداد هجده نفر اعضاء شورای عالی تعیین می‌گردد. چنانچه تعداد کارشناسان رسمی یک کانون (اعم‌‌ از کارشناسان آن استان وکارشناسان استان دیگری که به‌دلیل نداشتن کانون مستقل عضو آن کانون محسوب می‌گردند) کمتر از نصاب لازم برای معرفی یک عضو باشند، کارشناسان آن کانون به ترتیب باکارشناسان نزدیکترین کانون یاکانونهای دیگر تجمیع و تعداد نصاب اعضاء برای شورای عالی تعیین خواهد شد.

تبصره ـ پس از تعیین و اعلام تعداد نصاب اعضای هر کانون، داوطلبان عضویت در شورای عالی یک ماه مهلت دارند تا در کانون مربوط داوطلبی خود را ثبت نمایند. کانونها موظفند ظرف حداکثر پانزده روز از تاریخ پایان مهلت ثبت نام ، اسامی و آخرین وضعیت پروانه کارشناسی داوطلبان را به شورای عالی و در دوره اول به کانون استان تهران اعلام نمایند.

ماده 6 ـ شورای عالی بلافاصله پس از وصول تمامی اسامی داوطلبان که ثبت نام کرده‌اند فهرست اسامی و وضعیت پروانه آنان را در اختیار کمیسیون تشخیص صلاحیت موضوع ماده (13) قانون قرار می‌دهد.

تبصره 1 ـ داوطلبان باید در زمان ثبت نام و اخذ رأی دارای پروانه معتبر کارشناسی بوده و در حالت تعلیق نباشند.

تبصره 2 ـ شورای عالی پس از اخذ نظر کمیسیون ماده (13) بلافاصله فهرست اسامی داوطلبان واجد شرایط را به کانونهای مربوط اعلام می نماید. داوطلبانی که صلاحیت آنها رد شده می‌توانند از تاریخ اعلام کانون مربوط به آنان، ظرف مدت پنج روز اعتراض خود را به کانون مربوط تسلیم نمایند. کانون مزبور بلافاصله اعتراضات واصله را به کمیسیون ماده (13) منعکس نموده و کمیسیون یاد شده ظرف یک هفته نظریه قطعی خود را به کانون مربوط اعلام خواهد کرد.

ماده 7 ـ به منظور انتخاب اعضاء شورای عالی پس از تعیین نصاب هر استان در روز و ساعت معینی در کانون مربوط در سـراسـر کشور انتخابات برگزار می‌شود. کارشناسان رسمی دادگستری عضو کانون مربوط می‌توانند به تعداد دو برابر نصاب تعیین شده به کاندیداهای مورد نظـر خود رأی دهند. انتخاب شـوندگان به ترتیب فوق در جلسه‌ای که در محل شورای عالی تشکیل می‌شود و تاریخ آن از قبل تعیین و به اطلاع منتخبین رسیده از بین خود 18 نفر را بعنوان اعضاء شورای عالی انتخاب می‌نمایند. در هر صورت تعداد انتخاب شدگان در استان باید دو برابر نصاب تعیین شده باشد.

تبصره 1ـ کلیه هجده نفر باقیمانده از منتخبان مرحله اول، به عنوان «افراد ذخیره» کانونهای مربوط در شورای عالی محسوب می‌گردند تا چنانچه اعضاء اصلی کانون مربوط به هر دلیل از جمله فوت، استعفاء، تعلیق، ابطال پروانه کارشناسی یا غیبت  غیر موجه عضویت خود را از دست دهند، «افراد ذخیره» آن کانون که به ترتیب حائز اکثریت آراء بوده برای بقیه مدت به عضویت اصلی شورای عالی در آیند.

تبصره 2 ـ چنانچه «افراد ذخیره» نیز به دلائل فوق وجود نداشته باشند، انتخابات میان دوره‌ای در کانون مربوط انجام شده و دو برابر نصاب تعیین شده مذکور انتخاب و معرفی می‌گردند تا در شورای عالی با حضور تمامی اعضاء اصلی ونیز«افراد ذخیره» کانونها که حداکثر سی و شش نفر خواهند بود، اعضاء اصلی مورد نیاز تا حد نصاب را انتخاب نمایند. در هر صورت رعایت نصاب تعیین شده برای کانونها اعم از اصلی و ذخیره باید مد نظر باشد. بقیه منتخبان مذکور «افراد ذخیره» کانون مربوط برای باقیمانده مدت محسوب می گردند.

ماده 8 ـ مسئولیت اجرای انتخابات به عهده شورای عالی خواهد بود. معرفی کارشناسان موضوع ماده (13) قانون به رئیس قوه قضائیه و اجرای انتخابات شورای عالی و کلیه وظائفی که در قانون و این آئین‌نامه به عهده شورای عالی است، در دوره اول و قبل از تشکیل شورای عالی به عهده کانون استان تهران می‌باشد.

ماده 9ـ محل برگزاری مرحله اول انتخابات شورای عالی، کانون استانها و در مرحله دوم کانون استان تهران یا شورای عالی می‌باشد.

در مواردی که طبق قسمت اخیر ماده (5) این آئین‌نامه دو یا چند کانون و نمایندگی با یکدیگر تجمیع و رأی می‌دهند، محل برگزاری مرحله اول انتخابات در کانونهای مذکور خواهد بود که اعضای هر کانون برای اخذ رأی به کانون استان خود مراجعه می‌نمایند. حائزان اکثریت آراء در این مـحاسبه کارشناسی می‌باشد که بیشترین رأی را در صندوق کانونهای مذکور کسب نموده باشد، اعم از آراء اعضای مقیم کانونها و آراء اعضای استانهای دیگری که به دلیل نداشتن کانون مستقل عضو نمایندگی آن کانون می‌باشند.

ماده 10ـ به منظور همکاری و هماهنگی کانونها در امر انتخابات شورای عالی و انتخاب سی و شش نفر مربوط (هجده نفر اعضای اصلی و هجده نفر افراد ذخیره)، بدواً با تشکیل مجمع عمومی مرکب از اعضای هیئت مدیره کلیه کانونهای کشور که به دعوت کانون استان تهران تشکیل می‌گردد از بین کارشناسان معتبر نسبت به تعیین «هیئت نظارت بر انتخابات شورای عالی» برای هر استان به پیشنهاد هر یک از هیئت مدیره‌های استانها اقدام می‌گردد. تعداد اعضای هیئت نظارت مذکور باید به نحوی باشدکه برای هراستان لااقل سه نفر به‌ عنوان ناظر برانتخابات، به‌شرط آنکه ناظران خود داوطلب عضویت در شورای عالی نباشند، انتخاب شوند. نحوه تشکیل، حـد نصاب، اداره جلسه و سایـر ضوابط مجمع عمومی هیئت مدیره کانونها، طبق نظامات و تشریفات مقرر در قانون و این آئین‌نامه می‌باشد که برای مجامع عمومی پیش بینی شده است.

ماده 11ـ انتخابات اعضای شورای عالی در یک روز و ساعت معین در کل کشور انجام و صندوق اخذ رأی در محل کانونهای مربوط یا نمایندگیهای کانون ذی ربط مستقر می‌گردد. کارشناسان واجد شرایط رأی دادن در ساعات تعیین شده برای تکمیل تعرفه منضم به رأی و اخذ برگ مخصوص رأی‌گیری شخصاً با در دست داشتن پروانه کارشناسی معتبر در محل صندوق کانون استان یا نمایندگی مربوط مراجعه و به طور مخفیانه رأی خواهند داد. صندوقها باید قبلاً با نظارت ناظران منتخب مجمع عمومی هیئت مدیره‌ها لاک و مهر شده و برگهای آراء نیز قبلاً توسط ناظران مذکور امضاء و مهر گردد.

تبصره ـ مجمع عمومی هیئت مدیره استانها می‌توانند در صورت داشتن امکانات اخذ رأی در استانهائی که در آنها کانون تشکیل نشده و به صورت نمایندگی یکی از کانونها اداره می‌شوند ناظران را معرفی و در همان روز و ساعت و تاریخ اخذ رأی، در استانهای مذکور نیز صندوق اخذ رأی مستقر نمایند.

ماده 12ـ پس از خاتمه مهلت اخذ رأی، صندوقها در محل کانون یا محل نمایندگی مربوط، باحضور ناظران منتخب مجمع عمومی هیئت مدیره کانونها و دو نفر نمایندگان هیئت مدیره کانون مربوط که خود داوطلب انتخاب در شورای عالی نمی‌باشند، مفتوح گردیده، شمارش و قرائت آراء انجام می‌گیرد. سپس اسامی منتخبان بر اساس آراء مأخوذه صندوق یا صندوقهای اخذ رأی آن استان به ترتیب آراء مکتسبه صورتمجلس و به امضاء اعضاء جلسه رسیده و برای شورای عالی ارسال می‌شود.

ماده 13ـ اولین جلسه شورای عالی، حداکثر پانزده روز پس از انتخابات مرحله دوم، با حضور کلیه اعضاء اصلی تشکیل می‌گردد. در این جلسه، اعضاء از بین خود رئیس، نایب رئیس، خزانه دار، کارپرداز، دو نفر منشی و دو نفر بازرس با اکثریت آراء انتخاب می‌نمایند.

تبصره 1ـ دعوت اعضاء برای تشکیل جلسه به وسیله رئیس شورای عالی صورت می‌گیرد و در اولین دوره به دعوت رئیس کانون استان تهران می‌باشد.

تبصره 2 ـ چنانچه در جلسه اول همه اعضاء شرکت ننمایند، ظرف یک هفته جلسه بعدی تشکیل و با حضور نصف به علاوه یک اعضاء اصلی رسمیت خواهد یافت. رأی دو سوم حاضران در جلسه معتبر است.

­تبصره 3 ـ جلسات شورای عالی در هر ماه یک بار تشکیل می‌شود و در صورت ضرورت جلسات فوق العاده تشکیل خواهد شد.

ماده 14ـ چگونگی ایجاد تشکیلات سازمانی و تقسیم وظائف اعضاء شورای عالی طبق دستورالعمل داخلی شورای مزبور صورت خواهد گرفت.

ماده 15ـ عضویت در شورای عالی افتخاری است و بابت عضویت و شرکت در جلسات حق‌الزحمه‌ای پرداخت نمی‌شود.

تبصره ـ چنانچه هر یک از اعضاء به تشخیص و تصویب شورای عالی به صورت موظف در این شورا مشغول به کار گردند، با تصویب شورای یاد شده حق الزحمه‌ای مناسب برای دوران اشتغال به آنان پرداخت می‌گردد.

ماده 16ـ هزینه‌های جاری شورای عالی در بودجه‌ای که همه ساله توسط شورای مزبور تصویب می‌گردد، از محل درآمد کانون استانها به نسبت بودجه سالانه هرکانون تامین می‌شود. کانونها مکلف به پرداخت این هزینه‌ها در ظرف سال می‌باشند.

ماده 17ـ شورای عالی می‌تواند از طریق کانونهای مستقل مربوط، محدوده مورد عمل کارشناسان رسمی را به حوزه مـعینی مـنحصر نماید. کارشناسان رسـمی موظفند نظاماتی را که از طریق شورای عالی با رعایت قانون و این آئین‌نامه اعلام می‌گردد رعایت نمایند.

ماده 18ـ شورای عالی می‌تواند از میان کارشناسان رسمی کانونهای کشور در هر رشته، هیئت یا هیئتهائی مرکب از حداقل سه نفر کارشناس رسمی به عنوان کمیسیونهای مشورتی علمی و فنی کارشناسان آن رشته انتخاب نماید تا ضمن همکاری لازم در تهیه سؤالات آزمون و نیز اعطاء صلاحیت اولیه یا اضافی به کارشناسان رسمی یا متقاضیان کارشناسی، نظر مشورتی خود را به شورای عالی و یا به کانونهائی که شورای عالی به آنها تفویض اختیار نموده اعلام نمایند.

ماده 19ـ به منظور هماهنگی و امکان استفاده از کارشناسان رسمی کشور در دعاوی خارجی و محاکم و مراجع بین المللی، شورای عالی موظف است کارت و پروانه کارشناسان رسمی کل کشور را علاوه بر زبان فارسی به زبان انگلیسی نیز تهیه و جهت استفاده آنها در اختیار کانونهای کشور قرار دهد.

ماده 20 ـ اعضای شورای عالی برای مدت چهار سال با رأی کارشناسان رسمی کل کشور انتخاب می‌شوند و انتخاب مجدد تنها برای یک دوره دیگر بلا مانع است.

ماده 21 ـ مکاتبات شورای عالی صرفاً از طریق رئیس شورا و در غیاب وی با نایب رئیس خواهد بود.

ماده 22 ـ مقررات، دستورالعملها و ضوابطی که در حدود مقررات قانون و این آئین‌نامه توسط شورای عالی تصویب و ابلاغ می‌گردد و همچنین درکلیه مواردی که در اجرای این آئین‌نامه ابهاماتی پیش آید، نظر شورای عالی که با در نظر گرفتن مقررات قانون و این آئین‌نامه اعلام می‌گردد معتبر بوده و برای کلیه کارشناسان رسمی کانونها و مراجع مربوط لازم‌الرعایه می‌باشد.

فصل سوم ـ مجامع عمومی:

ماده 23 ـ اعضای مجامع عمومی هر کانون از کارشناسان رسمی آن کانون و همچنین کارشناسان رسمی نزدیکترین استان مجاور که به لحاظ فـقدان کانون مستقل عضو آن کانون هستند و دارای پروانه کارشناسی معبتر بوده و در حال تعلیق نباشند تشکیل می‌گردد.

ماده 24 ـ چنانچه مجامع عمومی بر اساس بند (الف) ماده (6) قانون در دومین جلسه نیز نصاب لازم را نداشته باشند، دعوت از اعضاء تا تشکیل مجمع با نصاب لازم قانونی تجدید می‌شود.

ماده 25 ـ در هیچ یک از مجامع، وکالت از اعضاء دارای اعتبار نمی‌باشد.

ماده 26 ـ در مواردی که مهلت تشکیل مجمع عمومی عادی گذشته و به هردلیل از جمله عدم حد نصاب قانونی در جلسات اول و دوم مجمع عمومی عـادی رسمیت نیافته و منتج به نتیجه نشده باشد مجمع عمومی فوق العاده تشکیل می‌گردد.

ماده 27 ـ در مواردی که نیاز به انتخابات میان دوره‌ای باشد و همچنین در سایر مواردی که ضرورت تشکیل مجمع فوق العاده را با رعایت دیگر مقررات قانون بنا به تشخیص هیئت مدیره کانون مربوط ایجاب نماید و تصمیمات متخذه جزو وظایف مجمع عمومی عادی نباشد، مجمع عمومی فوق العاده تشکیل می‌گردد.

ماده 28 ـ نصاب رسمیت جلسات مجامع عمومی عادی در مورد جلسات مجامع عمومی فوق‌العاده نیز لازم الرعایه است.

ماده 29 ـ مهلت ثبت نام داوطلبان برای عضویت در هیئت مدیره کانون و بازرسان و دادستان انتظامی قبل از تشکیل مجامع عمومی، از سوی شورای عالی از طریق درج در یکی از روزنامه‌های کثیرالانتشار اعلان و توسط کانون مربوط اعلام می‌گردد. داوطلبان باید درمهلت تعیین شده به صورت کتبی تقاضای خود را دردفتر کانون مربوط ثبت نمایند.

ماده 30 ـ منظور از شهر محل کانون مندرج در تبصره (1) ماده (9) قانون، حوزه فعالیت کارشناس می‌باشد که در پروانه کارشناسی وی مشخص شده است.

ماده 31 ـ پس از پایان مهلت ثبت نام داوطلبان، دفتر کانون مربوط موظف است تقاضاهای ثبت شده و وضع پروانه داوطلبان و مشخصات کامل آنها را در اختیار کمیسیون ماده (13) قانون قرار دهد. کمیسیون موظف است ظرف مدت هفت روز شرائط داوطلبان را با شرایط مندرج در ماده (9) قانون تطبیق و نظرخود را به کانون مربوط اعلام نماید.

ماده 32 ـ نظر کمیسیون بلافاصله در محل کانون مربوط اعلام می‌گردد. کارشناسان داوطلب که به نظر کمیسیون اعتراض دارند می توانند ظرف سه روز از تاریخ اعلان، اعتراض خود را به کانون مربوط تسلیم نمایند. اعتراضات واصله توسط کانون مربوط  بلافاصله به شورای عالی ارسال می‌گردد و شورای مزبور حداکثر ظرف یک هفته رسیدگی و نظر خود را اعلام می‌نماید. نظر شورای عالی قطعی است.

ماده 33 ـ پس از اعلام اسامی داوطلبان واجد صلاحیت، مجمع عمومی در مهلت مقرر قانونی تشکیل می‌گردد و برای انتخاب رئیس و منشیان، از بین اعضای حاضـر در مجمع یک نفر به عنوان رئیس سنی و یک نفر منشی اداره جلسه را به عهده می‌گیرند و سپس رئیس و دو نفر منشی مجمع عمومی از سوی حاضران در مجمع و از بین اعضاء حاضر انتخاب می‌شوند.

ماده 34 ـ هیئت نظارت از بین اعضاء حاضر در جلسه مجمع عمومی انتخاب می‌گردند. داوطلبان برای هیئت مدیره، بازرسان و دادستان انتظامی نمی‌توانند به عضویت هیئت نظارت انتخاب شوند.

ماده 35 ـ اعضاء شورای عالی و هیئت مدیره کانونها و سایر اعضاء ارکان کانونها موظفند همانند سایر کارشناسان رسمی ضمن اقدام برای تمدید به موقع پروانه کارشناسی خود، سایر نظامات مربوط را از طریق کانون ذی ربط رعایت نمایند.

ماده 36 ـ وظائف هیئت رئیسه و هیئت نظارت مجامع عمومی عبارتند از:

الف ـ ایجاد نظام در برگزاری انتخابات.

ب ـ توزیع اوراق اخذ رأی پس ازامضاء و مهر نمودن.

ج ـ مراقبت در جمع آوری، شمارش و قرائت آراء.

د ـ تنظیم و امضاء صورتجلسه برگزاری انتخابات و تهیه فهرست منتخبان به ترتیب تعداد آراء مکتسبه.

ه‍ ـ اعلام نتیجه انتخابات به شورای عالی جهت صدور احکام مربوط.

تبصره ـ هیئت نظارت مکلف است قبل از اخذ رأی صندوق خالی اخذ آراء را به رؤیت مجمع عمومی رسانیده و سپس آن را لاک و مهر نماید.

ماده 37 ـ انتخابات به صورت جمعی و مخفی انجام می‌گیرد و رأی باید روی اوراق چاپی دو قسمتی تأیید شده به مهر و امضای هیئت نظارت به شرح زیر نوشته شود:

در قسمتی از ورقه که نزد کانون باقی می‌ماند مشخصات کامل رأی دهنده شامل موارد ذیل ثبت می‌گردد:

الف ـ نام و نام خانوادگی و نام پدر.

ب ـ شماره پروانه کارشناسی.

ج ـ نام کانون محل اخذ رأی.

د ـ امضاء رأی دهنده.

پس از ثبت مشخصات مذکور، قسمت دوم ورقه که باید فاقد هر گونه امضاء، شماره و علامت مشخصه بوده و فقط دارای محل مناسب و کـافی برای درج اسامی به تعداد اعضاء اصـلی و عـلی البـدل ارکـان کـانون باشد، از ورقه جدا و به رأی دهنده تسلیم می‌گردد، تا رأی خود را در آن به صورت مخفی نوشته و در صندوق بیاندازد.

ماده 38 ـ پس از پایان مهلت اخذ رأی، صندوق آراء توسط هیئت رئیسه مجمع عمومی و هیئت نظارت مفتوح و آراء مأخوذه شمارش و قرائت می‌شود و فهرست منتخبان به ترتیب آراء مأخوذه تهیه و امضاء می‌گردد.

تبصره ـ آراء قرائت شده مجدداً در صندوق ضبط و توسط هیئت نظارت لاک و مهر می گردد و تا پایان رسیدگی به اعتراضات احتمالی و اعلام نتیجه قطعی انتخابات محفوظ می‌ماند تا در صورت نیاز به بازبینی و بازرسی مورد استفاده قـرار گیرد و سپس معدوم می‌شود.

ماده 39 ـ مـدت اعـتراض، جـریان انـتخابات تـا سـه روز پس از اعـلام نـتایج اولیه انتخابات می‌باشد و اعتراض از کسانی پذیرفته می‌شود که در مجمع عمومی حضور داشته‌اند.

ماده 40 ـ اعتراض به صورت کتبی به کانون مربوط تسلیم و در جلسه‌ای مرکب از هیئت رئیسه مجمع عمومی و هیئت نـظارت و نـماینده شورای عالی رسیدگی می‌شود. رأی اکثریت حاضران معتبر می‌باشد.

ماده 41 ـ کانون مربوط ظرف سه روز از تاریخ قطعی شدن انتخابات، اسامی منتخبان را به شورای عالی ارسال کرده و شورای مزبور احکام لازم را دراسرع وقت صادر و ابلاغ می‌نماید.

ماده 42 ـ چنانچه در جلسه رسیدگی به اعتراضات، اعتراض وارد تشخیص داده شود، مراتب جهت اتخاذ تصمیم لازم به شورای عالی اعلام می‌گردد.

فصل چهارم ـ هیئت مدیره:

ماده 43 ـ اعضاء اصلی هیئت مدیره کانون به ترتیب تعداد آراء مکتسبه از بین منتخبان تعیین و بقیه نیز به ترتیب تعداد آراء و تا حد نصاب مقرر در ماده (10)   قانون عضو علی‌البدل خواهند بود.

ماده 44 ـ اولین جلسه هیئت مدیره منتخب ظرف حداکثر یک هفته پس از صدور احکام اعضاء توسط شورای عالی به ترتیب به دعوت رئیس، نایب رئـیس هیـئت مدیره قبلی و یا ناظر شورای عالی در مجمع عمومی با حضور تمامی اعضاء تشکیل و نسبت به انتخاب رئیس و نائب رئیس و منشی و مسئول امورمالی تصمیم‌گیری خواهند نمود.

تبصره 1 ـ چنانچه در جلسه اول تمامی اعضاء حضور نیابند جلسه بعدی ظرف یک هفته با رعایت نصاب مندرج در ماده (10) قانون تشکیل یافته و مسئولان یاد شده، انتخاب می‌گردند.

تبصره 2 ـ جلسات هیئت مدیره باید حداقل هر پانزده روز یک بار تشکیل و خلاصه مذاکرات و نتیجه تصمیمات قرائت و تصویب و سپس صورتجلسه به امضاء حاضران در جلسه برسد.

ماده 45 ـ از اعضای اصلی و علی البدل جهت شرکت در جلسات هیئت مدیره دعوت به عمل می‌آید و اعضای علی‌ البدل در صورتی حق رأی خواهند داشت که به‌ علت عدم حضور اعضای اصلی حد نصاب قانونی حاصل نشده باشد. در این صورت تا حصول نصاب قانونی اعضای علی البدل به ترتیب آراء به عنوان اعضای اصلی صرفاً در همان جلسه حق رأی خواهند داشت.

ماده 46 ـ در صـورت فـوت یا اسـتعفاء و یا سـلب صـلاحیت و یـا غیـبت غیر موجه در شش جلسه متوالی و یا هر دلیل قانونی دیگر که بـاعث بـرکناری عضو اصـلی شود، عـضو عـلی ‌البـدلی که دارای بـیشترین رأی بـوده به عـنوان عضو اصلی جایگزین می‌گردد و حکم وی با معرفی رئیس کانون توسط رئیس شورای عالی صادر می‌شود.

ماده 47 ـ هیئت مـدیره هـر کـانون مکـلف است هـزینه مـتناسبی را که شورای عالی برابر تبصره ذیل ماده (30) قـانون بـه عنوان سهم آن کـانون از هـزینه‌های جاری شورای عالی تعیین و ابلاغ می‌نماید هـمه سـاله در بـودجه خـود مـنظور و    به تدریج طی سال مالی مربوط حداکثر تا پایان سال مالی به شورای عالی بپردازد.

ماده 48 ـ هیئت مدیره هر کانون موظف است به منظور اطمینان از ارتقای کیفیت خدمات حرفه‌ای کارشناسان کانون مربوط، هماهنگی در روشهای انجام کارشناسی، کیفیت گزارشهای کارشناسی، پیشگیری از رفـتار نـاسازگار با شـئون حرفه‌ای و ضرورت گذراندن دوره‌های بازآموزی کارشناسان عضو، همچنین دقت در رعایت مقررات قانونی، آئین‌نامه‌ها و دستـورالعملهای اجـرائی و ضوابط و نظامنامه‌های تدوینی و تصویبی شورای عالی، بر کار حرفه‌ای کارشناسان رسمی آن کانون نظارت مستمر نماید.

نظارت کانون بر فعالیتهای حرفه‌ای اعضاء با جلب نظر گروه‌های تخصصی ذی‌ ربط انجام می‌گیرد.

کــارشناسان رســمی مــوظفند پـرونده‌ها، اطــلاعات، مـدارک مورد نیاز را برای رسیدگی در اختیار کانون و گروههای مذکور قراردهند. گزارشـها و مدارک مربوط جزو اسناد طبقه بندی شده محسوب و به کارگیری و یا افشای آن در غیر مورد ممنوع می‌باشد.

فصل پنجم ـ بازرسان:

ماده 49 ـ وظائف و اختیارات بازرسان در شورای عالی عبارتست از:

الف ـ مانند سایر اعضاء شورای عالی در جلسات شورای مزبور با داشتن حق رأی شرکت نموده و در تعیین خط مشی و سایر تصمیمات سهیم می‌باشند.

ب ـ هر زمان که لازم بدانند می‌توانند امورمالی شورای‌عالی را مورد بررسی و حسابرسی قرار داده و اگر در زمینه نگهداری حسابها و مسائل مالی به مواردی از وجود نقص و یا سوء جریان برخورد نمودند موضوع را به رئیس شورای عالی جهت طرح در جلسات آن شورا گزارش نمایند و چنانچه رئیس شورای‌عالی از طرح موضوع خودداری نماید، بازرسان  می‌توانند موضوع نواقص احتمالی را مستقیماً در شورای عالی مطرح نمایند.

ماده 50 ـ وظائف و اختیارات بازرسان در هیئت مدیره کانونها بشرح زیر است:

الف ـ بازرسان می‌توانند در جلسات هیئت مدیره بدون داشتن حق رأی شرکت نمایند.

ب ـ بازرسان اختیار دارند بدون دخالت در امور اجرائی بر عملیات کـانون نظارت داشته و دفاتر و اسناد و مدارک و اطلاعات مورد نیاز را بدون آنکه وقفه‌ای در فعالیتهای اجرایی کانون ایجاد شود مطالبه و مورد بررسی قرار دهند.

ج ـ بازرسان موظفند صورتهای مالی مصوب هیئت مدیره کانون را که حداقل دو هفته قبل از تشکیل مجمع عمومی سالیانه تهیه و در اختیارشان قرار می‌گیرد، مورد رسیدگی قرار داده و نظر خود را ظرف حداکثر پنج روز قبل از تشکیل مجمع عمومی در اختیار هیئت مدیره جهت طرح در مجمع عمومی قرار دهند و گـزارش سـالیانه خود را بر اساس ماده (20) قانون به مجمع عمومی ارائه نمایند.

فصل ششم ـ آزمون، کارآموزی، صدور پروانه کارشناسی:

ماده 51 ـ شورای عالی همه ساله طی یک نوبت آگهی که حداقل در دو روزنامه کثیر الانتشار کشور منتشر می‌شود تعداد کارشنـاسان مورد نیاز در رشته‌های مخـتلف را به تفکیک نیاز استانها اعلان خواهند نمود.

تبصره 1 ـ شورای عالی قبل از انتشار آگهی نظرات ادارات کل دادگستری‌های استانها و کانونها را در مورد نیاز استان مربوط کسب و برمبنای آن تصمیم مقتضی اتخاذ می‌نماید.

تبصره 2 ـ کانون‌ها می‌توانند آگهی منتشره از سوی شورای‌عالی در بخش مربوط به حوزه فعالیت خود را در یک روزنامه محلی نیز منتشر نمایند.

ماده 52 ـ داوطلبان درخواست پروانه کارشناسی باید تقاضای خود را با مشخصات زیر به دفتر کانون مربوط یا دفتر نمایندگی استانهایی که کانون کارشناسان در آن استان تشکیل داده است تسلیم نمایند:

الف ـ مشخصات کامل داوطلب.

ب ـ محل اقامت داوطلب برای ابلاغ اوراق.

ج ـ تصریح به نداشتن سوء پیشینه.

د ـ تعهد به عدم اعتیاد به افیون و مواد مخدر.

ه‍ ـ مدرک تحصیلی مورد نیاز و چنانچه دانشنامه از دانشگاههای خارج از کشور اخذ شده باشد ارائه تاییدیه از مرجع ذی صلاح.

و ـ رشته مورد درخواست پروانه کارشناسی.

ز ـ محل مورد درخواست برای کارشناسی.

ح ـ اعلام آدرس و مشخصات دو نفر معرف.

ط ـ گواهی از مراجع معتبر مورد قبول کانونها مبنی بر داشتن چند سال سابقه کار تجربی در رشته مورد تقاضا بعد از اخذ مدرک تحصیلی لیسانس در رشته مورد تقاضا  با توجه به بند (و) و ماده (15) قانون و در مورد رشته هایی که دانشنامه لیسانس مربوط نداشته باشد اخذ گواهی از مراجع معتبر مورد قبول کـانونها مبنـی بر پانزده سال سابقه کار تجربی در رشته مورد تقاضا با داشتن مدرک کارشناسی یا بالاتر در هر رشته و در خصوص متقاضیان مشمول تبصره (2) ماده (15) قانون ارائه گواهی ده سال سابقه در امور ثبتی یا نقشه‌برداری ثبتی.

ماده 53 ـ به منظور انتخاب کارشناسان مورد نیاز از لحاظ علمی و تجربی و صلاحیت اولویتهای اخلاقی و سایـر موارد مقرر در ماده (15) قانون، در هر دوره آزمون شورای عالی کسانی را که در آزمون علمی و تجربی موفق و نصاب نمره قبولی کسب کرده‌اند به کمیسیون ماده (13) قانون معرفی می‌نماید.

ماده 54 ـ برگزاری آزمون به صورت کتبی و شفاهی خواهد بود و منابع سؤالات امتحانی عبارتست از منابع کتب دانشگاهی دررشته مربوط که با رعایت استانداردها   و تجارب لازم مربوط به هر رشته انتخاب و معرفی می‌گردند.

تبصره ـ موعد اعلام نتیجه قبولی داوطلبان حداکثر ظرف دو ماه از تـاریخ اخذ آزمون می‌باشد.

ماده 55 ـ داوطلبان کارشناسی که جهت اخذ پروانه کارشناسی انتخاب می‌گردند، موظفند، دوره کارآموزی خود را زیر نظر کارشناس راهنما که از سوی کانون مربوط معرفی می‌گردد با موفقیت بگذارنند. کارشناس راهنما هر سه ماه یکبار نظر خود رانسبت به کارآموز به کانون مربوط گزارش می نماید و درصورتی که نظر کارشناس‌ راهنما نسبت به کارآموز منفی باشد دوره کـارآموزی بـرای مـدتی‌کـه لازم باشد اضافه می‌گردد.

تبصره ـ وظائف کارآموز عبارتست از انجام امور کـارشناسی آمـوزشی و مطالعه قوانین و مقررات مربوط و شناخت وظائف کارشناسی که از سوی کارشناس راهنما   به وی محول می‌گردد و مـوفقیت در کـلاسهای آمـوزشی که از طرف کانونها تشکیل می‌شود.

ماده 56 ـ دستورالعمل جزئیات طرح سؤالات آزمـون، نحوه بــرگزاری آزمون، نصاب نمره قبولی، مصاحبه علمی و تجربی، کارآموزی و نظارت بر آن و همچنین مـقررات رشــته‌ها و گــروه‌های کــارشناسی و تشکـیل نـمایندگی کـانون اسـتانها و شهرستانها، به وسیله شورای عالی تدوین، تـصویب و جـهت اجـراء به کـانونها ابلاغ می‌گردد.


فصل هفتم ـ کمیسیون صلاحیت و اولویتهای اخلاقی:

ماده 57 ـ به منظور تطبیق موارد مندرج در مواد (9) و (15) قانون و گزینش صلاحیت اولویتهای اخلاقی متقاضیان کارشناسی و همچنین اظهارنظر در خصوص صلاحیت داوطلبان عضویت در ارکان کانون و عضویت در شورای عالی کمیسیونی  به شرح مندرج در ماده (13) قانون تشکیل می‌گردد که اهـم وظـائف آن به شـرح ذیل می‌باشد:

الف ـ تطبیق شرایط داوطلبان کارشناسی (مـتقاضیان امـر کـارشناسی) با مـوارد مندرج در ماده (15) قانون و گزینش صلاحیت اولویتهای اخلاقی و اعلام نتیجه به شورای عالی.

ب ـ تطبیق شرایط داوطلبان عضویت در ارکان کانون با شرایط مندرج در ماده (9) قانون و اعلام نظریه خود ظرف مهلت هفت روز به کانونهای مربوط.

ج ـ تطبیق شرائط داوطلبان عضویت در شورای عالی با شرایط مندرج در بندهای یاد شده در ماده ( 27 ) قانون و اعلام نظر درمهلت هفت روز به شورای‌عالی.

ماده 58 ـ واحد حراست کانون مکلف است هـر گونه هـمکاری را با کـمیسیون ماده (13) قانون به عمل آورده و تحقیقات مورد نظر کمیسیون را در مهلتی که تعیین می‌شود انجام و نتیجه را اعلام دارد. همچنین کلیه مراجع قضائی و انتظامی، وزارتخانه‌ها، سازمانها، مؤسسات، شرکتها، بانکها، شهرداریها، بـنیادها، نهادهای انقلاب اسلامی و اشخاص حقوقی اعم از دولتی و غیردولتی و سایر مراجع عمومی و دولتی که شمول قانون بر آنها مستلزم ذکر نام یا ذکر صریح نام است موظفند به استعلامات کمیسیون ماده (13) و حراست کانون پاسخ داده و همکاریهای لازم را معمول دارند.

تبصره ـ در صورتی که وزارت اطلاعات در مهلت مقرر در تبصره (ه‍( ماده (15) به استعلامات انجام شده پاسخ ندهد کمیسیون بر اساس اطلاعات کسب شده تصمیم مقتضی اتخاذ خواهد نمود.


فصل هشتم ـ  دادسرا و دادگاههای انتظامی:

ماده 59 ـ شکایت از تخلفات کارشناس رسمی باید کتبی و با امضای شاکی بوده و حاوی مشخصات زیر باشد:

الف ـ نام و نشانی شاکی.

ب ـ موضوع شکایت با تصویر گزارش کارشناس و ذکر مدارک مورد استناد.

شکایت در دفتر کانون مربوط ثبت می‌شود و هیئت مدیره کانون عندالاقتضاء شکایت را جهت رسیدگی و اظهارنظر به دادسرای انتظامی کانون کارشناسان رسمی ارسال می‌نماید.

ماده 60 ـ در صورتی که دادسرای انتظامی پس از اقدامات اولیه و بررسی و تفهیم اتهام به تعقیب کارشناس معتقد باشد، کیفر خواست صادر و ضمن ارسال به دادگاه انتظامی کانون کارشناسان رسمی، یک نسخه از آن را ظرف مهلت ده روز از طریق کانون مربوط به وسیله پست سفارشی پیشتاز به کارشناس ابلاغ می‌نماید. کارشناس می‌تواند ظرف مهلت یک ماه از تاریخ ابلاغ پاسخ خود را کتباً از طریق دفتر کانون و یا مستقیماً به دفتر دادگاه انتظامی تسلیم نماید.

ماده 61 ـ درصورتی که دادسرا یا دادگاههای انتظامی کانون حضور شاکی یا کارشناس‌ را برای ادای توضیحات وکشف حقیقت لازم بدانند حسب مورد احضاریه صادر می‌نمایند. عدم حضور در وقت مقرر بدون عذر موجه مانع از رسیدگی و اتخاذ تصمیم نخواهد بود.

ماده 62 ـ عذر موجه برای کارشناس علاوه بر مقررات مندرج در ماده (41) قانون آئین دادرسی مدنی شامل دعوت دادگاهها و مراجع قانونی دیگر جـهت قرار کارشناسی یا ادای توضیحات نزد مراجع مذکور نیز می‌باشد.

ماده 63 ـ دادگاههای انتظامی پس ازوصول پاسخ کارشناس یا انقضای مهلت‌های مذکور در ماده (59) وقت رسیدگی تعیین می‌کنند و از طریق دفتر دادگاه به اطلاع دادسرای انتظامی و کارشناس و ریاست کانون مربوط و در مورد دعاوی تجدیدنظر به شورای‌عالی جهت معرفی دیگر اعضاء دادگاه خواهند رساند.

اعضای معرفی شده در هر پرونده تا پایان رسیدگی و صدور رأی قابل تعویض نخواهند بود.

عدم حضور کارشناس یا معاون دادسرای انتظامی مانع رسـیدگی و صدور حکم نخواهد بود.

ماده 64 ـ چنانچه به نظر شورای عالی نیاز به شعبه یا شعب دیگر تجدید نظر انتظامی باشد، با در خواست رئیس شورای مـزبور و تـصویب رئـیس قوه قضائیه تشکیل خواهد شد. ارجاع پرونده به شعبه یا شعب تجدید نظر به عهده رئیس شعبه اول تجدید نظر است.

ماده 65 ـ در صورتی که مراجع قضایی از کارشناسان تخلفی مشاهده نمایند که قـابل تعقیب در دادگاه انتظامی باشد مراتب را کتباً به کانون مربوط اطلاع می‌دهند. هر گاه کانون موضوع را قابل تعقیب تشخیص دهد پرونده را جهت رسیدگی به دادسرای انتظامی کانون ارجـاع می‌نمـاید و چنانچه معتقد به تعقیـب نباشد مراتب را به مرجع مذکور اطلاع می‌دهد. در صورتی که نظر کانون مورد پذیرش مرجع قضایی قرار نگیرد رأساً جهت رسیدگی به دادسرای انتظامی کانون ارجاع می‌نماید.

ماده 66 ـ مراجع قضائی رسیدگی کننده به شکـایات علیه کارشناسان رسمی چنانچه عمل انتسابی را جرم ندانند لکن موضوع را منطبق با یکی از تخلفات مندرج در ماده (26) قانون تشخیص دهند پرونده را با صدور قرار مقتضی جهت رسیدگی به دادسرای انتظامی کانون مربوط ارسال خواهند نمود.

ماده 67 ـ کلیه شکایات واصله علیه اعضای هیئت مدیره، دادستان و بازرسان کانونها به شورای ‌عالی ارسال می‌گردد. شورای عالی موظف است موضوع را ضمن بررسیهای لازم عندالاقتضاء با سوابق امر در اجرای بند (ط) ماده (7) قانون جهت رسیدگی و اتخاذ تصمیم به دادسرای انتظامی قضات ارسال نماید.

ماده 68 ـ دادستان انتظامی هر کانون مکلف است دو برابر دادیاران مورد نیاز را از بین کارشناسان رسمی آن کانون انتخاب و معرفی نـماید. هـیئت مـدیره کانون مربوط دادیاران مورد نیاز را تأیید و جهت صدور حکم انتصاب به دادستان انتظامی معرفی می‌کند.

تبصره ـ دادستان انتظامی کانون می تواند افرادی را از بین حقوقدانان پس از تأمین بودجه آنان از طریق هیـئت مدیره و مجمع عمومی به عنوان معاون دادستان انتخاب و ابلاغ لازم صادر نماید.

ماده 69 ـ در صورتی که مراجع قضایی و انتظامی وزارتخانه‌ها، ادارات، سازمانها، مؤسسات و شرکتهای دولتی و وابسته به دولت، بانکها، نهادها، بنیادها، شهرداریها و اشخاص حقیقی و حقوقی، کارشناس رسمی از کانونها خـواسته باشند مکـلفند دستمزد کارشناسی را در امور ارجـاعی به حساب کانون یا نمایندگی کانون مربوط واریز نمایند تا پس از کسر پنج درصد (5%) سهم کانون و سایر کسورات قانونی مابقی به کارشناس پرداخت گردد.

تبصره 1 ـ در صورتی که به هر علت حق‌الزحمه کارشناسی در صندوق کانون تودیع نگردید مراجع مذکور دراین ماده مکلفند پنج درصد ( 5%) سهم کانون را کسر و در وجه کانون واریز و به اطلاع کانون یا نمایندگی کانون مربوط برسانند. کارشناسان نیز موظفند فهرست پنج درصد (5%) وجوه مکسوره از حـق الزحمه کارشناسیهای خــود را به اطلاع کانون برسانند.

تبصره 2 ـ کــارشناسان مـتخلف از مـفاد این مـاده در حکم مـرتکبان خلاف شئون شغلی مصرح در بند (ه‍( ماده (26) قانون بوده و تحت تعقیب قانونی قرار خواهند گرفت.

ماده 70 ـ در تخلفات انتظامی که دو سال از تاریخ وقوع آن منقضی گردیده و تعقیب نشده باشد و یا دو سال از تاریخ آخرین اقدام انتظامی آن گذشته و منتهی به صدور حکم نشده، تعقیب موقوف خواهد شد.
محمدرضا عارف

معاون اول رئیس جمهور

قرارداد اجرای ساختمان بدون مصالح یا دستمزدی

قرارداد اجرای ساختمان بدون مصالح یا دستمزدی

قرارداد حاضر به همراه شرایط عمومی ، شرایط خصوصی و دیگر اسناد و مدارک منضم به آن که مجموعا قرارداد واحد محسوب و غیر قابل تفکیک است در تاریخ .................بین ............................که در این قرارداد صاحب کار نامیده می شود از یک طرف و ....................که در این قرارداد مجری خوانده می شود از طرف دیگر ، به شرح زیر منعقد گردید :

ماده 1- موضوع قرارداد

موضوع قرارداد عبارتست از :

اجرای کامل تمامی عملیات ساختمانی (ابنیه و تأسیسات برقی و تأسیسات مکانیکی ) محوطه سازی ، حصار کشی ، راه اندازی و تحویل .................

یا

اجرای بخش یا بخشهای .............................................

شامل : ................................................

.......................................................

.......................................................

به استثنای : ..........................................

مطابق نقشه ها و مدارک و مشخصات که حداقل در سه نسخه به رویت و امضای مجری رسیده و یک نسخه آن نزد مجری است و دو نسخه دیگر تحویل صاحب کار و ناظر شده است .

ماده 2- محل اجرای کار :

محل اجرای کار واقع در ..................................................است که به رویت مجری رسیده و از موقعیت و وضعیت آن آگاهی کامل یافته است .

ماده 3- مبلغ قرارداد :

مبلغ این قرارداد بر اساس پیشنهاد مجری که ، با توجه به جمیع جهات برآورد شده است از قرار هر متر مربع زیر بنا..................مجموعا به حروف...............................( به عدد ) .................................. ریال است . این مبلغ شامل :

-دستمزد تامین نیروی انسانی ، تهیه ماشین آلات ، ابزار ، لوازم و وسایل کار است و فقط تهیه مصالح ساختمانی مصرفی به عهده صاحب کار است .

-دستمزد و تأمین نیروی انسانی است و تهیه ماشین آلات ، ابزار ، لوازم و وسایل کار و مصالح مصرفی به عهده صاحب کار است .

این مبلغ تابع تغییر مقادیر کار و کارهای جدید به شرح مندرج در شرایط عمومی و شرایط خصوصی این قرارداد می باشد . پرداخت مالیات و کسورات قانونی که به مبلغ مذکور تعلق می گیرد به عهده مجری است .

ماده 4-نحوه پرداخت :

مبلغ ( به حروف ) ....................( به عدد ) ................. ریال معادل.............. درصد مبلغ قرارداد به عنوان پیش پرداخت در قبال .........................( تضمین مورد قبول صاحب کار ) پس از امضا و مبادله این قرارداد و هنگام تحویل زمین کارگاه ساختمان به مجری پرداخت می گردد . مواعد بقیه پرداختها در مراحل مختلف کار و پس از تایید ناظر به شرح مندرج در شرایط خصوصی این قرارداد است .

ماده 5- مدت قرارداد :

مدت قرارداد ...................ماه است و تاریخ شروع کار همان تاریخ صورت مجلس تحویل زمین کارگاه ساختمان به مجری است . این مدت تابع تغییر مقادیر کار و کارهای جدید به شرح مندرج در شرایط عمومی و شرایط خصوصی این قرارداد می باشد .

ماده 6- نگهداری دفتر مخصوص و انجام مراقبت های لازم :

مجری موظف است در دفتر مخصوص ، کلیه مصالح مصرفی و ماشین آلات و ابزار و وسایلی که توسط صاحب کار به وی یا در کارگاه ساختمان تحویل می شود ثبت نماید . از ماشین آلات و ابزار ، به خوبی نگهداری و پس از اتمام کار عینا تحویل صاحب کار دهد . جبران خسارات ناشی از عدم نگهداری و مصرف ناصحیح از ماشین آلات ، ابزار و وسایل مذکور به عهده مجری است . همچنین مجری موظف است از مصالحی که توسط صاحب کار در اختیار او قرار می گیرد به خوبی استفاده نموده و صرفه جویی های لازم را به عمل آورد .

ماده 7- مهندسان ناظر :

نظارت بر اجرای ساختمان به عهده .........................به نشانی : ................................... می باشد که از طرف صاحب کار به مجری معرفی شده است . چنانچه بعدا به هر دلیل مهندس ناظر تغییر کند ، صاحب کار موظف است حداکثر ظرف 15 روز مهندس ناظر جدید را کتبا به مجری معرفی نماید .

ماده 8- نحوه اندازه گیری سطح زیر بنا :

سطوح زیر بنای ساختمان ، فضاهای ارتباطی ، راه پله ها ، خرپشته ، انباری ها ، اتاق نگهبان ، اتاق سرایدار و موتورخانه به طور کامل و سطح پیلوت ، زیر زمین ها و بالکن های سقف که طرف آن دیوار باشد ( دست انداز و جان پناه ، دیوار محسوب نمی شود ) 2/3 ( دو سوم ) سطح آنها جزو زیر بنا محسوب می شود . سطح ایوالن ها و بالکن های سقف که دارای دو طرف دیوار باشد 1/2 ( یک دوم ) سطح آنها در محاسبات منظور می گردد .

حیاط خلوت ، نورگیر ، هواکش و پاسیو ، حداکثر تا 6متر مربع که حداقل سه طرف آن محور به بنای در دست احداث باشد جزو زیر بنای ساختمان محسوب می شود ، چنانچه سطح موارد مذکور بیش از 6 متر مربع باشد باشد 1/3 ( یک سوم ) سطح آنها جزو زیر بنا محاسبه می شود ، ضمنا پیش آمدگی ها ، ایوان ها ، بالکن های بدون سقف و قرنیزها جزو سطوح زیر بنای ساختمان محسوب نمی شود .

تبصره : این ماده شامل قراردادهایی که مبلغ آن به صورت مجموع و گلوبال تعیین شده نمی گردد .

ماده 9- اسناد و مدارک قرارداد و منضمات آن :

اسناد و مدارک قرارداد عبارتند از : قرارداد حاضر ، شرایط عمومی ، شرایط خصوصی ، برنامه زمان بندی کلی ، نقشه ها و پروانه ساختمان ، همچنین مشخصات فنی ، نقشه ها ، صورت مجلس ها ، توافقنامه هایی که در طول اجرای کار تنظیم و به امضای طرفیت می رسد نیز جزو منضمات این قرارداد محسوب می شود .

ماده 10- شرایط- مسوولیتها- اختیارات :

مسوولیت تمامی عملیات اجرایی ، فنی و حقوقی موضوع قرارداد به عهده مجری است و سایر شرایط ، تعهدات ، اختیارات و مسوولیتهای طرفیت قرارداد به شرح مندرج در شرایط عمومی و شرایط خصوصی منضم به این قرارداد است که طرفین ذیل آن را امضا کرده اند و برای آنها لازم الاجرا است .

ماده 11- نشانی طرفین قرارداد :

نشانی صاحب کار :

نشانی مجری :

امضای صاحب کار

امضای مجری / مدیر

آینه‌ کاری‌

آینه‌ کاری‌

آینه‌ کاری‌ از هنرهای‌ ظریفی‌ است‌ که‌ در نماسازی‌ داخلی‌ بناها، در بالای‌ ازاره‌ها ، زیردورها ، طاق‌ها، رواق‌ها ، شبستان‌ها، سرسراها و موارد دیگر به‌ کار می‌رود .

آینه‌کاری‌، هنر ایجاد اشکال‌ منظم‌ در طرحها و نقشهای‌ متنوع‌، با قطعات‌ کوچک‌ و بزرگ‌ آینه‌، به‌ منظور تزیین‌ سطوح‌ داخلى‌ بنا. حاصل‌ هنر آینه‌کاری‌ ایجاد فضایى‌ درخشان‌ و پر تلا´لؤ است‌ که‌ از بازتاب‌ پى‌ در پى‌ نور در قطعات‌ بى‌شمار آینه‌ پدید مى‌آید. پیشینة این‌ هنر که‌ یکى‌ از رشته‌های‌ هنر تزیینى‌ ایران‌ در داخل‌ ابنیه‌ و از ابتکارات‌ ویژة هنرمندان‌ ایرانى‌ به‌ شمار مى‌آید، به‌ سبب‌ کمبود مدارک‌ و شواهد، چه‌ به‌ شکل‌ نمونه‌های‌ بازمانده‌، چه‌ به‌ صورت‌ اسناد و مدارک‌ مکتوب‌، چندان‌ روشن‌ نیست‌. بنابر مدارک‌ موجود، گویا برای‌ نخستین‌ بار آینه‌ در تزیین‌ بنای‌ دیوان‌ خانة شاه‌ طهماسب‌ صفوی‌ (930 -984ق‌/1524- 1576م‌) در قزوین‌ به‌ کار گرفته‌ شده‌ است‌. خواجه‌ زین‌العابدین‌ على‌ عبدی‌ بیک‌ نویدی‌ شیرازی‌ (921 - 988ق‌/1515- 1580م‌) در کتاب‌ دوحة الازهار (ص‌ 97) که‌ تاریخ‌ تألیف‌ آن‌ پیش‌ از 955ق‌/1548م‌ است‌، در وصف‌ خانة قزوین‌ بیت‌ زیر را سروده‌ که‌ در آن‌ به‌ نصب‌ آینه‌ در ایوان‌ بنا اشاره‌ای‌ دارد:

به‌ هر ایوان‌ که‌ آید در مقابل‌ شود آیینة بختش‌ مقابل‌ 
دارالسرور، آستان‌ قدس‌ رضوی‌ 
دارالسیاده‌، آستان‌ قدس‌ رضوی‌ 
با آگاهى‌ از اینکه‌ ساختمان‌ دیوان‌ خانة قزوین‌ در 951ق‌/1524م‌ آغاز گشته‌ و در 965ق‌/1558م‌ پایان‌ یافته‌ است‌، مى‌توان‌ نتیجه‌ گرفت‌ که‌ پیشینة کاربرد در بنا حداقل‌ به‌ نیمة سدة 10ق‌/16م‌ مى‌رسد. کاربرد آینه‌ در ساختمان‌ که‌ در قزوین‌ آغاز گردید، پس‌ از انتقال‌ پایتخت‌ از قزوین‌ به‌ اصفهان‌ (1007ق‌/1598م‌)، در این‌ شهر و دیگر شهرهای‌ ایران‌ چون‌ اشرف‌ (بهشهر) گسترش‌ یافت‌ (هربرت‌، و در تزیین‌ بسیاری‌ از کاخهای‌ دورة صفوی‌ که‌ شمار آنها به‌ نوشتة شاردن‌ تنها در اصفهان‌ به‌ 137 دستگاه‌ مى‌رسید (ص‌ 96)، از این‌ هنر بهره‌ گرفته‌ شد. در این‌ میان‌ کاخ‌ معروف‌ به‌ «آینه‌ خانه‌» که‌ به‌ سبب‌ به‌ کار بردن‌ آینة بسیار در تزیین‌ آن‌ بدین‌ نام‌ شهرت‌ یافته‌ بود، جایگاهى‌ ویژه‌ داشت‌. «آینه‌ خانه‌» به‌ روزگار پادشاهى‌ شاه‌ صفى‌ (1038-1052ق‌/ 1629-1242م‌) در کنار زاینده‌ رود ساخته‌ شد. سقف‌ و تالار و ایوان‌ و دیوارهای‌ این‌ بنا، با آینه‌های‌ یک‌ پارچه‌ به‌ درازای‌ 5/1 تا 2 متر و پهنای‌ کمتر از یک‌ متر آراسته‌ شده‌ بود و بازتاب‌ تصویر زاینده‌ رود و بیشه‌های‌ ساحل‌ شمالى‌ آن‌ در آینه‌ها منظره‌ای‌ جالب‌ و دلپذیر پدید مى‌آورد. میرزا مظفر ترکه‌ که‌ از منشیان‌ دربار شاه‌ عباس‌ دوم‌ بود، در وصف‌ این‌ بنا شعری‌ سروده‌، و آن‌ را «پا تا سر آینه‌» وصف‌ کرده‌ است‌ (هنرفر، 576 - 578). از همین‌ دوره‌ (سدة 11ق‌/17م‌) است‌ که‌ در شعر شاعران‌ ایرانى‌ به‌ نام‌ «آینه‌ خانه‌» و تحسین‌ و ستایش‌ آن‌ بر مى‌خوریم‌ (نصرآبادی‌، 58). آینه‌ کاری‌ در خانه‌های‌ برخى‌ دولتمردان‌ روزگار صفوی‌ به‌ کار گرفته‌ مى‌شد (الئازیوس‌، 221). 
در ساختمان‌ چهل‌ ستون‌ نیز که‌ از بناهای‌ دورة شاه‌ عباس‌ دوم‌ (1052- 1078ق‌/1642-1667م‌) است‌، از آینه‌کاری‌ به‌ عنوان‌ تزیین‌ بنا استفادة گسترده‌ شده‌ است‌. افزون‌ بر آینه‌های‌ قدی‌ یا بدن‌ نما، شیشه‌های‌ لوزی‌ شکل‌ رنگارنگ‌ و قطعه‌های‌ کوچک‌ آینه‌ برای‌ آراستن‌ سقف‌ و بدنة ایوان‌ و تالار به‌ کار رفته‌ و ستونهای‌ هجده‌ گانة ایوان‌ از آینه‌ و شیشه‌های‌ رنگین‌ پوشیده‌ بوده‌ است‌. کارری‌1 که‌ سفرنامة خود را در 1105ق‌/1649م‌ نوشته‌، در شرح‌ بازدید از خانه‌ و کاخ‌ میرزا طاهر فرمانروای‌ آذربایجان‌ در تبریز، از اطاق‌ آینه‌ کاری‌ بنا سخن‌ مى‌گوید و مى‌نویسد: نه‌ تنها دیوارها بلکه‌ روی‌ بخاری‌ این‌ اطاق‌ با قطعات‌ درخشان‌ آینه‌ تزیین‌ شده‌ به‌ طوری‌ که‌ «در زیر اشعة آفتاب‌ صحنة جالب‌ و خیره‌ کننده‌ای‌ ایجاد مى‌کند» (ص‌ 34). از سقوط اصفهان‌ در 1135ق‌/1723م‌ تا پایان‌ سدة 12ق‌/18م‌ بجز بنای‌ کاخ‌ وکیل‌ در شیراز، بنای‌ آینه‌ کاری‌ شدة دیگری‌ نمى‌شناسیم‌. این‌ بنا نیز در 1209ق‌/1794م‌ به‌ فرمان‌ آقا محمدخان‌ قاجار ویران‌ گردید و آثار قابل‌ حمل‌ آن‌ از جمله‌ آینه‌های‌ بزرگ‌ و دو ستون‌ سنگى‌ یک‌ پارچه‌ و درهای‌ خاتم‌ و جز آن‌ برای‌ توسعه‌ و بازسازی‌ ایوان‌ دارالامارة تهران‌ که‌ بعدها به‌ ایوان‌ تخت‌ مرمر مشهور شد، به‌ این‌ شهر حمل‌ گردید (ذکاء، 45). 
در طول‌ سدة 13ق‌/19م‌ آینه‌ کاری‌ به‌ تدریج‌ رونق‌ روز افزون‌ گرفت‌ و در دهه‌های‌ پایانى‌ این‌ سده‌ به‌ فرازی‌ تازه‌ رسید. در این‌ دوره‌ آثار زیبایى‌ چون‌ تالار آینة کاخ‌ گلستان‌ و تالارها و اتاقهای‌ شمس‌العماره‌ که‌ از نظر زیبایى‌ و ظرافت‌ در آینه‌کاری‌ کم‌ مانند است‌، پدید آمد. در آغاز سدة 14ق‌/ پایان‌ سدة 19م‌، هنرمندان‌ آینه‌ کار دو اثر کم‌ نظیر پدید آوردند که‌ یکى‌ آینه‌کاری‌ دارالسیادة آستان‌ قدس‌ رضوی‌ (مؤتمن‌، 118) و دیگری‌ ایوان‌ آینة صحن‌ جدید آستانة حضرت‌ معصومه‌ (ع‌) در قم‌ بود (فیض‌، 1/516). آینه‌ کاری‌ این‌ ایوان‌ در 1345ش‌ تجدید گردید. نمونة تکامل‌ یافتة این‌ هنر را در آینه‌ کاری‌ کاخهای‌ شهوند در سعدآباد شمیران‌ (1306ش‌) و مرمر در تهران‌ (1315ش‌) مى‌توان‌ مشاهده‌ کرد. در دهه‌های‌ پایانى‌ همین‌ سده‌، آینه‌کاری‌ به‌ گونه‌ای‌ محسوس‌ از محدودة اماکن‌ مقدس‌ و کاخها بیرون‌ آمد و به‌ صورتى‌ گسترده‌ حتى‌ در بعضى‌ خانه‌های‌ مسکونى‌ و مراکز عمومى‌ چون‌، تئاترها، رستورانها، مهمانخانه‌ها، فروشگاهها و آرامگاههای‌ خصوص‌ و جز آن‌ به‌ کار گرفته‌ شد (پوپ‌، 401). 
پیدایش‌ آینه‌کاری‌: آب‌ و آینه‌ همواره‌، نزد ایرانیان‌ به‌ صورت‌ دو نماد پاکى‌، روشنایى‌، بخت‌، راستگویى‌ و صفا شمرده‌ شده‌ است‌ و شاید به‌ کار گرفتن‌ آینه‌ به‌ عنوان‌ یکى‌ از آرایه‌های‌ بنا با این‌ امر بى‌ ارتباط نباشد. بهره‌گیری‌از قطعه‌های‌آینه‌ و آینه‌کاری‌به‌صورتى‌که‌ اکنون‌مشاهده‌ مى‌گردد، خاستگاه‌و ریشه‌ای‌ اقتصادی‌ دارد. آینه‌های‌ شیشه‌ای‌ که‌ از سدة 10ق‌/16م‌ به‌ عنوان‌ یکى‌ از اقلام‌ وارداتى‌ از اروپا، به‌ ویژه‌ از ونیز به‌ ایران‌ آورده‌ مى‌شد، به‌ هنگام‌ حمل‌ و نقل‌ در راه‌ مى‌شکست‌. هنرمندان‌ ایرانى‌ برای‌ بهره‌گیری‌ از این‌ قطعه‌های‌ شکسته‌، راهى‌ ابتکاری‌ یافتند و از آنها به‌ صورت‌ آینه‌کاری‌ استفاده‌ کردند ( دانشنامه‌ ). بیت‌ زیر بینش‌ از کشمیری‌ (از شعرای‌ سدة 11ق‌/17م‌) گویای‌ این‌ حقیقت‌ است‌: هر پارة دلم‌ چمنى‌ از نگاه‌ اوست‌ {} آیینه‌ چون‌ شکسته‌ شد آیینه‌ خانه‌ است‌ 
در سدة 13ق‌/19م‌ که‌ آینه‌ کاری‌ رواج‌ و رونق‌ و ظرافت‌ و دقت‌ بیشتری‌ یافت‌، جامهای‌ نازک‌ آینة ویژة آینه‌ کاری‌ در آلمان‌ ساخته‌ و به‌ ایران‌ فرستاده‌ مى‌شد (دالمانى‌، 429). این‌ جامها را آینه‌ کاران‌ ایرانى‌ مى‌توانستند به‌ آسانى‌ به‌ اشکال‌ هندسى‌ دلخواه‌ ببُرند و به‌ کار برند. در آغاز آینه‌ کاری‌ به‌ صورت‌ نصب‌ جامهای‌ یک‌ پارچه‌ بر بدنة بنا معمول‌ بود. در چهل‌ ستون‌ اصفهان‌ بر دیوار سر حوض‌، آینه‌ای‌ بزرگ‌ و شفاف‌ نصب‌ کرده‌ بودند که‌ «آینه‌ چهل‌ ستون‌ نما» یا «جهان‌ نما» نامیده‌ مى‌شد و بزرگى‌ و روشنى‌ آن‌ بدان‌ حد بود که‌ تصویر مردمى‌ که‌ از «درب‌ عرابة» چهل‌ ستون‌ (با فاصلة حدود 180 متر از بنا) وارد مى‌شدند، در آینه‌ دیده‌ مى‌شد (جابری‌ انصاری‌، 344). سپس‌ قطعه‌های‌ آینه‌ به‌ تدریج‌ کوچک‌تر گردید تا آنکه‌ در پایان‌ سدة 13ق‌/19م‌ قطعه‌های‌ کوچک‌ آینه‌ به‌ شکل‌ مثلث‌، لوزی‌، شش‌ گوش‌ و جز آن‌ درآمد و هنرمندان‌ آنها را به‌ صورت‌ الماس‌ تراش‌ به‌ کار بردند. گذشته‌ از اینها، آینه‌ کاران‌ ایرانى‌ از شیشه‌های‌ محدب‌ که‌ به‌ صورت‌ آینه‌ در مى‌آورند نیز استفاده‌ مى‌کنند (پوپ‌، 401). 
رایج‌ترین‌ طرحها در آینه‌ کاری‌ طرح‌ مشهور به‌ «گره‌» است‌ که‌ از نظر گوناگونى‌ اشکال‌ و تنوع‌ کاربرد آن‌ در رشته‌های‌ مختلف‌ هنر ایران‌، در نوع‌ خود مانند ندارد. طرحهای‌ دیگر چون‌ قاب‌ بندی‌ به‌ شیوه‌های‌ گوناگون‌ و یا ترکیب‌ و تلفیقى‌ از آنها (به‌ ویژه‌ در آینه‌ کاری‌ سقف‌) شمسه‌، ترنج‌، لچک‌، قطارسازی‌، اسلیمى‌، مقرنس‌ و نیم‌ کره‌های‌ گود که‌ به‌ کاسه‌ مشهورند متداول‌ بوده‌ و اکنون‌ نیز معمول‌ است‌. در مواردی‌ که‌ در آینه‌ کاری‌ قطعه‌های‌ بزرگ‌ آینه‌ به‌ کار مى‌رفت‌، معمولاً سطح‌ کار را با رنگ‌ سفید نقاشى‌ مى‌کردند و طرحهای‌ متنوع‌ بر آن‌ پدید مى‌آوردند. کهن‌ترین‌ آینه‌ کاری‌ از این‌ نوع‌ در کاخ‌ جونقون‌ بختیاری‌ به‌ کار رفته‌ و رنه‌ دالمانى‌ تصاویری‌ از آن‌ را در کتاب‌ خود به‌ چاپ‌ رسانیده‌ است‌. آینه‌کاری‌ گاهى‌ همراه‌ با گچ‌بری‌ به‌ کار رفته‌ که‌ در حقیقت‌ آمیزه‌ای‌ از هر دو هنر به‌ مشار مى‌آید. 
در سالهای‌ اخیر نوعى‌ آینه‌کاری‌ با شیشه‌های‌ رنگارنگ‌ که‌ طرح‌ آن‌ بیشتر شامل‌ گل‌ و بوته‌، ترنج‌ و نیم‌ ترنج‌ و جز آن‌ است‌، متداول‌ گشته‌ که‌ بر خلاف‌ شیوة سنتى‌ که‌ قطعات‌ آینه‌ همگى‌ هندسى‌ و گوشه‌دار است‌، آینه‌ و شیشه‌های‌ رنگین‌ در آن‌ به‌ گونة منحنى‌ و گرد یا بادامى‌ و جز آن‌ بریده‌ مى‌شود و به‌ کار مى‌رود. این‌ شیوة آینه‌ کاری‌ تؤم‌ با شیشه‌ را «یاقوتى‌» مى‌خوانند در این‌ شیوه‌ معمولاً قطعات‌ آینه‌ را بر زمینة شیشه‌ای‌ مى‌چسبانند. 
مراحل‌ مختلف‌ آینه‌ کاری‌ بدین‌ گونه‌ است‌ که‌ نخست‌ طرح‌ به‌ وسیلة رسام‌ (که‌ گاهى‌ معمار بنا و یا خود آینه‌ کار است‌) تهیه‌ مى‌گردد. در طرحهای‌ پیچیده‌ کاغذ طرح‌ را سوزنى‌ مى‌کنند و سطح‌ کار را گرده‌ مى‌زنند و سپس‌ آینه‌ کاری‌ را از روی‌ گرده‌ انجام‌ مى‌دهند. در مواردی‌ که‌ آینه‌ کاری‌ دارای‌ نقوش‌ یا خطوط برجسته‌ و یا فرو رفته‌ است‌، زمینة کار قبلاً به‌ وسیلة گچ‌ بر مطابق‌ طرح‌ آماده‌ مى‌گردد. سپس‌ قطعات‌ آینه‌ به‌ وسیلة آینه‌ بُر در ابعاد و اشکال‌ مورد نیاز با الگوهای‌ مقوایى‌ (که‌ امروزه‌ به‌ الگوهای‌ پلاستیکى‌ تبدیل‌ شده‌) بریده‌ و آماده‌ مى‌شود. آنگاه‌ آینه‌ چسبان‌ با خمیری‌ که‌ آمیزه‌ای‌ است‌ از گچ‌ و سریش‌، قطعات‌ آینه‌ را برابر طرح‌ بر سطح‌ کار مى‌چسباند و نقوش‌ دلخواه‌ را پدید مى‌آورد و در پایان‌ آینه‌ پاک‌ کن‌ سطح‌ کار را پاکیزه‌ مى‌کند و جلا مى‌دهد. کاربرد هنر آینه‌ کاری‌ در سده‌های‌ اخیر از مرز جغرافیایى‌ ایران‌ گذشته‌ است‌ و به‌ سبب‌ زیبایى‌ و جاذبة بسیار، در دیگر کشورهای‌ مسلمان‌، به‌ ویژه‌ کشورهای‌ همسایة ایران‌ چون‌ عراق‌، عربستان‌ و امیر نشینهای‌ خلیج‌ فارس‌ گسترش‌ یافته‌ است‌. یکى‌ از بهترین‌ نمونه‌های‌ آن‌، آینه‌کاری‌ حرم‌ مطهر امیرالمؤمنین‌ (ع‌) در نجف‌ اشرف‌ است‌ که‌ در نوع‌ خود مانند ندارد. شهرهای‌ مختلف‌ ایران‌ همواره‌ خاستگاه‌ هنرمندان‌ آینه‌ کار بوده‌ است‌، اما در این‌ میان‌ آینه‌ کاران‌ اصفهان‌ و شیراز و تهران‌ از شهرت‌ بیشتری‌ برخوردارند. 

مقرنس‌ کاری‌ و گچ‌ بری‌ نیز از تزیینات‌ معماری‌ محسوب‌ می‌گردد. مقرنس‌ کاری‌ که‌ تداوم‌ آجر چینی‌ است‌ توازنی‌ را القا می‌نماید که‌ گویی‌ وظیفه‌ انتقال‌ سقف‌ یا گنبد بر پایه‌ها را داراست‌ و همانند نسبت‌ آسمان‌ به‌ زمین‌ است‌ .

تزیینات‌ داخلی‌ یک‌ بنا نسبت‌ به‌ نوع‌ آن‌ تفاوت‌های‌ گوناگونی‌ دارد و این‌ تفاوت‌ در دوره‌های‌ گوناگون‌، تنوع‌ بیش‌تری‌ به‌ خود می‌گیرد ولی‌ در همة‌ آنها وجوه‌ مشترکی‌ نیز وجود دارد و از آن‌ جمله‌ ایجاد فضایی‌ است‌ که‌ انسان‌های‌ استفاده‌ کننده‌ از آن‌ بنا، آمالشان‌ در آن‌ تحقق‌ می‌یابد و آرامش‌ می‌یابند. در تزیین‌ داخلی‌ یک‌ بنا از تنوع‌ هنر صنایع‌ دستی‌ استفاده‌ بیش‌تری‌ می‌توان‌ نمود. قالی‌ علاوه‌ بر زیرانداز بودن‌ یکی‌ از اجزای‌ مهم‌ در تزیین‌ فضای‌ داخلی‌ بناهای‌ ایرانی‌ می‌باشد. زیرا کف‌ بنا را که‌ انسان‌ها بر آن‌ می‌نشینند و می‌خوابند، می‌پوشاند و گاه‌ نیز به‌ عنوان‌ تزیینی‌ زیبا بر دیوار کوبیده‌ می‌شود و گاهی‌ نیز از قالی‌های‌ دو طرفه‌ به‌ عنوان‌ سطحی‌ جدا کننده‌ بین‌ دو فضا استفاده‌ می‌شود. نزدیکی‌ طرح‌ و نقشِ قالی‌ با نقوشِ کاشی‌، نزدیکی‌ و انسجامِ هنرهای‌ ایرانی‌ را بیان‌ می‌دارد .

زیر اندازهای‌ دیگری‌ چون‌ گلیم‌ ،جاجیم‌ و منسوجات‌ سنتی‌ و پرده‌های‌ قلمکار با کاربردهای‌ گوناگون‌ و وسایل‌ تزیین‌ شده‌ با خاتم‌ و منّبت‌ و معرق‌ چوب‌، انواع‌ رودوزی‌ها و اشیای‌ فلزی‌ ، همه‌ و همه‌ ،آرایش‌ دهنده‌ محل‌ زندگی‌ ایرانی‌ می‌باشند. صنایع‌ دستی‌ در معماری‌ ایران‌ تنها نقشِ مزّین‌ کنندة‌ فضا را ندارند بلکه‌ هر کدام‌ در جایگاه‌ خود کاربردهای‌ گوناگونی‌ دارد .

تزیین‌ بین‌ فضای‌ داخلی‌ و خارجی‌ شامل‌ درها و پنجره‌هاست‌. «درِ» بناها که‌ در گذشته‌ از چوب‌ ساخته‌ می‌شد مأوایِ سرپنجه‌ هنرمندانِ منّبت‌ کار و فلز کار بود. «در»های‌ کنده‌ کاری‌ شده‌ و منبت‌ کاری‌ همراه‌ با کلون‌های‌ بسیار زیبای‌ فلزی‌ ،جایگاه‌ و اهمیت‌ بنا را روشن‌ می‌ساخت‌. نقوشِ ایجاد شده‌ بر روی‌ درها هم‌ چون‌ نقوشِ نمادین‌، در هنرها جلوه‌گاهِ تفکر و فرهنگِ ایرانی‌ است‌. نقش‌ «خورشید» که‌ مهم‌ترین‌ نقشِ موجود بر روی‌ درها می‌باشد، علامتی‌ برای‌ روشنی‌، برکت‌ و سلامتی‌ برای‌ صاحبخانه‌ است‌ .

پنجره‌ نیز که‌ اشاعه‌ دهنده‌ نور و روشنی‌ به‌ فضای‌ داخلی‌ می‌باشد اکثراً با چوب‌، گره‌ چینی‌ می‌شود .و گاه‌ با شیشه‌های‌ رنگین‌ ،رنگین‌ کمانی‌ از نور را در فضای‌ داخلی‌ ایجاد می‌نماید .

آیینه در فرهنگ ایرانی نماد پاکی، راستی و صداقت است و به همین دلیل است که ایرانیان از آیینه در خانه، آئین ها و مراسم و حتی معماری بسیار استفاده می کنند. از آیینه در معماری به منزله عنصری تزئینی و به دلیل جذب نور بیشتر و ایجاد محیطی دل انگیز استفاده شده است. در واقع استفاده از آیینه در تزئین بنا یا معماری ابتکار هنرمندان ایرانی است و اوج شکوفایی هنر آیینه کاری در معماری دوره ی قاجاریه بوده است که نمونه های بسیاری از آن را در عودلاجان می توان یافت.

آیینه کاری، این هنر تزیینی ایرانی ابتدا با نصب آیینه های بزرگ بر بدنه بنا چه درون و چه نمای بیرونی بنا استفاده می شد. در بناهای دوران صفوی نمونه های بسیاری از این گونه آیینه کاری داریم که در کاخ های دوره قاجاریه نیز استفاده می شد. از نمونه های شاخص کاربرد آیینه قدی در دوره قاجاریه می توان به آیینه کاری تالار آیینه، کاخ الماس، کاخ شمس العماره، کاخ بادگیر و کاخ گلستان اشاره کرد. بعدها آیینه کاران از قطعات کوچکتر آیینه نیز استفاده کردند و آثار ظریف تری با طرح ها و شکل های مختلف به وجود آوردند. ترکیب این هنر با هنرهای دیگر، آثار جدید و زیبایی به وجود آورده است؛ مانند ترکیب نقاشی بر چوب و آیینه در کاخ بادگیر، کاخ گلستان تهران و در سقف تالار بزرگ عمارت نارنجستان شیراز.

آئینه کاری ریشه اقتصادی نیز داشته است. آیینه، یکی از کالاهای وارداتی به ایرانیان بوده است. آیینه ها در حین جابجایی در راه می شکستند. هنرمندان ایرانی با درنظر گرفتن ضرر اقتصادی بر اثر شکستن آیینه ها تصمیم می گیرند، با استفاده از ذوق هنری خود از قطعات شکسته آن استفاده کنند. در واقع این ابتکار، هنر آیینه کاری را دارای ریزه کاری ها کرد و به این هنر جلوه ای خاص بخشید .

دیوان خانه کریم خان زند در شیراز نمونه زیبایی از این هنر است که به دستور آغا محمد خان ویران شد و ستون های حجاری شده و درهای خاتم و آیینه های بزرگ آن برای استفاده در دارالاماره تهران (ایوان تخت مرمر کنونی) به تهران منتقل شد. آیینه کاری به تدریج پیشرفت کرد و گسترش یافت و در بیش از یک قرن، آثاری چون تالارها و اتاق های شمس العماره، کاخ گلستان، ایوان و آستانه حضرت عبدالعظیم در شهر ری، آیینه کاری دارالسیاده آستان قدس رضوی در مشهد، ایوان آستان حضرت معصومه در قم و کاخ موزه سبز کنونی در مجموعه سعد آباد شمیران و کاخ مرمر در تهران به وجود آمد. آیینه کاری به مرزهای جغرافیایی ایران محدوده نشد و به دلیل زیبایی بسیار آن و همچنین بخشیدن جلوه ای خاص به اماکن مذهبی به کشور های اسلامی به ویژه کشورهایمنطقه، مانند عراق ، سوریه ، عربستان وارد شد.

در محله های قدیم تهران که هسته اولیه پایتخت محسوب می شدند، نمونه های بسیاری از آیینه کاری مشاهده می شود. این هنر در امامزاده ها، مساجد، عمارات و خانه های قدیمی محله عودلاجان نیز به چشم می خورد. نمونه ای از این آینه کاری را می توان در امامزاده یحیی دید. امامزاده یحیی در سال ۱۳۲۰ ه.ش در محل بنای خشتی قدیم که در سال ۱۳۱۸ ه.ش منهدم شده بود، به همان سبک اصلی ساخته شد و تا سال ۱۳۲۸ ه.ش هیچ تزیینی نداشت. از این سال کاشیکاری و تزییناتی بر روی گنبد و آینه کاری انجام شد که زیباترین بخش آن ورودی اصلی بقعه در ضلع شمالی با فضایی زیبا و سقفی مزین به آیینه است.(۱)

نمونه های بسیار دیگری از آینه کاری های دوران قاجار همچنان در بناها و عمارت های باقی مانده از آن دوران در محله عودلاجان وجود دارد. از این دست می توان به تالار آینه کاری با شکوه خانه امام جمعه واقع در کوچه ای به همین نام در خیابان ناصرخسرو و تالار آینه نصیرالدوله که با فاصله نسبتا زیادی از بنای اصلی آن در انتهای کوچه هداوند قرار دارد و با تلفیق رنگ در گچبری ها و کنار آینه کاری ها نمای بسیار زیبایی خلق کرده است، اشاره کرد. این هنر که زمانی در تمامی خانه ها نما و جلوه داشته است امروز به دست فراموشی سپرده و به بناهای مذهبی محدود شده است. آینه و انعکاس نور در آن که تمثیلی از حضور و وجود خداوند است دیگر زینت بخش خانه ها نیست. در بعضی از مرمت های غیر اصولی ابنیه تاریخی، شاهد ویرانی آینه کاری ها به علت ناتوانی در مرمت آن هستیم که این مسئله توجه بیشتری را می طلبد.

آیینه‌های فلزی تا شیشه‌ای

در قرون وسطی آیینه‌های فولادی که صیقلی‌تر و شفاف‌تر از انواع مسی، مفرغ و برنزی آن بود رواج فراوان یافت و قرن‌ها مورد استفاده قرار گرفت، تا اینکه ناگهان تحولی پیش آمد و کاربرد شیشه در ساخت آیینه کشف شد. زمان این تحول در اروپا قرن ۱۲ میلادی است و اولین آیینه‌های شیشه‌ای عبارت بودند از صفحه‌ای شیشه‌ای که پشت آن با ورقه نازکی از سرب اندوده شده بود اما ظاهراً این تکنیک اختراع اروپائیان نیست و باید زادگاه آن را در چین، هند و یا به احتمال قوی در خاورمیانه جستجو کرد. در قرن دوازدهم علوم و صنایع در سرزمین‌های پهناور اسلامی به اوج ترقی رسیده بود، از آن جمله اخترشناسی، پزشکی، ریاضیات، کاغذسازی، شیشه‌گری و بلورسازی. بنابراین اختراع آیینه شیشه‌ای می‌تواند ابتدا در همین منطقه صورت گرفته و سپس به اروپا راه یافته باشد. به هر حال در قرن بعد باز هم جهش تازه‌ای یافت و به‌جای ورقه سرب که در پشت شیشه آیینه می‌اندودند، از مخلوط قلع و جیوه استفاده کردند که به مراتب بر قدرت بازتاب و شفافیت آیینه افزود.

در قرون بعد آیینه‌سازی، شیشه‌گری و بلورسازی به‌تدریج به مراحل تولید صنعتی دست یافتند و کارگاه‌های کوچک ساخت آنها به کارخانه‌های بزرگ مبدل شدند. شهر "نورنبرگ" در آلمان اولین مرکزی بود که در اروپا در ساخت آیینه و شیشه تخصص و شهرت یافت و سپس شهر معروف "ونیز" در شمال ایتالیا در این زمینه بلندآوازه شد. در قرون ۱۵ و ۱۶ میلادی، کارگاه‌ها و کارخانه‌های متعددی برای ساخت انواع آیینه و شیشه و اشیاء بلورین در "ونیز" به‌وجود آمد و صنعتگران چیره‌دست این شهر، با نوآوری‌ها و ابتکارات جالبی که در این زمینه از خود نشان دادند، شهرتی در سراسر اروپا به‌هم زدند.
در این میان یک فرد انگلیسی در سال ۱۷۵۱ موفق به نوآوری جالبی در صنایع آیینه‌سازی شد و آن اینکه به‌جای استفاده از مخلوط قلع و جیوه برای اندودن پشت شیشه آیینه، از مخلوط جیوه و نقره بهره جست. این تغییر از این نظر اهمیت داشت که کاربرد جیوه به خاطر سمی بودن این فلز مایع متضمن خطراتی بود، در حالی‌که استفاده از نقره احتمال هرگونه خطری را از میان می‌برد و این تکنیک تازه به زودی در همه‌جا رواج یافت. 

کاربردهای علمی آیینه

اختراع آیینه و تحول و تکامل تدریجی آن نباید در حد یک ابزار شخصی و تزئینی و به‌منظور دیدن چهره خود تلقی شود، بلکه این اختراع از قرن‌ها پیش کاربرد علمی داشته و اکنون این کاربرد بسیار گسترش یافته است. دانشمندان یونان باستان به خواص آیینه‌های کوژ و کاو (محدب و مقعر) آشنائی داشتند و نمونه‌هائی از این‌گونه آیینه‌ها که با متمرکز کردن نور خورشید می‌توانست موادی را به آتش بکشد ساخته بودند. علاوه بر این، در تکنیک‌های پیچیده هواپیمائی در سیستم‌های راه‌دار، در انواع میکروسکوپ، در بسیاری دیگر از وسایل و ابزارهای پیشرفته کنونی، انواع آیینه نقش حساسی به‌عهده دارد که یکی از مهم‌ترین آنها استفاده از آیینه‌های بسیار عظیم و دقیق در تلسکوپ‌های جدید است.

آیینه‌کاری

هنر آیینه‌کاری یکی از زیباترین هنرهای سنتی ایران است که عمدتاً در تزیینات داخلی بناهای تاریخی به ویژه اماکن متبرکه کاربرد دارد. اجرای طرح‌های منظم و نقش‌های متنوع به وسیله قطعات کوچک و بزرگ آیینه برای تزیین سطوح داخلی بنا را هنر آیینه‌کاری می‌گویند. در این رشته هنری، هنرمند آیینه کار با استفاده از شیشه و برش آن به اشکال متنوع، فضایی درخشان و زیبا در بناها می‌آفریند که از بازتاب نور در قطعات بی‌شمار آیینه تشعشع و درخشش و زیبایی در تزیینات بناها ایجاد می‌شود و پوششی بسیار مناسب و زیبا برای تزیین بنا از نظر استحکام و دوام است.
آب و آیینه در فرهنگ ایرانیان همواره به شکل دو نماد پاکی و روشنایی، راستگویی و صفا مورد توجه بوده و احتمالاً به کارگیری آیینه در تزیینات معماری برگرفته از همین فرهنگ است. اما بهره گیری از قطعات آیینه و هنر آیینه کاری به صورت کنونی ریشه‌‌های اقتصادی نیز دارد.

بدین معنی که بخشی از آیینه‌هایی که از سده 10هجری قمری به صورت یکی از اقلام وارداتی از اروپا به ویژه از ونیز به ایران آورده می‌شد به هنگام جابه‌جایی در راه می‌شکست. هنرمندان ایرانی برای بهره‌گیری از قطعات شکسته راهی ابتکاری یافتند و از آنها برای آیینه کاری استفاده کردند و آیینه‌کاری ظاهراً با کاربرد آنها آغاز شد. آیینه‌کاری در آغاز با نصب جام‌های یک پارچه آیینه بر بدنه بنا شروع شد. نه تنها درون بنا بلکه دیوارهای ستوندار عصر صفوی نیز با آیینه‌های بزرگ تزیین شد.

ابزار و مواد کار آیینه کاری

مصالح و مواد مورد استفاده در هنر آیینه کاری عبارتند از: آیینه، چسب یا بُنکس (در اصطلاح چسب چوب را گویند)، سریش و گچ نرم. ابزارهایی که در هنر آیینه‌کاری استفاده می‌شوند عبارتند از: قلم طراحی، خط کش چوبی برای خط اندازی روی شیشه، میز زیر دست، الماس آیینه بر و تنها ابزاری که در نصب آن به کار برده می‌شود کاردک است .

شیوه اجرای کار در آیینه کاری

این گونه است که نخست، طرح مورد نظر توسط طراح_ معمار_یا شخص آیینه کار آماده می‌شود سپس کاغذ طراحی شده را سوزنی می‌کنند و برسطح کار می‌گذارند و روی آن گرده زنی می‌کنند. پس از آن از روی طرحی که به وسیله گرده بر دیوار منتقل شده، هنر آیینه کاری را به وسیله چسباندن قطعات آیینه روی دیوار با گچ و سریش به انجام می‌رسانند.

در سطوح آیینه کاری زمینه کار دارای نقوش یا خطوط برجسته یا فرورفته است زمینه کار توسط یک فرد گچ‌بر مشابه طرح آیینه کاری آماده شده، سپس قطعات آیینه به وسیله آیینه بر یا آیینه کار در اندازه و اشکال مورد نظر با الگویی مقوایی برش داده شده (بدون انکه آنها را از هم جدا سازند) آماده می‌شود. 

آنگاه آیینه چسبان به وسیله خمیری که مرکب از گچ و سریش است قطعات آیینه را براساس طرح، به وسیله فشار آوردن دست به محل برش آنها روی گچ کشته بر سطح کار می‌چسباند و با فشار دست برجستگی و فرورفتگی مورد نظر را ایجاد می‌کند، سپس نقوش دلخواه و مورد نظر را پدیدار می‌سازد در خاتمه آیینه پاک کن سطح کار را پاک کرده، براق می‌کند. 

اجرای طرح روی کاغذ پس از تشخیص ابعاد و تقسیم‌بندی گره محاسبه می‌شود سپس هر گره را در خود خرد کرده و به وسیله آیینه‌های حمیل یک سانتی‌متری که در اطراف نقش گره چسبانده می‌شود، گره اصلی نمایان می‌شود.

در داخل لقاط گره نقوش ویژه طراحی شده مثل نقوش اسلیمی و گل و برگ و پرنده و غیره را اجرا می‌کنند و افزون بر آن قسمت آیینه‌بری به وسیله آیینه‌های رنگی و برش آیینه به صورت محدب که به نام "کُپ بری" (آیینه محدب) معروف است، طرح لازم را آماده کرده و به عنوان مثال در طرح درخت انگور الوان، سیاه و یاقوتی که هم رنگ و هم ابعاد آن مشخص است، شبیه اصل درخت طراحی می‌کنند و آیینه محدب را بر اساس طرح آماده با گچ بر سطح کار می‌چسبانند. سپس لایه گچ نرم در قطر حدود سه میلی‌متر بر آخرین سطح بر جسته مالیده می‌شود و پس از آن شیشه‌های محدب ساخته شده را خرد کرده و با انواع آیینه‌های رنگی به کار می‌برند.

در مورد طرح‌های گیاهی و اسلیمی و قواره سازی، مانند معرق‌کاری برای تمام نقوش، الگو تهیه کرده و پس از برش آیینه با الماس، به کمک سنگ، لبه‌های آن را گرد می‌کنند. در دوره قاجار آیینه را تخت می‌چسباندند و روی آن چهره ای از خورشید خانم یا زنان درباری و فرنگی با طرح‌های گل و مرغ به شیوه مینیاتوری نقاشی کرده و سپس آیینه‌کاری می‌کردند. نظیر آن در چهل ستون و خانه قدسیه اصفهان موجود است.

ضخامت مطلوب آیینه برای آیینه‌کاری یک میلی‌متر است، اما تا ضخامت دو میلی‌متر یا بیشتر نیز به کار برده شده است. از آنجا که واردات آیینه، گران قیمت و شکننده بود، استادکاران ایرانی از مدت‌ها پیش به ساخت آیینه‌های قلع و سیمابی می‌پرداختند. بعدها جیوه دادن آیینه تغییر کرد و آب مقطر و"نیترات دراژن" (سنگ جهنم )به کار بردند. این آیینه چندان که باید شفاف نبود، از این رو در عمده آستانه‌ها و اماکن متبرکه آیینه‌های بلژیکی به کار برده شده است.

خاستگاه آینه کاری :

ایرانیان از دیر باز به آب به دیدۀ دو نماد پاکیزگی و روشنایی و راستگویی و بخت و صفا (خوش یمنی ) نگریسته اند .در هر خانه نو همراه هر تازه عروس آینه ای با شمع دان وقرآن همراه بوده قصد تفسیر به رأی ندارم درنزد ایرانیان قبل از اسلام  از دید زرتشت ، بارقه ای از آسمان ( از جانب ّاهورا مزدا )بر زمین تابید در مقابل اهریمن فرودآمده تا آتش (نماد )انسانها را از کجی و اهریمن محفوظ دارد .

در دوره اسلامی متوجه آیات بسیار صریح در قرآن کریم هستیم که " الله " به نور می ماند در آیه نور ........

در بخش معماری ساختن  ِاستخر و حوض وآب نما در جلوی بنا  از دیرگاه ایران معمول بوده و بکار بردن آینه برای آرایش بنا در دوره های جدید نمیتواند با این باوربی ارتباط باشد.

اما بهره گیری از قطعات ِ آینه و هنر آینه کاری به صورت کنونی گذشته از هم آهنگی باباورهای یاد شده ، ریشه ای اقتصادی نیز دارد ، بدین معنی که بخشی از سدۀ ۱۰ هجری

قمری به صورت یکی از اقلام وارداتی از اروپا به ویژه از "ونیز " به ایران آوارده می شده به هنگام جابجایی در راه می شکست . (آینه های امروزی اختراع یوستوس فون لیبک آلمانی در سال ۱۸۳۵ .م است " عبدی).

هنرمندان ایرانی با "شم " اقتصادی و ذوق هنری برای بهره گیری از قطعات

شکسته راهی  ِابتکاری یافتند و از آنها برای آینه کاری استفاده کردند و آینه کاری ظاهرا

با کار برد آنها آغاز شده . بیت زیر از بینش کشمیری شاعر سده یازده هجری قمری نشاندهنده کار برد آینه های شکسته است :

   هر پارۀ دلم چمنی از نگاه اوست                آینه چون شکست شد آینه خانه است

آینه کاری در آغاز با نصب جامهای یک پارچه آینه بربدنۀ بنا آغاز شد . نه تنها درون بنا که دیواره های ایوانهای ستوندار عصر صفوی نیز با آینه های بزرگ تزیین می شد .

جابری انصاری در "تاریخ اصفهان و ری " مینویسد تا حدود سال ۱۳۰۰.ه ق آینه ای بسیار بزرگ و شفاف به نام " آینه چهل ستون نما " یا بر دیوار بالا سر حوض ایوان کاخ چهلستون نصب بود که هر قدر جمعیت از درب عرابه  چهل ستون که تا عمارت تقریباً یکصد و هشتاد تیر فاصله داشت عکس آن جماعت در آن آینه به خوبی نمودار بود ، این آینه را به عمارت مسعودیه ( قصرضل السلطان ) در تهران منتقل کردند وبا زودودن جیوه آن به دری بلورین و تراش دار که با قرقره و فنر باز بسته می شد تبدیل کردند . این درب در نهضت مشروطیت با هجوم بختیاریها به مسعودیه شکست . کار برد آینه های بزرگ در کاخهای دورۀ قاجاریه تدوم یافت . آینه کاری " تالار آینه "  و  "کاخ الماس "  ، " کاخ شمس العماره "،  کاخ باد گیر " کاخ گلستان از بهترین نمونه های کار برد آینه قدی در این دوره است . آینه کاران ایرانی در مسیر تکامل هنر خود از قطعات کوچکتر آینه بهره گرفته و به پدید آوردن آثار دقیق تر و ظریفتر پرداختند .

برای این کار جام های ِ آینۀ نازک به کشور آلمان سفارش داده شد و با ورود آنها در برش سهولتی تازه پدید آمد و قطعات آینه را آسانتر برش می دادند . هنر مندان آینه کاراین آینه ها را به اشکال مختلف هندسی چون لوزی و مثلث ، مستطیل و جز آن می بریدند و به صورت تخت و بر جسته در کنار هم به طور یکنواخت و منظم می چیدند.                    البته هنر گره سازی (از کنار هم چیدن اشکال منتظم هندسی ) در صنعت چوب و البته هنر کاشی سازی معرق که سابقه دیرینه در این مرز و بوم دارد وجود داشته و کار بردن آن در هنر آینه کاری که خود به[ نسبت جدید درهنرهای سنتی ( ۴۰۰سال )] می باشد رخنه کرده و از آن آرایه های داخلی بسیار زیبا خلق شده ، البته – قصد نظریه پردازی در مورد این هنر ندارم (هنررا فارق از قالب میدانم ) اما قریب به اتفاق اکثر اساتید این هنر رایج ترین طرحها در آینه کاری را شیوه (گره سازی ) و (رسمی سازی ) میدانند این از دیدگاه گوناگونی شکلها و تنوع کار برد گسترده ای در تمام شاخه های هنر ایران دارد طرحهای دیگر چون (قاب سازی )  یا (قاب بندی ) به شیوه گوناگون به ویژه در تزیین سقف ها به کار می رفت . گاهی قاب های تشکیل دهنده سقف تنها از آینه های مسطتیل شکل شامل می شد(شبکه بندی سقف)  و باز تاب تصویر  دیوارهای آینه کاری شده و اشیای داخل تالار عمارت و نقش های رنگارنگ قالی کف تالارو شیشه های رنگی پنج دریها و اروسیها را در خود داشت و منظرهای دلپذیر پدید می آورد . سقف (تالار آینه ) کاخ گلستان یکی از بهترین نمونه های این گونه آینه کاریست . گاهی در سقفها  آینه های جام یک پارچه به کار میرفت که سطح آن را با رنگ دست ساز (نقاشی اسلیمی  ، گل ومرغ ،گل وبوته ،و تصویر اشخاص  بعضاً نقاشی پشت آینه)کرده اند چند نمونه از ان را در سایت آینه کاری دات کام گذاشته ام . در کاخ گلستان و کاخ جنقون بختیاری از این دست هنر دیده می شود .  طرحهای دیگر چون :شمسه ترنج و قطار سازی متداول بوده است . این گونه طرحها را بر سطحهای صاف انجام می گرفت  . شکلهای حجمی نیز در آینه کاری در گذشته و حال معمول بوده است . از جمله نیم کُرهای کوژ یا کاو که به (کاسه )، (جام) یا گل جام شهرت دارد و یا مقرنسهایی که با آینه کاری پوشانده میشود و سقف نیم گنبدی (نیم کاره )ایوانها یا زیر گنبدها " سه کنجها " و بر کار بندی ها به کار میرود . از  بهترین نمونه های این گونه تزیینات مقرنسهای ایوان آینه حضرت معصومه در قم است .

آمیزه ای از نقاشی بر چوب و آینه در آینه کاری نیز معمول بوده . در عمارت کاخ باد گیر کاخ گلستان ِ تهران و در سقف تالاربزرگ عمارت نارنجستان شیراز تلفیق این دو هنر را می توان دید .     

مراحل اجرای آینه کاری :

مراحل مختلف آینه کاری بدین گونه است که نخست طرح کار توسط ( رسام ، معماربنا یا خود آینه کار ) تهیه می شود .

در طرحهای پیچیده کاغذ را سوزنی میکنند و به وسیله آن سطح را (گّرده ) می زنند و سپس آینه کاری را برابر گرده اجرا میکنند . در مواردی که  آینه کاری دارای سطح برجسته باشد زمینۀ کار را قبلا گچبری کرده برابر طرح آماده می سازد. (جام کش) ورقه آینه یک تکه را در اشکال واندازه های مورد نیاز بسته به طرح  بریده وآماده میکند آنگاه (آیینه چسبان)با ملات مخصوص قطعات آیینه را برابرطرح بر سطح کار می چسباند و نقوش دلخواه را پدید می آورد.                          

  در پایان( ایینه شور)کار پاک کردن وجلا دادن (پرداخت کاری)آیینه را برعهده می گیرد توجه داشته باشید تمام مراحل را استاد کار به دقت زیر نظر دارد.  ابزار کار آیینه ساده و صدالبته به ،هنر و تجربه استادکار متکی است که شامل الماس (نرم بر) ,گونیا ,خط کش است. از آیینه با ضخامت کم (۱, ۵/۱ ,۲,میلیمتر) استفاده می شود برای برش آیینه کاری باید کنیم یعنی باید ببینیم طرح مورد نظر از چه اجزایی تشکیل شده مربع ,مثلث، لوزی سپس طرح را برش عمیق میدهیم سپس روی قطعات کوچک را با الماس نرم بر (درِز) میدهیم آینه درز دار بسیارترد وشکننده است سپس آن را روی ملات گذاشته با تلنگر جدا میکنیم .

آسیب شناسی :

آسیب هایی که در آینه کاری بوجود می آید معمولاٌ (مه گرفتگی ) ، ریخته گی، شکستگی در اثر ضربه ، سیاه شدن یا از بین رفتن اندود پشت آینه که بعضاٌ تخریب بیولوژیک یا فیزیکی می باشد .

نقش آینه کاری در معماری

          آینه کاری را باید واپسین ابتکار هنرمندان ایرانی در این گروه هنرهای زیبا دانست که ایرانیان در معماری داخلی و تزیین درون نما به کار گرفته اند . اجراکنندگان این شاخه از هنر که به دقت، ظرافت و حوصلهٔ بسیار در کار نیازمند است از زمان پیدایش تاکنون همواره هنرمندان ایرانی بوده و هستند.   

آینه کاری را باید واپسین ابتکار هنرمندان ایرانی در این گروه هنرهای زیبا دانست که ایرانیان در معماری داخلی و تزیین درون نما به کار گرفته اند . اجراکنندگان این شاخه از هنر که به دقت، ظرافت و حوصلهٔ بسیار در کار نیازمند است از زمان پیدایش تاکنون همواره هنرمندان ایرانی بوده و هستند . آینه کار با ایجاد اشکال و طرحهای تزیینی منظم و بیشتر هندسی از قطعات کوچک و بزرگ آینه در سطوح داخلی بنا فضائی درخشان و پرتلالو پدید می آورد که حاصل آن بازتاب پی در پی نور در قطعات بی شمار آینه و ایجاد فضائی پر نور ، دل انگیز و رؤیایی است .

● پیدایش آینه کاری

مدارک تاریخی نشان می دهد که تزیین بنا با آینه برای نخستین بار در شهر قزوین پایتخت شاه تهماسب اول و در دیوان خانه ای که او به سال ۹۵۱ ق آغاز و به سال ۹۶۵ ق به پایان رساند آغاز شده است . خواجه زین العابدین علی عبدی بیگ نویدی شیرازی در کتاب (( دوحه الازهار )) که پیش از سال ۹۵۵ ق . سروده شده در وصف دیوان خانهٔ قـزوین و ایـوان آینه کاری شـده آن ابیات زیر را می سراید :

زهـی فـرخ بتـای عـالـم آرای

که در عالم ندیدی کس چنان جای

به هـر یکجـا نبـش ایوان دیگر

جهـان آرا نـگـارستـان دیـگر

بهـر ایـوان کـه آیـد در مقابل

شـود آینیـهٔ بـخشـش مـقابـل

پس از انتقال پایتخت از قزوین به اصفهان به سال ۱۰۰۷ ق آینه کاری در کاخهای تازه ساز این شهر و کاخ اشرف (بهشهر) گسترش یافت . در تزیین بسیاری از کاخهای سلطنتی اصفهان که به نوشتهٔ شاردن شمار آنها از ۱۳۷ فزونتر بود از آینه کاری استفاده شد . از میان آنها کاخ معروف به (آینه خانه) که به سبب کاربرد بسیار آینه در آن بدین نام شهرت داشت از همه زیباتر بود . (آینه خانه) چون چهلستون ایوانی با ۱۸ ستون آینه کاری شده داشت و تالار و سقف ایوان و دیوارهای آن را با آینه های یک پارچه به درازای ۵/۱ تا ۲ متر و پهنای یک متر آراسته بودند.

بازتاب تصویر زاینده رود و بیشه های ساحل شمالی آن در آینه های این بنا منظره ای دلپذیر به وجود مـی آورد . میـرزا مظفـر که به سال ۱۰۷۶ ق . در ردهٔ منشیان دربـار شاه عباس دوم صفوی بوده اشعـاری در وصـف (آینه خانه) سـروده و آن را (عشرت سرای) شاه صفـی می خـواند . از سروده های او روشن است که این کاخ و کاخ (هفت دست) در دورهٔ شاه صفی آغاز و در دورهٔ شاه عباس دوم پایان یافته است . بخشی از آنچه او دربارهٔ (آینه خانه) سروده چنین است :

فـانـوس و شمـع قـدی و پـا تـا سـر آینـه

رویت صباح عهد عید ، ترا پیکر آینه

نقـاش صنـع لـم یـزل از سـایـهٔ تـو بسـت

بر پرده های دیدهٔ هفت اختر آینـه

این جلوه گاه کیست که در هر طرف در او

صـورت نمـای گشتـه زیکدیگر آینـه

عشـرت سـرای شاه صفـی دان کـز او بـود

روشـن چـراغ اختـر چشـم هـر آینه

خـوانـد خـط جبیـن مـلائـک بــه نـه فلـک

افتـد اگـر ز روی تو عکس در آینـه

در کاخ چهلستون نیز که بین سالهای ۱۰۵۲ ق تا ۱۰۷۸ ق در دورهٔ پادشاهی شاه عباس دوم بنا شده از آینه با گستردگی استفاده کرده اند . در این کاخ آینه های قدی یا بدن نما و قطعات کوچک آینه و شیشه های رنگین برای آراستن سقف و بدنه ایوان و تالار به کاررفته و بدنهٔ ۱۸ ستون ایوان نیز با شیشه های رنگین و آینه تزیین شده بود.

جملی کارری (Gemlli Careri) جهانگرد ایتالیائی که سفرنامهٔ خود را به سال ۱۱۰۵ ق به روزگار شاه سلیمان صفوی نوشته در شرح بازدید خود از کاخ میرزا طاهر حاکم آذربایجان می نویسد : در یکی از حیاطهای داخلی کاخ اتاق آینه کاری زیبائی وجود دارد که نه تنها دیواره حتی روی بخاری آن نیز با قطعات درخشان آینه تزیین شده و در زیر تابش آفتـاب صحنـه ای خیـره کننده ایجاد می کند . پیداست که این جهانگرد برای نخستین بار با چنین آرایه ای در معماری روبرو و از دیدن آن شگفت زده شده است .

برافتادن صفویان و ناپایداری سیاسی و اقتصادی سرچشمه گرفته شده از آن برای مدتی آینه کاری را دچار رکود کرد . نخستین بنای آینه کاری شده پس از این دوره دیوانخانهٔ کریمخان زند در شیراز بود که آنهم به سال ۱۲۰۹ ق به فرمان آقا محمد خان قاجار ویران شد و ستونهای یک پارچه حجاری شده و درهای خاتم و آینه های بزرگ آن را برای توسعه و بازسازی ایوان دارالاماره تهران (ایوان تخت مرمر کنونی) به تهران حمل کردند . آینه کاری در سدهٔ ۱۳ هجری قمری رو به ترقی و گسترش نهاد و تکاملی تدریجی اما محسوس داشت . در طول این قرن آثار زیبائی چون تالارها و اتاقهای شمس العماره (۱۲۸۴ ق) ، (تالار آینه) کاخ گلستان (۱۲۹۹ ش) در تهران ، آینه کاری ایوان و آستانهٔ حضرت عبدالعظیم در شهر ری ، و آینه کاری دارالسیادهٔ آستان قدس رضوی (۱۳۰۰ ق) در مشهد انجام گرفت که هر یک به تناسب شیوهٔ کار نمونه های برجسته ای از شیوهٔ آینه کاری این دوره به شمار می آیند . در چهار دههٔ نخست سدهٔ ۱۴ هجری قمری رکودی چشمگیر در آینه کاری مشاهده می شود . در این دوره طـولانی به جز آینـه کـاری ایـوان آستان حضـرت معصـومه (۱۳۰۳ ق) در قم ، آینه کاری در خور تـوجـه دیگری را نمی شناسیم .

اما نحستین تجربه های پس از این رکود با شگفتی بسیار از تکامل و پیشرفتی محسوس و چشمگیر حکایت دارد . در بخشهای آینه کاری شدهٔ دو کاخ شهوند (کاخ موزهٔ سبز کنونی) در مجموعهٔ سعدآباد شمیران و کاخ مرمر در تهران که به ترتیب در سالهای ۱۳۰۶ و ۱۳۱۵ ش ساخته شدند ، تکامل و نوآوریهای تازه دیده می شود ، گسترش کاربرد آینه کاری تحول دیگری است که در این سده پدید آمد . از این پس آینه کاری از محدودهٔ امکان مذهبی و کاخهای سلطنتی خارج شد و به صورتی گسترده در اماکن همگانی چون هتلها ، رستورانها ، تأترها ، فروشگاهها و حتی خانه ها به کار رفت . این گسترش در شیوه سنتی آینه کاری بی اثر نبود و با نوآوریهای تازه همراه شد .

برگزیدۀ ماخذ :

-          النارس ،آدام ،سفرنامه ، ترجمه احمد بهپور ، تهران، ۱۳۶۳ ش.

-          پوپ، آرتراپهام ،مراحل برجسته در معماری امروز ایران،سیری در صنایع دستی ایران تهران ، ۱۳۵۵ش.

-          جابری انصاری ، میرزاحسن خان ٍتاریخ اصفهان و ری ۱۳۲۱ش.

-    دالمانی ، هانری رنه ،سفرنامۀ از خراسان تا بختیاری ،ترجمه فره وشی (مترجم همایون ، تهران ،۱۳۵۵ ش)

-          دایرهالمعارف بزرگ اسلامی ،آینه کاری

-          شاردن ،ژان سفرنامه ،گنجینه آثارقم ،قم ۱۳۴۹ ش،

-          کارری جملی ، سفرنامه ترجمه عباس نخجوانی وعبدالعلی کارنگ ، تبریز ۱۳۴۸ش

-          نوید شیرازی ،زین العابدین امیر عبدی ، دوحه الازهار ، مسکو ۱۹۷۴ م،

-          هنر فر ، لطف الله ، گنجینه آثار تاریخی آصفهان ،اصفهان ۱۳۴۴ش.

-          سایت میراث فرهنگی

-          سایت فرهنگی هنری صبا

اینرسی

اینرسی

مقدمه:

هدف:هدف از انجام ان آزمایش این است که ما بتوانیم ممان اینرسی اجسام مختلف را به دست آوریم. چگونگی انجام این آزمایش در آینده گفته خواهد شد. نکته در اینجاست که ما باید ممان را برای اشکالی با حجم ها و جرم های مختلف به دست آوریم.

وسایل آزمایش:

وسایل این آزمایش عبارتند از یک دستگاه اندازه گیرری ممان که با به نوسان در آوردن اجسام به صورت چرخشی زمانی را به ما می دهد که به وسیله آن ممان را محاسبه می کنیم.یک کرنومتر و همچنین اشکالی که اید ممان آنها را محاسبه کنیم عبارتند از دو وزنه تقریبا هم جرم سه استوانه هم شکل که یکی آهنی تو خالی و دو تای دیگر پلاستیکی یکی تو پر ودیگری تو خالی و یک کره پلاستیکی تو پر و یک استوانه تخست یعنی کم ارتفاع استوانه های هم شکل همگی برای اینکه سوار بر دستگاه شوند روی یک بشقاب قرار می گیرند.

 ممان اینرسی چیست؟

ممان لینرسی خاصیتی از شکل هندسی جسم و توزیع ماده در آن است که مفهوم فیزیکی آن مقاوت در برابر حرکت دورانی است مانند جرم که مقاومت در برابر حرکت مستقیم الخط است.این مقاومت به صورت مقاومت المان های جسم در برابر حرکت حول یک محور بیان میشود به گونه ایی که فرض می شود تمام جرم المان در یک نقطه متمرکز شده است .هدف استفاده از این المان ها رسیدن به بیان زیر است:
مقاومت جسم در برابر دوران برابر است با مجموع مقاومت هر کدام از المان های جسم .

مراحل انجام آزمایش:

انجام این آزمایش دارای مراحل مختلفی می باشد از این جهت که باید ممان را برای اجسام گوناگون به دست آوریم.

اول از دو وزنه ای استفاده می کنیم که جرم هایشان برابر نیست و به وسیله یک میله به هم متصل شده اند این دو وزنه که یکی وزنش 234.4 و دیگری 241.9  گرم این دو وزنه را در فاصله های متقارن نسبت به هم از وسط میله قرار می دهیم. و با دستگاهی که در اختیار دیریم آن را نوسان می دهیم طرز کار دستگاه به این صورت است که ما جسم مورد نظر را روی آن با پیچ محکم می کنیم در زیر دستگاه فنری قرار دارد ما جسم مورد نظر را یک دور مخالف سختی فنر می چرخانیم سپس آن را رها می کنیم هر بار که این فنر بسته و باز می شود و دوباره بسته می شود را ما یک نوسان در نظر می گیریم  در این آزمایش باید برای هر جسم زمان سه نوسان را اندازه بگیریم  در هر حالت که وزنه ها را در یک فاصله معین از هم قرار می دهیم چهار بار تعداد سه نوسان را اندازه می گیریم و از همه زمان های به دت آمده میانگین می گیریم تا یک زمان مشخص و دقیق را به ما بدهد برای تک تک اشکال مختلفی که در اختیار داریم تعداد سه نوسان را چهار بار اندازه می گیریم.  

اجسامی که در آزمایش در اختیار داریم همانطور که گفته شد عبارتند از دو وزنه با جرم های مختلف و یک کره پلاستیکی تو پر و استوانه های هم اندازهکه یکی آهنی تو خالی و دو تای دیگر پلاستیکی که یکی تو پر و دیگری تو خالی است تمامی این استوانه های هم اندازه را روی یک بشقاب قرار می دهیم که روی دستگاه سوار شوند جسم دیگری که در این آزمایش در اختیار داریمیک استوانه تخت پلاستیکی تو پر است.

ما باید ممان اینرسی را برای همه این اجسام به دست آوریم. 

تئوری آزمایش:

تئوری این آزمایش به این صورت است که ما به وسیله دستگاهی که در اختیار داریم باید ممان اینرسی اجسام مختلف با حجم ها و اشکال و جرم های مختلف را اندازه گیری کنیم.

مثلا در مرحله اول ما یک میله آهنی و دو وزنه با جرم های مختلف را در اختیار داریم که باید آنها را در فاصله های متقارن از هم قرار دهیم و در هر مرحله که آنها در یک فاصله نسبت به هم و نسبت به میله قرار دارند به روشی که در آینده گفته خواهد شد نوسان می دهیم و این کار را چهار بار تکرار می کنیم و چهار زمان مختلف به دست می آوریم و از آنها میانگین می گیریم تا آزمایش ما دقیق تر شود به همین صورت برای اشکال دیگر نیز این کار را انجام می دهیم تا ممان اینرسی را به دست آوریم.

اشکالی که ما در این آزمایش با آنها سر و کار داریم عبارتند از دو وزنه ویک میله آهنی در میان آنها و استوانه اهنی تو خالی و استوانه پلاستیکی تو پر و استوانه پلاستیکی تو خالی و دیگر کره پلاستیکی تو پر و یک استوانه پلاستیکی تو پر به صورت تخت البته استوانه های غیر تخت همگی روی یک بشقاب قرار می گیرند تا بتوان آنها را روی دستگاه سوار کرد و همچنین که طول و عرض و ارتفاع آنها هم اندازه است.

ما باید در این آزمایش ممان اینرسی تمامی این اشکال گوناگون را به دست آوریم.

نمونه ای از به دست آوردن ممان اینرسی اشکال دیگر:

مثلا به دست آوردن ممان اینرسی کره پلاستیکی:

I =          I =        I = 0.198

K =

K =                    K=6.44

اشکال دیگر	ممان	دوره تناوب	انرژی جنبشی
کره	0.198	1.1	6.44
استوانه تخت	0.184	1.06	6.41
استوانه تو پر آهنی	0.102	0.81	6.18
استوانه تو پر پلاستیکی	0.095	0.67	8.5
استوانه تو خالی	0.028	0.64	2.5

این جدول مربوط به ممان اینرسی و انرژی جنبشی دیگر اجسام می باشد.

نمونه ای از به دست آوردن ممان اینرسی:

T=2                                    I=m

I=( m1+m2)           I=(241.9+243.4)(        I=0.2

این نمونه برای میله و وزنه ها بود.

K=                                  T = 2

   K=        K=1.36

میله و وزنه ها	شعاع	ممان اینرسی	دوره تناوب	انرژی جنبشی
	6.5	0.15	2.05	1.36
	11.5	0.53	2.67	2.94
	16.5	1.66	3.49	5.36
	21.5	2.23	4.43	4.47
	26.5	3.4	5.32	4.83

این جدول مربوط به ممان اینرسی جسم و انرژی جنبشی وزنه ها می باشد.

آینده معماری

آینده معماری

برای چه معماری می کنیم؟اگر تصور انسانهای اولیه را از معماری با آنچه امروز معماری نامیده می شود مقایسه کنیم حاصل چیزی مانند تفاوت صفر کلوین و دمای جوش آب است!در امروز معماری فقط معماری نیست، و یک معمار تنها یک معمار نیست-البته این گفته در مورد معماران بزرگ و شناخته شده صدق می کند کسانی مانند گهری،جنکز،لیبسکیند و دیگران که هرچند موافق طراحی هایشان نباشیم اما ناچار باید بپذیریم که هدایت روند معماری های کلان و جهانی در دست چنین کسانی است-همانطور که  آرنولد آلویس شوارزنگر تنها یک هنر پیشه سینما نبود.معماری از آن صورت اولیه ساده خود بیرون آمده و با علوم مختلفی در هم آمیخته و شاید به جرات می توانم بگویم که معماری دیکر کمتر معماری است و بیشتر سیاست،رسانه ای جمعی،کالایی اقتصادی بسیار سود آور و تکنولوژی است.به بیانی خوشبینانه شاید بتوان گفت که اینها ویژه گیهای معماری است.آینده معماری تا حدود زیادی بستگی به عوامل مادرش دارد که نام برده شدند.خودش مولد چیزی نمی تواند باشد بلکه تحت تاثیر است.نمی توان خط سیری برای معماری معیین کرد و گفت که تحت شرایط آزمایشگاهی نتیجه چنین خواهد بود، یک واکنش معین نیست که حاصل اش عنصری معین باشد.

یک نمونه:

اگر ١۵ سال پیش موضوعی تحت عنوان "آینده معماری در عراق"مطرح میشد کمتر معمار و محققی می توانست شرایط کنونی آنرا  پیش بینی کند احتمالا بیشتر معماران آینده ای همچون شهر دبی کنونی را برای بغداد تصور می کردند.اما در بغداد امروز معماری معنی ندارد.حتی برای یک لحظه!

 انسان آینده

نیازهای انسانها در حال تغییر است و  عمده این تغییرات خارج از اختیارات انسان است، تکنولوژی متحول می شود و در نتیجه انسان ناچار به آمیزش با آن است....

آینده مدیریت منابع انسانی

آینده مدیریت منابع انسانی

مقدمه  به واسطه تغییر محیط کسب و کار، مدیریت منابع انسانی (HRM) ، نیز لزوماً باید تغییر کند. نظر به ضرورت پاسخگویی به تغییرات، پیش بینی محیط، تغییرات و اتخاذ تصمیمات اثرگذار درخصوص آینده، مدیریت منـــابع انسانی باید تغییر کند. آینده غیرقابل پیش بینی است و مشکل است تعیین کنیم که چه پیش خواهدآمد. از این رو انعطاف پذیری و کسب دانش کافی درجهت پاسخگویی به این عدم قطعیت ها مهم است. درحالی که مدیران منابع انسانی ارتباط خود را با توسعه فناورانه حفظ می کنند، ضروری است موضوعاتی که با نقشهای اصلی پرسنلی آنها مرتبط می شوند را با موضوعات عمومی کاری و اقتصادی ترکیب کنند. لازم به ذکر است که واحدها و مدیران منابع انسانی موفق، تاثیر استراتژیک مهمی بر سازمانهای متبوعشان دارند.

    البته، نقشهای اصلی پرسنلی با مهمترین منابع سازمانی، یعنی نیروی کار، مرتبطند. اداره نقشهای مذکور یعنی به کارگماری، انتخاب، انتصاب، آموزش، توسعه و غیره تاثیرات مستقیمی در بــرگشت سرمایه سهامداران و بهره وری دارند. شرکتهای موفق به طور مستمر کارکنان بهره ور را جذب و حفظ می کنند.

موضوعهای پرسنلی در منابع انسانی

اولین نقش پرسنلی مدیران، استخدام کارکنان مناسب است. میزان سهولت این امر به عواملی بستگی دارد. شاید یکی از عوامل عمده، وضعیت بازار کار محلی باشد. در اواخر دهه 1990، نرخ بیکاری درحال تنزل، یک عامل کلیدی محسوب می شد و براین اساس رقابت برای جذب افراد مستعد، بالا بود. مدیران بایستی به سرعت به استخدام افراد مستعد می پرداختند یا درخصوص از دست رفتن نیروی کار مستعد ریسک می کردند. در وضعیت کنونی، این شرایط تغییریافته و یک شرکت ممکن است تعداد زیادی رزومه دریافت کند.

البته، این موضوع مسائل مختلفی را از این حیث که حوزه وسیعتری برای انتخاب به وجود آمده، به همراه خواهد داشت. در این راستا داشتن ساختارها و فرایندهایی مناسب به منظور ارزیابی تجارب و مهارتهای هر متقاضی و حصول اطمینان از انتخاب فرد مناسب از میان جمع کثیری از افراد واجد شرایط، مهم است. (مسمر، 2002). در این مورد فرض می شود که سازمان به فرایندی منظم و ساخت یافته برای شناسایی ویژگیها و مهارتهای موردنیاز مشاغلی متعهد است که درخصوص آنها تصمیم گیری می شود. توجه داشته باشید که در هر دوی این وضعیتها ما به فرایندهای ساخت یافته مراجعه می کنیم.

برخی مدیران تصور می کنند مهارتهای شخصی خاصی دارند که به آنها اجازه می دهد فرد مناسب را برای تصدی شغل موردنظر انتخاب کنند. این افراد تصور می کنند مهارتهای مذکور بر تجربه یا صرفاً احساس درونی آنها مبتنی هستند.

دادن اجازه به چنین مدیرانی درجهت اعمال رفتارهایی با این روشهای ناسالم، غیرعاقلانه یا شاید احمقانه باشد. نقش واحد منابع انسانی تحمیل قوانین در زمینه فرایند انتخاب، هم در ارائه پیشنهاد روشی منصفانه و یکسان برای عموم متقاضیان و هم درجهت حصول اطمینان از انتخاب بهترین فرد برای شغل موردنظر است.

پیش بینی نیازها و برنامه ریزی طبق آن از مقوله های مهم تلقی می گردد. فرایند استخدام می تواند نیازمند زمان قابل ملاحظه ای باشد و تصمیماتی که در وضعیتهای عجولانه اتخاذ شود، نتایج فاجعه آمیزی به همراه خواهد داشت. (مالینگ، 2001)

از آنجایی که در شرایط کنونی جهت گیری و حرکت اقتصاد بیشتر به سوی اقتصادی خدماتی و اطلاعاتی است، رقابت برای اشخاص واقعاً مستعد شدیدتر شده است: به عبارت دیگر، شاید به کارگماری و نگهداری چنین افرادی، مهمترین چالشی است که فراروی تجارت کنونی آمریکا قرار دارد. (ماریوت، 2001)

سازمانها و شرکتهای موفق آنهایی خواهند بود که توانایی جذب و حفظ کارکنان بسیار ماهر را دارند. در انجام چنین موضوع مهمی، این سازمانها باید قادر به مقایسه بین آنچه کارکنان می خواهند با آنچه که کارفرمایان مایل به دادن آن هستند، باشند. این دیدگاه مشارکتی نسبت به منابع انسانی از یک فهم و ادراک مشترک میان مدیران و مجریان منابع انسانی برمی آید. در این زمینه شرکتهای زیادی ازطریق ارائه و پیشنهاد مزایایی منعطف و نوآورانه از کارکنانشان مراقبت می کنند.

انتظارات متغیر کارکنان، چالشهای متفاوت عدیده ای را به حرفه ای های مدیریت منابع انسانی تحمیل می کند. به منظور نگهداری کارکنان خوب و حفظ آنهایی که شاد و بهره ور هستند، ضروری است چالشهایی مذکور به صورت موفقیت آمیزی برآورده شوند (سیمز، 1994). این گام الزاماً ساده نیست. به عنوان مثال، شرکتهای فراملیتی نباید تصور کنند که همه کارکنان در تمامی مکانها نیازهای یکسانی دارند. این موضوع به کار خاصی برای سازمانهای جهانی صدق می کند و این بدین دلیل است که ممکن است نیازهای کارکنان انعکاسی از تاثیرات فرهنگی یا فنی - اقتصادی آنها باشند.

گام بعدی پس از تعیین نیازها، ایجاد یک طرح هزینه - اثربخشی برای نیازهای کارکنان است. در انجام این مهم، حرفه ای های منابع انسانی باید مطلع باشند که نیازهای کارکنان ایستا نیستند و به طور مستمر درحال تکامل و تغییرند. تعداد زیادی از شرکتها متوجه این حقیقت در برنامه های جبران خدمات و مزایای خود شده اند و مزایایی فراهم کرده اند که به طور خاص بهترین تناسب را با کارکنان دارد. به عنوان مثال، در یک موقعیت ممکن است مزایای مراقبت از اطفال را پیشنهاد کنند. درحالی که ممکن است در موقعیت دیگر، ساعات منعطف کاری یا کار در منزل پیشنهاد داده شود. البته همه این موارد ممکن است درقالب موقعیتی مشابه برای برآوردن نیازهای مختلف افراد متفاوت ارائه گردند.

سازمانها باید تلاش مستمری درجهت ایجاد برنامه هایی بهتر برای پاداش و مزایای کارکنان از خود نشان دهند. آنها باید برنامه های پاداش نهایی خود را به عنوان ابزارهای مهمی در جهت جذب، پاداش دهی و حفظ کارکنان ماهر درنظر گیرند و به طور مستمر درجهت اطمینان از این موضوع که آیا این برنامه ها واقعاً ارزشی را به همراه دارند، بر آنها نظارت کنند.

مدیران سازمانها باید دقت داشته باشند که در کجاهای این برنامه کلی می توان از خشکی و عدم انعطاف پذیــری آن جلوگیری کرده و بدین ترتیب برای تک تک افراد مزایایی را فراهم ساخت.

اینکه سازمان کارکنان کنونی را حفظ کند - که اغلب گزینه ارزانتری است - و یا اینکه کارکنان جدیدتری را استخدام و آموزش دهد، موضوع مهمی برای عملکرد و بهره وری سازمان تلقی می شود. درصورت انتخاب گزینه دوم یک سلسله هزینه های عمده ای در زمینه استخدام های جدید به وجود می آید. (علاوه بر هزینه های آشکار حقوق و جانبی):

هزینه های اداره منابع انسانی مرتبط با تبلیغات، حفظ اسناد، اندازه سازی شغل و غیره؛

هزینه های مسافرت و دیگر هزینه های مرتبط با فرایند استخدامی؛
هزینه های جابجایی متقاضیان موفق و غیره.

همچنین ممکن است هزینه های اضافی دیگری در ارتباط با مکان اداره، مبلمان، تسهیلات پشتیبانی و غیره نیز وجود داشته باشد.
هزینه های عمده دیگر با رسانیدن کارکنان جدید به سطح کارکردی و تولیدی قابل قبول یا موردانتظار پیوند می خورد. طی چنین دوره ای ممکن است اختلالات مهمی در فرایندهای تولید، برنامه ریزی و غیره به وجود آید، بویژه جایی که کارمند جدید بخشی از یک تیم مرتبط با هم باشد. در این راستا، اطمینان از تشخیص چنین اختلالی به عنوان یک موضوع سیستمــی که با جابجایی کامل پرسنلی پیوند می خورد، بسیار ضروری است. به عنوان مثال اگر آن (اختلالات) پرداختهای پاداش، کارکنان را متأثر سازد، این مورد باید جبران شود، در غیر این صــورت، ممکن است کارکنان جدیـــد آزرده خاطر شده و این امر به نوبه خود مشکلات عملکردی در یک دوره میان مدت تا بلندمدت زمانی را سبب می شود. این اختلالات همچنین مسبب عدم بهره وری محرکهای عملکرد چابک یک کارمند جدید است که هنوز درحال یادگیری رموز کار است.

کارکنان شاغل به طور واضح مجموعه نیازهای متفاوتی از استخدامهای جدید دارند، اگرچه ممکن است این نیازها همپوشی نیز داشته باشند. کارکنان شاغل نیز به آموزش و توسعه مناسب نیاز دارند، چون اکثر مشاغل همـــواره درنتیجه فناوری های جدید تغییر می کند.

هزینه های دیگر به عنوان بخشی از روابط پیمانی و مقاطعه ای منعقده بین کارمند و کارفرما پرداخت می شود. پرداختهایی که علاوه بر حقوق به کارکنان پرداخت می شود، می تواند برحسب موقعیت کارمند و قدمت فرد در آن جایگاه خاص متفاوت باشد. این مزایا نوعاً شامل مرخصی های استعلاجی، استحقاقی و تعطیلات عمومی است،‌ و همچنین ممکن است شامل برنامه های بازنشستگی و انفصال، بیمه زندگی و دارویی و دیگر مزایای پیمانی باشد.

مراقبتهای بهداشتی عرصه ای است که در سالهای اخیر افکار و نگرشها درخصوص آن تغییریافته است. هزینه درحال افزایش مراقبتهای بهداشتی مسئله بغرنجی برای تمام کارفرمایان است. (ویلموت، 2001). یکی از روشهـــایی که به وسیله آن کارفرمایان تلاش می کنند این هزینه ها را در سطح پایین نگه دارند، تغییر مسیر از طرح بیمه سنتی و کاملاً تامین شده به سوی یک برنــــامه مزیتی سرمایه گذاری از خود (SELF-FUNDED) ( به عنوان مثال به وسیله سازمان) است.

در چنین طــــرحی، کارفرما مستقیماً هزینه های دارویی را به کارکنان پـــرداخت می کند. این طرح به طور عادی از طریق تاسیس یک صندوق عام المنفعه و با حمایت، مساعدت و مشارکت تمامی کارکنان و کارفرمایان پیاده می شود. (ویلموت، 2001). صندوقی که وابستگی به جایی نداشته و متکی به خود اعضا است. معمولاً این طرح با کمک پزشکان و بیمارستانهایی که خدمات دارویی را در یک نرخ تعدیل شده فراهم می کنند، به دقت انجام می شود. درواقع سازمان ازطریق طرح مذکور این ریسک را می پذیرد که قبلاً به یک شرکت خدماتی درمانی یا بیمه واگذار می شد. برخی کارکنان درخصوص آنچه که پس از اتمام بودجه اتفاق خواهدافتاد اظهار نگرانی و دلواپسی می کنند.
با یک طرح سنتی، کارکنان ضمانت پوشش بیمه ای بیشتری دارند.
مهم است به خاطر داشته باشیم کارکنان برای هر دو پاداش مالی و غیرمالی ارزش قائلند و اینکه پاداش غیرمالی نیز هزینه هایی را برای سازمان دربردارند. با وجود این، ضروری است که هزینه ها و مزایا با هم متوازن باشند. اخیراً گروه ماریوت پژوهش پیشگامانه ای را درخصوص کارکنان انجام داده است که آنها را قادر می سازد پیشنهادات و مفروضات ارزشی خود را با اقتصاد جدید بهسازی و اصلاح کنند. آنها سیستمی برای نشان دادن فاکتورهای پولی ومالی و غیرپولی ایجاد کرده اند. برخی از این فاکتورها شامل طرحهای منعطف به همراه برنامه های پاداش متنــاسب و فرصتهای توسعه ای هستند. این سیستم همچنین ارزشی را برای مشتریان آنها خلق می کند. (ماریوت، 2001)

از آنجایی که چنین مزایایی به طور فزاینده گران هستند (نظیر مزایای غیرمالی و حتی با نوآوریهای همانند سرمایه گذاری از خود) ممکن است فهرستی از گزینه ها به کارکنان پیشنهاد شوند که از میان آنها برنامه پاداش و مزایای خود را در قالب یکسری محدودیتهایی انتخاب کنند. بدیهی است که کارکنانی که براین اساس برنامه مزایای خود را انتخاب می کنند، برای آن بار ارزشی بیشتری قائل بوده و احتمالاً آن را جبرانی منصفانه می بینند. همچنین با چنین انتخابی در این فرایند می توان فهمید که انتظارات کارکنان تغییریافته است، زیرا آنها اغلب درجه انتخاب، قدرت چانه زنی و موقعیت خود در بازار شغلی خویش را درک می کنند. درحالی که اجازه تعامل به آنها در این سیستم کم است ولی عاملی توانمندکننده محسوب می شود. این موضوع نشان می دهد که سازمان، آنها را به عنوان افرادی با یک حق رأی و اظهارنظر می شناسد.

اگرچه شاید این روزها کمتر این مقوله وجود داشته باشد، ولی کارکنان همواره به دنبال اطمینان و دلگرمی بیشتر درخصوص امنیت شغلی خود هستند. همچنین اگرچه یک تفکر عمومی وجود دارد مبنی بر اینکه شغل برای زندگی دیگر یک الگوی کاری معمول نیست، با وجود این، امنیت می تواند موضوع بزرگی تلقی شود. به طور طبیعی، این موضوع برای کارکنان در سطوح خاصی از زندگی شان به موضوع مهمی تبدیل می شود.

انتظار خـدمتهای موقت و بیکاریهای آنی به طور نسبی پدیده هایی عادی در اقتصاد امروز به شمار می روند. صرفاً به واسطه سازگاری با تغییرات بازار است که یک سازمان می تواند رشد و بقای بلندمدت خود را تضمین کند. با وجود این، این رشد و بقا به وسیله روشهایی که سازمانها ازطریق آن به کسادی موجودی در اقتصاد پــــاسخ می دهند، تاثیر می پذیرد. (فرانسیس، 2002)

مدیران بایستی قبل از آنکه تصمیمات مربوط به بیکاریهای آنی را اتخاذ کنند، تصمیمات بسیار مهم را به دقت از نقطه نظر هزینه های کلی سازمان ارزیابی کنند. اخذ تصمیمات سریع می تواند به گزینه هایی منتهی شود که به سمت پس اندازهای کوتاه مدت و غیرواقعی جهت گیری داشته باشد.

معمولاً هزینه های تقلیل وکاهش کارکنان طی رکود اقتصادی تا زمانی که اقتصاد بهبود می یابد، احساس نمی شوند (فرانسیس، 2002). این دلیلی است که براساس آن برای مدیران مهم است آنچه که سازمان ممکن است از دست دهد را به دقت ملاحظه کرده و ضرر بالقوه را با همه صرفـــه جوییهای پیش بینی شده از انقطاع های شغلی برنامه ریزی شده مقایسه کنند.

اگرچه کنار گذاشتن برخی از کارکنان غیرقابل اجتناب است ولی درعین حال مزایایی برای عدم استفاده از انتظار خدمت موقت، بیکاری و یا کاهش آنها مترتب است. یکی از موارد مهم حفظ رابطه خوب کارمند و کارفرما است (فرانسیس، 2002). مزیت مهم دیگر حفظ و ارتقای کارایی و روحیه کارکنان است.

یک رویکرد به فرایند تصمیم گیری بدین صورت است که ارزش هر کارمند را بیابیم. به عبارت دیگر، به جای نگریستن به آنان به عنوان هزینه ها/ حقوق ها، سازمان باید این موضوع را مدنظر قرار دهد که کارکنان چه ارزشی را برای کسب و کار فراهم می کنند.

اعتماد، وفاداری و روابط بین شخصی (از هر نوع رسمی وغیررسمی) بخشهای مهمی از ساختار شرکت محسوب می شود. این موارد می توانند به واسطه ترک خدمتهای موقت و کنارگذاری کارکنان مخدوش گردند. انتظار خدمت موقت یک شخص خاص ممکن است نتایج پیش بینی نشده ای را به همراه داشته باشد. براین اساس دیگران نیز متعجب خواهندشد اگر قرار باشد آنها نیز در آینده کنارگذاشته شوند و این ناراحتی، پریشان حالی و عدم قطعیت می تواند تا حد زیادی بر روی بهره وری و کارایی آنها تاثیر داشته باشد. در هر سازمانی تضمین امنیت استخدامی تقریباً غیرممکن است. با وجود این، آنچه یک سازمان می تواند پیشنهاد کند تضمین فرایندهایی است که به وسیله آن ممکن است هر فرایندی از کوچک سازی تضمین و تعهد شود، شامل فرایندهای مشاوره کارکنان و نمایندگی آنها. بنابراین وفاداری (واژه ای که بیشتر در رابطه کارگر و کارفرما استفاده می شود) به یک رابطه اعتماد دوگانه در اینکه چگونه وضعیتهای خاص اداره می گردند تبدیل می شود. زمانی که فرایندی از کوچک سازی مناسب است، کارکنان شاید از انجام چنین فرایندی مأیوس و حتی خشمگین باشند، اما حداقل آنها باید این واقعیت را درک کنند و به بهره وری کار طی این دوره ادامه دهند. مطمئناً در سراسر این دوره پرتنش، کارکنان باید به مشارکت درخصوص مسائل ونگرانیهایشان تشویق شوند (مسمر، 2002).

انتظار خدمتهای موقت برای هر شخصی مخل و مشکل زا است و عموماً سازمانها در صورت امکان از آن اجتناب می کنند. اکثر شرکتهایی که نمی توانند از انتظار خدمتهای موقت بپرهیزند، برنامه های انفصال و خاتمه خدمت را به همراه مزایای مختلفی پیشنهاد و ارائه می کنند.

روش دیگری که ازطریق آن می توان روحیه کارکنان را ارتقا بخشید این است که به کارکنان در زمینه یافتن فرصت استخدامی مناسب کمک کنیم یا اینکه به کارکنان بیاموزیم چگونه زنـــــدگیشان را با درآمدی کمتر برنامه ریزی کنند. برخی سازمانها به انجام چنین تدابیر اخلاقی در زمانهای مختلف پناه برده اند. به عنوان مثال سایت یاهو به ارائه سمینارهای مالی شخصی برای کارکنانی که ذخیره مالی آنها افزایش یافته است، پرداخته و همچنین به منظور ایجاد روحیه مثبت در کارکنـــانش بازدیدها و ملاقاتهایی را از ماشین های بستنی سازی بن و جری (BEN JERRY) ترتیب داده است. ظاهراً اکثر سازمانها یک فـــرصت مهم را از دست می دهند. آنها می توانند و باید تلاش بیشتری درجهت ارتقای روحیه کارکنان اعمال کنند که نتیجه ای در زمینه جلوگیری از جابجایی بیشتر و افزایش بهره وری دارد. (بریملو، 2002)

البته برخورد با کارکنان با دید موجودات انسانی بالغ با یک طرح سرمایه گذاری در شرکتها مزایای تجاری را به همراه دارد. به عنوان مثال: شرکت سیرز، برای کارکنانش آموزشهایی را فراهم ساخته است که مهارتهای آنها را درجهت توانمندسازی و پذیرفتن مسئولیت برای اخذ تصمیمات قابل اطمینان ارتقا می بخشد. این برنامه توانمندسازی و مشاوره کارکنان که در بین عموم به کار گرفته می شود ادراکات مثبت بیشتری برای سازمان به همراه دارد وآن را به عنوان یک شرکت صادق درنظر می گیرند.

به علاوه اگر با کارکنان به عنوان شرکایی در شرکت برخورد شود - برای آینده آن - شاید کارهای بیشتری به روشهایی انجام دهند که درجهت رویایی مطمئن با کسادی اقتصادی آینده و عمل رقابتی به شرکت کمک کنند.
احتمالاً کارکنان توانمندشده کارکنان بسیار نوآورتری هستند. عمل و تفکر نوآورانه آنها موارد زیر را اشاعه می دهد: نوآوران در شرکت می توانند به دیگران بیاموزند که همین گونه باشند (فرانسیس، 2002). این عوامل (نوآوری) می تواند به شرکت کمک کند که پیشاپیش رقبایش گام برداشته و طی دوران رکود و کسادی زنده مانده و همچنین برای مدت زمانی که اقتصاد روبه تنزل حرکت می کند، آماده باشد.

نقش درحال تغییر منابع انسانی

به واسطه تغییرات دنیای تجارت، نقش واحد منابع انسانی باید تغییر کند. زمانی واحدهای منابع انسانی به عنوان عوامل مکانیکی درنظر گرفته می شدند که سازمانها را در زمینه های استخدام، اخراج و احتمالاً آموزش کارکنان یاری می رساندند؛ یعنی واحد منابع انسانی یک الزام اداری یا شاید اندکی فراتر از این مقوله تلقی می شد. در طول 20 سال گذشته، اهمیت نیروی کار منعطف، خوب برانگیخته شده و بسیار ماهر آشکار شده است.

درحـــال حاضر از واحد منابع انسانی انتظار می رود که ارزشی را به سازمان بیفزاید نه اینکه صرفاً هزینه ای را برای سازمان ایجاد کند. الریش (1998) درخصوص موفقیت سازمانی واحد منابع انسانی چهار شیوه را ارائه کرده است:

1)         همکاری با مدیران ارشد و صفی به منظور انتقال برنامه ریزی از اتاق کنفرانس به بازار؛

2) به منظور ایجاد کارایی برای کاهش هزینه و حفظ کیفیت، واحد منابع انسانی باید تخصصی شود و براین اساس کار سازماندهی انجام گیرد؛
3) به مدافعی برای کارکنان تبدیل شود درحالی که درجهت افزایش مشارکتهای کارکنان، بویژه تعهــد و توانایی آنها برای ایجاد نتایج فعالیت می کند؛

4) به عامل تغییر شکل، شکل دهی مستمر فرایندها و فرهنگی که ظرفیت سازمانی را برای تغییر بهبود می بخشد، تبدیل گردد.

این موارد واحد منابع انسانی را به چیزی بسیار فراتر از یک پلیس مراقب سیاستها و یک عامل نظارتی منظم تبدیل می سازد. درحقیقت بیشتر واحدهای منابع انسانی پیشرفته و توانمند ممکن است صــــــرفاً بر کارمندیابی، اداره برنامه های توسعه وآموزش و طراحی خلاقیتها درجهت افزایش تنوع بازار نظارت کنند، اما این چیزی نیست که موردنیاز حرفه ای های منابع انسانی نوین است. آنان باید در جهت بازنگری و شکل دهی مجدد نقش واحد منابع انسانی همکاری هایی را با مدیران عملیاتی ترتیب داده و به پیامدهای آن متعهد شوند. مدیران صفی به سهامداران برای ایجاد ارزش اقتصادی، به مشتریان درجهت ارائه خدمات یا تولید باارزش و به کارکنان درقبال طراحی محل کاری ارزشمند پاسخگو هستند. ضروری است مدیران منابع انسانی نیز بخشی از این توافقات باشند.

چالشها
در محیط تجاری کنونی شاید پنج چالش تجاری مهم وجود داشته باشد که نیازمند بررسی هستند: 1) جهانی شدن 2) سودآوری ازطریق رشد 3) فناوری 4) سرمایه ذهنی 5)تغییر، تغییر و تغییر بیشتر.

جهانی شدن: مدیران اغلب مواقع با چالشهایی درجهت ایجاد توازن میان الزامات جهانی اندیشیدن و محلی عمل کردن مواجه هستند. افراد، ایده ها، تولیدات و اطلاعات باید درجهت برآورده ساختن نیازهای محلی در سرتاسر جهان جابه جا شوند. هم اکنون موقعیتهای سیاسی متغیر، مسائل تجارت جهانی، نرخهای مبادله متغیر و فرهنگهای ناآشنا در تصمیمات تجاری وارد شده است و لذا مدیـــران باید براساس نیازهای مشتریان بین المللی خود تحت آموزش قرار گیرند. آنان باید تواناییشان را برای یادگیری انجام کار با یکدیگر درجهت اداره تنوع، پیچیدگی و ابهام در سراسر جهان ارتقا دهند. در این محیط مدیران منابع انسانی وظیفه ای خاص را به عهده دارند، این وظیفه شامل حصول اطمینان از این موضوع است که آیا سیاستها و اعمال منابع انسانی توجه کافی به تعادل بین سازگاری و هماهنگی در مقابل شناخت تفاوتهای فرهنگی و دیگر اختلافها مبذول می دارد.

رشد: تعداد زیادی از شرکتهای غربی تقریباً به سودهــــا و درآمدهای فراوانی ازطریق کوچک سازی، کم کردن تعداد سطوح سازمانی و استحکام رسیده اند. درحال حاضر آنان به درآمد افزایش یافته از طریق رشد نظر دارند که مسائل و چالشهایی را برای حرفه ای های منابع انسانی به همراه خواهد داشت.

- آنان باید کارکنانشان را وادار کنند که خلاق و نوآور باشند. به عبارتی دیگر، کارکنان را در زمینه هایی نظیر یادگیری مشارکتی تشویق کنند.

- سازمانهایی که رشد را ازطریق ادغام، استحکام یا سرمایه گذاری های مشترک انتخاب می کنند به مهارتهای ضروری موردنیاز منابع انسانی نظیر ادغام فرهنگ و فرایندهای کاری مختلف نیاز دارند.

فناوری: از سازمانها انتظار می رود فناوری های خود را به روز و بازبینی کنند. فناوری یک تجلی خاص تغییر است. هر تغییری دشوار است و واحد منابع انسانی باید خودرا به عنوان عامل تغییر ملاحظه کند. بویژه درمورد فناوری ضروری است سازمان اقدامات لازم را برای کاهش مقاومت کارکنان در مقابل فناوری جدید معمول داشته و اطمینان حاصل کند که گامها و فرایندهای حمایتی و آموزشی لازم برداشته شده است تا از این طریق کارکنان بتوانند از عهده تغییرات برآیند.

سرمایه فکری: موفق ترین سازمانها آنهایی خواهندبود که بتوانند افرادی با توانایی اداره سازمانهای جهانی را جذب، پرورش و حفظ کنند.
ازجمله ویژگیهای این سازمان جهانی حساسیت نسبت به مشتریان و فرصتهایی است که ازطریق فناوری ارائه می شود. مسئولیت واحد منابع انسانی خواهدبود که این کارکنان مستعد را یافته، جــذب کــرده، پرورش داده، جبران خدمات کرده و حفظ کند. زمانی که نیروی کار مناسب است، ضروری است واحد منابع انسانی با مشارکت و همکاری دیگران اطمینان حاصل کند که سرمایه های فکری این کارکنـــــان به طور کامل مورداستفاده قرار می گیرد. آنان همچنین باید مطمئن شوند که نتایج چنین فعالیتهای فکری کاملاً مشخص و محافظت شده و به طور مناسب توزیع و اداره می شود. در اقتصاد دانشی استعداد برتر عاملی کلیدی برای آینده است؛ یعنی منبع اصلی مزیت رقابتی؛ (آقازاده 1999) این منبع باید پرورش داده شود.

تغییر: شاید تمام عوامل پیش گفته نمودهای خاصی از مهمترین آنها یعنی تغییر باشند. واحد منابع انسانی باید تغییر را پذیرفته و حمایت کند. البته این بدین معنی است که خودش نیز باید تغییر کند و انعطاف پذیر، حسـاس و ارزش افزا به نظر آید. واحد منابع انسانی اگر نتواند خود،‌تغییر را بپذیرد، در آن صــورت نمی تواند آن را درجاهای دیگر سازمان به حرکت انداخته و حمایت کند. براین اساس ضروری است ساختارهای جدید، فرایندهای جدید انجام کار و فرهنگ جدید حمایت بازار را بررسی و اتخاذ کند.

مدیران منابع انسانی باید در تنظیم هدفهای معقول، منطقی، مهیج و قابل حصول درگیر شوند که شرکتها را قادر سازد خود را براساس فناوری موجود تغییر و سازگار کند. برای مثال چنین فناوری ممکن است فرایندهای تولیدی خودکار در سازمان باشد یا در واحد منابع انسانی خود سازمان با کارکنـــان جدید یا برنامه های نرم افزاری حقوق باشد.

در ملاحظه چنین تغییر فناورانه، مدیران منابع انسانی باید از مسائل و موضوعهای پنهان آگاه شوند:

هزینه های پنهان انجام امور تجاری در روشهای معین؛

اداره صحیح داراییهای فکری؛

ارتباط همه جانبه با فناوری؛

ماهیت متغیر همکاری و مشارکت همــــــان طوری که فناوری تغییر می یابد. (آقازاده 1999)

اینترنت - و نرم افزار با قابلیت اینترنتی - جنبه خاصی از فناوری مربوط به حرفه ای های مدیریت منابع انسانی است. زیرا می تواند روشها را به گونه ای تغییر دهد که کارکنان به سازمان مرتبط شوند. این نرم افزار که برای استفاده به کاربری صرفاً ازطریق ورودی تعبیه شده نیاز دارد، ممکن است به کارکنان اجازه دهد:

اطلاعات پرسنلی را به روز کنند نظیر آدرس منزل، تماسهای اضطراری، شماره تلفن، جزئیات بانکی و غیره؛

ثبت نام داوطلبانه در برنامه های سودمند؛

بررسی داده های حقوق شامل کسورات کل دستمزد پرداختی و اطلاعات مالیاتی؛
وارد کردن داده های برگه ثبت ساعت کار؛

درخواست مستمر فرصتهای ارتقا؛

نام نویسی در دوره های آموزشی در خانه؛

مطالعات کتاب راهنمای کارکنان، خبرنامه ها و کتابهای راهنمای رویه ها و سیاست شرکت؛

به روزکردن اطلاعات پرسنلی ازطریق مهارتهای کسب شده اخیر؛

بررسی پرداخت مرخصی های انباشته شده.

چنین تسهیلاتی یک موقعیت برنده - برنده را ارائه می کند. و امکان کنترل شخصی و مستقیم بیشتری را طی رابطه فرد با سازمان به کارکنان اعطا می کند. این موضوع به نوبه خود سبب ذخیره منابع پولی و زمانی سازمان در اداره چنین تعاملاتی می گردد. (هوور 2002)

علاوه بر کمک به سازمان درجهت اجرای تغییر فناورانه در هر دو سطح واحد منابع انسانی و گسترده تر سازمانی،‌مدیران منابع انسانی نقشی مقدم در ترویج و شناساندن چنین تغییری و نیز آماده سازی سازمان برای پذیرش آن را برعهده دارند. معرفی فناوری اغلب برای روشهای پذیرفته شده انجام امور و حتی شغل به عنوان یک تهدید دیده می شود.

با وجود این، تزریق فناوری جدید باید به عنوان یک ضرورت نگریسته شود، از آنجایی که مسیر کنترل شده ای را به سوی کسب موقعیتــی رقابتی تر فراهم می سازد و حلقه پیوند دهنده مهمی را بین شرکت و شرکای بالقوه و مشتریان در زنجیره جهانی با ماهیت تقاضامداری عرضه کنندگان و بازارها تدارک می کند. آن ممکن است پیش پاافتاده به نظر آید اما فناوری باید به عنوان یک فرصت و نه یک تهدید درنظر گرفته شود. برای مثال، فناوری اطلاعات فرصتهای جدیدی درجهت توسعه محصول وایجاد تولیدات مبتکرانه در یک محیط با تغییرات سریع را فراهم می سازد.

نتیجه گیری:

تغییرات فراگیردرجهت شکل دهی مجدد محل کار ادامه می یابد. امروزه یک حرفه ای منابع انسانی نباید صرفاً متخصص موضوعهای پرسنلی باشد.

از آنجایی که حرفه ای های منابع انسانی باید در کمک به سازمانشان به منظور حفظ رقابت در بازار نقش کلیدی را ایفا کنند، بر این اساس یک حرفه ای منابع انسانی باید بازرگانی ماهر و آگاه باشد.

حرفه ای های منابع انسانی باید درجهت کمک به ایجاد موفقیت سازمانی از مفهوم تعهد، مهارتهای بین پرسنلی و آموزش استفاده کنند. محیط با تغییرات همیشگی بدین معنا است که آنان باید توجه خاصی به پرورش صلاحیتها، ارتباطات و مهارتهای تصمیم گیری داشته باشند و قادر به ارائه تصویری واضح از شرکتهایشان باشند. در این بین آنان باید ادراکی کارکردی و واضح از نیازهای مدیریت عملیاتی داشته باشند. آنها باید به بررسی و بازنگری رویه های موجود درجهت حصول اطمینان از اینکه گزینه ها و راه حلهای بهبود یافته ای را می توان طراحی و ایجاد کرد، بپردازند. آنان باید بر اهمیت پیشرفتهای مستمر و اداره تغییر ازطریق فرایند هدف گذاری تاکید کنند و سرانجام اینکه آنها باید اطمینان یابند سازمان حاصله به وسیله کارکنان توانمند مهره چینی شده و به حرکت درآید.

منابع:

AGHAZADEH, S.-M., 1999, “HUMAN RESOURCE MANAGEMENT: ISSUES AND CHALLENGES IN THE NEW MILLENNIUM”, MANAGEMENT RESEARCH NEWS, 22, 12. BRIMELOW, R., 2002, “RETAINING KEY STAFF DURING DOWNSIZING”.PERSONNEL TODAY, 1, INFO TRAC ONE FILE PLUS.

FRANCES, J.D., 2002, “SELECTIVE JOB CUTS - RATHER THAN BOARD LAYOFFS - OFTEN BENEFIT FIRMS MORE DURING ECONOMIC SLOWDOWNS”, COMPENSATION & BENEFITS MANAGMENT, 18, 76-80, INFO TRAC ONE FILE PLUS.

HOOVER, W. 2002, “THE FUTURE OF HUMAN RESOURCES: TECHNOLOGY ASSISTS IN STREAMLINING YOUR HR DEPARTMENT”, COLORADO BIZ, 29, 4, 27.

MARRIOTT, J.W. 2001, “OUR COMPETITIVE STRENGTH” HUMAN CAPITAL”, EXECUTIVE SPEECHES, 15,5,18.

MESSMER, M, 2002, “BACK TO BASICS: RECRUITING AND MANAGING IN TODAY’S ECONOMY”, STRATEGIC FINANCE, 84,4, 13-15, INFO TRAC ONE FILE PLUS.

MULLING, E. 2001, “DON’T RUSH ON COMPANY CHANGES BECAUSE OF PREDICTIONS”, BOSTON BUSINESS JOURNAL, 21, 3, 29.

SIMS, R.R. SIMS, S.J. 1994, CHANGES AND CHALLENGES FOR THE HUMAN RESOURCE PROFESSIONAL, QUORUM BOOKS, WESTPORT, CT.

ULRICH, D. 1998, “A NEW MANDATE FOR HUMAN RESOURCES”, HARVARD BUSINESS REVIEW, 76, 1, 124-34.

WILLMOTT, B. 2001, “CUTTING STAFF IS LAST RESORT FOR STRUGGLING FIRMS IN THE US”, PERSONNEL TODAY, 10, INFO TRAC ONE FILE PLUS.

برگرفته از سایتhttp://www.imi.ir
منبع  :

 WORK STUDY, NO 4, 2003

درباره نرم افزار Vensim

درباره نرم افزار Vensim

Vensimیک نرم افزار شبیه سازی برای سیستم های پویا می باشد، که توسط شرکت Ventana Systems ساخته شد .  هدف این نرم افزار کمک به شرکت ها در جهت پیدا کردن راه حل بهینه در موقعیت های مختلف می باشد که به تجزیه و تحلیل نیاز دارند و نیز جایی که لازم است تمام نتایج ممکن از تصمیم گیری و پیاده سازی در آینده را بیابیم . Vensimاین توانایی را دارد که رفتار پویای سیستم ها را شبیه سازی کند، این سیستم ها را بدون یک نرم افزار شبیه سازی مناسب نمی توان تجزیه و تحلیل کرد، به دلیل اینکه این سیستم ها با توجه به تأثیرات زیاد، بازخورد و غیره، غیر قابل پیش بینی هستند .  این نرم افزار با شناسایی حلقه های علیت (Causal Loop) و یافتن نقاط اهرمی (Leverage Points) به ما کمک می کند . این نرم افزار همچنین توابع پویای دیگری را فراهم می کند از قبیل آرایه ها، آنالیز حساسیت مونت کارلو، بهینه سازی، واسط های برنامه کاربردی و غیره . وضعیت های شبیه سازی شده ممکن است از بخش های مختلفی مانند، اقتصاد، تجارت، علم، بخش اجتماعی، محیط و غیره بیرون بیاید .

تاریخچه نرم افزار Vensim [ویرایش]

برای صرفه جویی در زمان و تلاش، شرکت Ventana Systemsتصمیم گرفت که بازسازی نرم افزار قدیمی را متوقف نموده و ایجاد زبان شبیه سازی خود را آغاز کند که  Vensimنامیده شد. در سال 1988 Vensim : برای استفاده زبان C و محیط گرافیکی ویندوز ایکس refactor شد. در سال 1991 : نسخه 1.50 این نرم افزار همراه با قابلیت های اضافی برای مدل سازی سیستم های پویا منتشر شد. در سال 2000 : توابع جدید زیادی به نسخه 4.1 و 4.2 این نرم افزار افزوده شد.

این نرم‌افزار مربوط به درس «تحلیل سیستم‌ها» است، که قادر به ایجاد نمودارهای علی‌حلقوی، انباشت/جریان، شبیه‌سازی و … می باشد برای دانلود به ادامه مطلب مراجعه‌کنید!
Vensim از واژه های Ventana Simulation Environment گرفته شده که به معنای «محیط شبیه سازی Ventana» می باشد. شرکت Ventana این نرم افزار را از سال ۱۹۸۸ میلادی عرضه نموده و نسخه های اولیه این نرم افراز تحت سیستم عامل DOS بوده ولی نسخه های جدید تحت Windows می باشد.  نرم افزارهای خانواده ی Vensim عبارتند از: Vensim PLE,Vensim PLE Plus, Vensim Professional ,Vensim DSS *پ.ن:هنگام نصب در قسمت Install Options، برای استفاده نامحدود زمانی گزینه اول انتخاب شود. “Academic, public research”

از کامل‌ترین نرم‌افزارهای شبیه‌سازی در مهندسی صنایع ؛ کاربرد برای مدل‌های مفهومی ؛ ایجاد ، تجزیه‌وتحلیل ، طبقه‌بندی و شبیه‌سازی مدل‌ها ؛ در نسخه‌های PLE (ایجاد دیاگرام و رمز عبور ، شبیه‌سازی ، مستند‌سازی) ،Standard (قادر به ایجاد طبقه‌بندی و شبیه‌سازی مدل‌ها) Professional (مدل کردن سیستم‌های پیشرفته و بهینه کردن آن) ، DSS ( قابلیت بالا در مدل کردن) وRun Time ارائه می‌شود.

تیم علمی تحقیقاتی" آنادسی"، مجری پروژه های تحقیقات صنعتی، بازرگانی _اقتصادی و فناوری اطلاعات با بهره گیری از پیشرفته ترین تکنیک های تحلیل داده و اطلاعات (هوش مصنوعی، داده کاوی، تحلیل آماری، اقتصادسنجی و پژوهش عملیاتی) ، به ارائه خدمات آموزشی و پژوهشی می پردازد. 
انجام پروژه های تحقیقاتی و تجزیه تحلیل داده های پایان نامه (فصل 4 پایان نامه) برای رشته های علوم انسانی، علوم اجتماعی، مدیریت ، فنی مهندسی، پزشکی، روانشناسی، جامعه شناسی، اقتصاد، حسابداری، صنایع، فناوری اطلاعات، کامپیوتر و دیگر رشته ها:
1- تجزیه و تحلیل آماری پایان نامه، تحقیقات میدانی و پرسشنامه ای با استفاده از نرم افزار SPSS و Lisrel  2- ارائه تحلیل های اقتصاد سنجی، تحلیل های سری زمانی و داده های پانل Panel Data با استفاده از نرم افزار EViews و Microfit  3- تحلیل پروژه های داده کاویData Mining با استفاده از نرم افزار Weka ،Clementine، Rapid Miner وSAS Interprise Miner  4- بررسی و تحلیل کارایی و بهره وری از طریق تحلیل پوششی داده ها DEA با استفاده از نرم افزار EMS و WinDEAP 
5- تدوین مدل های رتبه بندی با استفاده از تکنیک های تصمیم گیری چند معیاره MCDMاز قبیلAHP، TOPSIS، SAW ،ELECTRE ،Group TOPSIS، FUZZY AHP، FUZZY TOPSIS 
6- طراحی سیستمهای استنتاج فازی (منطق فازی) Fuzzy Logic، عصبی-فازی ANFIS و نرم افزارFIS MATLAB(سیستم های خبره فازی) 
7- طراحی سیستمهای خبره Expert Systems تحت shell با استفاده از نرم افزارهای VP-expert و Clips 
8- مدل سازی بوسیله شبکه های عصبی مصنوعی ANN و الگوریتم ژنتیکGA 
9- آموزش نرم افزار های تخصصی ذیل:  SPSS، Weka، Clementine، FIS MATLAB ،ANFIS، VP-expert 
10- مشاوره و انجام پروژه های شبیه سازی، سیستم های دینامیکی (پویا) ،برنامه ریزی تولید ،زمانبندی تولید 
11- آموزش نرم افزارهایEnterprise Dynamics, Showflow ، Vensim ، کد نویسی در MATLAB 
" تخصص ما تجزیه و تحلیل داده ها و اطلاعات می باشد، پس همراه با تجربیات علمی و پژوهشی خود، آن را در اختیار شما قرار می دهیم" 
ارائه مشاوره در خصوص فصول پایان نامه جهت تکمیل تحقیق و آگاهی از چگونگی تحلیل داده ها و نتایج حاصله برای ارائه کار به استاد راهنما و راهنمایی برای آمادگی در جلسه دفاع پایان نامه  قیمت: توافقی با توجه به حجم کار 

مقاله کامل درباره کارهای عمومی ساختمان

مقاله کامل درباره کارهای عمومی ساختمان

این راهنما برگرفته از دفترچه ساخت و ساز بم در 11 فصل به صورت زیر تهیه گردیده است: 1- دیوار چینی اطراف زمین (محصور کردن)  2- خاکبرداری پی  (شالوده ها و شناژها)  3- آماده سازی بستر (شفته ریزی یا بتن مگر)  4- آجر چینی ( قالب بندی)  5- آرماتور بندی و نصب صفحه ستونها ( بیس پلیت ها)  6- بتن ریزی پی  7- نگهداری بتن پی  8- نصب اسکلت فلزی  9- اجرای سقف تیرچه بلوک 10- نگهداری بتن سقف  11- دیوارچینی داخلی فصل اول: دیوارچینی اطراف زمین (محصور کردن) 1- آب پاشی بر روی آجرها یا در اصطلاح غرقاب نمودن آنها قبل از دیوارچینی موجب استحکام بیشتر دیوار میگردد . آجرهایی که سیراب شده باشند آب ملات ماسه سیمان را جذب نکرده و موجب افت کیفیت آن نمیشود. 2- در صورتی که از آجرهای باقی مانده از زلزله استفاده میکنید توجه داشته باشید که استفاده از آجرهای نیمه به یکپارچگی دیوار صدمه میزند. در یک دیوار مطمئن میبایست در هر ردیف (رج) تنها در صورت نیاز از یک نیمه برای به پایان بردن آن ردیف (رج) استفاده شود. 3- اجرای ستونهای نگهدارنده بتنی در فواصل منظم در صورتی که با رعایت اصول فنی نباشد کارایی مناسب نخواهد داشت. نکاتی که به طور حتم باید در اجرای ستونهای نگهدارنده بتنی رعایت شوند به شرح زیر می باشند: الف- به هیچ وجه نباید از دیوار آجری نامنظم دو طرف دیوار به عنوان قالب استفاده نمود. ب- باید قبل از اجرای دیوار ستونهای نگهدارنده بتنی اجرا شوند و دو طرف ستونهای بتنی قالب بندی شوند. ج- برای اتصال ستون های بتنی نگهدارنده با دیوار آجری باید از میلگرد های افقی استفاده نمود. می توان در هنگام اجرای دیوار نیز زائده های منظم بتنی در دیوار ایجاد نمود. بیاموزیم: بجای استفاده از ستون های نگهدارنده بتنی می توان با افزایش ضخامت دیوار آجری در فواصل منظم و مناسب ( حداکثر 4 متر) پایداری دیوار را به نحو بهتری تامین نمود و یا از ستون ها نگهدارنده پیش ساخته فلزی با دستک ها مناسب استفاده نمود. فصل دوم: خاکبرداری آغاز هر کار ساختمانی با خاکبرداری شروع میشود . لذا آشنایی با انواع خاک برای افراد الزامی است. الف) خاک دستی: گاهی نخاله های ساختمانی و یا خاکهای بلا استفاده در محلی انباشته (دپو) می­شود و بعد از مدتی با گذشت زمان از نظر ها مخفی میگردد. معمولا این خاکها که از لحاظ یکپارچگی و باربری جزء خاکهای غیرباربر دسته بندی میشوند در زمان خاکبرداری برای فونداسیون ساختمان ما دوباره نمایان میشوند. باید توجه نمود که این خاک قابلیت باربری ندارد و میبایست بطور کامل برداشت شود. شناختن خاک دستس بسیار آسان است، وجود قطعات و اجزای دست ساز بشر مانند آجر، موزاییک، پلاستیک و ... در خاک نشان دهنده دستی بودن خاک است. ب) خاک نباتی: خاک های فرسوده و یا نباتی سطحی به خاکهایی گفته میشود که ریشه گیاهان در آن وجود داشته باشد این خاک برای تحمل بارهای وارده از طرف سازه مناسب نمی باشد. برای شناختن خاکهای نباتی کافی است به وجود ریشه درختان و گیاهان – برگهای فرسوده و سستی خاک توجه شود. این خاک با فشار انگشتان فرو می رود. ج)خاک طبیعی بکر(دج): به خاکی که پس از خاک نباتی قرار دارد خاک طبیعی بکر میگویند توجه داشته باشید که همواره میبایست فونداسیون برروی خاک طبیعی بکر اجرا گردد. در شهر بم خاک طبیعی مقاومت لازم برای تحمل وزن ساختمان و فونداسیون را دارد. تذکر: ریختن آب آهک به منظور بالا بردن مقاومت خاک دستی و نباتی به هیچ عنوان مورد تایید نمی باشد و نمی توان خاک دستی و نباتی را با استفاده از آب آهک قابل استفاده نمود. بیاموزیم: اکنون که با انواع خاک آشنا شدید توجه به نکات زیر بسیار لازم است: الف ) در زمینهایی که فاقد هرگونه رویش گیاهی است حداقل عمق خاکبرداری 15 سانتی متر میباشد . ب ) رسیدن به خاک طبیعی دست نخورده (بکر) میبایست حتما توسط مهندس ناظر تایید شود. توجه داشته باشید که مهندسین ناظر با مشخصات خاک بکر کاملا آشنا هستند. ج) برای آماده سازی بستر برای بتن پی ها باید ابتدا 10 سانتی متر بتن با سیمان کم ریخته شود به این ترتیب عمق خاکبرداری باید حداقل 10 سانتی متر بیشتر از عمق مورد نیاز برای پی ها باشد. فصل سوم: آماده سازی بستر، شفته ریزی و بتن مگر پس از انجام خاکبرداری باید بستر خاک را برای اجرای پی آماده کنیم. برای این کار از بتن با سیمان کم ( 100 تا 150 کیلوگرم سیمان در هر متر مکعب بتن) که به بتن مِگر موسوم است استفاده می شود. به این ترتیب که روی خاک حداقل 10 سانتی متر بتن با سیمان کم می ریزیند و سپس روی آن را با ماله صاف می کنند تا برای بتن ریزی پی ها آماده شود. همچنین در صورتی که پس از خاکبرداری و رسیدن به خاک مناسب، لازم بود تا برای رسیدن به تراز کف پی ها از مصالح پر کننده استفاده نماییم و یا پیمانکار اشتباها بیش از حد لازم خاکبرداری نماید و فضای خالی بوجود اید برای پر کردن فضای خالی باید از بتن یا مصالح مناسب دیگر طبق نظر دستگاه نظارت و با هزینه پیمانکار استفاده نماید. البته در شهر بم، برای رسیدن به عمق مورد نظر جهت اجرای بتن مگر و آغاز قالب بندی برای فونداسیون از شفته آهک استفاده میشود. استفاده از شفته آهک توصیه نمی شود اما با توجه به اینکه قیمت تمام شده آن پایین تر و بیشتر در دسترس می باشد لذا لازم است نکات زیر حتما رعایت شود تا در به دست آمدن کیفیت بهتر ما را یاری کند. شفته ریزی: شفته آهکی که با دوغاب ساخته و خوب عمل‌آوری شده باشد، دارای مقاومت 7 روزه معادل 5 کیلوگرم بر سانتیمتر مربع و تاب 28 روزه حدوداً 10 کیلوگرم بر سانتیمتر مربع خواهد بود که این مقاومت برای بستر پی ساختمان یا راه کاملاً مناسب می‌باشد. 1- آهک مصرفی میبایست حتما برای استفاده در شفته قبلا بصورت کامل شکفته شده باشد و پس از سرند شدن برای تهیه شفته مورد استفاده قرار بگیرد. 2- آهک باید حتما به صورت دوغاب با خاک درشت دانه مخلوط گردد . 3- بهتر است که مخلوط شفته آهک در کنار فونداسیون ساخته شود تا براحتی بتوان آن را به داخل محل خاک برداری منتقل کرد. 4- دقت شود که بتن مگر حتما پس از عمل آوری کامل شفته آهک و رسیدن آن به گیرش اولیه بر روی آن اجرا شود تا آب بتن توسط شفته جذب نشده و موجب پوکی بتن مگر نگردد . 5- توجه شود که بر روی شفته اجرا شده تا زمانی که شفته به مقاومت 5/1 کیلوگرم بر سانتیمتر مربع نرسیده است بارگذاری صورت نگیرد ( شفته آهکی زمانی به مقاومت 5/1 کیلوگرم بر متر مربع رسیده است که اثر کفش شما پس از راه رفتن بر روی آن باقی نماند.( برای حصول این منظور بازدید مهندس ناظر از شفته ریزی قبل از اجرای بتن مگر الزامی است . 6- باید توجه نمود که هر چه میزان رس در خاک مصرفی برای شفته بیشتر باشد میزان آهک مصرفی نیز باید بالاتر رود. بتن مگر بتن مگر یا به تعریفی بتن رگلاژ کف قالبندی فونداسیون در حقیقت یک بتن با مقدار سیمان کم (100 تا 150 کیلوگرم سیمان بر مترمکعب) است که جهت آماده سازی بستر خاکبرداری شده برای آرماتوربندی و صفحه گذاری اجرا میگردد توجه به نکات ذیل جهت اجرای بتن مگر الزامی است : 1- قبل از اجرای بتن مگر حتما خاک بستر را مرطوب نمایید تا آب بتن جذب خاک نگردد و کیفیت آن پایین نیاید . 2- در صورتی که بتن مگر را بر روی شفته آهک اجرا میکنید حتما توجه داشته باشید که شفته به مقاومت 5/1 کیلوگرم بر متر مربع رسیده باشد . ( شفته آهکی زمانی به مقاومت 5/1 کیلوگرم بر متر مربع رسیده است که اثر کفش شما پس از راه رفتن بر روی آن باقی نماند 3- شفته آهک میبایست قبل از اجرای بتن مگر مرطوب شده باشد تا آب بتن را جذب نکند. توجه داشته باشید زمانی که آهک هنوز جذب آب داشته باشد موجب پوکی بتن مگر میشود. 4- بتن مگر جهت پاکسازی کف و اجرای دقیقتر فاصله گذاری آرماتوربندی از کف انجام میگردد بنابراین به تمییز و یکنواخت بودن سطح آن دقت کنید تا آرماتوربندی بهتری داشته باشید. 5- معمولا بتن مگر توسط دستگاههای مخلوط کن ( بتونیر ) کوچک ساخته میشود دقت نمایید که حداقل دو (2) دقیقه پس از اضافه کردن آب، بتن درون دستگاه به خوبی مخلوط شود و سپس مورد استفاده قرار بگیرد. 6- بعد از ریختن بتن مگر با توجه به دمای هوا حدود 10 ساعت سطح آن را مرطوب نگه دارید(با پاشیدن آب) و بعد از گذشت یک (1) روز می توانید عملیات بعدی را شروع کنید و روی بتن مگر راه بروید. فصل چهارم: قالب بندی پی (فونداسیون) با آجر بعد از اینکه بتن مگر ریخته شد و مقاومت لازم را بعد از یک روز به دست آورد اگر از قالب مدفون (آجر چینی) استفاده می شود نوبت به قالب بندی پی ها می رسد. در بم برای قالب بندی پی از آجر استفاده میشود. رعایت نکات زیر در قالب بندی برای هر چه بهتر اجرا شدن پی مفید است. 1- یکنواخت بودن آجرچینی پی و ایجاد سطح صاف و بدون خلل و فرج برای پی ها مفید و بلکه لازم است. 2- مقاومت آجر چینی، در صورتی که پشت آن خاک دستی (خاک نا مناسب) باشد اهمیت زیادی دارد چرا که نیروی خاک به سمت داخل باعث شکسته شدن قالب آجری خواهد شد. 3- همچنین درصورتی که پشت آجرچینی خالی است مقاومت قالب آجری اهمیت زیادی دارد به طوری که باید وزن بتن و نیروی لرزاندن (ویبره) بتن و وزن کارگر را تحمل کند. در صورتی که دیوار آجری در حین بتن ریزی دچار شکستگی و جابجایی شود باعث تخریب پی خواهد شد. بازسازی دیواره و توقف عملیات بتن ریزی و ایجاد پیوستگی بین بتن قدیم و جدید هزینه های زیادی به دنبال خواهد داشت. 4- درصورتی که امکان داشته باشد خیلی خوب است که یک لایه نازک سیمان کاری روی قالب آجری صورت گیرد. این کار برای کسب مقاومت بتن و عملکرد خوب آن بسیار مناسب است. 5- اگر لایه سیمان کاری صورت نگرفت حتما باید روی قالب آجری یک لایه پلاستیک ضخیم و مناسب برای جلوگیری از جذب آب بتن توسط آجر کشیده شود. تذکر: قالب بندی نکردن پی و استفاده از دیواره خاکی به جای قالب فقط در صورتی مجاز است که اولا خاک غیر ریزشی باشد (به مرور دانه های خاک داخل پی نریزند) و ثانیا خاکبرداری بسیار تمیز و دقیق صورت گرفته باشد و دیواره خاک صاف باشد. با توجه به نحوه عملیات خاکبرداری و پی کنی که در شهر وجود دارد تقریبا استفاده نکردن از قالب آجری غیر مجاز است. بیاموزیم: قالب بندی فلزی بهترین نوع قالب بندی می باشد. البته نکات و پیش بینی های لازم برای استفاده از قالب فلزی از جمله، اضافه خاکبرداری برای بستن قالب، پر کردن پشت پی بعد از باز کردن قالب با پرکننده های مناسب و دسترسی کم به قالب فلزی باعث می شود که استفاده از قالب فلزی در شهر بم استقبال چندانی نداشته باشد. 6- در صورت نیاز و تمایل میتوان پس از گیرش اولیه بتن فونداسیون و با اطلاع مهندس ناظر ساختمان نسبت به جمع آوری قالب بندی آجری برای استفاده مجدد آجر آن در ساختمان اقدام نمود فصل پنجم: آرماتور بندی و نصب صفحه ستونها آرماتوربندی کاری تخصصی میباشد و دقت و نظارت جدی بر آن الزامی است. در برخی شرایط تمام مقاومت پی را آرماتورها تامین می کنند. مهندسین ناظر موظف هستند قبل از اجرای بتن ریزی از آرماتوربندی فونداسیون بازدید به عمل آورده و تا پایان بتن ریزی نظارت مستمر و مستقیم داشته باشند. ذکر چند مطلب در خصوص آشنایی با نکات اجرایی آرماتوربندی الزامی است : 1- به هیچ عنوان از آرماتورهای زنگ زده و یا آغشته به روغن نباید استفاده شود در صورت آلودگی آرماتورها به روغن یا زنگ زدگی آنها، باید قبل از اجرای آرماتوربندی به پاکسازی آنها اقدام و بعد از تایید دستگاه نظارت به بتن ریزی اقدام گردد. بیاموزیم: آرماتورها دو دسته طولی (آرماتورهای اصلی) و عرضی (خاموت) هستند. خاموتها وظیفه نگهداری آرماتورهای طولی و جلوگیری از کمانش آنها در هنگام فشارهای زیاد و چند کاربرد بسیار مهم دیگر دارند. لذا اهمیت رعایت ضوابط خاموت گذاری کمتر از آرماتورهای اصلی نیست. 2- فاصله خاموتها از یکدیگر باید حداکثر 20 سانتی متر باشند و دستگاه نظارت موظف است که در صورت عدم رعایت از سوی پیمانکار از اجرای بتن ریزی جلوگیری نماید. 3- خاموتها باید مطابق بوسیله سیم آرماتوربندی به تمام میلگردهای طولی مهار شوند این امر الزامی است و میبایست توسط پیمانکار رعایت گردد و در صورت عدم توجه دستگاه نظارت موظف است از ادامه کار پیمانکار تا رفع نواقص فوق جلوگیری نماید. 4- تمام میلگردها باید توسط قیچی مخصوص بریده شود و جدا از بریدن میلگردها به کمک دستگاه هوا برش خودداری شود . توجه داشته باشید که حرارت موجب افت کیفیت میلگردها می گردد. 5- از خم کردن آرماتور در دمای پایین تر از 5 درجه سانتیگراد خودداری شود و از باز و بسته کردن خمها به منظور شکل دادن مجدد میلگردها جدا خودداری شود در صورت مشاهده چنین مواردی باید به مهندس ناظر اعلام گردد تا مطابق ضوابط اقدام شود . 6- تمام میلگردها باید به صورت سرد و تا حد امکان با دستگاههای مکانیکی خم شوند از خم کردن آرماتورها و بولتهای صفحه های ستون به کمک حرارت ( هوابرش ) جدا خودداری شود. 7- توجه داشته باشید که آرماتوربندی را که توسط مهندس ناظر تایید شده است نباید قبل از بتن ریزی تغییر داد (خصوصا از خارج کردن میلگردها جدا خودداری نمایید و در صورت مشاهده سریعا به مهندس ناظر گزارش دهید.) 8- فاصله بین میلگردها تا سطح قالب بندی حداقل باید 5/2 سانتی متر باشد تا پوشش بتنی روی میلگردها دارای ضخامت مناسبی باشد و علاوه بر ایجاد پیوستگی بین بتن و میلگرد، محافظت میلگردها در برابر خوردگی و زنگ زدگی انجام شود. فصل ششم: بتن ریزی بتن آماده توسط ماشینهای حمل بتن (میکسر) برای شما آورده میشود، توجه به نکات زیر برای اجرای یک بتن ریزی صحیح الزامی است: 1- از افزودن آب به بتن حمل شده بدون اجازه مهندس ناظر اکیداً خودداری شود. ( معمولا کارگران برای سهولت کار خود و روانی بیشتر بتن به آن آب می افزایند که این امر از مقاومت بتن به شدت میکاهد لذا توجه به این امر بسیار دارای اهمیت میباشد.) 2- معمولا ً مقداری از بتن در ابتدای تخلیه از میکسر دارای دانه بندی نا مناسبی میباشد. باید دقت شود این بتن که دارای کیفیت نا مناسب جهت بتن ریزی میباشد، مورد مصرف کارهای ساختمانی قرار نگیرد. 3- قبل از بتن ریزی حتماً باید درون قالبهای فونداسیون که آرماتور گذاری شده است از خاکهای ریزشی و نخاله های ساختمانی کاملاً پاکسازی گردد 4- در زمان بتن ریزی استفاده از دستگاه ویبره الزامی است، پیمانکاران موظف هستند قبل از آغاز بتن ریزی از سلامت دستگاه ویبره خود اطمینان حاصل نمایند . 5 . برای آنکه آجرهای قالبندی فونداسیون آب شیرآبه بتن را جذب نکند استفاده از پوشش پلاستیکی (کاور) الزامی است. 6- قبل از اینکه بتن ریزی آغاز شود برای اینکه آب بتن سریعا توسط بستر خارج نشود لازم است بستر بتن­ریزی مرطوب شود، البته باید مراقب بود تا آب در کف پی جمع نشود و فقط رطوبت وجود داشته باشد. فصل هفتم: نگهداری بتن پی بعد از آنکه بتن ریخته شد و گیرش اولیه پیدا کرد (بعد از حدود 1.5 ساعت) عملیات خاصی برای نگهداری بتن باید آغاز شود. این عملیات که به عمل آوری یا نگهداری بتن موسوم است باعث می شود تا به مشخصات مورد نظر برای بتن که در طراحی در نظر گرفته شده است دست پیدا کنیم و مقاومت و دوام بتن را بالا ببریم. 1- تمامی مقاطعی که بتن ریزی میگردد تا 3 روز باید آب پاشی شده و تا هفت روز مرطوب نگه داشته شود. این عمل در بالا بردن کیفیت بتن بسیار حائز اهمیت است. 2- از مصرف بتن باقیمانده ایی که بدون نظارت مهندس ناظر با افزودن آب برای استفاده مجدد آماده میشود جدا خودداری نمایید . 3- به عنوان یک روش بسیار مناسب و مطمئن می توان از پوشش پلاستیکی که اطراف قالب می گذاریم استفاده کنیم، به این ترتیب که اطراف پلاستیک را مقداری بیشتر در نظر بگیریم و بعد از بتن ریزی لبه های پلاستیک را روی بتن برگردانیم. فصل هشتم: نصب اسکلت فلزی در زمینه اجرای سازه های فلزی با توجه به اینکه اتصالات اسکلتهای فلزی پیش ساخته در بم بصورت پیچ و مهره ای طراحی گردیده است، توجه به نکات زیر الزامی میباشد: 1- با توجه به پس لرزه هایی که در این مدت هر چند یکبار شهر بم شاهد آن بوده و خواهد بود، باید برای بستن کلیه مهره های مورد استفاده از واشرهای فنری استفاده گردد تا این لرزشها موجب شل شدن پیچها نگردد. 2- توجه داشته باشید تنها تیرهای فلزی که در داخل بتن قرار میگیرند فاقد پوشش رنگ باشند تا یکپارچگی بیشتری با بتن داشته باشند و مابقی اجزاء سازه باید دارای پوشش رنگ باشد. 3- صفحات اتصال مهاربندها و ابتدا و انتهای تیرها باید پس از نصب و آچار کشی نهایی، تنها در صورتی که در بتن مدفون نمیگردند با رنگ پوشش داده شوند . 4- بهتر است برای سهولت کار، پیچهای بولتهای فونداسیون قبل از آغاز بتن ریزی بوسیله گریس پوشانده شوند تا توسط بتن آلوده نگردد. فصل نهم: اجرای سقف تیرچه بلوک در حال حاضر در شهر بم تعداد کثیری از سقفهای در حال اجرا بصورت تیرچه بلوک اجرا میگردد. در خصوص ایمنی چنین سقفهایی باید بدانید که در صورتی که سقف تیرچه بلوک مطابق اصول مهندسی و رعایت نکات فنی آن اجرا گردد از ضریب ایمنی بسیار بالایی برخوردار میباشد. ابتدا باید تیرچه‌ها روی پلهای اصلی، ( تیرهای فلزی )، در ترازهای موردنظر کارگذاری شوند. فاصله بین تیرچه‌ها با بلوکهای مجوف پر شده و پس از نصب میلگردهای حرارتی و میلگردهای تکمیلی بر اساس نقشه‌های اجرایی، بتن دال سقف ریخته می‌شود. آرماتورهای اصلی تیرچه باید به طول 15-10 سانتیمتر با تیرهای اصلی درگیر شوند و به هیچوجه نباید این آرماتورها را به تیرهای فلزی جوش داد. نظر به اینکه تیرچه‌ها به استثنای تیرچه‌های با جان باز قبل از یکپارچه شدن سقف قادر به تحمل بار سقف نیستند، باید توسط تعدادی چارتراش و پایه (جک ها یا شمعها) به نحو مناسب و مطمئنی نگهداری شوند. در موقع اجرا باید خیز مناسبی به طرف بالا به تیرچه‌ها داد تا پس از اجرا و یکپارچه شدن سقف و وارد شدن بارهای وارده این خیز حذف شود. مقدار خیز در کارگاه با تجربه به دست می‌اید، معمولاً به ازای هر متر طول دهانه 2 میلیمتر خیز در نظر گرفته می‌شود. در مورد زمان برچیدن پایه‌ها و پایه‌های اطمینان، باید مندرجات ایین‌نامه بتن ایران مراعات گردد. برای آشنایی با اجرای سقفهای تیرچه بلوک توجه نکات زیر را مد نظر داشته باشید تا از سقفی که بالای سرتان قرار خواهد گرفت مطمئن باشید. 1- جکهایی که در زیر سقفهای تیرچه بلوک برای تحمل وزن بتن تازه تا رسیدن به مقاومت اولیه آن استفاده میشود حداقل 10 روز باید بدون تغییر باقی بمانند. 2- دقت نمایید تا سر تیرچه ها از بال تیرآهن جدا نشده باشد. گاهی بر اثر بی دقتی در نصب جکهای زیر سقف تیرچه ها از روی بال تیرآهن جدا شده و بالاتر قرار میگیرد. این جکها باید به نحوی اجرا شود که میلگردهای دو سر تیرچه روی بال تیرآهن قرارگیرد.. 3- در صورتی که تیرچه به یک تیرآهن منتهی میگردد میبایست با استفاده از میلگرد ممان(لنگر) منفی، تیرچه به تیرآهن مهار شود تا در زمان زلزله دچار گسیختگی نگردد. 4- در شکل زیر میلگردهای ممان منفی نشان داده شده است، این میلگردها موجب میشود تا سقف شما به صورت یکپارچه عمل کرده و ایمنی آن بسیار بالا رود. توجه داشته باشید که هر تیرچه باید توسط این میلگردها به تیرآهن باربر خود متصل گردد. در محل هایی که دو تیرچه در امتداد هم مطابق شکل بعدی به یک تیرآهن متصل میگردند باید بوسیله میلگردهای ممان منفی تیرچه ها را به تیرآهن متصل نمائیم . 5- ضخامت بتن بر روی سقف باید حداقل 5 سانتی متر باشد. برای آنکه بتوانید این ضخامت را به دست آورید کافی است حدود 4 قطعه نیمه آجر را بر روی 4 نقطه مختلف از بلوک های سقفی بگذارید ، بتن میبایست پس از اجرا لبالب آجرها گردد. 6- میلگردهای حرارتی بر روی سقف باید به صورت شبکه ایی با اضلاع 25 سانتی متر اجرا گردد. شبکه ای که در شکلهای بعدی می بینید با اضلاع 25 سانتی متر میباشد. تذکر: میلگردهای مصرفی میبایست کاملاً صاف باشد. 7- بتن مصرفی بر روی سقف حتما میبایست به صورت یکپارچه اجرا شود و نباید بین بتن ریزی فاصله ایی ایجاد گردد. 8- قبل از بتن ریزی باید سقف از هرگونه آلودگی همچون بتن خشک شده، شن و ماسه و یا خرده های سفال در مقاطع حساس همچون محل اتصال تیرچه به سقف پاک شود. بیاموزیم: برای شیب بندی سقف تنها از پوکه معدنی یا خرده آجرهای سفالی که سبک هستند استفاده نمایید. سقف هرچه سبک تر باشد ایمنی آن بالاتر است. فصل دهم: نگهداری بتن سقف با توجه به اینکه سقف دارای سطح وسیعی می باشد لذا نگهداری بتن آن از اهمیت و دقت بالایی برخوردار است. بتن سقف به سرعت ترک خواهد خورد. بنابراین باید موارد زیر در نگهداری بتن رعایت شود. · بتن سقف باید تا 3 روز مداوم آب پاشی شود و حداقل تا 7 روز مرطوب نگه داشته شود. · استفاده از گونی در این زمینه توصیه می شود. گونی کشیدین روی سقف باعث مصرف آب کمتر، اطمینان بیشتر و کیفیت بهتری می شود. فصل یازدهم: دیوار چینی داخلی توجه به نحوه اجرای صحیح یک دیوار کمک بسیار مهمی در بالا بردن ضریب اطمینان یک منزل مسکونی در برابر زلزله می کند. توجه به نکات مهم و ساده ای که در دیوار چینی وجود دارد می تواند کمک زیادی به ایمن سازی ساختمان در برابر زلزله نماید. 1 . دیوار حتما باید به کمک سنجاقکهایی که در شکل زیر نشان داده شده است به ستون متصل گردد. بیاموزیم: شما با توجه به آنچه در این دفترچه مشاهده کردید می توانید به عنوان صاحب کار (کارفرما) به روند اجرایی پیمانکار اشراف داشته باشید. توجه داشته باشید که: 1- مهندس ناظر موظف است در تمام لحظات بتن ریزی توسط پیمانکار در محل ساختمان حضور داشته باشد. 2- مهندس ناظر موظف است قبل از ریختن بتن، بتن را به صورت چشمی کنترل و اسلامپ، روانی و کارایی آن را کنترل نماید. 3- مهندس ناظر موظف است پس از پایان هر کدام از مراحل ساخت، قبل از شروع مرحله بعدی و قبل از اینکه حاصل کار پیمانکار در نتیجه عملیات بعدی مخفی شود، کار را کنترل و درصورتی که مطابق با اصول و مقررات فنی باشد اجازه ادامه کار را به پیمانکار بدهد. 4- در صورتی که مهندس ناظر به موقع در محل ساختمان حضور نداشته باشد و یا تذکرات لازم را به پیمانکار ندهد، موضوع را به صورت کتبی به دفتر فنی شهرداری و ستاد معین مربوط گزارش دهید. 5- در صورتی که مهندس ناظر دستور اصلاح قسمتی از کار را به پیمانکار بدهد، پیمانکار موظف است با هزینه خودش کار را مطابق مشخصات فنی و نظر ناظر اصلاح نماید. 6- در صورت مشاهده هرگونه نقص فنی در عملیات اجرایی پیمانکار موضوع را کتبا به مهندس ناظر اطلاع دهید و در صورتی که مهندس ناظر موضوع را پیگیری نکرد موضوع را سریعا به صورت کتبی به دفتر فنی شهرداری گزارش دهید

ایمنی و بهداشت کار در سازمانها

ایمنی و بهداشت کار در سازمانها

ایمنی و بهداشت کار با شرایط فیزیو لوژیکی واجتماعی - روانی نیروی کار که ازمحیط کار نتیجه میدهد ارتباط دارد. اگر سازمان تدابیر امنیتی و بهداشتی درستی اتخاذ کند،  افراد کمتری دچار صدمات جسمی یا اجتماعی - روانی خواهند شد. بیماریهای متداول جسمی ناشی از کار شامل نارساییهای قلبی،  انواع سرطان،  و از دست دادن اندامها یا حتی زندگی است. سایر بیماریهای ناشی از کار عبارتند از بیماری خونی،  انواع بیماریهای ریوی،  بروز اختلال در مرکز دستگاه عصبی. شرایط اجتماعی - روانی خطرناک و علل اصلی کیفیت نازل زندگی شغلی عبارتند از فشار عصبی،  نارضایتی،  بی عاطفگی،  انزوا طلبی، ضعف بینایی،  فراموشکاری،  بی اعتمادی به دیگران،  بی دقتی،  زود رنجی،  دل شوره،  و پرداختن به مسائل بی اهمیت‏. هدفها و اهمیت بهبود ایمنی و بهداشت کار خسارتهای مالی و جانی گزافی که نارسایی ایمنی و بهداشت ایمنی و بهداشت کار سرچشمه می گیرد به تنهایی دلیل بسنده ای است برای توجیه برنامه های بهسازی محیط کار. هدفهای بهسازی وضع ایمنی و بهداشت کار در درجه نخست متوجه حمایت و حفظ کارکنان و در پی آن کاهش هزینه هاست. ‏ هزینه ها: بر اثر فشار عصبی از کار و کیفیت نازل زندگی شغلی هزینه های گزافی پدید می آید. از مشکلات دیگرس که سنجش کمّی آن در مقایسه با فشار عصبی و کیفیت نازل زندگی شغلی دشوارتر است،  شاید احساس بی معنا بودن کار و عدم دلبستگی به آن و نیز احساس بی اهمیت بودن در کارگران باشد. ‏ ‏ برای تخفیف این دو مجموعه شزایط زیانبار در سازمان،  باید سرچشمه آن را آماج حمله قرار دا د. همواره دو نوع محیط خطر آفرین وجود دارد که عبارت است از"محیط فیزیکی کار" و "محیط اجتماعی - روانی کار". زیانهایی که هر یک پدید میآورد به عدم اثر بخشی سازمانی به شکل غیبت، جابجایی، ادعای خسارت و هزینه های درمان منجر می شود. باید در نظر داشت که این دو محیط در تمام کارکنان یکسان تأثیر نمی گذارد. از این رو،  شرایط فیزیولوژیکی واجتماعی - روانی و منشأ آنها و پیامدهایشان الگوی ایمنی و بهداشت حرفه ای را در سازمان به وجود می آورد. ‏ مزایا: اگر سازمانها بتواند از شدت سوانح،  بیماریها و فشارعصبی در محل کار بکاهند و کیفیت زندگی شغلی کارکنان را افزایش دهند،  نتایج زیر بدست می آید: ‏ - بهره وری بیشتر به دلیل کمتر هدر رفتن ساعتهای کار روزانه - کارآیی بیشتر افراد به دلیل درگیری بیشتر آنها در کار - کاهش هزینه های بیمه و درمان ‏ - کاهش هزینه های ادعای خسارت ‏- انعطاف پذیری و انطباق پذیری بیشتر نیروی کار به دلیل افزایش مشارکت و احساس مالکیت گزینشها و استخدامهای بهتر به دلیل افزایش جذابیت سازمان به عنوان یک محل کار سالم کاهش مرگ و میر از آنجا که هزینه های ایمنی و بهداشت نا کافی و نارسا بسیار سنگین است، جای شگفتی نیست که اکنون سازمانها به بهسازی محیتهای کار بسیار توجه می کنند. ‏ رابطه ایمنی و بهداشت کار با سایر وظایف مدیران: ‏ فعالیتهای ایمنی و بهداشت روابط گسترده با سایر اقدامهایی دارند که بطور معمول در واحد مدیریت انجام می گیرد. ‏ جذب و گزینش: اگر سازمان بتواند محیطی ایمن،  بهداشتی و راحت برای کار فراهم آورد،  ممکن است بر کامیابی در جذب و نگهداری نیروی کار واجد شرایط و مولد بیفزاید. سازمانی که به محلی نا امن شهرت یافته است افراد واجد شرایط را دشوار خواهد یافت. ‏ برنامه های بهسازی کیفیت زندگی شغلی: کیفیت نازل زندگی شغلی با انواع شرایط اجتماعی روانی پیوند دارد،  در نتیجه برنامه های بهسازی کیفیت زندگی شغلی با ایمنی و بهداشت ارتباط می یابد. کیفیت زندگی شغلی اغلب بر تصور افراد از خط مشیها و ساختارهای سازمانی مبتنی است. امروزه بسیاری از مؤسسات به پژوهشهایی برای سنجش این برداشتها دست زده اند. در این شیوه های غیر رسمی نیز به کار گرفته می شود تا روابط بهبود یابد. افزون بر این،  هیئتهای ایمنی کار و گروهها کیفیت کار نیز در تدوین استراتژیهایی برای بهبود محیط کار مفید هستند. ‏ آموزش: امروزه آموزش ایمنی و بهداشت شغلی بخش جدایی نا پذیری از وظایف مدیریت منابع انسانی است. به دلیل وجود شبکه پیچیده قوانین و مقررات ایمنی و بهداشت برای پیروی از این قوانین و مقررات،  مؤسسات همواره برای کارکنان خود دوره های آموزشی تشکیل می دهند. بسیاری از مؤسسات تمرینها و آموزشهای ایمنی را با هدف افزایش آگاهی نسبت به ویژگیهای آن برگزار می کنند. در برخی سازمانها نیز کارگاههای تنش زدایی،  دایر می کنند تا با آموزشهای عملی به افراد کمک کنند تا بهتر با جنبه های اجتماعی روانی محیط کار سازگاری یابند. ‏ خطرهای ناشی از کار جنبه های فیزیکی و اجتماعی - روانی محیط کار هر دو بر ایمنی و بهداشت اثر می گذارد. هر یک از آنها خطرهای خاص خود را دارد؛ جنبه فیزیکی سیبب بیماریها و سوانح و جنبه اجتماعی - روانی سبب کیفیت نا مطلوب زندگی شغلی و فشار روانی می شود. به طور معمول،  فقط محیط فیزیکی کانون توجه اکثر مؤسسات و قوانین ایمنی و بهداشت بوده است. اما اکنون سازمانها تأثیر خطرهای اجتماعی - روانی کار را بر سلامتی و بهداشت به طور روز افزونی می پذیرند. ‏ در نتیجه،  تلاش برای افزایش اینمی و بهداشت کار باید در بر گیرنده استراتژیهایی برای حذف خطرها از هر دو محیط باشد. بنابراین، ارائه استراتژیهای اثربخش با درک درستی از عواملی که بر ایمنی و بهداشت سازمانها اثر می گذارد آغاز می شود. ‏ عوامل مؤثر بر سوانح شغلی: کیفیت سازمان: میزان سوانح بر حسب نوع صنایع متفاوت است. برای مثال در صنایع ساختمانی و تولیدی نسبت به مؤسسات خدماتی، بازرگانی سوانح بیشتری روی می دهد. در سازمانهای بزرگ و کوچک نیز نسبت به سازمانهای متوسط سوانح کمتری رخ می دهد. علت این امر شاید وجود سرپرستانی باشد که در سازمانهای کوچک بهتر می توانند مشکلات ایمنی را کشف کنند و از بروز آن جلوگیری کنند. همین طور سازمانهای بزرگ که نسبت به سازمانهای متوسط منابع بیشتری دارند می توانند افراد متخصصی را استخدام کنند که تمام تلاش و وقت خود را برای جلوگیری از سوانح و بهبود ایمنی صرف می کنند. ‏ برنامه های ایمنی: سازمانها از نظر میزان توجه به فنون،  برنامه ها و فعالیتهای مربوط به افزایش ایمنی و جلوگیری از سوانح با هم فرق دارند. اثربخشی این فنون و برنامه ها بر حسب نوع صنعت و اندازه سازمانها نیز متفاوت است. ‏ کارگر نا امن: گرچه عوامل سازمانی نقش مهمی در ایمنی کار ایفا می کنند، اما خود فرد نیز می تواند عامل سانحه باشد. سوانح به رفتار فرد، میزان خطر در محیط و تصادف بستگی دارد. در برخی کارکنان اساسا" نوعی سانحه پذیری وجود دارد. ‏ کارکنانی که تحریک پذیری پایینی دارند با سوانح بیشتری مواجه می شوند تا کارکنانی که تحریک پذیریشان بالاست و کارکنانی که سوانح کمتری داشته اند نسبت به آنهایی که حوادث بیشتری داشته اند خوش بین تر،  ساده دل تر و دلسوزتر بوده اند. ‏ کارکنانی که تحت فشارهای روحیند و نیز آنها که جوان تر هستند بیشتر دچار سانحه می شوند. کسانی که قدرت تشخیص بصری بیشتر دارند کمتر درمعرض سانحه قرار می گیرند. اجرای استراتژیهای ایمنی و بهداشت کار برای بالا بردن بهداشت کار نیروی کار یک سازمان، نخست باید خاستگاه عوامل ایانبار شناسایی شود و سپس استراتژیهایی برای بهسازی آنها تدوین شود. کامیابی در این استراتژیها را باید با مقایسه درصدهای ایمنی و بهداشت در پیش و پس از اجرای هر یک تعیین کرد. تنها از این طریق است که سازمانها می توانند از اثر بخشی آنچه انجام می دهند آگاهی یابند. ‏ استراتژیهای بهسازی ایمنی و بهداشت در محیط فیزیکی کار برخورداری و بهره گیری از سوابق هم در مورد سوانح و هم در زمینه بیماریهای محیط فیزیکی کار اقدامی است متداول. این سوابق را می توان برای تعیین وضعیت مؤسسه از لحاظ تعداد سوانح و بیماریها به کار گرفت و آن را مبنایی قرارداد برای مقایسه و ارزیابی سایر استراتژیهای بهسازی محیط کار. فرایند گردآوری چنین آمار و ارقامی ما را از مشکلات ایمنی و بهداشت آگاه می کند. بنابراین،  می توان آن را به عنوان راهبردی برای بهسازی محیط کار و همچنین راهی برای تعیین اثربخشی سایر استراتژیها در نظر گرفت. ‏ ‏ استراتژیهای بهسازی ایمنی و بهداشت در محیط اجتماعی - روانی کار‏ فنون بسیاری وجود دارند که برای بهسازی محیط اجتماعی - روانی کار مورد استفاده قرار می گیرند. فنون بهسازی کیفیت زندگی کاری شامل مدیریت بر شغل،  طرحریزی شغل،  گروههای پرورش کیفیت و بازسازی سازمانی است. ‏ فنون مدیریت بر استرس (فشار عصبی)‏ برنامه های مدیریت بر استرس(فشار عصبی) به دو دسته تقسیم می شود: ‏ برنامه های مدیریت فشار عصبی سازمانی برنامه های مدیریت فشار عصبی فردی ‏ برنامه های مدیریت بر فشار عصبی سازمانی: برای کاهش فشار عصبی شیوه هایی وجود دارد که سازمانها باید آن را به کار برند؛ از جمله ارجاع تدریجی وظایف و افزون یک و یا دو وظیفه پس از هر دوره آموزشی، تشکیل گروههای کار،  ارائه خط مشیهای جدید و روشن در مورد کارهایی که دچار ابهامند، و ارائه برنامه های مشاوره برای کارکنان که دچار فشار عصبی هستند. ‏ برنامه های مدیریت بر فشار عصبی فردی: برنامه های فردی که برای برخورد با فشار عصبی فردی میتوان به کار گرفت عبارتند از: (1) رژیم غذایی مناسب (2) ورزش مرتب (3) هدایت بهداشت جسمی (4) تشکیل گروههای اجتماعی مفید. ‏ ارزیابی فعالیتهای ایمنی و بهداشت کار ‏ اثر بخشی فعالیتهایی که در زمینه ایمنی و بهداشت در سازمانها انجام می گیرد بر پایه اطلاعات و سوابق قابل ارزیابی است. ‏ استراتژیهای محیط فیزیکی کار: اثر بخشی این استراتژیها اغلب بر مبنای اثرهای آنها برغیبت و جابجایی کارکنان،  هزینه های درمانی و میزان جبران صدمات،  بهره وری کارآیی (کیفی و کمی ) اندازه گیری می شود. این نتایج و اثرها را می توان در تغییر میزان سوانح یا بروز بیماریهای خاص مشاهده کرد. سرانجام،  اثز بخشی نسبی استراتژیها را می توان با تعیین هزینه های برنامه و منافع نسبی آن سنجید. ‏ استراتژیهای محیط اجتماعی - روانی کار: اثر بخشی این دسته از استراتژیها با ارزیابی جنبه های روانی بهداشت و ایمنی و میزان رضایت شغلی یا بیزاری از آن اندازه گیری می شود. افزون بر این،  همان ارزیابیهایی که مورد استراتژیهای محیط فیزیکی بیان شد،  در اینجا نیز کاربرد دارد. در حقیقت کار درست آن است که اثربخشی استراتژیهای مدیریت بر استرس در برابر جنبه های جسمی و فیزیکی اندازه گیری شود. ‏

ایمنی ماشین الات راهسازی و ساختمانی

ایمنی ماشین الات راهسازی و ساختمانی

در این مطلب سعی شده است نکات عمومی (بر اساس آئین نامه حفاظتی کارگاه های ساختمانی ومقررات ملی ساختمان) ذکر گردد.

1- کلیه رانندگان و اپراتورها باید آموزشهای لازم را فرا گرفته باشد و دارای گواهینامه وی‍ژه باشند

2- ماشین آلات باید با نوع عملیات تطابق داشته و محدوده عملیات برای رانندگان مشخص گردد

3- برای ماشین آلات هر 3 ماه یکبار معاینه فنی توسط متخصص انجام و گواهینامه اجازه کار صادر شود

4- هنگام کار کردن ماشین آلات در نزدیکی خطوط انتقال برق (فشار ضعیف) باید حریم این خطوط در نظر گرفته شود و فا‌صله بالاترین نقطه ماشین آلات تا کابل های برق کمتر از 5/1 متر نباشد.

5- کلیه قسمتهای متحرک و انتقال دهنده نیرو از قبیل تسمه فلکه ، زنجیر، چرخ دنده باید داری پوشش یا حفاظ مناسب و مقاومی باشد.

6- در مواردی که میدان دید راننده محدود باشد وجود یک نفر کمک یا علامت دهنده الزامی است

7- راننده قبل از ترک ماشین باید دستگاه را ترمز و تیغه و یا باکت را روی زمین قرارداده و دستگاه را خاموش کند

8- در زمانی که به سبب سستی بستر و یا شیب زیاد تعادل دستگاه به خطر می افتد نباید آن را به کار انداخت

9- ماشین آلات را نباید شبها در حاشیه جاده های عمومی متوقف نمود در صورت ناممکن بودن این امر باید علائم خطر نصب شود

10- در زمان کار ماشین آلات ورود افراد به داخل شعاع عمل آنها ممنوع گردد

11- ماشین آلات چرخ لاستیکی سنگین که اجبارا روی لبه های تیز حرکت می کنند جهت جلوگیری از ترکیدگی لاستیک باید مجهز به زنجیر حفاظتی گردند

12- هنگام حرکت بیل مکانیکی، باکت آن باید خالی بوده و بوم در جهت حرکت قرار گیرد

13- در زمان تعمیر باکت و تعویض ناخن باید از حرکت ناگهانی دستگاه جلوگیری شود

14- از تیغه بولدوزر نباید به عنوان ترمز مگر در شرایط اضطراری استفاده کرد

15- ورود به کابین ماشین آلات در زمان کار فقط برای مکانیک، مسئول ایمنی و مسئول فنی کارگاه مجاز است

16- جلو و عقب چرخهای ماشین آلات در حال توقف باید

17- به دقت مسدود گردد تا از حرکت احتمالی خصوصا در شیب جلوگیری شود

18- سوار شدن افراد غیر مجاز بر لودر ، گریدر ، بولدوزر و ... ممنوع بوده و هیچکس حق ندارد بر روی جامو تیغهای لودر ، گریدر و ... سوار شود. 

19- در هوای تاریک گریدر زنی نزدیک لبه ها و کنار دیوارهای بلند ممنوع است

20- جابجایی باکت با بار از روی افراد و تاسیسات ممنوع است

21- در حفر با بیل مکانیکی هیچگاه نباید از زیر محل ماشین خاکبرداری انجام شود

22- رانندگان لودر باید از عملی به نام (گم کردن لودر) بر حذر شوند.

23- هل دادن خاک با بولدوزر در لبه پرتگاه باید به گونه ای باشد تا در لبه پرتگاه با ایجاد یک مانع شیبدار به سمت بالا از سقوط بولدوزر جلوگیری شود

24- کلیه ماشین آلات باید مجهز به بوق دنده عقب باشند

25- روشنایی مناسب جهت کار در شب تامین شود و در نزدیکی معابر عمومی و جاده ها چراغ چشمک زن نصب شود

26- جهت جلوگیری از سقوط افراد دهانه های سیلوهای مصالح و قیفهای تغذیه تراک میکسر و پمپ بتن باید به وسیله چند میله عمود برهم حفاظ گذاری شود

ایمنی صنعتی ، نیاز امروز، پشتوانه ی فردا

ایمنی صنعتی ، نیاز امروز، پشتوانه ی فردا

بخش اول

 1-    مهندسی صنایع چیست؟

  v مهندسی صنایع عبارتست از کاربرد اصول و تکنیکهایی به منظور بهبود، طراحی و نصب سیستمها – نظیر نیروی انسانی، مواد، اطلاعات، انرژی و تجهیزات- برای فراهم آوردن امکان تولید کالاها و ارائه خدمات بشکل کارا و مطلوب.

  v فعالیتهای مهندسی صنایع همانند پلی است که ارتباط بین اهداف مدیریت و عملکرد عملیاتی سازمان را ایجاد مینماید.

  vمهندسی صنایع تنها رشته مهندسی است که عامل انسان، یکی از مولفه های اصلی سیستمهای مورد مطالعه آن را تشکیل میدهد. در نتیجه مهندسان صنایع در تیمهای میان رشته ای برای امور برنامه ریزی، نصب و کنترل و بهبود فعالیتهای موسسات به خدمت گرفته میشوند.

   v مهندسین صنایع، بستر لازم برای تعامل تخصصهای مختلف و کار گروهی را به بهترین وجه ایجاد نموده که در نتیجه امور طرح، برنامه ریزی، اجرا و نظارت بر عملکرد نظامهای تولیدی خدماتی بشکل منسجمتر انجام میشود و در نهایت انسجام امور به بهبود مستمر در جهت سهولت کارها، راحتی کارکنان، کاهش هزینه ها، ارتقاء کیفیت و جلب رضایت مشتریان منجر میشود.

2-    اهمیت مهندسی صنایع

با توجه به تحولات اقتصاد جهانی، قدرت رقابت، شرط اساسی مؤفقیت در کسب و کار نوین محسوب میشود که این قدرت رقابتی به استفاده بهینه از منابع در دسترس –شامل مواد، منابع انسانی، ماشین آلات، منابع اطلاعاتی و منابع مالی- وابسته است. در کنار این مسایل توجه به نو آوریها و ارتقاء کیفی محصولات و خدمات که از طریق تلاش برای یافتن طرحهای بهبود یافته و همچنین تحول در فرآیند کسب و کار نیز، بقاء و رشد مؤسسات را در پی خواهد داشت. در نتیجه مهندسی صنایع، ابزار لازم برای حصول اهداف سازمانی را بطور فراگیر و سیستماتیک فراهم می آورد و این نشانگر نقش و اهمیت بالای مهندسی صنایع بعنوان موتور محرّک حرکت سازمانهای امروزی است.

3- ابعاد محوری مورد انتظار از مهندسین صنایع

 1. مهارت‌ها و فنون مهندسی صنایع را که نقشی حیاتی در هر فرآیند بازسازی اقتصاد و اجتماعی دارد، به خدمت گیرد.

2. طیف قابل ملاحظه‌ای از بهبود در بهره‌گیری از منابع مالی، انسانی، زمانی و معنوی در دسترس را با استفاده از ابزارهای علمی مدل‌سازی و شبیه‌سازی، تحقق دهد.

3. توانایی تدارک سطح هرچه بالاتری از رضایت از خدمات را برای مشتریان در حرفه‌های گوناگون ایجاد کند.

4.  تغییر در میزان راندمان فعالیت‌های در حال انجام در سطح کارگاه‌های اجرایی گوناگون را پدید آورد.

5.  بهبود در شرایط عرضه خدمات و ایجاد رفاه بیشتر را با ایجاد ارزش افزوده در فعالیت‌ها و رفع تنگناها و نارسایی‌ها ایجاد کند.

6. بهره‌گیری از فنون بسیار مقدماتی اندازه‌گیری کار و زمان و روش‌سنجی تا گونه‌های بسیار پیشرفته و مدرن مدیریتی توسط کارکنان مدیریت در سطوح مختلف را در دستور کار خود داشته باشد.

7. ایجاد راهکارهایی جهت مقابله با فشارهای تحمیلی از سوی بازار، برای افزایش دادن توانایی‌های بازار کار در برابر رقابت گوناگون رو در روی، شناسایی تقاضاهای جدید و فزاینده مشتری در دستور کار او باشد.

 8.  اخذ تدابیر متنوع برای ایجاد رضایت، خشنودی و وفاداری در مشتریان گوناگون. علاوه بر این، حوزه‌های مختلف ارایه تولید و خدمات، بخشی از تلاش‌های او باشد.

  9.  فنون کاهش دادن قیمت‌ها، ضمن حفظ کیفیت و نیز ترجمه کیفیت‌های جدید (آوردن کیفیتی به جای کیفیت دیگر) مورد انتظار، ولی پنهان از سوی مشتریان را، به خدمت گیرد.

10.  زمان‌های کوتاه‌تر در تحویل کالا و خدمات را به اشکال مختلف محقق سازد

11.  توانایی به خدمت گرفتن فناوری‌های جدید روباتیک، طراحی و تولید توسط کامپیوتر، شناسایی خودکار، انبارداری و هدایت خودکار امکانات و تجهیزات در خدمت او باشد.

4- اصول فکری و دیدگاه های مهندسین صنایع

ا ) خلاقیت : با توجه به گستردگی مسائل، مهندسی صنایع همانند اقیانوسی از فنون و علوم مختلف به عمق نیم متر می باشد که موجب می شود برای مهندسین صنایع فرصتی فراهم شود تا ایده های جدید و خلاق خود را در زمینه های مربوطه مطرح نمایند.

2 ) تفکر فراگیر : نگرش فراگیر موجب میشود مسائل از کل به جز و تعامل اجزا با هم مورد بررسی دقیق قرار گرفته و مدل کاملی از سیستمهای مورد نظر تهیه و مسائل مورد نظر آن به بهترین شکل طرح و بررسی گردد.

3 ) رهبری گروه : حسن اجرای سیستم طراحی شده یک ضرورت مهم تلقی میشود، لذا مهندسین صنایع علاوه بر طراحی سیستم مورد نظر، سیستمهای پیادهسازی و اجرا را نیز پیریزی نموده و نقش رهبری گروههای کاری را موثرتر دنبال مینماید.

4 ) مدیریت زمان : امروزه اهمیت زمان و فرصتهای آن با توجه به عرصه تنگاتنگ رقابت اقتصادی برای همگان واضح و بدیهی است. در این خصوص مهندسی صنایع با درک موضوع تکنیکهایی را بکار میگیرد که عامل زمان اجرای اجزای کاری را در تمامی فرایندها مورد توجه و مدیریت قرار میدهد.

5 ) ارتباط بهره وری و بهبود مستمر : مهندسی صنایع با پذیرش این اصل که سطح دانش و مهارتها، یک مقوله نسبی است همواره سعی در افزایش بهره وری و بهبود وضعیت کاری نموده و سعی بر آن می دارد تا همواره امور، اثر بخشتر و کاراتر شود.

6 ) ذهن کنجکاو و یادگیری : یک مهندس صنایع همواره به این نکته توجه دارد که هر مسأله و موردی را منحصر بفرد بررسی و سعی بر تعیین کشف واقعیتهای حاکم بر اجزاء و کل سیستم نماید.

5- زمینه های کاری مهندسین صنایع

بحث اشتغال و بازار کار مهندسین صنایع را می توان در سه بخش مورد بررسی قرار داد :

 1 ) مشاغلی که مهندسین صنایع می توانند در آنها مشغول به فعالیت شوند : بانکداری، خدمات مشاوره ای، صنعت بیمه، شرکتهای هواپیمایی، کشتیرانی، بیمارستانها، کارخانجات، کشت و صنعت، خدمات شهری، استادیومهای ورزشی و ...

2 ) زمینه های کاری که مهندسین صنایع می توانند در مشاغل مطرح شده در مطلب فوق، فعالیت داشته باشند : برنامه ریزی استراتژیک و عملیاتی سازمان، مدیریت تولید، مدیریت مهندسی، مدیریت پروژه، مهندسی لجستیک، سیستمهای تولیدی، مهندسی سیستمهای کیفیت، مهندسی سیستمهای اطلاعاتی، مهندسی مالی، مهندسی ارزش، مهندسی سیستمهای بهره وری، طراحی  فرایندها و ساختارهای سازمانی

3 ) پست های سازمانی : رئیس مهندسی صنایع، سرپرست امور سازمانی، رئیس امور برنامه‌ریزی و بودجه، سرپرست امور سازمانی، رئیس وام و سرمایه‌گذاری، رئیس برنامه‌ریزی و تحلیل‌های مالی، سرپرست آمار و گزارش‌های تطبیقی، رئیس امور راه‌اندازی طرح‌ها، سرپرست هماهنگی و پشتیبانی تدارکاتی، رئیس مهندسی فرآیند، کارشناس ارشد بودجه و کنترل هزینه، سرپرست برنامه‌ریزی، سرپرست کنترل و پیشرفت برنامه‌ها، رئیس برنامه‌ریزی و کنترل پروژه، تحلیل‌گر سیستم، مهندس برنامه‌ریز، کارشناس ایمنی، کارشناس تشکیلات و روش‌ها، مدیر پروژه، مدیر انتقال تکنولوژی، رئیس تعمیر و نگهداری، برنامه‌ریز و سرپرست بانک اطلاعاتی، مسئول سیستم‌های پشتیبانی مدیریت، مدیرتکنولوژی، برنامه‌ریز تولید و رئیس سالن تولید

 بخش دوم

رشته صنایع در دوره ی کارشناسی دارای چهارگرایش برنامه ریزی و تحلیل سیستم ها، تولید صنعتی، تکنولوژی صنعتی و ایمنی صنعتی است. البته گرایش های ذکرشده درسطح کارشناسی تفاوت چندانی با یکد یگر ندارند، چرا که دانشجویان هر یک از گرایش های فوق ازمیان 142واحدی که دردوره کارشناسی می گذارنند تنها 10تا 15 واحد شان بایکدیگرمتفاوت است. که در این میان گرایش ایمنی صنعتی با 25 واحد اختصاصی متفاوت ، بیشترین تفاوت را با گرایش های دیگردارد و دانشجویان همین واحدهای متفاوت را نیز می توانند در 8 واحد اختیاری خویش انتخاب کرده و بگذرانند. برای مثال فارغ التحصیل گرایش تولید صنعتی می- تواند به جای گرایش تحلیل سیستم ها فعالیت کند .

1-    برنامه ریزی و تحلیل سیستمها

تعریف کلی : از ابزارهای طراحی و تحلیلی برای ایجاد نظام‌های گوناگون بهینه در فعالیت‌های متنوع انسان، ماشین بهره‌می‌گیرد (نظام بهینه طراحی می‌کند)

ویژگی ها :

 1- با استفاده از روش‌های نظام‌مند و مدل‌های ریاضی، مسایل تصمیم‌گیری در سطح واحدهای اجرایی را تجزیه و تحلیل کرده، بهترین راهکارها را در استفاده موثر از منابع موجود و عملکرد معقول اجزاء متشکله نظام‌ها به مدد ابزارهای تحلیلی، ارایه نماید.

2-  اطلاعات جمع آوری شده را با استفاده از نرم افزارهای مختلف و مدل های ریاضی تجزیه و تحلیل نموده،  موارد بدست آمده را تنظیم وثبت کرده  و در اختیار واحدهای مختلف قرارمی دهد.

3- با جمع آوری اطلاعات و هماهنگ کردن ارگانها وسیستم های مختلف (سیستم های کیفیت، سیستم های مالی، سیستم های تدارک، سیستم های حسابداری و...) وارائه چارتی کامل ازآنها سعی برآن دارد تاسیستم ها را ازنظر مدیریت زمانی (زمان سنجی) بهبود بخشیده، تقسیم کار را به بهترین نحو بین نیروی انسانی و ماشین آلات انجام داده تا بیکاری در سیستم ها کاهش یابد 

4- خط تولید را موازنه کرده و نقاط گلوگاهی را مشخص می نماید تا خروجی با حداقل هزینه، بهبودیافته و بالانس شود.

5- مهندسی تحلیل سیستم ها نسبت به سایرگرایش ها به بررسی جامع تر وکلان تر پروژه ها وسیستم ها می پردازد

6- مباحثی چون طرح‌ریزی اطلاعاتی و کنترل مدیریت، برنامه‌ریزی حمل و نقل، اصول شبیه‌سازی، تجزیه و تحلیل نظام‌ها و اصول مدیریت که وابستگی مطلوبی به ریاضیات و آمار دارد را، می‌توان بخشی از زمینه‌های علمی- تخصصی این کارشناس ذکر کرد.

مثال : یک مهندس تحلیل سیستم با مدل‌سازی می‌تواند شبکه لوله‌کشی آب شهر را که در گذر زمان نیاز به تعمیر و نگهداری پیدا می‌کند، طوری برنامه‌ریزی کند تا، از کارافتادگی‌ها - به دلیل نیاز به تعمیرات - به حداقل برسند. یا چگونه واحد تولیدی یا خدماتی را برنامه‌ریزی بهینه کند تا به میزان قابل توجهی به اهداف تعریف شده، دست‌یابد . 

2-    تکنولوژی صنعتی

تعریف کلی: با استفاده از مهارت‌های اجرایی و ذکاوت‌های فنی، تجهیزات و تسهیلات مورد استفاده در بخش تولید و خدمات را طراحی نموده و تدابیر لازم برای ساخت و ساز‌آنها را تعیین می‌نماید (بهینه‌سازی در ساخت و ساز می‌کند)

ویژگی ها :

1- با بینش و دیدی فنی تر نسبت به سایر گرایش ها، به مسایل نگاه می کند

2- کارشناسان این رشته که از نظر فنی نزدیک تر به مهندسین مکانیک (مخصوصا گرایش ساخت و تولید) می باشند ،آگاه به مسایل بهینه سازی ساخت و ساز و فرآورده های صنعتی و نیز نگهداشت و راه اندازی فنی واحدهای اجرایی هستند

3- دارای توانایی هایی از قبیل انتقال و مدیریت تکنولوژی و همین طور حفظ وحراست از آن هستند که به مدد امکانات سخت افزاری و نرم افزاری در جهت حفظ و نگهداشت نظام فنی و اجرایی گام بر می دارند  

 4- با مدیریت تکنولوژی های در دسترس ، یا مواردی که در قالب انتقال تکنولوژی بده بستان می شود سعی در افزودن کمیت و کیفیت فراورده ها و نیز بهره برداری مؤثر از امکانات در دسترس دارند.

5-  با استفاده از تجهیزات کامپیوتری و مدارهای منطقی، قادر هستند طیف وسیعی از خواست های اجرایی بشر را که بدلیل محدودیت های انسانی به سهولت قابل تحقق نمی باشند را عینیت بخشند.

6- آنها از مرحله ی طراحی یک ایده و نمونه سازی آن گرفته تا مرحله ی ساخت وتدارک امکانات تولید، همین طور مدیریت مراحل اجرایی، توان خدمت رسانی را دارند.

7- مهندسین تکنولوژی ضایعات و منابع بروز آنها در مراحل طراحی و ساخت را شناسایی می کنند و می توانند تأثیرات گوناگون آنها را مورد سنجش و ارزیابی قراردهند.

 در واقع هدف این گرایش تربیت تکنولوژیست های کارخانه است .

3-    تولید صنعتی

تعریف کلی :  به مدد فنون برنامه‌ریزی کنترل، امکان استفاده بهینه از امکانات و تجهیزات تولیدی، و خدماتی پدید می‌آورد (برنامه‌ریزی برای استفاده بهینه می‌کند)

ویژگی ها :

1- گرایش تولید صنعتی فن به کارگیری مهارتهای تکنیکی- اقتصادی و استفاده ی موثر و نظام یافته از نیروی انسانی، زمان، ماشین آلات، ساختمان و مواد به منظور تولید کالا با کیفیت مطلوب است.

 2- مهندس تولید صنعتی با استفاده از علوم مختلفی که کسب کرده قادر است با تجزیه و تحلیلی که پیرامون برنامه ریزی تولید، کنترل و مدیریت پروژه، کنترل کیفیت، بهبود کارایی تولیدو نیز طرح ریزی های گوناگونی که در واحدهای اجرایی انجام می دهد، امکان مؤثرتر به تولید، رسیدن فراورده ها یا عرضه مطلوب تر خدمات راپدید آورد.

3- انتخاب ترکیب مناسب ازمحصولات تولیدشده توسط یک کارخانه برای به حداکثر رساندن سود کارخانه،

4- قسمتهای مختلف یک کارخانه به چه ترتیبی ساخته شوند تا حداقل جابجایی مواد و محصولات را با حداقل ضایعات داشته باشند.

5- تدابیرلازم برای ثبات کیفیت محصولات کارخانه ،برنامه ریزی و کنترل موجودی ها،کنترل کیفیت، راه های موثر به تولید رسیدن فراورده ها یا عرضه مطلوب ترخدمات.

6- یک مهندس تولید صنعتی می تواند به گونه ای یک نظام اجرایی را برنامه ریزی کند که چند هدف متفاوت و گاه متضاد در قالبی بهینه تحقیق پیدا نماید.

7- کاهش قیمت ها، بالا بردن ارزش افزوده، کاهش حمل و نقل ها، ذخیره سازی موجودی های محدودتر و درعین حال بالا بردن سطح اطمینان بمنظور حفظ قدرت رقابت پذیری از جمله توانایی های یک مهندس تولید میباشد.

  درواقع هدف این گرایش تربیت مدیران تولید واحدهای صنعتی است.

4-    ایمنی صنعتی

تکنیک ایمنی صنعتی به وسیله ی مهندسین قابل اعتماد برای اولین بار در اواخر سال 1950میلادی جهت ارزیابی ایمنی سیستم های نظامی و تعیین مشکلات ناشی ازغیر نرمال کارکردن آنها پایه گذاری شد و بعد ازآن استفاده از این روش به سرعت افزا یش یافت، به طوری که در ایالات متحده  آمریکا و فرانسه ازآن به ترتیب برای ارزیابی ایمنی هواپیماهای کنکورد و ایرباس استفاده شد و بعدها نیز این تکنیک به ارزیابی ایمنی صنایع هسته ای توسعه یافت .

 شاید تصور اینکه ایمنی می تواند نقش بسزایی در بهره وری بسیاری از واحدهای صنعتی داشته باشد، برای اکثر افراد مشکل باشد. بدیهی است با وجود تمام مزایا و منافعی که گسترش و توسعه صنعت برای نسل بشر به دنبال داشته است، سر منشأ خطرات و نارسائی های مختلف نیز بوده است که آمارنگران کننده و بعضاً وحشتناک حوادث کوچک و بزرگ که هرلحظه درگوشه ای ازاین دنیای پهناور رخ می دهد بیان کننده ی همین امر است .

  مهندس ایمنی صنعتی با بهره‌گیری از تدابیر ویژه مهندسی مبادرت به ایمن‌سازی نظام‌های گوناگون کاری در مواجهه با گونه‌های مختلف ریسک روی در روی آنان می‌نماید (بهینه‌سازی در ایمن‌سازی می‌کند)

مهندسین این گرایش با کاهش آسیب ها وخطرات انسانی محیط کار، ماشین آلات، مواد خام و نظم ونظافت کارگاهی سعی بربهره ور کردن واحدهای صنعتی یک کارخانه را دارند .

 بخش سوم

1-   ایمنی سیستم چیست؟

تعریف:

 ایمنی سیستم، بکار بردن مهارت های فنی و مدیریتی ویژه برای شناسایی و کنترل سیستماتیک خطرات در سراسر دوره عمر یک پروژه، برنامه و یا یک فعالیت خاص می باشد.

فرآیند ایمنی سیستم:

شامل برنامه منظم، طرح ریزی شده و سیستماتیک برای شناسایی و کنترل خطر قبل از وقوع حادثه میباشد، بطوریکه الزامی است قبل از تولید و یا هرگونه عملیاتی، ایمنی در سطح قابل قبولی در سیستم طراحی شود.

هدف از اجرای برنامه ایمنی سیستم:

 افراد در شرایطی کار کنند که خطرات، معلوم و قابل کنترل باشند. این باعث میشود که زیان های بالقوه سیستم کاهش یابد و همچنین میزان آسیب های فردی و خسارات وارده به سیستم و دستگاه های مربوطه، تا حد قابل قبولی کاهش یابد.

 اقداماتی که برای حذف، کاهش و یا کنترل خطرات انجام می گیرند عبارتند از :

       üتغییر در طراحی

       üتأمین وسایل ایمنی

       üتأمین دستگاه های هشدار دهنده

       üبکار بردن روش های اجرایی و آموزشی لازم

 2-       مهندس ایمنی در یک نگاه

 وظایف :

♠ تدبیر و اجرای ایمنی یا برنامه های سلامت صنعتی برای جلوگیری، درست کردن و یا کنترل موقعیت های غیر ایمنی محیط کار

♠ نصب کردن یا نظارت بر نصب وسیله های ایمنی روی ماشین آلات در محیط کاری

♠ نگهداری رابطه با بیرون سازمان از جمله دپارتمان آتش، تیم نجات و کمک های متقابل اجتماعی

♠ آماده کردن گزارشات از رسیدگی به حوادث، بازدید امکانات یا آزمایش کردن شرایط محیط کاری

♠ طراحی و ساختن وسیله های ایمنی برای ماشین آلات و پوشش های ایمنی

♠ کنترل کردن کف کارگاه برای حصول اطمینان از قابلیت تحمل وزن ماشین آلات سنگین

♠ تعیین سطح ایمنی محیط کار از نظر مواد تشکیل دهنده و موقعیتشان

♠ بررسی علت های حوادث و آسیب های صنعتی برای گسترش راه حل ها جهت رسیدن به کم کردن یا جلوگیری از رخداد های مجدد

♠ آزمایش کردن ماشین آلات و تجهیزات جدید برای تعیین این موضوع که تمام وسایل ایمنی را دارا باشند

 دانش و آگاهی :

  مهندسی و تکنولوژی : دانشی از درخواست های کاربردی از دانش مهندسی و تکنولوژی برای طراحی و تولید کالای متنوع و سرویس ها

 ایمنی عمومی و امنیت : دانشی از تجهیزات و کنترل کردن، فرآیند و استراتژی بسوی ترویج و ترقی  اثر و جایگاه ایمنی برای محافظت از مردم، داده ها، اموال و دارایی، بنگاه یا مؤسسه

 طراحی : دانشی از طراحی، تکنیک ها و وسیله ها  برای تعیین دقت و درستی نقشه های تکنیکی، چاپ های اوزالید، طراحی و مدل

 مدیریت و اجرا : دانشی از تجارت و قانون ها و اصل های مدیریت که موارد زیر را در بر می گیرد:

- نقشه های استراتژیک ، تخصیص منابع ، مدل های انسانی ، تکنیک ها ، رهبری متد های تولید و متناسب کردن رابطه میان مردم و منابع

 فیزیک : دانش پیشگویی اصل های فیزیکی ، قانون های کاربردی و رابطه ها جهت فهمیدن سیالات ، ماده و حرکت گازها ، مکانیک ، الکتریک و ساختار و فرآیند های اتم ها و زیر مجموعه اتم ها

زبان انگلیسی : دانشی از ساختار زبان انگلیسی که معنی و تلفظ صحیح کلمات ، قوانین نگارشی و قواعد را در بر می گیرد

 ریاضی : دانشی از علم حساب ، جبر ، علم هندسه ، حساب دیفرانسیل و انتگرال و کاربرد آنها

 قوانین دولتی : دانشی از مجموعه قانون ها و فرآیند های دادگاه و آیین نامه های دولتی و قانون های وکالت و فرآیند های دموکراسی و سیاست

  مهارت ها :

 دانش : بکار بردن قانون ها و روش های علمی برای حل مسایل

تکنولوژی طراحی : بوجود آوردن یا وفق دادن تجهیزات و تکنولوژی بسوی رفع نیازمندیها

افکار انتقادی : بکار بردن منطق و برهان برای شناخت قدرت و ضعف پیشنهادات ، راه حل ها و نتیجه گیری یا نزدیک شدن به مسایل

آنالیز عملکرد ها : لزوم آنالیز و شناخت نیازمندی محصول برای خلق کردن طراحی

ریاضیات : بکار بردن ریاضیات برای حل مسایل

درک نوشتاری : فهمیدن جملات و پاراگراف های نوشته شده در گزارشات و مدارک کاری

آنالیز کنترل کیفیت : تست های هدایت کننده و بازدید از محصولات و خدمات یا فرآیندها جهت ارزیابی کیفیت و اجرا

فنّ بیان : گفتگو با دیگران برای انتقال دادن اطلاعات مؤثر

فنّ نوشتاری : ایجاد ارتباط مؤثر بین متن نوشتاری و مستمعین

حل مسایل پیچیده : شناخت مسایل پیچیده و دشوار ، مرور کردن اطلاعات برای گسترش و ارزیابی ، انتخاب و انجام راه حل ها

  توانایی ها :

 درک شفاهی : توانایی برای درک و فهمیدن اطلاعات و عقاید موجود از میان جملات بیان شده

 درک نوشتاری : توانایی برای خواندن و فهمیدن اطلاعات و عقاید موجود در نوشته ها

 دلایل استقرایی : توانایی بکار بردن قانون های عمومی برای خلق کردن جواب های معنا دار در مسایل خاص

 دلایل استنتاجی : توانایی ترکیب قطعات و جزء از اطلاعات برای شکل دادن قوانین و نتایج عمومی

 استدلال ریاضی : توانایی برای انتخاب روش های درست ریاضی یا فرمول ها برای حل مسایل

 مسایل وابسته به احساس : توانایی گفتن مواردی که احساس می شود اشتباه است یا در مسیر اشتباهی سیر   می کند. این توانایی ، قابلیت حل مسأله را در بر نمی گیرد ، بلکه فقط در تشخیص به ما کمم می کند.

 بیان نوشتاری : توانایی انتقال اطلاعات و عقاید در نوشته ها چنانکه برای دیگران قابل فهم باشد

 امکان شمردن : توانایی انجام صحیح و با سرعت اعمال پایه ای ریاضیات

 بیان شفاهی :  توانایی انتقال اطلاعات و عقاید در گفتگوها چنانکه برای دیگران قابل فهم باشد

 وضوح در بیان : توانایی صحبت کردن بطور واضح و روشن چنانکه دیگران بتوانند بیان شما را درک کنند.

 فعالیت های کاری :

  بدست آوردن اطلاعات : مشاهده کردن ، دریافت کردن و بدست آوردن اطلاعات از منابع مربوط

 بازدید تجهیزات ، ساختار و مواد : بازدید تجهیزات ، ساختار مواد برای شناسایی علت های خطا ، عیب ها و کاستی ها

 تصمیم گرفتن و حل مسایل : آنالیز اطلاعات و ارزیابی نتایج برای انتخاب بهترین راه حل در حل مسایل

 پردازش اطلاعات : گردآوری ، رمز نگاری ، دسته بندی ، محاسبات ، جدول بندی ، رسیدگی کردن و باز بینی کردن لطلاعات یا داده ها

 تولید همفکری و مشورت با دیگران : دادن راهنمایی و آگاهی ماهرانه به گروه ها در ارتباط با تکنیک ها، سیستمها و موضوعات وابسته به آنها و مدیریت این گروه ها

 ارزیابی اطلاعات برای پذیرش آنها مطابق با استانداردها : بکاربردن اطلاعات وابسته و داوری های فردی برای تعیین این موضوع که آیا حوادث یا فرآیندها با قوانین ، آیین نامه ها و معیارهای موجود مطابقت دارد یا خیر ؟

 آنالیز داده ها یا اطلاعات : شناخت و تشخیص اصولی اصل ها ، دلایل یا حقایق اطلاعات بوسیله ی تقسیم آنها به بخش های مجزّا

 علایق :

 تحقیق و رسیدگی : تحقیقات این حرفه  ، کار با عقاید را در بر می گیرد و نیاز به حجم وسیعی از افکار دارد. این حرفه می تواند جستجوی حقایق و فهمیدن مسایل را به لحاظ ذهنی در بر گیرد.

 ریسک پذیری : اقدام های مهم این شغل،  شروع و انجام دادن پروژه ها را در بر می گیرد. این حرفه می تواند هدایت مردم و بسیاری از تصمیم گیریها را شامل شود. بعضی اوقات نیاز به انجام ریسک و برقراری ارتباط با تجارت وجود دارد.

 تحقق گرایی : حرفه هایی که واقع گرا هستند ، بیشتر فعالیتهای عملی را در بر می گیرند. که ارتباط با گیاهان ، حیوانات و مواد در دنیای حقیقی در حیطه ی این فعالیتها قرار می گیرد. بسیاری از مشاغل نیاز به کار در محیط بیرون را دارند و معمولاً کاغذ بازی یا کار کردن در یک محیط بسته با دیگران را شامل نمی شود.

  اجتماعی بودن : مشاغل اجتماعی بطور مکرر با ارتباط ، کار و آموزش مردم سر و کار دارد. این شغل اغلب درگیر کمک کردن یا دادن خدمت به دیگران است.

 مشاغل وابسته :

 Øمدیریت مهندسی

Ø بازرسی ظروف تحت فشار

Ø مهندسی عمران

Ø اطفاء حریق و مهندسی حفاظت

Ø مهندسی ایمنی تولید

Ø معمار دریایی

Ø مهندسی معدن و زمین شناسی که مهندسی ایمنی معدن را در بر می گیرد

Ø طراحان الکتریکی

Ø متخصصین ترافیک

3-       نقش ایمنی در بهره وری واحدهای صنعتی

برخی از عواقب متعددی که ممکن است در اثر عدم رعایت اصول ایمنی برای یک فرد که دچار حادثه شده یا در اثر عوامل زیان آور محیط کار به یک بیماری شغلی مبتلا گردیده، ناشی شود :

            vفرد مذکور ممکن است خود را سرزنش کند و دچار افسردگی و ناراحتی های روحی نیز بشود.

           vاحتمالا به دلیل غیبت یا از کارافتادگی دچار محدودیتهای اقتصادی خواهد شد .

           vخانواده وی نیز دچار مشکلات مادی و معنوی خواهند شد

           vممکن است مجبور شود تا مدت زمان زیادی بستری باشد .

           vسایر همکاران وی ممکن است دچار ناراحتی و عصبانیت شوند و در محیط کار جو نامساعدی پدید آید 

    vیکی دیگر از همکاران وی باید سریعا آموزش ببیند و جایگزین وی شود یا وظایفش بین همکاران تقسیم شود . 

    vممکن است مدت زمانی صرف شود تا استادکار یا سرپرست کارگاه و سایر مسئولان به بررسی حادثه بپردازند و در صدد گزارش آن به مسئولان مافوق برآیند.

           vممکن است در اثر غیبت این فرد دستگاه یا قسمت تحت کنترل وی ، با توقف روبه رو شود.

            vاگر حادثه ای رخ داده باشد ممکن است وسایل ، مواد یا دستگاههایی نیز دچار خسارت شوند

    vبه دلیل توقف قسمت مربوطه یا دستگاهی که وی با آن کار میکرده ، سایر کارگران یا بخشها باید برنامه ریزی خود را تغییر دهند.

          vبه دلیل توقف یا اختلالی که پدید آمده ، رسیدگی به سفارشات نیز دچار آشفتگی خواهند شد.

          vدر اثر تاخیر در تعهدات و سفارشات ، تعدادی از مشتریان از دست میروند و دیگر مراجعه هم نمیکنند.

          vممکن است در اثر فقدان تخصص ویژه این فرد در کارخانه ، کیفیت محصولات نیز پایین بیاید.

          vاحتمال شکایت فرد به دادگاه و پرداخت غرامت دایمی به وی از سوی کارفرما نیز وجود دارد.

          vشهرت و اعتبار این واحد صنعتی در انظار عمومی خدشه دار خواهد شد 

          vممکن است مبلغ کلانی صرف تعمیر دستگاه یا قسمت مربوطه شود.

 مزایای توجه به رعایت اصول ایمنی به شرح زیر است : 

 برای کارفرما :

üکاهش حوادث

üافزایش کیفیت محصول

üافزایش کارایی کارگران

üکاهش خطاها

üکاهش مخارج درمانی کارگران

üکاهش مخارج و هزینه غرامت

üکاهش مخارج تولید (ضایعات)

üاستفاده بهتر از نیروی انسانی

برای کارگر :

üافزایش روحیه

üکاهش فشار کار

üکاهش جراحات و صدمات

üکاهش حوادث

üافزایش سلامتی

üافزایش سطح بهداشت کار

üافزایش ایمنی

 4-       ایمنی و نیاز صنعت

    در صنایع امروز از نقطه نظر بهداشت و ایمنی شغلی، نگرانی اساسی آن است که چگونه خطرات مختلف شناسایی و حذف گردند. خطرات، علاوه بر آن که سلامت افراد را تهدید می کنند، ممکن است باعث خسارت به تأسیسات، دستگاه ها، اموال و محیط زیست شوند. در اغلب موارد، ریسک حاصل از اینگونه خطرات بطور کامل حذف نمی شوند؛ لذا وظیفه ی اصلی متخصصان ایمنی آن است که با پیاده سازی برنامه ایمنی سیستم خطرات را بصورتی کنترل نمایند که ریسک مربوط به آنها تا حد قابل قبولی کاهش یابد.

     اغلب مهندسین صنایع به سمت موقعیت های مدیریتی روی می آورند، زیرا کار آنها بسیار نزدیک و مرتبط با این کار میباشد اما کار مهندسین ایمنی صنعتی با کار مهندسین صنایعی که با فرآیند تولید سر و کار دارند ، شباهت دارد. مهندسین ایمنی ، ایمنی محل انجام کار را با بکار بردن دانش فرآیندهای صنعتی مطابق با قوانین مکانیکی، شیمیایی و روانشناسی در سطح عالی ترفیع می دهند.

   طراحی، اجرا و ایجاد تعادل در شرایط غیر ایمن محیط کار، مواردی هستند که خواستگاه اصلی ضروری مهندسی و تکنولوژی ایمنی را تشکیل می دهند.

ایمنی برای عابرین پیاده با استفاده از پردازش تصویر

ایمنی برای عابرین پیاده با استفاده از پردازش تصویر

شرکت Volvo در مورد استفاده از تکنولوژی های ژئوماتیکی برای افزایش کیفیت و امنیت رانندگی در ابتکاری جدید، با استفاده از سیستم های متنی بر پردازش تصویر، ترمز خودکار را روی سری جدید خودرو هایش که چندی پیش در نمایشگاه خودرو ژنو رونمایی شد نصب کرده است. این سیستم که اولین در نوع خود می باشد، تشخیص عابرین و دوچرخه سواران (Pedestrian and Cyclist Detection) نام دارد. این سیستم روی بیش از 7 مدل از تولیدات کنونی ولوو نصب خواهد شد.

اساس این سیستم بر پایه پردازش تصاویر دریافت شده از دوربین تعبیه شده در پشت آینه وسط می باشد. نرم افزار توسعه داده شده با بررسی الگو های موجود از افراد که در پایگاه داده آن قرار دارد با تصاویر دریافتی، عابرین پیاده و دوچرخه سواران را شناسایی می کند. البته پردازش تصویر تنها روش شناسایی نیست و سیستم راداری دقیق نیز روی این خودرو ها ثبت شده است. این داده ها در عین حال که به نرم افزار در تعیین تعداد موانع موجود کمک می کند، بعنوان آزمایشی برای تعیین دقت الگویابی های انجام شده به کار می رود. در عین حال، بدون استفاده از این سیستم راداری امکان تعیین فاصله افراد یا دوچرخه سواران وجود ندارد و واضح است که این پارامتر در شدت و زمان اعمال ترمز خودکار کاملا ضروری است. این سیستم همچنین مسئولیت عدم انحراف خودرو را بر عهده دارد و بر اساس سرعت و فاصله، فشار ترمز روی هر چرخ را چنان تعیین می کند که خودرو از مسیرش خارج نشود. این سیستم از اواسط ماه می روی مدل های اعلام شده نصب می شود و پیش بینی می شود که نقش مهمی در کاهش تصادفات و تلفات ناشی از برخورد خودرو ها با عابرین پیاده یا دوچرخه سواران داشته باشد.

و Volvo برای ناوبری بهتر وسایل نقلیه باهم همکاری می کنند

اخیرا شرکت Garmin که در حوزه تجهیزات ناوبری فعالیت می کند توافقنامه ای را با شرکت سازنده وسایل نقلیه سبک و سنگین Volvo برای همکاری در زمینه تولید تجهیزات ناوبری به امضا رسانده است. بر طبق این توافقنامه شرکت Volvo برای تولید تجهیزات ناوبری و ارتباطی و همچنین توسعه فن آوری های مورد نیاز برای محصولات بطور مشترک فعالیت می کنند. این دو شرکت همچنین در نمایشگاه تجهیزات Miami از سیستم ناوبری حرفه ای Garmin و اهرم رانندگی Volvo بطور مشترک پرده برداری کردند.

این دو شرکت امیدوارند اولین محصولات مشترک آن ها در سال 2012 به بازار عرضه شود که بر اساس تجربه های قبلی، مانند سیستم رانندگی خودکار IPS شرکت Volvo که بر روی خودرو های سری GHP 10v نصب شده اند تولید می شود.
این قرارداد یک حرکت هوشمندانه برای شرکت Volvo می باشد چرا که این شرکت موتور های Penta را با تجهیزات و لوازمی از پلتفرم EVC مرتبط کرده است و Volvo می داند که فن آوری هایی که در اختیار شرکت Garmin است می تواند نقش بسیار مهمی در بهبود کارایی وسایل نقلیه عرضه شده توسط این شرکت ایفا کند.

عملیات اجرایی فاز دوم پروژه قزوین-الموت-تنکابن به زودی آغاز می‌شود

به گزارش گروه اقتصادی باشگاه خبرنگاران و به نقل از پایگاه اطلاع رسانی وزارت راه وشهرسازی، سید قاسم بی نیاز اظهار داشت: فاز دوم پروژه قزوین-الموت-تنکابن از روستای شهرک تا حدفاصل روستای جورهلوان و جیر سربالان به طول 52 کیلومتر احداث می‌شود و ادامه آن تا کمربندی تنکابن به صورت بهسازی راه موجود ادامه می یابد.

وی افزود: هزینه اجرای فاز دوم پروژه قزوین-الموت-تنکابن 411 میلیارد تومان است که مقرر شده است در زمان سه سال توسط قرارگاه خاتم‌الانبیاء اجرا شود. وزارت راه وشهرسازی هزینه اجرای پروژه را از محل فروش سهام شرکت‌های دولتی قابل واگذاری، تامین خواهد کرد.

مدیر کل روابط عمومی وزارت راه وشهرسازی تصریح کرد: فاصله قزوین تا تنکابن از طریق پروژه مذکور به طول 148 کیلومتر است که 93 کیلومتر آن در استان قزوین و 55 کیلومتر در استان مازندران واقع شده است. این در حالی است که مسافت فعلی قزوین تا تنکابن 330 کیلومتر است که با احداث پروژه راه اصلی قزوین-الموت-تنکابن طول مسیر 182 کیلومتر کاهش می یابد.

وی بیان داشت: پیشنهاد احداث پروژه راه اصلی قزوین-الموت-تنکابن در سفر مقام معظم رهبری در سال 1382 مطرح و مورد تصویب معظم‌له قرار گرفت و با اعلام موافقتنامه طرح در سال 1385، عملیات اجرایی فاز نخست پروژه از قزوین تا روستای شهرک الموت به طول 62 کیلومتر آغاز شد و هم اکنون 60 درصد پیشرفت فیزیکی دارد.

بی نیاز یادآور شد: احداث این پروژه در حمل ونقل مواد اولیه، نیروی انسانی و محصولات کشاورزی برای منطقه که دارای ظرفیت بالای در کشاورزی، صنعت و گردشگری دارند نقش بسزایی خواهد داشت و با توجه به اینکه منطقه الموت با داشتن بیش از 90 روستا از داشتن راه اصلی مناسب برخوردار نیست با احداث محور فوق مشکل منطقه الموت نیز مرتفع می‌شود.

وی بیان کرد: با احداث پروژه قزوین-الموت-تنکابن ترافیک استان‌های غرب، شمال‌غرب و مرکزی کشور از طریق این جاده به شهرهای شمالی کشور توزیع شده است و علاوه بر توزیع ترافیک کاهش چشمگیری در زمان مصرف سوخت در پی خواهد داشت.

مدیر کل روابط عمومی وزارت راه و شهرسازی تاکید کرد: پروژه قزوین-الموت-تنکابن موجب کاهش 182 کیلومتر مسیر موجود می‌شود که کاهش مصرف چهار میلیون و 800 هزار لیتر سوخت در سال را در پی دارد.

وی افزود: فاز دوم پروژه قزوین-الموت-تنکابن به طول 52 کیلومتر است که 21 کیلومتر آن در استان مازندران و 31 کیلومتر آن در استان قزوین است.

این مقام مسئول اعلام کرد: این پروژه دارای 26 دستگاه تونل است که طولانی‌ترین آن 4300 متر طول دارد و عرض پیش بینی شده در این پروژه 11 متر است.

بی نیاز در پایان بیان داشت: احداث راه‌های جدید و متعادل نمودن ترافیک و توزیع سفرها به شهرهای شمالی در نقاط مختلف ضروری به نظر می رسد و از آنجا که حد فاصل جاده چالوس تا جاده قزوین-رشت محوری برای رسیدن به شهرهای شمالی وجود ندارد، مطالعات انجام شده نشان داد جاده قزوین-الموت-تنکابن گزینه مناسب برای اتصال به شهرهای شمالی است.

برای مقابله با زلزله چگونه بسازیم

برای مقابله با زلزله چگونه بسازیم :

زلزله در کشورهای پیشرفته خصوصا درزمینه ساختمان که درگیری نزدیکی هم با زلزله دارند ، همچون ژاپن و امریکا تقریبا مهار شده است ، آنان توانسته اند با بهینه سازی ساختمانهایشان و رعایت اصول ایمنی در ساخت و نظارت بر اجرا به نقطه ای برسند که بگویند در کشور ما زلزله بلا نیست ، بنابراین در ابتدا به شما پیشنهاد می کنیم در بخش «چگونه بسازیم» سایت با اصول اولیه محاسبات، طراحی ، ساخت و چگونگی نظارت ویژه برمراحل فوق آشنا شوید تا اگر در حال ساخت خانه ای برای خود هستید آنگونه بسازید که پس از زلزله باز در منزل خود در کنار خانواده محترمتان صحیح و سالم باشید .

 چگونه آنچه ساخته ایم را ایمن سازی کنیم :

الف - ایمن سازی سازه و بنا

 ایمن سازی یعنی مشخص نمودن نقاط ضعف یک ساختمان در طراحی واجرا و رفع آن این کار با توجه به پیچیدگی و تخصصی بودن آن باید توسط نیروهایی که دارای تخصص ویژه زلزله هستند انجام بگیرد.

ممکن است شما اکنون در ساختمانی زندگی میکنید که به تازگی به پایان رسیده و یا چند سالی از ساخت آن گذشته باشد ، برای چنین ساختمانهایی میتوانید از تخصصهای گروه ایمن سازی بهره ببرید ، کارشناسان این رشته قادرند پس از بازدید از ساختمان برای ایمن سازی منازل شما طرحهای مربوطه را ارائه کنند . برای آشنایی با نحوه عملکرد این گروه به بخش ایمن سازی سایت مراجعه کنید .

ب - ایمن سازی دکوراسیون و لوازم داخلی منزل

در صورتی که منزل شما در برابر زلزله دوام بیاورد ، ممکن است لوازم و دکوراسیون منزل موجب صدمه به اعضاء خانواده شما گردد پس ایمن سازی در داخل منزل را به همان اندازه ساخت جدی بگیرید !

1- تمام تابلو ها را به دیوار مهار کنید و از نصب تابلو بالای مکان خواب خود و فرزندانتان خوداری کنید

۲- کتابخانه . کمد لباس . ساعت دیواری ، کامپیوتر و هر چیزی که با سقوط آن موجب صدمه زدن به کودکتان میگردد را مهار و از مکان خواب او دور کنید

۳- تخت خواب را در کنار پنچره خصوصا پنجره های بدون پرده های کلفت قرار ندهید، شیشه های شکسته میتواند صدمات جبران ناپذیری به خانواده شما وارد کند ، فراموش نکنید که مشکلات زلزله با پایان حرکت زمین ، تازه آغاز می گردد .

4- میز توالت همسرتان را در مسیر خروج از اطاق خواب قرار ندهید .

5- نحوه قطع جریانهای آب و برق و شوفاژ و گاز را به اعضای خانواده آموزش دهید تا در صورت عدم حضور شما هم بتوانند اقدامات لازم را انجام دهند .

6- پس از پایان زلزله به دقت شیر های اصلی گاز را قطع کرده و بسیار دقت کنید که موجب آتش سوزی نگردید ، یک جرقه می تواند خطر ساز باشد ، روشن کردن چراغ اطاق یا یک روشن کردن یک کبریت برای روشنایی میتواند خسارت جبران ناپذیری را در پی داشته باشد ، در صورت روبرو شدن با آتش سوزی فراموش نکنید که به همان اندازه که خود آتش میتواند خطرناک باشد دود نیز میتواند موجب خفگی شما گردد . در صورتی که با دود ناشی از آتش سوزی روبرو شدید تا میتوانید در سطوح پایین زمین حرکت کنید تا کمتر مواد سمی را استنشاق کنید .

7- اگر در منزل آبگرمکن دارید آنرا حتما به دیوار مهار کنید، سوختگی کم از آوار نیست .

مقاوم سازی ساختمان ها در ایران

شاید یکی از عللی که باعث گسترش علم مهندسی عمران در گرایش عمران گشته است علاوه بر افزایش جمعیت که تقاضا برای مسکن را افزایش داده است مقاوم سازی ساختمان در برابر عوامل تخریبی طبیعی مانند زلزله است.چرا که ساختمانهایی که بدون در نظر گرفتن ضوابط دقیق مهندسی روز وحتی بناهای سنتی که با خشت و گل و چوب و سنگ و… ساخته می شوند دچار مشکل نمی شوند مگر آنکه روزی زلزله بیاید اما با توجه به گسترش این علم در سطح دنیا و استفاده سیستم آموزشی دانشگاههای ایران در بالاترین سطح و تربیت نیروهای متخصص در مقطع دکترا چرا هنوز برای این مهم فکری نشده است (با توجه به اینکه غالب نقاط ایران از استعداد زلزله خیزی برخوردار است) و هر از چند گاهی زلزله باید تعدادی زیادی از برادران و خواهران ما را از ما جدا کند و تمام ارگانهای کشور بسیج شوند تا فقط به امداد بخش کو چکی از خسارت دیدگان به صورت مقطعی بپردازند.

آیا زمان آن نرسیده تا فکری برای این امر شود و از وارد شدن این همه خسارات مالی و جانی جلو گیری شود؟

بررسی برخی علل وارد شدن خسارتهای سنگین زلزله:

۱-مسئولین

۲-مردم

۱-مسئولین

شاید عمده مسئولیت اتفاق افتادن این فجایع مسولین ذیربط و دست اندرکاران مربوطه مانند سازمان مسکن وشهرسازی و …می باشد

برخی از علل عبارتند از:

۱-عدم وجود نظارت قوی بر ساختمان سازی در کشور:

متاسفانه سیستم قوی نظارتی در بخش ساختمان سازماندهی نشده است.(لازم به ذکر است برخی کشورها دارای پلیس ساختمان هستند که با قاطعیت در این زمینه فعالیت می کنند)به عنوان مثال اگر از ساختمانهای خشتی و ساختمانهایی که به هر دلیل بدون ضوابط مهندسی طراحی و ساخته شده اند انتظار مقاومت نداشتیم آیا انتظار زیادی است که ساختمانهای دولتی که با صرف هزینه های کلان از بیت المال مسلیمن و عمدتا زیر نظر سازمان مسکن و شهر سازی ساخته شده است نیز مانند ساختمانهای خشتی از بین روند.(تخریب ساختمان بانک ملت که در سال ۱۳۸۱ ساخته شده و یا سایر ساختمانهای دولتی دلیلی بر این مدعا است)

۲-بالا بودن هزینه و نایاب بودن مصالح اولیه واستاندارد ساختمان سازی مانند سیمان ،تیر آهن ،آرماتور و….و دخالت دلالها در این زمینه هر چند که برخی مسئولین (وزیر مسکن و شهر سازی )عدم رعایت ضوابط مهندسی مانند شناژ را علت تخریب برخی منازل اعلام کرده اند.واین حرف از جهتی گزافه نیست ؟!!

اما آقای وزیر وسایر مسولین محترم آیا مردم با خود و خانواده خود دشمنی دارند که به این ضوابط دقت نکنند ویا از یک سو به علت ضعف بنیه اقتصادی و از سوی دیگر دخالت دلالها که اجناسی همچون سیمان و …را با قیمت دولتی دریافت کرده و با قیمت بازار آزاد (بازار آزاد کاذبی که خود مسبب ایجاد آن هستند) در اختیار مردم قرار می دهند و مردم نیز برای اینکه آلونکی هر چند غیر مستحکم برای خود و خانواده خود بسازند مجبور به عدم رعایت ضوابط مهندسی می شوند.

۳-عدم برخورد قاطع و قضایی با متخلفین امر ساختمان سازی:

متاسفانه کمتر شنیده یا دیده ایم که با اشخاصی که با قصد کسب منفعت و بدون توجه به ضوابط مهندسی اقدام به ساختمان سازی می کنند برخورد شود هر چند که آقای ستاری اعلام کرد که این گونه اشخاص شناسایی و مورد پیگرد قرار خواهند گرفت ولی با توجه به سابقه مبارزه با مفاسد اقتصادی که هر چند با پیگیری مسئولین دلسوز ولی با کارشکنی متنفذین و …همراه بود و در این راه در مقابل قوه قضاییه اقدام به برپایی جنگ روانی و متهم به سیاسی کاری و جناحی عمل کردند و حتما با گام برداشتن مسولین قوه قضاییه در راه مجددا به جناحی بودن متهم میشوند.

حداقل اگر آقازاده ها اجازه دهند علیه معماران واشخاصی که ارگ بم را ۲۰۰۰ سال پیش بدون رعایت ضوابط مهندسی و رعایت آیین نامه ۲۸۰۰ که در سال ۱۳۷۸ به تصویب رسیده ،ساخته اند وباعث مرگ چند نفر شده اند اعلام جرم و آنها را جهت پاره ای توضیحات به محاکم قضایی فراخوانده شوند.!

از دیگر علل می توان به این موارد اشاره کرد.

۴-عدم تلاش جدی در راستای بالا بردن فرهنگ مقاوم سازی ساختمان در میان مردم

۵-عدم حمایت از مردم بخصوص قشر مستضف جامعه در جهت مقام سازی ساختمان

۶-عدم تربیت نیروهای متخصص و کادر فنی قوی در رشته های مختلف ساختمان سازی مانند جوشکار و….

۷-توجه بیشتر به بعد کمی کار بجای بعد کیفی کار

۲-مردم

هر چند که بار عمده مسئولیت این امر بر دوش مسئولین است و به این امر در مرحله قبلی پرداخته شد اما نباید همه مسولیتها را متوجه مسولین کرد و خود ما مردم نیز خواسته یا ناخواسته در این امر مقصریم.

فرهنگ واکسیناسیون به خوبی در بین ما جا افتاده است و در این زمینه همیشه پیش قدم هستیم ولی فرهنگ ایمن سازی ساختمان و گوش کردن به نصایح متخصصین این امر هنوز در بین مردم ما جا نیفتاده است اکثرمهندسین عمران با دلسوزی تمام و احساس مسئولیت ساعنها وقت خود را برای طراحی ساختمان با استفاده از جدیدترین اصول و نرم افزارهای کامپیوتری و…صرف می کنند ولی در عمل، مردم و کسانی که مسئول ساختن ساختمان هستند توجهی به این امر نمی کنند.استفاده از شناژ و….را امری مهم تلقی نکرده و یا به بهانه هزینه آن از آن طفره می روند هر چند که استدلال انان در مورد هزینه شاید درست باشد که در بخش قبلی به آن اشاره شد ولی بسیاری از کسانی نیز که توانایی این کار را دارند نیز به امر توجه نمی کنند حاضرند مبالغ زیادی برای نما و زیبا سازی ساختمان بپردازند ولی برای استحکام ساختمان به هر دلیل اهمیت قائل نمی شوند

رعایت ضوابط دیوار نسبی در ساختمانهای با مصالح بنایی (طبق آیین نامه ۲۸۰۰ برای استحکام ساختمان در برابر زلزله برای نسبت سطح دیوارها به سطح کل پلان در شرایط مختلف ضرایبی مانند ۶درصد و۴درصد و… بیان شده)نیاز به صرف هزینه چندان زیادی نمی باشد ولی برخی بدون توجه به این مهم بدون توجه به تذکرات متخصصین ضخامت دیوارهای مثلا ۳۰ سانتی را به ۲۰ویا حتی ۱۰ سانتی متری کاهش می دهند و صدها مورد دیگر.

با امید اینکه مردم ومسئولین دست در دست هم دهند تا از بروز فجایعی همچون زلزله بم در آینده جلوگیری شود.

ضوابط ایمنی عبور و مرور بهنگام عملیات ساختمانی

 1- قبل از شروع عملیات ساختمانی باید مجوزهای لازم بمنظور اجرای عملیات ساختمانی ، انبار کردن مصالح و …. در پیاده روها و خیابانها و سایر فضاهای عمومی و استفاده از تسهیلات عمومی از مراجع ذیصلاح اخذ شود.

2- مسدود یا محدود کردن پیاده روها و خیابانها و سایر فضاهای عمومی برای انجام عملیات ساختمانی ( دپوی مصالح یا نخاله ساختمانی یا قرار دادن ماشین آلات ساختمانی و … ) ممنوع بوده و در صورت ضرورت  باید  مجوزهای لازم از مراجع ذیصلاح اخذ شده باشد و در اینحالت رعایت مفاد بندهای بعدی ضروری است .

3- وسایل ، تجهیزات  و مصالح ساختمانی باید در محلی قرار داده شوند که حوادث برای عابرین و وسایط نقلیه بوجود نیامد و وسایل و مصالح فوق بوسیله احداث دیوارچوبی به ارتفاع 2 متر و رنگ زرد و  علایم هشدار دهنده وچراغهای چشمک زن ایمن سازی گردد.

4- در مواردی که نیاز به تخلیه مصالح ساختمانی د رمعابر عمومی یا مجاور آن باشد ، باید مراقبت کافی بمنظور جلوگیری از لغزش یا فرو ریختن ( ریزش ) احتمالی آنها بعمل اید.

5- در مواردیکه پایه های داربست در معابر عمومی قرار میگیرد باید با استفاده از وسایل موثر از جابجا شدن حرکت پایه های آن جلوگیری شود و عبور عابرین پیاده از زیر داربست منع گردد .

6- هنگامیکه بر اثر عملیات ساختمانی خطری متوجه تردد عابرین یا اتومبیلها باشد ، باید با کسب نظر از مراجع ذیصلاح یک یا چند مورد از موارد ایمنی زیر بکار گرفته شود :

الف ) نصب چراغهای چشمک زن در فاصله مناسب از محوطه خطر.

ب) نصب علایم ایمنی و هشدار دهنده و وسایل کنترل مسیر .

ج) ایجاد سازه های حفاظتی بشرح بندهای 13و14و15

7- در صورتیکه عملیات ساختمانی برای بناهای بیشتر از دو طبقه و یا ارتفاع بیش از 8 متر صورت گیرد باید یک راهرو سرپوشیده موقتی ( بشرح بند 13) در راه عبور عمومی در طول ساختمان ایجاد شود برای ساختمانهای دو طبقه و کمتر درصورتیکه هیچگونه مشکلی برای عابرین پیاده ایجاد نکنند( پیاده رو را نبندند) نصب دیوار تخته ای یافنس Fence ( تورسیمی ترجیحاً توری مرغی ) بارتفاع دو متر کفایت می کند .

8- ضمن کسب مجوز لازم جهت حفاری در عرض پیاده رو یا سواره رو ،‌بر روی محلهای حفاری در معابر عمومی باید یک پل موقت عبور عابرین پیاده با مقاومت کافی با عرض حداقل یکمتر یاعرض پیاده رو ایجاد شود . در صورتیکه حفاری در خیابان صورت گیرد باید موقتاً پلی با مقاومت کافی و باعرض مناسب جهت عبوراتومبیل ایجاد شود. ضمناًدر حین عملیات حفاری چنانچه به تاسیسات شرکتها و سازمانها دیگر و نیز تاسیسات شهرداری خسارتی وارد اید مالک بلافاصله باید موارد را به ارگان ذیربط اطلاع داده و جبران خسارت وارده بعهده وی خواهد بود.

9- در مواردیکه حفاری در زیر پیاده روها ضروری باشد باید قبلاً شمعهای لازم که قادر به تحمل فشار حداقل 600 کیلوگرم بر مترمربع باشد در زیر آن قرار گیرد .

10- شبها کلیه پیاده روها و معابر باید باندازه کافی روشن باشد و برای ایمنی عابرین پیاده چراغهای احتیاط در اطراف محوطه کار نصب گردد.

11- باید از عبور و مرور اشخاص متفرقه در قسمتهایی که بیل مکانیکی یا انواع جرثقیل و سایر وسایل مشابه کار می کنند جلوگیری بعمل اید مگرآنکه اطراف این وسایل باحفاظها و موانع و سرپوشها لازم محفوظ شده باشد .

12- قراردادن بشکه و دیگهای پخت قیر و آسفالت در معابر عمومی ( پیاده رو و خیابان و … ) ممنوع است .

13- برای جلوگیری از خطرات ناشی از پرتاب شدن مصالح و وسایل و تجهیزات ساختمانی در پیاده رو و سایر معابر عمومی و پیرو بند 7 این آئین نامه ، باید سازه ای حفاظتی و موقتی بصورت راهرو سرپوشیده ایجاد شود .

1-13- ارتفاع راهروی سرپوشیده نباید کمتر از 5/2 مترو عرض آن نباید کمتر از 5/1 متر یاهم عرض پیاده رو موجود باشد.

2-13- راهرو باید فاقد هر گونه مانع و دارای روشنایی لازم طبیعی یا مصنوعی دایم باشد .

3-13- سقف راهرو باید توانایی تحمل کلیه بارهای احتمالی وارده و حداقل فشار 700 کیلوگرم بر مترمربع را داشته باشد.

4-13- سقف راهرو باید از الوار به ضخامت مناسب طوری ساخته شود که از زیرش آب و مصالح بداخل آن جلوگیری بعمل اید.

5-13- اطراف بیرونی سقف راهرو باید دارای حفاظ کاملی از چوب یا توری فلزی مقاوم بارتفاع حداقل 2 متر باشد. زوایه این حفاظ را نسبت به کف میتوان حداکثر 45 درجه بطرف خارج اختیار کرد ( با توجه به افزایش ارتفاع ساختمان تا سقف 6 متر افزایش خواهد داشت ).

14- یکی دیگر از راههای جلوگیری از آسیب ناشی از اثر سقوط اشیاء در کارگاه ساختمانی یا مجاورت آن ، سقف موقت و سرپوش حفاظتی شامل توری یا تخته بندی الوار میباشد.

1-14- سرپوش حفاظتی باید چنان طراحی و ساخته شود که در اثر ریزش مصالح و یا ابزار روی آن هیچگونه خطری متوجه افرادی که در زیر آن قرار دارند نگردد .

2-14- پوشش موقت فضای باز ، سقفها و دیوارها باید با استفاده از تخته بضخامت 5/2 سانتیمتر یا معادل آن برای سوراخهای دهانه 45 سانتیمترو تخته بضخامت 5 سانتیمتر یا معادل آن برای سوراخها با دهانه بیش از 45 سانتیمتر صورت گیرد .

15- برای جلوگیری از پرت شدن مصالح میتوان از تورهای ایمنی نیز استفاده کرد . اگر کل ارتفاع ساختمان با تور ایمنی پوشانیده شود بهتر است .

16- از روی معابر و فضاهای عمومی مجاور کارگاههای ساختمانی نباید هیچ باری بوسیله دستگاههای بالابر عبور داده شود مگر اینکه معابر و فضاهای عمومی با استفاده از علایم هشدار دهنده از قبیل سنگربندی ، پرچمهای مخصوص یا چراغهای چشمک زن محدود و مسدود گردد. توان و ظرفیت بالابر بهنگام جابجایی اجسام باید حتماً در نظر گرفته شود.

17- گودبرداری – در عملیات پی کنی و گود برداری میبایست متناسب با عمق گودبرداری از محدوده ساختمان فاصله گرفته و با دیوار حائل چوبی بارتفاع دو متر (به رنگ زرد شفاف ) جلوی سقوط احتمالی گرفته شود در اینصورت باید حداقل 2/1 عرض پیاده رو برای تردد عابرین پیاده آزاد بماند و ضمناً این قسمت از پیاده رو مقاومت و ایستادگی لازم را برای تردد عابرین پیاده داشته باشد.

18- مصالح ساختمانی حتی الامکان در معابر عمومی انبار نگردد و باید بداخل محوطه ساختمان سازی انتقال یابد و در اینحالت باید توسط مسئولان ذیربط مدت زمان دپوی مصالح و مساحت فضاهای عمومی که مالک باید جهت انتقال مصالح بداخل ساختمان اقدام نماید مشخص گردد و پس از اتمام مدت فوق یا استفاده از فضاهای عمومی بیش از مساحت تعیین شده نسبت به اعمال قانون از طریق شهرداری اقدام گردد بطوریکه برای زمان اشغال خط عبوری از خیابان از صاحب ساختمان عوارض گرفته شود و مضافاً اینکه محل اشغال بیش از 5/2 متر نباشد و رعایت حداقل 4 متر عرض عبور جریان ترافیک در یک جهت الزامی است .

19- در صورت دپوی مصالح ساختمانی و … در پیاده روها میبایست حداقل 3/1 عرض پیاده رو جهت تردد عابرین پیاده در منتهی الیه پیاده رو و در مجاورت خیابان اختصاص داده شود در معابری که عرض پیاده رو کمتراز 120 سانتیمتر باشد باید با اختصاص دادن مسیری بعرض حداقل یکمتر به عابر پیاده و تامین آن از فضای موجود بر روی جوی آب و یا خیابان ، راه برای تردد عابرین پیاده در نظر گرفت و تحت هیچ شرایطی پیاده رو  بطور کامل مسدود نگردد.

20- هرگاه عملیات ساختمانی در فاصله کمتر از چهل متری کابل فشار قوی خطوط هوایی برق قرار گرفته باشد، عملیات ساختمانی فقط با اجازه نامه کتبی از شرکت برق منطقه ای مجاز خواهد بود.

21- در خصوص رعایت این آئین نامه ، مالک یا ذینفع ساختمان مسئول بوده و در صورت بروز هر گونه حوادث احتمالی که بدلیل ایمن سازی یا عدم رعایت این آئین نامه بوقوع بپیوندد در کلیه مراجع حقوقی و قضایی و … پاسخگو خواهد بود .

22- حوزه معاونت شهرسازی و معماری منطقه ، با توجه به نوع عملیات ساختمانی باید این آئین نامه را به رویت و امضاء مالک یا ذینفع رسانده و طی ضمانت نامه و تعهد وی را ملزم به رعایت آن نماید.

http://www.district22.org/assistants/traffic/roads_safety/safety_engineering/building_construction/index.asp

ایستگاه‌های پرچمداری و علایم

ایستگاه‌های پرچمداری و علایم ”ایست / آهسته“


در صورتی‌ که قبل از شروع محوطة کاری از علایم پیش‌آگاهی به ‌شرحی که در فصول قبل اشاره گردید استفاده نشده باشد، ایستگاه‌های پرچمداری و علایم ”ایست / آهسته“ باید در فاصله 60 تا90 متری قبل از شروع محوطة کاری استقرار یابند تا رانندگان قبل از رسیدن به محوطة کاری زمان کافی برای کاهش سرعت و تطبیق با شرایط محیطی را داشته باشند. این فاصله به سرعت وسایل نقلیه در نزدیک شدن به محل و شرایط ‌فیزیکی موجود بستگی دارد. در هر صورت ایستگاه باید حداقل از فاصله 100 متری برای ترافیک عبوری تحت کنترل قابل رؤیت باشد. چنان‌چه در منطقة کاری و به ‌دلیل وجود موانع طبیعی و یا قوسها و یا شیبهای تند، فاصلة دید کمتر از 100 متر باشد، می‌باید با افزایش فاصله ایستگاه از محوطه کاری، حداقل فاصله دید 100 متر را برای ترافیک عبوری که به محوطه‌کاری نزدیک می‌شود، تأمین نمود.
پرچمدار (متصدی علامت ایست / آهسته) باید در شانة مجاور به ترافیک تحت کنترل و یا در خطی که راهبند قرار داده شده بایستد، در موانع ”نقطه‌ای“ ممکن است لازم باشد در شانة‌ مخالف خط راهبند مستقر شود. همچنین نباید تحت هیچ شرایطی در خطی بایستد که ترافیک از آن عبور می‌کند. پرچمدار ”متصدی علامت“ ”ایست / آهسته“ می‌بایست به صورت واضح توسط رانندگان تمامی جهت مجاز حرکت، قابل رؤیت باشد، به ‌همین جهت متصدی مربوط باید به تنهایی بایستد و از تجمع کارگران در اطراف ایستگاه جلوگیری شود.
ایستگاه پرچمداری و علامت ”ایست / آهسته“ در ساعات شب، باید از نور و دید کافی برخوردار باشد.
همچنین علایم و پرچمهای مورد استفاده در شب و مواقعی ‌که محدودیت دید وجود دارد، می‌باید منعکس کننده نور باشند.



3 نحوه علامت دادن با پرچم


1- برای توقف ترافیک، پرچمدار باید در حالتی که رو به ترافیک ایستاده است، میلة پرچم را در امتداد شانة خود به ‌صورت افقی نگه دارد به نحوی که تمام سطح پرچم از زیر میله آویزان و قابل رؤیت باشد و نیز برای تأکید بیشتر دست آزاد خود را بلند نموده و کف دست را به ‌طرف وسایل ‌نقلیه مقابل که قصد توقف آنها را دارد، نگهدارد (شکل صفحه 87).
2- برای کاهش سرعت یا اعلام ‌هشدار به وسایل ‌نقلیه، پرچمدار باید در حالتی که رو به ترافیک ایستاده است، پرچم را به آرامی حرکت دهد.
در این حالت، پرچمدار (بدون اینکه دست و بازوی خود را از حالت افقی بالاتر ببرد) پرچم را از سطح شانه مستقیم رو به پایین حرکت دهد.
3- برای شروع به ‌حرکت ‌و عبور وسایل‌ نقلیه، پرچمدار باید در حالتی که روبه‌روی ترافیک ایستاده است و پرچم را پایین گرفته، با دست دیگر به ترافیک دستور حرکت بدهد. همان‌گونه که در شکل مربوط مراحل مختلف پرچمداری نشان داده شده است.
چنانچه عملیات اجرایی در هنگام شب صورت گیرد، باید به منظور تأمین ایمنی لازم، ضمن هماهنگی با ناظر مربوط محوطة کاری را به سیستم روشنایی مناسب برای تأمین دید مجهز نمود.
- پرچم مورد استفاده باید به رنگ قرمز و ابعاد حداقل (70×70 سانتیمتر) تهیه شده و به میله‌ای به ‌طول 90 سانتیمتر متصل شود. لبه آزاد پرچم می‌بایست به‌صورتی باشد که در صورت وزش باد، پرچم به‌حالت عمودی قرار گیرد.


7 نحوه استفاده از تابلوی ”ایست / آهسته“


همان‌گونه که قبلاً نیز اشاره شد، علایم ”ایست / آهسته“ برای کنترل موقت ترافیک حین عبور از محل عملیات اجرایی (راهداری - راهسازی و ...) مورد استفاده قرار می‌گیرند، به استناد مفاد آیین‌نامه ایمنی راه‌ها، تنها یک اندازه 900 میلیمتر برای قطر این دو علامت لازم است. علایم مذکور ممکن است هر دو بر روی یک پایه سوار شوند که بتوان به راحتی آن را چرخاند و یا ممکن است از یک نوع مصالح سبک ساخته شده و روی پایه‌ای نصب شود که به وسیله دست نگهداری شده و بچرخد.
تمام مشخصاتی که برای پرچمدار ذکر گردیده (در خصوص توانایی‌های جسمی و آموزش لازم و لباس کار مناسب که از قابلیت دید بالایی برخوردار باشد) در مورد متصدی تابلوی دستی ”‌ایست / آهسته“ گردان صدق می‌کند و باید رعایت گردد.
نحوه علامت دادن با تابلوی ”ایست / آهسته“ گردان شبیه علامت دادن با پرچم می‌باشد (همان‌گونه که در شکل (4-1) نشان داده شده است)، با این تفاوت که برای متوقف کردن وسایل‌نقلیه باید تابلوی ”ایست“ را مقابل ترافیک گرفته و دست دیگر خود را همان‌گونه که در روش پرچمداری اشاره شد برای تأکید بیشتر بالا آورده، کف دست را به ‌سمت ترافیک بگیرد.
برای حالت حرکت باید تابلوی”آهسته“ را مقابل ترافیک گرفته و با دست دیگر دستور حرکت بدهد.
برای حالت هشدار نیز تابلوی ”آهسته“ را مقابل ترافیک گرفته و دست دیگر را (که به ‌حالت افتاده است) حرکت نمی‌دهد.

منبع : نشریه 267 - جلد سوم

ایزوگام

ایزوگام

یکی از مشکلات اساسی که در اکثر سازه ها به چشم می خورد مشکل نم و رطوبت  می باشد که در بعضی مواقع خسارات جبران ناپذیری را به ساز ها و ساختمان وارد می نماید و یکی از راهکارهای مقابله با ‎آن عایقکاری رطوبتی می باشد . در ایران با توجه به اقلیم و آب و هوا و نیز وجود منابع عظیم نفتی متداولترین عایق رطوبتی قیر و گونی می باشد که با پیشرفت تکنولوژی این روش جای خود را به عایقهای پیش ساخته ( ایزو گام) داده است . اما با پیشرفت علوم ونیز گرانی مواد نفتی و قیر در بعضی مواقع عایقهای پیش یاخته نیز مقرون به صرفه نبوده و مهندسان را به آن داشت تا از مواد شیمیایی جهت عایق بندی سازه استفاده کنند که هم از نظر اقتصادی و هم از نظر کیفیت و کارایی بتواند با سایر عایقها رقابت کند . بعد از تحقیقات متعدد مهندسان موفق شدند که با استفاده از رزینهای اکریلاتی و استایرنی که با آب حل می شود ، عایق رطوبتی جدیدی بسازند که صورت یک لایه mm 1 روی سطوح مورد نیاز اجرا میشود و انعطاف پذیر نیز می باشد . این مقاله به بررسی و مطالعه عایق جدید و مقایسه آن با سایر عایقهای رطوبتی می پردازد . کلمات کلیدی : اتکتیک پلی پروپیلن APP-پلی استر نبافته –تیشو- عایق SH-765M-موویلیت وی پی مقدمه : عایق رطوبتی با قابلیت انعطاف زمینه جدیدی برای مصرف امولسیونی پلیمر پایه آب امروزه مانند قرنها پیش ساخته شده از قیر همچنان بعنوان رایج ترین روش پوشش کف مورد استفاده قرار می گیرد کاربرد قیر و یا آسفالت دشوار و مستلزم صرف وقت زیاد می باشد حتی امولسیونهای ساخته شده از قیر نیز تغییر اندکی را در دشواری این کاربرد ایجاد نموده اند. همانطور که می دانید باید قیروگونی را تا میزان 150 تا 200 درجه سانتیگراد حرارت داد ، ریختن و تسطیح ترکیبی با این درجه حرارت بسیار دشوار می باشد . بنابراین امولسیونهای ساخته شده از قیر با قابلیت کاربرد درجه حرارت نرمال مورد استفاده قرار می گیرد. اینگونه امولسیونهای نفتی در آب حدوداً دارای 50% قیر می باشد . با سفت شدن این امولسیون آب آن تبخیر و قیر بصورت بیندر باقی می ماند. ترکیبات کف سازی بام ، بر پایه امولسیون پلیمرهای جدید عملکرد کاملا‏ً متفاوتی دارند ، شاید مهمترین ویژگی آنها ایجاد یک لایه نازک ( فیلم )با قابلیت انعطاف بعد از خشک شدن باشد. از جمله مزایای این عایق جدید به شرح زیر است : 1 – فاقد آلودگی و آسیب های فیزولوژی می باشد. 2 – کاربرد آنها ساده است . 3 – رنگ پذیرند . 4 – خطر آتش سوزی ندارند . 5 – چسبندگی خوبی نسبت به سطوح مختلف دارند . در این مقاله به معرفی عایقهای قیروگونی و عایقهای پیش ساخته ، سپس به معرفی یک نوع عایق جدی که از رزینهای اکریلاتی و استایرنی محلول در آب ساخته شده می پردازد. عایق رطوبتی قیروگونی : این عایق یکی از متداولترین عایق مصرفی در ایران می باشد به این علت که در اکثر شهرهای کشور مواد اولیه این عایقکاری به وفور یافت می شود . مواد مورد نیاز در این عایق گونی و قیر می باشد ، که گونی مورد نیاز از کشورهای خارجی وارد می شود و در سه اندازه مختلف به نامهای ، گونی درجه یک ، درجه دو ، درجه سه در بازار یافت می شود . طبق آئین نامه مقررات ملی ایران ( مبحث 5 ) مشخصات گونی ایده آل عبارتند از : گونی باید نو ، ریز بافت ، کاملاً سالم وبدون آلودگی و چروک باشد و وزن آن در هر مترمربع حدود 380 گرم باشد. قیر ماده ایست سیاه رنگ مرکب از هیدروکربنهای آلی با ترکیبات پیچیده که از تقطیر نفت خام بدست می آید. انواع قیر که در کشور می باشد دو دسته هستند : الف –1 ) قیرهای جامد که علامت اختصاری آنها A.C است و مستقیماً از تقطیر نفت خام بدست می آید و بر حسب درجه نفوذپذیریشان نامگذاری می شوند و انواع اینگونه قیرها در ایران به رح زیر می باشد : قیرهای : 70-60 ، 100-85 ، 150-130 ، 200-180 ، 250 –220 ، 320 –280 الف – 2 ) قیرهای که با هوادادن به یکی از قیرهای نرم فوق تهیه می شوند و عبارتند از : قیرهای : 20 –10 ، 30 –20 ، 50 –40 و در بعضی موارد70 - 60 ب ) قیر جامد اکسید شده که با علامت اختصاری R که معرف انعطاف پذیری قیر است نمایش داده می شود ، این قیر از دمیدن هوا در مخلوطی از قیرهای نرم و مواد روغنی سنگین بدست می آید و بر حسب نقطه نرمی و درجه نفوذپذیری بصورت زیر نامگذاری کرده اند : 25 –85 R ، 15 – 90 R ویژگیهای عمومی قیرها: 1- غیر قابل نفوذپذیر در مقابل آب و رطوبت 2- مقاومت در برابر اسیدها، بازها و نمکها 3- چسبندگی معایب قیر : قیر در وضعیتهای زیر برخی از خواص خود را از دست می دهد ، به طوریکه نمی توان از آن به خوبی اسفاده کرد : الف ) تجزیه شدن در دمای زیاد و تبدیل آن به ذغال ، توأم با اشتعال ب ) تغییر شکل در مقال فشار و حلالها مزایا: 1- صرفه اقتصادی نسبت به بعضی عایقهای رطوبتی 2- اطمینان از نظر کارایی با توجه به پیشینه مصرف معایب عایق قیروگونی: 1- پوسیدگی این عایق به مرور زمان 2- پارگی بر اثر نشتهای احتمالی ساختمان 3- عمر مفیدعایق به طور متوسط کمتر از 10 سال بوده و ترمیم متناوب آن با مشکلات اجرایی زیاد و هزینه های قابل توجه همراه است . 4- آلودگی محیط زیست را به دنبال دارد. عایقهای پیش ساخته ( ایزوگام ) این عایقها معمولاً از مواد اولیه زیر تشکیل می شوند : 1- قیرصنعتی 70-60 2- مواد پلیمری به نام اتکتیک پلی پروپیلن ( APP ) 3- یک لایه تیشوی نخدار ( پشم شیشه ) 4- یک لایه پلی استر سوزنی 5- پودرتالک و در بعضی از این عایقها پودر مس 600 نیز بکار می رود . 6- فیلم پلی اتیلن 7- باند و چسب طبق استاندارد ایران این عایقها به دو دسته تقسیم می شوند : 1- عایقهای رطوبتی پیش ساخته مخصوص پی ساختمان ( عایق پی ) 2- عایقهای رطوبتی پیش ساخته مخصوص سطوح خارجی ، بدنه استخر و تونلها ( عایق بام ) استاندارد ایران برای هر یک از این عایقها مواردی را معرفی می کند که در این قسمت آمده است : اجزای تشکیل دهنده عایق پی : 1- لایی : انواع لایی های زیر می توان در این عایق مورد استفاده قرار گیرد : الف –1 ) فلت الیاف شیشه ( تی ) مطابق مشخصات استاندارد 3891 ب – 1 ) فلت الیاف پلی استر مطابق مشخصات استاندارد 3880 ج – 1 ) منسوج نبافته پلی استر مطابق با استاندارد 3889 همراه فلت الیاف شیشه مطابق مشخصات استاندارد 3891 2- ماده آغشته کننده لایی : ماده اغشته کننده هر یک ازلایی ها می تواند قیرو یا مخلوطی از قیروافزودنیهای اصلاح کننده باشد. سطح رویین عایق باید به منظور جلوگیری از چشبندگی داخل رول از مواد ریزدانه معدنی مثل پودر تالک و یا میکا پوشیده شود . سطح رویین باید یکواخت و عاری از هر گونه خوردگی و چین وچروک باشد سطح زیرین عایق رطوبتی باید با فیلم پلاستیکی و یا مواد ریزدانه معدنی مثل پودر تالک پوشیده شود . اجزای تشکیل دهنده عایق بام : متشکل از دو لایه نمدی است که لایه زیرین از فلت الیاف شیشه و لایه رویین از جنس منسوجات پلی استر می باشد ، این دو لایه بوسیله مذاب قیر اصلاح شده با مواد پلیمری اشباع می گردد ، به هنگام بسته بندی برای جلوگیری از چسبندگی هر طرف عایق با مواد ریزدانه و یافیلم پلاستیکی روکش می گردد . در اینجا لازم است که مشخصات استاندارد بعضی از مواد اولیه عایقهای مذکور را بیان کنیم . منسوج پلی استر که بعنوان لایه اشباع شونده از مذاب قیری در عایقهای رطوبتی پیش ساخته بکار می رود ویژگیهای پلی استر نبافته : 1. منسوج باید 100 % از پلی استر تولید شده باشد. 2. سطح منسوج باید یکنواخت و نسبتاً صاف و هموار باشد . 3. منسوج در هنگام تا کردن ، تکه تکه و پاره کردن باید نسبتاً عاری از ذرات و مواد خارجی قابل مشاهده باشد. 4. منسوج باید که در هنگام رول در دمای 10 تا 60 درجه سانتی گراد چسبندگی نداشته باشد . 5. وزن هر رول نباید از 40 کیلوگرم تجاوز کند . 6. جذب شیره پلی استر باید یکنواخت و یکدست باشد . 7. رول ها باید به نحوی بسته بندی شوند که هنگام جابجایی اولاً باز نشوند ، ثانیاً بسته بندی باید منظم و عاری از وجود هر گونه فرورفتگی یا برآمدگی در مقطع بیرونی باشد . 8. رول ها باید در یک لفاف کاغذی یا پلاستیکی بسته بندی شوند ویژگیهای فیزیکی پلی استر نبافته : 1. حداقل جرم واحد سطح 105 گرم بر متر مربع 2. حداقل مقاومت کششی طولی 200 نیوتن بر 50 میلیمتر 3. حداقل مقاومت کششی عرضی 150 نیوتن بر 50 میلیمتر 4. حداقل افزایش نسبی طولی 50 درصد 5. حداقل افزایش نسبی عرضی 60 درصد 6. حداکثر کاهش وزن در دمای 105 درجه به مدت 5 ساعت 2 درصدد ویژگیهای فلت الیاف شیشه ( تیشو ) : 1. فلت الیاف شیشه می بایستی دارای سطحی یکنواخت باشد. 2. فلت الیاف شیشه باید با رزین آغشته و پس از مراحل حرارت دهی کل از نظر شکل ظاهری و رنگ یکنواخت باشد. 3. فلت الیاف شیشه باید دارای نخ های تقویت از جنس شیشه باشد که فواصل معین و یکنواخت بطور پیوسته در تمامی طول فلت ادامه یابد . 4. روی سطح فلت باید هیچگونه خرده شیشه مشاهده نگردد. 5. فلت الیاف شیشه باید عاری از رطوبت بوده ، هنگام باز نمودن رول چسبنده نباشد . 6. فلت نباید براحتی دو پوسته شود و باید لبه های آن صاف و بدون چروک باشد . ویژگیهای فلت الیاف شیشه شرح میزان واحد عرض 55 گرم بر متر مربع جرم واحد سطح 20 گرم بر متر مربع حداکثر فاصله نخ های تقویت کننده 20 میلیمتر حداقل مقاومت کششی طولی 15 کیلوگرم بر 50 میلیمتر حداقل مقاومت کششی عرضی 2 کیلوگرم بر 50 میلیمتر حداقل افزایش نسبی طولی 5/1 درصد حداقل افزایش نسبی عرضی 2/1 درصد اکثر عایقهای رطوبتی پیش ساخته دارای مشخصات استاندارد زیر می باشند که عبارتند از : 1- وزن یک رول در حدود 43 کیلوگرم و در ابعاد 1 × 10 متر 2- ضخامت از 2 میلیمتر تا 6 میلیمتر که حد استاندارد 4 میلیمتر 3- مقاومت کششی طولی 60-50 و مقاومت کششی عرضی 35-30 کیلوگرم بر 50 سانتی متر 4- افزایش نسبی طولی 16-14 وافزایش نسبی عرضی 10 –8 % 5- مقاومت پارگی طولی 10-9 و مقاومت پارگی عرضی 5-4 کیلوگرم نیرو 6- تاب کششی اتصالات انتهایی 100 7- جذب آب 1 % و کاهش وزن 1 % 8- وزن واحد سطح 2/4 کیلوگرم بر سانتیمتر مربع 9- انعطاف پذیری در سرما 10- درجه 10- پایداری ابعاد در برابر حرارت 1 متر 11- میزان نفوذناپذیری آب 12- فرسودگی حرارتی در هوا حداکثر افت در دمای انعطاف پذیری 10 درجه 13-مقاومت در برابر اشعه فرابنفش حداکثر افت در دمای انعطاف پذیری 10 درجه حال در این قسمت لازم است مزایا و معایب این نوع عایقها را نیز ذکر کنیم . مزایای عایقهای رطوبتی پیش ساخته: 1- سبک بودن به مقدار حدود 4 کیلوگرم بر متر مربع 2- مقاوم در گرمای 130+ درجه و سرمای 40- درجه 3- دچار پوسیدگی و شکنندگی نمی شوند. 4- دارای قابلیت انعطاف کامل می باشند. 5- بعلت دارا بودن لایه پلی استر در مقابل فشارهای احتمالی از انبساط و انقباض ساختمان مقاوم می باشد. معایب 1- فاسد شدن عایق بعد از 6 ماه ( از زمان تولید ) بعلت عدم نکهداری مطلوب ( باید بصورت عمودی در دمای 5 تا 35 درجه نگهداری شود ) 2- کم بودن طول عمرمفید(طول عمر در حدود 15 سال ) 3- گران بودن این عایقها ( عایقهایی که دارای مواد اولیه خارجی می باشند ) 4- در موقع ترمیم محل آسیب دیده از سایر جاها بالا می زند. 5- تجزیه شدن بر اثر اشعه ماورابنفش در این نوع عایقها (قیروگونی و پیش ساخته ) باید سطح کار عاری از گرد و خاک و رطوبت باشد و اگر سطح آسفالت باشد برای عایقکاری با ایزوگام باید به ازاء هر متر مربع سطح حداقل 300 گرم مشتق قیری رقیق شده در آب یا بنزین روی سطح پخش گردد و اگر سطح سیمانی بود باید به ازاء هر متر مربع سطح حداقل 280 گرم مشتق قیری رقیق شده در آب یا بنزین روی سطح پخش گردد . بعضی از کارخانه های تولید کننده عایقهای پیش ساخته عایق با روکش آلومینیوم نیز تولید می کنند که حدود 85 % از نور و حرارت را منعکس می کند . بعد از معرفی عایقهای رطوبتی مذکور به معرفی عایق رطوبتی جدید می پردازیم . همانطور که در مقدمه طرح شد گران بودن قیر در سالهای اخیر شرکتهای تولید کننده مواد شیمیایی یک عایق رطوبتی با کارایی وکیفیت بهتر نسبت به سایر عایقها تولید کننده که این تلاشها به ثمر نشست و این عایق در حال حاضر در بازار موجود و از آن استفاده می شود. مشخصات ساختاری: اندود عایق SH-765M ماستیکی است بر پایه رزینهای اکریلاتی و استایرنی محلول در آب به همراه افزودنی های لازم جهت پایداری در شرایط جوی متفاوت روی سطوح ساختمانی که بر پایه رزین Mowilith شرکت هوخست آلمان ساخته شده است . کاربردهای پیشنهادی : 1- پوشش یا اندود انعطاف پذیر عایق در آب و رطوبت 2- جایگزین مناسب و اقتصادی به جای قیروگونی ، آسفالت و سایر ایزولاسیون های ساختمانی پایدار. 3- باز دارنده ترکهای سطحی در پوشش نما . 4- تقویت روکش های نما . مشخصات فیزیکی : مشخصات اندود عایق واحد مقدار درصد جامد درصد 1- 73 گرانروی با دستگاه بروکفیلد با سوزن 7 دور 20 دمای 23 درجه Pas 372 PH - 9-8 شکل ظاهری - تقریباً سفید حداقل دمای تشکیل فیلم سانتی گراد صفر مقاومت کششی N/mm 2 مشخصات فنی رزین ـ تولید عایق : پایه رزینی : پلیمری است امولسیونی متشکل از اسید اکریلیک ، متاکریلیک و استایرن ساخت هوخست با انعطاف پذیری فوق العاده بالا. مشخصات فنی رزین مشخصات فنی رزین هوخست HOECHST واحد مقدار درصد مواد جامد ( DIN 53189 ) درصد 1+50 گرانروی ( 23 C ISO 2555 ) با دستگاه Brook field محور 5 سرعت 20 دور Mpa . s 3500-7500 9-8 PH = حداقل دمای تشکیل فیلم MFT C صفر وزن مخصوص ( ISO 8962 ) Gr / cm 01/1 مقاومت کششی ( DIN 53455 ) N/mm 5/2 حداکثر کشش ( DIN 53455 ) درصد 800 دمای شیشه ای Tg C 6- سنجش مشخصات فیلم رزین طبق آئین نامه DIN- EN23270 در دمای 23 درجه سانتی گراد و رطوبت نسبی 50 % انجام شده است . مواد تشکیل دهنده عایق : 1- رزین مخصوص تولید شرکت هوخست بر پایه اکریلیک – استایرن 2- مواد تکمیلی عایق : شامل مواد دیسپرس کننده – امولسی فایر- مواد تنظیم کننده غلظت – مواد نگهدارنده – مواد تنظیم کننده PH - مواد پوشش دهنده فیلم عایق . 3- کمک کننده های مکانیکی پودرهای معدنی جهت بالابردن مقاومت مکانیکی نفوذ پذیری فیلم حاصل از اندود عایق الف – کربنات کلسیم ب - پودر تالک ج – پودر کائولن مشخصات فنی اندود عایق SH 765M مشخصات فنی اندود عایق SH 765M واحد مقدار درصد مواد جامد اندود عایق درصد 72-70 گرانروی pa . s 500-300 حداقل دمای تشکیل فیلم درجه صفر مقاومت کششی N / mm 2 مقدار پوشش کیلو متر مربع ضخامت فیلم حاصل Mm 1 PH - 9-8 اندود عایق SH 765M قلیایی است و مقاومت قلیایی بسیار بالایی دارد و لذا در مقابل مواد آهکی از خود مقاومت کافی نشان می دهد . این عایق در مکانهایی که در معرض رطوت می باشد اجرا می شود ولی بدون تردید ثبات سطح زیرین در پایداری محصول تأثیر مستقیم دارد . در مورد ترکیبات پوشش بام ، حداقل آب به اندازه قابلیت انعطاف لایه های نازک امولسیون دارای اهمیت می باشد که این مزایا بخوبی در امولسیون پولیمرموویلیت وی پی 765 تقریباً 50 % وجود دارد .میزان جذب آب یک لایه از این امولسیون به ضخامت خدود 1 میلیمتر ، 10 روز بعد از خشک شدن که به مدت 24 ساعت در آب غوطه ور باشد 5 تا 7 درصد می باشد. کاربرد‌: ترکیب پوشش کف بام بر پایه موویلیت وی پی 765 می توان بصورت خمیری باشد و کاربری آن با غلظت و یا قلم مو و یا دستگاه اسپری بسیار آسان است . بطوریکه یک فرد غیر حرفه ای نیز می تواند آن را مصرف نماید . لیکن استفاده از دستگاههای اسپری با فشار زیاد نیازمند تخصص می باشد .تجربیات عملی ما نشان داده است که این امولسیون به سطوح تازه ساخته شده از بتن ، چوب ، موزائیک و آزبست چسبندگی خوبی دارد . قبل از کاربرد این ترکیب سطوح مورد نظر باید تمیز و خشک باشند . سطوح ناصاف و شیبدار باید آماده سازی شوند . برای این منظور می توان امولسین را با آب رقیق و استفاده نمود ، قبل از کاربرد ترکیب بر روی سطوح فلزی باید از مواد ضد خورندگی روی سطوح آهن استفاده نمود برای گرفتن درزه و پر کردن سوراخها ، مخلوط امولسیون پوشش کف با خاک سنگ به نسبت 3 : 1 مورد استفاه قرار می گیرد. ابتدا باید سطح کاملاً تمیز شود ، سپس SH 700P پرایمر را بوسیله قلم مو و یا پیستوله در سطح ساختمانی اجراء می نمائیم ، پس از گذشت یک ساعت اندود SH 765M را به کمک ماله یا کاردک بصورت یکنواخت روی سطح اجراء می کنیم ، ضخامت نهایی عایق باید حدود 1 میلیمتر باشد. برای روان کردن ماستیک می توان از مقدار اندکی آب و یا نفت استفاده کرد . خشک شدن : زمان خشک شدن بستگی به ماده ، درجه حرارت هوا ، حرارت سطح مورد نظر ، رطوبت و ضخامت پوشش دارد . به عنوان مثال در هوای با درجه حرارت 25 درجه سانتی گراد و رطوبت 65 % زمان مورد نیاز برای خشک شدن لایه حدود 3 ساعت خواهد بود. قابلیت انعطاف : پوشش های کف بام به دلیل تغییرات حرارت هوا در معرض فشار می باشد.بنابراین باید از قابلیت انبساط بالایی برخوردار باشند . پوشش کف بر پایه موویلیت وی پی 765 به ضخامت 5/1 میلیمتر در درجه حرارت 10- در جه سانتی گراد 2 % قابلیت انبساط می باشد. قابلیت پوشش : برای پوشش معادل یک متر مربع از لایه به ضخامت 1 تا 5/1 میلیمتر حدود یک کیلوگرم از ترکیب فوق مورد نیاز می باشد .بدیهی است برای لایه بعدی به تعداد کمتری از این ترکیب نیاز خواهد بود . هزینه مواد مصرفی برای این پوشش بیش از ترکیبات قیری می باشد ولی سرعت در کاربرد آن هزینه اضافی را خنثی می کند . تغییرات شدید هوا : اگر چه تاکنون تجربیات در زمینه کاربرد این روش پوشش کف در دراز مدت بدست نیامده است ( سطوح خارجی ) آزمایشات متعدد کوتاه مدت در شرایط مختلف آب و هوایی بعمل آمده است . نمونه ها در معرض شرایط زیر قرار کرفته اند : 1- حدوداً بمدت 20 دقیقه در هوای با دمای 40 درجه سانتی گراد و رطوبت 65 % 2- حدوداً بمدت 30 دقیقه در اشعه مادون قرمز 150 وات حرارت سطح نمونه حدود 65 درجه 3- حدوداً بمدت 5 دقیقه در هوایی با دمای 40 درجه سانتی گراد و رطوبت 65 % 4- حدوداً بمدت 30 دقیقه در آب با دمای 40 درجه سانتی گراد 5- حدوداً بمدت 65 دقیقه دراتاقک سرما با برودت10- درجه سانتی گراد با بررسی ظاهری پس از 500 ساعت ( 162 نوبت ) آزمایش کوتاه مدت هیچگونه آسیبی در نمونه های بکاررفته در سطوح آزبست ، آلومینیم مشاهده نگردیده است . پس از 200 ساعت ( 648 نوبت ) آزمایش کوتاه مدت ، قابلیت انبساط و کشیدگی مورد اندازه گیری قرار گرفت ، بطوریکه در جدول زیر مشاهده می گردد ، قابلیت کشیدگی ترکیب بعد از این مدت اندکی کاهش یافته لیکن قابلیت انبساط آن اندکی افزایش یافته است . دمای محیط هنگام اجراء باید بیش از 5 درجه سانتی گراد باشد . پس از اجراء تا 72 ساعت از راه رفتن روی عایق اجتناب کنید . سطح اندود شده را هرگز با اجسام کوبنده و یا نوک تیز ضربه نزنید ، در صورت زخمی شدن سطح آن را باید ترمیم کرد. روش ترمیم : در صورت نیاز به ترمیم بخش آسیب دیده می توانید سطح قبلی را نخست با استفاده از پرایمر پوشش داده و سپس مطابق دستوالعمل فوق با استفاده از ماستیک روی محل مورد نظر اجراء نموده و پوشش داد . شرایط نگهداری : اندود عایق و پرایمر را می توان به مدت 6 ماه در دمای بین 5 الی 25 درجه در انبار نگهداری کرد. مزایای این عایق : 1- اجراء سریع و آسان 2- امکان تعویض رنگ آن 3- عمر زیاد آن ( در حدود 40- 30 سال ) 4- عدم تأثیر گذاری اسیدها ، بازها و سایر مواد شیمیایی بر این نوع عایق 5- قیمت مناسب ( هر متر مربع حدوداً 10000 ریال می باشد ) 6- انعطاف پذیری فوق العاده بالا 7- عدم آلودگی زیست محیطی نتایج : روشهای پوشش کف با قابلیت انعطاف ، زمینه های جدید استفاده از امولسیون پلیمر می باشد . انجام آزمایشاتی در ارتباط با طول عمر واقعی این پوشش کف ، قبل از هر گونه ازریابی ضروری است . لیکن مزایای کاربرد در مقایسه با ترکیبات ساخته شده از قیر کاملاً روشن است . تجربیات و نتایج حاصل از آزمایشات نوید آن است که موویلیت وی پی 765 ترکیب بسیار مناسبی برای پوشش کف باشد .یکی از مشکلات اساسی که در اکثر سازه ها به چشم            می خورد مشکل نم و رطوبت  می باشد که در بعضی مواقع خسارات جبران ناپذیری را به ساز ها و ساختمان وارد می نماید و یکی از راهکارهای مقابله با ‎آن عایقکاری رطوبتی می باشد . در ایران با توجه به اقلیم و آب و هوا و نیز وجود منابع عظیم نفتی متداولترین عایق رطوبتی قیر و گونی می باشد که با پیشرفت تکنولوژی این روش جای خود را به عایقهای پیش ساخته ( ایزو گام) داده است . اما با پیشرفت علوم ونیز گرانی مواد نفتی و قیر در بعضی مواقع عایقهای پیش ساخته نیز مقرون به صرفه نبوده و مهندسان را به آن داشت تا از مواد شیمیایی جهت عایق بندی سازه استفاده کنند که هم از نظر اقتصادی و هم از نظر کیفیت و کارایی بتواند با سایر عایقها رقابت کند . بعد از تحقیقات متعدد مهندسان موفق شدند که با استفاده از رزینهای اکریلاتی و استایرنی که با آب حل می شود ، عایق رطوبتی جدیدی بسازند که صورت یک لایه mm 1 روی سطوح مورد نیاز اجرا میشود و انعطاف پذیر نیز می باشد . این مقاله به بررسی و مطالعه عایق جدید و مقایسه آن با سایر عایقهای رطوبتی می پردازد .

عایق رطوبتی با قابلیت انعطاف زمینه جدیدی برای مصرف امولسیونی پلیمر پایه آب امروزه مانند قرنها پیش ساخته شده از قیر همچنان بعنوان رایج ترین روش پوشش کف مورد استفاده قرار می گیرد کاربرد قیر و یا آسفالت دشوار و مستلزم صرف وقت زیاد می باشد حتی امولسیونهای ساخته شده از قیر نیز تغییر اندکی را در دشواری این کاربرد ایجاد نموده اند. همانطور که می دانید باید قیروگونی را تا میزان 150 تا 200 درجه سانتیگراد حرارت داد ، ریختن و تسطیح ترکیبی با این درجه حرارت بسیار دشوار می باشد . بنابراین امولسیونهای ساخته شده از قیر با قابلیت کاربرد درجه حرارت نرمال مورد استفاده قرار می گیرد . اینگونه امولسیونهای نفتی در آب حدوداً دارای 50% قیر می باشد . با سفت شدن این امولسیون آب آن تبخیر و قیر بصورت بیندر باقی می ماند . ترکیبات کف سازی بام ، بر پایه امولسیون پلیمرهای جدید عملکرد کاملا‏ً متفاوتی دارند ، شاید مهمترین ویژگی آنها ایجاد یک لایه نازک ( فیلم )با قابلیت انعطاف بعد از خشک شدن باشد.

از جمله مزایای این عایق جدید به شرح زیر است :

1 – فاقد آلودگی و آسیب های فیزولوژی می باشد. 2 – کاربرد آنها ساده است . 3 – رنگ پذیرند . 4 – خطر آتش سوزی ندارند . 5 – چسبندگی خوبی نسبت به سطوح مختلف دارند .

در این مقاله به معرفی عایقهای قیروگونی و عایقهای پیش ساخته ، سپس به معرفی یک نوع عایق جدی که از رزینهای اکریلاتی و استایرنی محلول در آب ساخته شده   می پردازد.

عایق رطوبتی قیروگونی:

این عایق یکی از متداولترین عایق مصرفی در ایران می باشد به این علت که در اکثر شهرهای کشور مواد اولیه این عایقکاری به وفور یافت می شود . مواد مورد نیاز در این عایق گونی و قیر می باشد ، که گونی مورد نیاز از کشورهای خارجی وارد         می شود و در سه اندازه مختلف به نامهای ، گونی درجه یک ، درجه دو ، درجه سه در بازار یافت می شود . طبق آئین نامه مقررات ملی ایران ( مبحث 5 ) مشخصات گونی ایده آل عبارتند از : گونی باید نو ، ریز بافت ، کاملاً سالم وبدون آلودگی و چروک باشد و وزن آن در هر مترمربع حدود 380 گرم باشد. قیر ماده ایست سیاه رنگ مرکب از هیدروکربنهای آلی با ترکیبات پیچیده که از تقطیر نفت خام بدست می آید.

انواع قیر که در کشور می باشد دو دسته هستند :

الف –1 ) قیرهای جامد که علامت اختصاری آنها A.C است و مستقیماً از تقطیر نفت خام بدست می آید و بر حسب درجه نفوذپذیریشان نامگذاری می شوند و انواع اینگونه قیرها در ایران به شرح زیر می باشد :

قیرهای : 70-60 ، 100-85 ، 150-130 ، 200-180 ، 250 –220 ، 320 –280

الف – 2 ) قیرهای که با هوادادن به یکی از قیرهای نرم فوق تهیه می شوند و عبارتند از : قیرهای : 20 –10 ، 30 –20 ، 50 –40 و در بعضی موارد70 - 60

ب ) قیر جامد اکسید شده که با علامت اختصاری R که معرف انعطاف پذیری قیر است نمایش داده می شود ، این قیر از دمیدن هوا در مخلوطی از قیرهای نرم و مواد روغنی سنگین بدست می آید و بر حسب نقطه نرمی و درجه نفوذپذیری بصورت زیر نامگذاری کرده اند : 25 –85 R ، 15 – 90 R

ویژگیهای عمومی قیرها:

1- غیر قابل نفوذپذیر در مقابل آب و رطوبت

 2- مقاومت در برابر اسیدها، بازها و نمکها

3- چسبندگی                                             
معایب قیر :

قیر در وضعیتهای زیر برخی از خواص خود را از دست می دهد ، به طوریکه نمی توان از آن به خوبی اسفاده کرد : الف ) تجزیه شدن در دمای زیاد و تبدیل آن به ذغال، توأم با اشتعال ب ) تغییر شکل در مقال فشار و حلالها                               مزایای قیرها:

1- صرفه اقتصادی نسبت به بعضی عایقهای رطوبتی و2- اطمینان از نظر کاراییی با توجه به پیشینه مصرف                              
معایب عایق قیروگونی:

1- پوسیدگی این عایق به مرور زمان ، 2 - پارگی بر اثر نشتهای احتمالی ساختمان ، 3- عمر مفید عایق به طور متوسط کمتر از 10 سال بوده و ترمیم متناوب آن با مشکلات اجرایی زیاد و هزینه های قابل توجه همراه است و 4- آلودگی محیط زیست را به دنبال دارد.

عایقهای پیش ساخته ( ایزوگام )

این عایقها معمولاً از مواد اولیه زیر تشکیل می شوند :

1- قیرصنعتی 70-60 ، 2- مواد پلیمری به نام اتکتیک پلی پروپیلن ( APP ) ، 3- یک لایه تیشوی نخدار ( پشم شیشه ) ، 4- یک لایه پلی استر سوزنی ، 5- پودرتالک و در بعضی از این عایقها پودر مس 600 نیز بکار می رود ، 6- فیلم پلی اتیلن و 7- باند و چسب

طبق استاندارد ایران این عایقها به دو دسته تقسیم می شوند :

1- عایقهای رطوبتی پیش ساخته مخصوص پی ساختمان ( عایق پی ) و 2- عایقهای رطوبتی پیش ساخته مخصوص سطوح خارجی ، بدنه استخر و تونلها ( عایق بام )

استاندارد ایران برای هر یک از این عایقها مواردی را معرفی می کند که در این قسمت آمده است :                                     
اجزای تشکیل دهنده عایق پی :

1- لایی : انواع لایی های زیر می توان در این عایق مورد استفاده قرار گیرد :

الف –1 ) فلت الیاف شیشه ( تی ) مطابق مشخصات استاندارد 3891

ب – 1 ) فلت الیاف پلی استر مطابق مشخصات استاندارد 3880

ج – 1 ) منسوج نبافته پلی استر مطابق با استاندارد 3889 همراه فلت الیاف شیشه مطابق مشخصات استاندارد 3891

2- ماده آغشته کننده لایی :

ماده اغشته کننده هر یک ازلایی ها می تواند قیرو یا مخلوطی از قیروافزودنیهای اصلاح کننده باشد.                            
سطح رویین عایق باید به منظور جلوگیری از چشبندگی داخل رول از مواد ریزدانه معدنی مثل پودر تالک و یا میکا پوشیده شود . سطح رویین باید یکواخت و عاری از هر گونه خوردگی و چین وچروک باشد.                        
سطح زیرین عایق رطوبتی باید با فیلم پلاستیکی و یا مواد ریزدانه معدنی مثل پودر تالک پوشیده شود .                          
اجزای تشکیل دهنده عایق بام :

متشکل از دو لایه نمدی است که لایه زیرین از فلت الیاف شیشه و لایه رویین از جنس منسوجات پلی استر می باشد ، این دو لایه بوسیله مذاب قیر اصلاح شده با مواد پلیمری اشباع می گردد ، به هنگام بسته بندی برای جلوگیری از چسبندگی هر طرف عایق با مواد ریزدانه و یافیلم پلاستیکی روکش می گردد .

در اینجا لازم است که مشخصات استاندارد بعضی از مواد اولیه عایقهای مذکور را بیان کنیم . منسوج پلی استر که بعنوان لایه اشباع شونده از مذاب قیری در عایقهای رطوبتی پیش ساخته بکار می رود.                    
ویژگیهای پلی استر نبافته :

1.     منسوج باید 100 % از پلی استر تولید شده باشد.

2.     سطح منسوج باید یکنواخت و نسبتاً صاف و هموار باشد .

3.     منسوج در هنگام تا کردن ، تکه تکه و پاره کردن باید نسبتاً عاری از ذرات و مواد خارجی قابل مشاهده باشد.

4.     منسوج باید که در هنگام رول در دمای 10 تا 60 درجه سانتی گراد چسبندگی نداشته باشد .

5.     وزن هر رول نباید از 40 کیلوگرم تجاوز کند .

6.     جذب شیره پلی استر باید یکنواخت ویکدست باشد .

7.     رول ها باید به نحوی بسته بندی شوند که هنگام جابجایی اولاً باز نشوند ، ثانیاً بسته بندی باید منظم و عاری از وجود هر گونه فرورفتگی یا برآمدگی در مقطع بیرونی باشد .

8.     رول ها باید در یک لفاف کاغذی یا پلاستیکی بسته بندی شوند

ویژگیهای فیزیکی پلی استر نبافته :

1. حداقل جرم واحد سطح 105 گرم بر متر مربع ، 2. حداقل مقاومت کششی طولی 200 نیوتن بر 50 میلیمتر،                 
3. حداقل مقاومت کششی عرضی 150 نیوتن بر 50 میلیمتر ، 4. حداقل افزایش نسبی طولی 50 درصد و 5. حداقل افزایش نسبی عرضی 60 درصد و6 . حداکثر کاهش وزن در دمای 105 درجه به مدت 5 ساعت 2 درصدد

ویژگیهای فلت الیاف شیشه ( تیشو ) :

1. فلت الیاف شیشه می بایستی دارای سطحی یکنواخت باشد.

2. فلت الیاف شیشه باید با رزین آغشته و پس از مراحل حرارت دهی کل از نظر شکل ظاهری و رنگ یکنواخت باشد.

3. فلت الیاف شیشه باید دارای نخ های تقویت از جنس شیشه باشد که فواصل معین و یکنواخت بطور پیوسته در تمامی طول فلت ادامه یابد .

4. روی سطح فلت باید هیچگونه خرده شیشه مشاهده نگردد.

5. فلت الیاف شیشه باید عاری از رطوبت بوده ، هنگام باز نمودن رول چسبنده نباشد .

6. فلت نباید براحتی دو پوسته شود و باید لبه های آن صاف و بدون چروک باشد .

ویژگیهای فلت الیاف شیشه

شرح میزان واحد

عرض 55 گرم بر متر مربع

جرم واحد سطح 20 گرم بر متر مربع

حداکثر فاصله نخ های تقویت کننده 20 میلیمتر

حداقل مقاومت کششی طولی 15 کیلوگرم بر 50 میلیمتر

حداقل مقاومت کششی عرضی 2 کیلوگرم بر 50 میلیمتر

حداقل افزایش نسبی طولی 5/1 درصد

حداقل افزایش نسبی عرضی 2/1 درصد

اکثر عایقهای رطوبتی پیش ساخته دارای مشخصات استاندارد زیر می باشند که عبارتند از :

1- وزن یک رول در حدود 43 کیلوگرم و در ابعاد 1 × 10 متر

2- ضخامت از 2 میلیمتر تا 6 میلیمتر که حد استاندارد 4 میلیمتر

3- مقاومت کششی طولی 60-50 و مقاومت کششی عرضی 35-30 کیلوگرم بر 50 سانتی متر

4- افزایش نسبی طولی 16-14 وافزایش نسبی عرضی 10 –8 %

5- مقاومت پارگی طولی 10-9 و مقاومت پارگی عرضی 5-4 کیلوگرم نیرو

6- تاب کششی اتصالات انتهایی 100

7- جذب آب 1 % و کاهش وزن 1 %

8- وزن واحد سطح 2/4 کیلوگرم بر سانتیمتر مربع

9- انعطاف پذیری در سرما 10- درجه

10- پایداری ابعاد در برابر حرارت 1 متر

11- میزان نفوذناپذیری آب

12- فرسودگی حرارتی در هوا حداکثر افت در دمای انعطاف پذیری 10 درجه

13- مقاومت در برابر اشعه فرابنفش حداکثر افت در دمای انعطاف پذیری 10 درجه

حال در این قسمت لازم است مزایا و معایب این نوع عایقها را نیز ذکر کنیم .

مزایای عایقهای رطوبتی پیش ساخته:

1- سبک بودن به مقدار حدود 4 کیلوگرم بر متر مربع ،2- مقاوم در گرمای 130+ درجه و سرمای 40- درجه                                   
3- دچار پوسیدگی و شکنندگی نمی شوند، 4- دارای قابلیت انعطاف کامل می باشند و 5- بعلت دارا بودن لایه پلی استر در مقابل فشارهای احتمالی از انبساط و انقباض ساختمان مقاوم می باشد.                        
معایب عایقهای رطوبتی پیش ساخته :

1- فاسد شدن عایق بعد از 6 ماه ( از زمان تولید ) بعلت عدم نگهداری مطلوب ( باید بصورت عمودی در دمای 5 تا 35 درجه نگهداری شود ) ، 2- کم بودن طول عمرمفید(طول عمر در حدود 15 سال )3 - گران بودن این عایقها ( عایقهایی که دارای مواد اولیه خارجی می باشند ) ، 4- در موقع ترمیم محل آسیب دیده از سایر جاها بالا می زند و 5- تجزیه شدن بر اثر اشعه ماورابنفش.

در این نوع عایقها (قیروگونی و پیش ساخته ) باید سطح کار عاری از گرد و خاک و رطوبت باشد و اگر سطح آسفالت باشد برای عایقکاری با ایزوگام باید به ازاء هر متر مربع سطح حداقل 300 گرم مشتق قیری رقیق شده در آب یا بنزین روی سطح پخش گردد و اگر سطح سیمانی بود باید به ازاء هر متر مربع سطح حداقل 280 گرم مشتق قیری رقیق شده در آب یا بنزین روی سطح پخش گردد . بعضی از کارخانه های تولید کننده عایقهای پیش ساخته عایق با روکش آلومینیوم نیز تولید می کنند که حدود 85 % از نور و حرارت را منعکس می کند .

بعد از معرفی عایقهای رطوبتی مذکور به معرفی عایق رطوبتی جدید می پردازیم . همانطور که در مقدمه طرح شد گران بودن قیر در سالهای اخیر شرکتهای تولید کننده مواد شیمیایی یک عایق رطوبتی با کارایی وکیفیت بهتر نسبت به سایر عایقها تولید کننده که این تلاشها به ثمر نشست و این عایق در حال حاضر در بازار موجود و از آن استفاده می شود.

مشخصات ساختاری:

اندود عایق SH-765M ماستیکی است بر پایه رزینهای اکریلاتی و استایرنی محلول در آب به همراه افزودنی های لازم جهت پایداری در شرایط جوی متفاوت روی سطوح ساختمانی که بر پایه رزین Mowilith شرکت هوخست آلمان ساخته شده است .

کاربردهای پیشنهادی :

1- پوشش یا اندود انعطاف پذیر عایق در آب و رطوبت ،

2- جایگزین مناسب و اقتصادی به جای قیروگونی ، آسفالت و سایر ایزولاسیون های ساختمانی پایدار،

3- باز دارنده ترکهای سطحی در پوشش نما

4- تقویت روکش های نما.

مشخصات فیزیکی :

مشخصات اندود عایق واحد مقدار

درصد جامد درصد 1- 73

گرانروی با دستگاه بروکفیلد با سوزن 7 دور 20 دمای 23 درجه Pas 372 PH - 9-8

شکل ظاهری : تقریباً سفید

حداقل دمای تشکیل فیلم سانتی گراد صفر

مقاومت کششی :N/mm 2

مشخصات فنی رزین ـ تولید عایق :

پایه رزینی : پلیمری است امولسیونی متشکل از اسید اکریلیک ، متاکریلیک و استایرن ساخت هوخست

با انعطاف پذیری فوق العاده بالا.

مشخصات فنی رزین :

مشخصات فنی رزین هوخست HOECHST واحد مقدار

درصد مواد جامد ( DIN 53189 ) درصد 1+50

گرانروی ( 23 C ISO 2555 ) با دستگاه Brook field محور 5 سرعت 20 دور Mpa . s 3500- 9-8 PH

حداقل دمای تشکیل فیلم MFT C صفر

وزن مخصوص ( ISO 8962 Gr / cm 01/1

مقاومت کششی ( DIN 53455 N/mm 5/2

حداکثر کشش ( DIN 53455 ) درصد 800

دمای شیشه ای Tg C 6-

سنجش مشخصات فیلم رزین طبق آئین نامه DIN- EN23270 در دمای 23 درجه سانتی گراد و رطوبت

نسبی 50 % انجام شده است .

مواد تشکیل دهنده عایق :

1- رزین مخصوص تولید شرکت هوخست بر پایه اکریلیک – استایرن

2- مواد تکمیلی عایق : شامل مواد دیسپرس کننده – امولسی فایر- مواد تنظیم کننده غلظت – مواد نگهدارنده – مواد تنظیم کننده PH - مواد پوشش دهنده فیلم عایق .

3- کمک کننده های مکانیکی

پودرهای معدنی جهت بالابردن مقاومت مکانیکی نفوذ پذیری فیلم حاصل از اندود عایق

الف – کربنات کلسیم ب - پودر تالک ج – پودر کائولن

مشخصات فنی اندود عایق SH 765M :

مشخصات فنی اندود عایق SH 765M واحد مقدار

درصد مواد جامد اندود عایق درصد 72-70

گرانروی pa . s 500-300

حداقل دمای تشکیل فیلم درجه صفر

مقاومت کششی N / mm 2

مقدار پوشش کیلو متر مربع

ضخامت فیلم حاصل Mm 1 PH - 9-8

اندود عایق SH 765M قلیایی است و مقاومت قلیایی بسیار بالایی دارد و لذا در مقابل مواد آهکی از خود مقاومت کافی نشان می دهد . این عایق در مکانهایی که در معرض رطوت می باشد اجرا می شود ولی بدون تردید ثبات سطح زیرین در پایداری محصول تأثیر مستقیم دارد . در مورد ترکیبات پوشش بام ، حداقل آب به اندازه قابلیت انعطاف لایه های نازک امولسیون دارای اهمیت می باشد که این مزایا بخوبی در امولسیون پولیمرموویلیت وی پی 765 تقریباً 50 % وجود دارد .میزان جذب آب یک لایه از این امولسیون به ضخامت خدود 1 میلیمتر ، 10 روز بعد از خشک شدن که به مدت 24 ساعت در آب غوطه ور باشد 5 تا 7 درصد می باشد.

کاربرد‌:
ترکیب پوشش کف بام بر پایه موویلیت وی پی 765 می توان بصورت خمیری باشد و کاربری آن با غلظت و یا قلم مو و یا دستگاه اسپری بسیار آسان است . بطوریکه یک فرد غیر حرفه ای نیز می تواند آن را مصرف نماید . لیکن استفاده از دستگاههای اسپری با فشار زیاد نیازمند تخصص می باشد .تجربیات عملی ما نشان داده است که این امولسیون به سطوح تازه ساخته شده از بتن ، چوب ، موزائیک و آزبست چسبندگی خوبی دارد . قبل از کاربرد این ترکیب سطوح مورد نظر باید تمیز و خشک باشند . سطوح ناصاف و شیبدار باید آماده سازی شوند . برای این منظور می توان امولسین را با آب رقیق و استفاده نمود ، قبل از کاربرد ترکیب بر روی سطوح فلزی باید از مواد ضد خورندگی روی سطوح آهن استفاده نمود برای گرفتن درزه و پر کردن سوراخها ، مخلوط امولسیون پوشش کف با خاک سنگ به نسبت 3 : 1 مورد استفاه قرار می گیرد. ابتدا باید سطح کاملاً تمیز شود ، سپس SH 700P پرایمر را بوسیله قلم مو و یا پیستوله در سطح ساختمانی اجراء می نمائیم ، پس از گذشت یک ساعت اندود SH 765M را به کمک ماله یا کاردک بصورت یکنواخت روی سطح اجراء می کنیم ، ضخامت نهایی عایق باید حدود 1 میلیمتر باشد. برای روان کردن ماستیک می توان از مقدار اندکی آب و یا نفت استفاده کرد .

خشک شدن :

زمان خشک شدن بستگی به ماده ، درجه حرارت هوا ، حرارت سطح مورد نظر ، رطوبت و ضخامت پوشش دارد . به عنوان مثال در هوای با درجه حرارت 25 درجه سانتی گراد و رطوبت 65 % زمان مورد نیاز برای خشک شدن لایه حدود 3 ساعت خواهد بود.

قابلیت انعطاف :

پوشش های کف بام به دلیل تغییرات حرارت هوا در معرض فشار می باشد.بنابراین باید از قابلیت انبساط بالایی برخوردار باشند . پوشش کف بر پایه موویلیت وی پی 765 به ضخامت 5/1 میلیمتر در درجه حرارت 10- در جه سانتی گراد 2 % قابلیت انبساط می باشد.

قابلیت پوشش :

برای پوشش معادل یک متر مربع از لایه به ضخامت 1 تا 5/1 میلیمتر حدودیک کیلوگرم از ترکیب فوق مورد نیاز می باشد .بدیهی است برای لایه بعدی به تعداد کمتری از این ترکیب نیاز خواهد بود . هزینه مواد مصرفی برای این پوشش بیش از ترکیبات قیری می باشد ولی سرعت در کاربرد آن هزینه اضافی را خنثی می کند .

تغییرات شدید هوا :

اگر چه تاکنون تجربیات در زمینه کاربرد این روش پوشش کف در دراز مدت بدست نیامده است ( سطوح خارجی ) آزمایشات متعدد کوتاه مدت در شرایط مختلف آب و هوایی بعمل آمده است .

نمونه ها در معرض شرایط زیر قرار کرفته اند :

1- حدوداً بمدت 20 دقیقه در هوای با دمای 40 درجه سانتی گراد و رطوبت 65 %

2- حدوداً بمدت 30 دقیقه در اشعه مادون قرمز 150 وات حرارت سطح نمونه حدود 65 درجه

3- حدوداً بمدت 5 دقیقه در هوایی با دمای 40 درجه سانتی گراد و رطوبت 65 %

4- حدوداً بمدت 30 دقیقه در آب با دمای 40 درجه سانتی گراد

5- حدوداً بمدت 65 دقیقه دراتاقک سرما با برودت10- درجه سانتی گراد

با بررسی ظاهری پس از 500 ساعت ( 162 نوبت ) آزمایش کوتاه مدت هیچگونه آسیبی در نمونه های بکاررفته در سطوح آزبست ، آلومینیم مشاهده نگردیده است .

پس از 200 ساعت ( 648 نوبت ) آزمایش کوتاه مدت ، قابلیت انبساط و کشیدگی مورد اندازه گیری قرار گرفت ، بطوری که در جدول زیر مشاهده می گردد ، قابلیت کشیدگی ترکیب بعد از این مدت اندکی کاهش یافته لیکن قابلیت انبساط آن اندکی افزایش یافته است .

دمای محیط هنگام اجراء باید بیش از 5 درجه سانتی گراد باشد .

پس از اجراء تا 72 ساعت از راه رفتن روی عایق اجتناب کنید .

سطح اندود شده را هرگز با اجسام کوبنده و یا نوک تیز ضربه نزنید ، در صورت زخمی شدن سطح آن را باید ترمیم کرد.

روش ترمیم :

در صورت نیاز به ترمیم بخش آسیب دیده می توانید سطح قبلی را نخست با استفاده از پرایمر پوشش داده و سپس مطابق دستوالعمل فوق با استفاده از ماستیک روی محل مورد نظر اجراء نموده و پوشش داد .                                   
شرایط نگهداری :

اندود عایق و پرایمر را می توان به مدت 6 ماه در دمای بین 5 الی 25 درجه در انبار نگهداری کرد.                                   
مزایای این عایق :

1- اجراء سریع و آسان

2- امکان تعویض رنگ آن ،

3- عمر زیاد آن ( در حدود 40- 30 سال ) ،

4- عدم تأثیر گذاری اسیدها ، بازها و سایر مواد شیمیایی بر این نوع عایق ،

5- قیمت مناسب ( هر متر مربع حدوداً 10000 ریال می باشد ) ،

6- انعطاف پذیری فوق العاده بالا

7- عدم آلودگی زیست محیطی

نتایج :

روشهای پوشش کف با قابلیت انعطاف ، زمینه های جدید استفاده از امولسیون پلیمر می باشد . انجام آزمایشاتی در ارتباط با طول عمر واقعی این پوشش کف ، قبل از هر گونه ازریابی ضروری است . لیکن مزایای کاربرد در مقایسه با ترکیبات ساخته شده از قیر کاملاً روشن است . تجربیات و نتایج حاصل از آزمایشات نوید آن است که موویلیت وی پی 765 ترکیب بسیار مناسبی برای پوشش کف باشد .

ایزوگام، تکنولوژی جدید در عایقکاری رطوبتی ساختمان  عایق رطوبتی با قابلیت انعطاف زمینه جدیدی برای مصرف امولسیونی پلیمر پایه آب امروزه مانند قرنها پیش ساخته شده از قیر همچنان بعنوان رایج ترین روش پوشش کف مورد استفاده قرار می گیرد کاربرد قیر و یا آسفالت دشوار و مستلزم صرف وقت زیاد می باشد حتی امولسیونهای ساخته شده از قیر نیز تغییر اندکی را در دشواری این کاربرد ایجاد نموده اند. همانطور که می دانید باید قیروگونی را تا میزان 150 تا 200 درجه سانتیگراد حرارت داد ، ریختن و تسطیح ترکیبی با این درجه حرارت بسیار دشوار می باشد . بنابراین امولسیونهای ساخته شده از قیر با قابلیت کاربرد درجه حرارت نرمال مورد استفاده قرار می گیرد. اینگونه امولسیونهای نفتی در آب حدوداً دارای 50% قیر می باشد . با سفت شدن این امولسیون آب آن تبخیر و قیر بصورت بیندر باقی می ماند. ترکیبات کف سازی بام ، بر پایه امولسیون پلیمرهای جدید عملکرد کاملا‏ً متفاوتی دارند ، شاید مهمترین ویژگی آنها ایجاد یک لایه نازک ( فیلم )با قابلیت انعطاف بعد از خشک شدن باشد.

از جمله مزایای این عایق جدید به شرح زیر است :

-1 فاقد آلودگی و آسیب های فیزولوژی می باشد.

 2-کاربرد آنها ساده است.

-3 رنگ پذیرند

-4 خطر آتش سوزی ندارند

-5 چسبندگی خوبی نسبت به سطوح مختلف دارند

در این مقاله به معرفی عایقهای قیروگونی و عایقهای پیش ساخته ، سپس به معرفی یک نوع عایق جدی که از رزینهای اکریلاتی و استایرنی محلول در آب ساخته شده می پردازد.

منابع :

 1- مقررات ملی ساختمان

2-بحث 5 2 نشریه استاندارد عایقهای رطوبتی

 3- شرکت شایا

aerogel یکی از فوق عایق ها

مقدمه. 2

تاریخچه : 3

تعریف فنی ( technical definition): 10

انواع ( Types) : 12

ایرژل آلومینا ( Alumina aerogels ) : 13

ایرژل های دیگر ( other aerogels) : 13

تولید ( production) : 15

مقدمه

ساخت و بهبود مواد عایق از روزهای نخستین پیشرفت و تکامل بشر ادامه داشته است . انسان های نخستین با پوست حیوانات گرمایش خود را تضمین می کردند و مدت طولانی زمان برده تا انسان توانست منسوجات مصنوعی را تولید کند . امروزه نیز بشر به دنبال عایق های بهتر می گردد . عایق هایی که با وزن و حجم کمتر اتلاف گرما را مینیمم کنند . ایروژل aerogel یکی از فوق عایق هایی است که کاربردهای فراوان در زمینه های مختلف دارد . 
ایرژل ( Aerogel ) یک ماده ی جامد و با دانسیته ی خیلی خیلی پایین است . 
که از ژل مشتق می شود . در ایرژل اجزای مایع ژل با گاز جایگزین می گردد و نتیجه ی کار ماده ای جامد با دانسیته ی پایین و دارای چندین خاصیت استثنایی است . 
مهمترین خاصیت ایرژل عایق بودن آن است .         
ایرژل با القاب دود فریز شده ( frezen smoke ) ، دود جامد ( solid smoke ) ، یا دود آبی ( blue smoke) شناخته می شود . که علت این نامگذاری به خاطر طبیعت نیمه شفاف این ماده و نحوه ی تفرق نور در آن است .  
ایرژل شبیه فوم استیرن ( styro foam) است . 

ایروژل، سبک ترین ماده جامد شناخته شده در جهان است که چگالی اش تنها سه برابر هواست. ویژگی های منحصربفرد این ماده آن را یکی از پرکاربردترین مواد بکار رفته در عملیات تحقیقاتی فضایی ساخته است؛ بخصوص آن هایی که در ارتباط با اخترزیست شناسی بودند. 

تاریخچه : 

چندی پیش در منطقه فینیکس واقع در آریزونا در کشور آمریکا، کشاورزی بنام دیوید هادسون به ماده ی سفید رنگی که در سرتاسر زمینهای زراعی اش گسترده بود مشکوک شد و مقداری از آنرا به آزمایشگاههای معتبر سپرد تا به او بگویند که این ماده سفید رنگ متشکل از چه مواد اولیه ای است. اما در عین ناباوری، پاسخ آزمایشگاه این بود:You Have Pure Nothing یعنی شما یک ماده ای دردست دارید که خالصاً هیچ چیز مشخصی که در جدول عناصر تعریف شده باشد در آن به چشم نمی خورد!

اما پس از چندی یک آزمایشگاه روسی به روش آزمایش آمریکاییها شک کرد و روش جدیدی را برای آنالیز این ماده ی عجیب پیش رو گذاشت که صحیح تر بود و بلاخره پرده ی جادویی کنار رفت و عنصر تشکیل دهنده رخ نمود.
این ماده شکل دیگری از اتم های طلا بود که بصورت یک نانو رشته (رشته ای از الکترونها که از پی هم قرار می گیرند و شکل یک تسبیح نخ شده را دارد) در آمده بود. نام علمی آن ORME یا ORMUS مخفف Orbitally Rearranged Monotomic Element می باشد.
آزمایشات بعدی، اما، حیرت آورتر بودند. برای وزن کردن آن، یک پیمانه ی خالی را ابتدا وزن کردند و سپس مقدار مشخصی از این گرد سفید رنگ را درون پیمانه ریخته مجدداً وزن کردند و در عین ناباوری در تمام این توزینها، همواره وزن پیمانه+وزن گرد سفید رنگ از وزن پیمانه ی خالی “کمتر” بود! آزمایشی که چندین بار تکرار شد و همواره یک پاسخ را ارائه می داد. گویی که 40 درصد از جرم این ماده در جهان ما و 60 درصد دیگر آن در جهانی موازی با جهان ما سیر می کند.
نکته ی مهم زمانی به چشم آمد که محققان، پیمانه ی لبریز از ماده سفید رنگ را حرارت دادند و مشاهده کردند کهدر حرارت بسیار بالا وزن پیمانه به سمت صفر گرم سوق پیدا کرد. یعنی “با حرارت دادن به این ماده، می توان جاذبه را دفع نمود”.
ناسا با بهره گیری از این ترکیب جدید طلای بسیار ناب (The Pure Gold) توانست ماده ی جدیدی اختراع کند با نام آیروژل (AeroGel) که به خودی خود از هوا سبک تر است و فرم خالص آن می تواند در هوا شناور باشد و همچنین با حرارت دادن به آیروژل، این ماده می تواند وزنهایی بیش از وزن خود را نیز در هوا معلق نگاه دارد. ناسا از این ژل در تحقیقات گسترده ای بهره می برد. (در ویکیپدیا جستجو کنیدAeroGel )
اما چندی پیش، در “صحرای سینا” (علاقه مندان به آثار سیچین توجه فرمایند) معبدی متعلق به راهبان مصر باستان کشف شد که درون آن آکنده بود از پودری سفید رنگ! آزمایش این ماده نشان داد که شباهت زیادی بین این پودر تازه کشف شده با نانو رشته ی طلا وجود دارد. مصریان باستان به این ماده “مفکات” می گفتند و راز تهیه آن در دست راهبان مقدس بوده است.
ترکیب مفکات با حرارت می توانسته بی وزنی را بهمراه آورد و شاید راز چگونگی ساخته شدن اهرام عظیم مصر در همینجا نهفته باشد.
به این نکته توجه کنید: نام تمام اشکال هندسی (چه به فارسی و چه به لاتین) مستقیما به شکل هندسی آنها اشاره می کند. مثلاً دایره از دوار بودن می گوید، مثلث از سه ضلعی بودن. اما در این بین نامی که برای شکل هندسی “هرم” در نظر گرفته شده یک استثنای عجیب است. هرم در لاتین Pyramid ترجمه شده که از ترکیب دو کلمه ی Pyro بمعنی “آتش” و Amid بمعنی “گرفته شده” تشکیل شده است. بنابراین Pyramid یعنی Fire Begotten یا از آتش گرفته شده!!! حتی اسم عربیِ “هِرم” نیز از ریشه هُرم بمعنی حرارت و داغی گرفته شده و اشاره ای به شکل هندسی آن ندارد.

همانگونه که کتاب “اسرار گمشده صندوقچه مقدس” اثر لارنس گاردنر اشاره دارد، اخیراً توجه دانشمندان به این عنصر مرموز معطوف شده است که در جدول تناوبی عناصر یافت نمی شود.

این پودر سفید رنگ غیر محسوس که از خانواده فلزاتی همچون طلا و پلاتنیوم بدست می آید، عنصری مونوتومیک (ساختاری از ماده که از اتمهای واحد تشکیل شده است) خوانده می شود. آنچنانکه این ماده توسط کاشف آن، دیوید هادسون، در سالهای دهه ی 1980 Orme نام گذاری شد که مخفف OrbitallyRearranged Monatomic Element (عنصری که اوربیتال آن بصورت تک اتمی بازچیده شده باشد) می باشد. بصورت عمومی و تجاری نام Ormus یا M-State برای این پودر سفید رنگ پذیرفته شده است.

ثقل سنجی حرارتی نشان داد که این ماده در حرارت بالا شروع به بی وزن شدن می نماید تا جایی که حتی می تواند در هوا شناور شود. حتی در شرایط خاصی این پودر سفید طلا می تواند به خاصیت ابر رسانایی برسد و یا در ابعاد دیگر عالم طنین ایجاد نماید.

در اسطوره های یونان باستان تلاش برای یافتن این ماده بصورت “افسانه پشم طلایی” تجلی یافته، در حالیکه در کتاب مقدس می توان رد این ماده را در داستان مربوط به صندوقچه ی عهد (که به دستور خدا توسط موسی در صحرای سینا ساخته شد و نهایتا به معبد سلیمان در اورشلیم منتقل شد) جستجو نمود. در بین النهرین باستان نیز از این پودر سفید رنگ یاد شده و نام آن شم-آن-نا یا “سنگ آتش” بوده است، درحالیکه مصریان به آن “مفکات” (mfkzt) می گفتند و اسکندر نیز آنرا با نام “سنگ بهشت” می ستود.

این پودر “سنگ آتش” رازآلود، بعنوان یک ماده خوراکی و به شکل نان های مخروطی و یا بصورت معلق بر سطح آب، به پادشاهان و فراعنه اختصاص می یافت. این ماده بعنوان غذایی برای “کالبد اختری” شناخته می شد که استعداد رهبری، آگاهی ذاتی، ادراک و فراست را در نزد شاهان و رهبران ارتقا می داده است. همچنین به تازگی ارتباط مابین این ماده جادویی با راز طول عمر نیز مکشوف گشته است.

امروزه، کمپانی های متعددی در حال تولید محصولاتی هستند که بر پایه مواد M-State بنا شده اند. برخی از طلا بعنوان فلز پایه بهره می برند، و برخی دیگر نیز از مشتقات پلاتنیوم که از رسوبات کف دریاها و یا منابع زمینی ای همچون دهانه های آتشفشان ها و یا محل برخورد شهاب سنگها استحصال می شود بهره می برند. از آنجاییکه روشهای متداول آنالیز مواد فلزی، برای شناخت M-State ها نا مناسب و نا کارآمد است لذا می توان گفت که هنوز بسیاری از تواناییهای این ماده در پرده ی ابهام باقی مانده است.

فیلسوف قرن هفدهم، ایرنائوس فیلالِتِس (فردی که مورد احترام آیزاک نیوتن، روبرت بویل، الیاس اشمول و دیگر اعضای کالج سلطنتی بریتانیا در عصر خود بوده است)، اثری را در سال 1667 نگاشت با نام “راز، بر ملا شد”. وی در این مقاله به بحث پیرامون “سنگ فلاسفه” می پردازد که تا آن زمان به اشتباه به “هر ماده ای که فلزات را به طلا تبدیل کند” گفته می شد.

فیلالتس مستقیماً به اصل موضوع می پردازد و آنچنانکه از اسناد می توان فهمید، وی سنگ فلاسفه را خودِ طلا می داند و اعلام می کند که به خلوص رساندن طلا می بایست تلاشی باشد که فلاسفه به انجام می رسانند. او می افزاید: ” سنگ ما چیزی نسیت جز طلا که به بالاترین درجه خلوص و لطافت (نرمی) رسیده باشد. بدان سنگ می گوییم چراکه خواص ذاتی آن اینگونه نشان می دهد؛ این ماده جلوی آتش را می گیرد همانطور که مابقی سنگها نیز اینچنین می کنند. در گونه ی خود این ماده همان طلا است، اما خالص تر از هر خالصی؛ این ماده ای جامد و نسوز است همانند سنگ، اما شکل ظاهری آن مانند پودری خالص و نرم است”.

چند قرن زودتر در سال 1416 شیمی دان فرانسوی، نیکولاس فلامل، می نویسد که وقتی فلز ناب در نهایت کمال آماده سازی شد، پودر عالی و سفید رنگِ طلا بدست می آید، که همان “سنگ فلاسفه” می باشد.

وقتی به مصر باستان باز می گردیم، ارجاعات بیشتری را به مفکات (mfkzt) باز می یابیم که به اماکن مقدسی در آن ناحیه اشاره دارند. یکی از این اماکن مقدس (نزد مصریان باستان) معبد کارناک می باشد و گنجینه ای متعلق به تاتموسیس سوم. در دیوار نگاره های معبد کارناک در قسمتی که مربوط به فلزات است، تعدادی شئی مخروطی شکل به تصویر درآمده است و در توضیحشان قید شده که این اشیاء از طلا ساخته شده اند اما نکته عجیب نام این اشیاء مخروطی شکل است:”نان سفید!”. مشخصاً از این نان در مراسمی بهره برده می شد که مختص فراعنه بوده و آنان پس از پشت سر گذاشتن روزه ای 40 روزه با این نان مقدس روزه شان را باز می کردند و پس از این مراسم بوده که فرعون فرامین سالیانه خود را صادر می کرده است. تحقیقات بعدی ما نشان داد که این ماده ی سفید رنگ مستقیماً با افزایش ادراک و فراست و قوه ی مدیریت در ارتباط است چراکه پس از مصرف خوراکی آن توانمندی نیمه راست مغز را با توانایی نیمه ی چپ مغز برابر می گردد.

رد پای این پودر سفید را همچنین می توان از اسنادی که به اسکندر مقدونی باز می گردد جستجو نمود. همواره این داستان را از اسکندر شنیده ایم که وی بدنبال راز جاودانگی اقدام به سفر به بهشت نمود که بر اساس قراین بهشت در آنزمان سرزمین هخامنشیان، سرزمین اهورا مزدا، خدای نور و خرد بوده است. هدف وی یافتن “سنگ بهشت” بوده است که خواصی جادویی داشته از جمله افزایش عمر (جاودانگی). امروزه دانشمندان سرگرم مطالعه بر روی DNA انسان می باشند و ارتباطی را مابین پودر سفید طلا و طول عمر DNA یافته اند.

می توان خصوصیات پودر سفید طلا را به اینگونه بر شمرد:

1-      خاصیت ضد جاذبه در حرارت های بالا

2-      خاصیت ابر رسانایی در حرارت بالا

3-      اتصال کوانتومی به دیگر جهانهای موازی (Quantum Entanglement)

4-      عدم مشابهت با ساختار عناصر جدول مندلیف

5-      درصورت برهم خوردن ساختار رشته ای، با نوری بسیار درخشان منفجر می شود

6-      بدلیل ساختار اتمی تک رشته ای، امکان تبدیل این ماده به مواد دیگر وجود دارد

7-      درصورت مصرف خوراکی، افزایش کارآیی مغز انسان را در دو نیمه چپ و راست بدنبال دارد

استیون کیاستلو ( steven kistler) در سال 1931 این ماده را تهیه کرد . جالب است بدانید که تهیه ی این ماده نتیجه ی شرط بندی بین کیستلر و چارلز لرند ( charles learned) بود . 
آن دو می خواستند بدانند که چه کسی می تواند مایع داخل یک ماده ی ژلاتینی ( ژل مانند ) را بدون اینکه انقباض پیدا کند با گاز جایگزین کند . اولین نتیجه ایرژل سیلیکا ( silica aerogel) بود . 
ایرژل را از مواد مختلفی می توان تهیه کرد . کیستلر کار خود را بر روی سیلیکا ( ) ، آلومینا ( ) کرومیا ( ) و اکسید قلع پایه گذاری کرد .      
ایرژل کربن ( corbon aerogel) اولین بار در اوایل دهه ی 1990 تولید شد .

عکس 1: یک آجر 2/5 کیلوگرمی را می توان تنها با 2/38 (گرم ) ایرژل جانشین کرد . 

تعریف فنی ( technical definition): 

ایرژل طبقه ای از مواد مزوپورس با ساختار باز است . که بیش از 50 % حجمی آن را تخلخل تشکیل می دهد . به طور نمونه ، ایرژل هایی که از 90 ـ 8/99% هوا تشکیل شده اند . با دامنه ی دانسیته ی 109 ـ 150 میلی گرم بر سانتیمتر مکعب ساخته شده است . 
نام ایرژل به ماده ی خاصی نسبت داده نمی شود . در حقیقت ایرژل ها از مواد گوناگون مانند : سیلیکا ( ) ، آلومینا ( ) ، اکسیدهای فلزاتی چون لانتانیدها مانند CdSe ، CdS ، پلیمرهای آلی و غیر آلی و کربن تشکیل و تهیه می شوند . 
به هر حال کلمه ی « ایرژل » غالباً برای اشاره خاص به ایرژل سیلیکا استفاده می شود . 
خواص ( property) :        


عکس 2 : خواص عایق کاری ایرژل   
ایرژل شبیه یک دود شفاف اما جامد و سفت است . چیزی بین فوم استیرن ( Styrofoam peanut) و فوم های فلورال سبز ( green floral foam) که برای نگه داشتن گلهای مصنوعی استفاده می شده است . بر خلاف برداشتی که از نام ایرژل می شود این ماده ماده ای کاملاً خشک است . و از لحاظ خواص فیزیکی شبیه ژل نیست . ( نام ایرژل از این حقیقت مشتق گشته که این ماده از ژل مشتق شده است ) . به عنوان مثال : فشار دادن به نرمی یک ایرژل برجستگی ایجاد نمی کند . فشار دادن محکم تر ایجاد یک فرورفتگی دائمی می کند و فشار به اندازه ی کافی و محکم باعث یک شکستگی دامی و فاجعه مانند در ساختار پرآکنده می شود و موجب شکستگی شبه شیشه ای در آن می گردد . به این خاصیت تردی ( friability ) گویند . بر خلاف این حقیقت که ایرژل مستعد شکستن است از نظر ساختار خیلی قوی است و توانایی نگه داشتن 2000 برابر وزن خود را دارد . 
ساختار ایرژل شبیه یک فرکتال است که تخلخل هایی کوچکتر از 100 نانومتر دارد . سایز متوسط و دانسیته تخلخل ها را در طی فرآیند تهیه می توان کنترل کرد . 
اینکه عایق حرارتی عالی است . به دلیل اینکه این ماده از سه حالت انتقال گرما جلوگیری می کند . یعنی ایرژل هم رسانایی کم دارد . هم از همرفت جلوگیری می کند و هم به دلیل ساختارش تابش را نیز کنترل می کند .  
به دلیل اینکه هوا توانایی چرخش در ساختار ایرژل را ندارد انتقال گرما از طریق همرفت صورت نمی گیرد .         
همچنین سیلیکا به دلیل نارسانایی خوب ، ایرژل هایی تهیه شده از سیلیکا  نارساناهای خوبی اند . و از انتقال گرما به روش رسانش جلوگیری می شود. البته ایرژل های فلزدار عایق های مناسبی نیستند .        



عکس 3 : جمع آوری غبارات فضایی با بلوک های ایرژلی     
ایرژل های کربن یک عایق مناسب در برابر تابش است . زیرا کربن مادون قرمز را جذب می کند . بهترین ایرژل عایق ، ایرژل سیلیکا است . که کربن به آن اضافه کردیم . به دلیل طبیعت نم گیر و ظاهر خشک آن این ماده به عنوان عامل خشک کن مورد استفاده قرار می گیرد . 
ایرژل به خودی خود یک ماده ی هیدوفیل است . اما عوامل شیمیایی آن را هیدورفوب می کد . اگر ایرژل رطوبت جذب کند معمولاً تغییرات ساختاری می دهد و منقبض می شود . 

انواع ( Types) : 

ایرژل سیلیکا ( silica aerogel ) : 

ایرژل سیلیکا معمولاً ساده ترین نوع ایرژل است . و به طور گسترده مورد مطالعه و تحقیق قرار گرفته است . این ماده بر پایه ی سیلیکا است . و از ژل سیلیکا مشتق می شود . 
کم دانسیته ترین جامد جهان ایرژل سیلیکا است .   



عکس 4 : ایرژل عایقی فوق العاده 

ایرژل آلومینا ( Alumina aerogels ) : 

ایرژلی که به وسیله ی اکسید آلومینیوم تهیه شود به ایرژل آلومینا معروف است . این ایرژل برای کاربرد کاتالیزور مورد استفاده قرار می یگرد . به خصوص هنگامی که یک فلز ذوب شده در آن استفاده شود . ایرژل نیکل ـ آومینا معمولی ترین ترکیب از این گروه است . 
ایرژل آلومینا همچنین به وسیله ی ناسا برای محاسبه ی سرعت ذرات سریع استفاده گشته است . 

ایرژل های دیگر ( other aerogels) : 

سی ژل ( SEA gel ) شبیه یک ایرژل آلی است که از آکار ( agar) ساخته می شود . 

استفاده ها ( uses) : 

کاربردهای متنوعی برای ایرژل ایجاد گشته است . به صورت تجاری ، ایرژل به صورت تکه های گر انول برای پنجره های سقفی در ماده های دیگر استفاده می شود .     
یک گروه تحقیقاتی ، پس از بررسی های مختلف ( گروه تحقیقاتی و میت کامت Vomit Comet ) با روشهای خاص ، با بهبود خواص نوری ، ایرژل شفاف ساختند . 
ایرژل شفاف یک کاده ی مناسب برای مواد عایق کاری برای پنجره است . به خصوص که انتقال گرما را کاهش می دهد .        
به خاطر سطح زیادش کاربردهای فراوانی یافته است . به عنوان مثال : جاذب های شیمیایی برای جمع آوری مایعات ریخته شده بر روی سطوح است . این خاصیت همچنین پتانسیل بالایی به این ماده می دهد . مثلاً : به عنوان کاتالیزور یا محل کاتالیزور ( catalyst carrier ) استفاده می گردد .         
ذرات ایرژل همچنین استفاده می شود به عنوان عامل زخیم کننده ( thichening agent ) در بعضی از رنگها و وسایل آرایشی .        
تولیدات تجاری پتوهای ایرژل از سال 2000 آغاز شد . یک پتوی ایرژل یک کامپوزیت از ایرژل سیلیکا و تقویت کننده های الیافی است . که ایرژل ترد را با با دوام می کند . همچنین به آن خاصیت انعطاف پذیر می دهد .       
خواص مکانیکی و گرمایی تولیدات بر اساس انتخاب الیاف تقیوت کننده متنوع می گردد . همچنین ایرژل زمینه نیز بر این خواص موثر است . این خواص به مواد افزودنی نیز وابسته اند . ناساس ( NASA) از ایرژل برای تمیز کردن اجزای گرد و غبار فضایی روی سفینه های فضایی مورد استفاده کرد . اجزاء تحت ضربه و فشار بخار می شوند . و از میان گازها می گذرد ، اما ایرژل گازها را در خود حبس می کند . ناسا همچنین از ایرژل برای عایق حرارتی مارس روور ( Mars Rover ) و وسایل فضایی استفاده می کند .         
و ... 
این ماده همچنین در خازن ها استفاده می شود که حجم خازن ساخته شده توسط این ماده 2000 تا 5000 بار کوچکتر از مشابه آن با مواد دیگر است . 
و ... 

تولید ( production) : 

ایرژل سیلیکا به وسیه ی خشک کردن یک ترکیب کلوئیدی از سیلیکا در یک محیط خاص تولید می شود . به طور خاص ، پروسه به وسیله ی حل یک ماده ی مثلاً ( ) در یک الکل مثلاً اتانول آغاز می شود . ( ایجاد یک ژل سیلیکا ) سپس به وسیله ی یک پروسه ای که به خشک کردن فوق بحرانی ( supercritical drying ) معروف است . الکل از ساختار ژل خارج شده و بدون ایجاد انقباض ساختار به حالت ایرژل در می آیند . البته روشهای متنوع و جالبی جدیداً کشف شده است که با کاهش هزینه تولید ایرژل مقدور می شود .

قطعه ای از ایروژل

ایروژل در سال ۱۹۳۱ توسط “استیون کیستلر”، یکی از پژوهش گران دانشگاه استنفورد ایالات متحده کشف گردید و گاهاً به دلیل شکل ظاهری اش آن را “دود منجمد” نیز می نامند. هر چند قطعه ای از ایروژل به ابعاد یک انسان تنها ۰٫۵ گرم وزن خواهد داشت، ساختار درونی آن به گونه ای است که قادر است وزن یک اتومبیل کوچک را تحمل کند! ویژگی منحصربفردش در خصوص عایق گرمایی موجب شد تا مسئولین ناسا آن را برای جلوگیری از یخ زدگی روبات سوئجرنر در شب های مریخ، به کار ببرند. به علاوه این ماده برای جمع آوری مواد سرگردان موجود در فضا بسیار ایده آل است و در جریان مأموریت “استارداست” از آن برای جذب مواد موجود در هاله پیرامون دنباله دار وایلد-۲ استفاده شد.

ایران نخستین بتن شب نمای جهان را تولید کرد

ایران نخستین بتن شب نمای جهان را تولید کرد

محققان کشورمان موفق به تولید بتنی با قابلیت نوردهی شدند. این بتن که برای اولین بار در جهان تولید شده است، در طول روز نور را جذب و در شب با بازتابش نور، به محیط روشنایی می بخشد. ملک تاج خزایی، یکی از ابداع کنندگان این بتن که به تازگی در جشنواره بین المللی زنان مخترع جهان با کسب رتبه دوم در رشته ساختمان، مدال نقره را به خود اختصاص داد، اظهار داشت: بتن تولید کننده نور، در طول روز نور خورشید و یا هر نور مصنوعی را که به آن تابانده شود، جذب می کند و در طول شب، با منورشدن، سبب روشنایی محیط می شود. وی زمان منورماندن بتن فوق را حداقل ۷ ساعت و حداکثر ۳ روز بیان کرد و گفت: این زمان به درصد استفاده ماده فلورسانس در ساخت بتن بستگی دارد.

در ساخت این بتن از ترکیب ۲ ماده شیمیایی استفاده شده است که می توانند نور را جذب کنند. وی که با همکاری سکینه اسماعیلی، محقق دیگر، موفق به ساخت این بتن شده است، در توضیح کاربرد بتن شب نما گفت: می توان در جاده ها، تونل ها، پلکان و در ناحیه کف در ادارات و نمایشگاه ها از آن استفاده کرد.بتن اختراع شده در واقع یک منبع انرژی محسوب و با جذب نور سبب کاهش مصرف برق نیز می شود. این اختراع علاوه بر ثبت در اداره کل ثبت شرکت ها و مالکیت صنعتی، ثبت جهانی نیز شده است.

به نقل از روزنامه خراسان - 88/2/30 - صفحه 11 دانش و فن آوری

ایرادات آبا

ایرادات آبا


به آیین نامه ی بتن ایران چهار ایراد بزرگ و مهم می توان وارد کرد ولی پیش از آن بهتر است کمی در مورد یکی از آیین نامه های بزرگ دنیا اشاره نموده و آبا را با آنها مقایسه کنیم.


درموسسه ی بتن آمریکا آیین نامه ای به نام ACI منتشر ساخته که حاصل بیش از 70 سال مطالعه و تحقیق می باشد و هنوز هم در پویایی آن کوشش می کنند و این آیین نامه کارایی خود را در طول سالیان دراز به اثبات رسانیده است.


1 : انتخاب واحد ملی
هر آیین نامه ای در هر کشوری مستلزم انتخاب واحد ملی ان کشور می باشد به عنوان مثال آیین نامه ی بریتانیا در واحد اینچ و پوند نوشته شده است چرا که واحد ملی بریتانیا پوند، اینچ، یارد و گالن (در حجم) می باشد.
اما در ایران واحد ملی ( منظور از واحد ملی واحد هایی است که عموم مردم به طور روزمره از آنها استفاده می کنند) کیلوگرم و نیز سانتی متر است که کاربرد سانتیمتر عمومیت بیشتری نسبت به میلیمتر دارد. مثلا در کارگاههای ساختمانی همواره با سانتیمتر اندازه گیری میشود !
و نیز مفهوم کیلوگرم بهتر از نیوتن قابل درک است اما می بینیم برخلاف تمام گفته ها از نیوتن و میلی متر استفاده شده است!


2 : پاسکال واحد فشار نه تنش! 
در آبا از واحد مگاپاسکال به عنوان مقاومت تنش بتن یا خاک استفاده شده، گویا نویسندگان آبا اطلاع ندارند که پاسکال واحد فشار است و فشار با تنش فرق دارد. (پاسکال نام دانشمندی است که در زمینه ی فشار مایعات تحقیقات زیادی کرده و به احترام او واحد فشار را پاسکال انتخاب نموده اند)


برای روشن شدن تفاوت بین فشار و تنش بهتر است که تعریف هرکدام راذکر نماییم...


تعریف فشار: فشار عبارت است از نسبت نیرو بر سطح وارده یا همان تقسیم نیرو بر مساحت می باشد.


تعریف تنش: تنش عبارت است از نسبت دیفرانسیل مقدار نیرو بر دیفرانسیل مقدار مساحت سطح!


با توجه به دو تعریف فوق میتوان دریافت که توزیع فشار در سطح جسم همواره یکنواخت است اما توزیع تنش در سطح جسم یکنواخت نیست به کار بردن اشتباهی واحدها خطایی است که در مقاطع مدرسه ای و اکثرا از دانش آموزان دوره ی دبیرستان سرمی زند واز اینکه هیئت تحریریه آیین نامه ی ملی ایران مرتکب چنین اشتباهی شوند جای بسیار تعجب دارد!!!


3 : تغییر ظاهری فرمولها و از بین رفتن نموگرامها
اگر با دقت به فرمولهای ارائه شده ی آبا نگاه کنیم خواهیم فهمید که این فرمولها هیچ تفاوتی با فرمولهای ارائه شده توسط آیین نامه ی ACI ندارد .
و کلا آبا کپی برداری کلمه به کلمه از آن آیین نامه می باشد و تنها در ضرایب اطمینان و ظاهر فرمولها تفاوت دیده می شود.
تفاوت فرمولهای آبا در ظاهر آن است و علت آن اعمال ضرایب تبدیل واحد میباشد. لذا اگردر آبا از واحدهای ملی ایران استفاده می شده حتی فرمولها نیز مشابه آیین نامه ی ACI می شدند. البته ما انتظار نداریم که هیأت چند نفری تحریری آبا در سازمان مطالعه و تحقیق مسکن و شهر سازی فرمولهای جدیدی برای بتن پیشنهاد دهند. اما با این کار خود باعث شدند که تمام جدولها و نمودارها که برای تسهیل در محاسبات در aci ارائه شده بود(مثلا نمودارهای اندرکنش ستونها) از بین برود و نیز آیین نامه ی آباهیچگونه نمودار و یا روش برای تسریع و تسهیل محاسبات ارائه نکرده و مهندسین مجبور هستند که فرمولهای درجه سه تیر یا ستون را به طرق ریاضی حل کنند که این کار مستلزم زمان زیاد میباشد.
البته یکی از اساتید دانشگاه اقدام به تبدیل نمودارهای ACI به واحد آبا کرده است. اما تا زمانی که آبا آن نمودارها را تأیید نکند نمی توان اعتباری برای آنها قائل شد و قطعا نمودارهای یاد شده دارای ایراداتی نیز می باشد.و نمیتوان به آن اعتماد کرد.


4 : عدم ساپورت جهانی از آبا
همان گونه که می دانید آبا از طرف هیچ کدام از نرم افزارهای نوشته شده حمایت نمی شود زیرا این آیین نامه از اعتبار جهانی لازمه نیز برخوردار نیست و از طرف دیگر همه ی مهندسین در طرحهای خود بایستی از آبا استفاده کنند خوب به علت عدم وجود نرم افزار ها و نیز عدم وجود نموگرامها به هیچ عنوان نمی توان از آبا استفاده کرد و این موضوع یک دردسر بزرگ برای مهندسین طراح می باشد.


نواقص آبا
علاوه بر ایرادات فوق آبا از نواقصی نیز برخوردار است مثلا آبا در مورد طرح اختلاط بتن صحبتی نکرده و فقط طرح اختلاط بتن را به تجربه ی کارگران در کارهای کوچک و آزمون و خطا در آزمایشگاه برای پروژه های بزرگ در نظر گرفته است.


اما می دانیم که آیین نامه ی ACI در مورد طرح اختلاط صحبت زیادی کرده و جدولهایی نیز معرفی نموده....
آبا اصلا در مورد بتن غیرمسلح و سازه های بتنی پیش و پس تنیده صحبتی نکرده اما در آیین نامه ی ACI به همه ی موارد اشاره شده است.


نکات قوت آیین نامه ی آبا
پس از کلی نقد، آبا نکات قوتی نیز دارد و آن در ضرایب اطمینان است که آبا در ضرایب اطمینان دست بالا عمل کرده و جانب احتیاط را خوب رعایت نموده است.



نتیجه گیری
ما نتیجه گیری کلی را بر عهده ی خوانندگان عزیز میگذاریم و امیدواریم که زمانی یک آیین نامه ی کاملا بومی و ملی نوشته شود که این کار زمان زیادی می طلبد ...