آب و اهمیت آن

1-1           آب و اهمیت آن

آب یکی از عجیب ترین پدیده های آفرینش است. آب از دو عنصری که در دمای معمولی گاز هستند تشکیل یافته است. هیدروژن عنصری است که می سوزد در حالی که اکسیژن برای سوزانیدن لازم است و این در حالی است که برای خاموش کردن آتش در بسیاری از موارد از آب استفاده می شود.

آب گواراترین نوشیدنی است اما آب سنگین ، که فقط بجای هیدروژن دو تریم یعنی ایزوتوپ آن جایگزین شده است، یک ماده سمی است.

آب یک سرمایه ملی است. تا بیست سال پیش مهمترین سرمایه ملی کشورها، انرژی بود اما در آینده ای نه چندان دور آب را با نفت معاوضه خواهند کرد. برای آنکه این تصور از آینده، زیاد دور از ارزان تر در دسترس بشر است اما جایگزینی برای آب فعلاً وجود ندارد و امروزه تأکید بر صرفه جویی و استفاده بهینه از منابع آبی است.

1-2-2   ویژگی آب های سطحی

1-    زلال نیستند.

2-    pH این آب ها حدود 8-7 می باشد.

3-    مواد آلی موجود در این آب ها در نقاط مختلف فرق می کند. ممکن است حاوی دترجنت ها، نفت و روغن و فلزات سنگین باشند.

4-    معمولاً آلوده به میکروارگانیسم ها هستند.

5-    مقدار آمونیاک، فنل و نیترات، این آب ها ممکن است زیاد باشد.

6-    اگر آب های سطحی از آب های کشاورزی، ناشی شوند معمولاً دارای نیترات، و فسفات، قابل توجهی هستند، به ویژه در مناطقی که از کودهای شیمیایی استفاده می شود.

1-2-3 ویژگی آب های شور

1-    مقدار املاح این آب ها بسیار زیاد و معمولاً بیشر از ppm 1000 می باشد.

2-    غلظت یون کلر و سدیم این آب ها بسیار زیاد و معمولاً بیش از ppm500 می باشد.

1-3 ناخالصی های آب

تقریباً هر ماده ای تا اندازه ای درآب محلول است و این حلالیت به دما، فشار، pH، پتانسیل شیمیایی و به غظلت نسبی دیگر مواد در آب بستگی دارد. در طبیعت این عوامل چنان بهم مربوط هستند که کمتر می توان حلالیت ماده ای را در آب بطور دقیق پیش بینی کرد. در واقع آب یکی از مشهورترین حلال هاست. مخصوصاً مواد قطبی ( مثل نمک ها ) به مقدار زیادی در آب حل می شوند.

از این رو آب بطور خالص در طبیعت وجود ندارد.

آب خالص یا ناخالص

برای آنکه ایده ای از قدرت حلالیت آب ارائه شود کافی است که به لیست عناصر و مواد موجود در آب دریا اشاره شود که یون کلر با ppm 19000 و سدیم ppm 10500 بیشترین غلظت را دارند و غلظت عناصری چون جیوه و نقره و طلا در حدود ppm 001/0 قابل اندازه گیری هستند و چه بسیاری از مواد دیگر که غلظت آنها در آب دریا آنقدر کم است که با دستگاههای اندازه گیری فعلی قابل تشخیص نیستند. اما یک نکته را نباید فراموش کرد که علیرغم این همه ناخالصی با غلظت های متفاوت در آب، هنوز هم آب یکی از خالص ترین مواد طبیعی است. چون بجز آب دریا، معمولاً غلظت کل مواد محلول در آب ( TDS ) در طبیعت کمتر از ppm 600 یا 06/0% می باشد در حالی که آهک خالص طبیعی 4% ناخالصی دارد و حتی مواد شیمیایی خالص چون سود سوزاور خالص مورد مصرف در تحقیقات 1% نمک طعام خالص حدود 07/0% ناخالصی دارد. بنابراین آب طبیعی هنوز از بسیاری از مواد تصفیه شده هم خالص تر است.

آب همیشه در حال انحلال، انتقال و یا رسوب گذاری است.

بخار آب موجود در هوا، در اثر میعان به صورت باران در می آید که در موقع باریدن مقداری گرد و خاک اکسیژن، دی اکسید کربن و دیگر گازها را در خود حل می کند. در روی سطح زمین، آب مقداری از مواد معدنی را در خود حل کرده و همراه مواد دیگر به نقاط مختلف منتقل می کند. حلالیت بعضی از نمک های معدنی در آب  در جدول 1-1 آمده است. آب در موقع نفوذ در لایه های مختلف زمین، قسمتی از مواد معلق و میکروب ها را در لایه های مختلف زمین از دست می دهد. ناخالصی – های آب را می توان به سه دسته تقسیم کرد.

مواد معلق گازها نمک های محلول

1-3-1 مواد معلق

همانند باکتری ها، گل و لای، روغن، جلبک ها و مواد ریزه کلوییدی

جلبک ها، در هر تانک، دریاچه و یا منبعب که بتواند نیتروژن و فسفر برای تغذیه شان و نور خورشید برای تأمین انرژی شان فراهم آورد تمایل به رشد دارند.

جدول 1-1 حلالیت بعضی از مواد معدنی در آب

حلالیت ( % وزنی )                                      ترکیب                                                 کاتیون

9/41                                                             HCl                                                   

بسیار زیاد                                                  

بسیار زیاد                                                                                      

5/26                                                           NaCl                                                

1/52                                                         NaOH

7/46                                                      

7/17                                                  

2/16                                           

1/9                                               

4/25                                                               KCl                                                           

8/52                                                             KOH

24                                                               

5/53                                                                         

3/35                                                                                      

تقریباً صفر                                           

تقریباً صفر                                                 

2/26                                         

7/4                                                                                            

17 %                                                       

تقریباً صفر                                                    

2/0                                               

تقریباً صفر                                            

8/40                                                                                           

تقریباً صفر                                                

9/47                                                                                                           

تقریباً صفر                                                

1-3-2 گازها

همانند اکسیژن، نیتروژن، هیدروژن سولفوره و متان. حلالیت گازها در آب تابع دما و فشار جزئی آن گاز است. هر چه دمای آب بیشتر باشد حلالیت گازها در آب کمتر می شود و هر چه فشار گاز در تماس با آب، بیشتر باشد، حلالیت آن گاز در آب بیشتر می شود.

عامل دیگری که بروی مقدار گاز موجود در آب تأثیر می گذارد، باکتری ها هستند. باکتری های هواز با مصرف اکسیژن محلول در آب، کاهش اکسیژن می شوند ولی باکتری های غیر هوازی با مصرف بعضی از ناخالصی های موجود در آب باعث تولید گاز متان، آمونیاک یا هیدروژن سولفوره در آب معرف فعالیت              می شوند.

بنابراین وجود گازهایی چون متان، آمونیاک و یا هیدروژن سولفوره معرف فعالیت باکتری های غیر هوازی در آب است از این رو وجود چنین گازهایی می تواند نشانة آلودگی آب یه فاضلاب های صنایع شیمیایی و یا مواد آلی در حال فساد باشد. بهر حال هیدروژن سولفوره نمی تواند در آبی که حاوی اکسیژن محلول است، وجود داشته باشد چون اکسیژن محلول می تواند با هیدروژن سولفوره ترکیب شده و تولید گوگرد یا یون سولفات نماید.

اکسیژن، دی اکسید کربن و هیدروژن سولفوره در فرآیند رسوب گذاری و خورندگی بسیار مهم هستند.

این گازها در حضور آب بسیار فعال هستند. آب های طبیعی معمولاً حاوی دی اکسید کربن و یون بی کربنات می باشند. این دو با اسید کربنیک یک سیستم بافری بوجود می آورند که باعث می شوند pH آب های طبیعی بسیار کم دستخوش تغییر شوند.

pH آب ها در محدودة 5 تا 8 می باشد هر چند که pH آب های گرم معدنی می تواند کمتر از 2 باشد. آب در اثر تماس با هوا مقداری  هوا را جذب می کند ولی غلظت زیاد  در آب های زیرزمینی ناشی از تماس آب با مواد آلی در حال فساد است.

سؤال 1- می خواهیم pH یک متر مکعب آب در ساعت را از 6 به 8 افزایش دهیم. مطلو بست محاسبة مقدار سود یک نرمال مورد نیاز.

حلالیت بعضی از گازها در آب در دماهای مختلف در جدول 1-2 آمده است.

جدول 1-2 حلالیت گازها در آب

			Ar						درجه حرارت
Ppm وزنی در تعادل با اتمسفر. mmHg 760
1 8/0 6/0 4/0 3/0		9/0 7/0 6/0 5/0 4/0			15 11 9 8 6			23 19 16 14 11		0 10 20 30 50
Ppm وزنی در تعادل با فشار  mmHg 760 گاز مورد نظر
3400 2300 1700 1300 760	7000 5200 3900 3000 1900			70 54 44 37 27				30 23 19 16 12	0 10 20 30 50

1-3-3 نمک های محلول

معمولاً نمک های محلول در آب به صورت کاتیون ها و یا آنیون ها هستند کاتیون مثل کلسیم، منیزیم، آهن، منگنز، سدیم و ... آنیون مثل بی کربنات، کربنات هیدروکسید، سولفات، کلراید، فسفات، نیترات و ...

مزة شور آب ناشی از غلظت یون کلر می باشد این شوری بستگی به ترکیبات شیمیایی آب دارد. اگر کاتیون سدیم باشد در آب هایی با غلظت کلر mg/l 250 مزة شور محسوس است اما اگر کاتیون کلسیم یا میزیم باشد تا غلظت mg/l 1000 یون کلر هم ممکن است مزة شور آشکار نشود.

حلالیت نمک ها در آب بستگی به دما pH و عوامل دیگر دارد. در 25 حاصلضرب حلالیت،  بعضی از نمک های مطرح در آب های طبیعی در جدول 1-3 آمده است.

جدول 1-3 حاصلضرب حلالیت مواد در 25

Ksp                                                                                                        نمک

*غلظت ها بر حسب مول در لیتر است.

Ksp گزارش شده مربوط به آب بدون یون است. حلالیت بسیاری از نمک ها چون هیدروکسید آلومینیم به pH دارد.

تلخی آب بخاطر وجود نمک های منیزیم می باشد. مزه مگس مربوط به آهن و آلومینیم محلول در آب است. املاح آلی موجب مزه گندیدگی آب می شوند.

آب هایی که ترش هستند pH کمتر از 3 دارند و مزه صابون داشتن آب نشانة pH بالاتر از 9 می باشد.

سؤال 1-2 مهمترین آلاینده های آب را می توان به سه دسته تقسیم کرد. مواد گازی، مواد معلق و مواد محلول     ( نمک ها ). بنظر شما کدام دسته آلاینده، در آب های زیر نقش اصلی را دارند : آب رودخانه، آب باران و آب چاه ؟

1-4 لزوم تصفیه آب

چه برای مصارف آشامیدنی و چه برای مصارف صنعتی معمولاً آب طبیعی احتیاج به تصفیه دارد. تصفیه آب برای مصارف آشامیدنی هم آسان تر و هم ارزان تر از تصفیه آب برای مصارف صنعتی است. نگرانی های اساسی در مورد آب آشامیدنی عبارتند از :

1-    وجود باکتری های بیماری زا ( پاتوژن ) در آب

2-    کمبود و یا زیادی غلظت بعضی از یون ها که سلامتی انسان نقش دارند مثل یون فلوئور

3-    ذرات معلق در آب

4-    بو ومزه آب

دامنه نگرانی های اساسی در مورد آب های صنعتی بستگی به محل آب دارد. آب به صورت های متفاوت در صنایع وابسته به شیمی مطرح می شود :

الف – به عنوان ماده اولیه برای تهیه محصول نهایی، بدون اینکه تغییر شکل دهد

ب – به عنوان ماده اولیه برای شرکت در واکنش شیمیایی تهیه محصول نهایی

ج – به عنوان حلال موادی که در واکنش شیمیایی شرکت می کنن

د – به عنوان ماده واسطه انتقال حرارت از دمای زیر صفر ( آب نمک ) تا دمای بخار آب

ط – به عنوان ماده ذخیره کننده انرژی

ع – به عنوان ماده واسطه برای خارج کردن مواد ناخواسته ( زاید )

ه – به عنوان سپر محافظتی در برابر گرما و تشعشع ( آب سنگین مورد استفاده در نیروگاهها )

و- به عنوان ماده ای راحت و ارزان برای استاندارد کردن دستگاههای اندازه گیری دما – دانسیته و ویسکوزیته

ی – به عنوان ماده اصلی برای مبارزه با آتش ( اطفاء حریق ) بجز در موارد استثنایی مثل مواد نفتی.

به هر حال در مهندسی شیمی بسیاری از فرآیندها همانند نمک زدایی خشک کردن، تبخیر کردن، کریستالیزاسیون، اختلاط، رزین های تعویض یونی، رطوبت زدایی، جذب سطحی و غیره در ارتباط مستقیم با آب هستند.

مطلوب ترین آب برای هر صنعتی آب بدون یون است، اما هزینه تصفیه آب تا رسیدن به مرحله آب بدون یون بسیار زیاد است. برای هر صنعتی مطلوب ترین آب آن است که هزینه تصفیه آب کمتر از مخارج درمان عواقب زیان بخش ناخالصی هم باشد.

1-5 اثرات زیان بخش ناخالصی های آب

در اینجا پاره ای از اثرات زیان بخش ناخالصی های آب ذکر می شود.

الف – تولید رسوب در دستگاههای حرارتی و دیگ بخار. رسوب گرفتگی می تواند باعث کاهش انتقال حرارت، کاهش عمر مفید سرویس دادن اجزا و گاهی تعطیل کردن واحد گردد. که در نهایت باعث کاهش محصول می شود. رسوب های توپر و محکم در بویلرها ضریب هدایت حرارتی حدود  1/0 کاهش دهند و این بدان مفهوم است که برای ثابت نگهداشتن دمای آب یک بویلر می بایستی حرارت بیشتری به آن داد و هر چه که رسوب گرفتگی افزایش یابد مقدار بیشتر و بیشتری حرارت لازم خواهد داشت که در نهایت به شکستگی لوله منجر خواهد شد.

در شکل 1-1 که توسط سارنو و دانهو تهیه شده است دیده می شود که رسوب به ضخامت فقط 1/0 اینچ کربنات کلسیم روی یک سطح حرارتی می تواند تا 40% افت حرارتی را باعث شود.

ب – تولید بخار با کیفیت پایین. در فصول بعد خواهیم دید که مواد در آب تحت شرایطی

 می توانند با بخار آب خارج شده و در مکان های نامناسب ته نشین شوند.

شکل 1-1 اثر ضخامت رسوب در کاهش حرارت انتقالی

این امر در مورد سیلیس از اهمیت خاصی برخوردار است. سیلیس همراه بخار شده و در اثر سردن شدن روی پره های توربین رسوب می کند که باعث کاهش راندمان می شود. بحث بیشتر در فصول آینده مطرح می شود.

ج- خوردگی بویلرها و دیگر سیستم های حرارتی و لوله ها.

د- اتلاف مواد شیمیایی مثل صابون. یون های کلسیم و منزیم موجود در آب با صابون ترکیب شده و آن را به صورت نامحلول در آورده و با رسوب دادن مواد صابونی، عملاً صابون را از نقش اصلی آن یعنی تمیز کردن باز می دارند.

س – باقی گذاردن لکه روی محصولات مواد غذایی و نساجی

1-6 رابطه بین سختی و خوردگی

رابطه بین سختی و خوردگی پیچیده است. آب طبیعی اگر سخت نباشد به مفهوم این است که اسیدیته آن بالاست ( دارای اسید محلول می باشد ) چنین آبی خورنده است و موجب خوردگی می شود. آب های سخت در بسیاری از موارد شدیداً خورنده می شوند.

عمل ایجاد رسوب در آب سخت همزمان باعث نرم شدن آب و آزاد شدن گاز  ( دی اکسید کربن )          می شود.                       

رسوب در نقطه تشکیل مانع از خوردگی می شود ولی در نقاط دیگر که رسوب وجود ندارد آب خورنده می شود.

سؤال 1-3 تحقیق کنید که لکه های زرد متمایل به سیاهی که روی پارچه ها دیده می شوند ناشی از چیست ؟

تعاریف و اصول کلی در تصفیه آب

 2-1 شکل گزارش آنالیز آب

همان گونه که می دانیم غلظت ناخالصی ها در آب بسیار کم است از این رو برای بیان غلظت یونها از واحد PPM « قسمت در هر میلیون » استفاده می کنند و این بیان به دو صورت ممکن است :

الف – بر حسب جرم یون

ب – برحسب اکی والان از یون

چون در فرآیندهای تصفیه آب با واکنش های شیمیایی سروکار داریم از این رو ترجیح دارد که غلظت ها بر حسب اکی والان بیان شوند اما بیان غلظت ها بر حسب اکی والان عدد کوچک و اغلب اعشاری است برای آنکه این مشکل حل شود غلظت اکی والان را در عدد 50 ضرب می کنند و به عدد حاصل، غلظت معادل کربنات کلسیمی ( as  ) می گوین چون جرم هر اکی والان کربنات کلسیم 50 می باشد.

بنابراین بیان غلظت یون ها بر حسب معادل کربنات کلسیم محاسن زیر را دارد :

1-    غلظت ها عدد نسبتاً بزرگی می شوند.

2-    هر چند واحد معادل کربنات کلسیم جرمی است ولی در عین حال متناسب با اکی والان می باشد. از این رو با غلظت های معادل کربنات کلسیمی کی توان همانند غلظت اکی والان رفتارکرد. مثلاً همان گونه که یکی اکی والان از یک آنیون با یک اکی والان از یک کاتیون ترکیب می شود می توان گفت که اگر غلظت بر حسب معادل کلسیم باشد هر ppm از یک انیون با یک ppm از یک کاتیون ترکیب می شود.

3-    غلظت یون های مختلف بر حسب معادل کربنات کلسیم جمع پذیر هستند مثلاً کلسیم و منزیم هر دو باعث سختی آب می شوند بنابراین برای بیان سختی کل آب می توان غلظت کلسیم و منیزیم را با هم جمع کرد و یا غلظت همه کاتیون ها را به هم جمع کرد که برابر غلظت همه آنیون ها می شود.

4-    بیان غلظت یون ها بر حسب معادل کربنات کلسیم باعث می شود که انالیز آب را پس از هر مرحله تصفیه به راحتی پیش بینی کنیم که این موضوع در فصل آهک زنی روشن خواهد شد.

5-    اگر غلظت یون ها بر حسب معادل کربنات سدیم باشد در آن صورت همواره مجموع کاتیون های آب مساوی مجموع آنیون های آب خواهد بود که به این تساوی اصل خنثایی الکتریکی آب گفته          می شود.

در گزارش آنالیزها معمولاً غلظت آهن، منگنز و سیلیکا را به صورت یونی ( معادل کربنات کلسیمی ) بیان نمی کنند چون این مواد اغلب کلوییدی هستند.

مثال 2-1 :

اگر غلظت سولفات کلسیم در یک نمونه آب mg/l 18 باشد غلظت سولفات کلسیم بر حسب معادل کربناتی چقدر است ؟                                                                ppm 18 =  mg/l 18

جرم هر اکی والان سولفات کلسیم 68 می باشد                     

ppm معادل کربنات کلسیم                                                    13=50×26/0

در شکل 2-1 فرم استاندارد گزارش آنالیز آب نشان داده شده است.

شکل 2-1 شکل استاندارد گزارش آنالیز آب

سؤال 2-1 ثابت کنید که اگر غلظت معادل کربناتی، یون کلسیم در آبی ppm 100 باشد غلظت یون ملسیم برحسب خودش برابر ppm 40 می شود.

جدول 2-1 به شما کمک می کند که به راحتی غلظت یون ها را بر حسب معادل کربناتی و یا برعکس غلظت معادل کربناتی را به غلظت بر حسب خود یون تبدیل کنید. مثلاً اگر غلظت آلومینیم برحسب یون آلومینیم باشد برای محاسبه غلظت معادل کربناتی باید غلظت را در 56/5 ضرب کنید و یا اگر غلظت سدیم برحسب معادل کربناتی باشد باید بر 18/2 تقسیم شود تا غلظت بر حسب یون سدیم بدست آید.

جدول 2-1 فاکتور تبدیل غلظت برحسب خود یون به غلظت معادل کربناتی

ضریب تبدیل از ppm برحسب خود یون به ppm معادل کربناتی

2-2 بیان غلظت ناخالصی ها با واحدهای دیگر

علاوه بر واحد معادل کربنات کلسیمی ( یا بطور مختصر معادل کربناتی ) که برای غلظت بسیاری از یون ها به کار می رود، واحدهای دیگری هم در تصفیه آب مطرح هستند که عبارتند از :

1-    سختی آب

2-    کل مواد جامد محلول

3-    هدایت الکتریکی آب

4-    نسبت جذب سدیم

5-    مواد جامد معلق در آب

6-    کدریت

7-    ناخالصی های آلی در آب

2-2-1 سختی آب

همانطور که می دانیم مجموع غلظت کلسیم و منیزیم برابر سختی کل آب است برای بیان سختی علاوه بر معادل کربنات کلسیم از درجه آلمانی و فرانسوی هم استفاده می کنند. داریم :

1 درجه المانی سختی = ppm 8/17 معادل کربناتی

1 درجه فرانسوی سختی = ppm 10 معادل کربناتی

2-2-2 کل مواد جامد محلول ( TDS )

منظور از TDS کل مواد جامد محلول در آب است که برابر مجموع غلظت همه یون های موجود در آب می باشد. واضح است که اگر غلظت یون ها بر حسب معادل کربناتی باشند، غلظت یون های مختلف را می توان با هم جمع کرد و مجموع را با TDS بیان کرد. TDS آب های مختلف به صورت زیر است ( بر حسب ppm ).

          آب دریا          آب های شور       مجاز آشامیدنی              مطلوب آشامیدنی       مطلوب صنعتی   آب

40000             10000                 1000                          500                                 100                       TDS

2-2-3 هدایت الکتریکی اب ( EC )

هدایت الکتریکی آب معرف یونی یک محلول برای انتقال جریان برق است. واحد آن qmho/cm                 ( میکرو موبر سانتی متر ) می باشد ( مو عکس اهم یعنی واحد مقاومت الکتریکی است ).

چون در محلول ها، یون ها جریان برق را منتقل می کنند از این رو EC  با TDS رابطه دارد. در محلول های رقیق ارتباط این دو پارامتر به صورت زیر است :

وقتی غلظت ناخالصی زیاد می شود ( ) یون ها روی حرکت یکدیگر اثز منفی گذاشته و هدایت الکتریکی محلول همانند محلول رقیق متناسب با تعداد یون ها          نمی باشد و رابطه بین TDS و EC برای هر نمونه آب فرق می کند ( شکل 2-2 ).

اهمیت این دو پارامتر در این است که سرعت خورندگی آب در شرایط یکسان ( از مقدار اکسیژن محلول و دیگر پارامترهای مؤثر در خورندگی ثابت بمانند ) با افزایش EC ( یا TDS ) افزایش می یابد و نیز با افزایش هدایت الکتریکی آب، درجه یونیزاسیون نمک های آب کاهش می یابد.

هدایت الکتریکی آب خالص در  25 برابر با    056/0 است.

                                                                            محلول غلیظ

                                             محلول رقیق                                

  با افزایش یون ها در اثر مزاحمت

یون ها EC کمتر از حالت خطی

افزایش پیدا می کند.

                                           هدایت (qmhos/Cm)

شکل 2-2 تغییرات TDS بر حسب EC بستگی به غلظت ناخالصی های آب دارد.

2-2-4 نسبت جذب سدیم ( SAR )

نسبت جذب سدیم معیاری برای ارزیابی خطر سدیم در آبهای کشاورزی است و چنین محاسبه می شود.

( غلظت ها بر حسب معادل کربناتی هستند )                                      

اگر در آب کشاورزی مقدار کلسیم و منیزیم به اندازه مناسب باشد خاک کشاورزی رفتار دانه ای داشته و نفوذ پذیری خاک بهبود می یابد.

2-2-5 مواد جامد معلق در آب

اگر آب را از یک فیلتر بسیار ریز عبور دهیم، مواد جامد محلول و نیز مواد کلوییدی از فیلتر عبور می کنند و ذرات جامدی که روی فیلتر باقی می مانند همان موارد جامد معلق آب مورد نظر هستند.

مواد جامد معلق را خشک گرده و وزن می کنند که با توجه به وزن آب نمونه، وزن مواد معلق را به صورت ppm گزارش می کنند. گاهی باتوجه به حجم نمونه اولیه، غلظت مواد معلق را بر حسب mg/l بیان می کنند.

2-2-6 کدریت ( Turbi dity )

مواد کلوییدی، کدریت نمونه را تشکیل می دهند. کدریت در استاندارد چنین تعریف می شود :

یک خاصیت فیزیکی نمونه که باعث می شود نور تابیده شده و به نمونه متفرق و یا جذب شود ولی عبور نکند.

بنابراین برای اندازه گیری کدریت، نیاز به یک منبع نور و دستگاهی برای اندازه گیری نور متفرق شده می باشد. در ابتدا شخصی به نام جکسون با استفاده از شمع استاندارد درجه کدریت را مشخص کرد. از این رو یک واحد کدریت JTU می باشد که معرف واحد کدریت جکسون می باشد. امروزه بیشتر از واحد NTU استفاده           می کنند. در واقع واحد JTU معرف نور عبور کرده از نمونه است ولی NTU معرف تفرق نور تابیده شده           می باشد. این دو واحد کدریت رابطه ای با هم ندارند.

2-2-7 ناخالصی های آلی در آب

بعضی از مواد آلی به صورت ذرات کلوییدی هستند ( تانین Tannin ) اما بیشتر مواد آلی به صورت محلول هستند. آلاینده های آلی ممکن است باعث بو، رنگ و طعم نامطبوع آب شوند. به خاطر تنوع زیاد مواد آلی و نیاز به آزمایشات طولانی و بعضاً پرهزینه، روش معمول این است که ناخالصی های آلی را با چند تست گزارش کنند. این تست های شاخص، در عین سهولت و ارزانی، معرفهای خوبی از آلودگی آب به مواد آلی هستند. واحد این شاخص ها mg/l یا ppm است.

اکسیژن مورد نیاز بیولوژیکی ( BOD )

منظور از این شاخص، تعیین آن قسمت از آلاینده های آلی است که باکتری ها قادر به تجزیه آنها هستند. چون تجزیه مواد آلی توسط باکتری ها ( بطور طبیعی ) به دما و زمان بستگی دارد از این رو مقدار آن را در دمای 20 اندازه گیری می کنند. به تجربه ثابت شده است که BOD یک نمونه در طی ساعات و حتی روزهای اولیه متفاوت می باشد و امروزه در سطح جهانی مقدار این شاخص در طی پنج روز را به عنوان استاندارد انتخاب کرده و آن را به صورت  نشان می دهند.

برای اندازه گیری  از دستگاهی استفاده می شود که کاهش اکسیژن در نمونه را ( که توسط باکتری های هوازی مصرف می شود تا مواد آلی را تجزیه کنند ) در طی پنج روز با غظلت مواد آلی قابل تجزیه توسط باکتری مرتبط می سازد.

بالا بودن BOD معرف سهولت تعفن پذیری نمونه است.

اکسیژن مورد نیاز شیمیایی ( COD )

منظور از این شاخص دانستن مواد آلی در آب است که می توان انها را توسط اسید کرومیک اکسیده کرده و کربن را به صورت گاز دی اکسید کربن درآورد.

واضح است که این شاخص هم معرف مواد آلی قلبل تجزیه و هم غیر قابل تجزیه با باکتری می باشد. بنابراین COD با تقریب خوبی می تواند معرف ناخالصی های آلی نمونه باشد.

کل کربن آلی ( TOC )

با سوزاندن نمونه و در نتیجه تبدیل کربن به گاز دی اکسید کربن می توان ایده خوبی از غلظت مواد آلی موجود در نمونه بدست آورد. غلظت مواد آلی که به این روش تعیین می شود را TOC می گویند. می توان انتظار داشت که COD حدود دو تا سه برابر TOC باشد چون هر دو معرف مواد آلی موجود در نمونه هستند.

اشریشیاکلیفرم ( کلیفرم روده ای )

این شاخص معرف آلودگی آب به فاضلاب های انسانی بنابراین بهداشتی بودن آب را مدنظر دارد. چون علیرغم استفاده مکرر از این شاخص، بسیاری از افراد علمی درستی از آن ندارند، در این مورد توضیح بیشتری داده می شود.

کلیفرم روده ای ( مدفوعی ) به تعداد میلیونی در روده بزرگ انسان وجود دارد بنابراین بیماری زا نیست. دلایل استفاده از کلیفرم وده ای به عنوان شاخص بهداشتی بودن آب عبارتند از :

1-    در برابر شرایط نامساعد محیط مثل دما و یا pH مقاومت بالایی دارند بطوری که اگر به خاطر نامساعد بودن محیط، کلیفرم روده ای از بین برود می توان با اطمینان گفت که هیچ ویروس و یا باکتری بیماری زایی نمی تواند در آن محیط وجود داشته باشد.

2-    تعداد ( غلظت ) این باکتری بسیار زیاد است بنابراین حتی در اثر رقیق شدن های مکرر هم می توان اطمینان داشت که اگر هر نوع باکتری در نمونه باشد حتماً کلیفرم روده ای هم هست.

3-    طرز تشخیص این باکتری در مقایسه با باکتری های بیماری زا بسیار ساده و ارزان است.

4-    چون این باکتری بیماری زا نیست از این رو وجود آن در نمونه آب خطری ایجاد نمی کند.

با توجه به مراتب فوق می توان گفت که آلودگی آب طبیعی به این باکتری می تواند هشداری به احتمال آلودگی آب به باکتری های بیماری زا و فاضلاب های انسانی باشد و در نتیجه اقدامات لازم برای بهداشتی کردن آب مطرح می شود.

واحد بیان غلظت این شاخص MPN است. در شرایط استاندارد در فاضلاب تصفیه شده، MPN در یک لیتر از نمونه باید 200-300 باشد. در آب شرب MPN باید صفر باشد.

2-3 قدرت اسیدی آب pH

آب به صورت برگشت پذیر ولی به مقدار خیلی کم یونیزه می شود. تجزیه آب به صورت                            آنقدر کم است که در هر لیتر آب مقطر  با همین مقدار  در حال تعادل است. یعنی یک مولکول از هر  مولکول آب به  و    تجزیه می شود ولیکن بسیاری از ویژگی های آب از همین مقدار کم یونیزاسیون ناشی می شود.

حاصلضرب یونی آب  چنین تعریف می شود.

( 2-1 )                                                             

مقدار  بستگی به دما دارد که در شکل 2-3 نشان داده شده است. رابطه (2-1) همواره صادق است و به ناخالصی های آب بستگی ندارد.

قدرت اسیدی هر محیط آبی توسط pH بیان می شود که چنین تعریف می شود.

که واحد  غلظت مول بر لیتر است.

اندازه گیری pH، امروزه به سهولت با دستگاه pH متر امکان پذیر است. اما نباید فراموش کرد که هیچ آنالیز آبی بدون معلوم کردن pH کامل نخواهد بود و نیز توجه داشته باشید که pH به دما بستگی دارد.

2-4 قلیاییت آب

قلیایت آب نمایانگر ظرفیت آب برای خنثی کردن اسید افزوده شده تا رسیدن به pH حدود 5/4 است. هر چه قلیاییت آب بیشتر ظرفیت بافری آن بیشتر است. بنابراین دانستن قلیاییت آب مکمل دانستن pH آب می باشد، چون pH آب معرف قدرت اسیدی آب بوده ولی قلیاییت آب معرف مقاومت آب در برابر تغییرات pH است. آبی که حاوی ppm 1 گاز  و ppm 10 قلیاییت باشد دارای همان pH است که حاوی ppm 10 گاز  و pmm 100 قلیاییت است. اما اگر به آب اولی ppm 4 از گاز  اضافه کنیم pH آن کاملاً تغییر می کند ولی اگر به آب دومی همان مقدار گاز   اضافه کنیم، تغییر pH قابل توجه نیست و این معرف نقش قلیاییت در تولید محیط بافری در آب می باشد. قلیاییت آب طبیعی معمولاً برابر مجموع غلظت یون های بی کربنات، کربنات و هیدروکسیل است. غلظت انیون های دیگر چون فسفات یا سیلیکات در مقایسه با غلظت این سه یون قابل صرفنظر کردن هستند. در تصفیه آب نه فقط دانستن مجموع غلظت این سه یون قابل صرفنظر کردن هستند. در تصفیه آب نه فقط دانستن مجموع غلظت آنیون های تشکیل دهنده قلیاییت مهم است بلکه دانستن غلظت هر یک از آنیون ها هم مهم است. از این رو با اندازه گیری دو نوع قلیاییت، غلظت هر یک از سه آنیون تشکیل دهنده قلیاییت مشخص می شود.

دو نوع قلیاییت عبارتن از :

1-    قلیاییت ساده یا قلیاییت نسبت به فنل فتالئین P

2-    قلیاییت کل یا قلیاییت نسبت به متیل اورانژ M

2-4-1 روش اندازه گیری قلیاییت

محلول های لازم برای آزمایش

1-    محلول N 02/0 سولفوریک اسید

2-    معرف فنل فتالئین و متیل اورانژ

برای اندازه گیری قلیاییت، CC 100 از نمونه مورد نظر را در یک ارلن مایر CC 500 ریخته و 3 تا 4 قطره معرف فنل فتالئین بدان اضافه کنید. در صورتی که محلول ارغوانی شود، قلیاییت دارد و در غیر اینصورت قلیاییت ندارد. اگر محلول ارغوانی شود پس از ریختن به اندازه کافی سولفوریک اسید، رنگ ارغوانی از بین خواهد رفت که pH محلول در این شرایط 3/8 خواهد شد.

هر سانتیمتر مکعب از سولفوریک اسید مصرف شده معرف ppm 10 قلیاییت ساده بر حسب ( معادل کربنات کلسیم ) است. واکنش های انجام شده تا این مرحله به صورت زیر است.

+

اگر بخواهیم قلیاییت کل را پیدا کنیم باید در حضور معرف متیل اورانژ به تیتراسیون ادامه دهیم تا رنگ زرد پرتقالی ( پوست پیازی ) ظاهر شود pH در این نقطه حدود 5/4 می باشد. کل اسید مصرف شده از ابتدا تا pH حدود 5/4 را در 10 ضرب گردد تا قلیاییت کل پیدا شود. در محدوده قلیاییت کل ( که شامل محدوده قلیاییت ساده هم می شود ) واکنش های زیر انجام می شود.

+

شکل زیر می تواند به درک بهتر مفهوم دو نوع قلیاییت کمک کند.

14                                      3/8                                 5/4                           0                                         pH

نارنجی ( رنگ اصلی معرف )       M>0                   صورتی      رنگ معرف متیل اورانژ M=0 قلیاییت ساده

ارغوانی  P>0                             بی رنگ                              P=0       رنگ معرف فنل فتالئین قلیاییت ساده

 توجه کنید که در تصفیه آب pH برابر 7  به مفهوم pH سرنوشت ساز مطرح نیست. در واقع pH حدود 5/4 در تصفیه آب نقش مهمتری از pH برابر 7 دارد چون معرف عدم وجود قلیاییت در آب است.

سؤال 2-2 ثابت کنید که هر میلی متر از اسید مصرف شده برای تعیین قلیاییت معرف ppm 10 قلیاییت برحسب معادل کربنات کلسیم است.

می توان از فرمول زیر برای محاسبه قلیاییت آب استفاده کرد.

که در آن V حجم اسید مصرف شده با نرمالیته N است و W حجم آب نمونه است.

سءال 2-3 برای تعیین قلیاییت یک نمونه آب، cc 100 از نمونه آبی را با سولفوریک اسید 01/1 نرمال تیتر می کنیم برای رسیدن به 3/8 = pH به مقدار cc 10 سولفوریک اسید مصرف شده است. مطلوبست قلیاییت ساده و کل.

2-4-2 رابطه قلیاییت و pH 

با دانستن قلیاییت ساده و کل می توان pH آب را هم طبق شکل 2-4 تعیین کرد.

در رابطه با شکل 2-4 به دو نکته توجه کنید:

1-    شکل 2-4 نشان می دهد که هر چه قلیاییت ساده کمتر و قلیاییت کل بیشتر باشد، pH آب کمتر است و هرچه قلیاییت ساده بیشتر شود pH آب بیشتر می شود و این نکته قابل انتظار است چون قلیاییت ساده معرف غلظت یون های هیدروکسیل و کربنات است که در pH های خیلی قلیایی دارای غلظت قابل توجه هستند.

2-    از شکل 2-4 می توانید برای کنترل دقت کار افراد آزمایشگاه استفاده کنید.

مثال 2-2.

تکنسین آزمایشگاه گزارش داده است که نتایج آنالیز نمونه آبی به صورت زیر است ( غلظت ها معادل کربناتی هستند ).

قلیاییت ساده ppm 60  قلیاییت کل ppm  115  pH 10 آیا آزمایش درست انجام شده است ؟

حل :

با توجه به شکل 2-4، pH آب برابر 6/10 می باشد و با تجه به تغییرات کند pH در فاصله 10 تا 11 به نظر می رسد که تکنسین اشتباه کرده است.

شکل 2-4 رابطه pH با قلیاییت ساده و کل

سه آنیون تشکیل دهنده قلیاییت آب نمی توانند همزمان وجود داشته باشند چون غلظت OH فقط در pH های بالاتر از 5/10 ( 5/10 < pH ) و غلظت بی کربنات  در pH های کمتر از 10 ( 10 < pH ) و غلظت کربنات  در pH های بزرگتر از 10 (10< pH ) قابل توجه می شوند.

2-4-3 تعادل گاز دی اکسید کربن و ترکیبات کربنات ها در آب

   اسیدی ناپایدار در آب است و به صورت  و  در می آید.  در آب می تواند به صورت های  و  تبدیل شود که بستگی به pH آب دارد. شکل زیر تعادل سه شکل  و  و  را بر حسب pH نشان می دهد.

مثال 2-3 :

در pH=7 حداکثر و حداقل غلظت یون کربنات در آب چقدر است ؟

حل :

با توجه به شکل 2-5 می توان دریافت که در pH برابر 7 هیچ یون کربناتی نمی تواند در آب وجود داشته باشد.

شکل 2-5 درصدی از  که در pH های مختلف به صورت  و  در می آید.

2-4-4 تعیین غلظت اجزاء قلیاییت

همان گونه که قبلاً ذکر شد با اندازه گیری P و M می توان با تقریب خوبی غلظت هر یک از سه آنتیون تشکیل دهنده قلیاییت آب را تعیین کرد.

در جدول 2-1 رابطه بین P وM و غلظت آنیونها آورده شده است.

جدول 2-1 رابطه بین p و M و غلظت انیون ها

			قلیاییت
0 P 0 2P-M 0	0 0 2P 2(M-P) 2P	M 0 0 0 M-2P	P=0 P=M

سؤال 2-4 قلیاییت محلول 002/0 نرمال کربنات سدیم چقدر است ؟

در جدول 2-2 غلظت یون هیدروکسیل در pH های مختلف آمده است.

جدول 2-2 غلظت یون هیدروکسیل بر حسب pH

pH	معادل کربنات OH mg/l
7/9 10 2/10 4/10 6/10 8/10 11	3-2 5-4 9-8 13-12 20-17 30-26 50-41

تذکر این نکته لازم است که غلظت های  و  که از روابط P و M بدست می آید، با آنچه که از روش ثابت های تفکیک حاصل می شود ( توزیع تئوری ) متفاوت است.

روابط تئوری می گویند که در pH حدود 4/10 که غلظت یون هیدروکسیل حدود ppm 10 معادل کربناتی است، غلظت کربنات و بی کربنات با هم برابرند در حالی که روابط P و M همواره غلظت یکی از سه یون تشکیل دهنده قلیاییت را صرفنظر کردنی می داند. این اختلاف بین مقادیر تئوری و تجربی ( آنچه که P و M پیش بینی می کند ) ناشی از این حقیقت است که حلالیت کربنات کلسیم در آب های معمولی با آب مقطر متفاوت است. می خواهیم نتیجه بگیریم که به علت وجود املاح محلول در آب، مشکل است که بتوان از روابط حاصلضرب حلالیت در مسایل تصفیه آب استفاده کرد و به همین دلیل است که یک مهندس تصفیه آب همواره متکی بر نتایج تجربی است که از کار واحدهای صنعتی بدست می آید.

2-5 انواع تصفیه

2-5-1 تصفیه خارجی ( خارج از سیستم )

اگر برای رهایی از مشکلات ناشی از وجود ناخالصیها در آب، سعی کنیم که قبل از ورود آب به داخل صنعتی، ناخالصی ها را از آب بزداییم در آن صورت تصفیه آب در خارج از سیستم ( واحد مورد نظر ) انجام شده و آن را تصفیه خارجی می نامیم. روش هایی چون آهک زنی، استفاده از رزین های تعویض یونی و یا فیلتراسیون جزء تصفیه خارجی هستند.

2-5-2 تصفیه داخلی

اگر دبی آب کم باشد ممکن است هزینه تصفینه خارجی ( ساخت تأسیسات و تجهیزات ) برای حذف           ناخالصی ها از نظر اقتصادی توجیه پذیر نباشد ( در این باره بعداً بیشتر توضیح داده می شود ) و یا هزینه تصفیه خارجی ( از نظر قیمت مواد شیمیایی ) برای حذف کامل ناخالصی ها بسیار زیاد باشد در آن صورت با افزودن مواد شیمیایی مناسب به آب درخود واحد صنعتی از مشکلات احتمالی می کاهند که به آن تصفیه داخلی می گویند. با گسترش نیاز به آب با خلوص بالاتر، تصفیه داخلی از اهمیت زیادی برخوردار شده است و در کمتر واحد صنعتی است که نیاز به تصفیه داخلی نباشد. استفاده از مواد شیمیایی برای تنظیم pH و یا مواد ضد خورندگی در داخل واحد، جزء تصفیه داخلی می باشد.

2-6 روش های کلی تصفیه اب

روش های کلی حذف مواد زاید اب در جداول 2-3، 2-4 و 2-5 ذکر شده است. دیده می شود که در حذف ناخالصی های آب، از عملیات مختلفی همچون رزین های تعویض یونی، گاززدایی، فیلتراسیون و ته نشینی استفاده می شود. از این رو در این کتاب بجای آن که روی حذف هر ماده زاید موجود در آب بحث شود بیشتر به توضیح عملیات واحد مهم معمول در تصفیه آب پرداخته می شود. گفتنی است که بخاطر اهمیت ویژه ای که استفاده از رزین های تعویض یونی، اسمز معکوس و الکترودیالیز در سیستم های جدید تصفیه آب دارند، به این موارد در این کتاب اهمیت بیشتری داده شده است.

در شکل 2-6 روش های مختلفی که در تصفیه آب معمولی نشان داده شده است. منظور از آب خام تصفیه نشده است.

شکل 2-6 روش های مختلف تصفیه آب خام

جدول روش های مختلف کاهش غلظت یون ها در آب

1-    کلسیم و منیزیم ( سختی آب )                           

الف – آهک و سودازنی چه سرد و چه                                                                                                                  گرم به همراه نشینی و فیلتراسیون.

                                                                                                    ب – رزین تعویض یونی

                                                                                                    ج – اسمز معکوس

2-    کل مواد جامد محلول                                                            الف – تعویض یونی هیدروژنی

                                                                                             ب- اسمز معکوس

3-    آهن و منگنز                                                                          الف – هوادهی به همراه ته نشینی

                                                                                                    ب – تعویض یونی

                                                                                                    ج – اسمز معکوس

4-    قلیاییت                                                                                 الف – آهک زنی تنها

                                                                                                  ب – تعویض یونی هیدروژنی

                                                                                                  ج – خنثی سازی

5-    سولفات، کلراید، نیترات و فسفات                                        الف – تعویض یونی آنیونی

                                                                                                  ب – اسمز معکوس

6-    سیلیکا                                                                                 الف – جذب سطحی با ترکیبات منیزیم دار

                                                                                                 ب – تعویض یونی

7-    فلوئور                                                                                 الف – ته نشینی

                                                                                                 ب – جذب سطحی

جدول 2-4 روش های مختلف کاهش غلظت مواد معلق در آب                                    

نا خالصی                                                                                            روش

ذرات معلق آب                                            الف – فیلتراسیون تنها و یا انقعاد و فیلتراسیون

                                                                    ب – انعقاد سازی و ته نشینی سپس فیلتراسیون

رنگ                                                            انعقاد سازی به همراه افزایش خاک رس و ته نشینی وفیلتراسیون

مواد آلی                                                      الف – کلر زنی یا افزایش پر منگنات و سپس فیلتراسیون

                                                                    ب – حذب سطحی با ذرات کربن فعال

                                                                   ج – جذب توسط رزین های تعویض یونی انیونی

سیلیکای معلق                                              الف – انعقاد سازی و ته نشینی فیلتراسیون

                                                                   ب – استفاده از رزین های کاتیونی و آنیونی

باکتری ها – ویروسها                                  کلر زنی و فیلتراسیون

روغن                                                         فیلتراسیون یا فلوتاسیون

ذرات خوردگی در آب کندانسه                 الف – فیلتراسیون بهمراه استفاده از سلولز به عنوان کمک فیلتر

                                                                 ب- رزین های یونی

                                                                  ج- فیلتراسیون بهمراه استفاده از رزین های مختلط

جدول 2-5 روش های مختلف کاهش غلظت گازها در آب

ناخالصی دی اکسید کربن            الف – هوادهی

                                                  ب – هوازدایی

                                                  ج – هوازدایی گرم

هیدروژن سولفوره                      الف – هوادهی

                                                 ب – کلرزنی

                                                 ج – هوادهی به همراه کلرزنی

آمونیاک                                   الف – هوادهی

                                                 ب- رزین یونی هیدروژنی

متان                                          هوادهی

اکسیژن                                     الف – هوازدایی سرد

                                                ب – هوازدایی گرم

                                                 ج – تزریق سولفیت سدیم یا هیدرازین

کلر اضافی باقیمانده                   الف – تزریق سولفیت سدیم

                                                ب – استفاده از برج جذب کربن فعال

                                                ج – فیلتراسیون در فیلترهای حاوی ذرات سولفیت کلسیم

قسمت  اول  - منابع  آب 

اب  یک  ماده  حیاتی است  که  بطور یکنواختی  در سطح  کره  زمین پراکنده نمی باشد . حرکت  پیوسته بخار آب به هوا  وبرگشت به زمین را  گردش آب در طبیعت گویند .   (شکل 1)   . حرارت  خورشید  باعث تبخیر اب  اقیانوسها ، رودخلنه ها  و دریاچه  ها  می گردد .  حرکت  توده های هوا بخار آب را در هوا نگه  داشته  و می توان  آن را  بعنوان  انبار ابر در نظر گرفت   . ریشه  گیاهان  آب  خاک  را  جذب کرده و از طریق  سوراخ های تنفسی برگها  به هوا  می فرستد  . بخار آب ذخیره  در ابرها  تحت شرایط معینی به  صورت  قطرات ریز آب  با کریستال  های ریز یخ  در می آیند و تجمع  آنها  با  یکدیگر که  به  انمدازه  کافی سنگین شوند به صورت  نزولات جوی ،مانند  باران  ، تگرگ  ، برف  و  باران  و  برف توام  به  سطح  زمین   می رسد . بعد از مرطوب کردن  زمین ، قسمتی از نزولات جوی به داخل  زمین  نفوذ نماید که بیشتر آب در ناحیه  ریشه  گیاهان  که  از چند سانتیمتر تا چند متر عمق دارد نگه  داشته  می شود . گیاهان  مقداری از آب را  جذب کرده  و به  هوا می فرستند . مقداری از آب نفوذ کرده از طریق عمل موئینه ای مجدداً به سطح زمین برگشته و تحت تأثیر حرارت خورشید به صورت بخار وارد هوا می شود. بقیه آب نفوذی از ناحیه ریشه گیاهان عبور کرده تا به طبقه آبخیز آب زیرزمینی برسد. این حرکت عمودی آب را پر کولاسیون نامند. آب زیرزمینی از منافذ طبقه آبخیز شده است، ظاهر گردد. در چنین نقاطی، آب زیزمینی به صورت چشمه و تراوش که بعضی اوقات آب رودخانه ها را در مواقع خشک تأمین می کند از زمین خارج می گردد. هنگامی که خاکسطحی از آب اشباع شود بقیه نزولات بر روی سطح شیب دار کره زمین جریان یافته سیلابهای سطحی را تشکیل می دهند که ممکن است رودخانه ها و دریاچه ها را بوجود آورده و سرانجام به اقیانوس ها می ریزند. اصولاً مقدار آب در جهان ثابت است. میانگین سالیانه باران در دنیا

 2/76 سانتیمتر  می باشد که  حدود  3/97  %  آب در اقیانوس  ها ، 1/2% در یخهای مناطق قطبی و 6 /0  %  در دریاچه ها ، رودخانه ها   و زیر زمین  وجود دارد  .  حدود   70  % میانگین سالیانه  نزولات جوی از  طریق تبخیر از دست  می رود . سیلابهای ورودی به رودخانه  ها  حدود   30  % میانگین  سالیانه  بارندگی  است  و حدود      جریان رودخانه ها به اقیانوس  می ریزد .  جدول  1 تخمین مقدار آب جهان را نشان  می دهد . 

الف ) آبهای سطحی

آبهای سطحی منبع اصلی آب مصرفی مردم است زیرا که  بیشتر اب شهرهای بزرگ از آنها تهیه  می شود .  آبهای سطحی از دو منبع نزولات جوی و آبهای زیر زمینی تامین می شوند . همانطور که قبلاً گفته  شد ، هنگامی که باران  به  سطح زمین می رسد قسمتی از آن به داخل خاک نفوذ کرده  ، مقداری به هوا تبخیر شده  و  بقیه هم به  صورت  سیلابهای سطحی در می آید .اگر باران  تنها  منبع آبهای سطحی باشد تمام  رودخانه ها مدت کوتاهی بعد از باران خشک  می شوند در حالی که  آب در بسیاری از آنها  در سراسر سال جریان دارد .  آب چنین رودخانه هائی از ذوب برف و آبهای زیر زمینی که  از چشمه  ها  و نقاط تراوشی  وارد رودخانه می شود ، تامین  می گردد . 

همانطور که  آبهای زیر زمینی  به بعضی از رودخانه ها وارد می شوند ، قسمتی  از جریان  بعضی از رودخانه ها نیز آبهای زیر زمینی را  تامین  می کند .  ( شکل  الف  و  ب) 

عوامل متعددی بر سیلابهای سطحی اثر می گذارند که مهمترین آنها عبارتند از شدت و طول مدت  بارندگی  ، ترکیب  و رطوبت خاک   ، شیب زمین  ، پوشش گیاهی  سطح زمین  و تغییراتی که  انسان  در محیط  بوجود می آورد  .  معمولاً بارش ملایم  و آهسته  باعث جاری شدن سیلاب خیلی کم آبی گردیده  ولی با افزایش شدت باران  (بر حسب اینچ  یا سانتیمتر  در ساعت  اندازه گیری  می شود ) خاک  سطحی از آب اشباع شده  و بیشتر باران به  صورت  سیلاب بر روی زمین جاری می شود .

جدول 1  تخمین مقدار آب جهان 

آب	حجم  (کیلومتر  مکعب    × 1000 )	درصد آب تام
آب در زمین  :
دریاچه های اب شیرین	125	009/0
دریاچه های اب شور و دریاها	104	008/0
روددخانه ها	25/1	0001/0
رطوبت خاک	67	005/0
آب زیر زمینی تا عمق  4000  متر	8350	61/0
یخهای قطبی	29200	14/2
جمع  کل  آب زمین	37800	8/2
هوا	13	001/0
اقیا نوس ها	320000	3/97
جمع  کل	360000	100
تبخیر سالیانه
اقیانو س ها	350	026/0
آب های زمین	70	005/0
جمع کل	420	031/0
رسوبات سالیانه :
برروی اقیانو س ها	320	024/0
بر روی آبهای زمبن	100	007/0
جمع  کل	420	031/0
سیلاب سالانه رودخانه ها و مناطق قطبی به  اقیانوس ها	38	003/0
جریان  آب  زیر زمینی به اقیانوس ها	6/1	0001/0
جمع کل	6/39	0031/0

طول مدت  ریزش باران نیز بر مقدار سیلاب موثر است  و حتی اگر باران  ملایم   و  آهسته برای  مدت  طولانی ببارد . سرانجام خاک از آب اشباع  شده  و منجر به  سیلاب  می شود . ترکیب خاک اثر زیادی  بر مقدار سیلاب  دارد .  برای مثال  ، سواحل  شنی  فضای خالی زیادی  دارند  و  آب به  آسانی  از آن  عبور می نماید . یک باران شدید  (  تقریباً 5/2   سانتیمتر  در ساعت  )  در مناطق  شنی ممکن  است  سیلاب کمی را بوجود آورد در صورتی که باران  آهسته  (تقریباً25/0   سانتیمتر در ساعت  ) بر روی خاکهای بسیار فشرده  ، مانند خاک  رس ، منجر به  سیلاب پر آب تری می شود می شود . خاکهای رسی  نه تنها فضای خالی کمی دارند .  بلکه  بعد  از مرطوب شدن  متورم  شده  و فضاهای خالی آنها  بسته گردیده  و بدین ترتیب نفوذ آب در زمین  کاهش یافته و سیلاب بیشتری جاری می شود .  سیلاب درزمینهای مرطوب زودتر اززمینهای خشک جاری می شود ،درنتیجه رطوبت خاک بر مقدار سیلاب  موثر است0 شیب زمین بر مقدار سیلاب موثر است بطوری که

20  % باران در زمین های صاف به صورت سیلاب در می آید 0 در صورتی که  80  %  آن در زمینهای خیلی شیبدار جریان می یابد . سیلاب کم  آب تری در زمین  های پوشیده از گیاهان  مناسب  در مقایسه  با زمین های لخت جاری می شود . ریشه  و بقایای مواد آلی گیاهان فضای خالی خا کها  را افزایش داده  و آب  بآسانی بداخل خاک نفوذ می کند .  بعضی اوقات بارانهای بسیار تند خاک را فشرده و فضای خالی آنرا مسدود می کند .  گیاهان و باقیمانده تجزیه شده آنها  در خاک  مانع فشرده  شدن خاک می شوند و به  ظرفیت  نگه دارندگی و نفوذ آب به  زمین کمک می نمایند . گیاهان سطح زمین از تبخیر رطوبت زمین جلوگیری می کنند تغییراتی  که بشر در محیط بوجود می آورد برسیلابهای سطحی موثر است  . تمام یا قسمتی از آب سیلابها در سد ها  ،  تونل  ها  ، کانال هل ، و گودالها جمع شده و خیابانها  و نقاط اسفالت یا سنگفرش مقدار سیلابهای سطحی را افزایش می دهند .

آبهای سطحی در حین جریان مواد مختلف معدنی و آلی پوسته جامد زمین را  به  صورت محلول و کلوئیدی  و شناور در خود نگه می دارند . کیفیت آبهای سطحی تقریباً بستگی زیادی  به ترکیب و میزان مواد بستر جریان آب وشرایط جوی منطقه دارد .  آبهای  سطحی بیشتر از ابهای زیر زمینی  در معرض آلودگی  هستند و ورود سیلابها  ، فاضلابهای خانگی ، صنعتی  و کشاورزی  به آبهای  سطحی باعث آلودگی آنها می شود ، بنابراین آبهای سطحی را  نباید بدون تصفیه مخصوصاً تصفیه میکروبی ، به مصرف خوراکی می رسانید  .

ب -  آبهای زیر زمینی 

نفوذ آبهای سطحی  از فضا ها و شکافهای خاک ها و صخره ها  و تجمع  در زیر سطح زمین  آبهای زیر زمینی را تشکیل می دهد . یک  روش ساده نشان  دادن اب زیرزمینی  این  است که نصف ظرفی رااز شن  پر کرده  و آب  بر روی آن بریزیم   ( شکل  4)   . آب از فضاهای  خالی شن

 عبور کرده تا به ته غیر قابل  نفوذ ظرف  برسد و آب اضافی باعث اشباع شن ها شده  در نتیجه سطح  آب (زیر سطح شن ) بالا می آید . به  آب شن اشباع آب زیر زمینی و به شنی که  آب زیر زمینی را  نگه  می دارد طبقه آبخیز  گفته  می شود . با حفر سوراخی در شن  ظرف  به  آب می رسیم  که  سطح آب  در سوراخ هم  سطح آب شن می باشد ( شکل  4 )  که آنرا  سطح  آب نامند و سطح  فوقانی آب سطح  آب  زیر زمینی  یا  ناحیه  اشباع   می باشد   .

نصف  منابع  آب  زیرزمینی   در فاصله تقریبا ً  800 متری  سطح زمین قرار گرفته و بقیه  آن در طبقات آبخیز  عمیق وجود دارد . یک  طبقه آبخیز  معمولاً یک  لایه  زیر زمینی  سنگ  ریزه  ، شن  ، سنگ  شنی ،  صخره   خورده  شده   یا آهگی است  که  سطح  زیر زمین آن  غیر قابل  نفوذ  ، مانند خاک رس یا گرانیت ، است  . 

در یک ناحیه ممکن  است بیش از یک طبقه آبخیز وجود داشته باشد  ، مانند محلی که  یک  لایه سنگ رزه  ، یک لایه دیگری از سنگ ریزه و یک  لایه دیگر غیر قابل نفوذ در آن  وجود دارد . 

امکان  آلودگی آبهای زیرزمینی نزدیک به  سطح  زمین  وجود دارد از اینرو برای اطمینان از پاکی آب مصرفی از آبهای   زیر زمینی عمیق استفاده می شود .   مقدار آب یک  طبقه آبخیز بستگی به اندازه و تخلخل آن دارد .   اگر طبقه آبخیز شنی است   . معمولاً  آب عاری از میکوب و  و  ویروس  است  زیرا  که  آب ضمن  عبور از لایه  شنی  زمین بطور  موثری  صاف  می شود . در صورتی که  چنین تصفیه ای در زمین های آهکی  متخلخل صورت  نمی گیرد  .  معمولاً آب زیرزمینی قشر شنی زمین مستقیماً بوسیله  پمپ  به  شبکه  توزیع  آب شهرهای  کوچک منتقل  شده  و  اغلب بدون  هیچ  تصفیه  ای به  مصرف می رسند .  بهر حال  ، تصفیه میکروبی آبهای زیرزمینی   از  اهمیت  ویژه  ای برخوردار است   و مانع انتشار  بیماریهای  عفونی  انگلی  ، میکروبی  و  ویروسی  می شود .   برداشت  بیش از اندازه  آبهای زیرزمینی    مناطق ساسحلی باعث پیشروی  آب شور  به  مخازن  آبهای شیرین زیرزمینی   شده  و کیفیت  آنها  را  تغییر می دهد .  . بطور خلاصه ، مصرف  آبهای زیرزمینی    در محل  خروج  بدون احداث مخازن  ذخیره از محاسن آنها  می باشد  و  اغلب  درجه حرارت آنها  کم  و از نظر میکروبی سالم  هستند و بالا بودن مقدار مواد معدنی  محلول و هزینه پمپاژ  از عیوب  آبهای زیرزمینی است  .  جدول  2    خلاصه  عوامل  موثر بر کیفیت  آبهای  سطحی  و  زیر زمینی را  نشان  می دهد .

جدول 2- خلاصه عوامل موثر بر کیفیت  آبهای سطحی  و زیر زمینی

عامل موثر	تغییرات عمده کیفیت آبهای  سطحی
نزولات جوی	گازهای  محلول  هوا  .  گازهای محلول ناشی از فعالیتهای صنعتی انسان ، ذرات معلق از دودکش کارخانجات گرد و خاک  و ذرات رادیو اکتیو  .  مواد شسته شده  سطح زمین  : مواد آلی مانند بر گها   ، علف  و سایر  گیاهان  که در مراحل  مختلف تجزیه  می باشند .  باکتری سطح زمین (شامل  ارگانیسم  های روده ای  )  . رس ،گل  و لای  و سایر  ذرات معدنی   عصاره های آلی گیاهان  در حال  تجزیه  . باقیمانده  علف کش ها و حشره کش ها
مصرف  خانگی  (به استثنا ء مصرف  صنعتی )	موادآلی تجزیه نشده،مانند آشغال  چرخ  شده  که  به فاضلاب رو ها   ریخته می شود و چربیها   . مواد آلی که  قسمتی از آنها تجزیه  شده  است  مانند زوائد  خام  بدن  انسان   . مخلوط دو قسمت  فوق  بعد از درجات مختلف  تجزیه بیولوژیکی  تصفیه  فاضلاب   . باکتری ها ( شامل  میکرو ب  های بیماری زا  ) ، ویروس  ها ، تخم کرم  ها   ، سنگ ریزه   از شستشوی  زمین   ، استخوان چرخ  شده  ، پوست  تخم  ماکیان   .  مواد آلی   جامد گوناگون   مانند کاغذ   ، تکه پارچه ،   پلاستیک ها  و مواد مصنوعی  -پاکننده ها
مصرف صنعتی	مواد آلی تجزیه پذیر بوسیله موجودات زنده  که به اکسیژن زیادی نیاز دارند . مواد معدنی  جامد . باقیمانده شیمیائی که  شامل اسیدها  و قلیائی های  ساده تا مواد شیمائی بسیار پیچیده  می شود . یون های فلزات
مصرف کشاورزی	افزایش غلظت  یون ها  و  نمکها   . باقیمانده کودهای شیمیائی  . باقیمانده علف کش ها  و حشره  کش ها  .  گل و لای و ذرات  خاک . آثار مواد آلی مانند باقیمانده  محصولات کشاورزی
عامل موثر	تغییرات عمده  کیفیت  آبهای زیر زمینی
نزولات جوی	گاز ها   مانند  H2   ,SH2  , N2   , CO2   , O2    مواد معدنی  محلول  : انحلال  بیکربنات ها و سولفات های کلسیم  و منیزیم مواد معدنی  زمین  -  انحلال  نیترات  ها  و کلرور های کلسیم ، منیزیم ، سدیم  و پتاسیم  خاک باقیمانده  مواد آلی فساد پذیر .
مصرف خانگی	نمکهای محلول  آهن  ، منگنز  و  فلوئور پاک کننده ها   . نیترات  ها ، سولفات ها و سایر باقیمانده های مواد آلی فاسد شدنی  نمکها  و یون های محلول  دو منابع  آب عمومی  - ترکیبات  مواد آلی  محلول  .
مصرف  صنعتی	نمکهای محلول ناشی  از نفوذ  آبهای  سطحی  حاوی  زوائد صنعتی
مصرف  کشاورزی	تغلیظ  نمکهای   آبهای کشاورزی  مواد دیگر مانند مواد نزولات جوی .
دفع  زمینی  زوائد جامد	نشت از خاکستر ها که تولید سختی می کنند . مواد گازی و شیمیائی محلول یا فساد مواد آلی

قسمت  دوم   - کیفیت  آب 

آب که  یکی از فراوان ترین ترکیبات است  هیچوقت  خالص در طبیعت یافت نمی شود زیرا  از یک  سو  نظر بقدرت حلالیتی  که  دارد تمام  عناصر  موجود در مسیر خود را  کم یا بیش حل می کند و از سوی  دیگر  بشر آنرا  مستقیم  یا  غیر مستقیم  آلوده  می کند . ضمن  شرایط اقلیمی  بر کیفیت  آب اثر قابل می گذارد  . 

( جدول  3)  

لکه هائی  تولید می شود بعلاوه اندازه قلیائی  این  آب باید کم باشد . آبی که  در لباسشوئ  مصرف می گردد . باید سبک و بی آهن و منگنز  باشد  . وجود آهن و منگنز  لکه هائی  تولید می کند.

در صنعت کاغذ سازی برای تهیه کاغذهای  اعلا ، آب باید رنگ  ، آهن  و منگنز  نداشته باشد  و مواد محلول  آن نباید تا حدی باشد که  پس از تبخیر  در خمیر  کاغذ  باقیمانده  قابل  ملاحظه  ای  بگذارد ،  ضمناً   در چنین آبی آثار  مواد نفتی  و روغنی  نباید وجود داشته  باشسد  . زیرا حضور این  مواد  لکه های  نیمه  شفافی  در روی کاغذ باقی می گذارد  . آبی که  برای تهیه  یخ مصرف می شود از نظر بهداشت یابد کاملا خالص و مقدار مواد محلول   آن  خیلی کم  باشد  . بعلاوه باید رسوب ، آهن  ، منگنز  بو و مزه نداشته باشد . بیکربنات های کلسیم و منیزیم اگر بیش از 70  میلی گرم  در لیتر بر حسب کربنات کلسیم  باشد  رسوب هائی تولید  می کنند و مقدار آهن بیش از 2 /0   میلیگرم   در لیتر   بر حسب  یون فرو لکه یا روسبهای رنگی    بوجود می آورد  .  آبی که  برای تهیه  مواد خوراکی  بکار می رود باید از نظر بهداشت کاملا  خالص  و مقدارمواد محلول  آن کم  باشد . در بسیاری از صنایع آب را بعنوان یک عامل سرد کننده  مصرف می کنند . درجه حرارت این  آب بهتر است  کم  باشد و رسوب ، آلگ  ، لجن یا مواد محلولی که  هنگام  جریان  آب ایجاد قشری از رسوب می کند نباید داشته  باشند به  علاوه این  آب باید خورنده  نباشد  . آبی که  در دیگ  های بخار  به  کار می رود  زلال ،  سبک    وعاری از اکسیژن ، انیدرید ، کربنیک،اسیدهای آزاد و ترکیبات آلی باشد. سختی تام برای دیگهای معمولی از حدود  35 میلیگرم  در لیتر  بر حسب کربنات  کلسیم   نباید  تجاوز  مند  ولی برای دیگ های  بخاری  که  تحت  فشار کارر می کنند سختی تام  باید حتی المقدور  نزدیک   به  صفر  باشد .   آبی  که  در دباغی    بکار  می رود  باید مطلقاً  عاری از آهن  و ضمناً  املاح آهکی  آن کم  باشد  تا با  تانن مواد رنگی  و  نامحلول  تولید نکند  .

آبی که  در رنگرزی مصرف  می شود باید زلال ، بی رنگ  ، بدون  آهن   و بعلاوه  مواد محلول  آن  کم  باشد  و آبی  که در کارخانه  های  رنگ سازی  بکار می رود  باید pH   ثابتی  داشته  باشد . جدول  4  کیفیت   و جدول 5   مقدار  آب  مورد نیاز  بعضی   از صنایع  را  نشان  می دهند . 

غلظت  نمکهای محلول  بینهایت   در کیفیت آبهای کشاورزی  اثر می گذارد زیرا  که  تحمل  گیاهان  به مقدار و نوع  مواد معدنی  محلول  در آب متفاوت است  .   چنانچه  املاح  سدیم آب  بیش از حد مجاز باشد  سبب خرابی جنس  زمین و کم  شدن قابلیت نفوذ  آب در زمین  می شود ،  در صورتی که  املاح   کلسیم  جنس  خاک  را  بهتر  می کنند . 

وجود بر  در آبهای  زارعی قابل اهمیت است  و زیادی  آن باعث  مسمومیت نباتات  شده  و کمبود آن هم سبب عدم رشد گیاه می شود ،  همچنینن زیادی  کلرور  آب باعث  وقفه در رشد گیاه می گردد. بطور کلی املاح معدنی  خاک زارعی با املاح  آب تجمع یافته و بتدریج  باعث فساد  و یا کندی   رشد گیاه  شده   یا آنها  را  ازبین  می برد ، بنابراین امروزه بررسی چگونگی  و کیفیت  مواد شیمیائی آب اهمیت بسزایی  در کشاورزی  دارد  و در صورتی که  مطالعه  کافی  جهت تعیین  و تشخیص  نوع آب زارعی  انجام گیرد و می توان با اتخاذ  تدابیر  لازم  اقدامات  اساسی و ضروری  برای بهبود  رشد  مناسب   گیاه و ازدیاد  محصول  بعمل   آورد  . غلظت   قابل قبول  و حداکثر  غلظت مجاز عناصر  آبهای   زارعی  در جدول  6  آمده  است  . 

در اینجا  اختصاصات  اب آشامیدنی  مورد نظر  می باشد زیرا  که  عوامل  مختلف  آب آشامیدنی  چنانچه از حد مجاز بیشتر باشد  بر سلامتی  مصرف کنندگان اثرات  نامطلوب  می گذارد  و کیفیت  مناسب  آب آشامیدنی  اهمیت   بسزائی   در حفظ   و ارتقاء  سطح بهداشت  جامعه دارد .  

الف :

1-    بدن  خودگی

2-    بدون تشکیل توده  لزج ژلاتینی

3-    ضرورت  مطابقت با استانداردهای  آب آشامیدنی

4-    کلرور سدیم

5-    گاز کربنیک  آزاد

6-    مس

7-    کلسیم  200-100

8-    کلسیم 500-200

ب: آب آلک دار  یا بوی  هیدروژن سولفوره

پ :لزوم قدری سختی

ت)آیابرای تقطیر باید همان شرایط کلی آب آبجو سازی را  داشته  باشد .

ث)آب صاف ، بی بو و اتریل  برای تهیه شربت  و نوشید نیهای کربناته

ج) شکلات های سفت 

چ) ضرورت  کنترل خورندگی  وار گتنیسم  های آب مانند باکتری های آهن   و گوگرد مسبب توده های لزج ژلاتینی  .

ح) مخصوصاً بیکربنات کلسیم  مشکلاتی ایجاد می کند . بیکربنات منیزیم تولید رنگ سبز و گاز کربنیک کمک به جلوگیری  از ترک خوردن  می کند .

خ) لزوم حرارت و ترکیب یکنواخت  . آهن مجاز نمی باشد . زیرا که  سلولز آهن محلولهای رقیق را جذب می کند .

د) آهن ، منگنز  یا کدورت بیش از اندازه  تولید لکه و رنگ  بر روی پوست و محصولات چرمی می نماید

د ) ترکیب  ثابت ، باقیمانده آلومینیوم   کمتر از 5/0  میلیگرم   در لیتر .

کلسیم  ، منیزیم   ، آهن  ، منگنز  ، مواد معلق  و مواد آلی  محلول  ممکن  است  موجب شکایت .

جدول  6 – راهنمای  ارزیابی  کیفیت  آبهای زراعی

الف فاکتور کیفیت	ب غلظت حد آستانه	پ غلظت محدود کننده
ارگانیسم  های کلی فرم	1000	ث
مواد  جامد  محلول  تام	500	1500
هدایت  الکتریکی  ، میکروموس  بر سانتیمتر	750	2250
نسبت  جذب سدیم	5/8   -7	9-6
باقیمانده  کربنات سدیم	6	15
میلی اکیوالاون	25/1	5/2
آرسنیگ	1	5
بر ، میلیگرم   در لیتر	5/0	2
کلرور	صفر	350
سولفات	200	1000
مس	1/0	1

الف.MPN عبارت است ازمحتمل ترین تعداد کلی فرم در یک میلی متر آب.نسبت جذب سدیم بوسیله  فرمول

  تعییین می شود که  غلظت ها  بر حسب  میلی اکیوالاون در لیتر  است  . باقیمانده کربنات سدیم عبارت است  از مجموع اکیوالان های کربنات  و بیکربنات منهای مجموع  اکیوالان های  کلسیم و منیزیم  .

ب- چنانچه  غلظت  فاکتورهای  کیفیت  آب  به  حد  آستانه برسد  باید از آب اضافی جهت نشت استفاده شود . آبی که مقدار ترکیبات آن از حد آستانه کمتر باشد  برای تقریباً  تمام محصولات و خاکهای قابل کشت  رضایت  بخش  می باشد .

پ-  غلظت محدود کننده   عناصر آب مقدار برداشت  محصولات گران  قیمت  را  بسیار  کاهش می دهد  یا این که  کشاورز ممکن  است مجبور شود که محصولات کم  ارزش تر را کشت و زرع نماید .

ت- مقادیر مذکور نباید از غلظت   20  %  بیست نمونه متوالی یا  سه نمونه پی درپی بیشتر شود  .

ث- هیچ حدی را نمی توان معین  کرد با وجود این که  میوه ها و سبزیها ممکن است خام خورده شوند در این  صورت غلظت حد آستانه برای چنین محصولاتی  محدود می شود  .

قسمت سوم  - اختصاصات ظاهری  ، فیزیکی   و شیمیائی   آب آشامیدنی 

آزمایشهای شیمیائی آب حتی االامکان می تواند تاریخچه آن را که آیا در گذشته و یا حال آلودگی  داشته  ، مشخص نماید . به  منظور دستیابی به  قابل مصرف بودن آب آشامیدنی  مورد مصرف انسان  باید معیارهای  مشخص  رعایت  گردد . 

موادی که  بالقوه بحال مصرف کننده مضر هستند می باید محدود گردند و آن  دسته از موادی که  قابلیت   پذیرش  عمومی  آب را تحت تاثیر قرار می دهند کنترل شوند .  استانداردهای بین المللی  سازمان  بهداشت   جهانیی  برای آب آشامیدنی   سالهای   1971   و 1983   و همچنین   دستورالعملهای  مجمع  اروپائی  سال  1980   بطور گسترده بعنوان  استانداردهای  کیفیت  آب اشامیدنی  مورد مصرف  قرار می گیرند . 

انسان بطور کلی  به  سه  طریق  با مواد شیمیائی  مضر تماس پیدا می کند :  تنفس  ، خوردن   و  آشامیدن تماس  بدن  با  ای مواد . مهمترین راه تماس انسان  با این  مواد  سمی  توسط  دهان است که  با خوردن و آشامیدن آنها خودر ا آلوده می سازد .  برخی از سم شناسان معتقدند که پیدایش  انواع مختلف  سرطان  و بروز بیماریهای  روانی  و  عصبی  ،  ناراحتی های  هورمونی  ، غددی  و ژنتیکی  بستگی  مستقیم   یا غیر مستقیم به  وجود اینگونه مواد سمی دارند که  در محیط زیست ما یافت می شوند . 

با توجه به  مسایل فوق باید سعی مسئولین در کنترل مواد زیان  اور موجود در محیط زیست برای  انسان باشد  . از انجائیکه  آب آشامیدنی  یکی از مهمترین عوامل  انتقال  این مواد  می باشد ، باید توجه بیشتری به آلودگی آن نمود .

الف )  اختصاصات  ظاهری  آب آشامیدنی 

1-  بو و طعم 

اساسی ترین  مساله در مورد آب تصفیه شده عدم  داشتن بو وطعم می باشد . بوی آب قاعدتاً باید ارتباط نزدیکی  با طعم آن  داشته باشد ،  در صورتی که  عوامل غیر  فراری  مثل  کلرور سدیم  وجود دارند که  با تاثیر بر روی طعم  آب ، هیچگونه اثری بر بوی آن نمی گذارند  .  عوامل  مختلفی  در ایجاد طعم و بوی آب موثرند ازجمله  جلبکها   ،  تجزیه گیاهان  آبزی  ، محصولات حاصل از کلرینه کردن آب مثل کلروفنل ها  و ابهای  راکدی  که  در انتهای  سیستم  توزیع ساکنننن می مانند . 

ذائقه انسان4نوع طعم اصلی ، شیرین  ، شور  ، تلخ   و ترش  را  تشخیص  داده  و شناسائی  طعم  های دیگر  از طریق  مقایسه با احساسی که از چشیدن اجسامی که روزانه با آنها در تماس است ، انجام می گیرد. در مورد بوی آب نیز از  استانداردهای بوی اجسامی که  شناسائی آنها برای عموم مقدور  است  استفاده می شود . 

2-  کدورت 

کدورت   پدیده ای است  که  میزان شفافیت  آب را  مشخص می کند و بعنوان یک  خاصیت ظاهری آب محسوب می گردد.  کدورت   باعث پراکندگی  یاجذب نور در حین  عبور آن بر روی یک خط مستقیم در آب می شود . اگر چه کدورت  به  علت وجود مواد معلق در آب نیز بوجود می آید ، ولی ارتباط دادن با اندازه های کمی مواد معلق در آب مانند  شکل ، اندازه  و ضریب  شکست  ذرات موجود  در  سوسپانسیون که  همگی  در خاصیت  پراکنده  ساختن  نور دخالت دارند ،  مشکل  می باشد  . 

روش اولیه اندازه گیری کدورت   ، قدرت  عبور نور را از میان آب با  قدرت پراکنده  سازی  و شکسته شدن آن  مقایسه می نماید  که  این اندازه گیری اساس روش استاندارد تعیین  کدورت   آب بوسیله  کدورت سنج  شمعی  جکسون می باشد . این  کدورت  سنج تشکیل شده است  . از یک  شمع  مخصوص و یک  لوله شیشه  ای ته  صاف که  براساس درجات کدورت  جکسون   ( JTU ) درجه بندی شده  است  .  این  متد  اندازه گیری  برای کدورتهای بالای  20 واحد مناسب بوده  و در حال حاضر  از نظر تاریخی  مهم  می باشد . از آنجائی  که  کدورت   آب تصفیه شده باید کمتر از یک باشد . الزاماً روشهای دیگری برای اندازه گیری کدورتهای پائین لازم  است  و در این حالت   از روش های  نفلومتری   و  جذب سنجی  استفاده می  شود  . نفلومتر  شدت  پراکنده ساختن نور را در دایره خاصی تقریباً در زاویه طرف راست محل برخورد نور با سطح آب  اندازه گیری می نماید . با این روش کدورتهای پائین تر از 05/0  واحد را نیز می توان اندازه گرفت  و رنگ آب نیز در آن  تاثیری ندارد .  با روش جذب  سنجی  میزان  جذب نور توسط  ذرات موجود در آب اندازه گیری می شود  .  حساسیت روش جذب سنجی  نسبت به  کدورتهای خیلی پائین  به اندازه نفلومتر نیست  و رنگ  آب در آن تاثیر دارد .   استاندارد اولیه ای که برای تنظیم  کدورت   سنج  ها  بکار می رفت  فورمازین  نام  داشت  که  می تواند واحد های جکسون  را  با  سایر متدهائی که برای اندازه گیری کدورتهای پائین بکار می روند ، منطبق نماید . زمانی که  فورسازین  برای کالیبره  کردن  دستگاه  نفلومتر  استفاده می شود ،  واحد کدورت  فورمازین   (FTU )  و واحد کدورت   نفلومتر  (  NYU )  قابل  تبدیل به یکدیگر  می باشند . 

اندازه گیری  کدورت   اغلب بریا  نشان  دادن  ÷یشرفت  عمل  در تصفیه آب بکار  می رود  .   کدورت   سنج  را  در خط تصفیه  آب قرار می دهند تا میزان مواد فلکوله  شده که  در نتیجه  انجام مرحله  تصفیه ته نشینی  وارد آب می شود و همچنین چگونگی  عمل خود صافی ، تصفیه آب را  کنترل  نماید .  بطور کلی اب آشامیدنی و آب مورد نیاز  در صنایع باید صاف و  زلال  باشد .

3- رنگ 

 رنگ آب آلوده نشده  می تواند از مواد در حال گندیدگی زمین  و یا نمکهای  فلزی  موجود  در طبیعت   (معمولاً آهن  و  منگنز )  ناشی می شود آبهای حاوی آلودگیهای صنعتی  می توانند  طیف  وسیعی  از مواد رنگ کننده  داشته باشند .  رنگ   آب معمولاً به  واحد هازن  که  همان  مقیاس پلاتین  -  کبا لت است ،  بیان می شود  .   آب غالباً  در اثر مواد معلق  در خود رنگی  بنظر می رسد ، ولی رنگ  واقعی  ان  فقط پس از انجام  عملیاتی چون  صاف کردن  ظاهر می گردد . میزان غیر قابل قبول نبودن  رنگ  آب بیشتر  در ارتباط با عادت  مصرف کننده   قرار دارد .

طبق استانداردهای  بین المللی  سازمان بهداشت  جهانی 1971   میزان  رنگ مورد قبول آب 5   واحد و حداکثر میزان  مجاز  برابر 50  واحد می باشد  . دستورالعملهای  مجمع  اروپائی  مقدار  کمتری  را  پیشنهاد  می کند  که معادل  1 میلیگرم  در لیتر  طبق مقیاس  پلاتین   -  کبالت می باشد  .  اما در مورد آبهای بیشماری امکان کاربرد این استاندارد  مقدور  نیست  و یا اصولاً ضرورتی ندارد .

ب-  اختصاصات   فیزیکی   آب اشامیدنی  

1-  PH 

رقم  PH آب با  غلظت  یون های  هیدروژن ، استدیته  یا قلیائیت  آب را  مشخص  می کند . PH  یکی  از مهم ترین  خواص فیزیکو شیمیائی   آب می باشد زیرا  که  بیشتر  روشهای  تصفیه   آب  به   PH  آن  بستگی  دارد .  آب خالص  به  میزان  خیلی کم  به  یون های    و    تجزیه می شود . در اصطلاح  عمومی به محلولی خنثی گویند که  تعداد یون های هیدروژن  و هیدروکسل  آن  برابر باشد غلظت تقریبی  یون  ها  در آب خنثی  7 -  10  مول در لیتر  می باشد  و در حرارت  25 درجه  سانتیگراد   و 7  =  PH  آب حالت خنثی  دارد  . وقتی  که  غلظت  یون های  هیدروژن بیش از هیدرو کسیل باشد  و در  PH  کمتر  از 7   ،  اب دارای خاصیت اسیدی بوده  و برعکس  اگر غلظت  یونهای  هیدروکسیل  بیش از  هیدروژن  باشد  و در PH  بالاتر از 7  ، اب خاصیت قلیائی خواهد  داشت  . 

PH آب آلوده نشده  اساساً  رابطه  بین دی اکسید کربن  آزاد  (CO2 )   و مقدار کربنات و بیکربنات  ذا نشان  می دهد  . ابهای طبیعی  معمولاً دارای PH  بین  4  تا  9  می باشند و اکثر انها  به علت  انحلال  کربنات  ها و بیکربنات  های قلیائی  پوسته زمین کمی  قلیائی می باشند .

آبهای اسیدی که  از  معادن  ذغال سنگ   می گذرند   PH  پائین  داشته  و دارای  خاصیت  خورندگی  زیاد و طعم  اسیدی  یا نمکی  می باشند   .  آبهای  سخت  که از زمینهای آهکی  می گذرند PH  بالائی دارند . 

2-  اسیدیته 

آب اسیدی نوعی  آب است  که مفدار  PH  آن کمتر  از 7   باشد . اسیدیته در آب  آلوده  نشده معمولاً  توسط دی اکسید کربن حل  شده  درآب که باعث ایجاد اسید کربنیک  ضعیف  می گردد بوجود می آید .  اسیدهای هومیک و فولویک   و سایر اسیدهای  آلی که  از تجزیه گیاهان  حاصل  می شوند ، نیز می تواندد دلیلی  بر اسیدیته  آب بشمار آیند ،  چنانچه  این مساله  در مورد آب  زمینهای  مردابی  دارای  تورب  (ذغال   سنگ  نارس   ) صادق  است  . 

اگر اسیدیته  آب  منشا طبیعی داشته باشد (مانند آنچه در بالا  ذکر گردید  ) مقدار  PH  آن معمولاً  بالای 7/3   می باشد  . آبهای آلوده شده توسط  فاضلابهای  صنعتی  ، اسیدتیه کانی آزاد گرفته شده از اسیدهای  قوی  و نمکهای  آنها  ، PH  زیر 7/3   دارند .  بطور کلی  مرز مشخصی برای  اسیدیته آب وجود ندارد ،  ولی شرایط اصلی این  است  که  آب خاصیت  خورندگی  نداشته باشد .  عملیات  تصفیه  آب از جمله روش انعقاد با سولفات آلومینیوم  PH  آبرا  کاهش داده  و باعث اسیدی  شدن آن  می گردد .  آبی که  درپایان  عمل  تصفیه بدست  می آید نباید خاصیت خورندگی  داشته باشد ، در غیر این  صورت باید  PH آن را به میزان  معین  تصحیح نمود . اگر  PH آبی تصحیح نشده وارد سیستم توزیع گردد امکان خورندگی  ان  محتمل  بوده و می تواند به لوله های  بتونی  آسیب  رسانده  و باعث  انحلال  فلزات سنگین  مانند مس  ر سرب  گردد . 

3- قلیائیت 

قلیائیت آب تقریباً در بیشتر موارد در اثر وجود یون های  بیکربنات و کربنات   که  معمولاً  همراه با  یون  های کلسیم  ، منیزیم  ، سدیم  و پتاسیم  می باشند  ، و هیدروکسید  در آب است. قلیائیت غالباً  براساس مقدار کربنات و بیکربنات  بر حسب  کربنات  کلسیم اندازه گیری می گردد  . قلیائی بودن یک آب می تواند به دلیل  ارتباط  بین  قلیائیت   ، دی اکسید کربن  و مقدار  قلیائیت    در زیر نقطه خنثی  (7=pH   )  بوجود آید  . در PH  بین  6/4   و 3/8   قلیائیت   آب  به  شکل تعادل بین بیکربنات و دی اکسید  کربن می باشد  . موقعی که مقدار  PH  بالای 3/8   باشد  ، دی اکسید کربن  آزاد خاتمه یافته و قلیائیت  به  صورت کربنات و بیکربنات   توام بروز می نماید   ،  در حالی  که  در PH  بین  4/9   و  10قلیائیت  به علت وجود هیدرو کسید  در  آب می باشد . 

زمانی که  قلیلئیت به علت کربنات  باشد  ،  سختی  موقت را نیز تشکیل  می دهد و در صورتی که  خیلی کمتر از سختی تام  باشد ،  نتیجه   اختلاف  سختی  تام  و  قلیائیت  ،  سختی  غیر کربنات  یا  سختی  دائم  می باشد  .

آبهائی  که  سختی  تام   آنها  کم تر از  از میزان قلیائیتت شان  باشد حاوی  قلیائیت   بیکربنات   سدیم   بوده  که تاثیری  بر روی  سختی  کل  نمی گذارد .  

حد مشخصی  را  نمی توان  برای  میزان  قلیائی  بودن  آب مشخص نمود ،  هر چند غلظت بالای بیکربنات سدیم مسائلی  چون  مزه را بدنبال  دارد  و میزان   قلیائی  بودن  آبب در انعقاد های  شیمیائی تصفیه  آن  نیز مهم  می باشد  زیرا ظرفیت  بافری  به  آب  می دهد   .

4-  قابلیت  هدایت الکتریکی 

قابلیت هدایت  الکتریکی  معیاری است  جهت سنجش توانائی یک محلول  برای انتقال  الکتریکی  ، از آنجائی  که  این توانائی  تابعی

از حضور  یون های  موجود  در یک محلول  می باشد اندازه گیری قابلیت  هدایت  الکتریکی نشانگر  خوبی  در مورد کل  مواد حل شده  در آب شمار  می آید واحد قابلیت  هدایت  الکتریکی  میکروزیمنس  بر سانتیمتر   می باشد . در مورد غالب آبها فاکتورهای برابر  7/0   -  55/0   در نظر گرفته می شود که  با  ضرب کردن  این  فاکتور  در میزان قابلیت  هدایت الکتریکی  ، مقدار مواد حل شده به میلیگرم در لیتر  را بطور تقریب می توان  بدست  آورد . این فاکتور در مورد آبهای  حاوی  اسید  آزاد  کمتر از 55/0   است  و  بریا آبهای پر نمک بیش از  70  /0  می باشد . قابلیت هدایت الکتریکی  تابعی است   از حرارت  که درموقع  اندازه گیری آن باید دردرجه  حرارت (معمولاً  20 تا  25   درجه سانتیگراد ) قید شود . یکی از مزایای اندازه گیری هدایت  الکتریکی  ، انجام آن  در محل نمونه برداری  و سهولت کنترل مداوم ان  می باشد .

5- خاصیت  خورندگی  :

تعریف  خاصی  بریا  کیفیت  خورندگی  اب وجود ندارد  زیرا فاکتورهائی چند در این  خاصیت  نقش دارند که هر یک باید جداگانه بررسی گردند . با وجود این در بین  عوامل فراوان خورندگی  سه  صفت  ویژه آب  خام در خورندگی  فلزات بوسیله آن مسئول می باشند  .  این  صفات بشرح زیر  است : 

1-   pH  پائین یا اسیدی بودن  آب 

2-  co2  آزاد بالا ،  یعنی  دی اکسید کربن  زیاد 

3- عدم  وجود سختی و قلیائیت  موقت 

آبهائی که دارای خاصیت  خورندگی  می باشند عبارتند از  : آبهای سبک  مردابی   ، آبهای  چاههای  کم عمق  دارای  pH پائین با سختی موقت  کم  و سختی دائم زیاد ، آبهای  آهن دار ،  آبهای گچ و اهگ دار    با  محتوای  co2  بالا ،  ابهای حاوی ماسه سبزو ذغال سنگ  و آبهای  دارای کلز و ا کلر  آزاد  باقیمانده  برای  آزمایش  خاصیت  خورندگی  آب می توان   آن را  مدتی  در تماس  با پودر  سنگ مرمر  یا گچ  قرار داد . آزمایشهای  اولیه و نهائی  تعیین  pH  نشان  می دهند  که  آیا   آب کلسیم  رادر خود حل نموده و یا  اینکه  کلسیم ته نشین  شده  است  اگر کلسیم  در آب حل  شده باشد   ،  اب احتمالاً بر روی آهن  و فولاد و همچنین  سیمانن خورندگی  دارد . مساله مهمی  همواره   در مورد آزمایشهای  خورندگی  آب باید کنترل  نمود . بررسی قابلیت حل  شدن  سرب در آن می باشد ،  زیرا  از  آنجائی که  سرب  عنصر سمی  است   و قابلیت تجمع  در بدن دارد . مسائلی در رابطه با لوله کشی آب از جنس سرب پیش می آید  .

6- مواد معلق 

مواد معلق  در اب  مقدار ذرات را در آن  اندازه گیری می نماید  . این  مواد شامل  مواد آلی و  غیر آلی  مثل پلانکتون   ،  خاک و گل و لای می باشند .  غلظت مواد معلق  در آبهای  سطحی   بستگی  به  فصول  مختلف  و چگونگی  جریان اب دارد  ،  چنانچه رودخانه هایی  که  در حال  طغیان  می باشند . چندین هزار میلیگرم در لیتر مواد معلق  دراند .   مواد معلق موجود در آب معمولاً براسا معیار وزنی  -   حجمی  اندازه گیری  می شوند  و این روش هیچگونه اطلاعی  در مورد نوع مواد معلق شونده  ،  چگونگی  اندازه ذرات  و کیفیت  مواد نمی دهد   .

پ -  اختصاصات  شیمیائی  آب آشامیدنی 

1-  سختی   

سختی آب مربوط  به املاح  خاصی است  که  در آب وجود دارند .   این املاح شامل  کاتیون هائی  مثل منیزیم ، کلسیم  ، استرانسیوم ، آهن ، آلومینیوم ،منگنز  و مس بوده  که با انیون های بیکربنات  ف کربنات  ، کلرور ، سولفات  ، سیلیکات  و نیترات به  صورت محلول  در آب وجود دارند  . سختی کل شامل سختی موقت  یا سختی کربناتی  به اضافه سختی دائم  یا سختی  غیر کربناتی  می باشد . سختی موقت در اثر جوشاندن آب ته نشین می شود  و جرم داخل ظروف را  تشکیل می دهد و به املاح کربنات و بیکربنات کلسیم و منیزیم  مربوط می شود  . جوشاندن  آب به مدت  چند دقیقه باعث تجزیه  بیکربناتها  و خارج  شدن  co2  و رسوب کربناتهای  کلسیم و منیزیم  می گردد . سختی  دائم بواسطه وجود عناصری چون سولفات و کلرورهای  منیزیم   و کلسیم  که در اثر جوشیدن  رسوب نمی دهند ، پدید می اید  سختی  معمولاً به میلیگرم در لیتر بر حسب کربنات کلسیم  بیان می شود . 

مقایسه ای از میزان سختیها  بشرح  جدول  7  می باشد  . 

جدول 7  -  تقسیم بندی  سختی آبها

رده بندی (میلیگرم در لیتر  بر حسب  کربنات کلسیم )	میزان سختی
50- 0	سبک
100-05	نیمه سبک
150-100	کمی سخت
200-150	نیمه سخت
بیش از  200	سخت
بیش از 300	بسیار سخت

معمولاً مسایل بوجود آمده  در اثر افزایش سختی  ، مانند امکان تشکیل جرم در دیگ  بخار  و سیستم های آب گرم  کن   از نقطه نظر  اقتصادی  مورد توجه  قرار می گیرد  .  ابهای  سبکتر از  5 -30   میلیگرم  در لیتر  میل به خورندگی  از خود نشان  می دهند و باید همواره از نقطه نظر قابلیت حل کردن  سرب  در خود  ازمایش  شوند .  یک رابطه  آماری  بین سختی  آب و بروز  بیماریهای  قلبی و عروقی  بدست  آمده  ولیرابطه علیتی  در این زمینه  مشخص نشده  است  که هرچهاب سبکتر  باشد . امکان رویداد  بیماری بیشتر می شود  . معمولا ً   سبک  کردن آب کمتر از  150 میلیگرم در لیتر  بر حسب کربنات  کلسیم  انجام  نمی گیرد  ،  مگر  در موارد صنعتی  خاص  .  طبق  پیشنهاد  سازمان بهداشت جهانی  در سال  1971  بالاترین حد مطلوب  سختی برابر 100 میلیگرم در لیتر بر حسب کربنات کلسیم بوده و این مقدار  بنظر کم و غیر سخت  می آید و هیچگونه مطابقتی  با حد مطلوب  کلسیم  که معادل سختی  برابر  5/187  میلیگرم در لیتر  بر حسب کربنات کلسیم می باشد ، ندارد . طبق نظریه  دستورالعملهای  مجمع اروپائی  حداقل غلظت سختی آب  سبک شده  60  میلیگرم  در لیتر  بر حسب کلسیم  (معادل  150  میلیگرم  در لیتر  بر حسب  کربنات کلسیم  )   می باشد  .

2- مواد معدنی  

اجسام جامد  حل شده   در آب  اجزا ء کانی  آن را  تشکیل  می دهند  . این مواد شامل کلیه آنیون ها و کاتیون های  قابل حل و سیلیس  و سیلیکات های  موجود می باشند  . معمولاً نتایج آنالیز  مواد شیمیائی براساس میلیگرم در لیتر  بیان می شوند  . به منظور  کنترل درست بودن  تجزیه نمونه  آب مقادیر بر حسب میلی اکیوالاون  نیز محاسبه می شوند   .  کاتیون  ها شامل  کلسیم  ،منیزیم  ، سدیم و پتاسیم و آنیون ها شامل کربنات یا بیکربنات ، سولفات  ، کلرور  ، فسفات ، نیترات   و  سیلیکات  می باشند .

1 - کاتیون

کلسیم

کلسیم در غالب آبهای طبیعی  یافت می شود  و میزان آن بستگی  به گونه سنگی  دارد که  آب از آن  گذر می نماید . کلسیم معمولاً به صورت کربنات ، بیکربنات  و سولفات  ظاهر  می شود ، اگر چه در ابهای پر نمک کلرور  و نیترات   کلسیم  را نیز می توان  پیدا کرد .  کلسیم همراه با بیکربنات  سختی موقت یا سختی  بیکربناتی  ابراباعث  می شود  .  سولفاتها  ، کلرورها   و نیترات  ها  تشکیل  سختی دائم  یا سختی غیر کربناتی  را  می دهند . کلسیم یکی از عناصر  اصلی غذای انسان را تشکیل می دهد . ارزش غذائی کلسیم موجود در آب در مقایسه با سایر منابع غذایی ناچیز است و از نظر تندرستی زیادبودن غلظت آن در آب چندان اهمیت ندارد  و زیادی کلسیم به صورت رسوب  در آب ته نشین می گردد . 

 سازمان بهداشت  جهانی ،حداکثر غلظت کلسیم را 200  میلیگرم در لیتر  برحسب ca++  (500  میلیگرم  در لیتر بر حسب  کربنات کلسیم ) پیشنهاد می نماید که  مازاد بر این  به  صورت رسوب می تواند باعث ایجاد مشکلاتی گردد .

منیزیم 

منیزیم یکی از عناصر  معمولی  آب می باشد که نمکهای قابل حل  تشکیل می دهد  . منیزیم در آب هم سختی کربناتی و هم بیکربناتی  تشکیل داده که  معمولاً  غلظت  آن در مقایسه  با اجزا ء ترکیبی کلسیم کمتر است  .  غلظت زیاد منیزیم در آبهای مصرفی منازل به علت تشکیل جرم درظروف و همچنین به  این  خاطر که منیزیم دارای خاصیت مدرو مسهلی  می باشد بویژه اگر با مقدار زیادی سولفات توام باشد ، قابل قبول نیست  .  .استانداردهای  بین المللی سازمان بهداشت جهانی  1971  میزان منیزیم  معادل 30 میلیگرم در لیتر  را برای سولفات های  بیش از 250 میلیگرم در لیتر  و حداکثر غلظت مجاز  150  میلیگرم در لیتر  را بشرط  اینکه غلظت سولفات کمتر باشد ،  پیشنهاد می کند ، هیدرو کسید منیزیم به  مقدار کمی  در  pH  بالا  (pH  برابر  10 و بالاتر  ) قابل حل می باشد  و این مساله فاکتوری  رد سبک کردن آب از طریق  آهک -  کربنات سدیم   است 

سدیم 

عنصرسدیم  علاوه بر اینکه یکی از عناصر فراوان  می باشد ،  به علت حلالیت زیاد آن در آب در بیشتر منابع آب طبیعی  یافت می شود  . مقدار سدیم از یک تا صدها  میلیگرم در لیتر  در آبهای نمکدار می رسد  . حد آستانه طعم  سدیم در آب آشامیدنی بستگی  به فاکتورهائی چند از جمله آنیون های عمده تر موجود  در آب و درجه حرارت آن دارد .  غلظت  طعم آستانه برای کلرور سدیم حدود  350  میلیگرم در لیتر  (138  میلیگرم  در لیتر  برحسب سدیم  )   و برعکس  آن طعم آستانه  برای سولفات سدیم می تواند 1000  میلیگرم در لیتر  (348  میلیگرم  در لیتر  بر حسب  سدیم  ) باشد . استفاده از روش های آهک – کربنات سدیم  یا تعویض  کننده های  قلیائی برای سبک کردن آبهای سخت باعث افزایش جزئی  غلظت سدیم می گردد . افزایش  غلظت سدیم از این طریق علاوه بر طعم آب ، برای افرادی که تحت رژیم غذائی با نمک محدود می باشند ، زیان آور است .

دستورالعملهای مجمع اروپائی  ، از سال  1984  غلظت معادل با 20 میلیگرم در لیتر را بعنوان راهنما پیشنهاد می کند و حداکثر غلظت 175   را به 150 میلیگرم  در لیتر کاهش  داده است  .  دستورالعملهای مجمع اروپائی ایم مساله را قبول می کند که ظرفیت سدیم آبهای سبک می تواند بیش از این مقدار باشد و پیشنهاد می نماید : باید نهایت سعی در پائین نگهداشتن حتی الاسکان غلظت سدیم و حفظ سلامت عمومی  نمود .

پتاسیم

پتاسیم با وجود اینکه یکی از عناصر فراوان می باشد ، غلظت آن در اغلب آبهای طبیعی از 20 میلیگرم  در لتر افزایش نمی یابد . دستورالعملها  حداکثر غلظت را 12 میلیگرم در لیتر و غلظت 10 میلیگرم در لیتر  را بعنوان  راهنما پیشنهاد می کنند .

2- انیون  ها

دی اکسید کربن  ، بیکربنات و کربنات

دی اکسید کربن  یکی از اجزا ء تعدال کربنات در آب می باشد  . مقدار دی اکسید کربن آزاد در آب بستگی  به  pH  و قلیائیت  آن دارد و می تواند در مورد خاصیت  خورندگی اب نقش سهمی ایفا نماید . آبهای سطحی معمولاً کمتر از  10 میلیگرم  در لیتر  co2  آزاد دارند  هرچند  که  برخی  از آبهای زیر زمینی  مربوط  به حفاریهای  عمیق  حاوی  از 100میلیگرم  در لیتر  co2  می باشند . روش ساده بریا کاهش  میزان دی اکسید کربن در این  گونه  آبها ، هوا دهی پی در پی است .

انیدریک کربنیک ضمن انحلال  در آب با عوامل موجود در آن ترکیب می شود و یا رد ترکیب با آب ، قسمتی از آن به صورت اسید کربنیک  در آمده و قسمتی دیگر به یون های  کربنات و بیکربنات تبدیل می شود  .  در آبهای  طبیعی  pH  انها در حدود 8 باشد بین کربنات و بیکربنات کلسین موجود در آب  تعادلی در اثر وجود co2   ایجاد می شود که از راسب شدن کربنات کلسیم جلوگیری می نماید .  آن قسمت  از  co2  آزاد  که باعث تعادل کربنات می گردد  به نام   co2  متعادل کننده  و مازاد  برآن را  co2  آزاد موثر می نامند .  co2  نام مجموع co2  متعادل کننده  co2   متعلق به کربنات  و بیکربنات و co2   آزاد می باشد  . 

کلر  

کلر  بعنوان یک ماده شیمیائی برای گند زدائی  و از بین بردن موجودات مضر بکار  می رود . حداکثر مقدار کلر باقیمانده مجاز  که ممکن  است  در آب یافت  شود تابعی از مزه ، بو  و خورندگی  می باشد  . یکی از معایب کلر زدن آب ایجاد مزه کلری  و  کلروفنل است،علاوه بر این  وجو مواد بیولوزیک  هم می تواند در ایجاد مزه خاکی و یامزه های  دیگر دخالت نماید .  چنانچه کار بعنوان ساده پیش افزودنی قبل از تصفیه آب به آبهای رنگی و یا حاوی مواد آلی  افزوده شود ،تری هالوستان ها نیز تشکیل  می گردند  . میزان کلر باقیمانده در آب آشامیدنی می تواند تا حدود  2/0 میلیگرم در لیتر باشد و در مواقع ضروری که آب استریل مورد نیاز باشد ، مقدار کلر باقیمانده  تا 2 میلیگرم  در لیتر  یا بیشتر قابل قبول است  . 

کلرور

کلرور یعنی ترکیبات کلر  با سایر عناصر و رادیکال هاتقریباً در کلیه ابهای طبیعی یافت می شود که غلظت انهامی تواند بسیار متفاوت باشد ، ولی غالب ترکیبات کلر با سدیم (نمک طعام ) و در درجه بعد با کلسیم و منیزیم می باشد . این مواد از اجزاء پایدار در اب بوده و غلظت آنها  تحت تاثیر  فرایندهای طبیعی ، فیزیکو شیمیائی و بیولوژیک تغییر نمی پذیرد . کلرورها از رسوبات کانی طبیعی ، از آب دریا هم از طریق  نفوذ و هم بوسیله پراکنده شدن اب دریا  در هوا ، در اثر انجام امور کشاورزی و آبیاری از فاضلابهای خانگی  و صنعتی  ناشی می شوند

اغلب رودخانه ها و دریاچه ها دارای غلظت کلرور کمتر از 50 میلیگرم در لیتر بر حسب  cl-  می باشند و هر گونه افزایش قابل توجه غلظت کلرور در آب ، نشانه ای از آلودگی  احتمالی بشمار می آید . مقدرا کلرور فاضلابها در شرایط هوای خشک احتمالاً بیشتر از 70 میلیگرم در لیتر یعنی بیش از غلظت آن در منبع اصلی آب می باشد  . موضوع اصلی که در اثر ازدیاد غلظت کلرور در آب بوجود می آید ، مساله مورد قبول قرار گرفتن آن بوسیله مصرف کننده است .  با وجود اینکه کلرور ها معمولا برای سلامتی انسان مضر نمی باشند ولی مقدار نمک معمولی یا کلرور سدیم برای بیمارانقلبی و کلیوی باید محدود گردد .  گرچه میزان دریافت نمک از آب آشامیدنی در مقایسه با نمک مواد غذائی بسیار کمتر است ، ولی با وجود این کوشش می شود که غلظت کلرور در آب پائین نگه داشته شود  . 

طبق استانداردهای بین المللی سازمان بهداشت جهانی 1971  حداکثر غلظت کلرور 200 و حداکثر غلظت  مجاز آن  600  میلیگرم  می باشد . دستورالعملهای مجمع اروپائی و راهنمای سازمان بهداشت  جهانی سال 1983  مقدار کمتری کلرور معادل 25 میلیگرم در لیتر را توصیه می نمایند و معتقدند که اثرات نامطلوب می تواند بالای غلظت 200  میلیگرم در لیتررخ دهد . مقادیر پیشین معادل  200 و  600 میلیگرم در لیتر  دررابطه با مزه و خورندگی در سیستم های آب گرم تعیین شده بودند که در حال حاضر نیز معتبر می باشند . حس چشائی حساس می تواند مقدار کلرور معادل 150 میلیگرم در لیتر احساس نماید . غلظتهای بالای 150 نیلیگرم  در لیتر می تواند باعث شور شدن مزه آب گردد . هر چند که ابهای حاوی بیش از 600  میلیگرم در لیتر  در برخی از مناطق لم یرزع و یا نیمه خشک که تامین آب آشامیدنی در آنجا مشکل می باشد مورد مصرف  قرار می گیرند . 

سولفات

غلظت  سولفات در آبهای طبیعی از چند  میلیگرم تا چند هزار میلیگرم در لیتر متغیر می باشد .  سولفات ازمنابع مختلف می تواند درآبهای سطحی و زیرزمینی نفوذ کند از جمله :  حل  شدن ژیپس (سنگ گچ  ) یاسایر رسوبات معدنی که حاوی سولفات می باشند .  ، سولفات حاصل از آب دریا اکسید اسیون سولفید ها  ، سولفیت ها و تیرسولفات ها در آبهای سطحی و فاضلابهای صنعتی در جائی که سولفات و  اسید سولفوریک در صنایع بکار می روند مانند صنایع چرم سازی و تهیه خمیر کاغذ   .

گاز هیدروژن سولفوره از طریق دودکشهای کارخانجات صنعتی در فضا پخش شد و باعث می شود که اب بارانهای این مناطق حاوی میزان محسوسی سولفات گردند  . سولفات در آب  آشامیدنی سهم عظیمی  در سختی  دائم یا غیر کربناتی دارد . غلظت  بالای سولفات  در تغییر طعمآب موثر بوده و  اگر باکاتیون های منیزیم و  سدیم ترکیب شده باشد اثرملین دارد . 

در مناطقی که ساکنین  آنها ناچار به مصرف آبهای با غلظت بالای سولفات هستند و هیچگونه منبع آب دیگریدر دسترس ندارد  به غلظت بالای  سولفات عادت م یکنند و مساله ای برای آنها پیش نمی آید . احیای سولفات بوسیله باکتری های بی هوازی  تولید هیدروژن سولفوره با بوی بد تخم مرغ گندیده می نماید .  این گاز در اب چاههای عمیق نیز تولید می شود که با  هوا دادن کافی بسرعت بوی آن برطرف می گردد . 

ترکیبات  ازته آمونیاکی 

آمونیاک  یکی از اشکال ازت است که در آب آشامیدنی یافت می شود و معمولاً بر حسب میلیگرم در لیتر ازت بیان می گردد .

آمونیاک ازاد موجود در آب بر حسب میزان ازت می تواند به  صورت ازت آمونیاکی  ، آمونیاک نمک دار  و یا آمونیاک آزاد وجود داشته باشد .

ازت آلبومینوئیدی در اثر اکسید اسیون  شیمیائی  قوی مواد آلی  موجود در اب حاصل می شود . ترکیبات آمونیاکی  از منابع مختلف منشا ء می گیرند که بعضی از آنها مانند تجزیه گیاهان  ، بی خطر می باشد .

آبهای چاههای عمیق با کیفیت  آب خوب  ، می تواند حاوی مقدار زیادی آمونیاک آزاد باشند که ممکن  است در اثر احیای نیترات ها ، یا بوسیله باکتریها و یا گذر  آب ازلایه های سنگی زمین  بوجود آمده باشد . وجود آمونیاک در آب دلیلی برآلودگی آن  زا طریق فاضلاب خانگی  یا صنعتی می باشد .

مقدار آمونیاک در اب پالایش نشده ا زنظر تعیین  مقدار کلر بریا گندزدائی حائز اهمیت  است  .  در این  مورد تامیزان سه میلیگرم در لیتر ازت آمونیاک   را می توان صرفنظر نمود و در مورد مقادیر بیشتر معمولاً باید منابع ترکیبات آمونیاکی را به منظور پائین نگه داشتن خطر آلودگی باکتریائی بیشتر برسی نمود .

میزان آمونیاک تا 4/0  میلیگرم در لیتر ، در آبهای تصفیه شده ای که وارد سیستم آبرسانی می گردد قابل قبول است  ، زیرا آمونیاک در برخی موارد همراه با کلر به صورت ترکیب کلرامین در مرحله نهائی تصفیه آب مورد استفاده قرار می گیرد  .  در این حالت رسوب بیشتری  از مصرف کلر به تنهائی تشکیل می شود . 

نیتریت و نتیترات

نیتریت  (NO2  )  و ننیترات  و  (NO3  )  معمولا براسا میلیگرم در لیتر بر حسب ازت بیان می شوند .کل ازت اکسید شده برابر با  مجموع  ازت  نیتریت ونیترات می باشد و نیتریت مرحل میانی اکسید اسیون ازت ، ازت ، ، در اکسید شدن بیوشیمیائی آمونیاک  و تبدیل آن به نیترات  می باشد ، همچنین در عمل احیا ء نیترات در شرایطی که کمبود اکسیژن وجود داشته باشد ، تشکیل می شود . آبهای سطحی بندرت بیش از  1/0  میلیگرم در لیت ربر حسب ازت نیتریت دارند، مگر اینکه بشدت بافاضلاب آلوده شده باشند .

بنابراین حضور نیتریت همراه با میزان بالایی از آمونیاک که درآبهای سطحی نشان دهنده آلودگی آب با فاضلاب  می باشد . در مناطق اهن دار ، نیترات های موجود در آبهای زیرزمینی می تواند به نیتریت احیا شود ، چنین واکنشی در آجرکاریهای جدید دیواره چاهها نیز صورت می گیرد و در نتیجه آن نیتریت وارد آب چاه گردد .

نیترات آخرین مرحله اکسید اسیون آمونیاک و معدنی شدن ازت حاصل از مواد آلی بشمارمی آید . این عمل اکسیداسیون در خاک و آب بیشتر توسط باکتری های نیتریفیکاسیون صورت می گیرد و فقط می تواند در یک محیط با اکسیژن فراوان انجام شود .

باکتریهای مشابه درصافی  پالاینده تصفیه خانه های فاضلاب های فعالیت می کنند که نتیجه آن مقدار زیادی نیترات می باشد . افزایش کاربرد کودهای کودهای شیمیائی ازت دار در چند دهه اخیر باعث افزودن نیترات در آبهای سطحی و زیر زمینی شده  است  .  میزان  نیترات در آب های سطحی غالباً تحت تاثیر تغییرات فصلی بوده ، بدینگونه که در ماههای زمستان در مقایسه با تابستان  غلظتهای بیشتری مشاهده گردیده است  . باآغاز باران های زمستانی  و کاهش فعالیت بیولوژیکی درودخانه ها ، نیترات آب افزایش یافته ومنجربه زیاد شدن غلظت آن می گردد . در طول تابستان احتمالا میزان نیترات در اثر  جذب و اعمال بیوشیمیائی  جلبک ها کاهش  می یابد و علاوه بر این عدم نیتریفیکاسیون باکتریایی و احیای غیر هوازی نیترات به ازت در سطح گل و لای ته نشین شده در مخازن ، غلظت نیترات را در آب کاهش می دهد . آبی که دارای غلظت بالائی از نیترات باشد بالقوه برای شیرخوران و کودکان مضر می باشد  . باکتری های موجود در دستگاه گوارش می توانند نیترات غذا و آب را به نیتریت احیاکنند ، سپس نیتریت جذب جریان خون شده و هموگلوبین را تبدیل  به مت هموگلوبین می نماید . مت هموگلوبین با  اینکه بالقوه سمی نیست ولی کاهشی را  که در ظرفیت حمل اکسیژن توسط هموگلوبین می دهد اثرت جدی بار می آورد  بویژه در شیر خواران که در بدنشان حجم زیادی مایع نسبت به وزن دارند . نیتریت حاصل از احیای  نیترات توسط باکتری ها ، در دستگاهگوارش با آمینهای نوع دوم و سوم ترکیب شده و تشکیل نیتروزآمین می دهد که  این  ماده سرطان زا می باشد .

دستور العملهای مجمع اروپادی  ، بعنوان راهنما  مقدار نیترات بر حسب  (NO3  )  را  معادل 25 میلیگرم در لیتر  (6/5  میلیگرم  در لیتر بر حسب ازت  ) پیشنهاد می نماید . حداکثر غلظت مجاز معادل  50 میلیگرم در لیتر بر حسب  (NO3  )  (3/11  میلیگرم در لیتر  بر حسب ازت  ) و حداکثر غلظت مجاز نیتریت معادل 1/0  میلیگرم در لیتر بر حسب  NO2    (03/0  میلیگرم در لیتر بر حسب ازت  ) در آب  تصفیه  شده  تعیین گردیده  است  . برای کاهش غلظت نیترات و نیتریت در آب روش های ساده  وجود ندارد . امروزه دوروش رایج کانی  زدایی و زدایی بیولوژیکی تحت شرایط کنترل شده با  استفاده ازنیتریفیکاسیون باکتری ها بکار  می روند  ول هیچکدام از این  دو  روش برای  تصفیه در مقیاس زیاد مناسب نمی باشند .

فسفات

فسفات از طریق فاضلابهای خانگی که حاوی پاک کننده های سنتتیک تهیه شده  از فسفات می باشند ، یا از پسآب های کشاورزی که  از زمین های با کود معدنی عبور کرده باشند و سرانجام از فاضلاب  های صنعتی وارد آبهای سطحی می شود . آبهای زیر زمینی معمولاً مقدار جزئی فسفات دارند مگر اینکه به عللی آلوده شده باشند .  فسفر یکی از عناصر ضروری برای رشد جلبک ها می باشد  و می تواند به مقدار قابل توجهی در اتروفیکاسیون مخازن آب ودریاچه ها دخالت نماید.

سیلیس

سیلیس به اشکال مختلف در آب یافت  می شود که  حاصل تجزیه سنگهای حاوی سیلیس  مانند کوارتز و  سنگ سیاه می باشد  . سیلیس ممکن  است یک میلیگرم در لیتر ، در آبهای سبک مناطق ذغال سنگی تا 40  میلیگرم در لیتر در آبهای سخت وجود داشته باشد .  آبهای مناطق آتشفشانی و معدنی دارای میزان بالای سیلیس می باشند  . اگر چه  دلیل بر خطرناک بودن سیلیس در آب آشامیدنی در دست نیست ، ولی در مورد  بعضی از صنایع مشکلاتی ایجاد می نماید زیرا  سیلیس یک پوسته خیلی سخت تشکیل  داده  که جدا سازی آن مشکل می باشد.

3- مواد آلی 

مواد آلی موجود در آب می تواند از منابع گوناگونی چون گیاهان   ، جانوران ، فاضلاب های خانگی کاملاً تصفیه نشده و فاضلابهای  صنعتی  ناشی شود . کل مواد آلی  موجود در آب  را  می توان  از طریق اندازه گیری  COD (اکسیژن لازم برای  انجام واکنشهای شیمیایی  ) BOD  (اکسیژن لازم برای واکنش های  بیوشیمیائی   ) و  کل کربن آلی و مواد  حاصل از استخراج کربن کلروفرم تخمین زد .    COD و BOD   مقدار کسیژن لازم برای تجزیه مواد آلی را مشخص کرده ولی مستقیماً مقدار مواد آلی  را  معین  نمی کنند   . ترکیبات آلی مثل سموم دفع آفات و تری هالومتان ها  با روش های خاص در آب تشخیص داده می شوند   .  ترکیبات آلی زیادی در آب و فاضلابها   وجود دارند  که در اثر تجزیه بیوشیمیائی حاصل  می گردند ولی نسبتاً بی آزار هستند .

1-  سموم دفع آفات

سموم دفع  آفات شامل ترکیباتی مثل  حشره کش ها  ،  علف کش ها   ، مواد ضد قارچ  و مواد ضد جلبک می باشند  . این مواد حاوی عناصر غیر آلی مثل سولفات مس  ، هیدروکربورهای  کلردار  مانند  ددت ، دیلدرین   ،  آلدرین  ، لیندان  و ترکیبات   فسفره  آلی مانند پاراتیون  و  مالاتیون   و تعداد بسیار دیگری می باشند . ورود سموم دفع آفات به آبهای طبیعی از طرق  مختلف صورت  می گیرد  :بکار بردن مستقیم آنها برای کنترل گیاهان و حشرات در آب ، به علت  عبور آب از زمینهای کشاورزی و از فاضلابهای صنعتی ، مواد آلی حتی  در مقادیر کم بالقوه سمی هستند  و  بعضی از آنها مانند هیدروکربورهای  کلردار   در برابر تجزیه شیمیائی و بیو شیمیا ئی  خیلی مقاوم  می باشند .  بنابراین  سموم دفع  آفات  در بدن  تجمع یافته در دارز مدت اثر  کرده  و مشکلاتی  را بوجود  می آورند  .  از آنجائی که سموم  دفع آفات و  ضد جلک  در مورد کنترل آبزیان بکار می روند  ، می توانند سبب تجزیه گیاهان  شده  و  و  اکسیژن  آب را کم کنند  که بدنبال  کاهش اکسیژن آب  مسایلی  مانند حل  شدن آهن  و منگنز و در نتیجه تولید بو و طعم درآب بوجود   می آید . 

مقادیری از سموم ضد آفات  که  در آب  آشامیدنی وجود دارد  در مقایسه با مواد غذائی ناچیز است  .  ورود تصادفی سموم  دفع آفات به مقدار زیاد در مسیر آنها می تواند  مشکلات جدی بدنبال داشته و سبب مرگ ماهیان شود که  در این  صورت باید موقتاً از منبع آب استفاده نکرد .

بسیاری ازسموم دفع آفات و هیدروکربورهای کلردار  خیلی  سریع جذب  رسوبات و یا مواد معلق می شوند و  این خاصیت می تواند برای جدا کردن آنها در اعمال  تصفیه آب از طریق  روش انعقاد پس از رسوب کردن مواد معلق  مورد استفاده قرار گیرد  .  روش بهتر جدا کردن این مواد از آب  واکنش های اکسید اسیون  از طریق اوزن  ، کلر  ،  دی اکسید  کار و  یا  پر منگنات   پتاسیم  می باشد  .  البته در برخی  موارد کاربرد کلر می تواند پاره ای از سموم دفع آفات را به مواد سمی تر  تبدیل کند و یا ممکن است با بعضی حلالها  واکنش داده و تشکیل ترکیبات بودار دهد .  برای بهتر جدا کردن این مواد م یتوان از جذب آنها بوسیله ذغال فعال استفاده کرد .  پودر ذغال فعال ممکن  است  در مرحله  آخر واحد های تصفیه ، بر روی صافیها  و یا  شفاف  کننده ها   قرار داده شود  و یا ذغال فعال گرانول شده در مرحله آخر صاف کردن بکار رود .  ترجیح داده  می شود که میزان  سموم دفع آفات را قبل از تصفیه کردن آب محدود ساخت  . 

2- ترکیبات  فنلی

ترکیبات فنلی که  در آبهای سطحی پیدا  می شوند معمولاً نتیجه  آلودگی  ناشی از فضولات صنایع مانند صنعت  پتروشیمی ، شستشوی حاصل  از اسفالت جاده ها  ، گاز های مایع  و سطوح قطرانی شده می باشد .ترکیبات فنلی طبیعی  از تجزیه آلگ ها یا  گیاهان  عالی بدست می آیند . فنل ها  در آبهای زیر زمینی بخصوص در نواحی نفت خیز نیز وجود دارند . بیشتر ترکیبات فنلی در غلظت های کم با کلر حاصل از کلرینه کردن  آب  ترکیبات فنلی کلردار  ( کلروفنل  ها  )  می دهند که  در بو  و  طعم  آب  موثر  می باشند . 

طبق  « استانداردهای بین المللی  سازمان بهداشت  جهانی   سال « 1971 » حداکثر  غلظتی از ترکیبات  فنلی که مشکلی در آب ایجاد نم یکند  001/0   در لیتر  می باشد  . 

در تصفیه  آب ، ترکیبات فنلی  را می توان  بوسیله اکسید اسیون  با اوزن  ، کلرینه  کردن  زیاد آب و  تجزیه شیمیائی  آنها بوسیله سوپر کلر یتا سیون  و جذب سطحی توسط ذغال فعال از آب جدا نمود  . 

3- هیدروکربورهای  پلی سیکلیک 

این ترکیبات  از قطران  و محصولات آن بدست  می آیند و  بعضی از آنها  بعنوان  مواد سرطان زا شناخته شده اند  . مقدار جزئی هیدروکربورهای  پلی سیکلیک   در فاضلابهای  صنعتی و  خانگی  وجود دارد  . حلالیت این مواد  در آب خیلی کم است  ولی پاک کنندها وحلالهای آلی دیگر که ممکن  است رد آب وجود داشته  باشند حلالیت آنها را افزایش می دهند  . هر چند این ترکیبات بریا زیست انسان چندان  زیان آور نمی باشند ، ولی می توان آنها را بوسیله   مواد جاذب از آب خارج نمود .  امروزه دلیلی مبنب بر اثرات  ناشی از خوردن هیدروکربورهای پلی سیکلیک  در دست  نیست  و ورود این مواد به بدن بیشتر از طریق غذا  یا سیگار  صورت می گیرد تا ازراههای آبهای آشامیدنی  . در مراحل تصفیه آب و مرحله جذب بوسیله ذغال فعال بدنبال مرحله انعقاد باعث برداشتن وجداسازی اینمواد از آب می شود .  استانداردهای بین المللی سازمان بهداشت جهانی سال1971  پیشنهاد می کند که غلظت  تام ترکیبات هیدروکربورهای پلی سیکلیک نباید بیش از 0002/0  میلیگرم در  لیتر  (2/0  میکروگرم در لیتر )  بعد از تصفیه آب باشد . 

4- تری هالومتان ها

زمانی  که کلر بعنوان ضد عفونی کننده رد تصفیه آب بکار می رود  ، ترکیبات آلی کلردار  در اثر ترکیب کلر با مواد آلی تشکیل می شود  .  دسته  ای از این ترکیبات که اخیرا مورد توجه بسیار قرار گرفته اند ،  تری هالومتان  یا هالوفرم ها  می باشد .  این ترکیبات از ترکیب کلر  با موادآلی اصلی آب مثل  اسید فولویک و اسید هومیک  که  رد آبهای رنگی  یافت می گردند  ، بوجود می آیند   . تری هالومتان اصلی عبارتند از  : کلروفوم  ، برمودی کلرومتان  ، دی برومومتان و بروموفرم .  شواهدی در دست است که این ترکیبات خاصیت سرطان زدایی دارند . دستورالعملهای مجمع  اروپائی  غلظت  001/0  میلیگرم  در لیتر را بعنوان راهنما برای ترکیبات   کلره آلی پیشنهاد می کند و معتقد است که غلظت ها لوفرم ها حتی الامکان باید کم باشد . رد حال حاضر هنوز تحقیقات بیشتری در این  مورد انجام نگرفته و دقیقاً هیچگونه دلیلی  دال بر خطرات ناشی  از غلظتهای  کم این مواد وجود ندارد  و احتمالاً زیانهای نشیی از منابع دیگر دریافت این مواد مانند کلروفرم موجود در خمیر دندانها بیشتر خواهد بود . موثرترین روش کاهش ری هالومتان ها در آبهای آشامیدنی کاستن غلظت مواد آلی  موجود درآب قبل از ضدعفونی آن با کلر می باشد ، همچنین باید کاربرد کلر را در مرحله قبل از کلرزنی  محدود ساخت  . 

5- پاک  کننده ها 

پاک کننده ها یا مواد فعال کننده سطحی از جمله موادی می باشند که درآب تولید کف  می نمایند . اشکالات مهمی که مصرف پاک کننده ها و  تخلیه آنها از طریق فاضلاب در رودخانه بوجود می آورد  ، عبارتند  از :

1-  ایجاد کف -  2- اثر بر رو یمزه و بوی آب  3-  اشکال در امر انعقاد و ته  نشینی و صاف کردن در تصفیه خانه ها ی آب 4- ایجاد واکنشهای فیزیولوژیکی  در انسان   و   5- اثر سو ء بر روی موجودات  زنده  .

در سالهای اخیر استفاده از مواد پاک کننده مصنوعی و قابل تجزیه بیولوژیکی  که  در مراحل مختلف تصفیه فاضلابها قابل جدا کردن می باشد ، منجر به کاهش باقی ماندن  مواد پاک کننده در فاضلابها شده  است  .  محدودیت اصلی در مورد  پاک  کننده  ، جلوگیری  کردن  از تولید کف بوسیله آنها  در آب آشامیدنی  است  ، معذالک  برخی از اجزا ء ترکیبات فعال کننده سطحی آنیونی  برای آبزیان سمی می باشند .  آبهای سطحی مناطق شهری  که به  زیمن فرورفته و جریانهای زیر زمینی  را تشکیل می دهند  حاوی مواد پاک  کننده  هستند

دستورالعملهای  مجمع  اروپائی  حداکثر  غلظت این  مواد را رد آبهای  تصفیه  شده  2/0  میلیگرم  در لیتر  پیشنهاد  می کند .

6- پلی کلروبی فنیل ها  

این ترکیبات  که در ساختن  روغنهای  نفتی برای  اتومبیل   ها و مواد لاستیکی  و  همچنین  در ساختن  رنگها و لاکها مصرف می شوند  ،  در بدن ماهیان تجمع یافته و درشیرو تخم مرغ  نیز رخنه می یابند  .زیرا غذای  دامها گاو که از ترکیبات خاصی  است، دارای مقداری از  اندامهای ماهی  نیز می باشد  .  مقدار استاندارد  پلی کلروبی فنییل  ها  در گوشت ماهیانی  که بعنوان  غذا مورد استفاده قرار می گیرند بادکمتر از 1/0  میلیگرم در هر کیلوگرم  باشد ولی مقادیر بیشتر از یک میلیگرم در هر کیلوگرم ، در بدن ماهیان آب آلوده  گزارش شده است  . اثرات سمی پلی کلرود بی فنیل ها عبارتند از :

1-  ترشحات  زیاد  :   در چشم   2-   تجمع  رنگدانه ها  های زیاد رد بافتها  و ناراحتیهای  پوستی  . 3- اختلال دستگاه تنفسی  . همچنین  معلوم شده  است   که  در موش ها  سرطان کبد ایجاد می نماید   .

یک نمونه از رخنه آلودگیهای  ابهای زیر زمینی آلودگی  نفتی است   که بسیار  خطرناک و مصیبت بار می باشد . نفت معمولاً بطور طبیعی  در حفره های نفوذ  ناپذیر وسیعی  در زیرزمین  که  روی آنها  را گاز طبیعی  قرار گرفته است   ،  موجود می باشد   .  برای عملیات کشف نفت  ، چاههای عمیقی در سطح زمین حفر می کنند که اگر  به مخازن نفتی برسد ، بطور طبیعی  نفت با فشار از این  چاهها  بیرون می آید . حال اگر درمنطقه ای بعد از حفر چاه  سر آنرا  مسدود  سازند ، نفت با فشار به طرف زمین  بالا می آید و  در سر راه خود اگر به یکلایه نفوذ پذیر آب متصل  شود ، الزاماً  این  منبع حیاتی آب راآلوده می سازد  .

7- اکسیژن لازم برای واکنش های بیو شیمیائی  (  BOD   ) 

این آزمایش  د لالت بر اکسیژن لازم برای تجزیه بیوشیمائی  مواد آلی رد آب و همچنین اکسیژن  موردنیاز به منظور اکسید اسیون  مواد کانی مانند  سولفید ها دارد . این آزمایش کاملاً تجربی است  و نیاز اکسیژن نسبی آبهای سطحی ، آبهای آلوده  به فاضلاب های  خانگی  و صنعتی  را با یکدیگر مقایسه می نماید و تقلیدی  از تصفیه خودبخود رد آبهای رودخانه و جویبار ها می باشد . تجزیه مواد آلی بوسیله موجودات  بیولوژیکی نیاز به  اکسیژن دارد که می باید از آب گرفته شود  ، بنابراین اگر یک فاضلاب خانگی  با BOD بالا وارد جریان رودخانه ای گردد ، باعث می شود که اکسیژن آب به مصرف برسد و در نتیجه ماهیها  و  گیاهان آبزی موجود در رودخانه از بین  بروند  .   در سال 1915   در انگلستان مشاهده  شد که رودخانه های آلوده نشده بندرت دارای  BOD کمتر از  2 میلیگرم  در لیتر می باشند و می توانند آلودگی بیشتر با  4  میلیگرم BOD در لیتر دریافت نمایند بدون اینکه زیان  آور باشند  .  از اینجا  حداکثر غلظت  مجاز BOD معادل 20 میلیگرم  در لیتر برای فاضلابی که وارد  جریان آب  آلوده نشده  یا  نسبت رقیق شدن  1  به  8  می شود تعیین  شد . 

4-  عناصر سمی 

عناصری  مانند آرسنیک  ، سیانیثد ومواد آفت کش از مواد سمی موجود در آب محسوب می شوند .سمیت یک عنصر در آب  بستگی  به عوامل مختلف دارد و با سمیت واقعی آن متفاوت می باشد ، چنانچه بعضی از عناصر سمی ممکن  است در آب  به محصولات غیر سمی ممکن  است در آب به محصولات غیر سمی و بی خطر تبدیل شوند ، هر چند خود بالقوه سمی و خطرناک باشند  .  بعضی از مواد سمی مانند حشره کشها در مرحله ته نشینی از مراحل تصفیه  آب و یا بوسیله جذب  توسط مواد جاذب از آب جدا می شوند .

اغلب عناصر سمی به علت تصفیه ناقص آب و یا کنترل ضعیفی  که بر دفع  فاضلابهای صنعتی می شود  ،  وارد منابع آب آشامیدنی  می گردند . از آنجائی که مراحل مختلف تصفیه آب اثر ناچیزی در کم کردن غلظت ای مواد دارد غلظت  مجاز برای این  عناصر معمولاً هم برای آب تصفیه شده و هم تصفیه نشده در نظر گرفته  می شود .

1-  آرسنیک 

آرسنیک  عنصری سمی است که  اگر  در آب پیدا شود  باید به آن توجه و  دقت لازم بشود  حداکثر غلظت مجاز آرسنیک  در آی آشامیدنی  05/0  میلیگرم  در لیتر است  که هماهنگ  با مقادیر مجاز از نظر زهر شناسی می باشد .  در ابهای سطحی و در مناطقی که معادن سنگفلزات آهنی وجود دارد ،  یافت می شود  ودر بیشتر مواقع و در نتیجه مصرف  مواد  ضد آفات نباتی  ، حشره کش ها  ها که  حاوی آرسنیک می باشند و همچنین از طریق پس مانده های معادن وارد آب می گردد  .  استاندرادهای بین المللی سازمان بهداشت جهانی  سال 1971  چنین اظهار می دارد    که ارقام بزرگتری از آنچه در استانداردها آمده  است در تعدادی  از کشور های آمریکای  لاتین  بدست  آمده  و  تا کنون  میزان  تا 2/0  میلیگرم  در لیتر اشکالاتی  بوجود نیاورده  است  . 

آرسنیک  در گیاهان  و موجودات  آبی مانند میگو که اغلب  جنبه  غذائی  برای انسان  دارند ، وجود ددارد  که در اثر مصرف این  موجودات توسط  انسان خود بخود وار بدن  شده  و تجمع یافته و  ایجاد مسمومیت می نماید .  آرسنیک  قادر است  از عمل  گروه  SH آنزیمها  ممانعت  بعمل  آورده و باعث بلو که شدن  آنها گردد . املاح  آن  در معده جذب شده و ازراه پوست و ششها نیز قابلیت جذب دارند .   مهمترین اثرات مسموم کنندگی  آرسنیک بی اشتهائی  ، کم شدن وزن بدن ، اسهال ،بهم خوردگی معده وناراحتی های عصبی می باشد   . در کارگرانی  که بطور دائم  با ترکیبات آرسنیک سر وکار دارند  ، سرطان پوست  و ریه دیده شده و از این  رو خاصیت سرطان  زایی ان چندان  بی پایه  نمی باشد . 

2- سیانور 

سیانور و ترکیبات آن فقط در ابهای صنعتی و یا معدنی که  از این عنصر استفاده می کنند یافت  می شود .  زمانی که  PH  آب برابر  8 یا پائین تر  باشد :  به  صورت  هیدروژن سیانید یا اسید سیانیدریک در می آید  که برای آبزیان در مقایسه با یون آن  به مراتب سمی تر است .  اکثر ترکیبات سیاه نور  برای موجودات زنده کشنده است  و  سیانید آب  را  می توان قبل  از ورود به رودخانه ها ، از طریق اعمال شیمیائی  حذف  نمود . 

3- سرب 

سرب  یکی از عناصر سمی قابل تجمع  برای بدن بشمار می آید و طی  سالیان بیشماری خطرات  ناشی  از آن  یائبات  رسیده  است  .  مقدار سرب در غالب آبهای طبیعی  ندرتاً  بیش از  02/0  میلیگرم   در لیتر  می باشد ،  بجز  در مناطقی  که آبهای اسیدی  سبک با سنگ  گالن  (سولفور سرب  ) و  یا  سنگهای دیگر سرب در تماس قرار می گیرد . میزان  سرب به اندازه 05/0  میلیگرم  در لیتر رد آب آشامیدنی  ، معادل  تقریباً 25 % دریافت  روزانه  سرب  در آب بوسیله  مصرف روزانه دو لیتر  آب  می باشد  . منبع اصلی  سرب  در آب مصرفی از حل شدن آن در لوله کشیهای قدیمی ناشی می شود . 

هر چند انحلال سرب در آب خیلی سبک اسیدی مناطق کوهستانی  و مردابی بهتر انجام  می گیرد . ولی در مناطق دارای آب سخت  بویژه با  سختی بیکربناتی نیز سرب در آب  حل  می گردد  .

بنابراین مقدار سرب آب آشامیدنی  باید همواره  در مناطقی که  از شبکه لوله کشی  سربی استفاده  می شود ، کنترل  گردد  . اگر ترکیبات  سرب را بعنوان تثبیت کننده  در انواع  خاصی  از لوله های  پلاستیکی  بکار برند  ، میزان غیر قابل  قبولی  از سرب  در آب  حل خواهد شد .

حداکثر غلظت  مجاز سرب  05/0  میلیگرم  رد لیتر  می باشد . استانداردهای بین المللی  سازمان بهداشت جهانی  سال  1971   ، بطور آزمایشی  مقدار  سرب  رازا  05/0 به  1/0  میلیگرم   در لیتر افزایش داده  است  . افزایش  بر این پایه  انجام گرفته که مقادیر بیشتری  سرب در بسیاری از کشور ها  برای سالیاندراز  مورد مصرف قرار گرفته است   . بدون اینکه  اثری  بر سلامتی  انسان  داشته  باشد  و دلیل دیگر این بوده  که امکان  پائین نکه داشتن  مقدار سرب در مناطقی که از لوله های  سربی استفاده می کنند با مشکلاتی  روبرو  شده است  .

 اغلب اعضا ء بدن  سرب دارند ولی قسمت  اعظم سرب بدن انسان  در استخوانها موجو است  و  در استخوان یا کلسیم مبادله شده  وناراحتی  استخوانی  تولید می نماید   . سرب موجود در استخوان  در مواقع تب می تواند به سایر اعضای بدن انقال  یافته  و ایجاد مسمومیت  نماید .

4- جیوه

جیوه  از طریق  استخراج  معادن جیوه ، کارخانجات تهیه کلر  و سود  ، کاغذ سازی  ، پلاستیک  سازی ،  تهیه دفع  آفات نباتی  و بیمارستانها  وارد محیط زیست انسان  می شود  .

جیوه در محیط  آبی به  صورت جیوه فلزی  و ترکیبات  معدنی  یا آلی آن  وجود دارد  . جیوه  به شکل  متیل  مزکوری  با سایر  ترکیبات در زنجیره غذائی  از طریق تجمع در بدن موجودات   آبزی  وارد می شود  . ترکیبات  آلی  جیوه بخصوص متیل  مرکوری  بسیار سمی تر از ترکیبات معدنی  آن باعث ناهنجاریهای  شدید در طفل  می شود   . جیوه  با گروه  سولفید ریل  آنزیم  ها ترکیب  می گردد .

5- عناصر کمیاب

1-  آلومینیوم

آلومینیوم  رد بسیاری از آبهای طبیعی  بگونه ای آشکار  یافت می شود  .  غالباً ورود آلومینیوم در آب آشامیدنی از خورده  شدن  ظروف  آلومینیومی مخازن و یا لوله  ها  و همچنین  از افزایش نادرست  سولفات  آلومینیوم بعنوان  منعقد کننده در تصفیه خانه ها حاصل  می شود .  اگر عملیات تصفیه آب بدرستی صورت گیرد  . نباید هیچگونه هیدرو کسید آلومینیومی بعداز عمل صاف کردن  آلومینیوم ته نشین  گردد .  آب آشامیدنی در حالت  ایدال خود می یابد دارای  کمتر از 05/0  میلیگرم  در لیتر  آلومینیوم  بر حسب     و  حداکثر غلظت  قابل قبول 2/0  میلیگرم  در لیتر باشد . غلظت آلومینیوم در آب آشامیدنی برای کسانی که  بیماری کلیه دارند و  مجبورند از دیالیز از اهمیت  ویژه ای برخوردار می باشند .

2- برومور

آب  دریا  دارای 50  تا  60  میلیگرم  در لیتر  برومور است  وجود برمور در چاههای آب  نزدیک  سواحل  دریا از اینجا ناشی می شود . محدودیتی برای برمورها  پیشنهاد نشده  ولی مقدار تجربی آن  رد آب مصرف ناچیزی می باشد  .

3- مس

مس در آبهای آلوده  نشده  و طبیعی بندرت یافت  می شود   .  هر چندگاهی نشانه ائی از آن  در آبهای سبک  اسیدی مناطق مردابی  قابل تشخیص  می باشند .  نمکهای مس برای کنترل  رشد جلبک ها در مخازن  آب  بکار می روند . و در نتیجه ، این منبعی برای ورود مس در آبهای سطحی به  شمار می آید .مقدار 5/0  میلیگرم در لیتر نمک مس را به عنوان    دوز اولیه  و 1 تا 2 میلیگرم  در لیتر به عنوان  دوز بعدی به مدت  یک روز به کار می برند . مسی که معمولا در آب مصرفی خانه ها پیدا می شود ، از خوردگیها  مس  و آلیاژ های آن که به عنوان لوله  و اتصالات  آن  مصرف  دارد ، ناشی  می گردد  . مس یعنوان یک  عنصر اصلی  در غذای انسان  بشمار می آید ولی در غلظتهای بیش  از 20میلیگرم  در لیتر برای سلامتی  انسان مضر می باشد .  مس در آبهای جاری حدود 1 میلیگرم در لیتر  یا  کمتر می تواند در اتصالات لوله های آب  منازل  با ایجاد رنگ  سبز  رسوب نماید . میزان  خورندگی  فولاد گالوانیزه  با حضور یک میلیگرم   در لیتر می تواند  افزایش یابد و مقدار 02/0  میلیگرم  در لیتر آن  می تواند در ظرف آلومینیومی ایجاد سوراخ  نماید . طبق استانداردهای بین المللی سازمان بهداشت  جهانی سال  1971  مناسب ترین  غلظت  مس در آب  آشامیدنی 05/0  میلی گرم در لیتر بوده  است   و بالاترین میزان مجاز آن  5/1میلیگرم در لیتر می باشد .طبق دستورالعملهای مجمع اروپائی مقدار مس 01/0میلیگرم  در لیتر بوده  و  بالاترین  میزان  مجاز آن   5/1   میلی گرم در لیتر می باشد .  طبق دستورالعملهای  مجمع  اروپایی مقدار مس  01/0  میلیگرم برای آبهای تصفیه  شده  می باشد ولی تا  میزان  3 میلی گرم  در لیتر به عنوان آبهائی که  مدت  12 ساعت  در لوله های مسین  قرار گرفته  باشند ، مجاز است  و  بیش از این  مقدار مسائلی چون  مزه  (قابض )  ، خورندگی  و ایجاد رنگ  سبز به دنبال خواهد داشت  . 

مس در مقادیر جزئی برای متابولیسم بدن  مفید بوده  و فقدان  جزئی آن  باعث کم خونی در اطفال  می شود زیرا طبق مطالعات انجام  شده  مس بعنوان  کاتالیزور در تشکیل  هموگلوبین دخالت  دارد .   اطفال  روزانه به  ازای هر کیلو وزن  بد نشان به  1/01/0  میلیگرم  مس نیاز دارند . مس در غلظت  موجود در آبهای آشامیدنی  سمی نیست  ولی مصرف مداوم  آبهای مس دار ناراحتی کبد تولید خواهد نمود .

4- فلوئور

فلوئور ممکن  است  بطور طبیعی در آب وجود داشته  باشد و یا در طول تصفیه به  اندازه  کنترل  شده  به  آب اضافه  شود  . امروزه  این واقعیت  در کل مورد قبول قرار گرفته  که افزودن فلوئور به آب آشامیدنی به  میزان  1 میلیگرم  ر لیتر بر حسب   ، هم سالم  و هم  برای کاهش فساد دندان موثر می باشد . چنانچه  آب  فلوئور دارد . در زمان کودکی و در طول دوران دندان  درآوردن  مصرف شود ، احتمال فساد دندان  کاهش می یابد . غلظت  فلوئور باید دقیقاً کنترل گردد ، زیرا مقدار اضافی آن  می تواند بیماریهائی چون  فلوئور و زیس یعنی خط افتادن  روی دندان  ها  و یا آسیبهای استخوانی هم  در کودکان و هم در بزرگسالان بوجود آورد . بنابراین  غلظت مناسب فلوئور باید در رابطه  با  شرایط آب و هوا و مقدار آب مصرفی قرار داده  شود . روش های تصفیه ای خاصی برای خارج ساختن  فلوئور اضافی از آب می توان  بکار برد که  همراه  با هزینه های گزاف می باشد . افزودن فلوئور به آب مصرفی مساله ای که خیلی ها آن را نمی پذیرند .

میزان  فلوئور مورد نیاز برای جلوگیری از پوسیدگی  و همچنین ممانعت از مخطط شدن  دندان  ها  را  6/0   تا 7/1   میلیگرم درلیتر نوشته  اند  .

5- ید

 غالب آبهای طبیعی مقدرا خیلی ناچیز  ، حدود میکروگرم در لیتر ید دارند . غلظتهای بیشتر در آبهای نمک دار و یا در آبهای تصفیه شده با ید ، بعنوان گند زدا یافت  می شود .  میزان ید در آبهای طبیعی احتمالا نیاز افراد با رژیم خاص را تأمین نمی نماید .

وجود این عنصر در آب از نظر صنعتی اهمیت چندانی ندارد ولی در آبهای آشامیدنی به علت احتیاج غده تیروئید برای  ساختن تیروکسین نهایت ضرورت را دارد و اصولا تایید شده  که عدم وجود ید در آبهای آشامیدنی  حتی به مقدار کمتر از 01/0  میلیگرم در لیتر عارضه  گواتر بدنبال خود دارد و اگر مقدار آن  از حد معین تجاوز نماید در مصرف کنندگان  تولید یدیسم می نماید . 

بهر حال جذب ید از طریق آبهای آشامیدنی  به مراتب سلهتر و بهتر از مواد غذائی غنی از ید صورت گیرد ، ولی با  این  وجود باید مردم را به خوردن غذاهای ید دار  مانند ماهیها و سبزیها از جمله کلم و  هویج و مایعاتی چون شیر تشویق نمود .

6-   آهن 

آهن در غالب آبهای خام و  مقدار ناچیزی از آن معمولا در شبکه های آبرسانی در جائی که آب در تماس با لوله های آهنی قرار گرفته باشد یافت می شود . آهن می تواند به  شکل های گوناگون  در آب پیدا شود : در محلولها به صورت مواد کلوئیدی معلق و به صورت کمپلکس با کانیها  با موادآلی  .

این عنصر چندان مضر نیست  ولی از نظر خواص ظاهری اب مناسب نمی باشد  ، زیرا چنانچه به مقدار زیاد در آب وجود داشته باشد مزه تلخی به آن داده و آب را ناگوارا می سازد . در صورتیکه آهن  موجود در آب زیاد باشد . در اثر قرار گرفتن در معرض هوا ، اکسیژن را جذب کرده و در نتیجه ته نشین  شده و ایجاد رنگ قهوه ای در محل اتصالات لوله کشی می نماید .  حتی مقدار کم  آهن می تواند باعث جمع شدن  رسوب در شبکه های آبرسانی شود که چنین رسوبی برای مصرف کننده مناسب  نیست  و  باعث رشد باکتری های آهن  شده  که  بنوبه خود سبب کاهش کیفیت  آب از طریق تولید لجن و یا بوی غیر قابل  تحمل  می گردد اگر چه  باکتری های آهن که  آهن محیط را  جدا و در خود ذخیره  می نمایند . برای تقلیل آن در آبهای زیر زمینی بسیار اهمیت دارند . ، ولی نقش تخریبی آنها را بر جدار لوله های آهنین  نمی توان  نادیده گرفت   . مکن  است  آبی قبل  از جریان در لوله های سیستم آبرسانی عاری از آهن باشد ولی در صورتی که آب دارای گازهای محلول باشد مقداری آهن در اثر خورندگی  در آب  حل خواهد شد .

کلرورفریک  و  سایر املاح آهن  فراوان ترین ترکیباتی هستند که در تصفیه آب  مورد استفاده  قرار می گیرند . بیکربنات  آهن  یکی از مهمترین ترکیبات آهن موجود  در آب می باشد که ابتدا بیرنگ بوده و در مجاورت  هوا به علت اکسیداسیون و پیدایش هیدرات فریک  رنگی خواهد شد .  محل اصلی و اساسی آهن  در جذب اکسیژن و تشکیل هموگلوبین خون  است  ولی به  علت  دفع کم  مقدار مورد نیاز روزانه آن  بسیار ناچیز می باشد  . 

استانداردهای بین المللی سازمان  بهداشت  جهانی سال  1971 مقدار آهن  قابل  قبول  را  1/0  و حداکثر غلظت  مجاز آن  را 1 میلیگرم  در لیتر پیشنهاد می کند .  دستور العملهای  مجمع اروپائی  میزان  05/0  میلیگرم  در لیتر  را  بعنوان  راهنما   و  حداکثر غلظت  را  تا  2/0  میلیگرم  در لیتر مقرر می دارد    باید یادآوری شود که مقادیر کمتر پیشنهاد شده از طرف مجمع اروپائی می تواند در رابطه با  طبیعت زمینی که  آب از آن  گرفته می شود ، قرار گیرد  و  آبهای زیر زمینی  که  کیفیت خوبی دارند حتی می توانند بیش از 2/0  میلیگرم  در لیتر  آهن  داشته  باشند .   

7- منگنز 

منگنز حتی  به مقدار کم عنصر زیان آوری در آب بشمار می آید . منگنز می تواند در حضور اکسیژن و یا  پس از کلر زدن آب از آن  جدا شده  و ته نشین گردد که در شبکه آبرسانی لایه  لجنی  سیاه رنگی  تشکیل  می دهد  .  این لایه  لجنی گاهی ازآب جدا شده  و  باعث ایجاد  طعم بد و ظاهر ناخوشایند  می شود .

غلظت منگنز در آب چاهها  ندرتاً از یک میلیگرم  در لیتر افزون می گردد . با وجود این غلظتهای بالاتری در اثر شرایط ویژه ای درآبهای زیر زمینی پیدا می شود . اگر آب مخازن فاقد اکسیژن شود منگنز از  تهنشینهای کف آنها  جدا شده  ووارد آب می گردد . دگرگونی آب این مخازن در بهار و پاییز باعث افزایش منگنز در آب مصرفی می شود . عموما مقدار کمتری منگنز در مقایسه با آهن درآب سیستم آبرسانی موجود است  ، زیرا هرچند رسوب دادن منگنز  به آهستگی انجام می شود ولی مداوم می باشد و به همین علت پس از سرویس شبکه آبرسانی امکان وقوع مساله ای جدی تا  15   -14  سال بعد کم خواهد بود . دستورالعملهای مجمع اروپائی مقدار  02/0   میلیگرم در لیتر را بعنوان میزان راهنما و حداکثر غلظت  مجاز  را 05/0  میلیگرم  در لیتر پیشنهاد می کند .

8-  روی

روی به مقدار جزئی در آبهای سطحی و زیر زمینی آلوده نشده یافت می شود  . روی در نتیجه خورندگی تانک ها و لوله های  از جنس آهن گالوانیزه  و  اتصالات برنجی وارد آبهای آشامیدنی می گردد . غلظت هائی از روی که معمولا درآب آشامیدنی یافت می شود برای سلامتی انسان مضر نمی باشد . حد آستانه طعم روی تقریباً 5 میلیگرم  در لیتر می باشد.

6- مواد رادیواکتیو

تعدادزیادی از منابع  آب  مقدار جزئی مواد رادیواکتیو  دارند که بطور طبیعی بوجود آمده و ایزوتوپ رادیواکتیو عناصر طبیعی می باشند  ، مانند پتاسیم   -4-  آبهای جاری درزمین های گرانیتی مقدار خیلی جزئی رادیوم دارند  (رادیوم  عنصر  رادیو اکتیوی است  که  از اورانیوم  تولید می شود ) . معمولا میزان مواد رادیواکتیو طبیعی  در آب آشامیدنی  آنقدر پائین است  که سلامتی مصرف کننده را تهدید نمی کند  .  چندین سال  است  به این مساله پی برده اند که  آب بعضی از چشمه های معدنی مقدار جزئی مواد رادیواکتیو دارند .

چهار نوع فعالیت  زیر در آلوده سازی محیط  و آب با مواد رادیواکتیو موثرترن :

1-  استخراج  معادن  مواد رادیواکتیو .

2- مصرف مواد رادیواکتیو در مراکز تولید نیرو  

3-مصرف مواد رادیواکتیو در مراکز تحقیقاتی پزشکی

4-مصرف مواد رادیواکتیو در انفجارات اتمی

سازمانی که پیشنهاداتی در مورد کنترل  مواد رادیواکتیو می دهد و همچنین غلظت قابل قبولی از مواد رادیواکتیو را  نیز مشخص می کند  ، کمیسیون بین المللی حفاظت  محیط زیست  از مواد رادیواکتیو  می باشد  .  این پیشنهادات به  صورت  حداکثر غلظت قابل  قبول مواد رادیواکتیو در آب آشامیدنی ، در سال 1971  در استانداردهای بین المللی سازمان بهداشت جهانی آورده شده  است  .  این مقادیر براساس مصرف  2/2  لیتر آب در روز پیشنهاد شده و شامل مواد رادیواکتیو با منشا ء طبیعی و مصنوعی می باشد . اشعههای آلفا و بتا در نقاط خاصی  از بدن متمرکز می شوند مانند استرانسیوم 90 که در استخوان جمع  شده و آسیب موضعی  ایجاد می نماید .

حداکثر غلظت  صادر کننده های اشعه  آلفا و بتا به ترتیب 3  و30  پیکو کوری در لیتر پیشنهاد شده است .  سازمان بهداشتجهانی در سال1983   نیز همین مقدار رابراساس بکلر پیشنهاد می کند (پیکوکوری  =   بکلر ) .

آلاینده های مهم در تصفیه فاضلاب

آلاینده های مهم مورد توجه در تصفیه فاضلاب را در جدول 3.2 آورده ایم.استانداردهای ثانویه فاضلاب به جداسازی مواد آلی تجزیه پذیر زیستی ،مواد جامد معلق و عوامل بیماری زا مربوط می شود.بسیاری از استانداردهای سخت گیرانه تری که اخیرا ارائه شده اند به جداسازی مواد مغذی و آلاینده های درجه اول مربوط می شوند.اگر قرار باشد پساب فاضلاب دوباره مصرف شود،جداسازی مواد آلی دیرگداز، فلزات سنگین و در پاره ای موارد، مواد جامد غیر آلی محلول از جمله این استانداردها خواهند بود.

روشهای تجزیه

روشهای تجزیه مورد استفاده برای تعیین مشخصه های فاضلاب از تعیین دقیق کمی شیمیایی تا تعیین کیفی زیست شناختی و فیزیکی متغیر است.

روشهای کمی تجزیه یا گرانشی هستند، یا حجمی و یا فیزیکی-شیمیایی. در روشهای فیزیکی-شیمیایی خواصی به غیر از جرم یا حجم اندازه گیری می شود.روشهای ابزاری تجزیه،مانند کدری سنجی، رنگ سنجی،پتانسیومتری، قطب نگاری،طیف نگاری جذبی،فلوئورسنجی،طیف نمایی و تابش هسته ای از انواع روشهای فیزیکی-شیمیایی هستند.شرح مربوط به روشهای مختلف تجزیه فاضلاب را می توان در روشهای استاندارد یافت ،که مرجعی است قابل قبول همگان و موضوع آن روشهای تجزیه آب و فاضلاب است.

یکاهای اندازه گیری پارامترهای فیزیکی و شیمیایی

نتایج تجزیه نمونه های فاضلاب را بر حسب یکاهای اندازه گیری فیزیکی و شیمیایی بیان می کنند.در جدول 3.3 رایجترین این یکاها ارائه شده است.مقدار پارامترهای شیمیایی را بر حسب یکای فیزیکی میلیگرم در لیتر (mg/l) یا گرم در متر مکعب (g/m3) بیان می کنند.غلظت اجزای کمیاب را معمولا بر حسب میکروگرم در لیتر (µg/l) بیان می کنند. در سیستمهای رقیق، این یکاها را می توان با قسمت در میلیون (ppm) که یک نسبت جرم به جرم است جایگزین کرد.

گازهای محلول،که اجزای شیمیایی قلمداد می شوند، بر حسب mg/l یا g/m3 اندازه گیری

جدول 3.1مشخصه های فیزیکی،شیمیایی و زیست شناختی فاضلاب و منابع آنها

مشخصه	منابع
خواص فیزیکی:
رنگ	مواد زاید خانگی و صنعتی،طبیعی و مواد آلی
بو	فاضلاب در حال تجزیه ،مواد زاید صنعتی
مواد جامد	منابع آب خانگی،مواد زاید صنعتی و خانگی،فرسایش خاک،آب ورودی/آب نفوذی
دما	مواد زاید خانگی و صنعتی
اجزای شیمیایی :
آلی :
کربوهیدراتها	مواد زاید خانگی،تجاری و صنعتی
چربیها،روغنها،گریس	مواد زاید خانگی،تجاری و صنعتی
سموم دفع آفات	مواد زاید کشاورزی
فنولها	مواد زاید صنعتی
پروتئینها	مواد زاید خانگی،تجاری و صنعتی
آلایندهای درجه اول	مواد زاید خانگی،تجاری و صنعتی
پاک کننده ها	مواد زاید خانگی،تجاری و صنعتی
ترکیبات آلی فرار	مواد زاید خانگی، تجاری و صنعتی
غیره	فساد طبیعی مواد آلی
قلیاها	مواد زاید خانگی،منابع آب خاکی، نفوذ آبهای زیرزمینی
کلریدها	مواد زاید خانگی،منابع آب خانگی، نفوذ آبهای زیرزمینی
فلزات سنگین	مواد زاید صنعتی
نیتروژن	مواد زاید خانگی و کشاورزی
PH	مواد زاید خانگی،تجاری و صنعتی
فسفر	مواد زاید خانگی ،تجاری و صنعتی
آلاینده های درجه اول	مواد زاید خانگی،تجاری و صنعتی
گوگرد	منابع آب خانگی،مواد زاید خانگی،بازرگانی و صنعتی
گازها :
هیدروژن سولفید	تجزیه مواد خانگی
متان	تجزیه مواد زاید خانگی
اکسیژن	منابع آب خانگی،نفوذ آبهای سطحی
اجزای زیست شناختی :
حیوانات	نهرهای روبازو تصفیه خانه ها
گیاهان	نهرهای روباز و تصفیه خانه ها
آغازیان:
باکتریهای زنده	مواد زاید خانگی،نفوذ آبهای سطحی،تصفیه خانه ها
بقایای باکتریها	مواد زاید خانگی،نفوذ آبهای سطحی،تصفیه خانه ها
ویروسها	مواد زاید خانگی

جدول 3.3 یکاهایی که معمولا برای بیان نتایج تجزیه به کار می رود.

اساس	کاربرد	یکا
تجزیه فیزیکی		Kg/m3
چگالی		(حجمی)%
درصد حجمی		(جرمی)%
درصد جرمی		Ml/l
نسبت حجمی		µg/l
جرم در واحد حجم		mg/l
		g/m3
		Ppm
نسبت جرمی
تجزیه شیمیایی:
مولالیته		mol/kg
مولاریته		mol/l
نرمالیته		Equiv/l
		Meq/l

تذکر: mg/l = g/m3

می شوند.گازهای جنبی حاصل از تصفیه فاضلاب،مانند کربن دیوکسید یا متان(تجزیه غیرهوازی) را بر حسب l, m3 یا ft3 اندازه گیری می کنند.نتایج آزمونها و پارامترهایی چون دما، بو، یون هیدروژن و ارگانیزمهای زیست شناختی را بر حسب یکاهای دیگری که در بخشهای 3.2، 3.3، و 3.4 تشریح شده است نشان می دهند.

3.2. مشخصه های فیزیکی : تعریف و کاربرد

مهمترین مشخصه فاضلاب عبارت است از کل محتوای جامد آن که شامل موارد شناور،مواد قابل ته نشینی،مواد کلوییدی و مواد محلول است.. سایر مشخصه های فیزیکی عبارتند از بو،دما، چگالی، رنگ و کدری.

شکل 3.1 رابطه متقابل بین مواد جامد موجود در آب و فاضلاب.در بسیاری از کتابهای مربوط به کیفیت آب، مواد جامدی که از صافی عبور می کنند را مواد جامد محلول می نامند.

کل مواد جامد

از دیدگاه مواد تجزیه،تعریف کل مواد جامد عبارت است تمامی ماده ای که به شکل پسمانده  تبخیر فاضلاب در 103 تا c 105 باقی می ماند(شکل3.1 را ببینید).ماده ای که در این دما فشار بخار زیادی داشته باشد در خلال تبخیر از دست می رود و جامد خوانده نمی شود.مواد جامد قابل ته نشینی موادی هستند که در ته یک  ظرف مخروطی (به نام مخروط ایمهاف)و در مدت 60 دقیقه ته نشین شوند(شکل3.2 را ببینید). مواد جامد قابل ته نشینی، که بر حسب ml/l بیان می شوند،معیار تقریبی از مقدار لجنی هستند که در رسوبگیری اولیه جدا می شود.کل مواد جامد،یا پسمانده تبخیر را می توان با عبور دادن حجم معینی از مایع از یک  صافی به مواد صافی ناپذیر(معلق) و مواد صافی پذیر تقسیم کرد(شکل 3.3 را ببینید). در این مرحله از جداسازی اغلب از صافیهای الیاف شیشه ای(واتمن)

شکل 3.2 مخروط ایمهاف که برای تعیین مواد جامد قابل ته نشینی در فاضلاب به کار می رود.مقدار مواد جامدی که در ته مخروط جمع می شود را بر حسبml/l می کنند.

شکل 3.3 دستگاه مورد استفاده در تعیین مواد جامدمعلق.پس از صاف کردن نمونه فاضلاب، صافی الیاف شیشه ای که قبلا اندود شده است در ظرف آلومینیومی قرار می دهند تا قبل از توزین خشک شود.

شکل 3. 4 ریزنگارهای دو صافی آزمایشگاهی که برای اندازه گیری مواد جامد معلق در فاضلاب استفاده می شود: (الف) صافی الیاف شیشه ای با اندازه سوراخ نامیm  µ 2و 1 و (ب) صافی غشای پلی کربناتی با اندازه سوراخ نامیµm 61

GF/C  با سوراخهایی به اندازه نامی تقریبیm µ 2و1 و یا از صافیهای غشایی پلی کربناتی استفاده می شود.قابل توجه است که نتایج حاصل از صافیهای الیاف شیشه ای و پلی کربناتی با سوراخهای به اندازه نامی برابر، تا حدی با یکدیگر متفاوت است و این ناشی از ساختمان صافی است(شکل 3. 4 را ببینید)

بخش صافی پذیر و مواد جامد شامل مواد جامد کلوییدی و محلول است.بخش کلوییدی شامل ذراتی به اندازه تقریبی 0,001 تا µm 1 است.مواد جامد محلول شامل مولکولها و یونهای آلی و غیرآلی است که به شکل محلول محلول واقعی در آب وجود دارند.بخش کلوییدی را نمی توان با ته نشینی جدا کرد.برای جدا ساختن ذرات از سوسپانسیون ، اغلب اکسایش زیستی یا لخته سازی قبل از رسوبگیری ضروری است.در شکل 3. 5 انواع اصلی موادی که تشکیل دهنده مواد جامد صافی پذیر و صافی ناپذیر در فاضلاب اند و گستره اندازه های تقریبی آنها آمده است.

هر یک از دسته های مواد جامد را می توان بر اساس فراریت آنها در C 50 ±550  باز هم دسته بندی کرد.بخش آلی اکسید می شود و در این دما به شکل گاز خارج می شود و بخش غیر آلی به صورت خاکستر باقی می ماند.بدین ترتیب اصطلاحات «مواد جامد معلق فرار» و «مواد جامد معلق ثابت» به ترتیب به محتوای آلی و غیرآلی (یا معدنی) مواد جامد معلق اطلاق می شود. در دمای C50±550، تجزیه نمکهای غیرآلی منیزیم به کربنات محدود می شود که در C350  به منیزیم اکسید و کربن دیوکسید تجزیه می شود.جزء اصلی نمکهای غیرآلی ،یعنی کلسیم کربنات، تا C825 

شکل 3. 5 گستره های اندازه آلاینده آلی در فاضلاب و فنون اندازه گیری و جداسازی اندازه ها که در تعیین مقادیر از آنها استفاده می شود.

داده های نمونه وار توزیع مواد صافی پذیر در فاضلاب در جدول 3. 4 آمده است همان طور که در جدول 3. 4 اشاره شد که مواد صافی پذیر با استفاده از صافیهای غشای پلی کربناتی تعیین می شود.کوچکترین اندازه سوراخ مورد استفاده 0,1µm است.جالب توجه است که در بین اندازه های 1و 0 تا 1و0مقدار معتنابهی ماده دارد که اندازه گیری نمی شود. بر اساس نتایج یکی از مطالعات اخیر گفته می شود که صافیهای دارای سوراخهایی به اندازه µm1 و 0 برای جدا کردن مواد جامد صافی پذیر بهترند.پیش بینی می شود که در آینده اطلاعات مربوط به توزیع اندازه مواد جامد فاضلاب نقش مهمتری در طراحی تاسیسات سیستمهای جمع آوری و تصفیه داشته باشند.

بوبوی فاضلاب شهری معمولا از گازهای حاصل از تجزیه مواد آلی یا از مواد افزوده شده به فاضلاب ناشی می شود.فاضلاب تازه بوی مشخص و تا حدی ناخوشایند دارد و بوی آن کمتر از بوی فاضلابی که تجزیه غیرهوازی (بدون اکسیژن) شده،آزار دهنده است. مشخصترین بوی فاضلاب مانده یا عفونی ، بوی هیدروژن سولفید است که به وسیله میکرواورگانیزمهای غیر هوازی که سولفات را به سولفید تبدیل پایدار می ماند.تجزیه مواد جامد فرار بیشتر در مورد لجنهای فاضلاب و به منظور اندازه گیری پایداری زیست شناختی آنها به کار می رود. محتوای مواد جامد فاضلاب نیمه قوی را می توان تقریبا به صورت نشان داده شده در شکل 3 .6 دسته بندی کرد.

مثال 3 .1 تحلیل داده های مواد جامد

نتایج آزمونی زیر از یک نمونه فاضلاب که در محل ورود به تصفیه خانه گرفته شده، به دست آمده است.تمامی آزمونها با استفاده از یک نمونه 50 میلی لیتری انجام شده است. غلظت کل مواد جامد، کل مواد جامد فرار، مواد جامد معلق و مواد جامد معلق فرار را تعیین کنید.

نمونه های مورد استفاده در تجزیه مواد جامد همگی تبخیر،خشک و یا تا سرحد رسیدن به وزن ثابت سوزانده شده اند.

جرم کسر شده ظرف تبخیر = g 5433و53

جرم ظرف تبخیر به علاوه پسمانده تبخیر در C105=g 5793و53  MT

جرم ظرف تبخیر به علاوه پسمانده پس از سوزاندن در C 550=g 5772و53

جرم کسر شده صافی واتمن GF/C=g5433و1

پسمانده روی صافی واتمن GF/C پس از خشک کردن در C105=g 5533و1

پسمانده روی صافی واتمن GF/C پس از سوزاندن در C550=g 5531و1

جدول3. 4 داده های نمونه وار توزیع مواد جامد صافی پذیر در نمونه های مختلف فاضلاب تصفیه نشده

درصد جرم باقیمانده بین اندازه های نشان داده شده ربر حسب میکرون

نمونه	(ساعت و تاریخ	غلظتmg/l	0و1>	0و3>	0و 5>	0و8>	0و12>	0و12>
UCD	(11 صبح،14/7/82)	2و62	5و12	9و12	8و5	8و3	6	8و58
UCD	(11 صبح،14/7/82)	9و129	1و16	1و25	0و0	0و0	0و0	8و58
LV	(2 بعداز ظهر 3/8/83)	0و284	8و1	6و32	5و11	1و11	8و1	2و41
LV	(30و8 بعداز ظهر،8/8/83)	1و146	2و14	4و32	9و6	0و0	5و6	0و40
LB	(2 بعدازظهر 3/8/83)	0و268	5و20	7و18	7و6	0و3	1و10	0و41

الف.نمونه های گرفته شده در دانشگاه کالیفرنیا،دیویس،کالیفرنیا،لاس وگاس،ولوس بانوس،کالیفرنیا

ب.جرم مواد باقیمانده بر روی صافی غشایی و پلی کربناتی با سوراخهایی به اندازه µm 1و0

می کنند به وجد می آید.فاضلاب صنعتی ممکن است ترکیبات بودار و یا ترکیبات دیگری داشته باشند که در طی فرایند تصفیه فاضلاب تولید بو می کنند.

بو نخستین عامل دل مشغولی مردم در هنگام ایجاد تاسیسات تصفیه فاضلاب است.در خلال چند سال گذشته،کنترل بویکی از ملاحظات اصلی در طراحی و بهره برداری تاسیسات جمع آوری ،تصفیه و دفع فاضلاب، به ویژه با توجه به اهمیت پذیرش این گونه    تاسیسات از سوی مردم،بوده است.در بسیاری از مناطق،پروژه هایی به سبب ترس ناشی از احتمال وجود بو رد شده است.با در نظر گرفتن اهمیت بو در کنترل فاضلاب مقتضی است که آثار ناشی از بو، چگونه شناسایی، تشخیص و اندازه گیری آن بررسی می شود.

آثار بو.اهمیت بو در غلظتهای پایین برای انسان در درجه اول مربوط به تنش روانی می شود که در او ایجاد می کند و نه به آسیبی که به او می رساند.بوهای ناخوشایند باعث کم اشتهایی،مصرف کمتر آب، اختلال در تنفس،تهوع و استفراغ و آشفتگی ذهنی می شود.در موارد بسیار شدید ،این بوها منجر به سقوط غرور فردی و اجتماعی می شود،در روابط انسانی ایجاد اختلال میکند، مانع سرمایه گذاری مالی می شود، سطح اقتصادی-اجتماعی را پایین می آورد و مانع رشد می شود.این مسائل می تواند منتج به سقوط ارزش فروش و اجاره املاک،درآمدهای مالیاتی و تجارت در منطقه شود.

تشخیص بو.ترکیبات بدبوی که باعث تنش روانی در انسان می شوند به وسیله دستگاه بویایی او تشخیص داده می شوند.

ترکیب بودار	فرمول شیمیایی	بو،کیفیت
آمینها	CH3NH2(CH3)3H	بوی ماهی (زهم)
آمونیاک	NH3	آمونیاکی
دیامینها	Nh2(CH2)4NH2,NH2(CH2)5NH2	لاشه گندیده
هیدروژن سولفید	H2S	تخم مرغ گندیده
مرکاپتنها
(مثلا متیل و اتیل)	CH3SH,CH3(CH2)3SH	کلم گندیده
مرکاپتنها
(مثلا بوتیل و کروتیل=T)	(CH3)3CSH1CH3(CH2)3SH	بوی راسو
سولفیدهای آلی	(CH3)2S,(C6H5)2S	کلم گندیده
اسکاتول	C9H9N	مدفوع

اما مکانیسم این تشخیص هنوز به خوبی شناخته نشده است.از سال 1870 تا کنون،بیش از 30 نظریه برای توضیح حس بویایی ارائه شده است.یکی از اشکالهای موجود بر سر راه ارائه نظریه جامع،عدم وجود توجیهی برای دلیل اختلاف بوی ترکیبات مشابه شیمیایی و نیز تشابه بوی ترکیبات مختلف شیمیایی بوده است.در حال حاضر، به نظر می رسد که توافقی همگانی در این نکته وجود دارد که بوی هر مولکول احتمالا به کل آن مولکول مربوط می شود.

در  طی سالها، تلاشهایی  صورت گرفته است که بوها را به صورت اسلوبمند دسته بندی کنند.دسته های اصلی بوهای ازار دهنده و ترکیبات آنها در جدول 3. 5 آمده است.تمام این ترکیبها ممکن است در فاضلاب شهری وجود داشته باشند و یا در آن به وجود آید که این بستگی به شرایط محلی دارد. در جدول 3. 6 آستانه های احساس بو و شناسایی ترکیبات خاص بدبویی که در فاضلاب تصفیه نشده وجود دارد ارائه شده است.

تعیین مشخصه های بو و اندازه گیری آن چهار عامل عمده برای تعیین کامل مشخصه های بو پیشنهاد شده است : شدت، نوع، خوشایندی، و قابلیت تشخیص.

قابلیت تشخیص بو تنها عاملی است که تا به امروز در تعیین مقررات قانونی برای بوهای مزاحم مورد استفاده قرار گرفته است.

بو را می توان با روشهای حسی اندازه گیری کرد و غلظتهای خاص بو را می توان با روشهای ابزاری اندازه گرفت.برخی نشان داده اند که در شرایط دقیقا کنترل شده،اندازه گیری حسی بو با دستگاه بویایی

انسان اطلاعات معنی دار و قابل اعتمادی به دست می دهد . از این رو ، اغلب برای اندازه گیری بوهای متصاعد شده از تأسیسات تصفیه فاضلاب از روش حسی استفاده می کنند . دستگاه خوانش مستقیم هیدروژن سولفید (شکل 3.7 را ببینید ) برای تشخیص غلظتهای پایین تا حد ppb 1 از ابداعات مهم در این زمینه است .

در روش حسی ، افراد مورد آزمون ( اغلب یک گروه ) را در معرض بوهایی که با هوای بدون بو رقیق شده است قرار می دهند و تعداد رقیق سازیهای لازم برای تقلیل هر بو به حداقل غلظت آستانه قابل تشخیص آن بو ( (MDTOC را ثبت می کنند و غلظت قابل تشخیص بو را به صورت رقیق سازی به نسبت MDTOC که آن را D/T ( رقیق سازی نسبت به آستانه ) می خوانند ، ثبت می کنند . بدین ترتیب ، اگر لازم باشد چهار حجم هوای رقیق شده به حجم هوای نمونه اضافه شود تا بو با MDTOC خود کاهش یابد ، غلظت بو را چهار رقیق سازی به MDTOC  گزارش می کنند . از اصطلاحات دیگر که عموما" اندازه گیری شدت بو استفاده می شود 50 ED است . مقدار 50 ED نشان دهنده تعداد دفعاتی است که نمونه هوای بودار باید رقیق شود تا یک فرد معمولی (50 صدک ) به سختی بتواند آن بو را در نمونه رقیق شده حس کند . شرح روش آزمون در {2} آمده است . در هر حال ، تعیین حسی این آستانه حداقل غلظت می تواند در معرض چندین خطا باشد . عادت و رفع عادت ، همکوشی ، ذهنیت و تغییر

جدول 3. 6 آستانه بوی ترکیبات بودار در فاضلاب تصفیه نشده

		آستانه بویایی	ppmV
ترکیب بودار	فرمول شیمیایی	احساس بو	شناسایی
آمونیاک	NH3	17	37
کلر	‍CI2	080و0	314و0
سولفید دی متیل	(CH3)2S	001و0	001و0
سولفید دی فنیل	(C6H5)2S	0001و0	0021و0
مرکاپتن اتیل	CH2CH2SH	0003و0	001و0
هیدروژن سولفید	H2S	00021و0	00047و0
ایندول	C8H7N	0001و0	-
متیل آمین	CH3NH2	7و4	-
متیل مرکاپن	‍CH3SH	0005و0	001و0
اسکاتول	C9H9N	001و0	019و0

الف.برگرفته از 13 و 33

قسمت در میلیون حجمی.

جدول 3. 7 عواملی که برای تعیین کامل مشخصه های بو باید در نظر گرفته شوند.

عامل                                                          توصیف

نوع	به تداعیهای ذهنی مربوط می شود که احساس بو ایجاد می کند، تعیین آن می تواند کاملا ذهنی باشد
قابلیت تشخیص	تعداد رقیق سازیهای لازم برای کاهش بو به حداقل آستانه قابل تشخیص غلظت بو (MDTOC)
خوشایندی	خوشایندی یا ناخوشایندی نسبی بویی که فرد مورد آزمایش حس می کند.
شدت	تندی حس شده بو،معمولا با بوسنج بوتانل اندازه گیری می شود یا در صورت وجود رابطه ، از روی نسبت رقیق سازی به آستانه (D/T) محاسبه می شود.

در خصوص اندازه گیری ابزاری بوها باید گفت که بوسنجی هوای رقیق شده ، روشی قابل استفاده برای اندازه گیری غلظتهای بوی آستانه است . تجهیزات مورد استفاده برای تجزیه بو عبارتند از (1) بو سنج دینامیکی مثلثی ، (2) چراغ بوتانول ، و (3) بوسنج . بوسنج مثلثی به متصدی امکان می دهد که نمونه با غلظتهای مختلف را به شش ظرف متفاوت (شکل 3.8 ) وارد کند . هر ظرف دو ورودی هوای خالص و یک ورودی نمونه رقیق شده دارد . معمولا" از شش نسبت رقیق سازی استفاده می شود ، که از 4500 تا 15 برابر متغیر است . نسبتهای بالای رقت را می توان با استفاده از رقیق کننده کربنی به دست آورد .

تمامی نمونه های رقیق شده هوای خالص به طور مستمر و با سرعتی در حدود ml/min 500 به ظرفهای مکنده وارد می شوند . هر فرد عضو گروه ( که معمولا" شش نفرند ) هر یک از سه ورودی را بو می کند و آن ورودی را که فکر می کند حاوی نمونه مورد نظر است انتخاب می کند . چرخ بوتانول دستگاهی است که به منظور اندازه گیری شدت بو بر حسب مقیاس غلظتهای مختلف بوتانول به کار می رود . بوسنج (شکل 9.3 ) دستگاهی دستی است که در آن هوای بودار از دهانه های مدرج عبور می کند و با هوای که با گذر از بسترهای کربن فعال تمیز شده است ، مخلوط می شود . نسبتهای رقیق سازی از روی نسبت میزان ورودی بودار به ورودی خالص شده به دست می آید . بوسنج وسیله بسیار مفیدی برای تعیین بو در منطقه ای بزرگ در اطراف تصفیه خانه است . عموما" برای انجام آزمایش در محل از آزمایشگاه متحرک بو

       جدول 8.3 انواع خطا در تشخیص حسی بوها

ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ

     نوع خطا                      شرح                                                                                   

ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ

عادت و رفع عادت            هنگامی که فرد به طور مستمر در معرض غلظت خاصی از بو قرار

                                  گیرد، قادر به تشخیص همان بو در غلظتهای پایین نخواهد بود . اگر او

                                  را از محل آن بو دور کنند ، دستگاه بویایی او به سرعت به حال طبیعی

                                  بر خواهد گشت . حاصل آنکه ، فردی که دستگاه بویایی او به بویی

                                   عادت یابد قادر به تشخیص وجود بویی که به آن عادت کرده است

                                  نخواهد بود.

تغییر نمونه                    هم غلظت و هم ترکیب گازها و بخارهای بودار در ظرفهای نمونه و               

                                  دستگاه های تشخیص بودچار تغییر می شوند . به منظور به حداقل

                                  رساندن مسائل ناشی از تغییر نمونه ،مدت نگهداری نمونه باید به حداقل 

                                   یا به صفر برسد و تماس گاز با سطوح واکنش را نیز به حداقل برسد.

ذهنیت                         وقتی فردی نسبت به وجود بویی آگاهی دارد ،خطاهای تصادفی می تواند                

                                در اندازه گیری حسی دخالت یابد .اغلب ، آگاهی از وجود بو از طریق

                                علایم حسی دیگری چون صدا،منظره و یا تماس حاصل می شود .

همکوشی                       وقتی بیش از یک بو در نمونه وجود داشته باشد،دیده شده است که فرد

                            نسبت به یک بوی خاص به دلیل وجود بوی دیگر حساسیت بیشتری نشان

                            می دهد.                                                                                                                                 

ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  ـالف.برگرفته از {10}

نمونه (جدول 8.3 را ببینید )از خطاهای اصلی هستند. به منظور جلوگیری از بروز خطا بر اثر تغییر نمونه در طول مدت نگاهداری نمونه ها در ظروف جمع آوری ، دستگاه بوسنج خوانش مستقیم ساخته شده است که بوها را در منبع خود و بدون استفاده از ظروف نمونه گیری اندازه گیری می کند.

بوی آستانه هر نمونه آب یا فاضلاب را با رقیق سازی نمونه با آب بی بو تعیین می کنند .«عدد بوی آستانه(TON )» به رقیق ترین نمونه آب بی بویی مربوط می شود که در آن بو به سختی محسوس باشد. مقدار توصیه شده نمونه ml 200 است . مقدار عددی TON به روش زیر به دست می آید:

(1.2)         

که در آن A وb ،به ترتیب حجم نمونه و حجم آب بی بو بر حسب mlاست .بوی متصاعد شده از نمونه مایع را افراد (معمولا" به صورت گروهی ) به شرح بالا تعیین می کنند .

آب مایه حیات است

مقدمه:
آب مایه حیات است و به گفته خداوند:(و من جعلنا من ماء کل شئ حی.)(و هر چیزی را از آب زنده کردیم)و این نعمت الهی غیر قابل جایگزین و از جمله انفال متعلق به همه ساکنین یک سرزمین بوده و دسترسی به آب به خصوص برای شرب و بهداشت حق همه انسانهاست.
روند رو به تزاید جمعیت و گسترش شهر نشینی نیاز مند تامین آّب شرب و بهداشت جامعه,امنیت غذایی,محیط زیست افراد,تامین آب کشاورزی وصنعت که به عنوان ارکان حیات انسانهاست, میباشد.لذا به دلیل محدود و ثابت بودن مقدار آب تجدید شونده,رقابت بین مصرف کنندگان آب شرب,کشاورزی و صنعتی از یک سو و رقابت در سطح حوضه های آبریز از سوی دیگر در آینده می تواند تشدید شود و یا چلشهای جدیدی را موجب شود.از طرفی آلودگی آب گسترش یافته و در دوره های خشکسالی و توزیع نا همگون نزولات آسمانی در سر زمین و آثار تخریبی آبهای جاری ناشی از سیلابها شرایطی را به وجود آورده است که اگر منابع آب مدیریت نشود و کیفیت و کمیت آنها مورد توجه قرار نگیرد ممکن است تنشهای غیر قابل پیش بینی را برای کشورها به وجود آید.
درسطح منطقه ای نیزدرخاورمیانه آب به عاملی برای جبهه گیری بین تعدادی ازکشورها علیه یکدیگر مبدل شده است.بر خلاف نفت و کالاهای دیگر آب را نمی توان در حجم زیاد از جایی به جای دیگر انتقال داد و لذا مصرف آن فقط به منابع محلی محدود است در این صورت باید بپذیریم که اکثر مناطق کشور با کم آبی مواجه می باشد.به طوری که کمبود آب در بعضی مناطق کشورامنیت و سلامت اقتصادی را به مخاطره خواهدافکند.به خصوص این که تغییرات اقلیم و اثر گازهای گلخانه ای الگوی بارندگی را تغییر داده و در آینده نیز مسئله حادتر از وضعیت کنونی خواهد شد.
زیرا سابقه بارندگی ها در چند سال گذشته اگر ناشی از تغییر اقلیم باشد نشان می دهد که شرایط نا مطلوب است,لذا برای جلوگیری از این بحران قدم اول ایجاد فرهنگ صحیح و منطقی مصرف آب و ارتقای آن از طریق تدوین مصرف بهینه آب برنامه ریزی و اجرای طرحهای مدیریت مصرف آب در کشاورزی و اصلاح تعرفه ها برای مشترکین پر مصرف و اعمال طرحهای تشویقی نظیر سوبسیتهای صحیح در جهت توسعه طرحهای آبیاری مدرن است.

1-تدوین صحیح مصرف بهینه آب
نگاهی حکومتی و فرا گیر به جمعیت یک کشور اگر فعالیت در زمینه منابع و با دیدگاه مملکتی و ملی و تامین منافع کل کشور انجام شود می تواند برنامه ریزی صحیح بهره برداری از منابع خدا دادی را تکلیف و ترسیم کند. آب مانند نفت از منابع ملی است و به نقطه خاصی تعلق ندارد و باید در قالب برنامه ریزی های حکومتی و ملی تخصیص یابد.این بدان معناست که پس از تامین نیازهای شرب و بهداشتی که بدون توجه به مسایل اقتصادی آن اجتناب نا پذیر است آب را باید با مصرف هزینه حداقل به نقاط مستعدی که بیشترین و بهترین استعداد را برای تولید ملی نسبت به سایر نقاط در اختیار دارند منتقل نموده و در آمدهای آن را از طریق خزانه دولت صرف هزینه های ملی و آبادانی کشور نمود.
در واقع این برنامه و تخصیص در قالب یک بهینه سازی انجام می پذیرد.برای مثال هدف ملی در راستای خود کفایی و بی نیازی از واردات گندم و سایر تولیدات کشاورزی است.برای تولید یک تن گندم و در جایی که منابع آب و خاک فراهم و مناسب باشد مسلما هزینه کمتری صرف خواهد شد تا انتقال آن به نقطه ای دور دست و کشت زمینهای نا مرغوب تر.بنا بر این تامین گندم مورد نیاز مردم که امری حکومتی است باید در قالب برنامه ریزی های حکومتی قرار گیرد و توزیع آب منابع مختلف نیز بر همین اساس صورت گیرد.
شکی نیست که توسعه و اجرای طرحهای آبی از نظر بالابردن استاندارد و سطح زندگی مردم الزامی است و اگر بخواهیم به مردم کمک شود می بایست توسعه برنامه های آبی صورت گیرد؛اما این کار بدون تخلیه ابهای زیر زمینی,خشک شدن رود خانه ها و یا از بین رفتن جنگلها به آسانی حاصل نخواهد شد.از منابع آبی نمی توان استفاده بهینه کرد مگر آنکه سه اصل عمده یعنی کارآیی مصرف آب ,عدالت در توزیع آب و حفظ تعادل بوم شناختی و زیست محیطی رعایت شده باشد.
شواهد بسیاری نشان میدهد که توزیع آب در کشور ما عادلانه نیست و این روند نمی تواند برای همیشه دوام داشته باشد.باید بپذیریم که در کویر زندگی می کنیم و لذا می بایست آب را جور دیگر دید و قبل از آن که هر روز با بحران جدیدی از آب رو به رو شویم لازم است مصرف آب را از درون دگرگون
کرد.اگر آب را با کار آیی بالا مصرف کنیم بدون قطع نیاز شهری می توان نیاز دیگر شهروندان را بر آورده ساخت.با استفاده از روشهای کار آمد می توان از مصرف آب در بخش کشاورزی 10 تا 15 در صد,در صنایع 40 تا 90 درصد و در شهر ها تا 30 در صد کاست.یا حد اقل طوری برنامه ریزی کرد که با مصرف همین مقدار آب محصول بیشتری برداشت و یا افراد بیشتری را سیراب کرد.
فناوری جدید و به کار بستن روشهای جدید می تواند ما را در هدف همین تامین آب کافی یاری کند اما نخواهد توانست تا بی نهایت همراه باشد.به خصوص د رشرایط کشور ما که رشد جمعیت در آن زیاد است تنها صرفه جویی در مصرف آب نمی تواند کار ساز باشد بلکه باید نرخ رشد جمعیت را نیز کاهش داد و چه بسا ممکن است تنها راه مقابله با کم آبی کاهش جمعیت باشد.باید قبول کنیم که درمورد آب چه در کشور ما چه در سطح جهان دوران جدیدی شروع شده است.
موضوع فقط تخلیه منابع زیر زمینی و امثال آن نیست بلکه مشکلات اقتصادی,سیاسی,امنیتی و زیست محیطی در پیش است.لیکن زمان آن فرا رسیده که در دیدگاه ها و ارتباط خود با آب,زمین و محیط زندگی تغییر اساسی دهیم.بنا براین تدوین سیاستها و راه بردهای مربوط به آب از اهمیت بیشتری نسبت به گذشته بر خوردار می گردد و یکی از مسایل امنیت ملی و عنصری اساسی در ساختار و رفتار سیاست خارجی و عامل مهمی در استقرار جمعیت و فعالیت به شمار می رود.

2-برنامه ریزی و اجرا ی طرحهای مدیریت مصرف آب در بخش کشاورزی
قبل از برنا مه ریزی و اجرای طرحها"مصارف آب در کشور"را بررسی میکنیم. در حال حاضر مصارف آبی در کشور جمعا حدود 5/84میلیارد متر مکعب تخمین زده می شود که 47 درد آن از آبهای سطحی و 53درصد دیگر آن از منابع زیر زمینی تامین میگردد.در این میان توزیع مصرف آب در بخشهای مختلف به صورت زیر است:
1-بخش کشاورزی 93 درصد

2-بخش صنعت 1 درصد

3-بخش شرب شهری 4 درصد

4- بخش شرب روستایی 1 درصد

5-سایر مصارف 1درصد

جمع=%100
آبریزدریاچه نمک بزرگترین مصرف کننده آب کشور است.از مجموع جریانهای سطحی در کشور کمتر از 6 در صد به مصارف شرب و صنعت و خدمات عمومی می رسد و بالغ بر 94 درصد آن با کارآیی نسبتا کم در کشاورزی مورد مصرف قرار میگیرد.تقریبا تمام جریان پایه رود خانه ها از طریق بندها و انهار سنتی و یا پمپاژ فصلی به مصرف کشاورزی می رسد.مدیریت تقسیم و توزیع ونظارت این بخش از آبهای سطحی با مدیریت مصرف ارتباط نداشته و فقط در حد وصول حقابه مورد عمل قرار می گیرد.
آن قسمت از اراضی کشاورزی که در آبخور این سدها قرار داردمعادل 1460 هزار هکتار می باشد که از این مقدار تاکنون شبکه های آبیاری اصلی 1و2 در سطح 2/1278 هزار هکتار اجرا گردیده است.ولی شبکه های توزیع 3و4 برای رساندن آب به مصرف کننده فقط در سطح 487 هزار هکتار به اجرا در آمده است.به همین دلایل است که گفته شده کارآیی آب در این قسمت اندک بوده و تارسیدن به اهداف اصلی از احداث سدها و استفاده بهینه از آب در بخش کشاورزی فاصله زیادی وجود دارد.از نظر استفاده از آبهای زیر زمینی ونتایج بیلان این منابع عدم توازن در اکثر آبخوان های کشور مشاهده می شود.بررسی داده ها در سالهای اخیر نشان می دهد که:
الف-به دلیل برداشت اضافی از ذخایر ثابت آبخوان ها توسط 115 هزار حلقه چاه جدید در 168 دشت کشور که 73درصد کل برداشت آبخوان ها را به خود اختصاص میدهند افت سطح آبهای زیرزمینی بیش از یک متر در سال است.این وضعیت از نظر اقتصادی و سرمایه گذاری موجب افزایش هزینه های تولید آب و کاهش کیفیت آب در بخش کشاورزی شده ودر نهایت بهره دهی آب کاهش می یابد.
ب-تغذیه آبهای زیر زمینی نه تنها به دلیل مشکلات مدیریتی بلکه به دلیل تخلخل لایه های آبدار در اثر برداشت آب و متراکم شدن لایه ها مرتب در حال تقلیل است.بنابر این نباید انتظار داشت که به همان میزان تخلیه بتوانیم در سالهای پر آب تغذیه آبخوان ها را صورت دهیم.
ج-برداشت اضافه آب باعث افت سطح ایستایی ودر نتیجه خشک شدن اکثر قناتهای کشور شده است که احیای آنها عملا نا ممکن است.
د-اضافه برداشت آبهای زیر زمینی باعث پیشروی جبهه آبها ی شور و در نتیجه زوال آبهای زیر زمینی گردیده است.
ه-در استفاده از آب مدیریت یکپارچه بین مصرف کنندگان از نظر مشارکت های مردمی بر قرار نبوده و این امر باعث شده است که تلفات آب در انهار کوچک افزایش یابد.
و-مشکلات و مسایل اداری و قانونی از تجهیز و برقی کردی چاه ها و افزایش راندمان در استخراج آب از این منابع شده است و لذا هزینه استخراج آب متناسب با مقدار آب حاصله از منابع زیر زمینی نیست.
ز-بین مدیریت آبهای زیر زمینی و مدیریت آبخیزها هیچ گونه ارتباط مدیریتی وجود نداشته و پروژه های برداشت آب فاقد همبستگی و انسجام است که این امر باعث بحرانهای شدیدی در وضعیت فعلی آبهای زیر زمینی شده است.
*عوامل تهدید کننده آبهای زیر زمینی:
الف-پایین بودن کار آیی مصرف آب
ب-برداشت بیش از اندازه از لایه های آبدار زیر زمینی
ج-کاهش کیفیت از آبها
د-افزایش آب در بخش های صنعت وشهری
ه-مهار نبودن کامل آبهای سطحی
در مورد حل مشکل آب نیز از 50 سال گذشته تا کنون بسیاری از طرح های بزرگ برای سد سازی در ایران انجام گردیده یا در حال انجام است تا امکان آبیاری برای کشاورزی با آب کافی صورت گیرد و بدین سیله انرزی برق از آب و همچنین آب آبیاری برای شرب و کشاورزی تولید گردد.مسئله استفاده غیر منطقی از منابع اب در کشاورزی ایران یک حقیقت مسلم و انکار ناپذیر است که صورتهای گوناگون می یابد که در راس آن استفاده غیر بهینه و در پاره ای موارد مخرب از منابع تجهیز شده موجود است.وضعیت فرسایش خاک در کشور 5/1 تا 2 میلیارد متر مکعب آب از طریق ایجاد سدهای کوچک مزرعه ای خاکی و نه سدهای بزرگ باید مورد توجه قرار گیرد زیرا این گونه سدها از نظر بازدهی اقتصادی تر هستند.
از مشکلات دیگر بخش کشاورزی ایران سنتی بودن روشها تولید است که قسمت عمده آن نیز به دلیل قلت سطح دانش فنی کشاورزی است.لذا بخش آموزش ترویج و تحقیقات کشاورزی بیش از پیش باید به این مسئله رسیدگی کرده و فعالتر نقش خود را ایفا نماید زیرا تنها راه امکان کشاورزی سنتی به تجاری اقتصادی تنها از طریق استفاده تکنولوژی نوین(فن آوری زیستی و شیمی) در بخش گسترش ایستگاه های آموزشی و ترویج و تحقیقات در سطح مناطق روستایی کشور می باشد.زیرا بهره برداری بهینه از منابع آب خاک و نیروی انسانی و تکنولوژی در بخش کشاورزی زمانی میسر است که واحد های بهره برداری آموزش کافی دیده باشند و در ضمن این واحد ها در حد و اندازه مناسب و مطلوب باشد لذا قبل از طراحی هر گونه نظام بهره برداری از اراضی کشور باید تدابیر لازم در جهت همکاری کشاورزان در بین خود به وسیله کم رنگ کدرن انگیزه مالکیت زمین وفراهم سازی زمینه پذیرش کار تولید تعاونی صورت پذیرد.
دیگر این که با توجه به افزایش جمعیت وضعیت عرضه و تقاضای جهانی غذا بدون شک بحرانی خواهد شد ضروری است که سیاست گذاران کشاورزی ورفع موانع این مهم برای توسعه شبکه آبیاری و زهکشی اقدامات اساسی انجام دهند.در خاتمه در دراز مدت توصیه های زیر برای برنامه ریزی و اجرای طرح های مدیریت مصرف آب در بخش کشاورزی پیشنهاد میگردد:
الف-توسعه شیوه های جدید آبیاری قطره ای و بارانی در راستای استفاده از منابع موجود آب.
ب-احداث شبکه های آبیاری و زهکشی سدهای ساخته شده و در حال ساخت.
ج-اجرای برنامه های آبخیز داری در بالا دست سدها اصولا لازم است قبل از اجرای طرح ساخت سد اقدامات آبخیز داری لازم برای کاهش و به حد اقل رساندن رسوب در حوزه آبخیز سد به عمل آید که از طریق فعالیتهای بیولوژیک افزایش پوشش گیاهی مراتع و احیانا جنگل های حوزه بالا صورت گیرد تا عمر مفید سدها افزایش یافته و هزینه های سوخت ساخت و اجرای این پروژه ها اقتصادی گردد در غیر این صورت به سرعت دریاچه سدها پر از رسوب شده و منابع هدر خواهد رفت.
د-ایجاد شبکه های تعاونی ابیاری در بخش کشاورزی با توجه به اینکه در بعضی از مناطق باران خیز کشور به ویژه در مناطق شمالی در آبیاری مزارع برنج بیشترین مقدار آب به زمین نفوذ می کند و مقداری هم به رودخانه ها میریزد و جریان آب رود خانه ها را تعادل میدهد ومقداری هم به نواحی عمیق تر جاری می شود که در نتیجه آبهای زیر زمینی را تشکیل می دهد.علاوه بر آن عمل کرد مزارع برنج و کشتزارها افزایش یافته و اجازه دهند تا در فصل هایی که نیاز به آبیاری نیست آب باران به زیر زمین نفوذ کند.
نتیجه گیری:
ارائه بهترین راهکارهای ارتقای فرهنگ مصرف صحیح و بهینه آب در بخش کشاورزی نیاز به زیر بنایی فرهنگی صحیح و مطمئن و فرهنگ سازی در جامعه کشاورزی دارد که در این زمینه دو بخش دولتی و غیر دولتی که همان کشاورزان و متخصصان این بخش را شامل می شود باید به وظایف خود آگاه و عمل کند و در توسعه کشاورزی و به خصوص اب ارتباط مستمر و هماهنگی داشته باشند و همان طور که در زمینه کشت و کار محصولات طرح های آمایش سر زمین صورت میگیرد باید در این بخش نیز آمایش ملی منابع آب و توازن منمطقه تدوین و اجرا گردد که این امر بدون ترویج و آموزش و اطلاع رسانی به کشاورزان توسط دولت و وزارتخانه مربوطه بخش تحقیقات و آموزش امکان پذیر نیست و فرهنگ سازی در جهت صرفه جویی مصرف اب کشاورزی تنها توسط یک وزارت خانه یا ارگان دولتی امکان پذیر نیست و نیاز به ک عزم ملی و منسجم از طرف تمامی دستگاه های دولتی و غیر دولتی (NGOها)میباشد.
برنامه ریزی و اجرای طرح های مدیریت مصرف آب در کشاورزی نیاز به یک امنیت اقتصادی ضمانت اجرایی عدالت در توزیع آب و موارد بیشمار دیگری دارد.راه دیگر کمک به فرهنگ سازی و ارتقای مصرف صحیح و بهینه آب اعمال طرح های تشویقی از طرف دستگاه های دولتی نظیر پرداخت یارانه های صحیح به طرح های مدرن و جدید آبیاری کشت محصولاتی که صرفا نیاز به آبیاری غرقابی و پر مصرف ندارند و اصلاح تعرفه ها برای مشترکین پر مصرف چه از نظر استحصال بی رویه آبهای زیر زمینی و چه از نظر برداشت آبهای سطحی است.
در پایان:راه کارهای مقابله با بحران آب
1)افزایش راندمان آبیاری (مثال:افزایش حدود 2 درصد راندمان آبیاری مقداری برابر 5/1 برابر حجم مفید سد زاینده رود در مصرف آب صرفه جویی در پی خواهد داشت)
2) استفاده از روشهای آبیاری مناسب(تحت فشار)
3)پوشش کانال های آبیاری
4)اصلاح نظام تخصیص آب بر اساس نیاز کشاورزی و مصرف شرب
5)اصلاح نظام قیمت گذاری
6)استفاده از پسابهای تصفیه شده
7)استفاده از آبهای شور
8)بها دادن به ارزش اقتصادی آب
9)حفاظت از منابع آب در برابر آلودگی
10)پایش و نظارت مستمر بر مصرف بهینه آب شرب و به حد اقل رساندن تلفات آب در تاسیسات آبرسانی و ارتقای مدیریت تقاضا.

آب دادن به بتن

آب دادن به بتن :

یکی از مهم ترین عوامل نگهداری بتن مرطوب نگهداشتن سطح خارجی آن است بطوریکه خشک شدن (از دست دادن آب)وسخت شدن سطح ومغزبتن بطورهم زمان وبتدریج انجام شودمعمولاًاین عمل بوسیله آب پاشی انجام می گردد.آب پاشی یا آب دادن باید از زمانی شروع شود که سختی بتن بتواند تحمل وزن یک نفر کارگر را نماید و یا به عبارت دیگر به محض آنکه پای کارگر در بتن فرونرود و یا سنگدانه های بتن در اثر آب پاشی جابجا نشود و یا به اصطلاح کارگاهی دانه های بتن شسته نشود باید آب پاشی شروع گردد . ساده ترین و متداولترین و غیر فنی ترین وسیله مرطوب نگهداشتن سطح بتن آب پاشی روی بتن بوسیله شیلنگ آب می باشد آب پاشی با شیلنگ باید به دفعات مکرر انجام شود بطوریکه هیچ وقت و هیچ نقطه از سطح بتن خشک نشود . این کار باید حداقل 24 ساعت بهمین ترتیب ادامه یابد و پس از آن تا دو روز هر ساعت یک بار و بعد از دو روز هر دو تا سه ساعت یکبار باید روی بتن آب پاشی شود در مدت شب که تابش آفتاب وجود ندارد و آب با آهستگی بیشتری تبخیر می شود می توان هر 4 تا 5 ساعت یکبار آب پاشی نمود ، در مواقعی که باد با سرعت بیشتری می وزد واضح است که شدت تبخیر سطحی افزایش پیدا می کند در این مواقع مرطوب نگهداشتن سطح بتن و آب پاشی روی آن باید با زمانهای کوتاهتری انجام گردد .

برای آب دادن روی بتن ستونها باید شیلنگ آب در سطح فوقانی ستون قرار گیرد تا آب از سطح بالایی به روی بدنه های اطراف جاری شده و تمام سطوح جانبی مرطوب گردد . همچنین می توان با پیچیدن گونی به دور ستون و مرطوب نمودن آن عمل آب دادن به بتن ستونها را انجام داد . هیچ وقت نباید برای آب دادن به ستون از نردبانی که به ستون تکیه می شود استفاده نمود زیر این نردبان و وزن کارگری که از روی آن بالا می رود به ستون آسیب رسانیده و حتی ممکن است بتن آنرا که کاملاً سخت نشده است متلاشی نماید . در این گونه موارد بهتر است از سکوهای مخصوص که قبلاً برای این کار تهیه شده است استفاده گردد .

برای آب دادن به بتن باید حتی المقدور از آبی استفاده گردد که دمای آن تقریباً مساوی بتن باشد زیرا استفاده از آب سردتر و یا گرمتر موجب تغییر دمای ناگهانی بتن گشته و در اثر انقباض یا انبساط سریع در آن تنش های داخلی ایجاد شده و موجب ترکهای بیشتر پیش بینی نشده در قطعه می گردد .

برای مرطوب نگهداشتن سطح بتن می توان از وسائل دیگر نیز استفاده نمود مثلاً می توان سطح بتن را با کاغذ سیمانی که ممکن است در همه کارگاهها موجود باشد مفروش نموده و آنگاه کاغذ سیمانی را مرطوب کنیم . بدین وسیله رطوبت سطح بمدت زیادتری باقی مانده و وزش باد اثر کمتری روی تبخیر سطحی بتن دارد و یا میتوان برای پوشش روی بتن از گونی مرطوب استفاده کرد بدین طریق که سطح بتن را با گونیهایی که کمتر مورد استفاده قرار می گیرند و اجناس دورریز کارگاه می باشد مفروش نموده و آنگاه گونی را مرطوب نمائیم .

برای مرطوب نگهداشتن سطح بتن وسیله آیین نامه های مختلف متدهای دیگری نیز پیشنهاد شده است از جمله غوطه ور نگهداشتن سطح بتن می باشد در این طریقه می باید دیواره کوچکی از خاک رس و یا سایر مواد نفوذ ناپذیر در اطراف سطح بتن ریزی شده بوجود آورد تا سطح بتن ریزی شده به حوضچه وسیعی به عمق چند سانتیمتر تبدیل گردد آنگاه درون این حوضچه را برای مدت حداقل 48 ساعت با آب پر نمائیم . از آنجا که از سطح بتن ممکن است آب به پایین نفوذ نماید باید توجه کنیم که از این روش زمانی استفاده شود که اولاً مصرف آب از لحاظ اقتصادی مقرون به صرفه باشد در ثانی آب نفوذ کرده از سقف به قسمتهای پایین خسارت ببار نیاورد بعضی از آیین نامه ها برای پوشش روی بتن خاک اره یا خاک یا ماسه مرطوب را پیشنهاد نموده اند .

بعد از بتن ریزی و سخت شدن بتن تا حدی که بتواند وزن یک نفر کارگر را تحمل کند روی بتن را آب پاشی نموده و این کاغذ را روی آن پهن می کنند با وجود آنکه رطوبت بتن در اثر نفوذ ناپذیر بودن این کاغذ نمی تواند تبخیر شود لذا آب پاشی های مکرر روی بتن لازم نیست و حرارت زیر آن نیز که در اثر هیدراسیون سیمان بوجود می آید برای سخت شدن بتن مناسب است .

در روند تهیه مواد شیمیایی و افزودنی برای بتن موادی به بازار عرضه شده است که آنرا روی بتن می پاشند و به گفته تهیه کنندگان این مواد مانند قشر نازک شیشه ای روی بتن را پوشانیده و مانع تماس سطح بتن با هوای خارج شده در نتیجه مانع تبخیر سطحی می گردد . استفاده از این ماده ممکن است روی خواص بتن اثرات نامطلوب بجا گذاشته بدین لحاظ مصرف آن فقط با اجازه مهندس محاسب و آزمایشگاه مجاز است .

دیواره آب بند

دیواره آب بند

مهمترین عامل تعیین ضخامت دیوار دیافراگمی (Diaphragm wall) حداکثر بار هیدرولیکی وارد شده به آن است. اما محاسبه این مقدار برای یک سد در حالات استاتیکی کافی نیست زیرا پس از ساخت سد و مخصوصاَ در چند ماهه اول بهره ‌برداری و آب گیری سد که فشار زیادی به سازه وارد می‌شود ممکن است بر اثر این فشار و یا روان گرایی خاک پی سد و یا حتی زلزله‌های خفیف یا بزرگ تغییر شکل‌های نا همگن در مجموعه پی ‌سازه اصلی سد و یا در دیواره آب بند به وجود آید که باعث نشت آب از آن شود. برای جلوگیری از این مسئله باید ضخامت دیواره آّب بند به نحوی انتخاب شود که بتواند تغییر شکل های غیر یکنواخت را تحمل کند. معمولاَ ضخامت این دیواره‌ها را بین 5/0 تا 5/1متر در نظر می‌گیرند. برای ساخت دیواره آب بند با ضخامت بیش از 5/1 متر نیاز به ماشین آلات خاصی است که سعی می‌شود در پروژه ‌های معمولی به علت مسایل اقتصادی از آنها استفاده نشود.


دیواره‌ی آب بند دیافراگمی
برای ساخت یک دیواره آب بند دیافراگمی تزریقی (Grout diaphragm walls) ابتدا حفاری با استفاده از دوغاب بنتونیت ـ سیمان 
(cementitious bentonite sluryy) صورت می‌گیرد که ظرف چند ساعت سخت شده و خودش به صورت یک لایه محافظ باعث آب بندی جداره دیواره می‌شود. اجرای عملیات حفاری با استفاده از این ماده باید به صورت پیوسته صورت گیرد و دوغاب استفاده شده که حاوی مواد حفاری است با دوغاب تازه جایگزین شود. (از دوغاب کهنه پس از تصفیه و مخلوط شدن با دوغاب تازه می‌توان دوباره استفاده کرد.)
کار با این دوغاب دارای فواید و معایبی است که چند نمونه از آنها در زیر آورده شده است:
- استفاده از اتصالات درز بندهای انتهایی منتفی می‌گردد.
- جریان آب از محل نشتی یک اتصال خراب به مراتب از سایر قسمتهای دیوار بیشتر است.
- در حین حفاری محیطهای تراوای زمین عملاً تزریق شده و پس از گیرایش، ایمنی دیوار به علت کاهش انحراف آن در اعماق بیشتر، به مراتب تقلیل می‌یابد.
- از طرف دیگر کار با این گونه دوغاب‌ها بسیار حساس بوده و تولید و استفاده‌اش در کارگاه باید به دقت تحت کنترل و نظارت انجام گیرد تا بتوان مصالح یکنواختی که مشخصات مورد نظر را داراست بدست آورد.
همان‌طور که ذکر شد کاربرد اصلی دیواره آب بند عدم تراوایی آن و جلوگیری از نشت آب است که یکی از عوامل بسیار تأثیرگذار در این باره طرح اختلاط سیمان بنتونیت‌دار است که می تواند با تغییر نسبت سیمان به آب در آن بر میزان مقاومت و تراوایی سیمان بنتونیت‌دار تأثیر گذاشت.



نمونه اتصال دیوار آب بند به بالا دست سد
اتصال دیوار آب بند دیافراگمی به سازه اصلی سد و همچنین زمین مسئله حساسی است که در صورتی که مورد بی‌توجهی قرار گیرد می‌تواند منتهی به نشت آب از محل اتصال دیوار آب بند به زمین یا سازه اصلی شود که در این صورت کارآیی دیوار آب بند زیر سؤال خواهد رفت.
به عنوان مثال در صورتی که هدف اتصال دیوار آب بند به هسته رسی در محور سد باشد, بایستی این دیوار تا لایه‌های رسی اولیه ادامه یابد.
C/Wتأثیر نسبت و مواد مضاعف کلوئیدی در تراوایی دوغاب سیمان بنتونیت‌دار
همچنین دیواره ی آب بند باید به طور قابل قبول و مطمئنی به لایه‌های زیرین غیر تراوا نیز دوخته شود. چنانچه لایه‌های زیرین و اطراف پرده آب بند در عمق کف برای توقف فرار آب مورد تردید باشد بایستی برای جلوگیری از ریسک فرار آب عملیات تزریق سیمان انجام گیرد. تزریق سیمان در زمین کف توسط گمانه‌های تزریق که در دو سوی دیوار آب بند حفاری شده‌اند انجام می‌گیرد. از حفاری گمانه‌ها در خود دیوار آب بند نیز معمولاَ خودداری می‌شود

آب بند و انواع آن                                                                           

آب زیرزمینی و کنترل میزان نشت آن از مهمترین مسایل در پایداری سدها ، دامنه‌های طبیعی ، برشهای مصنوعی ، معادن روباز و زیرزمینی ، تونلها و شفتها ، سازه‌های مدفون شده و راهها و خاکریزهای ایجاد شده بر روی دامنه‌هاست.

آشنایی

مهندسان برای کاستن از احتمال گسیختگیها ناشی از عملکرد آب زیرزمین ، همواره درصدد اند تا بخش در حال حفاری را آبکشی و خشک نمایند. البته باید توجه داشت که کنترل نیروهای ناشی از نشت آب هم می‌تواند به همان اندازه در جلوگیری از گسیختگی موثر واقع شود. روشهای متنوعی را که برای کنترل نشت و فرار آب زیرزمینی وجود دارد، می‌توان به سه دسته عمده تقسیم کرد که عبارتند از : آب بندها و موانع ، سیستمهای آبکشی ، زهکشها ، صافی ها (فیلترها).

آب بندها و موانعی را که بر سر راه جریان آب ایجاد می‌شود، می‌توان به سه دسته آسترها و پوششها ، دیوارها و تزریق تقسیم کرد. 

آسترها و پوششها

آسترها و پوششها به صورت لایه‌ای نفوذ ناپذیر اجرا می‌شوند و دارای انواع زیراند:

·         تعبیه ورقه‌ای از رس که در بستر دریاچه (به سمت سراب) ایجاد می‌شود و وظیفه آن افزایش مسیر افقی جریان آب در زیر زمین و در نتیجه کاهش فشار آب و میران نشت آن در پاشنه پایاب سد است.

·         یک لایه (آستر) رسی یا پلاستیکی که برای جلوگیری از فرار آب از مخزن یا نشت سیالات از حمل تجمع زباله‌ها اجرا می‌شود.

دیوارها Walls

بسیار متنوع بوده و مهمترین انواع آن را به نحو زیر می‌توان خلاصه کرد. 

دیوار خاکی متراکم شده

این دیوارها می‌توانند به عنوان یک خاکریز همگن برای سد ، به صورت یک هسته در داخل سد یا ترانشه‌ای در پی سد ، که هسته آن با رس پر شده باشد، اجرا شوند. 

دیواره های بتنی

این نوع دیوار معمولا در حفاری پی ها یا به عنوان پوشش داخل تونلها ، مخصوصا در جاهایی که جلوگیری دایم از نفوذ آب لازم باشد، بکار می‌روند. در سدها برای جلوگیری از فرار آب از زیر سد ، دیوار بتنی قایمی را از پایینترین قسمت سد تا لایه‌های نفوذ ناپذیر احداث می‌کنند. 

دیوار با شمعهای صفحه‌ای

این نوع دیوار ، که با راندن شمعهای صفحه‌ای به داخل خاک ایجاد می‌شود، موقعی از کارایی خوبی برخوردار است که قفل و بست بین صفحات کامل باشد و این مسئله‌ای است که در زمینهای دارای قلوه سنگ و قطعات درشت تر یا حاوی مواتع دیگر به خوبی امکان پذیر نیست. با افزایش طول شمعها ، امکان خم شدن آنها در خلال راندن وجود دارد. این نوع دیوار تا حدی می‌تواند از نفوذ آب جلوگیری کند. این دیوار را معمولا برای نگاهداری دیواره بخشهای حفاری شده بکار می‌برند. در خاکهای با زهکشی آزاد ، دیوار باید همراه با یک سیستم آبکشی باشد تا فشار جانبی وارده از زمین و آب به دیوار شمعی کاهش یابد. 

دیوارهای گلی

دیوارهای گلی و ترانشه‌های پر شده از گل به عنوان عاملی کارآمد برای جلوگیری از نشت آب در پی سدها ، حفاریهای باز ، حفاری تونلها و سیستمهای کنترل آلودگی ، روز به روز مصرف بیشتری پیدا می‌کنند. روش احداث این دیوارها به جز در تونلها ، به این ترتیب است که ابتدا یک ترانشه حفر می‌شود و برای اینکه دیوارهایی ترانشه در طول حفاری ریزش نکند، داخل آن را با گل روانی از بنتونیت پر می‌کنند. در پایان حفر ترانشه ، این گل روان با موادی که بتواند یک دیوار دایمی و نسبتا غیرقابل تراکم و نفوذ ناپذیر را بسازد، تعویض می‌شود. 

دیوار دیافراگمی

بتنی نوع سازه دایمی است که توسط تکنیک ترانشه‌های حاوی گل روان ایجاد می‌شود. به این منظور قطعه‌ای از ترانشه تا عرض 7 متر را تا عمق دلخواه حفر می‌کنیم. در مرحله بعد یک شبکه (جوشن) فولادی پیش ساخته به داخل آن رانده می‌شود. در کلیه مراحل حفاری و راندن شبکه فولادی ، ترانشه توسط گل روانی که داخل آن ریخته می‌شود، از ریزش محفوظ می‌ماند. در مرحله بعد گل روان توسط بتن جایگزین می‌شود و پس از گرفتن بتن ، قطعه بعدی اجرا می‌شود. 

دیوارهای یخی

این دیوارها که با یخ زدن بخشی از زمین اشباع شده ایجاد می‌شوند به عنوان عامل موقتی در جلوگیری از نشت آب در حفاریهای باز ، تونلها و شفتها مورد استفاده قرار می‌گیرند. این روش بیش از همه در رسوبات ضخیم ماسه‌ای و لایه‌ای اشباع شده و یا در جاهایی که مواد سازنده گل روان ممکن است منابع آب را آلوده سازد، بکار می‌رود. از دیوارهایی یخی سالهاست که در معادن و برای احداث چاههایی قایم (شفتها) تا عمق 300 متر استفاده شده است.

این روش پرهزینه و وقتگیر است و معمولا یک تاخیر 6 ماهه در کار را باعث می‌شود. علاوه بر آن باید دقت زیادی در اجرای آن بشود. زیرا حتی یک جریان کوچک آب از میان دیوار به داخل بخش حفاری شده می‌تواند فاجعه آمیز باشد. بر اثر یخ زدن ممکن است تورم قابل ملاحظه‌ای نیز در خاکهای سطحی اطراف ساختگاه بوجود آید که پس از آب شدن یخها می‌تواند با فروریزش زمین همراه شود. مقدار تورم و فروریزش متعاقب آن وابسته به نوع مواد واقع در نزدیک سطح زمین است. 

تزریق

تزریق دوغاب به داخل خاکهای نفوذ پذیر و سنگ ، روش رایج و دایمی برای جلوگیری از جریان آب زیرزمینی است. البته در اغلب موارد دیواری که به این ترتیب بوجود می‌آید کاملا نفوذ پذیر نیست. از تزریق همچنین برای افزایش مقاومت سنگ و خاک سود جسته می‌شود. دوغابها متنوع اند و می‌توانند ترکیبی از سیمان ، سیمان و خاک یا مواد شیمیایی باشند. انتخاب نوع دوغاب به تخلخل سازندهای زمین شناسی ، سرعت جریان آب و مقاومت فشاری نهایی بخشهای تزریق شده بستگی دارد.

بطور کلی دوغابهای ماسه - سیمان برای بستن حفره‌های بزرگ و شکستگیها و دوغابهای رس و سیمان پرتلند برای بستن شکستگیهای نسبتا کوچک و خاکهای دانه درشت بکار می‌روند. به منظور کنترل جریان آب زیرزمینی ، حفر رشته منفردی از گمانه‌ها و تزریق در آنها اغلب کافی است. پرده تزریق را می‌توان با افزودن رشته‌های دیگری از گمانه‌های تزریق شده ضخیم تر نمود. در سنگهای شکافدار یا جاهایی که جریان زیاد است، موفقیت عملیات تزریق کمتر است

. 

آشنایی

از آبکشی عمدتا برای پائین بردن سطح ایستابی و خشک نگاهداشتن محیط کار استفاده می‌شود. از این روش همچنین جهت کاستن از فشار آب نشتی در دامنه‌ها و کف حفاریها نیز سود جسته می‌شود. آبکشی توسط پمپاژ از انباره یا پمپاژ نقطه‌ای و بندرت با روش الکترواسمز ( Electroosmosis) انجام می‌شود. روش انتخابی وابسته به نوع مصالح و عمق آبکشی است. 

عواملی موثر در انتخاب روش آبکشی

·         عمق سطح ایستابی در طول ساختمان ، طبیعت سفره آب (آزاد ، معلق یا آرتزین) و مقدار آب جریان یافته به بخش حفاری شده از دیواره‌ها و کف باید برود.

·         مقدار جریان ورودی به سیستم آبکشی که وابسته به نفوذپذیری و ضخامت سازندهای آبدار است، باید تعیین گردد. همچنین ، میزان پائین رفتن سطح ایستایی برای خشک شدن محل کار و اجتناب از رگاب و شیب آبی (گرادیان هیدرولیک) ناشی از جریان آب به سمت حفاری نیز باید مشخص شود.

·         ضریب نفوذپذیری لایه‌های مختلف زمین مهمترین عامل است و می‌توان آن را از روی منحنی دانه بندی برآورد نمود. یا اینکه مقدار آن را توسط آزمایش پمپاژ و اندازه گیری میزان افت در پیزومترهای اطراف محاسبه کرد.

·         مقدار نشت قابل تصور آب از سطح زمین در طول فرآیند آبکشی تاثیر آن بر سازه‌های جانبی باید ارزیابی شود و روشهایی برای کنترل آن درنظر گرفته شود.

پمپاژ انباره‌ای

ساده ترین روش کنترل آب ورودی به حفاریها ، ایجاد نهرهای قطع کننده آب در پای دامنه یا ورقه حفاری است. این آبروها به چاهک یا انباره‌ای متصل می‌شود که از آنجا به خارج پمپاژ می‌شود. این روش معمولا در زمینهایی مثل ماسه‌های لای دار یا رسدار ، که سرعت جریان آب زیاد نیست یا جاهایی که عمق کار فاصله زیادی با سطح ایستابی ندارد (فشار آب کم) ، مناسب است. در اینجا باید نهرها و بستر انباره را با شن و قلوه سنگ یا سنگ شکسته بپوشانیم تا از حرکت و مهاجرت ذرات ریز جلوگیری شود. 

پمپاژ نقطه‌ای

سیستمهای منفرد و مضاعف

پمپاژ نقطه‌ای استاندارد معمولا در خاکهای ماسه‌ای یا دیگر رسوبات دارای ضریب نفوذپذیری (K) از 10 تا  سانتیمتر برثانیه بکار می‌رود. این روش متشکل از لوله‌هایی با بخش انتهایی مشبک به قطر 5 تا 7.5 سانتیمتر و طول 30 تا 100 سانتیمتر است که بسته به نفوذپذیری خاک در فواصل 1 تا 4 متری از هم در زمین نصب می‌شوند. انتهای هر لوله به لوله بزرگتری به قطر 15 الی 30 سانتیمتر وصل می‌شود. آن لوله نیز به نوبه خود به یک پمپ گریز از مرکز متصل است. استفاده از سیستم پمپاژ نقطه‌ای تک مرحله‌ای توسط عرض و عمق حفاری محدود می‌شود.

در اینجا عمق موثر کشش پمپها حدود 4.5 الی 5.5 متر است. در مقابل سیستم چند مرحله‌ای متشکل از رشته‌هایی از سیستم تک مرحله‌ای است که در پلکانهایی با فاصله کمتر از 4.5 متری از یکدیگر ، قرار داده شده‌اند. این روش در حفاریهای بزرگی که به دلیل عرض یا عمق زیادشان یک سیستم منفرد نمی‌تواند چاره ساز باشد، بکار گرفته می‌شوند. در زمان کاربرد این روش باید توجه داشت که بالاترین بخش منحنی افت آب زیرزمینی به مقدار قابل توجهی زیر کف بخش حفاری شده قرار گیرد تا از بالازدگی و جوشیدن آب جلوگیری شود. 

پمپاژ نقطه‌ای توسط خلا

در لایها که روشهای ثقلی نمی‌تواند آب منفذی نگاهداری شده توسط نیروهای موئینه را تخلیه نماید، از روش ایجاد خلا استفاده می‌شود. به این ترتیب که انتهای مجوف لوله‌ها ، در رسوبات در حد لای قرار داده شده و بخشهای بالاتر گمانه با رس پر می‌شود. با بکارگیری این روش ، لایهای موجود در کف یک حفاری از حالت سریع به نمونه‌ای سخت و مقاوم تبدیل می‌شوند. البته در شرایطی که مکش ناشی از خلا به لایه‌های ماسه‌ای مجاور می‌رسد، کارآیی سیستم سریعا پائین خواهد آمد. 

سیستم پمپاژ نقطه‌ای انژکتوری

خاکهای بدون چسبندگی را تا عمق 15 الی 30 متری می‌توان توسط این سیستم آبکشی نمود. نکته مثبت در این روش جلوگیری از فشارهای بالازدگی در حفاریهای عمیق است. در اینجا میزان دبی آبکشی از هر چاه محدود و کمتر از 38 الی 57 لیتر بر دقیقه است. انتهای هر لوله در این سیستم به یک انژکتورمتصل است. آب از یک لوله به این نقطه می‌آید و با فشار به یک لوله کمی گشادتر وارد می‌شود. به این ترتیب مکشی در مجرایی که به راس جمع کننده آب متصل است، ایجاد می‌شود. حاصل این فرایند مکیده شدن أب از خاک ، ورود آن به گمانه و پمپاژ آن به خارج است. 

چاههای عمیق

چاههای عمیق اساسا برای حفاریهای عریض و عمیق ، مخصوصا در جاهایی که خاکهای ریز حفاری با افزایش عمق نفوذپذیرتر می‌شوند و نمی‌توان سطح ایستابی را با پمپاژ نقطه‌ای پائین برد، بکار می‌رود. در این حالت باید تا مواد نفوذپذیر تر واقع در زیر سطحی که قرار است آب زیرزمینی تا آنجا پائین برده شود، عمق کافی وجود داشته باشد تا غوطه وری کامل بخش مجوف لوله و پمپ شناور امکانپذیر گردد. 

چاههای عمیق بیش از همه در سازندهای لایه لایه حاوی لایه‌های با زهکشی آزاد شنی و قلوه سنگی مفید است. از این روش همچنین برای بی آب کردن تونلها و پایدار کردن توده‌های لغزنده با سطح گسیختگی عمیق استفاده می‌شود. البته این روش پرهزینه است و برای دستیابی به پایداری مناسب باید عملیات پمپاژ بطور دایم انجام شود. 

نحوه اجرای این روش به این ترتیب است که ابتدا چاههایی با فاصله 6 الی 60 متر از یکدیگر در خارج از منطقه مورد نظر حفر می‌شود و با پمپهای توربینی یا شناور تجهیز می‌گردد. قطر چاهها از 15 تا 45 سانتیمتر متغیر است و بخش مجوف انتهای طولی برابر 6 تا 22.5 متر است. این روش اغلب به همراه روش پمپاژ نقطه‌ای بکار گرفته می‌شود. به این منظور چاههای عمیق در اطراف حفاری و سیستمهای پمپاژ نقطه‌ای در داخل بخشهای حفاری شده قرار داده می‌شود. 

الکترواسمز

از این روش برای افزایش مقاومت لایه‌های ضخیم لای در حفاریهای روباز ، در دامنه‌ها و تونلها استفاده می‌شود. به این منظور دو الکترود در عمق مورد نظر قرار داده شده و جریان مستقیم الکتریسیته به آن وصل می‌شود. جریان القایی باعث حرکت آب از قطب مثبت (آند) به سمت قطب منفی (کاتد) می‌شود و از آنجا توسط پمپاژ خارج می‌گردد. نحوه قرارگیری الکترودها باید به گونه‌ای باشد که فشارهای ناشی از نشت آب به سمت خارج از سطح حفاری شده هدایت شود تا بر پایداری خاک افزوده گردد. 

دیواره‌ی آب بند

مهمترین عامل تعیین ضخامت دیوار دیافراگمی (Diaphragm wall) حداکثر بار هیدرولیکی وارد شده به آن است. اما محاسبه این مقدار برای یک سد در حالات استاتیکی کافی نیست زیرا پس از ساخت سد و مخصوصاَ در چند ماهه اول بهره ‌برداری و آب گیری سد که فشار زیادی به سازه وارد می‌شود ممکن است بر اثر این فشار و یا روان گرایی خاک پی سد و یا حتی زلزله‌های خفیف یا بزرگ تغییر شکل‌های نا همگن در مجموعه پی ‌سازه اصلی سد و یا در دیواره آب بند به وجود آید که باعث نشت آب از آن شود. برای جلوگیری از این مسئله باید ضخامت دیواره آّب بند به نحوی انتخاب شود که بتواند تغییر شکل های غیر یکنواخت را تحمل کند. معمولاَ ضخامت این دیواره‌ها را بین 5/0 تا 5/1متر در نظر می‌گیرند. برای ساخت دیواره آب بند با ضخامت بیش از 5/1 متر نیاز به ماشین آلات خاصی است که سعی می‌شود در پروژه ‌های معمولی به علت مسایل اقتصادی از آنها استفاده نشود.

دیواره‌ی آب بند دیافراگمی

برای ساخت یک دیواره آب بند دیافراگمی تزریقی(Grout diaphragm walls) ابتدا حفاری با استفاده از دوغاب بنتونیت ـ سیمان 
(cementitious bentonite sluryy) صورت می‌گیرد که ظرف چند ساعت سخت شده و خودش به صورت یک لایه محافظ باعث آب بندی جداره دیواره می‌شود. اجرای عملیات حفاری با استفاده از این ماده باید به صورت پیوسته صورت گیرد و دوغاب استفاده شده که حاوی مواد حفاری است با دوغاب تازه جایگزین شود. (از دوغاب کهنه پس از تصفیه و مخلوط شدن با دوغاب تازه می‌توان دوباره استفاده کرد.)
کار با این دوغاب دارای فواید و معایبی است که چند نمونه از آنها در زیر آورده شده است:
- استفاده از اتصالات درز بندهای انتهایی منتفی می‌گردد.
- جریان آب از محل نشتی یک اتصال خراب به مراتب از سایر قسمتهای دیوار بیشتر است.
- در حین حفاری محیطهای تراوای زمین عملاً تزریق شده و پس از گیرایش، ایمنی دیوار به علت کاهش انحراف آن در اعماق بیشتر، به مراتب تقلیل می‌یابد.
- از طرف دیگر کار با این گونه دوغاب‌ها بسیار حساس بوده و تولید و استفاده‌اش در کارگاه باید به دقت تحت کنترل و نظارت انجام گیرد تا بتوان مصالح یکنواختی که مشخصات مورد نظر را داراست بدست آورد.
همان‌طور که ذکر شد کاربرد اصلی دیواره آب بند عدم تراوایی آن و جلوگیری از نشت آب است که یکی از عوامل بسیار تأثیرگذار در این باره طرح اختلاط سیمان بنتونیت‌دار است که می تواند با تغییر نسبت سیمان به آب در آن بر میزان مقاومت و تراوایی سیمان بنتونیت‌دار تأثیر گذاشت.

نمونه اتصال دیوار آب بند به بالا دست سد

اتصال دیوار آب بند دیافراگمی به سازه اصلی سد و همچنین زمین مسئله حساسی است که در صورتی که مورد بی‌توجهی قرار گیرد می‌تواند منتهی به نشت آب از محل اتصال دیوار آب بند به زمین یا سازه اصلی شود که در این صورت کارآیی دیوار آب بند زیر سؤال خواهد رفت.
به عنوان مثال در صورتی که هدف اتصال دیوار آب بند به هسته رسی در محور سد باشد, بایستی این دیوار تا لایه‌های رسی اولیه ادامه یابد.

C/Wتأثیر نسبت و مواد مضاعف کلوئیدی در تراوایی دوغاب سیمان بنتونیت‌دار

همچنین دیواره ی آب بند باید به طور قابل قبول و مطمئنی به لایه‌های زیرین غیر تراوا نیز دوخته شود. چنانچه لایه‌های زیرین و اطراف پرده آب بند در عمق کف برای توقف فرار آب مورد تردید باشد بایستی برای جلوگیری از ریسک فرار آب عملیات تزریق سیمان انجام گیرد. تزریق سیمان در زمین کف توسط گمانه‌های تزریق که در دو سوی دیوار آب بند حفاری شده‌اند انجام می‌گیرد. از حفاری گمانه‌ها در خود دیوار آب بند نیز معمولاَ خودداری می‌شود

برای آب بندی یک سازه بتنی باید ۲ کار اساسی صورت بگیرد:
۱-آب بندی خود بتن توسط بتن مناسب
۲-آب بندی درزهای بتن توسط واتراستاپ و باید هر دو صورت برقرار باشد.

اصول آب بندی بتن:
اصلاح منحنی دانه بندی و کنترل میزان فیلر بتن یعنی FILLER  بیشتری نسبت به سایر مواد داشته باشد و تغییرنسبت مصالح درشت به ریز(در بتن های معمولی شن بیشتر است ولی در اینجا  نسبتها برابر باید باشد.
در قسمتهای بعدی نسبت آب به سیمان حداقل است،از دیگر عوامل موثر ویبره ی مناسب است و برای افزایش ضریب اطمینان لزوما همه بتن ها نیاز به افزودنی ندارند البته اگرخوب اجرا شود.

ادامه مقاله در ادامه مطلب

اصول آب بندی درزها:
۱- واتر استاپ
۲- درزگیر که به عنوان مکمل استفاده می شود نه به عنوان جایگزین.

واتراستاپ ها برای آب بندی درزهای اجرایی و درزهای انبساط در سازه های بتنی آبی استفاده می شوند. اهمیت واتر استاپ ها را در سازه های آبی می توان به مانند بادبند ها در سازه ها عنوان نمود.WATER STOP طول مسیر جریان و حرکت آب را طولانی می کند تا آب نتواند نشت کند. ضخامت بتن بر اساس میزان نفوذ پذیری از آن جهت اهمیت دارد که اگر ضخامتش بیشتر از میزان نفوذ پذیری آب باشد تا آب از آن عبور نکند. یکی از نکات در طراحی عرض واتر استاپ این موضوع است که عمق نفوذ بیشتر از یک دور رفت و برگشت باشد.

انواع درزها:
۱- درزهای ثابت:در این درزها آرماتور قطع نمی شود.
الف)درزهای اجرایی(مثل قطع بتن ریزی و عدم پیوستگی)در این درزها آرماتور قطع نمی شود.
ب) ترک

۲- درزهای حرکتی :
الف) انبساط حرارتی
ب) انقباض
ج) فرعی ترکیبی

بنا به نوع درزها ۲ نوع واتر استاپ داریم که شامل تخت که در وسطش حفره نمی باشد. همه واتر استاپ ها آج دارند که باعث چسبندگی و افزایش طول مسیر آب می باشند و نوع آنها با توجه به نوع درز تعیین می شوند. در واتر استاپ هایی که وسطشان حفره دارند،حفره دقیقا وسط درز حرارتی انبساطی می افتد که باعث جلوگیری از بازی کردن درز میشود.

انواع واتر استاپ ها از لحاظ محل قرار گیری در مقاطع بتنی به صورت زیر تقسیم می شوند:
الف)واتر استاپ های میانی
ب) واتر استاپ های کفی(کف استخر)
ج) واتر استاپ های روکارنکته: در درزهای انبساطی واتر استاپ ها مستقیما با آب در تماس هستند ولی در درزهای اجرائی اینگونه نیست.

عوامل موثر در تعیین اشکال و ابعاد واتر استاپ ها:
الف)نوع و اندازه درز
ب) محل قرار گیری واتر استاپ ها در مقطع بتنی
ج) ضخامت قطعه بتنی که واتر استاپ ها در آن قرار دارند
د) فشار هیدرواستاتیک درون سازه

نکته: دو گوه انتهایی واتر استاپ ها نقش بسیار مهمی در جلوگیری از عبور آب دارد،چون گوه های وسطی که در کشش قرار می گیرند تخت می شوند ولی انتها هیچ تغییری نمی کند.

نکته: واتر استاپ به هیچ وجه خم یا سوراخ نمی شود. این واتر استاپ ها را باید از بالا و پایین کاملا مهار شود. ساده ترین راه overlap است. هرچقدر که overlap زیاد باشد به خاطر آج ها دو سر کاملا بر هم منطبق نمی شوند. بهترین راه overlap توسط جوش لب به لب توسط دستگاه مخصوص هویه برقی می باشد که به این صورت است که دو سر واتر استاپ را ذوب می کنند و به هم می چسبانند.

نکته: دقت شود که واتر استاپ باید ذوب شود نه اینکه بسوزد.

نکته: در هنگام ذوب باید دقت شود که در این هنگام گاز سمی متصاعد می شود که در این صورت باید در فضای باز و از ماسک استفاده شود.

مراحل کار: هنگام ذوب کردن هر دو لبه به طور همزمان توسط المانی که وسطش می گذاریم و با گرما ذوبش می کنیم.واتر استاپ در محل عمود بر درز در کشش است و ما در مورد مقاومت کششی این محل اتصال نداریم.

آزمایش کنترل کیفیت واتر استاپ: دو قطعه I شکل از واتر استاپ در هر دو جهت آنها بریده می شود و مورد بررسی قرار می گیرد.

نکته: افزایش طول در زمان بریدگی و مقاومتش مهم است. در سالهای گذشته ار واتر استاپ های مسی استفاده می شد که راحت پاره می شدند و در جوش دادن آنها به مشکل بر می خوردند و در ضمن گران بودند و استفاده از آنها مرغون به صرفه نبود.از تنها مشکلات استفاده از واتر استاپ های P.V.C ،عدم مقاومت در مقابل اشعه ماوراء بنفش است که محصول را خشک و شکننده می کند.

از ویژگی های واتر استاپ های مرغوب می توان به موارد زیر اشاره کرد:
۱-  دارای رنگ روشن باشد (چون رنگ تیره از جنس مواد کهنه می باشد)،
۲-  سطح آنها حتما آجدار باشد
۳-  زیر تابش مستقیم نور خورشید قرار نگیرد،

۴-  به هیچ وجه سطح آن چرب نباشد.

آب بند چیست و مناسب ترین نوع آن کدام است؟

تنها اعضای سایت میتوانند لینک ها رو ببینند.

برای ثبت نام کلیک کنید!! سال هاست استفاده از آب بند (واتر استاپ) به منظور آب بندی درزهای اجرایی و محل های قطع بتن (Construction Joint) متداول است. امروزه تمامی کشورهای توسعه یافته و پیشرفته از آب بندهای هیدروفیلیک یا بنتونیتی برای آب بندی درزهای اجرایی استفاده می کنند نه نوع P.V.C آن، زیرا محل ثابت سازی آب بندها در بین آرماتورها می باشد و با گذشت چند سال از عمر سازه و بررسی شرایط آرماتورها و بتن مشاهده می کنیم آرماتورهای طولی و عرضی که در سمت آبگیر سازه قراردارند به واسطه عبور آب از طریق درز سرد موجود بین مقاطع بتن ریزی شده و لوله های موئین ناشی از تبخیر آب بتن، دچار زنگ زدگی شده که در برخی از موارد با انبساط 6 الی 15 درصدی حجم آرماتورها، بتن دچار ترک خوردگی می گردد. این نقصان عاملی جهت تشدید نفوذپذیری و کاهش شدید طول عمر سازه بتنی می باشد. آب بندهای هیدروفیلیک یا بنتونیتی علاوه بر سهولت و سرعت بسیار زیاد در نصب تمامی نواقص فوق الذکر را رفع می کنند. 

برای آب بندی یک سازه بتنی باید دو کار اساسی صورت بگیرد:
• آب بندی خود بتن توسط بتن مناسب
• آب بندی درزهای بتن توسط واتراستاپ
که هر دو صورت می بایست برقرار باشد.

انواع درزها
1- درزهای ثابت: در این درزها آرماتور قطع نمی شود.
الف) درزهای اجرایی (مثل قطع بتن ریزی و عدم پیوستگی)
ب) ترک

2- درزهای حرکتی:
الف) انبساط حرارتی
ب) انقباض
ج) فرعی ترکیبی

بنا به نوع درزها 2 نوع واتر استاپ داریم که شامل تخت که در وسطش حفره نمی باشد.
همه واتر استاپ ها آج دارند که باعث چسبندگی و افزایش طول مسیر آب می باشند و نوع آنها با توجه به نوع درز تعیین می شوند.
در واتر استاپ هایی که در وسطش حفره دارند، حفره دقیقا وسط درز حرارتی انبساطی می افتد که جلوگیری از بازی کردن درز می شود .
انواع واتر استاپ ها از لحاظ محل قرار گیری در مقاطع بتنی به انواع زیر تقسیم می شوند:
الف) واتر استاپ های میانی
ب) واتر استاپ های کفی (کف استخر)
ج) واتر استاپ های روکار

نکته: در درزهای انبساطی واتر استاپ ها مستقیما با آب در تماس هستند ولی در درزهای اجرائی اینگونه نیست.

عوامل موثر در تعیین اشکال و ابعاد واتر استاپ ها
• نوع و اندازه درز
• محل قرار گیری واتر استاپ ها در مقطع بتنی
• ضخامت قطعه بتنی که واتر استاپ ها در آن قرار دارند
• فشار هیدرواستاتیک درون سازه

نکته 1: دو گوه انتهایی واتر استاپ ها نقش بسیار مهمی در جلوگیری از عبور آب دارد، چون گوه های وسطی که در کشش قرار می گیرند تخت می شوند ولی انتها هیچ تغییری نمی کند.
نکته 2: واتر استاپ به هیچ وجه خم یا سوراخ نمی شود. این واتر استاپ ها را باید از بالا و پایین کاملا مهار شود.

ساده ترین راه همپوشانی ( Overlap ) هرچقدر که Overlap زیاد باشد به خاطر آج ها دو سر کاملا بر هم منطبق نمی شوند.
بهترین راه Overlap توسط جوش لب به لب توسط دستگاه مخصوص هویه برقی می باشد به این صورت است که دو سر واتر استاپ را ذوب می کنند و به هم می چسبانند.

نکته: دقت شود که واتر استاپ باید ذوب شود نه اینکه بسوزد.
نکته: دقت شود که در هنگام ذوب گاز سمی متصاعد می شود و باید در فضای باز و از ماسک استفاده شود.

مراحل کار: هنگام ذوب کردن هر دو لبه به طور همزمان توسط المانی که وسطش می گذاریم و با گرما می شود.
واتر استاپ در محل عمود بر درز در کشش است و ما در مورد مقاومت کششی این محل اتصال نداریم.

آزمایش کنترل کیفیت واتر استاپ
دو قطعه I شکل از واتر استاپ در هر دو جهت آنها بریده می شود و مورد بررسی قرار می گیرد.
نکته: افزایش طول در زمان بریدگی و مقاومت مهم است.
در سالهای گذشته ار واتر استاپ های مسی استفاده می شد که راحت پاره می شدند و در جوش دادن آنها به مشکل بر می خوردند و در ضمن گران بودند و استفاده از آنها به صرفه نبود.
واتر استاپ های P.V.C در مقابل اشعه ماوراء بنفش خشک و شکننده می شوند. 

از ویژگی های واتر استاپ های مرغوب می توان به موارد زیر اشاره کرد:
• دارای رنگ روشن باشد (چون رنگ تیره از جنس مواد کهنه می باشد)،
• سطح آنها حتما آجدار باشد
• زیر تابش مستقیم نور خورشید قرار نگیرد.
• به هیچ وجه سطح آن چرب نباشد.

آب بند چیست و مناسب ترین نوع آن کدام است؟

آب بند چیست و مناسب ترین نوع آن کدام است؟
سالهاست استفاده از آب بند (واتر استاپ) به منظور آب بندی درزهای اجرایی و محل های قطع بتن (Construction Joint) متداول است. امروزه تمامی کشورهای توسعه یافته و پیشرفته از آب بندهای هیدروفیلیک یا بنتونیتی برای آب بندی درزهای اجرایی استفاده می کنند نه نوع P.V.C آن، زیرا محل ثابت سازی آب بندها در بین آرماتورها می باشد و با گذشت چند سال از عمر سازه و بررسی شرایط آرماتورها و بتن مشاهده می کنیم آرماتورهای طولی و عرضی که در سمت آبگیر سازه قراردارند به واسطه عبور آب از طریق درز سرد موجود بین مقاطع بتن ریزی شده و لوله های موئین ناشی از تبخیر آب بتن، دچار زنگ زدگی شده که در برخی از موارد با انبساط 6 الی 15 درصدی حجم آرماتورها، بتن دچار ترک خوردگی می گردد. این نقصان عاملی جهت تشدید نفوذپذیری و کاهش شدید طول عمر سازه بتنی می باشد. آب بندهای هیدروفیلیک یا بنتونیتی علاوه بر سهولت و سرعت بسیار زیاد در نصب تمامی نواقص فوق الذکر را رفع می کنند.

برای آب بندی یک سازه بتنی باید دو کار اساسی صورت بگیرد:
    •  آب بندی خود بتن توسط بتن مناسب
    •  آب بندی درزهای بتن توسط واتراستاپ

که هر دو صورت می بایست برقرار باشد.
اصول آب بندی بتن اصلاح منحنی دانه بندی و کنترل میزان فیلر (FILLER) بتن یعنی بیشتری نسبت به سایر مواد داشته باشد و تغییر نسبت مصالح درشت به ریز (در بتن های معمولی شن بیشتر است ولی در اینجا نسبتها برابر باید باشد)، نسبت آب به سیمان حداقل است، از دیگر عوامل موثر ویبره ی مناسب است و برای افزایش ضریب اطمینان لزوما همه بتن ها نیاز به افزودنی ندارند البته اگرخوب اجرا شود.
اصول آب بندی درزها
    • واتر استاپ
    • درزگیر که به عنوان مکمل استفاده می شود نه به عنوان جایگزین
کاربرد واتراستاپ ها برای آب بندی درزهای اجرایی و درزهای انبساط در سازه های بتنی آبی استفاده می شود. اهمیت واتر استاپ ها را در سازه های آبی می توان به مانند بادبند ها در سازه ها عنوان نمود. واتر استاپ طول مسیر جریان و حرکت آب را طولانی می کند تا آب نتواند نشت کند. ضخامت بتن بر اساس میزان نفوذ پذیری از آن جهت اهمیت دارد که اگر ضخامتش بیشتر از میزان نفوذ پذیری آب باشد تا آب از آن عبور نکند. یکی از نکات در طراحی، عرض واتر استاپ است، که عمق نفوذ بیشتر از یک دور رفت و برگشت باشد.
انواع درزها 1- درزهای ثابت: در این درزها آرماتور قطع نمی شود.
    الف) درزهای اجرایی (مثل قطع بتن ریزی و عدم پیوستگی)
    ب) ترک
2- درزهای حرکتی:
    الف) انبساط حرارتی
    ب) انقباض
    ج) فرعی ترکیبی
بنا به نوع درزها 2 نوع واتر استاپ داریم که شامل تخت که در وسطش حفره نمی باشد. همه واتر استاپ ها آج دارند که باعث چسبندگی و افزایش طول مسیر آب می باشند و نوع آنها با توجه به نوع درز تعیین می شوند. در واتر استاپ هایی که در وسطش حفره دارند، حفره دقیقا وسط درز حرارتی انبساطی می افتد که جلوگیری از بازی کردن درز میشود . انواع واتر استاپ ها از لحاظ محل قرار گیری در مقاطع بتنی به انواع زیر تقسیم می شوند:
    الف) واتر استاپ های میانی
    ب) واتر استاپ های کفی (کف استخر)
    ج) واتر استاپ های روکار

نکته: در درزهای انبساطی واتر استاپ ها مستقیما با آب در تماس هستند ولی در درزهای اجرائی اینگونه نیست.
عوامل موثر در تعیین اشکال و ابعاد واتر استاپ ها
    • نوع و اندازه درز
    • محل قرار گیری واتر استاپ ها در مقطع بتنی
    • ضخامت قطعه بتنی که واتر استاپ ها در آن قرار دارند
    • فشار هیدرواستاتیک درون سازه

نکته 1: دو گوه انتهایی واتر استاپ ها نقش بسیار مهمی در جلوگیری از عبور آب دارد،چون گوه های وسطی که در کشش قرار می گیرند تخت می شوند ولی انتها هیچ تغییری نمی کند. نکته 2: واتر استاپ به هیچ وجه خم یا سوراخ نمی شود. این واتر استاپ ها را باید از بالا و پایین کاملا مهار شود.

ساده ترین راه همپوشانی (Overlap) هرچقدر که Overlap زیاد باشد به خاطر آج ها دو سر کاملا بر هم منطبق نمی شوند. بهترین راه Overlap توسط جوش لب به لب توسط دستگاه مخصوص هویه برقی می باشد به این صورت است که دو سر واتر استاپ را ذوب می کنند و به هم می چسبانند.

نکته: دقت شود که واتر استاپ باید ذوب شود نه اینکه بسوزد. نکته: دقت شود که در هنگام ذوب گاز سمی متصاعد می شود و باید در فضای باز و از ماسک استفاده شود.

مراحل کار: هنگام ذوب کردن هر دو لبه به طور همزمان توسط المانی که وسطش می گذاریم و با گرما می شود. واتر استاپ در محل عمود بر درز در کشش است و ما در مورد مقاومت کششی این محل اتصال نداریم.
آزمایش کنترل کیفیت واتر استاپ دو قطعه I شکل از واتر استاپ در هر دو جهت آنها بریده می شود و مورد بررسی قرار می گیرد. نکته: افزایش طول در زمان بریدگی و مقاومت مهم است. در سالهای گذشته ار واتر استاپ های مسی استفاده می شد که راحت پاره می شدند و در جوش دادن آنها به مشکل بر می خوردند و در ضمن گران بودند و استفاده از آنها به صرفه نبود. واتر استاپ های P.V.C در مقابل اشعه ماوراء بنفش خشک و شکننده می شوند.
از ویژگی های واتر استاپ های مرغوب می توان به موارد زیر اشاره کرد:
    • دارای رنگ روشن باشد (چون رنگ تیره از جنس مواد کهنه می باشد)،
    • سطح آنها حتما آجدار باشد
    • زیر تابش مستقیم نور خورشید قرار نگیرد.
    • به هیچ وجه سطح آن چرب نباشد.

تصویر زیر مقاطع برخی از انواع آب بند را نشان می دهد:

مهمترین عامل تعیین ضخامت دیوار دیافراگمی (Diaphragm wall) حداکثر بار هیدرولیکی وارد شده به آن است. اما محاسبه این مقدار برای یک سد در حالات استاتیکی کافی نیست زیرا پس از ساخت سد و مخصوصاَ در چند ماهه اول بهره ‌برداری و آب گیری سد که فشار زیادی به سازه وارد می‌شود ممکن است بر اثر این فشار و یا روان گرایی خاک پی سد و یا حتی زلزله‌های خفیف یا بزرگ تغییر شکل‌های نا همگن در مجموعه پی ‌سازه اصلی سد و یا در دیواره آب بند به وجود آید که باعث نشت آب از آن شود. برای جلوگیری از این مسئله باید ضخامت دیواره آّب بند به نحوی انتخاب شود که بتواند تغییر شکل های غیر یکنواخت را تحمل کند. معمولاَ ضخامت این دیواره‌ها را بین 5/0 تا 5/1متر در نظر می‌گیرند. برای ساخت دیواره آب بند با ضخامت بیش از 5/1 متر نیاز به ماشین آلات خاصی است که سعی می‌شود در پروژه ‌های معمولی به علت مسایل اقتصادی از آنها استفاده نشود.


دیواره‌ی آب بند دیافراگمی

برای ساخت یک دیواره آب بند دیافراگمی تزریقی (Grout diaphragm walls) ابتدا حفاری با استفاده از دوغاب بنتونیت ـ سیمان 
(cementitious bentonite sluryy) صورت می‌گیرد که ظرف چند ساعت سخت شده و خودش به صورت یک لایه محافظ باعث آب بندی جداره دیواره می‌شود. اجرای عملیات حفاری با استفاده از این ماده باید به صورت پیوسته صورت گیرد و دوغاب استفاده شده که حاوی مواد حفاری است با دوغاب تازه جایگزین شود. (از دوغاب کهنه پس از تصفیه و مخلوط شدن با دوغاب تازه می‌توان دوباره استفاده کرد.) کار با این دوغاب دارای فواید و معایبی است که چند نمونه از آنها در زیر آورده شده است:
- استفاده از اتصالات درز بندهای انتهایی منتفی می‌گردد.
- جریان آب از محل نشتی یک اتصال خراب به مراتب از سایر قسمتهای دیوار بیشتر است.
- در حین حفاری محیطهای تراوای زمین عملاً تزریق شده و پس از گیرایش، ایمنی دیوار به علت کاهش انحراف آن در اعماق بیشتر، به مراتب تقلیل می‌یابد.
- از طرف دیگر کار با این گونه دوغاب‌ها بسیار حساس بوده و تولید و استفاده‌اش در کارگاه باید به دقت تحت کنترل و نظارت انجام گیرد تا بتوان مصالح یکنواختی که مشخصات مورد نظر را داراست بدست آورد. همان‌طور که ذکر شد کاربرد اصلی دیواره آب بند عدم تراوایی آن و جلوگیری از نشت آب است که یکی از عوامل بسیار تأثیرگذار در این باره طرح اختلاط سیمان بنتونیت‌دار است که می تواند با تغییر نسبت سیمان به آب در آن بر میزان مقاومت و تراوایی سیمان بنتونیت‌دار تأثیر گذاشت.


نمونه اتصال دیوار آب بند به بالا دست سد

اتصال دیوار آب بند دیافراگمی به سازه اصلی سد و همچنین زمین مسئله حساسی است که در صورتی که مورد بی‌توجهی قرار گیرد می‌تواند منتهی به نشت آب از محل اتصال دیوار آب بند به زمین یا سازه اصلی شود که در این صورت کارآیی دیوار آب بند زیر سؤال خواهد رفت. به عنوان مثال در صورتی که هدف اتصال دیوار آب بند به هسته رسی در محور سد باشد, بایستی این دیوار تا لایه‌های رسی اولیه ادامه یابد.


C/Wتأثیر نسبت و مواد مضاعف کلوئیدی در تراوایی دوغاب سیمان بنتونیت‌دار

همچنین دیواره ی آب بند باید به طور قابل قبول و مطمئنی به لایه‌های زیرین غیر تراوا نیز دوخته شود. چنانچه لایه‌های زیرین و اطراف پرده آب بند در عمق کف برای توقف فرار آب مورد تردید باشد بایستی برای جلوگیری از ریسک فرار آب عملیات تزریق سیمان انجام گیرد. تزریق سیمان در زمین کف توسط گمانه‌های تزریق که در دو سوی دیوار آب بند حفاری شده‌اند انجام می‌گیرد. از حفاری گمانه‌ها در خود دیوار آب بند نیز معمولاَ خودداری می‌شود.

آب انبارها

آب انبارها

مقدمه

آب انبار ( امبار) در سراسر راه های ایران و در شهرهای این سرزمین به تعداد بسیار دیده می شود و برخی از آنها که در شهرهای خشک و کم آب ساخته شده خود اثری بسیار زیبا و از لحاظ معماری شایان توجه است.

اصولا در ایران پیدا کردن آب به خصوص آب خنک ،‌همیشه مساله بوده است. از معماری عناصر دیگری مثل چاه آب سرد اطلاعاتی در دست نداریم ،‌فقط این موضوع روشن است که چاه را در زمستان پر از برف کرده و در تابستان از آن استفاده می کرده اند.(پیرنیا ، محمد کریم ، آشنایی با معماری اسلامی ایران،انتشارات سروش دانش ، ص213)

سابقه ی ساخت آب انبار در ایران بسیار طولانی است . قدیمی ترین آثار به جای مانده از آب انبار تقریبا با پیدایش اولین تمدن های ایران همزمان است؛ هنوز آب انبارهایی از قرن ششم و هفتم هجری به جای مانده است. مخزن آب انبار شهر ایلامی –در دوران چغازنبیل که مربوط به هزاره ی دوم قبل از میلاد می باشد ، هنوز پابرجاست. از دوران حکومت هخامنشیان نیز بقایای آب انبار و آب راه های متعدد در قصرتخت جمشید وجود دارد.

در شهر های گرم و خشک ایران ، هر محله ای اغلب برای خود یک آب انبار داشته که توسط اهالی محل احداث می شده و یا گاهی بانی آن یکی از افراد خیرخواه محله بوده است. آب انبار توسط اهالی خود محل اداره می شد و از کسی مبلغی برای استفاده از آن گرفته نمی شد ؛ فقط اهالی محل خرج تعمیرات و نگهداری آن را می پرداختند. آب انبار های مهم دارای سردر ورودی زیبایی بودند که با انواع کاربندی ها و مقرنس ها تزیین می شده و گاهی شعری در جهت سلام بر حسین(ع) و لعنت بر یزید و یا یادآوری خیری که بانی آن« انجام داده بر روی کاشی های هفت رنگ نقش می بست. تاریخ احداث آب انبارها معمولا در درگاه آنها ثبت می شده است که گاهی این تاریخ به حروف ابجد نگاشته می شده است. (قبادیان ، وحید، بررسی اقلیمی ابنیه سنتی ایران، ،انتشارات دانشگاه تهران،ص298)

قسمت های مختلف یک آب انبار:

نخست تنوره یا خزینه که برای مسائل ایستایی جلوگیری از فشارهایی که آب بر بدنه می آورد،در داخل زمین قرار می گیرد و روی این مخزن را با طاق قوسی یا گنبدی می پوشاندند. این مخازن غالبا یک و در برخی موارد دو راه پله برای برداشت آب از مخزن داشته اند. (شکل4-11) (همان کتاب)

دوم راهی برای وارد شدن به آب انبار در قسمتی که شیر داشته است(پاشیر) (شکل2-11)(همان کتاب)

سوم بادگیر یا خیشخان(شکل13-11)(همان کتاب)

در دامنه کوه الوند (همدان) ، خانه ها اغلب چاه داشتند. البته بعضی از خانه ها که بر روی مجرای زیرزمینی قنات ساخته شده بودند ، می توانستند مستقیما از آب قنات استفاده کنند. در این گونه خانه ها مسیر قنات از زیرزمین رد می شده که اتاقی به نام حوضخانه در آنجا بنا می کردند. این مکان در تابستان بسیار خنک بوده و جهت استراحت ، استفاده می شده است. (همان کتاب،ص300)

قسمت دوم :

نحوه آب انداختن آب انبار ها

برای آب انداختن آب انبار ها ، ‌معمولا آب را از کوهستان و از راه های دور می آوردند و آن را توسط حوضچه های شنی تصفیه کرده و به مخزن هدایت می کردند. همچنین خیلی دقت داشتند که خزانه پاک باشد. مخزن ،‌زیر آبی جهت تخله لجن ها داشته است و انجام آن کار خیلی مشکلی بوده و معمولا از چند نفر پهلوان کمک می گرفتند. آنها برای تمیز کردن و وارد شدن به مخزن ،‌لباس کرکی می پوشیدند و لجن ها را با طناب و چرخ چاه از یکی از روزن های تعبیه شده تخلیه می کردند.برای آنکه آب داخل مخزن نگندد چند بار آهک و نمک داخل آن می ریختند. بدین ترتیب روی آن لایه ای بسته شده و اگر پرده روی آن پاره می شد ،‌آب می گندید و غیر قابل استفاده می شد.

البته در همه جا شکل آب انبار به این صورت نیست ،‌ مثلا در تایباد و جام در شرق خراسان آب انبار ها به صورت دیگری ساخته شده اند ؛ اولا راهرو و پله ی خارجی ندارند و آب را در مخزنی پله پله ریخته و از کنار آن ،‌ از روی پله آب بر می داشتند.به طور قطع این تجربه برای محل مناسب بوده است.خزانه ی برخی از آب انبار ها بسیار بزرگ است مثل آب انبار حاج آقا علی در کرمان که زیر کاروانسرای آن تماما خالی است و خزانه آب انبار قرار دارد.

در برخی از نقاط ایران مثل جنوب کشور کلا می بایست از داشتن آب خنک صرف نظر کرد.در آن نواحی از برکه استفاده می کنند. برکه نوع دیگری از آب انبار است که در آن منطقه به نام برکه و آبگیر نیز خوانده می شود . اگر چه مخزن آن در درون زمین واقع است ، ولی در محفظه ی بالای مخزن آن محصور نمی باشد و اهالی از طریق بازشوهای اطراف اطراف ، مستقیما به داخل آن می روند و آب را برداشت می کنند. آب این برکه ها عمدتا از طریق جمع آوری آب باران از روس سطح زمین تامین می شود.(اشکال 6-11 و 5-11 )(همان کتاب،ص302)

قسمت سوم:

نحوه اجرا و نوع مصالح

برای احداث آب انبار ، پس از مشخص کردن محل آن و کندن زمین ، معمولا کف آن را با شفته ی آهکی کاملا می پوشاندند و یک پی یکپارچه به صورت رادیه ژنرال اجرا می کردند. در برخی موارد در صورت بزرگ بودن مخزن ، کف آن را یک لایه سرب می ریختند و سپس سطح آن را آجر فرش می کردند. برای دیوارهای آب انبار ، از آجر قرمز که به نام آجر آب انباری معروف است و در مقابل آب مقاوم می باشد ، استفاده می کردند. -در ساخت آب انبار دو نوع آجر به کار می رفته و از ملات های شفته و ساروج استفاده می کردند که در مجموع چیز محکمی را می ساخته است. آجر خام و پخته و این ملات برای قسمت پشت بدنه بوه و برای بدنه آب انبار آجر خاصی به رنگ لیمویی به نام آجر آب انباری داشتند که فقط مخصوص آب انبار بوده است.علاوه بر انتخاب شکل دایره برای منبع آب انبار ،‌ نوع مربع و مستطیل آن را نیز داریم- برای ایجاد فشار یکنواخت بر بدنه ی آب انبار ‌معمولا شکل تنوره یا منبع آب به صورت استوانه ای ساخته شده است. (پیرنیا ، محمد کریم ، معماری اسلامی ،انتشارات سروش دانش،ص215)

البته در نواحی کوهستانی و یا مناطقی که تهیه ی سنگ آسان تر و اقتصادی تر از آجر بوده از سنگ لاشه برای دیوارها و گنبد استفاده می شده است.(شکل 1-11)( قبادیان ، وحید، بررسی اقلیمی ابنیه سنتی ایران، ،انتشارات دانشگاه تهران) روی دیوارها و کف مخزن را با ملات ستروج می پوشاندند و سپس روی دیوارها را با گنبد و یا طاق و تویزه مسقف می نمودند.راه پله عموما مجاور و یا عمود بر یکی از سطوح مخزن بوده و از سطح روی زمین شروع شده و تا پاشیر ادامه پیدا می کرده است. در انتهای راه پله یک یا چند شیر آب از جنس برنج جهت برداشت آب تعبیه می کردند.

روی گنبد و دیواره های برکه های جنوب کشور را با گلی مخصوص به رنگ طوسی متمایل به سفید اندود می کردند. این گل مقاومت خوبی در برابر رطوبت دارد و به جهت رنگ آن و انعکاس تابش نور آفتاب از گرم شدن بیش از حد آب داخل مخزن جلوگیری می کند. (شکل11-11) (قبادیان ، وحید، بررسی اقلیمی ابنیه سنتی ایران، ،انتشارات دانشگاه تهران،ص308 تا 311)

بام اغلب آب انبارها که با گنبد و یا طاق پوشش می شده به همان صورت کروی باقی می مانده است ولی در بعضی از آب انبارها که می خواستند از محوطه ی بالای بام استفاده کنند (شکل5-11) و یا آب انبارهایی که ساختمان آنها با ساختمان دیگری مثل مسجد ، مدرسه و یا کاروانسرا تلفیق شده ، سطح کروی روی بام را با زدن طاق های کوچکتر به صورت مسطح در می آوردند. (شکل15-11) (همان کتاب،ص308)

قسمت چهارم (آخر)

بررسی وضعیت اقلیمی

آب :

یکی از نکات مهم جهت تعیین مکان آب انبار ، نزدیکی آن به آب جاری در فصول پر آب بوده است.

به سه روش آب بهداشتی و مطبوع برای آشامیدن در آب انبارها ذخیره می شده است :

اول اینکه در آب انبارها تاریکی محض وجود دارد و چون میکروب های غیر هوازی احتیاج به نور برای رشد و نمو دارند ، بنابراین در این آب انبارها از بین می روند.

دوم اینکه به واسطه ی جاذبه ی زمین ، املاح و ذرات موجود در آب ته نشین می شوند. همچنین بر روی آب نمک و آهک می ریختند تا مانند کلر ، باکتری ها را از بین ببرد. بنابراین تصفیه ی آب هم از طریق فیزیکی و هم شیمیایی صورت می گرفته است.

و سوم اینکه با قرار دادن مخزن آب انبار در داخل زمین و تهویه ی هوای داخل آن ، آب آب انبار در زمستان یخ نمی زده و در تابستان نیز برای آشامیدن خنک بوده است.

قسمت راهرو آب انبارها معمولا شبیه به هم هستندو تغییرات آن زیاد نیست.مثلا در جهرم آب انباری بوده که چند پاگرد داشته و در پاگردها ،‌ شربت خوری ،‌بستنی خوری و قهوه خانه جای داشتند. (همان کتاب،ص303)

تهویه :

فضای مخزن هیچ یک از آب انبارها حبس نمی باشد و همه آنها دریچه ای جهت تهویه ی هوا دارند. حبس بودن فضای داخل مخزن علاوه بر آنکه امکان دسترسی به داخل آن ار مشکل می نماید ، آب را هم بسیار گرم می کند.علاوه بر این گرما و رطوبت بسیار زیاد داخل مخزن به مصالح و بدنه آن نیز لطمه می زند. بدین لحاظ کلیه ی آب انبارها دارای دریچه های تهویه بر روی بام مخزن یا بادگیر می باشند. این دریچه های تهویه و بادگیرها علاوه بر تهویه ی فضای داخل مخزن ، باعث خنکی و گوارایی آب آن نیز می شوند ؛ زیرا مقدار تبخیر آب در داخل مخزن به دلیل جریان هوا افزایش می یابد و فضای داخل آب انبار و همچنین آب موجود در آن خنک می شود.(شکل13-11 و 9-11) (همان کتاب،ص305)

تعداد بادگیرها در آب انبار از یک تا شش عدد در تغییر است. در برخی جاها آب انبار بادگیر نداشته و به جای آن خیشخان دارد. در برخی نقاط با بهره گیری از بادگیر ،‌آب داخل مخزن به قدری خنک می شود که تحمل سردی آن برای دندان مشکل است. (پیرنیا ، محمد کریم ، آشنایی با معماری اسلامی ایران ،انتشارات سروش دانش، ص)

در آب انبار وزیر یا میرزا مقیم در دروازه اصفهان به کاشان از دوره صفویه نیز خزانه آن زیر تمام مسجد را گرفته است. همچنین چهار بادگیر بزرگ دارد و آب آن در تابستان بسیار خنک است. وجود چهار بادگیر در آب انبار معتمد لار نیز مستثنی از این مسئله نیست.

زمین :

زمین آب انبار را در محلی انتخاب می کردند که سفت باشد و تحمل وزن سنگین دیوار مخزن و طاق آن و خصوصا آب داخل آن را داشته باشد.

به سه روش مخزن آب انبار را در کلیه ی اقلیم های ایران همیشه در داخل زمین احداث می کردند :

دلیل اول اینکه اگر مخزن بر روی سطح زمین باشد ، فشار و نیروی جانبی آب درون آن به دیواره های مخزن باعث تخریب آن می شود و جهت مهار کردن این نیروی جانبی ، احتیاج به پشتبند های بسیار قطور و تحمل مخارج بسیار زیاد بوده است ؛ ولی اگر مخزن داخل زمین قرار داشته باشد ، خاک اطراف دیوار مخزن ، باعث استحکام و مقاومت آن در برابر فشار آب درون آن می شود. همچنین در هنگام وقوع زلزله این نوع آب انبار در مقابل نیروهای جانبی زلزله ، مقاومت بسیار خوبی از خود نشان می دهد.

دلیل دوم به این دلیل حائز اهمیت است که وقتی مخزن آب انبار پایین تر از سطح زمین باشد ، آب نهر یا قنات را می توان به راحتی و به طور طبیعی بر روی سطح آن سوار نمود و احتیاج به نیروی اضافی جهت انتقال آب به داخل مخزن نخواهد بود.

دلیل سوم اینکه هر چه به عمق بیشتری از زمین داخل شویم ، نوسان درجه حرارت کمتر و پس از عمق 6.5 متری برابر معدل درجه حرارت سالیانه بر روی سطح زمین می باشد. بنابراین آب آب انبار زیرزمینی همانند آب چاه ، در زمستان یخ نمی زند و در تابستان نیز خنک و گوارا می باشد که برای آشامیدن مزیت بسیار خوبی است.

هندسه کاشی کاری

مقدمه

با گسترش دین اسلام و پخش آن در سرزمین‌های شرقی شیوه معماری در این ساحات خصوصأ در بخش تزئیناتی تغییر نمود. دانشمندان و متفکران اسلامی اگر چه در رابطه باآثار هنری که حاوی نماد انسانی و حیوانی بوده و از آداب و رسوم اسلامی خارج بود به تخریب آنها پرداختند و چنین نظر داشتندکه هنر باید در خدمت علم و دانش باشند نه به منظور پرستش. در عهد اسلامی هنرهای تزئینی و صورت گری فقط از جهت صحنه‌های یادگاری و حماسی باقی مانده که شکل انحرافی راقطعأ باخود نداشت چون نقاشی مشجر خطوط هندسی و نوشته‌های کوفی مزین و آمیخته با گل و برگ و غیره که به یقین می‌توانیم که این روش تزئین بربناها را از قرن سوم هجری به بعد رواج یافت اکثر نمونه‌های آن را در بخش تزئینی و مهندسی در خشت‌های بنایی آرامگاه اسمعیل سامانی در بخار در حدود سال‌های ۳۰۰ قمری ۹۶۰ میلادی، مقبره پسر علمدار ۴۱۸ قمری ۱۰۲۷ میلادی، نقاشی گل و برگ لوحه سنگی مرمر سلطان محمود غزنوی حدود ۴۰۰ قمری ۱۰۰۹ میلادی آثار نقاشی روی سنگ گچ دیوارهای انبیه عصر سمامانیان و اوایل دوره غزنویان است بعد از آن در آسیای میانه دوره پیشرفت نقاشی عصر سلجوقی که نمونه‌های زیبا و دلکش آن محراب مسجد جامع اولیأ در حدود ۴۶۰ ق ۱۰۶۷ م و بنا هیا مسعود سوم و منارهای غزنه حدود ۵۰۰ قمری ۱۱۰۶ م بقایای بناهای چشت شریف، مسجد جامع هرات ۵۶۷ قمری ۱۲۰۰ میلادی نقاشی‌های بنای مرقد امام خورد (یحیی بن زید) در سرپل حدود ۴۳۰ قمری ۱۱۳۵ میلادی و مدرسه چونه بادغیس ۵۷۰ قمری ۱۱۷۵ میلادی مشاهده کرده می‌توانیم.

قابل ذکر است که شیوه تزئیناتی بناهای اسالمی در دوره تیموریها هرات نفوذ بیشتر کسب کرد و به اوج تکامل خود رسید که نمونه‌های بسیار جالب و زیبای تزئیناتی و ساختمانی اسلامی را در افغانستان عصر تیموری‏ها روکش‌‏های تزئیناتی به وسیله کاشی در مسجد جامع هرات؛ مقبره گوهر شاد، کاشی‏های مناره‏های مصلی، کاشی‌های منار تمیوری قلعه اختیارالدین، کاشی کاری مقبره شاه ولایت ماب که به عقیده بعضی از پژوهشگران هفتصد نوع کاشی را در آن ملاحظه می‌توانیم کاشی کاری مقبره پیر هرات خواجه عبدالله انصاری و یک تعداد آثار و آبدات تاریخی دیگر از قبیل، مناره‌های مساجد زیارتگاه‌ها و مقابر در نقاط مختلف کشور افغانستان چون بلخ، لشکر گاه، هرات، قندز، غور، غزنه، و کابل و سایر گوشه و کنار افغانستان که تا اکنون موجود است هر کدام شاهد انواع شیوه‌های تزئینی مروج در افغانستان بوده.

کاشی و کاربرد آن

کاشی از لحاظ تاریخی پجمین شیوه اساسی و بنیادی در تزئینات ساختمان هیا آبده یی و ساختمان‌های عادی می‌باشد. استفاده از این شیوه و مواد تزئینی در معماری اسلامی نیز بهحد اعظمی رایج و دیزاین‌های جالب، جلو رشد وانکشاف تزئینات خششتی و گچی را گرفت وهمه علاقمند تزئینات با کاشی شدند از نوع تزینات کاشی برای باراول قسمیکه روی دیوار را بکلی بپوشاند در آبدات قرن ۱۳ هـ قونیه بکار رفته. کاشی کاری بصورت هنر تزئینی د رکشورهای اسلامی به اوج شگوفایی خود رسید ویکی از ویژه گی‌های برجسته معماری اسلامی به شمار می‌رود کاشی‌های که برای تئین عمارات به کار می‌رود عموأ سه نوع بوده کهذیلا توضیح می‌گردد.

الف: کاشی معرق: باتلفیق تکه هایکوچک گوناگون ساخته می‌شود که به اساس طرح اصل یکایک تراشیدهمیشود ودر جای معینه آن نصب می‌گردد. ب: کاشی بنایی : دارای طرح‌های هندسی است واز تلفیق اشکال هندسی ساخته می‌شود، که مساحت هریک از آنها بین ۴تا ۸ سانتی متر مربع می‌باشد. ج : کاشی خشتی : از تلفیق خشت‌های ظریف لعاب دار که هریک از آنها بخشی از طرح کلی را در بر دارد ساخته می‌شود واز قرن پنج قمری با گسترش و پیشرفت سایر شاخه هیا هنر اسلامی کاشی کاری نیز ترقی بیشتر کسب نمود.

بهمنظور جلوگیری از ضیاع وقت با در نظرداشت اقتصاد ضعیف کشور اکثرأ در ترمیم آبدات تاریخی وساختمان‌های جدید به عوض کاشی‌های معرق از کاشی‌های هفت رنگ استفاده می‌نمایند ازین نوع کاشی مرکب از رنگ سبز کمی سفید می‌باشد.

ارتباط هندسه و کاشی کاری

کاشی کاری های آثار تاریخی می توانند به دلایل زیر با هندسه و ریاضیات پیوند داشته باشند:

• کاشی کاری سنتی اسلامی می تواند مفاهیم کاملا جدید ریاضی را شرح دهد.

• هنرمندان مدرن می توانند با الهام از سبک های هنرمندان اسلامی طرح های جدیدی بیافرینند، هم چنان که

هنرمند هلندی طرح های بی نظیری را با الهام از کاشی کاری های اسلامی که

در اسپانیا دیده بود خلق کرد

قضیه را باید از چند ضلعی های منتظم شروع کرد. چون "کاشی کاری منتظم" به سطحی گفته می شود که تماماً از چند ضلعی های هم نهشت منتظم پوشیده شده باشد. حتماً به یاد دارید که منتظم بودن یعنی طول همه ی ضلع ها یکسان باشد و دو چند ضلعی هم نهشت دارای شکل و اندازه یکسان هستند.

رابطه ی هندسه و کاشی ناشی از این موضوع است که در فضای اقلیدسی،( یعنی همین فضای سه بعدی معمولی) همه ی شکل های منتظم نمی توانند سطوح را پوشش دهند. این خاصیت تنها در مثلث، مربع و شش ضلعی وجود دارد. ما نمی توانیم تمام صفحه را نشان بدهیم،چون همان طور که می دانید صفحه تا بی نهایت امتداد دارد.

تاریخ هنر ایران

تاریخ هنر ایران

خلاصه فصل اول : هنر ایران پیش از اسلام

هنر مقوله ای است بسیار ارزشمند و مهم، تا حدی که از زمان پیدایش و خلقت انسان، رگه ها و اثراتی از رشته های مختلف آن را می توان در تاریخ بدست آورد. هنر نتیجه زحمات انسانها در گذر زمان است و در نتیجه شناخت آن بسیار ضروری و مفید است توجه به تلاش و همت انسانها در بوجود آوردن آثار هنری و تشریح تغییرات و تکامل هنر در دوران مختلف ما را با رابطه بین زندگی و هنر و تحولاتی که در اثر تغییرات زندگی انسانها در هنر بوجود می آید آشنا می سازد.

هنر ایران به دو بخش تقسیم می شود :

هنر ایران پیش از اسلام (هنر ایران باستان) و هنر ایران پس از اسلام به طور کلی زمینه های مختلف این هنر عبارتند از :‌ پیکرسازی و برجسته کاری، سفالگری ، نقاشی ، فلزکاری ، خوشنویسی و تذهیب، تجلید ، قالیبافی و نساجی. در فصل اول : هنرهایی چون پیکر سازی، سفالگری ، نقاشی ، فلزکاری، موزائیک سازی در دوران ایران باستان، هخامنشی ، اشکانی،‌ساسانی و ... بررسی می گردد. در فصل دوم : سایر هنرها در دوران پادشاهان دیگر از جمله دوران سلجوقی، عهد مغول، عهد تیموری ، عهد صفویه، قاجاریه به اطلاع دانش آموزان می رسد. مطالعه دقیق مطالب کتاب تاریخ هنر ایران یک هدف کلی را دنبال می کند و آن آشنایی دانش آموزان جوان با تاریخ هنر ارزشمند ایران از دوران باستانی تا قرن معاصر می باشد که امید است در پایان توضیحات این مطالب، دستیابی به این هدف نائل آید.

فصل اول : هنر ایران پیش از اسلام

1-1- کلیاتی درباره ی تمدن و هنر ایران باستان : هنر ایران به دوره ای مربوط می شود که پیش از تاریخ آغاز شده و تا قرن هفتم میلادی ادامه می یابد. در بررسی هنر ایران باستان با مشکلات مختلفی از قبیل کمبود اسناد، در دسترس نبودن آثار بدست آمده و عدم توجه به کاوش و تحقیق که از گذشته به ما رسیده روبرو هستیم. هنر ایران باستان به دلایل مختلف مورد توجه بسیاری از محققین جهان بوده و هست. از دلایل بارز این توجه، پیدایش یکی از تمدنهای کهن جهان در این منطقه بوده است. در حدود پنج هزار سال قبل در جوار فلات ایران، دولتهای سومر آکو بابل و آشور در بین النهرین (بین دو رود دجله و فرات) بوجود آورند و سپس حدود سه هزار سال پیش در فلات ایران دولت عیدمیان ایجاد شد. پس از آن مهاجران آریایی با ایجاد دولت ماد و سپس هخامنشی ، حکومتهای عیلام و بین النهرین را از بین بردند. دولت هخامنشی نیز با حمله یونانیان به سرداری اسکندر از بین رفت و آنگاه دولت سلوکی و اشکانی به دنبال هم بوجود آمدند. پس از اشکانیان دولت ساسانی روی کار آمد که با فتح ایران بوسیله اعراب مسلمان از بین رفت. از دلایل دیگر توجه محققین به هنر ایران باستان این است که دولتهای قدرتمند ایرانی در عهد باستان با استفاده از قدرت خود هنرمندان کشورهای مختلف را به خدمت گرفته و با در اختیار گذاشتن امکانات بیشتر ، رشته های مختلف هنری را از رشد قابل توجهی می ساختند.

و این مسئله هنر و تمدن دولتهای دیگر را تحت تأثیر قرار می داد. به طوری که به عنوان یک مکتب هنری از آن تقلید می نمودند. در قلمرو کهن ترین دولتهای جهان (سومر، آکو، بابل، آشور و ....) که در بین النهرین ایجاد شده بودند.تمدن به معنی : شهرنشینی و همکاری افراد جامعه در امور اجتماعی، فرهنگی ، سیاسی و غیره به رشد قابل توجهی رسید. با پیدایش شهرها و تشکیل دولتها و رشد فرهنگ ، قوانین اجتماعی نیز ایجاد شد. در سنگ نوشته حمورابی یا قانون نامه حمورایی مجموعه ای از قوانین اجتماعی است که در زمان حمورابی ( از پادشاهان بابل) وضع شده است. در یک طرف این ستون سنگی مجموعه قوانین و در طرف دیگر تصویر شاه حک شده است.

این تغییر و تحول و رشد فرهنگ شهرنشینی از طرفی باعث بوجود آمدن آثار هنری برتر شده و عناصر پیش برنده فرهنگی مثل خط و غیره نیز بوجود آورده است. فرهنگ ساکنان اولیه فلات ایران یعنی مردمی که در سیلک (تصویر زیر) (تپه ای نزدیک شهر کاشان) شوش و دیگر نوای ایران زندگی می کردند و نیز از رشد و پیشرفت تمدن بین النهرین تأثیر گرفته و بهره زیادی برده است.

این مردم هم همانند مردم بین النهرین شهر نشین شدند. دانستن این نکته ضروری است که هر قومی که به تمدن و ثبات دست یافت، قادر به ایجاد آثار برتری نسبت به گذشته خود شده است. در تمدنی ابداع هنری صورت می گیرد که احساس کمبود و نیاز به رفع این کمبود از جانب هنرمند و جامعه او صورت پذیرد. در یک بررسی اجمالی مشاهده می شود اقدامی که با فرهنگ شهرنشینی آشنایی نداشتند وقتی در شهرها ساکن می شدند بنا بر احتیاج و برای حفظ موقعیت خود، فرهنگ مردم شهرنشین را می آموختند. همین مسئله باعث می شد شیوه های ابداع آثار هنری آنها نیز از گذشته برتر شود.

طبیعت و تاریخ

طبیعت و تاریخ           
یک مورخ یونانی ۱ مصر را هدیه ای از رود نیل نامیده، زیرا سرزمین مصر تقریباً بدون باران است. سطح آب رود نیل که همچون شریان حیاتی مصر است، در فصول مختلف سال به طور منظم بالا و پائین می رود و این تغییرات تأثیر زیادی در فرهنگ، مذهب و هنر مصری ها داشته است. یکی از دلایل ثبات تمدن و هنر مصر در طی ادوار مختلف همین تغییرات فصلی سطح آب است. تاریخ مصر باستان از زمانی آغاز می شود که آنها خط را حدود ۳۱۰۰ پیش از میلاد ابداع کردند. مورخان تاریخ مصر را به سلسله های اولیه، قدیم، میانه و جدید تقسیم می کنند.

میراث هنر مصر          
مصریان باستان میراث هنری ارزنده ای از خود به یادگار گذاشتند که با هنرهای دیگر تمدن های جهان تفاوت دارد، آنها همیشه جلوه های خوب زندگی را در آثارشان منعکس می کردند و برای زنده نمایی پیکره ها از رنگ استفاده می کردند. نقاشی ها و نقوش برجسته آنها دو بعدی و توصیفی است. طبق سنت آنها، پیکره باید از بهترین زاویه نمایش داده شود. از این رو در نقاشی های افراد مهم، سر با نمای نیم رخ، اما چشم ها و شانه ها از روبرو، سینه ها از نیم رخ، کمر و کفل در نمای سه رخ، و پاها از نیم رخ و در حالتی آرام و با وقار نشان داده شده اند، ولی افراد فرودست پرتحرّک و زنده هستند. هنر مصری هنر محافظه کار، ایستا و با دوامی است که در طول تاریخ خود یکسان مانده است. هنسر مصری به خاطر استفاده آگاهانه از هندسه در معماری، شیوه تندیس سازی، خوشنویسی، ساخت تالار های ستون دار بر تمدن های یونان و روم و دیگر تمدن های خاورمیانه تأثیر گذار بوده است.

تاریخ هنرسلسله های مصر

·          سلسله های اولیه

با شروع سلسله های اولیه، هنر حجاری، تندیس سازی و نقاشی شکوفا شده و در ساخت مصنوعات هنری، قواعدی پایه گذاری شد، بطور مثال در حجاری و تندیس سازی همیشه پای چپ جلوتر است. مهمترین اثر هنری این دوره که برای شناخت خصوصیات هنر مصر مناسب است یک لوح سنگی است که به شاه نارمر ۱ نسبت داده می شود. نقش کنده کاری شده در دو سوی این لوح به یک رویداد سیاسی اشاره دارد و گویای اتحاد مصر علیا و سفلی توسط نارمر است.

در این دوره ساخت مقبره اهمیت یافت. مقبره ها را به صورت حفره های مستطیل شکل می ساختند و متوفی را داخل آن قرار داده و روی آن را با سقف چوبی پوشانده و درون آن هدایا و لوازم زندگی برای جهان بعد از مرگ قرار داده و سطوح داخلی آن را با نقاشی و حجاری تزیین می کردند.

·         سلسله های قدیم

هنر سلسله های قدیم با پادشاهی زوسر آغاز می شود و جانشینان او بزرگ ترین مقبره ها را که به اهرام سه گانه ۲ شهرت دارند، در منطقه جیزه ساختند.

تندیس مشهور ابوالهول (پدرترس) نگهبان هرم ها با سر انسان و بدن شیر، در نزدیکی آن قرار دارد.بدنه این هرم ها با سنگ های صاف ساخته شده و اتاق تدفین در داخل آن قرار دارد.

هنر این دوره حالتی حماسی و شاعرانه دارد و در کلیه زمینه ها به اوج می رسد. آثار هنری بر اساس یک طرح از پیش تعیین شده ساخته شده و قواعد هندسی به دقت در آن رعایت می شد. تندیس های این دوره در نگاه اول خشک و بی روح جلوه می کنند اما باید توجه داشت که در نظر مصریان زیبایی امری باطنی است. آنها برخلاف یونانی ها به زیبایی ظاهری توجه نداشتند و هدف آنها ایجاد نظم، استقامت و روح ابدی در مواد جامد و بی روح بود. در مصر، هنر تندیس سازی مانند    
دیگر هنرها جنبه مذهبی داشت. مصریان به زندگی ابدی در جهان بعد از مرگ باور داشتند و معتقد بودند که روح در موقع مرگ، بدن را ترک و در جهان دیگر مجدداً در جسم متوفی حلول می کند و چون جسم انسان فانی است، مصریان برای متوفی پیکره ای بدلی از جسمی سخت (معمولاً سنگ خارا) می ساختند تا روح که در نزد مصریان «کا » نام داشت در جسم بدلی حلول کند و در جهان دیگر به حیات خود ادامه دهد. هنرمندان مصری در ساخت تندیس ها شبیه سازی نمی کردند اما برای شناخت صاحب تندیس نام وی را می نوشتند. شکل کلی تندیس ها اکثراً مکعبی و استوانه ای است. تندیس های ایستاده در حالت خبردار و پای چپ مردان همیشه در جلو پای راست قرار دارد اما پاهای زنان به هم چسبیده و یا کمی از هم فاصله دارند و معمولاً بالاتنه دقیق تر ساخته می شد.

در این زمان، تندیس سازی به اوج خود می رسد. پیکره کاتب نشسته از آثار برجسته این زمان است، که سیمایی بسیار زنده و جاندار دارد و آماده شنیدن مطالب برای نوشتن است.

نقش برجسته ها و نقاشی های مصری به صورت ترکیب نیم رخ و تمام رخ اجرا می شدند.

هنرمندان مصری مانند میانرودانی ها در جانورنگاری از طبیعت گرایی پیروی می کردند که نمونه برجسته آن غازهای مِدُم ۱ است.

سلسله های میانی و جدید     
در دوره سلسله های میانه آثاری چون گذشته به وجود نیامدند اما با شروع سلسله های جدید شکوه تازه ای در هنر به وجود می آید و باید این عصر را دوره طلایی معبد سازی تلقی کرد یکی از یادمان های برجستهٔ این دوره معبد «حَت شِپ سوت ۱» در دیرالبحری است.

دو تن از حاکمان این دوره، اخناتون ۲و توت عنخ آمون ۳ بسیار مشهور هستند. اخناتون تلاش می کرد از محدودیت های سنتی بکاهد و در پی این تلاش، هنرمندان نیز از آزادی محدودی برخوردار شدند و آثاری را خلق کردند که در آنها واقع گرایی و طبیعت گرایی به چشم می خورد که نمونه آن سر اخناتون است.

اما شهرت توت عنخ آمون به دلیل مقبره اوست که دست نخورده کشف شد. در ماسک طلایی روی صورت او آزادی حرکت و حالت به چشم می خورد.

از دیگر آثار سلسله های جدید، نقاشی های دیواری درون مقبره هاست. نقاشی های دیواری، نقوش و نوشته های روی کاغذ پاپیروس و بدنه تابوت، مراحل زندگی بعد از مرگ رانشان می دهند که مجموعهٔ آن به نام کتاب مردگان شهرت یافته است .

آخرین فرمانروایان قدرتمند مصر، رامسس دوم و سوم هستند که بار دیگر مصر را به اوج قدرت رساندند. یادگار برجسته معماری عهد آنها کاخ ها و معبد آمون در الاقصر است که دارای سر در، تالارهای ستوندار و حیاط است.

مصری ها در زیورسازی و هنرهای تزئینی هم توانا بودند و موضوع اغلب آثار تزئینی آنها برگرفته از گیاهان کنار رود نیل به ویژه نیلوفر و پاپیروس بود.

افلاطون فیلسوف یونانی در سده ی چهارم پیش از میلاد می گفت: " هنر مصری در طی 10,000 سال هیچ تحولی پیدا نکرده است. شاید اصطلاحی چون " ماندگار" و " پیوسته"، توصیف های بهتری برای این تمدن باشند، هر چند کل هنر مصری در فاصله ی 3000 تا 500 سال پیش از میلاد ، در نظر نخست ، تا حدودی یکنواخت است. الگوی بنیادی نهادهای اجتماعی ، اعتقادات دینی و اندیشه های هنری مصریان در طی چند سده ی نخست همان دوره ی طولانی شکل گرفت و تا پایان بر حضور خویش تاکید ورزید. اما با گذشت زمان، این الگوی بنیادی نیز دستخوش بحران هایی به مراتب شدیدتر شد و توان ادامه ی حیاتش در معرض خطر قرار گرفت. اگر تمدن مصری حقیقتا به همان اندازه که گفته می شود انعطاف ناپذیر می بود ، می بایست سده ها پیش از آن که سرانجام از پا درآمد نابود می شد. هنر مصری بین محافظه کاری و نوآوری در نوسان است، ولی هرگز از حرکت باز نمی ایستد. گذشته از آن ، بزرگ ترین دستاوردهای آن تاثیر سرنوشت ساز بر هنر یونان و روم داشته اند. بدین ترتیب غربیان هنوز احساس می کنند که پیوندهای موجود بین ایشان و مصر از پنج هزار سال پیش تا کنون از طریق سنتی پیوسته برقرار مانده است.

سلسله کهن

تاریخ مصر ، به شیوه رایج در مصر باستان به تاریخ چندین سلسله یا خاندان هایی از فرمانروایان این کشور تقسیم می شود، که اندکی پیش از3000 سال پیش از میلاد و با سلسله ی یکم آغاز می شود1.

گذر از دوره ی پیش ار تاریخ به دوره ی سلسله ی یکم را دوره ی پیش از سلسله ها نامیده اند.

هنر مصری بین محافظه کاری و نوآوری در نوسان است، ولی هرگز از حرکت باز نمی ایستد. گذشته از آن ، بزرگ ترین دستاوردهای آن تاثیری سرنوشت ساز بر هنر یونان و روم داشته اند . بدین ترتیب غربیان هنوز احساس می کنند که پیوندهای موجود بین ایشان و مصر از پنج هزار سال پیش تا کنون از طریق سنتی پیوسته برقرار مانده است.

پادشاهی کهن نخستین تقسیم بندی بزرگ بعدی است که از حدود سال 2,700 پیش از میلاد تا حدود سال 2,190 پیش از میلاد یعنی سرنگونی سلسله ی ششم دوام می آورد. این شیوه ی شمارش زمان تاریخی بر حسب سلسله ها، احساس نیرومند پیوستگی تاریخی با مصریان و اهمیت نقش فرعون (پادشاه) را که علاوه بر فرماندروایی مقام خدایی نیز داشت در ما زنده نگه می دارد. فرعون در راس همه ی مردم بود، زیرا مقام پادشاهی اش وظیفه یا امتیازی نبود که از منبعی فوق انسانی به او تفویض شده باشد بلکه مقامی مطلق و الهی به شمار می رفت. این اعتقاد ، به صورت خصوصیت بارز تمدن مصر باقی ماند و تا حدود زیادی نیز خصلت هنر مصر را تعیین کرد. مراحل اثبات ادعای خدا بودن فرعون ها امروزه به درستی دانسته نیست، ولی دستاوردهای تاریخی ایشان شناخته شده است. آن ها دره ی نیل را از نخستین تندآب در محل آسوان تا دلتای آن در دریای مدیترانه مورد بهره برداری قرار دادند و دولتی واحد و قوی تاسیس کردند و باروری خاک را با ایجاد سدها و کانال های بسیار و تنظیم سیلاب های سالانه ی رود نیل افزایش دادند.

مقابر و دین مصری

امروزه چیزی از این تاسیسات گسترده ی عمرانی در امتداد رود نیل برجا نمانده است و آن چه از کاخ ها و شهرهای مصری بر جا مانده نیز بسیار اندک است. اطلاعات ما درباره ی تمدن کهن مصر ، تقریبا یکسره بر مقابر و محتویات درون آن ها متکی است. باقی ماندن این مقابر تا به امروز هیچ جای شگفتی ندارد ، زیرا مصریان این گورها را به قصد جاودانه شدن می ساختند. با این حال نباید گرفتار این تصور خطا شویم که مصریان زندگی در کره ی خاکی را هم چون پیمودن راهی تا گور می پنداشته اند . کیش پرستش مردگان در نزد آنان با گذشته ی نوسنگی ارتباط پیدا می کند، اما معنایی که مصری ها بر آن می دادند سراپا جدید و متفاوت بود:

ترس ناشناخته از ارواح مردگان که بر ادیان نیاکان آغازین مسلط بود، ظاهرا ناپدید شده است. در عوض مصریان معتقد بودند که هر شخصی باید مقدمات و وسایل لازم برای دوره ی پس از زندگی این جهانی را فراهم آورد. به همین دلیل ، مقابر خود را به صورت نسخه ی المثنای تاریکی گرفته ای از محیط زندگی روزانه شان برای لذت بردن روحشان ( کا) مجهز می کردند.

فرعون در راس همه ی مردم بود، زیرا مقام پادشاهی اش وظیفه یا امتیازی نبود که از منبعی فوق انسانی به او تفویض شده باشد بلکه مقامی مطلق و الهی به شمار می رفت. این اعتقاد ، به صورت خصوصیت بارز تمدن مصر باقی ماند و تا حدود زیادی نیز خصلت هنر مصر را تعیین کرد.

برای مطمئن شدن ار این که جسمی هم برای اقامت " کا" وجود دارد، معمولا مجسمه ای از خود فرد متوفی را در صورت نابود شدن جسد مومیایی شده در آن قرار می دادند. در این جا مرز روشن بین زندگی و مرگ به طرز غریبی محو می شود، و شاید همین ، انگیزه ی اصلی در ورای همه ی این تدارک برای زندگی پس از مرگ بوده باشد. افرادی که می دانستند " کا"ی ایشان پس از مرگ از همان چیزهایی لذت خواهد برد که خود ایشان می برده اند، و تدارک این وسایل لذت برای " کا" نیز بر اثر تلاش های خود ایشان میسر شده بود، بی آنکه از دنیای ناشناخته و بی پایان پس از مرگ بهراسند انتظار داشتند که به نوعی زندگی فعال و سعادتمندانه دست یابند. بنابراین مقابر مصریان ، به یک معنی، نوعی بیمه ی عمر و سرمایه گذاری برای آرامش بوده است. دست کم مشاهده ی مقابر متعلق به دوره ی پادشاهی کهن چنین تاثیری در بیننده می گذارد . بعدها آرامش خاطر آمیخته با چنین تصوری از مرگ به علت بروز گرایش به تقسیم روح به دو یا چند هویت مجزا و دخالت دادن نوعی رستاخیز برای قضاوت درباره ی ارواح، از میان رفت. فقط از آن تاریخ به بعد است که با شکل های گوناگون بیان ترس از مرگ روبه رو می شویم.

پی نوشت:

1- تبدیل دقیق تاریخ های نخستین سلسله ها به تاریخ امروزی جهان مسیحیت بیسار دشوار است .شیوه تاریخ گذاری در این مقاله به " نیکولا گریما" باستان شناس فرانسوی تعلق دارد.

هنر تزیینی در معماری

در معماری تزئینی، هر نقش ورای ارزش صوری خود، دارای ارزشی برگرفته از فرهنگ و بیانگر عقیده و آرمان تداوم یافته مردم جامعه در نسل‌ها بود. آرایه‌های معماری از سویی ذهن بیننده را به زیبایی صوری و ظاهری نقش‌ها و نوع کاربری فضاهای بنایی که نقش و نگارها بر دیوارهای آن نشسته، فرا می‌خواندند و از سوی دیگر دیدگاه بیننده را به قلمرو و راز و رمزهای فرهنگی و دینی پوشیده در مفاهیم نقش‌ها می‌گشودند.

فرهنگ و هنر معماری سنتی در ایران صورتی شفاهی داشته و از راه تعلیم حضوری و تقلید انتقال می‌یافته است. حافظان و ناقلان فرهنگ و هنر معماری گروهی هنرمند برخاسته از میان توده مردم کم‌سواد یا بی‌سواد بودند که بیرون از عرصه آموزش‌های مدرسی و با بهره‌گیری از تجربیات و استعداد و ذوق هنری شخصی و ایمان و اعتقاد دینی استوار خود، مجموعه آثاری درخشان و پایدار در تاریخ فرهنگ معماری ایران اسلامی پدید‌ آوردند.

این گروه معماران هنرمند در نقش‌پردازی و آذین‌بندی بناها، هم در جنبه زیباشناختی نقش‌ها و هم به جنبه فرهنگی آنها نظر داشتند و در کار هنری خود سلیقه شخصی و الهاماتی را که مخالف با روند عمومی باورهای فرهنگی مردم بود، دخالت نمی‌دادند و به پاس و حرمت پیشگامان معماری و سنت‌های فرهنگی، کارهای پیشینیان را تقلید می‌کردند و حتی المقدور از حوزه کار و اندیشه آنان پا فراتر نمی‌گذاشتند. «این شکیبایی و انکار نقش در همکاری با نسل‌های پیش، همواره یکی از منابع نیرو و اصالت هنر ایران در بهتری ادوار بوده است.»

به گفته یکی از مردم‌شناسان، این آرایه‌ها یک نظام نمادی «باز» آشکار را در برابر یک نظام نمادی «پوشیده» و پنهان قرار می‌دادند. با دریافت مفاهیم نمادی نقش و نگارها در معماری تزئینی و ریشه‌یابی آنها می‌توان به شناخت ذهن و اندیشه معماران و در نتیجه به فرهنگ مردم و جهان‌بینی و آرمان‌های آنان دست یافت.

منبع الهام معماران

معماران سنتی ایران در خلق آثار هنری و ساخت و پرداخت نقش‌های آذینی، به طور کلی از دو منبع بزرگ و فیاض طبیعت و فرهنگ الهام می‌گرفتند. با آن که طبیعت نقش و پایگاه برجسته‌ای در الهام‌بخشی و صورت‌بندی شکل‌ها در ذهن معماران داشت، اما نقطه نظر معماران در استفاده از پدیده‌های طبیعت، نمایش مطلق نمودهای طبیعی نبود، بلکه در بیشتر موارد، شکل‌های طبیعی زیست‌بومی وسیله و زبان هنرمند در القای مفاهیم و اندیشه‌های فرهنگی _‌ دینی و آرمان‌های جمعی مردم بود.

در تاریخ معماری ایران، به عقیده آرتور پوپ، سه عامل در خلق آثار هنری بسیار مهم و موثر بوده‌اند:‌ نخست، فرهنگ و فرهنگ‌هایی که ایران در دوره حیات تاریخی با آنها تماس داشته؛ دوم، دین و مذهب و طریقت‌های عرفانی؛ و سوم سنت‌ها که با گذر زمان برهم انباشته و متراکم شده و هر نسل تجربه‌ها و سلیقه‌های نسل‌های پیشین را از راه تقلید حفظ کرده و در ایجاد هنر به کار برده است. در واقع، انگیزه اصلی معماران سنتی ایران در نقش‌پردازی و تزیین بناها، به خصوص بناهای مذهبی، بیان مفاهیم فرهنگی و باورهای دینی مردم جامعه همراه با برداشت‌های هنرمندانه خود بود. از این رو، این گروه هنرمند از نقش‌ها و شکل‌ها همچون نمادهای تصویری استفاده می‌کردند و با آنها آرمان‌های جمعی و جهان‌بینی دینی مردم را تخلید و تبلیغ می‌کردند. رسالت آنان در این کوشش، از سویی تقرب به درگاه الهی و به دست آوردن رضای خاطر خدا، از سوی دیگر حفظ و انتقال مظاهر علوی و عناصر معنوی _‌ قدسی فرهنگ از طریق ارایه این شکل‌ها به نسل‌های آینده بود.

شیوه کاربرد الهامات

معماران در به کارگیری الهامات خود و تجسم آنها به شکل‌های نمادین، از دو شیوه واقع‌گرایانه و آرمان‌گرایانه در معماری بناها استفاده می‌کردند.

در شیوه واقع‌گرایانه، نگاه معمار مطلقا به ظرایف و زیبایی‌های طبیعی شکل‌ها و حجم‌ها در طبیعت زیست _ بومی بود و معمار از این شکل‌ها و حجم‌ها عینا در ساخت و ایجاد نقش‌ها تقلید می‌کرد. نقش‌ها را به دو صورت، یکی به صورت واقعی آنها در طبیعت و یکی دیگر به صورت انتزاعی، استلیزه به کار می‌گرفت. در ارایه صورت های انتزاعی، معمار خود را از بند تقید طبیعت آزاد و رها می‌کرد و با درهم ریختن شکل‌های واقعی و استحاله آنها، نقش‌هایی خاص پدید می‌آورد. نقش‌های اسلیمی گیاهی و نقش‌هایی مانند «پابزی» و «دم‌کلاغی»، از نمونه‌های نقش‌های انتزاعی هستند.

در شیوه آرمان‌گرایانه، در حالی که معمار از شکل‌ها و حجم‌های واقعی در طبیعت، در نقش‌پردازی استفاده می‌کرد، لیکن نگاهش به معانی و مفاهیم شکل‌های طبیعی در فرهنگ و راز و رمز‌های پوشیده و پنهان آنها در ذهن جامعه بود. در این شیوه آذین‌بندی، معمار می‌کوشید تا با حفظ جنبه‌های زیباشناختی پدیده‌های طبیعی، ارزش و نقش نمادین و آرمانی آنها را در جامعه ملحوظ بدارد.

آذین‌بندی گیاهی

تزئین معماری بناها با نقش درخت و گل و بوته به یک عقیده بسیار کهن درباره قداست رستنی‌ها و گیاهان در زندگی انسان ارتباط دارد. درخت در پنداشت مردم جامعه‌های قدیم مظهر حیات، باروری و قدرت بوده و برخی از آنها نقش مهم و برجسته‌ای در آئین‌ها و مناسک مذهبی مردم داشته است. الیاده معتقد است که درخت «همواره به خاطر آن چه به وساطت آن مکشوف می‌شده و برای معنایی که درخت متضمن آن بوده و بر آن دلالت می‌کرده، مسجود و معبود بوده است.»

بسیاری از بناهای مقدس اسلامی با نقش درخت و گیاه و گل و بوته تزئین شده‌اند. درخت تاک یک نمونه از آرایه‌بندی بناهای مقدس با نقش گیاهی است. تاک در مشرق زمین «گیاه زندگی»، تصور می‌شده و نماد «کیهان» بوده است. نقش اسلیمی درخت تاک با شاخه و برگ و خوشه‌های انگور در درون طاق بزرگ محراب مسجد جامع نائین و نقش درخت تاک بر فرورفتگی دیوار محراب مسجد جامع قیروان در تونس که آن را با زر بر زمینه‌ای سیاه پرداخته‌اند، نمونه‌هایی از آذین‌بندی گیاهی به شمار می‌روند. نقش تاک در محراب قیروان را «مظهر خرد»، و «درخت دنیا»‌ دانسته است.

نمونه‌ای دیگر از آذین بندی گیاهی با هدف آرمان‌گرایانه، بهره‌گیری از گیاه پیچک و انداختن نقش آن معمولا بر سردر فضاهای ورودی خانه‌هاست. معماران در انداختن نقش پیچک بر سردر ورودی، جدا از جنبه زیباشناختی این گیاه، به نیروی جاودانه و جنبه قدسیانه آن در فرهنگ عامه نیز نظر داشته‌اند. گیاه پیچک در فرهنگ مردم همچون حرز و تعویذی برای دور کردن ارواح خبیث و شریر به کار می‌رفت. نقش تزئینی پیچک بر سردر خانه‌ها، ساکنان را از چشم بد و آفت و بلا محفوظ می‌داشت.

کتیبه‌بندی آذینی

آذین‌بندی سردر فضاهای ورودی، دیوارها، درها، گنبدها و محراب‌ها در مساجد، زیارتگاه‌ها، آرامگاه‌ها، آب‌انبارها، سقاخانه‌ها، کاروانسراها و... با کتیبه و به قصد تبرک و تیمن و تقدس؛ از زمان‌های قدیم مرسوم بوده است. برای تزئین کتابه‌ها از آیات قرآنی، احادیث نبوی، ادعیه و اشعار غالبا مذهبی استفاده می‌کردند. کتابه‌ها را معمولا با خط تزئینی ثلث که دور و تموج و زیبایی ویژه تزئینی دارد، می‌نوشتند و با نقش و نگارهایی بر زمینه گچ، چوب، کاشی و سنگ می‌انداختند.

شمایل‌پردازی

یکی دیگر از شیوه‌های نقش‌پردازی آرمان‌گرایانه در معماری سنتی ایران، شمایل‌نگاری روی دیوارهای برخی از بناها بوده است. هنر شمایل‌نگاری روی دیوار از زمان‌های بسیار کهن در میان معماران تزئینی این سرزمین رواج داشته است. در دوره پیش از اسلام به خصوص دوره ساسانی، هنرمندان بسیاری بودند که دیوار ایوان‌ها و تالارها و تنه ستون‌ها را با چهره‌هایی از قهرمانان اسطوره‌ای و حماسی و صحنه‌هایی از داستان‌ها و افسانه‌ها نقش و نگارین می‌کرده‌اند. 
در دوره اسلامی نیز نقشینه کردن دیوار بناها با شمایل و با مضامین حماسی _ ملی و حماسی _ مذهبی رواج داشته است. منبع الهام نقاشان تزئینی بناها در شمایل پردازی‌های حماسی _ ملی، شاهنامه و چهره و پیکره قهرمانان و واقعه‌های حماسی‌ آن، مانند جنگ رستم و سهراب، رستم و اسفندیار، رستم و اشکبوس و رستم و دیو سپید بود. این هنرمندان معمولا سردر ورودی و دیوارهای سربینه حمام‌ها، سردر کاروانسراها، دروازه‌ها، سراها، قیصریه‌ها، ورودی بازارچه‌ها، سردر زورخانه‌ها، دیوارهای درون قهوه‌خانه‌ها و ایوان‌ها و سقف‌های خانه‌های اعیان را متناسب با کاربری‌های اجتماعی _ فرهنگی هر یک از فضاهای این بناها، با صورت‌ها و پیکره‌های پهلوانان و صحنه‌های رزمی و بزمی نقاشی می‌کردند و می‌آراستند.

معماری بناهای شمایل نشان، انگاره‌هایی از واقعیت‌های تاریخی _ دینی و داستان‌های اسطوره‌ای _‌حماسی فرهنگ ایران‌زمین را در پیشگاه و نظر بینندگان نسل‌ها در توالی زمان مجسم می‌سازد. بنا بر نظر کیپنبرگ شمایل‌نگاری توصیفی از چگونگی قرائت تصاویر موجود در فرهنگ‌ها به کمک خود تصاویر است. شمایل نگاری ما را قادر می‌سازد که بر این اساس، وجوه کشف ناشده روح ملی و جهان‌بینی را بازسازی کنیم.

به جز آذین‌های گیاهی و کتابه‌ای و شمایلی، آذین‌های دیگری نیز در معماری سنتی ایران به کار رفته‌اند، که نشان‌گر آرمان‌های فرهنگی _‌دینی مردم جامعه مسلمان ایران هستند. برای مثال معماران تزئینی برای جلوه‌گر ساختن هستی خداوند و نشان دادن مظهری از او در بناهای مقدس، از شیوه‌های گوناگون نقش‌پردازی در هنر معماری تزئینی بهره می‌جستند.

همچنین در فرهنگ اسلامی، گنبد را مظهر آسمان و پایه‌های گنبد را مظهر زمین می‌پندارند. بورکهارت از گنبد و پایه چهارگوش نگهدارنده آن و مقرنس‌های میان گنبد و پایه‌ها، توجیهی بدیع و زیبا دارد. می‌گوید:‌«آسمان با حرکت‌های مدور بی‌شمار و زمین با جهات چهارگانه همانند است. بنابراین، مقرنس‌ها با شکل کندو وارشان گنبد را که نمادی است از آسمان، به پایه‌ها که نمادی است از زمین، می‌‌پیوندد و حرکت آسمانی را در نظام خاکی منعکس می‌کند. همو ثبات و بی‌تحرکی کعب گنبد را در معماری جایگاه‌های مقدس، مظهر و نماد کمال و یا حالت ثبات و بی‌زمانی جهان معنا می‌کند.

معماران سنتی در گزینش شکل‌های طبیعی برای نقشینه کردن بناها رسالت مهم و بزرگی در برابر فرهنگ و دین از سویی و مردم جامعه از سوی دیگر احساس می‌کردند. هدف و آرمان این هنرمندان دیندار و معتقد این بود که با نقش و نگارهایی که بر در و دیوار بناها می‌نشانند، پیوندی میان جهان ناسوتی یا خاکی و جهان لاهوتی یا معنوی برقرار کنند و از این راه رابطه‌ای میان مردم جامعه و نیروهای مقدس مینوی و ربانی و مقربان بارگاه الهی پدید آورند. از این رو، شکل‌ها و نقش‌های گیاهان، جانوران، جامدات و اجرام سماوی را غالبا بر اساس مفاهیم نمادی ویژه آنها در فرهنگ و جامعه برمی‌گزیدند و در معماری به کار می‌بردند. درک زبان رمزی این نقش‌ها و دریافت معانی و مفاهیم آنها بسیار دشوار و فقط برای شماری از فرهنگواران و دینداران جامعه‌ای که این نقش‌ها در فرهنگ آن جامعه معنا گرفته، ممکن و میسر بود.

هوازدگی

هوازدگی     

هوازدگی به زبان ساده عبارت است از پاسخی که مواد سطح زمین در مقابل تغییر محیط از خود بروز می‌دهند و شامل از هم پاشیدن سنگها و تجزیه آنها در سطح زمین و یا نزدیک به سطح زمین است. بعد از میلیونها سال ، بالا آمدگی و فرسایش ، سنگهای موجود در سقف توده‌های نفوذی از بین رفته و توده در سطح زمین رهنمون پیدا می‌کند. این توده متبلور که در دما و فشار زیاد و احتمالا در چند کیلومتری زیر زمین تشکیل شده بود، اکنون در سطح زمین و در معرض شرایطی کاملا متفاوت قرار دارد.

در چنین وضعیتی ، توده سنگ به تدریج تغییر می‌کند تا جایی که دوباره با شرایط جدید به حالت تعادل برسد به چنین تغییراتی در سنگ ، هوازدگی می‌گویند. هوازدگی معمولا به دو صورت مکانیکی و شیمیایی بررسی می‌شود ولی در طبیعت این دو همزمان عمل می‌کنند.

انواع هوازدگی

هوازدگی را با توجه به نوع تغییراتی که در سنگ صورت می‌گیرد به انواع مکانیکی و شیمیایی تقسیم می‌کنند.

هوازدگی مکانیکی

در هوازدگی مکانیکی هیچ تغییری در ترکیب شیمیایی سنگ صورت نمی‌گیرد بلکه سنگها تحت تاثیر یک سری از عوامل فیزیکی به قطعات کوچکتر تقسیم می‌شوند. بر اثر خرد شدن سنگها سطح جانبی قطعات زیادتر شده و در نتیجه برای این عوامل عبارتند از : یخبندان ، انبساط حاصل از برداشته شدن بار فوقانی ، انبساط حرارتی و فعالیت موجودات زنده.

هوازدگی شیمیایی

در هوازدگی شیمیایی ساختمان داخلی کانیها بر اثر افزایش یا کاهش عناصر تغییر می‌کند. در واقع در این نوع هوازدگی ترکیب شیمیایی سنگها تغییر می‌کند. در هوازدگی شیمیایی آب مهمترین عامل به شمار می‌رود. ولی لازم به ذکر است که آب خالص غیرفعال بوده و نمی‌تواند هیچ تغییری در سنگها ایجاد کند. افزایش مقدار کمی از مواد محلول می‌تواند آب را فعال سازد. اکسیژن و دی‌اکسید کربن محلول در آب باعث ایجاد تغییرات اساسی در سنگها می‌شوند.

سرعت هوازدگی

سرعت هوازدگی سنگها به عوامل زیادی بستگی دارد از جمله این عوامل می‌توان به اندازه ذرات کانیهای سازنده سنگ و عوامل آب و هوای محیط را نام برد. هر چقدر اندازه کانی کوچکتر باشد سطح موثر آنها زیادتر بوده و در نتیجه سریعتر تحت تاثیر عوامل هوازدگی ، تجزیه می‌شوند. جنس کانیهای سازنده سنگ اثر بسیار مهمی در هوازدگی دارد به عنوان مثال سنگهای گرانیتی بسیار مقاوم تر از سنگ مرمر هستند، زیرا مرمر از کلسیت ساخته شده که به آسانی حتی در محلول اسیدی ضعیفی نیز حل می‌شود.

ترتیب هوازدگی کانیهای سیلیکاته مطابق ترتیب تبلور آنهاست. کانیهایی که زودتر از همه تبلور می‌نمایند یعنی در درجه حرارت و فشارهای زیادتری بوجود می‌آیند، نسبت به کانیهایی که بعدا متبلور می‌شوند در سطح زمین پایداری کمتری دارند. زیرا شرایط تشکیل آنها با شرایط سطح زمین بسیار متفاوت است.

عوامل آب و هوایی ، بویژه رطوبت اهمیت ویژه‌ای در سرعت هوازدگی سنگها دارد. بهترین محیط برای هوازدگی شیمیایی آب و هوای گرم و فراوانی رطوبت است. در نواحی قطبی و در عرضهای جغرافیایی بالا چون برودت هوا ، رطوبت مورد نیاز برای هوازدگی را به صورت یخ در می‌آورد لذا هوازدگی شیمیایی در این نواحی بی‌تاثیر است. در نواحی خشک نیز به علت وجود رطوبت کافی هوازدگی شیمیایی نقش نداد.

هوازدگی و نهشته‌های معدنی

هوازدگی در ایجاد بعضی از نهشته‌های معدنی مهم نقش دارد، زیرا عناصر فلزی پراکنده در سنگ مادر را در یک جا جمع می‌کند. به چنین نقل و انتقالی غالبا غنی شدگی اطلاق می‌شود. غنی شدگی به دو طریق انجام می‌شود. در روش اول هوازدگی شیمیایی به همراه آب نفوذی موادی را که مناسب نیستند از سنگ در حال تجزیه جدا می‌کنند. لذا این عناصر مطلوبی که تراکم آنها در افق نزدیک سطح زمین کم می‌باشد به اعماق برده شده و با رسوب مجدد تمرکز آنها افزایش می‌یابد.

بوکسیت

بوکسیت که کانی اصلی آلومینیوم می‌باشد یکی از کانسارهایی است که به روش غنی شدگی طی فرآیندهای هوازدگی بوجود آمده است. بوکسیت در آب و هوای گرمسیری بارانی همراه با لاتریت تشکیل می‌شود. وقتی سنگ منشا غنی از آلومینیوم در معرض هوازدگی شدید و طولانی قرار بگیرد بیشتر عناصر اصلی آن نظیر کلسیم و سدیم و سیلیس در نتیجه شستشو از محیط خارج می‌شود و بر میزان آلومینیوم آن افزاوده می‌شود. با گذشت زمان خاکی غنی از آلومینیوم به نام بوکسیت حاصل می‌شود که می‌توان از آن آلومینیوم استخراج کرد.

نهشته‌های مس و نقره

بسیاری از نهشته‌های مس و نقره زمانی حاصل شده‌اند که فرآیند هوازدگی عناصری را که در کانسار اولیه با عیار پایین پراکنده بودند در یک جا متمرکز کرده است. معمولا چنین غنی شدگی در نهشته‌های پیریت‌دار (FeS) و کانیهای سولفوری معمول انجام می‌شود. پیریت به دلیل اینکه از نظر شیمیایی به اسید سولفوریک تغییر می‌یابد، می‌تواند در آبهای نفوذی فلزات معدنی را حل کند.

با انحلال کانیها مورد نظر فلزات به تدریج از خلال توده کانسار اولیه به سمت پایین مهاجرت می‌کنند تا سرانجام ته نشین شوند. ته نشینی هنگامی اتفاق می‌افتد که محلولهای مزبور به منطقه آبدار زیرزمینی نزدیک می‌شود. در این محل تغییرات شیمیایی ته نشینی عنصر فلزی می‌شود.

آزمایش تجزیه هوازی وجدا سازی باکتریهای باسیلی هوازی مولد اسپور از خاک

آزمایش تجزیه هوازی وجدا سازی باکتریهای باسیلی هوازی مولد اسپور از خاک

باکتریهای باسیل از انواع باکتریهای میله ای شکل –هوا دوست(aerobic  )  -تشکیل دهنده اسپور-گرم مثبت(G+)-تغذیه کننده مواد آلی(heterotroph)ودارای آنزیم برای تجزیه مواد آلی به معدنی می باشند.

این باکتریها در شرایط غیر معمول –دمای بالا-تشکیل اسپور داده که به سه صورت اسپورهای انتهایی(terminal) –پیش انتهایی(subterminal)-مرکزی(central)میباشند.

(نمونه های  مختلف اسپور)

شرح:

ابتدا برای جدا سازی باسیلهای هوازی سوسپانسیون خاک با نسبت یک به نه خاک وآب تشکیل دادیم سپس با انجام یک شوک گرمایی(termal shock)پاستوریزاسین انجام دادیم و یک قطره از آن را در محیط پپتون آگار(PA)وسه قطره از آن را در محیط مالت آگار(MA)کشت داده وسپس آن را در ون انکوباتور بمدت 48ساعت در دمای 38درجه قرار دادیم تا کلونی ها تشکیل شود.سپس یک نمونه از کلونی های تک تشکیل شده-ازمحیط MA- را در محیط (PA)کشت خطی دادیم(Pure CULTURE)وآن را در دمای 30 درجه انکوبه کردیم.سپس  یک نمونه از کلونی های تک تشکیل شده را برداشته در محیط (PAS)کشت نقطه ای داده  وسپس دوباره از محیط کشت -PA-نمونه ای برداشته ودر لوله آزمایش حاوی محیط کشت ژلاتین دار کشت دادیم.سپس هر یک از لوله ها را بمدت یک هفته در دمای 20درجه قرار دادیم .وبعد از آن لوله های حاوی محیط کشت را مورد بررسی قرار دادیم بدین صورت که اگر محیط کشت حاوی ژلاتین باکتری دارای آنزیم تجزیه ژلاتین باشدمحیط بصورت مایع در می آید زیرا ژلاتین در دمای محیط بصورت جامد میباشد .

                                         

(نمونه های اولیه محیط های کشت)

بررسی نتایج:

در مرحله اول مشاهده کردیم با اینکه میزان بیشتری از باکتری را به یک محیط کشت-MA- انتقال دادیم اما در محیط کشت دیگر-PA- که میزان کمتری از باکتری را انتقال داده بودیم کلونی های بیشتری تشکیل شده بود که این نشان دهنده غنی تر بودن محیط کشت-PA- بود.

بررسی قابلیت باکتریها برای تشکیل اسپور توسط رنگ آمیزی اسپور انجام نشد .

این عکس از منابع تحقیقاتی برداشت شده است.

در بررسی قابلیت باکتریها در تجزیه ژلاتین ونشاسته نتایج زیر حاصل شد :

نمونه1:قابلیت تجزیه ژلاتین را داشته اما قابلیت تجزیه نشاسته را نداشت(در صورت داشتن آنزیم تجزیه نشاسته دور کلونی های تشکیل شده حاله بیرنگی قابل مشاهده است).

                                                            

نمونه2:قابلیت تجزیه هیچکدام از موارد فوق را ندارد.

                                                         

بحث علمی:

پروتئازها:

  پروتئازها از مهمترین آنزیمهای صنعتی هستند که بیشترین بازار جهانی آنزیمها را به خود اختصاص داده و در صنایع گوناگونی از جمله مواد شوینده کاربرد دارند. کشت غیرمداوم توام با خوراک دهی با طولانی کردن فاز سکون کشت تولید پروتئاز را به حداکثر می رساند. امکان افزایش فعالیت آنزیم و بهره دهی آن در فرآیند غیر مداوم توام با خوراک دهی با استفاده از ترکیب خوراک و استراتژی خوراک دهی مناسب وجود دارد. علت این پدیده بالا نگهداشتن شدت رشد برای مدت طولانی و فراهم نمودن مواد غذایی و سوبسترای اضافی بصورت کنترل شده و مداوم در طی فرایند می باشد. گرچه عوامل متعددی بر تولید پروتئاز اثر دارند، لیکن پیچیدگی اثرات متقابل آنها موجب می شود تا برای بررسی چگونگی تاثیر آنها از روشهای آماری استفاده شود

مطالعه چند نمونه با سیل:

باسیلوس آنتراسیس   :

رنگ‌آمیزی گرم برای نمونه‌های خونی گرفته شده از سیاه زخم

باسیلوس آنتراسیس یک باکتری گرم مثبت و عامل بیماری سیاه زخم می‌باشد. لویی پاستور برای اولین بار این عامل را در گوسفندها مشاهده کرد و پس از چند سال توانست واکسن آن را تهیه کند. باسیلوس آنتراسیس هوازی-بی هوازی اختیاری است.

ساختار باسیلوس آنتراسیس

باسیلوس آنتراسیس دارای شکل خاصی است آنها باسیل‌های نامتحرک با انتهای صاف هستند زمانی که از خون جدا می‌شوند دارای کپسول هستند ولی در محیط کشت هیچگاه کپسول ندارند. برروی محیط کشت کلنیهای نسبتا بزرگ نامنظم ومسطح ، بدون همولیز وخاکستری رنگ است در خون معمولاً فاقد اسپور هستند ولی در شرایط هوازی در مجاورت سرم و کربن دی اکسید تولید اسپور می‌کنند اسپور این باکتری به صورت بیضی و تقریباً مرکزی است. اسپور با سیلوس آنتراسیس به فنول ۱۵٪ تا ۱۵ روز مقاوم است و ۶۰ درجه سانتی گراد را ۳ دقیقه تحمل می‌کند و حتی حرارت مرطوب را تا سه ساعت تحمل می‌کند. اسپور شدیداً نسبت به پنی سلین‌ها حساس است.

رنگ آمیزی اسپور برای باسیلوس آنتراسیس

کپسول این باکتری بر خلاف دیگر باکتری‌های پروتئینی است و پلیمری از اسید گلوتامیک می‌باشد.

بیماریزایی :

باسیلوس آنتراسیس از طریق تولید سم یا زهرابه به میزبان حمله می‌کند بطور دقیقتر بیماریزایی باسیلوس آنتراسیس به دو عامل مربوط است: کپسول و زهرابه. به این ترتیب که کپسول باکتری را در برابر بیگانه خوارها و فاگوسیت‌ها و سایر عوامل دفاع غیر اختصاصی بدن محافظت می‌کند و زهرابه یا سم از سه جزء مهم پروتئینی تشکیل شده‌است.

منابع:

کنت گرگوری تادر. باکتری شناسی میکروبیولوژی پروکاریوتیک. ترجمهٔ مریم نصیری آذر. شهرآب، ۱۳۸۲

http://profdoc.um.ac.ir/paper-abstract-1005761.html

● هوش هیجانی چیست؟

● هوش هیجانی چیست؟

هوش هیجانی (EI) شامل شناخت و کنترل هیجان های خود است. به عبارت دیگر، شخصی که EI بالایی دارد، سه مولفه هیجان ها را به طور موفقیت آمیزی با یکدیگر تلفیق می کند (مولفه شناختی، مولفه فیزیولوژیکی و مولفه رفتاری).
اصطلاح هوش هیجانی برای اولین بار در دهه ۱۹۹۰ توسط دو روان شناس به نام های جان مایر و پیتر سالووی مطرح شد. آنان اظهار داشتند، کسانی که از هوش هیجانی برخوردارند، می توانند عواطف خود و دیگران را کنترل کرده، بین پیامدهای مثبت و منفی عواطف تمایز گذارند و از اطلاعات عاطفی برای راهنمایی فرآیند تفکر و اقدامات شخصی استفاده کنند.

آنها، اصطلاح هوش هیجانی را برای بیان کیفیت و درک احساسات افراد، همدردی با احساسات دیگران و توانایی اداره مطلوب خلق و خو به کار بردند. در حقیقت این هوش مشتمل بر شناخت احساسات خویش و دیگران و استفاده از آن برای اتخاذ تصمیمات مناسب در زندگی است. به عبارتی هوش هیجانی عاملی است که به هنگام شکست، در شخص ایجاد انگیزه می کند و به واسطه داشتن مهارت های اجتماعی بالا منجر به برقراری رابطه خوب با مردم می شود.

هوش هیجانی بیانگر آن است که در روابط اجتماعی و در بده بستان های روانی و عاطفی در شرایط خاص چه عملی مناسب و چه عملی نامناسب است. یعنی اینکه فرد در شرایط مختلف بتواند امید را در خود زنده نگه دارد، با دیگران همدلی نماید، احساسات دیگران را بشنود، برای به دست آوردن پاداش بزرگ تر، پاداش های کوچک را نادیده انگارد، نگذارد نگرانی، قدرت تفکر و استدلال او را مختل نماید، در برابر مشکلات پایداری نماید و در همه حال انگیزه خود را حفظ نماید. هوش هیجانی نوعی استعداد عاطفی است که تعیین می کند از مهارت های خود چگونه به بهترین نحو ممکن استفاده کنیم و حتی کمک می کند فکر را در مسیری درست به کار گیریم.

نقش هوش هیجانی در مدیریت سازمان

رهبری یک سازمان برای انطباق با تغییرات و به منظور بقا و رشد در محیط های جدید، ویژگی های خاصی را می طلبد که عموما مدیران برای پاسخ به آنها با مشکلات بسیاری مواجه می شوند. یکی از مهم ترین خصیصه ها که می تواند به رهبران و مدیران در پاسخ به این تغییرات کمک کند، هوش هیجانی است.

به نظر می رسد هوش هیجانی می تواند شکل تکامل یافته ای از توجه به انسان در سازمان ها باشد و ابزاری نوین و شایسته در دستان مدیران تجاری و تئوریسین های بازار برای هدایت افراد درون سازمان و مشتریان برون سازمان و تامین رضایت آنها. هوش هیجانی موضوعی است که سعی در تشریح و تفسیر جایگاه هیجان های و احساسات در توانمندی های انسانی دارد. مدیران برخوردار از هوش هیجانی، رهبران موثری هستند که اهداف را با حداکثر بهره وری، رضایتمندی و تعهد کارکنان محقق می سازند. با توجه به اهمیت هوش هیجانی در مدیریت، این مقاله به بررسی ابعاد هوش هیجانی در مدیریت، رشد و توسعه رهبری در محیط کار و روش آموزش هوش هیجانی در مدیریت سازمان می پردازد.
معیارهای هوش هیجانی
هوش هیجانی از پنج مهارت ۱) خود آگاهی: شناخت احساسات و هیجانات خود به طور آنی و عمیق و استفاده از آن برای راهنمایی در تصمیم گیری های مناسب.۲) مهارت خود نظم دهی: توانایی مهار و مدیریت هیجانات و حفظ آرامش برای کمک به تصمیم گیری و بهره گیری از توانمندیهای شناختی به نحو مناسب.هماهنگی با هیجاناتمان به نحوی که به جای اختلال در کارها ، در تسهیل آن به ما یاری رساند.۳) خود انگیختگی:استفاده از عمیقترین علایق خود برای حرکت دادن و هدایت به سمت اهداف تا کمک کند پیش قدم شده و در جهت تکامل و پیشرفت تلاش کنیم ، نه اینکه منتظر مانده تا یک واقعه یا شخص باعث ایجاد انگیزه و حرکت در ما گردد.۴) همدلی: درک آنچه افراد احساس می کنند ، توانایی در نظر گرفتن دیدگاه های دیگران و توسعه حسن تفاهم و هماهنگی با انسان های گوناگون به منظور ارتقای کار گروهی (بویژه در محیط کاری و سازمانی).      ۵) ارتباطات اجتماعی: در روابط با دیگران ، به خوبی کنار آمدن با عواطف خود و دیگران. فهم دقیق موقعیتها و شبکه های اجتماعی. مهارت خوب گوش کردن، و خوب ابراز وجود کردن ، حل تضادها و تعارض ها و استفاده از این مهارتها برای متقاعد سازی ، رهبری و مدیریت(Stubbs,2005,Golemn,1998,Boyatzis,1982).                                                      مهارت خود نظم دهی بمنظور کنترل هیجانات ، مهارت خودشناسی برای درک بهتر لایه های زیرین احساسات ، رنجش ها ، تمایلات و افکار ، و مهارت خود انگیختگی در جهت ایجاد امید و رفتاری که به آن پشتکارنیزمی گویند برای یک مدیر از اهمیت ویژه ای برخوردار می باشد. آنگاه که مدیر با شناخت عمیق احساسات و مدیریت هیجانات خود ،‌و با شناسایی اموج احساسات و هیجانات جاری سازمان خود ، با رفتاری حاکی از همدلی با این امواج هماهنگ می گردد ، به رهبری مبدل خواهد شد که بر دل ها حکومت می کند ، نه بر سِمت ها و پستهای سازمانی

● روش های صحیح اجرای برنامه آموزش هوش هیجانی

در اجرای برنامه های هوش هیجانی در سازمان باید به چند اصل مهم کاربردی توجه داشت. این اصول کاربردی عبارتند از:

۱) مشخص کردن اهداف سازمان به طور واضح؛

۲) ایجاد پیوند بین آموزش و اهداف سازمان؛

۳) ارزیابی دقیق کارکنان در برنامه آموزشی برای مشخص ساختن توانایی های پایه و نیازهای فردی آنان؛

۴) انطباق طرح برنامه آموزشی با توانایی ها و ضعف های کارکنان؛

۵) تهیه و تدوین ساختار جلسه ها؛

۶) استفاده از تمرین های عملی، مطالعات موردی و روش ایفای نقش؛

۷) برقراری ارتباط و پیوند بین آموخته ها و تجارب دنیای واقعی کارکنان؛

۸) فراهم ساختن فرصت هایی برای تمرین آموخته ها؛

۹) پیش بینی فرصت های متعدد برای دادن باز خورد؛

۱۰) استفاده از موقعیت های گروهی برای ایفای نقش و مهم ترین رفتارهای اجتماعی و آموزش آنها؛

۱۱) نشان دادن نیازهای اختصاصی هر فرد به او به طور خصوصی و محرمانه؛

۱۲) فراهم ساختن منابع حمایتی و تقویتی برای کارکنان در برنامه طی مرحله پیگیری.

امروزه بسیاری از سازمان ها دستخوش تغییرند و هرگونه تغییر نیازمند کارکنان و مدیرانی است که انطباق پذیر بوده و با تغییرها سازگار شوند. در این میان تعامل اجتماعی به شیوه ای شایسته و ثمربخش برای بیشتر مدیران و رهبران به عنوان عنصر کلیدی در مدیریت تغییرهای سازمانی اهمیت فزاینده ای دارد. سازمان ها برای اینکه بتوانند در محیط پرتلاطم و رقابتی امروز باقی بمانند، بایدخود را به تفکرهای نوین کسب و کار مجهز سازند و به طور مستمر خود را بهبود بخشند. رهبری این گونه سازمان ها بسیار حساس و پیچیده است و زمانی این حساسیت دو چندان می شود که رهبر با تغییرهای انطباقی روبه رو باشد که بسیار متفاوت از تغییرهای فنی است. مشکلات فنی از طریق دانش فنی و فرآیندهای متداول حل مساله قابل حل هستند، در حالی که مشکلات انطباقی در برابر این گونه راه حل ها متفاوت است. رهبری یک سازمان برای انطباق پذیری با تغییرها و به منظور بقا و رشد در محیط های جدید کسب و کار، ویژگی های خاصی را می طلبد که عموما مدیران برای پاسخ به آنها با مشکلات بسیاری مواجه می شوند.
بررسی ها نشان داده است که گوی رقابت آینده را مدیرانی خواهند برد که بتوانند به طور اثربخش و نتیجه بخش با منابع انسانی خود ارتباط برقرار کنند. در این زمینه هوش هیجانی (EMOTIONAL INTELLIGENCE=EI) یکی از مولفه هایی است که می تواند به میزان زیادی در روابط مدیران با اعضای سازمان نقش مهمی ایفا کند.
خرید و فروش و بازار و مدیریت و تجارت به صورتی اجتناب ناپذیر با عامل انسانی سروکار دارند. چه در محیط داخل سازمان که سلول اصلی تشکیل دهنده واحدها افراد می باشند و چه در محیط خارج از سازمان که مدیریت با عوامل متعدد انسانی سروکار دارد. از دولتمردانی که قوانین تجاری را تدوین می کنند و گروه های مرجع اجتماعی مثل قهرمانان ورزشی و هنرمندان که سلایق مردم را در خرید اجناس و رواج مد جهت دهی می نمایند و نهاد خانواده که به خصوص در خریدهای بزرگ کانون اصلی مشورت می باشند و مشتریان نهایی که خریداران اصلی هستند تا نمایندگی های فروش و توزیع، همگی عامل انسان را به عنوان هسته مرکزی با خود همراه دارند.
هوش هیجانی به عنوان توانایی درک احساسات و نیاز دیگران کمک بسیار کارسازی است در جهت هدایت دیگران در راهی که منتهی به اهداف بلند مدت و کوتاه مدت سازمانی و رضایت افراد و جامعه می شود. با توجه به اینکه هوش هیجانی، توان استفاده از احساس و هیجان خود و دیگران در رفتار فردی و گروهی در جهت کسب حداکثر نتایج با حداکثر رضایت است. بنابراین، تلفیق دانش مدیریتی و توانایی های هیجانی در مدیریت می تواند در سوق دادن افراد به سوی دستیابی به هدف کارساز و مفید باشد.

هوش هیجانی ابزاری نوین در مدیریت بازار

این قسمت به موضوع هوش هیجانی و کاربرد آن در مدیریت سازمان‌ها می‌پردازد. هوش هیجانی تعریف شده و با هوش تحصیلی مقایسه می‌شود. شرایط بروز هوش هیجانی و استعدادهای فردی برای ایجاد هوش هیجانی تشریح می‌شوند. سپس کاربرد هوش هیجانی در مدیریت بازار بررسی می‌شود. هم‌چنین به موضوع هوش بین فردی، امید و خوش‌بینی و نقش آنها در مدیریت بازار پرداخته می‌شود.

1-مقدمه
مدیریت و یا عامل انسانی مهمترین دلیل تحولاتی است که امروز بشر در همه زمینه‌ها و به هر شکلی در جوامع گوناگون شاهد آن است. در واقع عامل انسانی است که تفاوت‌های فاحش امروز زندگی بشر با شرایط گذشته‌اش را رقم زده است. اگر این عامل از زندگی روزمره حذف شود در واقع توسعه و پیشرفت از زندگی انسان حذف می‌شود. برای تغییر و حرکت بسوی شرایط بهتر علاوه بر عواملی چون سرمایه، مواد اولیه و غیره مهمترین و اصلی‌ترین عامل نیروی انسانی است. در واقع ثروت و دارایی هر جامعه‌ای تنها و تنها نیروی انسانی است. این دیدگاه شاید افراطی بنظر برسد ولی واقعیت‌های پیشرو در جوامع گوناگون این امر را ثابت می‌کند. اگر یک جامعه را با همه امکانات مادی و ثروت‌های بیکران با جامعه‌ای که از همه این امکانات بی‌بهره است مقایسه کنیم و مشاهده کنیم که جامعه فاقد ثروت از توان و قدرت بالاتری برخوردار است تنها عاملی که این مسئله را ایجاد کرده باید عامل انسانی باشد در زمینه امور اقتصادی و تجاری مانند همه دیگر بخش‌های اجتماعی عامل انسانی مهم و حیاتی است. مقاله حاضر نگاهی دارد به یکی از دیدگاه‌های جدید در زمینه مدیریت تجاری.
نخستین توجهی که در عرصه مدیریت و تجارت به صورتی جدی به رفتار مناسب با عوامل انسانی مبذول گشت به التون مایو استاد دانشگاه هاروارد مربوط می‌شود. وی در تحقیقاتی که در شرکت برق وسترن انجام داد و به تحقیقات هاتورن معروف شد به این نتیجه مهم رسید که توجه به عامل انسانی مهم ترین ابزار در رشد انگیزش و بهره‌وری سازمان‌ها و کارکنان آنها است. در واقع بعد از آنکه تیلور اصول مدیریت علمی خود را منتشر و اجرا نمود انقلابی در بهره‌وری سازمان‌ها رخ داد، اما به همان نسبت اداره سازمان‌ها را به سمت شیوه‌های مکانیکی که موجب کاهش رضایت کارکنان می‌شد سوق داد. تلاش‌های التون مایو که در واقع آغازگر جنبشی نوین در عرصه مدیریت بود و به مکتب رفتارگرایان معروف گشت باعث شد مدیران و نخبگان تجاری توجهی ویژه به عامل روحیه انسانی در داخل و خارج از سازمان نمایند. شکوفایی شیوه رفتارگرایان مربوط به سال‌های ۱۹۳۰ می‌شود با این وجود تا به حال این بینش اعتبار خود را حفظ نموده است. طوری که حالا در تقسیم‌بندی‌هایی که برای نگرش مدیریتی مدیران به کار می‌رود آنها را به دو دسته کارمندگراها و کارگراها تقسیم می‌کنند که در واقع تمایزی است بین کسانی که اولویت و تمرکز خود را بر انجام کار بدون توجه به روحیه دیگران می‌دهند و کسانی که روحیه کارکنان و انگیزش آنان را در نظر می‌گیرند. ناگفته پیداست بهترین شیوه روشی است که هر دو وجه را یعنی کارگرایی و کارمند گرایی را در اوج دارا باشد.

هوش هیجانی به نظر می‌رسد می‌تواند شکل تکامل یافته‌ای از توجه به انسان در سازمان‌ها باشد و ابزاری نوین و شایسته در دستان مدیران تجاری و تئوریسین‌های بازار برای هدایت افراد درون سازمان و مشتریان برون سازمان و تأمین رضایت آنها.
2- هوش هیجانی

در تجارت وقتی صحبت از هوش به میان می‌آید معمولاً به یاد نمره‌های درسی دانشگاه می‌افتیم یا تست‌های هوش آزمون‌های استخدامی به ذهنمان می‌رسد. اما به تعبیری وسیع‌تر می‌توان گفت دو نوع هوش وجود دارد: هوش تحصیلی و هوش هیجانی. با دیدی محدود که تا به حال وجود داشته است تنها به هوش تحصیلی توجه شده است و اصلاً تنها هوش تحصیلی به رسمیت شناخته شده است. هوشی که شاخص وجود آن و شاخص مقدار آن در افراد مختلف نمرات درسی یا نتایج تست‌های هوشی بوده است. آزمون‌هایی که معمولاً در محیط‌های بسته و انتزاعی برگزار می‌شوند و سایر متغیرهای اثرگذار به حداقل رسیده و در واقع متغیرهای محیطی که می‌توانند اثری سرنوشت ساز در توفیق یا شکست یک کار داشته باشند اثرشان تا حد خنثی پایین آورده می‌شود.
در صورتی که حالا توجه دانشمندان به نوع دیگری از هوش متمرکز شده است. هوش هیجانی که حداقل در زندگی اجتماعی (بخصوص فعالیت‌های تجاری و بازاریابی) اهمیتی فراتر از هوش تحصیلی دارد. هوشی که در طول تاریخ مصلحان و نخبگان اجتماعی را از نخبگان علمی جدا می‌سازد.
هوش هیجانی بیانگر آن است که در روابط اجتماعی و در بده بستان‌های روانی و عاطفی در شرایط خاص چه عملی مناسب و چه عملی نامناسب است. یعنی اینکه فرد در شرایط مختلف بتواند امید را در خود همیشه زنده نگه دارد، با دیگران همدلی نماید، احساسات دیگران را بشنود، برای به دست آوردن پاداش بزرگتر، پاداش‌های کوچک را نادیده انگارد، نگذارد نگرانی قدرت تفکر و استدلال او را مختل نماید، در برابر مشکلات پایداری نماید و در همه حال انگیزه خود را حفظ نماید. هوش هیجانی نوع استعداد عاطفی ا ست که تعیین می‌کند از مهارت‌های خود چگونه به بهترین نحو ممکن استفاده کنیم و حتی کمک می‌کند خرد را در مسیری درست به کار گیریم.
گلمن در کتاب هوش هیجانی خود به نقل از سالوی توصیف مبنایی خود از هوش هیجانی را درباره استعدادهای فردی در ۵ توانایی اصلی تشریح می‌نماید:

شناخت عواطف شخصی: خودآگاهی و تشخیص هر احساسی است به همان گونه که بروز می‌نماید. توانایی نظارت بر احساسات در هر لحظه برای به دست آوردن بینش و ادراک. ناتوانی در تشخیص احساسات راستین ما را سردرگم می‌کند. افرادی که در مورد احساسات خود اطمینان و قطعیت دارند بهتر می‌توانند زندگی خود را هدایت کنند.

به کارگیری درست هیجان‌ها: قدرت تنظیم احساسات خود توانایی است که بر حس خودآگاهی متکی می‌باشد. افرادی که به لحاظ این توانایی ضعیف‌اند دایماً با احساس ناامیدی و افسردگی دست به گریبانند در حالی که افرادی که در آن مهارت زیادی دارند با سرعت بسیار بیشتری می‌توانند ناملایمات را پشت سر بگذارند. این توانایی کمک شایانی ا ست برای از بین بردن تهدیدهای محیطی و یا کم کردن ضعف‌های درونی.

برانگیختن خود: افراد دارای این مهارت در هر کاری که به عهده می‌گیرند بسیار مولد و اثر بخش خواهند بود. برای عطف توجه برانگیختن شخصی تسلط به نفس خود و برای خلاق بودن لازم است سکان رهبری هیجان‌ها را در دست گرفت. توانایی دستیابی به مرحله غرقه شدن در کار انجام فعالیت‌های چشمگیر را میسر می‌گرداند.

شناخت عواطف دیگران: همدلی اساس مهارت مردم است. کسانی (مدیران و تجاری) که از همدلی بالایی برخوردار باشند به علایم اجتماعی ظریفی که نشان دهنده نیازها یا خواسته ‌های دیگران است توجه بیشتری نشان می‌دهند. این توان آنها را در حرفه‌های مدیریت و فروش که مستلزم مراقبت و توجه به دیگرانند موفق می‌سازد.

حفظ ارتباط‌ها: بخش عمده‌ای از هنر برقراری ارتباط مهارت کنترل عواطف در دیگران است. اینها مهارت‌هایی هستند که محبوبیت رهبری اثر بخشی بین فردی را تقویت می‌کنند. این افراد هر آنچه که به کنش متقابل آرام با دیگران بازمی‌گردد به خوبی عمل می‌کنند و ستاره‌های جامعه‌اند.

ساختار مغز انسان با وجود رشد سرسام آوری که در علوم و ریاضیات و منطق داشته است از نظر عواطف با انسان‌های اولیه تفاوت چندانی نکرده است. هنوز عکس‌العمل انسان در قبال خشم جریان یافتن خون به سمت دست‌ها و تندتر شدن ضربان قلب می‌باشد. در برابر ترس خون به سمت عضلات اسکلتی بزرگ مانند عضلات پا جریان می‌یابد و گریختن را آسان می‌کند و در نتیجه صورت رنگ خود را از دست می‌دهد و در برابر عشق دچار انگیختگی پاراسمپاتیکی می‌شود که واکنشی از آرامش کلی و خرسندی را پدید می‌آورد و در هنگام تعجب ابروها را بالا می‌اندازد تا میدان دید وسیع تری داشته باشد.
در واقع با وجود رشد بسیار بالای خردورزی در انسان که فاصله‌ای زیاد با اجداد خود پیدا کرده است قلب و عواطف و احساسات انسان‌ها تغییرات زیادی نکرده‌اند و انسان در این زمینه رشد چشمگیری نداشته است. با وجود آنکه خیلی پیش از آنکه مغز متفکر و منطقی پدید آید مغز هیجانی وجود داشته است. در واقع بادامه مغز که در مسایل هیجانی تخصص دارد و به عنوان مخزن خاطرات هیجانی عمل می‌کند در جریان تکامل نوع بشر موجب پیدایش قشر مخ شده است. مغز انسان در قرن ۲۱ زندگی می‌کند در صورتی که قلب او در دوران پارینه سنگی است.

هسته هوش بین فردی ابتدا توانایی درک و سپس ارائه پاسخ مناسب به روحیات و خلق و خو و انگیزش‌ها و خواسته‌های افراد دیگر است.

3- هوش هیجانی و مدیریت بازار

استفاده از هوش هیجانی در تجارت ایده‌ای نوین می‌باشد که برای بسیاری از مدیران و تجار جانیفتاده است. در واقع بیشتر مدیران کماکان ترجیح می‌دهند برای انجام کارها از مغزشان استفاده کنند تا از قلبشان. نگرانی اصلی آنها آن است که احساس همدلی و دلسوزی با همکاران و مشتریان آنها را از پرداختن به اهداف سازمان دور نماید. در هر صورت همه بایستی قبول کنند که قواعد بازی در دنیای پست مدرن متفاوت است و بایستی طبق قاعده روز عمل کرد.

شرکت‌های هوشمند برای نظارت بر تحولات بازار و همسو شدن با تغییرات سلیقه‌ای و استفاده از قوانین تشویقی معمولاً سیستم بازاریابی طراحی می‌کنند. سیستم بازاریابی فرایندی کامل است که موجب هماهنگی شرکت با بهترین فرصت‌های بازار می‌شود.

فرایند کلی مدیریت بازار شامل ۴ مرحله اصلی است که عبارتند از:
تجزیه و تحلیل بازار: معمولاً شامل سیستم‌های اطلاعاتی و تحقیقاتی بازار و بررسی بازارهای مصرف کننده و بررسی بازارهای سازمانی می‌باشد. محیط پیچیده و در حال تغییر است و همواره فرصت‌ها و تهدیدهای جدیدی به همراه می‌آورد. شرکت و سیستم استراتژیک آن باید محیط را همواره تحت نظر داشته باشند که این تحت نظر گرفتن محیط مستلزم دریافت اطلاعات زیادی می‌باشد. اطلاعاتی در مورد مصرف کنندگان و نحوه خرید آنها.

انتخاب بازارهای هدف: هیچ شرکتی توانایی تأمین رضایت تمام مصرف کنندگان را ندارد. وجود شرکت‌های مختلف و قوی در تولید کالاهای مشابه بیانگر تنوع و تشتت سلایق بین مصرف کنندگان می‌باشد. هر شرکتی برای اینکه بتواند بهترین استفاده را از توانایی‌های بالقوه خود نماید و بهترین جایگاه را در بازار انتخاب نماید و در وضعیت بهتری قرار گیرد نیازمند بررسی چهار مرحله‌ای می‌باشد که شامل اندازه گیری و پیش بینی تقاضا تقسیم بازار، هدف‌گیری در بازار و جایگاه‌یابی در بازار می‌باشد.

تهیه ترکیب عناصر بازاریابی: یکی از اساسی‌ترین مفاهیم در بازاریابی نوین همین مفهوم آمیخته بازاریابی می‌باشد. مجموعه‌ای از متغیرهای قابل کنترل که شرکت آنها در بازار هدف و برای ایجاد واکنش مورد نیاز خود ترکیب می‌کند. این ترکیب در واقع ابزار دست تاجر می‌باشد برای اینکه بازار را تحت تأثیر قرار دهد. این ترکیب که شامل طراحی محصول ،توزیع کالا، قیمت‌گذاری و تبلیغات پیشبردی می‌باشد کلید اصلی تجارت در بازارهای نوین می‌باشد.

اداره تلاش‌های بازار: این مرحله شامل تجزیه و تحلیل رقبا و خط مشی‌های رقابتی بازار و برنامه‌ریزی ،اجرا و سازماندهی و کنترل برنامه‌های بازاریابی است. شرکت‌ها وجه مهمی از بررسی‌های خود را باید روی رقبا بگذارند و به طور مداوم محصولات و قیمت‌ها و شیوه توزیع و تبلیغات پیشبردی رقبا را از نزدیک پی بگیرند و بدانند که در چه وضعی هستند. مدیریت در رأس هرم سازمان بایستی برنامه‌های بازاریابی را تنظیم نماید و بعد با برانگیختن همه افراد در همه سطوح برنامه را اجرایی نموده و برای اطمینان از اجرای برنامه‌ها و رسیدن به اهداف کنترل داشته باشد و ممیزی بازاریابی را نیز فراموش ننماید.

در لایه‌های مختلف فرایند بازاریابی توجهی ویژه به مشتریان به عنوان شرکای سازمان می‌شود. به انسان‌هایی که دارای عواطف هستند و هر چه شرکت‌ها به سمت فعالیت‌های خدماتی می‌روند این حساسیت بیشتر می‌شود.

هوش هیجانی در تک تک مراحل فوق جهت دهنده مدیریت شرکت می‌تواند باشد. همه ما داستان کارآفرینان بزرگ را شنیده‌ایم که از هوش تحصیلی بالایی برخوردار نبوده‌اند و در دانشگاه وضعیت مطلوبی نداشته‌اند اما با تکیه بر هوش هیجانی خود بزرگترین شرکت‌های دنیا را ایجاد نموده‌اند. بزرگترین تجار و کارآفرینان معمولاً تأکید فراوانی بر غرایز خود دارند و برای آنچه در خصوص بازار حس می‌کنند اهمیت بسیار بالایی قائلند. وقتی فورد به مهندسان خود با تأکید می‌گوید این نام من است که بالای این شرکت نوشته شده است و بعد تصمیم مورد نظر خود را اجرا می‌کند بیانگر هوش هیجانی اوست. این بدان معناست که انسان‌هایی در بازار بسیار اثر گذارند که خوب می‌دانند در ورای همه منطق‌های ریاضی و علمی نیروی الهام و احساس کارساز است. نیرویی که از بشر اولیه تاکنون همواره همراه بوده است و ما را نیز که در سر خط حرکت تاریخ قرار داریم همان گونه یاری می‌نماید که اجداد اولیه‌مان را یاری می‌کرد. در واقع مدیران موفقی که ساختار علمی بازار را می‌شناسند و هوش هیجانی را همچون خون بدان تزریق می‌نمایند شگفتی می‌آفرینند.

مدیران و تجاری که هوش هیجانی بالایی دارند یعنی کسانی که احساسات خود را به خوبی می‌شناسند و هدایت می‌کنند و احساسات دیگران را نیز درک می‌کنند و هدفمند با آن برخورد می‌کنند در اداره بازار ممتازند. این افراد حتی در زندگی فردی نیز خرسند و کارآمدند و توانی را در اختیار دارند که موجب می‌گردد افرادی مولد باشند.

در واقع مدیریت سازمان ابتدا بایستی با تکیه بر هوش هیجانی مسیر را حس کند و دورنما را مشخص کند و مأموریت سازمان را تشخیص دهد و بعد با استفاده از قواعد علمی و تئوریک بازاریابی به اهداف کوتاه مدت و بلند مدت خود دست یابد. احساس خدمتگزاری به مشتریان، همدلی درون سازمانی در جهت حفظ مشتریان و تعیین رسالت سازمان مسائلی نیستند که از طریق مباحث تئوریک بتوان بدانها پرداخت بلکه نیاز به هوشی برتر دارند که هم هوش بین فردی را شامل شود هم هوش درون فردی را.

4- هوش بین فردی و امید و خوش بینی در خدمت بازار

هسته هوش بین فردی ابتدا توانایی درک و سپس ارائه پاسخ مناسب به روحیات و خلق و خو و انگیزش‌ها و خواسته‌های افراد دیگر است. در هوش درون فردی کلید اصلی عبارت است از: آگاهی داشتن از احساسات شخصی خود که حاصل خودآگاهی ا ست و توانایی متمایز کردن و استفاده از آنها برای هدایت رفتار خویش.

هوش بین فردی توانایی درک افراد دیگر است، یعنی اینکه چه چیز موجب برانگیختن آنها می‌شود، چگونه کار می‌کنند و چگونه می‌توان با آنها کار مشترک انجام داد. تجار و مدیران موفق جزو کسانی اند که از هوش میان فردی بالایی برخوردارند.

هچ و گاردنر چهار توانایی مجزایی را که به عنوان مؤلفه‌های هوش بین فردی مطرح می‌باشند به شرح زیر عنوان می‌کنند:

سازماندهی گروه: داشتن ابتکار عمل در هماهنگ ساختن تلاش‌های گروهی از مردم است. این مهارت برای رهبران ضروری است و در رهبران کارآمد هر نوع سازمان تجاری مشاهده می‌شود.

ارائه راه حل: استعداد میانجیگری، اجتناب از تعارض‌ها یا حل تعارض‌هایی که به وجود آمده است. افرادی که این توانایی را در سطح بالا دارند در جوش دادن معاملات و داوری کردن و وساطت توانایی زیادی دارند.

ارتباط فردی: دارا بودن این استعداد رویارویی با دیگران یا شناخت و پاسخ دادن مناسب به احساسات و علایق مردم را آسان می‌سازد. این افراد همکاران تجاری خوبی هستند و در دنیای تجارت به عنوان فروشنده یا مدیر موفق می‌باشند و در زمینه دریافتن احساسات دیگران از طریق حالت‌های چهره بسیار موفقند و از محبوبیت زیادی برخوردارند.

تجزیه و تحلیل اجتماعی: به معنای توانایی دریافت احساسات، انگیزش ها، علایق دیگران و داشتن درکی عمیق از آنهاست. این آگاهی از احساسات دیگران باعث می‌شود این افراد به راحتی با دیگران صمیمی شوند. در بهترین حالت می‌توان گفت فردی با این توانایی مشاور تجاری خوبی می‌تواند باشد.

خوش بینی و امید از دیگر ویژگی‌های افرادی است که دارای هوش هیجانی بالایی می‌باشند. امید نقش شگفت‌آوری در موفقیت تجاری و مدیریتی افراد دارد و زندگی حرفه‌ای هر کس که به کسب و کار تجاری می‌پردازد به نحو چشمگیری وابسته به میزان امید اوست. امید چشم‌انداز و دورنمایی روشن و پرنوری است که نشان می‌دهد در نهایت همه چیز به خوبی پیش خواهد رفت. اشنایدر، امید را این گونه تعریف می‌کند: اعتقاد به این امر که هدفتان هرچه باشد هم اراده دستیابی به آن را دارید و هم راه آن مقابلتان گشوده است. افراد پرامید که امیدشان تمامی ندارد وقتی در دستیابی به هدفی مثلاً در انعقاد قرارداد معامله‌ای شکست می‌خورند بر این باورند که سخت تر کار و تلاش کنند و به مجموعه کارهایی می‌اندیشند که می‌توانست سبب موفقیت آنها در معامله مذکور شود و از آنها درس می‌گیرند.

خوش‌بینی نیز همانند امید اثر بسیاری در موفقیت کار تجاری دارد. خوش بینی یعنی که فرد صبر و انتظار زیادی داشته باشد. انتظاری در این جهت که علی رغم وجود موانع و دلسردی‌ها در مجموع زندگی همه چیز درست خواهد شد. خوش بینی‌ها شکست را رویدادی می‌بینند که می‌توانند آن را جبران کنند.

در تحقیقی که سیلکمن بر روی بازاریاب‌های شرکت بیمه مت لایف انجام داد مشخص شد که بازاریاب‌هایی که به طور ذاتی خوش بین هستند در سال اول کار خود به طور متوسط ۳۷ درصد بیشتر از افراد بدبین افراد را بیمه کرده‌اند و رها کردن کار در سال اول در بین افراد بدبین دو برابر افراد خوش بین بوده است. توانایی افراد در شنیدن و پذیرش پاسخ منفی با رویی گشاده در تمام زمینه‌های فروش و بده بستان تجاری توانی سرنوشت ساز است.

5- نتیجه‌گیری

خرید و فروش و بازار و مدیریت و تجارت به صورتی اجتناب ناپذیر با عامل انسانی سروکار دارند. چه در محیط داخل سازمان که سلول اصلی تشکیل دهنده واحدها افراد می‌باشند و چه در محیط خارج از سازمان که مدیریت با عوامل متعدد انسانی سروکار دارد. از دولتمردانی که قوانین تجاری را تدوین می‌کنند و گروه‌های مرجع اجتماعی مثل قهرمانان ورزشی و هنرمندان که سلایق مردم را در خرید اجناس و رواج مد جهت دهی می‌نمایند و نهاد خانواده که بخصوص در خریدهای بزرگ کانون اصلی مشورت می‌باشند و مشتریان نهایی که خریداران اصلی هستند تا نمایندگی‌های فروش و توزیع همگی عامل انسان را به عنوان هسته مرکزی با خود همراه دارند. هوش هیجانی به عنوان توانایی درک احساسات و نیاز دیگران کمک بسیار کارسازیست در جهت هدایت دیگران در راهی که منتهی به اهداف بلند مدت و کوتاه مدت سازمانی و رضایت افراد و جامعه می‌شود.

هوش تجاری

هوش تجاری (Business Intelligence)

 به فرایند تبدیل داده های خام به اطلاعات تجاری و مدیریتی اطلاق می گردد که به تصمیم گیرندگان سازمان کمک می کند تا تصمیمات خود را سریع تر و بهتر گرفته و بر اساس اطلاعات صحیح عمل نمایند.

به کمک هوش تجاری می‌توان کاوش اطلاعات، آنالیز و تحلیل آن‌ها را ساده نمود. و به تصمیم گیرندگان در هر رده یک سازمان این اجازه را می‌دهد تا در هر کجا و هر زمان به آسانی به آن اطلاعات دسترسی داشته و آن‌ها را بهتر درک نموده و تحلیل نمایند.

نرم افزارهای بانکی روزانه انبوهی از اطلاعات را تولید و ذخیره می کنند. نگهداری و بایگانی این اطلاعات هزینه بسیاری را به بانک ها تحمیل می کند. از طرف دیگر این داده ها می توانند منبع ارزشمندی برای استخراج دانش و اخذ تصمیمات مهم مدیریتی در حوزه های مختلف کسب و کار بانکی باشند. با توجه به افزایش روز افزون داده ها در بانک ها استفاده از این داده ها و تجزیه و تحلیل آنها برای تصمیم گیری به یکی از مهمترین ابزارهای مدیریت نوین تبدیل شده است. اتخاذ به موقع و صحیح تصمیمات، مستلزم اشراف بر اطلاعات واقعی و جامع می باشد که سیستم های اطلاعاتی سنتی امکان تولید چنین گزارش هایی را به نحو دلخواه ندارند. با توجه به پیشرفت فنآوری، ابزارهای متنوع و کارآمدی با استفاده از قابلیت های هوش تجاری و داده کاوی بوجود آمده است. با ورود داده کاوی به این عرصه استفاده از قابلیت هایی نظیر نظارت، بودجه بندی، برنامه ریزی، شناسایی رفتارهای مشتریان و پیش بینی روند آتی با استفاده از هوش تجاری برای مدیران موفق امری اجتناب ناپذیر می باشد. این مزایا عبارتند از:

·         بهره گیری از ابزاری کارآمد در آنالیز داده های بانکی به منظور کمک به تصمیم گیری صحیح

·         کاهش هزینه ها

·         بهبود عملکرد مدیریت

·         سرعت و دقت درگزارش گیری و آنالیز داده ها

·         کنترل و مانیتورینگ پیشرفت برنامه های استراتژیک بانکی

راهکار جامع هوش تجاری نگین با استفاده از سامانه های زیر مزایای استفاده از ابزار هوش تجاری را برای مدیران بانکی فراهم نموده است:

·         سیستم هوش تجاری نگین (NEGIN™ Business Intelligence)

·         سیستم شناسایی تقلب نگین (NEGIN™ Fraud Detection System)

·         سیستم ضد پول شویی نگین (NEGIN™ Anti Money Laundering)

کاربردهای هوش تجاری به تفکیک صنایع
گروه‌های مختلفی از کاربران از سیستم‌های هوش‌تجاری بهره می‌برند، از متخصصان کنترل گرفته تا متخصصان مالی،‌کارشناسان فروش و اعضای هیأت مدیره. بخش‌هایی که بیشتر از همه از سیستم‌های هوش‌تجاری استفاده می‌کنند شرکت‌های بازرگانی، بانک‌ها و بخش‌های مالی، مخابرات و شرکت‌های تولیدی/صنعتی می‌باشند.

کاربرد های هوش تجاری	اهداف
خرده فروشی	پیش بینی (Forecasting) : با استفاده از مرور داده ها در سیستم های هوش تجاری می توان نیاز مندیها را پیش‌بینی کرد و بر اساس پیش‌بینی‌های انجام گرفته، نیازمندیهای انبار را با دقت بیشتری تعیین نمود.
	سفارشات و تجدید فروش، خرید و تدارکات (Ordering and Replenishment) : در سیستم های هوش تجاری، با استفاده از اطلاعات، تصمیمات در مورد اقلام سفارش داده شده و  مقادیر آنها سریعتر اخذ می شوند.
	بازاریابی (Marketing) : با استفاده از هوش تجاری تراکنش های مشتریان را می توان بررسی کرد.(چه محصولی فروخته شده است و چه کسی آن را خریده است؟)
	تجارت کالا (Merchandising) : سیستم های هوش تجاری‌، تجارت صحیح را برای بازار در هر لحظه از زمان تعریف می کنند. بعلاوه این سیستم ها می توانند برنامه انبارداری را با توجه به نیاز مشتریان بهینه کنند. .
	توزیع و تدارکات کالا (Distribution and Logistics) : سیستم های هوش تجاری فرآیند توزیع و حمل و نقل محصولات را با افزایش کمی آنها با کیفیت مدیریت می نمایند.
	مدیریت حمل و نقل (Transportation Management ) : سیستم های هوش تجاری، زمانبندی توزیع محصولات سفارش داده شده را با توجه به توانایی شرکت می تواند تنظیم نمایند.
	برنامه ریزی انبار (Inventory Planning) : سیستم های هوش تجاری به شناسایی نیازمندی های انبار و متعاقباً، اطمینان از سطح معینی از سرویس دهی کمک می نمایند.
بیمه	تحلیل ادعاهای خسارت و حق بیمه (Claims and Premium analysis) :   سیستم‌های هوش تجاری امکان تحلیل جزئیات ادعاهای خسارت و حق بیمه در طول زمان را بر اساس محصول، سیاست بیمه،‌ نوع ادعا و سایر مشخصات فراهم می‌کنند.
	تحلیل مشتریان (Customer Analysis) : سیستم های هوش تجاری نیازمندی های مشتریان و الگوهای استفاده از محصولات را  تحلیل می نمایند، برنامه ریزی بازاریابی را با توجه به مشخصات مشتریان توسعه می دهند و ریسک پذیری را در مورد مشتریان در کسب و کار مورد نظر مورد بررسی قرار می دهند و در نهایت سرویس های ارائه شده به مشتریان را بهبود می دهند.
	تحلیل ریسک (Risk Analysis) : سیستم های هوش تجاری بخش های پرخطر و پر ریسک بازار را شناسایی می‌کنند و فرصت های موجود در بخش‌های خاص از بازار را تعیین می نمایند، همچنین بخش های مختلف بازار را که می توانند به یکدیگر مربوط باشند را به یکدیگر ارتباط می دهند و سعی می نمایند تا  ادعاهای خسارت پی در پی را کاهش دهند.
بانکداری	تحلیل سودبخشی مشتریان (Customer Profitability Analysis) : سیستم های هوش تجاری می توانند  سودبخشی کلی هر مشتری را در زمان حال و در دراز مدت تعیین نمایند و مبنایی را برای فروش پر منفعت تر پیشنهاد می نمایند. علاوه بر این فروش را برای مشتریان  پرسود بیشینه می کنند و هزینه ها را برای مشتریان  کم‌سود کاهش می دهند. از این گذشته  روشهایی را جهت بیشینه نمودن سود محصولات و سرویس های جدید فراهم می آورند.
	مدیریت اعتبار (Credit Management) : سیستم های هوش تجاری  بر اساس رده و نوع مشتری، الگوهای پیشروی به سمت مشکلات اعتباری را پیدا می‌کنند و از این طریق به مشتریان جهت اجتناب از مشکلات اعتباری و مدیریت باقی مانده اعتبار هشدار می دهند. علاوه بر این ابزارهای هوش تجاری اسناد اعتباری بانک ها را بررسی می نمایند و اتلاف اعتبار را کاهش می دهد.
	فروش شعب (Branch Sales) : سیستم های هوش تجاری‌ فرآیند خدمات به مشتریان را بهبود می بخشد. بعلاوه هوش تجاری عملیات پیشنهاد Cross Selling به مشتریان را امکان پذیر می نماید و از این گذشته فرآیند  پشتیبانی به مشتری را بهبود می بخشد که در نهایت به افزایش وفاداری مشتری می انجامد.
مخابرات	شناسایی و تقسیم‌بندی مشتریان (Customer Profiling and Segmentation ) : سیستم های هوش تجاری می توانند مشخصات محصولات پر منفعت و دسته های مشتریان سودآور را تعیین می نمایند. این ابزارها مشخصات مشتریان را با جزئیات و به طور یکپارچه ارائه می دهند و در نهایت نیازمندیهای آتی مشتریان را مشخص می نمایند.
	پیش‌بینی نیازمندیهای مشتریان (Customer Demand Forecasting ) : هوش تجاری به کمک ابزارهای قدرتمند و متدولوژی های کارآمد نیازمندیهای فردای محصولات و سرویس‌ها را پیش بینی می نماید،‌ روش‌هایی برای تحلیل رویگردانی مشتریان فراهم می‌کند و به ابقای مشتریان کمک می‌نماید.
صنایع تولیدی	فروش (Sales) : سیستم های هوش تجاری داده های حاصل از عملیات تراکنش های هر مشتری را  تحلیل می نمایند
	پیش‌بینی   (Forecasting) : سیستم های هوش تجاری برای این دسته از صنایع می تواند نیاز مندیهایشان را پیش بینی و احتیاجات انبارهایشان را  تعیین نمایند.
	سفارشات و تامین قطعات (Ordering and Replenishment) : در سیستم های هوش تجاری با استفاده از اطلاعات، تصمیمات در مورد اقلام سفارش داده شده و مقدار آنها سریعتر اخذ می شوند.
	خرید (Purchasing) : سیستم‌های هوش تجاری می‌توانند به مراکز توزیع کمک کنند که حجم‌های بیشتر توزیع را مدیریت نمایند.
	توزیع و تدارکات کالا (Distribution and Logistics) : سیستم های هوش تجاری فرآیند توزیع و حمل و نقل محصولات را با افزایش کمی آنها با کیفیت مدیریت می نمایند.
	مدیریت حمل و نقل (Transportation Management ) : سیستم های هوش تجاری زمانبندی توزیع محصولات سفارش داده شده را با توجه به توانایی شرکت می تواند تنظیم نمایند.
	برنامه ریزی انبار (Inventory Planning) : سیستم های هوش تجاری به شناسایی نیازمندی های انبار و متعاقباً، اطمینان از سطح معینی از سرویس دهی کمک می نمایند

هوش تجاری برای مدیران

1- شرح مسئله

سازمانهای مختلف با ابعاد و زمینه های کاری متفاوت ممکن است با مشکلات متفاوتی در امر استفاده بهینه از داده های موجود در سیستم هایی از قبیل فروش، انبار و مالی مواجه شوند. بطور مشخص می توان به مسائل زیر بعنوان چالش سازمانها در استفاده از داده ها اشاره نمود:

§         در بسیاری از شرایط داده ها در منابع مختلفی قرار دارند و یکپارچه نمودن آنها برای بدست آوردن گزارشات تحلیل، عملیاتی هزینه بر و زمانگیر برای سازمانها می باشد.

§         نرم افزارهای عملیاتی در سازمان مثل برنامه های فروش، مالی، منابع انسانی، انبار، حقوق دستمزد و ... می تواند گزارشاتی را تا سطح مدیران میانی فراهم آورد. کمتر دیده شده که مدیران ارشد از ابزارهای ذکر شده بعنوان منبع تصمیم سازی استفاده نمایند و بیشتر گزارشات مورد نظر آنها توسط مدیران میانی و با صرف زمان زیاد تهیه می شود و گاه این عملیات بصورت روزانه باید تکرار شود.

§         بدلیل نوع طراحی نرم افزارهای عملیاتی ساختن گزارشات حجیم از اطلاعات موجود بسیار کند خواهد بود.

§         بیشتر گزارشات تولید شده توسط نرم افزارهای عملیاتی گزارشاتی ساده و نمایانگر عملیات انجام شده در سیستم می باشد و نمی توان بوسیله آنها گزارشات تحلیلی و چند بعدی در زمان کوتاه ساخت.

§         در بسیاری از مواقع گزارشات ساخته شده دیدگاهی عمیق به مدیران ارشد برای اتخاذ تصمیمات استراتژیک مناسب ارائه نمی دهد.

§         پرسنل یک مجموعه برای درک بهتر از شرایط کار نیاز به گزارشات تحلیل دارند. عدم سهولت در ایجاد چنین گزارشاتی باعث می شود تا افراد بدنه سازمان از مسیر اصلی کار خارج گردند و یا زمان زیادی صرف تحلیل شرایط مختلف نمایند.

هوش تجاری یا Business Intelligence راهکاری است که برای شرایط مطروحه پاسخ مناسب ارائه می دهد.

2- هوش تجاری چیست؟

هوش تجاری مجموعه تواناییها، تکنولوژی ها، ابزارها و راهکارهایی است که به درک بهتر مدیران از شرایط کسب و کار کمک می نماید. ابزارهای هوش تجاری، دیدگاه هایی از شرایط گذشته، حال و آینده را در اختیار افراد قرار می دهند. با پیاده سازی راهکارهای هوش تجاری فاصله موجود بین مدیران میانی و مدیران ارشد از دیدگاه ارتباط اطلاعاتی از میان خواهد رفت و اطلاعات مورد نیاز مدیران در هر سطح، در لحظه و با کیفیت بالا در اختیار آنها قرار خواهد گرفت. همچنین کارشناسان و تحلیل گران می تواند با استفاده از امکانات ساده، فعالیتهای خود را بهبود بخشند و به نتایج بهتری دست پیدا نمایند.

3- هوش تجاری چطور کار می کند؟

هوش تجاری بر مبنای یک هدف ساده پیاده سازی می شود: "بهبود کارایی با ایجاد بستر مناسب برای تصمیم سازی در سازمان". وقتی که دیدگاه مدیران نسبت به داده های سازمانی کامل وجامع است، می توان به تصمیمات اتخاذ شده اطمینان کامل داشت و مطمئن بود که این تصمیمات سازمان را در شرایط رقابتی حفظ می نماید و همچنین اهداف تعریف شده به دست خواهند آمد. اما برای استفاده کامل از قابلیتهای هوش تجاری، این راه کار باید توانایی انعطاف پذیری و در اختیار گذاشتن امکانات مختلف در سطح افراد، تیمها و کل سازمان را داشته باشد. همچنین هوش تجاری باید به نیازهای مختلف افراد در سطوح مختلف سازمان پاسخگو باشد و از تمام اطلاعات ساختار یافته (Structured Data) و یا ساختار نیافته (Unstructured Data) برای تصمیم سازی استفاده نماید.

4- قابلیتهای راه کار هوش تجاری

راه کار هوش تجاری مجموعه امکانات هماهنگ برای تسهیل فرآیند تصمیم سازی در سازمان در تمام سطوح است که به سادگی و با هزینه کم قابل پیاده سازی می باشد.

§         هماهنگی داده ها: به طور معمول در سازمانها پراکندگی اطلاعاتی زیادی مشاهده می شود. استفاده از ابزارهای مختلف باعث می شود تا بانکهای اطلاعاتی متفاوت با ساختارهای گوناگون در یک سازمان ایجاد شود. سرویس هماهنگ کننده اطلاعات در راه کار هوش تجاری این امکان را فراهم می آورد تا بانک اطلاعاتی متمرکز از اطلاعات ارزشمند برای تصمیم سازی ساخته شود.

§         انباره داده ها: همانطور که شرح داده شد در سازمانها پراکندگی اطلاعات یکی از بزرگترین معضلات می باشد. انباره داده این امکان را فراهم می آورد تا داده های مهم پس از پشت سر گذاشتن مرحله هماهنگی در یک بانک اطلاعاتی متمرکز قرار گیرد.

§         داشبورد گزارشات: راه های مختلفی برای نمایش اطلاعات بصورت گزارشات مختلف وجود دارد اما این تنها بخشی از راه کار هوش تجاری می باشد. یک گزارش موثر باید بخوبی با مخاطبان ارتباط برقرار کرده و نیازهای آنها را مرتفع نماید.

§         OLAP: قابلیتی است که دسترسی به اطلاعات برای ساخت گزارشات و تحلیل داده را برای کاربران غیر فنی امکان پذیر می نماید.

§         نظارت: با استفاده از نظارت (Monitoring) می تواند بر شرایط اهداف مهم نظارت نمود و وضعیت پیشرفت آنها را تحت نظر گرفت. بعنوان مثال می توان میزان فروش هدف یک ماه را با میزان فروش واقعی مقایسه نمود و در خصوص برنامه ربزی فروش تصمیم گیری نمود.

§         تحلیل: دریافت اطلاعات و نمایش آنها در شکل های گوناگون تنها اولین قدم در راه کار هوش تجاری می باشد. این راه کار ابزار قدرتمند تحلیل برای گروه های مختلف و موضوع های متفاوت را در اختیار افراد قرار می دهد.

5- چه نوع کسب و کاری می تواد از این راهکار بهره ببرد؟

§         شرکتهای تولیدی و فروش

·         بدست آوردن دیدگاه نسبت به افزایش یا کاهش سود حاصل از فروش. میزان فروش بر حسب نوع کالا، مناطق فروش، کانالهای فروش. پیش بینی میزان فروش و سود آوری بر مبنای داده های قبلی

·         کنترل و برنامه ریزی مناسب  برای منابع فروش

·         شناسایی مشتریان با ارزش

·         هماهنگی برنامه فروش با اهداف سازمانی

§         شرکتهای سرمایه گذاری

·         بدست آوردن دیدگاه نسبت به سرمایه گذاری های انجام شده و پیش بینی سود حاصله از منابع مالی اختصاص داده شده

·         بدست آوردن دیدگاه نسبت به شرایط هر یک از سرمایه گذاری های انجام شده بصورت جداگانه

·         کنترل اهداف و یا تعیین اهداف جدید بر مبنای گزارشات بدست آمده

·         تصمیم سازی برای انجام سرمایه گذاری های جدید بر مبنای تحلیل داده های پیشین

·         هماهنگی شرایط سرمایه گذاری با اهداف سازمانی

§         شرکتها خدماتی

·         تحلیل نوع خدمات بر مبنای موقعیت های مختلف، زمان خدمت رسانی، هزینه های انجام شده و سود بدست آمده

·         بدست آوردن دیدگاه نسبت به  نحوه خدمت رسانی به مشتریان

·         تصمیم سازی در جهت نحوه ارائه خدمات

·         هماهنگی خدمات با اهداف سازمانی

§         شرکتهای پروژه ای

·         بدست آوردن دیدگاه نسبت به شرایط پروژه های انجام شده در هر لحظه

·         بدست آوردن دیدگاه از بودجه و منابع تخصیص داده شده به پروژه

·         تحلیل ارزش کسب شده در طول مدت حیات پروژه

·         پیش بینی شرایط منابع موجود با پیشرفت پروژه

·         هماهنگ نمودن شرایط پروژه ها با اهداف سازمانی

6- چه افرادی در سازمان از پیاده سازی این راهکار بهره خواهند برد؟

§         مدیران ارشد

·         در اختیار داشتن محلی متمرکز برای مشاهده گزارشات مختلف از شرایط سازمان

·         افزایش ضریب اطمینان تصمیم سازی

·         کاهش هزینه ها با بدست آمدن دیدگاه نسبت به عملکرد بخشهای مختلف سازمان

·         بررسی شرایط اهداف سازمان و برنامه ریزی برای دستیابی به اهداف

§         مدیران فروش، عملیات، پروژه

·         کنترل روند انجام امور با در اختیار گرفتن گزارشات تحلیلی

·         تقویت توان مشاوره به مدیران ارشد در جهت انتخاب بهترین استراتژی

§         مدیران IT

·         کاهش حجم امور تکراری با خودکار نمودن فرآیندهای جمع آوری داده ها و گزارش سازی از آنها

·         مدیریت و امنیت متمرکز

·         استفاده از دانش موجود برای راهبری ابزارها

اجر

اجر

اجرها گروهی از مصالح هستند که به صورت صنعتی تولید و جایگزین سنگ شده اند و درحقیقت سنگی ساخته دست بشر هستند، سنگی دگرگون که از تغییر وضعیت خشت پدید میآید. این گروه از مصالح که اولین تولید صنعتی و انبوه مصالح ساختمانی به دست بشر به شمار می‌آیند براساس نوع مواداولیه، روند تولید و محل مصرف به انواع متنوعی تقسیم می شوند. آجرهای رسی که اولین و فراوان ترین آنها هستند قدمت چندهزار ساله دارند. با پیشرفت تکنولوژی و علم شیمی انواع بی شماری از آجرها با کیفیت های مختلف، ابعاد و شکل ظاهری متنوع راهی بازار مصرف شده اند.

آجرها و فراورده های رسی :

آجر رسی از قدیمی ترین مصالح ساختمانی که به وسیله بشر تولید شده است، می باشد. سنگ باوجود فراوانی و استقامت به راحتی در دسترس قرار نمی‌گیرد، این مصالح طبیعی فرم دلخواه را به آسانی به خود نمی‌گیرد و با صرف هزینه بسیار قطعات آن یکسان می گردند و در این حالت نیز دورریز زیادی از خود به جا می گذارد. در حالی که گل حاصل از خاک رس که منشا تهیه آجر است به راحتی شکل دلخواه را به خود می گیرد و محصولی همگن به دست می‌دهد.

از این رو می توان با قالب زدن گل و حرارت دادن آن مصالحی سخت، دارای مشخصات فیزیکی، مکانیکی و شیمیایی یکسان، متناسب با کاربرد، منطبق با فیزیک بدن انسان، با فرآیند تولید ساده، سریع و حمل ونقل آسان تولید کرد.

مصارف آجر :

به اعتقاد باستان شناسان، اولین بار آجر در سرزمین بین النهرین تهیه شده است. به هر صورت باید آجر پس پیدایش آتش و در نواحی که معادن سنگ وجود نداشته اند اختراع شده باشد. نمونه های زیبا و باعظمت کاربرد آجر در معماری ایران باستان نماینده پیشرفت درخشان ایرانیان در تولید و مهندسی کاربرد این مصالح است. در این میان می توان از زیگورات چغازنبیل، ایوان مدائن، کاخ های فیروزآباد و لرستان در قبل از اسلا م و همین طور مساجد جامع اصفهان و یزد، گنبد کاووس و ارگ تبریز مربوط به دوران بعد از اسلا م نام برد.

رمز توانایی آجر در خلق شگفت انگیزترین ساختمان های تاریخ در تناسبات آن نهفته است. این ابعاد در طی زمان متحول شده و در حال حاضر با ساختار و توانایی بدن انسان هماهنگ شده است. ابعاد آجر به طریقی است که به راحتی در یکدیگر قفل و بست می گردند. این خاصیت، کیفیت های مهندسی بی شماری از جمله در محل اتصال دو دیوار به یکدیگر به وجود میآورد. آجرها به کمک ملا ت به یکدیگر متصل می شوند و سطح یکنواختی را به وجود میآورند. این ابعاد متناسب باعث شده است که این مصالح به منظور اجرای دهانه های وسیع به صورت قوس و طاق و گنبد که از زمان قبل از ساسانیان در ایران رواج داشته است، کارآیی منحصر به فردی داشته باشد.

خواص آجر باعث شده است که به عنوان مصالح پرکننده دیوار و سقف از جمله پرمصرف ترین مصالح باشد. زیبایی آجر و الگوی حاصل از آجر چینی باعث شده است که به صورت نما در داخل و خارج بنا مورد استفاده قرار گیرد و هویت خاصی به ساختمان ببخشد. استفاده از آجر به عنوان فرش کف و پلکان، فارغ از مقاومت مطلوب آن ویژگی های اقلیمی این مصالح کویری را بیشتر به نمایش می گذارد.

روش نوین امروزی، وسایل فنی زیاد و امکانات فراوانی را به دست معماران داده است که با وجود مدرن بودن، وسیله ای برای شکفتن روح حساس و زیباشناس آنها است. البته تنها آجر وسیله شناخت این زیبایی روحی نیست و عناصر بسیاری نیز این عمل را به خوبی انجام می دهند ولی فرق بین آنها در این است که آجر قابلیت ایفای هر منظوری را دارد و باوجود گذشت قرون متمادی هنوز مدرن است. یک ساختمان آجری جزئی از طبیعت است و همآوایی آن را نه تنها به هم نمی زند بلکه رنگ و فرم بدیعی نیز به آن می بخشد و با این وجود هیچ گاه کهنه نبوده و نیست و همراه با زمان پیش می رود. به هر حال یک ساختمان آجری همانند یک فرش دستباف، ترکیب بدیعی از سلیقه های بی انتهای معماران هنرمند است.

بر طبق استاندارد شماره  7  ایران آجرهای مصرفی در نما باید دارای مشخصات زیر باشند:
- معایب ظاهری: آجرنما باید عاری از معایب ظاهری مانند ترک خوردگی، شوره زدگی، آلوئک و نظایر آن باشد.

- لبه های آجر: خط فصل مشترک سطوح آجرها باید مستقیم و زوایای تلا قی آنها قائمه و سطوح شان صاف باشد.

- در آجرهای سوراخ دار: سوراخ ها باید عمود بر سطح بزرگ آجر و به طور یکنواخت در سطح آن توزیع شده باشند و جمع مساحت آنها باید بین  25  تا  40  درصد سطح آجرها باشد. بعد سوراخ های مربع و قطر سوراخ های دایره ای باید حداکثر به  26  میلیمتر محدود شود و در ضخامت دیواره بین سوراخ و لبه آجر بیش از  15  میلیمتر و فاصله بین دو سوراخ بیش از  10  میلیمتر باشد.

- مقاومت در برابر یخبندان: آجرهای مصرفی در نما باید در برابر یخبندان پایدار باشند و در آزمایش یخ زدگی دچار خرابی ظاهر مانند ورقه ورقه شدن، ترک خوردن و خوردگی نشوند.
- قطعات نازک آجری (آجر دوغایی) مورد مصرف در نماسازی به ابعاد  20* (40  یا  30) * 200  میلیمتر با قطعات موزائیکی نازک آجری نما به ضخامت  20  یا  30  میلیمتر با نقش چند آجر بندکشی شده (آجر موزاییکی) ساخته می شوند حداقل باید دارای مشخصات آجرهای ماشینی با مقاومت متوسط مندرج در استاندارد شماره  7  ایران باشند.

- ترک در سطح آجر: وجود یک ترک عمیق در سطح متوسط آجر حداکثر تا عمق  40  میلیمتر در آجر پشت کار بلا اشکال است ولی به طور کلی درصد آجرهای ترک دار نباید بیشتر از  25  باشد.

- پیچیدگی، انحنا و فرورفتگی: پیچیدگی در امتداد سطح بزرگ آجر حداکثر  4  میلیمتر و در امتداد سطح متوسط آجر تا  5  میلیمتر مجاز است. آجر نباید انحنا و فرورفتگی بیش از  5  میلیمتر داشته باشد و این مقدار در صورتی قابل قبول است که میزان آن از  20  درصد کل آجرها افزایش پیدا نکند.

- سایر موارد: آجر باید کاملا ً پخته و یکنواخت و سخت باشد و در برخورد با آجر دیگر صدای زنگ دار ایجاد کند. به علت عدم چسبندگی آجرهای کهنه به ملا ت حتی المقدور از آنها استفاده نمی شود و تنها در صورت انجام پیش بینی های لازم به صورت ساییدن یا برس سیمی استفاده از آن مجاز خواهد بود.

آجرهای ساختمانی مقاومت خوبی در برابر آتش دارند به طوری که یک دیوار  22  سانتی متری از آجر در حدود شش ساعت در برابر آتش سوزی مقاومت از خود نشان می دهد.

آجر یا آجور یا آگور

آجر یا آجور یا آگور واژه ای است یونانی

و به خشت هایی می گفتند که احکام و فرامین دولتی روی آن نوشته می شد و بوسیله پختن این خشت ها نوشته ها را روی آن پایدار می کردند. به دستی معلوم نیست که آجر از چه زمانی پیدا شده است ولی می توان آنرا همزمان با پیدایش آتش دانست. بدین طریق که گل موجود در کنار اجاق های انسان های اولیه پخته شده و سخت تر از کلوخ های همجوار خود میگردیده و با مشاهده آن بشر اولیه قطعهای از آجر را کشف نمود.

آجر یکی از مصالح ساختمانی است که با طبع و خوی بشر سازگار بوده و در هر دورانی از تاریخ به نوعی مورد استفاده او واقع شده است. از ابتدا که بشر زندگی غارنشینی را پشت سر گذاشته است و فکر تهیه سرپناهی در مغز او ایجاد شده تا خود را از گزند عوامل جوی مانند باد و باران و سرما و گرما و هجوم جانوران درنده و گزنده نگاه دارد به تهیه مصالحی افتاد که اولاً از لحاظ وزنی سبک باشد که بتواند آن را حمل نماید و درثانی از لحاظ شکل پذیری طوری باشد که شکل مورد نظر خود را به آن بدهد. ساده ترین تعریفی راکه بخواهیم برای آجر بنماییم آن است که بگوییم آجر سنگی است مصنوعی که از پختن خاک رس با استخوان بندی اصلی سنگ بدست می آید و ابعاد و تعداد آن مطابق احتیاچ ما قابل تغییر می باشد. مصرف آجر در ایران سابقه باستانی دارد و از زمان ساسانیان بناهایی بجا مانده که در آنها آجر مصرف شده است مانند طاق کسری در بیستون و یا کف دالان مسجد جامع اصفهان که برای فرش آن از آجرهایی استفاده شده است که در آتشکده های ساخته شده در زمان ساسانیان بکار رفته بود.

مراحل پخت آجر :

1 ـ تهبه خاک رس 2 ـ بعمل آوردن خاک 3 ـ ساختن گل 4 ـ قالب گیری یا خشت زنی

آجر پزی :

آجر پزی یعنی گرفتن آب شیمیایی خاک رس بطوریکه هیدرو سیلیکات آلومینیم به سیلیکات آلومینیم تبدیل شود و در نتیجه خشت دارای استقامت شده و نیروی فشاری تا حدود 100 کیلوگرم بر سانتیمتر مربع را تحمل نماید این عمل به وسیله حرارتی در حدود 900 درجه سانتیگراد و انجام شود بدین طریق که تا 100 درجه سانتیگراد آب فیزیکی خشت خشک می شود و تا این درجه آب شیمیایی خاک رس متصاعد می گردد و تا 900 درجه ذرات خاک رس شروع به خمیری شدن نموده و بدین طریق دانه های شن و ماسه درون خشت را به هم می چسباند و آجر بدست می آید.

کوره های آجرپزی :

کوره های آجرپزی به سه دسته تقسیم می شوند :

1 ـ کوره آجرپزی با آجر ثابت و آتش ثابت

2 ـ کوره آجرپزی با آجر ثابت و آتش رونده

3 ـ کوره آجرپزی با آتش ثابت و آجر رونده

انواع آجرها :

1 ـ آجرهای رسی : الف : آجرهای معمولی ب : آجرهای نما ج : آجرهای مهندسی

2 ـ آجرهای نسوز

3 ـ آجر ماسه ـ آهک

4 ـ آجرهای بتنی

5 ـ آجرهای مخصوص

آجر از قدیمی ترین مصالح ساختمانی است که قدمت آن بنا به عقیده برخی از باستان شناسان به ده هزار سال پیش می رسد.در ایران بقایای کوره های سفال پزی و آجر پزی در شوش و سیلک کاشان که تاریخ آنها به هزاره چهارم پیش از میلاد می رسد پیدا شده است. همچنین نشانه هایی از تولید و مصرف آجر در هندوستان به دست آمده که حاکی از سابقه شش هزار ساله آجر در آن کشور است وازه آجر بابلی و نام خشت هایی بوده که بر روی آنها منشورها قوانین و نظایر آنها را می نوشتند گمان می رود نخستین بار از پخته شدن خاک دیواره ها و کف اجاق ها به پختن آجر پی برده اند .

کوره های آجر پزی ابتدایی بی گمان از مکان هایی تشکیل می شده که در آن لایه های هیزم و خشت متناوبا روی هم چیده می شده است.

فن استفاده از آجر ازآسیای غربی به سوی غرب مصر و سپس به روم و به سمت شرق هندوستان و چین رفته است در سده چهارم اروپایی ها شروع به استفاده از آجر کردند ولی پس از مدتی از رونق افتاده و رواج مجدد از سده 12 میلادی بوده که ابتدا از ایتالیا شروع شد.

در ایران باستان ساختمان های بزرگ و زیبایی بنا شده اند که پاره ای از آنها هنوز پا بر جا هستند.

نظیر طاق کسری در غرب ایران قدیم

آرامگاه شاه اسماعیل سامانی در گنبد کاووس و مسجد اصفهان را که با آجر ساخته اند همچنینی پلها و سد های قدیمی مانند پل دختر سد کبار در قم از جمله بناهای قدیمی می باشند.

انواع آجر در ایران قدیم

در ایران هر جا سنگ کم بوده و خاک خوب هم در دسترس بوده است آجر پزی و مصرف آجر معمول شده است اندازه آجر ایلامی حدود 10×38×38 سانیتی متر بوده پختن و مصرف آجر در زمان ساسانیان گسترش یافته و در ساختمان های بزرگ مانند آتشکده ها به کار رفته است اندازه آجر این دوره جدود 44×44×7تا 8 بوده است و بعد های آن 20×20×3 تا4 سانتی متر کاهش یافت .

در فرش کردن کف ساختمان از آجر بزرگتری به نام ختائی به ابعاد 5×25×25 سانتی متر و یا بزرگتر از آن به نام نظامی در ابعاد 40×4×5 سانتی متر استفاده می شده است از انواع د گر آجر در گذشته آجر قزاقی می باشد که پیش از جنگ جهانی اول روسها آن را تولید می کردند که ابعاد آن 5×10×20 بوده است آشنایی با آجر و مواد اولیه آن آجر نوعی سنگ مصنوعی است که از پختن خشت خام و دگرگونی آن بر اثر گرما به دست می آید خاک آجر مخلوطی است از خاک رس ماسه فلدسپات سنگ آهک سولفات ها سولفورها فسفات ها کانی های آهن منگنز منیزیم سدیم پتاسیم مواد آلی و...

مراحل ساخت آجر عبارتند از :

کندن و ستخراج مواد خام

آماده سازی مواد اولیه

قالب گیری

خشک کردن

تخلیه و انبار کردن محصول

انواع ک ره های آجر پزی

پس از خشک شدن خشت ها را در کوره می چینند طرز چیدن آنها طوری است که بین آنها فاصله وجود دارد تا گازهای داغ و شعله بتواند از لای آنها عبور کند کوره های آجر پزی سه هوع هستند:

کوره تنوره ای هوفمان و تونلی

قابل ذکر است که کوره های تونلی مدرن ترین کوره های آجر پزی می باشند که در آنها سرامیک های ممتاز و صنعتی نیز می پزند ویزگی های آجر آ ر خوب باید در برخورد با آجر دیگر صدای زنگ بدهد صدای زنگ نشانه سلامت توپری و مقاومت و کمی میزان جذب آب آن است آجر خوب باید در آتش سوزی مقاومت کند و خمیری و آب نشود رنگ آجر خوب باید یکنواخت باشد و همچنین باید یکنواخت و سطح آن بدون حفره باشد سختی آجر باید به اندازه ای باشد که با ناخن خط نیفتد

استاندارد آجر در ایران

بنابر آخرین استاندارد ایران به تاریخ 7 خرداد 1357 در مورد آجرهای رسی آجرها به دو گروه دستی و ماشینی تقسیم بندی می شوند آجر های دستی خود به دو نوع فشاری و قزاقی سفید و آجر ماشینی نیز به توپر و سوزاخ دار گروه بندی شده اندمیزان جذب آب مطابق استاندارد ایران در آجرهای دستی حداکثر 20% در آجر های ماشینی 16% و حدلقل برای هر دو نوع آجر 8% تعیین شده است

انواع آ ر غیر رسی و اشکال آن

آجر جوش آجر خاص در صنعت سفال پزی است که در کشورهای صنعتی دارای اهمیت ویزه ای است از این آجر برای نماسازی ساختمان ها فرش کف پیاده روها پوشش بدنه و کف آبروها و مجراهای فاضلاب و تونل ها و ساختن دودکش ها فرش کف کارخانه ها انبارهای کشاورزی و سالن های دامداری پرورش طیور استخر های صنعتی و جز اینها استفاده می شود

انواع خ ص آجر تولیدی در کشور های اروپایی آجر هایی در کشورهای صنعتی اروپاتولید می شوند که هنوز تولید آن در ایران مرسوم نشده است از آن جمله بلوک های تو خالی آتش بند برای نصب دور ستون ها به منظور جلوگیری از نفوذ آتش قطعات ویزه به شکل منحنی های کوز و کاس قطعات درپوش روی دیوار قطعاتی که از اجزا هستند مانند کلوک سرقد گوشه و جزاینها که هنوز در ایران تولید نمی شوند.

آجرهای مصرفی درنما باید دارای مشخصات زیر باشند :

ـ معایب ظاهری : آجرنما باید عاری از معایب ظاهری مانند ترک خوردگی , شوره زدگی آلوئک ونظایر آن باشد .

ـ ابعاد واندازه ها : طول و عرض وضخامت آجرهای مختلف بایدمطابق جدول شماره یک باشد .باید در نظر داشت که رواداری یاد شده درمورد آجرنما درهنگام اجرا توسط ماشین مخصوص ساییده و یکنواخت میشود .

لبه های آجر : خط فصل مشترک سطوح آجرها باید مستقیم و زوایای تلاقی آنها قائمه و سطوحشان صاف باشد .

ـ درآجرهای سوراخ دار : سوراخ ها باید عمود بر سطح بزرگ آجر و به طور یکنواخت در سطح آن توزیع شده باشند و جمع مساحت آنها باید ۲۴ تا ۴۰ درصد سطح آجرها باشد . بعد سوراخ های مربع وقطر سوراخ های دایره ای باید حداکثر به ۲۶ میلیمتر محدود شود و درضخامت دیواره بین سوراخ ولبه آجر بیش از ۱۵ میلیمتر و فاصله بین دو سوراخ بیش از ۱۰ میلیمتر باشد .

ـ وزن مخصوص : هر دونوع آجر ماشینی و دستی نباید از ۷/۱ و وزن مخصوص فضایی آنها از ۳/۱ گرم بر سانتی متر مکعب کمتر شود .

ـ مقاومت دربرابر بخبندان : آجرهای مصرفی درنما باید در برابر یخبندان پایدار باشند و درآزمایش یخ زدگی دچارخرابی ظاهر مانند ورقه ورقه شدن , ترک خوردن و خوردگی نشوند .

ـ ضریب جذب آب : درصد وزنی جذب آب در آزمایش ۲۴ ساعته در مورد آجرهای ماشینی نباید از ۱۶ ودرمورد آجرهای دستی از ۲۰ بیشتر شود ور درهر دونوع آجر از ۸ کمتر باشد .

ـ قطعات نازک آجری ( آجر دو غابی)مورد مصرف درنماسازی به ابعاد ۲۰* ( ۴۰ یا ۳۰) *۲۰۰ میلیمتر باقطعات موزائیکی نازک آجری نمابه ضخامت ۲۰ یا ۳۰ میلیمتر با نقش چند آجربند کشی شده (آجر موزائیکی ) ساخته می شوند حداقل باید دارای مشخصات آجرهای ماشینی با مقاومت متوسط مندرج در استاندارد شماره ۷ ایران باشند .

ـ ترک درسطح آجر : وجود یک ترک عمیق درسطح متوسط آجر حداکثر تاعمق ۴۰ میلیمتر در آجر پشت کار بالا اشکال میباشد ولی به طور کلی درصد آجرهای ترک دار نباید بیشتر از ۲۵ باشد .

ـ پیچیدگی ,انحنا و فرورفتگی : پیچیدگی درامتداد سطح بزرگ آجر حداکثر ۴ میلیمتر و درامتداد سطح متوسط آجر تا ۵ میلیمتر مجاز است . آجر نباید انحنا وفرورفتگی بیش از ۵ میلیمتر داشته باشا واین مقدار درصورتی قابل قبول است که میزان آن از ۲۰% کل آجرها افزایش پیدا نکند .

ـ سایر موارد : آجر بایدکاملا پخته و یکنواخت و سخت باشد ودر برخورد با آجر دیگر صدای زنگ دار ایجاد کند . به علت عدم چسبندگی آجرهای کهنه به ملات حتی المقدور ازآنها استفاده نمی شود و تنها در صورت انجام پیش بینی های لازم به صورت سائیدن یا برس سیمی استفاده از آن مجاز خواهد بود .

آجرهای ساختماتی مقاومت خوبی در برابر آتش دارند به طوریکه یک دیوار ۲۲ سانتی متری از آجر درحدود شش ساعت دربرابر آتش سوزی مقاومت از خود نشان می دهد .

ضریب انقباض وانبساط در آجر درحدود ۰۰۰۳/۰ می باشد که بسیار ناچیز است .

آجربه عنوان یکی ازمصالح متراکم هادی صوت می باشد . در صورتی که انتقال صوت توسط عملکرد دیافراگمی دیوار باشد این مقاومت به وزن دیوار بستگی دارد یعنی کاهش انتقال صوتا در دیوارآجری همگن با لگاریتم و زن دیوار متناسب است . جذب صدا در سطح آجری درفرکانس طبیعی پایین است .

این خاصیت با اندودکردن دیوارو نقاشی باز هم کمتر میشود لذا برای این منظور ازاندودهای مخصوص و آجرهای سبک استفاده می نمایند .

▪ خواص مکانیکی

استفاده از آجرهای غیر استاندارد به شرطی مجازمی باشد که دست کم تاب فشاری آن ۸۰% مقادیر مندرج در استاندارد ایران باشد .

▪ خواص شیمیایی

محیط های شیمیای قبل از آن که بر روی آجر تاثیر بگذارند , ملات آن را تخریب می نمایند . لذا استفاده ازملات مناسب در فضاهایی که به نحوی موادشیمیایی در آنها جاری است ازاهمیت زیادی برخورد ار است . استفاده از آجرهای لعاب دار نیز مانع از جذب مواد درخلل وفرج آجر می شود .

▪ نمک های محلول موجود در آجر

نمک های محلول درخاک رس اولیه موجود می باشند و یا درحرارت کوره تولید می شوند .نمک های محلول میتوانند موجب بروز شوره بشوند . سولفاتهای محلول ممکن است به سطح آجر حرکت کرده و داخل ملات یا اندود بشوند و موجب انتشار شوره و فساد ملات به وسیله حمله سولفاتها شود که درصورت استفاده از آنها درخارج از ساختمان باید از ملات سیمان ضد سولفات استفاده شود .

▪ شوره

گاهی اوقات شوره به صورت گرده سفیدی برسطح کار آجری نوساز پدیدار میشود .علت این پدیده انتقال نمک های حل شده دررطوبت ازداخل آجر به سطح نما جایی که آب تبخیر می شود و از خود بلوریهای نمک رابر جای می گذارداغلب اوقات اینگونه شوره در طول یک سال بدون بر جای گزاردن اثر تخریبی خود به خود از بین می رود . درکارهای آجری خارج از ساختمان و درمحیط هایی که مرتبا مرطوب و خشک میشوند ,شوره هرزمانی که میتواند ظهورکند از این مهم تر شکل گیری نمک های متبلور شده درزیر پوسته ایجادنمای آبله گون ویاپوسته شدن نما می کند .

▪ روش برطرف کردن شوره :

برای بر طرف کردن شوره سطح شوره زده را بامخلوط ۲ تا ۴% آب وسرکه باکمک بر س نرم پاک می کنند

ـ لکه

سطح آجرکاری ممکن است در طول عملیات بنایی با ملات سیمانی یاآهکی که ازملات تازه بیرون می ریزدلکه بردارد . درهر دو صورت لکه باید با برس بدون آلوده کردن سایر سطوح تمیز شود .

تنوع درتولید آجر های رسی همانگونه که قبلا نیز اشاره شد آجرهای رسی برحسب مواداولیه ونحوه تولید دارای خصوصیات و ظاهر متنوع هستند . امروزه دردنیا به منظور سهولت عملیات بنایی آجرهای رسی دراشکال گوناگونی ساخته و به بازار عرضه می شوند.

هویت در معماری

هویت را می توان تجلی فرهنگ در محیط دانست زیرا مکانها از انسان معنا می گیرند و انسان نیز مجموعه ای از باورها و اندیشه ها است که فرهنگ او را شکل می دهد و نمود و تجلی از فرهنگ انسان را در مکان و محیط می توان مشاهده نمود که همان هویت اوست.
امروز محیط اجتماعی شهر کمتر قابل درک است. شهر امروز دیگر الهام بخش هنرمندان نیست. شهر مدرن امکانات کافی برای زندگی را فراهم نمی آورد. خیابان ها و میدان ها دیگر جایی برای اجتماع مردم نیستند بلکه صرفاً وسیله ای برای ارتباط اند. امروز کاشانه، شهر و کشور آنچه را نزد انسان ارزش های برترند به او نمی بخشد یعنی همان تعلقات اجتماعی و محصولات فرهنگی. شاید فضا دیگر خنثی است و ارتباط خود را با خوشحالی و غم گسسته است و فضا هم برای ما زنده نیست زیرا به نظامی از مکانهای با معنا بدل نگردیده است. گوته این مسئله را این گونه بیان می کند: «مزرعه، جنگل و باغ برای من صرفاً فضا بودند تا اینکه تو عشق من، آنها را به مکان تبدیل کردی.» حال اینها چه ارتباطی با معماری و شهرسازی دارند؟ مکان یعنی جایی که ما به آن تعلق داریم تنها با حضور من انسان با معنا می شود و انسان نیز تنها با داشتن مکان با معنا خواهد شد و این میان حلقه اتصالی وجود دارد که به آن هویت گویند، پس هم انسان به مکان هویت می بخشد و هم مکان به انسان و محیط های ما تنها در صورتی به محیط های اجتماعی با معنایی بدل می شوند که امکانات غنی در تعیین هویت به ما ارزانی کنند و این همان هویت کالبدی (معماری بومی) است که به مکان معنای خودی می دهد و انسان را با مکان پیوند می زند و مکان و انسان دو جزء جدایی ناپذیر از هم می شوند.

فن و هنر معماری از مهمترین نشانه ها و و یژگیهای فرهنگ هر قوم و هر دوره تاریخی و نشان دهنده فضای زیست انسان در هر زمان می باشد.
معماری همیشه و در همه حال تابع اصول و ضوابط معین و شناخته شده ای است و پیوندی استوار و ناگسستنی با فرهنگ، الگوهای رفتاری و ارزشهای جامعه دارد و به همین دلیل است که سبک معماری هر دوره، انعکاسی از فرهنگ و هنر آن دوره محسوب می شود، همچنان که تغییرات در معماری با تغییراتی که در سایر عرصه های زندگی به وقوع می پیوندد متناسب است و این تغییرات لازمه معماری پویا و زنده است تا بتواند نیازهای جدید انسان را پاسخگو باشد.
به این ترتیب آیا می توان هویت معماری را در فرهنگها و سنت های جامعه که در هر دوره تاریخی شکل گرفته است جستجو کرد؟ یا اینکه هویت معماری چیزی جدا از سبکها و اصول معماری است؟
هر سبک جدید معماری بر اصول، روشها و سنتهای سبک های پیشین استوار است و به همین علت بین سبکهای گوناگون معماری در گذشته رابطه ای چنان محکم وجود دارد که مرزبندی در بین آنها دشوار به نظر می رسد. این نزدیکی اصول و روشها در بین سبکهای مختلف نشات گرفته از فرهنگ، سنن و الگوهای رفتاری مشابه افراد جامعه می باشد که با اندک تغییرات در شیوه های جدید زندگی و فرهنگ مردم که ریشه در زمان دارد، به علت پاسخگویی به نیازها جدید باعث به وجود آمدن سبکهای معماری می شده، زمان همیشه در حرکت است و آن قومی موفق است که نیازهای معماری جامعه را درک کند و زمان و مکان جامعه خود را بشناسد، معماری همیشه و در همه حال با زمان همراه و هم قدم بوده است، معماری همساز و همگام با زمان خود و این زمان است که بر اساس ماهیت خویش فرهنگها، سنن و الگوهای رفتاری را می سازد و یا تغییر می دهد، شاید معماری مبتنی بر سنت باشد اما دیگر متعلق به آن نیست. سنت متعصب حاصل یک جهان نگری مداوم و تقلیدی است که امروز منسوخ شده. آیا هنوز هم باید هویت معماری را در سبکها و اصول معماری گذشته جستجو کرد، مگر در اصول و سبکهای معماری اینگونه نبوده که هر سبک متناسب با زمان و نیازهای جامعه دچار تغییر و دگرگونی می شده، آیا می توان گفت که ظهور معماری جدید که بر اساس همان فرهنگ و الگوهای رفتاری انسان در زمان خویش و بر اساس نیازها و امکانات جدید و نه بر اساس فرهنگ، نیازها و محدودیتهای گذشته شکل گرفته است، باعث گسست پیوندهای محکم و استوار بین برخی از مظاهر و جلوه های زندگی با فرهنگ جامعه و در نتیجه از بین رفتن معماری سنتی و هویت معماری شده است؟ اگر اینگونه است تمامی سبکهای معماری که باعث رشد، پیشرفت و تکامل معماری شده است به دلیل آنکه سبک قبلی خود را دگرگون کرده و یا تکامل بخشیده معماری سنتی و هویت معماری زمان خویش را از بین برده است و اصولاً انسانها وظیفه نداشتند که عمر و توان خویش را صرف کشف یا اختراع و ایده های جدید و برپایی چنین دستاوردهایی نمایند و می بایستی گرایش به سنتها و راههای گذشته داشته باشند. تا حدودی می توان گفت که این دیدگاه، دیدگاه و نظریه سنت گرایان متعصب می باشد. هر چند با کمی تأمل می توان سنت گرایی آنان را با پیشرفت همان سنت در طول زمان به چالش کشید زیرا ممکن است که همان چیزی که امروز مدرن است فردا سنت شود. بسیاری معتقدند سنت چیزی در گذشته نیست، سنت همیشه با ماست و خواهد بود، سنت نیاز و اعتقاد ما در دورانی است که در آن به سر می بریم. پس اگر هویت معماری را در فرهنگ و سنت معنا کنیم، معماری که بر اساس فرهنگ و سنت و نیاز امروز و نه گذشته باشد معماری با هویتی است و این هویت همیشه با ماست و خواهد بود.

هویت شهری

مقــدمه
شهرها و فضاهای شهری گذشته ما از استقلال، شخصیت و هویت ویژه خود برخوردار بوده اند؛ مفاهیمی که نهایتا منجر به تعریف مفاهیم بزرگتری چون تعلق خاطر و حس شهروندی گشته اند؛ درحالیکه آنچه از اغلب شهرهای کنونی ما در ذهن عموم شکل می گیرد جز مجموعه ای از ساختمانهای بلند، خیابانها، ادارات، پارک ها نیست.          

اما واقعیت آن است که جدای از تعاریف فوق شهر جایی است که تعاملات شهری در آن به وقوع می پیوندد و مردم حس شهروندی نسبت به شهر خود دارا می باشند. بعبارتی آنچه شهر را می سازد، ساختمانهای عظیم و پارکها نیستند بلکه مردم خود شهرند با تمام سلایق و ویژگیهای منحصر بفردشان و در حقیقت هویت شهری و شهروندیشان.

بنابراین آن چیزی که از آن به عنوان هویت شهری نام می‌بریم در حقیقت یافتن تناسب یا معیارهایی از آن میان نظام شهرسازی و معماری با شرایط فرهنگی، اجتماعی و اقتصادی شهروندان است و البته ابعاد گوناگونی از هویت که بدان خواهیم پرداخت.         

1- تعریف هویت     
«هویت»، یکی از مهمترین مسائل و چالش های پیش روی جوامع در حال توسعه، در طی فرآیند جهانی شدن و جهانی سازی عصر حاضر است که تعاریف متعددی از این واژه به عمل آمده است؛ در فرهنگ لغات واژه هویت بصورت زیر معنی شده است:        
حقیقت ‌شی ‌یا شخص‌ که ‌مشتمل ‌برصفات‌ جوهری ‌او باشد, شخصیت, ذات, هستی ‌و وجود, منسوب ‌به‌هو, شناسنامه، چیستی، خود، کیستی، همانی و همانستی.اما طبق تعریف متداول، ”هویت، احساس تعلق خاطر به مجموعه‌ای مادی و معنوی است که عناصر آن از قبل شکل گرفته‌اند.” 
هویت در انسان شناسی، به معنای نوعی از خودآگاهی فردی یا جمعی نسبت به وجود مجموعه ای از خصوصیات فرهنگی - اجتماعی که فرد یا گروه مزبور را از فرد، افراد یا گروه های «دیگر» که به مثابه هویت های «دیگری» طبقه بندی می شوند، متمایز می کند و عموما خود را با یک نام و یا لااقل با ضمیر «ما» مشخص می کند.    
در خصوص واژه لاتین هویت (identity) گفته اند که از قرن چهاردهم در زبان های اروپایی رایج شده و ریشه آن به دو واژه لاتین identitas به معنی «خصوصیت چیزی همانند» و idem به معنی «همان» و معادل قدیمی تر یونانی آنها می رسد.     
علی اکبر علیخانی در کتاب مبانی نظری هویت و بحران هویت دو پسوند واقعی و تقلیدی را به هویت افزوده است. وی برون رفت از چالش های امروز را در تعریفی سیال از هویت و دوری از هویت های تقلیدی می داند و می گوید: « هویت ما نه در گرو میراث گذشته و نه در گرو میراث دیگران - به عنوان دیگری- بلکه در گرو حقیقت طلبی و روش اصیل ما خواهد بود».          

با این توصیف بدیهی است که در شرایط مکانی و زمانی مختلف، زمینه های متفاوتی برای هویت منظور گردد که هرکدام نیز دارای تعاریف و ابعاد خود باشند؛ نظیر هویت شخصی، هویت اجتماعی و هویت شهری.

1-1- هویت شهری   
از آنجایی که «هویت»، مجموعه‌ایی از صفات و مشخصاتی است که باعث «تشخص» یک فرد یا اجتماع از افراد و جوامع دیگر می‌گردد؛ شهر نیز به تبعیت از این معیار، شخصیت یافته و مستقل می‌گردد. هویت در شهر به واسطه ایجاد و تداعی «خاطرات عمومی» در شهروندان، تعلق خاطر و وابستگی را نزد آنان فراهم کرده و شهرنشینان را به سوی «شهروند شدن» که گستره‌ای فعال‌تر از ساکن شدن صرف دارد، هدایت می کند. پس هرچند که هویت شهر خود معلول فرهنگ شهروندان آن است؛ لیکن فرآیند شهروند‌سازی را تحت تاثیر قرار داده و می تواند باعث تدوین معیارهای مرتبط با مشارکت و قضاوت نزد ناظران و ساکنان گردد.
هویت یک معیار رشد برای شهر است؛ به عبارتی دیگر وقتی یک شهر یا جامعه رشد می کند، بخشی از صفات هویتش در جریان رشد تغییر می کند و ساماندهی جدیدی می یابد. در این ساختار باید هویت شهری به عنوان یک معیار برای توسعه و عاملی برای ارتقای کیفیت محیط مطرح شود تا بتواند زمینه های مشارکت و امینت افراد را فراهم کند.     

هویت شهری را باید نوعی هویت جمعی به حساب آورد که البته با عنوان هویت محله ای و شهری زمانی معنی دار خواهد بود که تبلور عینی در فیزیک و محتوای شهر داشته باشد؛ به شرطی که هنجار هویت درست فهمیده شود. 

کیومرث مسعودی پژوهشگر و جامعه‌شناس شهری معتقد است «اگر درمورد هویت شهری یا هویت معماری صحبت می‌کنیم، منظور در واقع یک نظام ‌یافتگی ساختاری و کاربردی در شهر و یک انتظام در معماری شهر است»؛ بنابراین بدیهی است که این انتظام یا سازمان دارای ابعاد درونی خود باشد که در اینجا با عنوان عناصر هویتی شهر بدانها پرداخته می شود.

- عناصر هویتی یک شهر       
از آنجا که هر شهر دارای دو بعد کارکردی و کالبدی است، لذا ابعاد مختلف هویت وابسته به آن نیز دارای دو وجه مذکور خواهد بود. بنابراین در یک تقسیم بندی کلی ابعاد هویت شهری را می توان در قالب همین دو بعد مجزا ساخت:

- عناصرکالبدی یا سیمای شهری
بدیهی است که اولین برخورد با هر شی، پدیده یا موجودی، سیما و کالبد ظاهری آن است؛ وجهه ای قابل ادراک که با حواس پنچگانه براحتی قابل تشخیص و بازشناسی است. بنابراین اولین تفاوت میان دو موجود عینی نیز از طریق ظاهر آن معین می گردد. با این توضیح حال اگر در تعریفی اولیه، شهر را مجموعه ای از ساختمانها، عناصر و مراکز شهری بدانیم، بی شک می بایست ظاهری برای آن متصور گردیم که در صورت هویت دار بودن یا ساخته شدن و هر فعل دیگری بتواند منحصر به خود باشد.

    

الف) عناصر طبیعی و بستر مکانی یک شهر
نمود ظاهری از یک شهر در نگاه نخست می تواند شامل عناصر طبیعی و بستر مکانی آن باشد که اغلب به عنوان عناصر و میراث طبیعی در نظر عامه مردم خود نمایی می کنند. زاینده رود اصفهان، عون بن علی تبریز، مثالهایی از عناصر هویت بخش شهرهای ما هستند که امروزه برخی از آنها بدلیل عدم توجهات بصری و شتابزدگی طرحهای توسعه کمرنگ تر شده اند.

ساختار طبیعی یک منطقه به عنوان نخستین بستر فعالیتهای اولیه تلقی می شود. تمامی معماران، طراحان و برنامه ریزان با واژگان تجزیه و تحلیل سایت که در وهله اول مربوط به ساختار طبیعی آن است، آشنایی دارند، اما در اغلب موارد برداشتی غیرکارکردی از آنها به عمل می آید. مثالی ساده از این برداشت آنکه ارائه طرحی برای منطقه ای کوهستانی با اقلیمی سرد و فاقد پوشش گیاهی خاص، چندان متفاوت از منطقه ای ساحلی منظور نمی شود؟! و یا آنکه در اغلب موارد، ابعاد توپوگرافیک و عوارض زمین جایگاهی در طراحی ندارند؟!

با این مقدمه باید اذعان نمود که شناخت عناصر محیطی به عنوان بستر فعالیت های انسانی می تواند به درک و تحلیل بهتر اشکال مختلف زندگی و فعالیت های انسانی بینجامد. بنابراین فاکتورهای طبیعی، اکولوژیکی و جغرافیایی اولین عناصر هویت بخش به یک شهر و عناصر درون آن تلقی می شوند.
این فاکتورها می توانند شامل عناصر زیر باشند:
- رودها و نوار ساحلی
- ویژگی های اقلیمی( شامل: بارش، دما، رطوبت، باد و غیره)
- منابع آبهای سطحی و زیرزمینی
- ساختار زمین شناسی و توپوگرافیک
- پوشش گیاهی و جانوری
- منابع و سایر جاذبه های طبیعی

ب) عناصر مصنوع یا ساخته شده یک شهر 
شکل و ساختار ظاهری یک شهر علاوه بر ساختار طبیعی، توسط عناصر و سازندهایی مصنوع به دست انسان شکل می گیرد.
هویت کالبدی، آن عامل غالب هویتی است که بافت و ساختار و شکل شهر به آن هویت وابسته است. از دیدگاه کوئین لینچ عناصر هویت بخشی شهر عبارتند از :
1- راهها و شبکه ارتباطی
2- لبه ها
3- محله ها
4- گره ها
5- نشانه ها

به تعبیری بافت کالبدی و ساختار مکانی شهرها یکی از مهمترین ابعاد هویتی شهرها را شکل می دهد. از طرفی همین محیط مصنوع است که بعنوان آیینه ای تمام نما از تاریخ و رویدادهای آن مطرح می گردد. از این روی وجه حاضر از شهر مهمترین وجه تمایز میان شهرهای نو و کهن تلقی شده و در طراحی یا توسعه یک شهر می بایست مدنظر باشد. از نگاهی دیگر بافت کالبدی را می توان به دو گروه زیر تقسیم بندی نمود:
الف) عناصر باستانی و کهن (معمولا بعنوان بافت تاریخی مطرح می گردد)
ب) عناصر جدید
هرکدام از این عناصر نیز براساس عملکرد خود می توانند به عناصر عرصه های عمومی و باز شهری و فضاهای کارکردی و بعبارتی بسته شهری (فضاهای مسکونی، خدماتی، تجاری و ...) تفکیک شوند که از این میان نماهای شهری و فضاهای شهری براساس ویژگیهای کالبدی و نقش کارکردی ویژه خود بعنوان اولین رکن هویت بخش این بخش از عناصر شهرهای امروزی مطرح می گردند.

- عناصر کارکردی یا محتوای شهری
با قبول شهر بعنوان موجودی زنده دیگر نمی توان تنها به بعد ظاهری آن نگریست. حال اگر بعد محتوایی یک شهر را منبعث از ابعاد هویتی انسانهای آن بدانیم، می توانیم شاخصه های محتوایی یا کارکردی هویت شهر را بصورت زیر طبقه بندی نماییم:

   

الف) عناصر اجتماعی (سیاسی و فرهنگی) شهر
این عناصر که غالباً با عنوان جغرافیای انسانی شناخته می شوند شامل جمعیت (کمی و کیفی) و فرهنگ شهر یا شهروندان (نژاد، زبان، هنر، پوشش و ...) می گردند؛ بنابراین در این بعد انسان بعنوان محوریت اصلی تلقی می شود. 

علوم، فنون، مهارت ها، اندیشه ها و تجارب باارزش و سودمندی که از دیگران یا از گذشته می گیریم و یا بدست می آوریم در تحلیل نهایی در این بعد از هویت قرار خواهند گرفت؛ همان گونه که خط، لباس، روشهای تولید، آداب و رسوم و عقاید، جشنها و اعیاد و بسیاری از چیزهای دیگر که از مولفه های ملی و عناصر هویت و متعلقات فرهنگی خویش می دانیم نیز در میان این عناصر طبقه بندی می شوند. بر این اساس توجه به هویت اجتماعی (فرهنگی- سیاسی) در راستای شناخت هویت واقعی شهری گریزناپذیر است. 

ب) عناصر اقتصادی شهر
آخرین بعد از ابعاد هویت بخش در فضاهای شهری فعالیت هایی است که توسط ساکنان آن از گذشته تا به امروز پایه های اقتصاد شهری را تشکیل می دهد. این فعالیتها را می توان با عنوان عناصر اقتصادی مطرح نمود. برخی از این فعالیت ها که به طور ویژه در مکانها و یا شهرهای خاصی وجود دارند و به یک مکان ویژه جغرافیایی اختصاص دارند، به عنوان یکی از مهمترین ارکان هویتی شهر یا مکان خود نمایی می کنند که از آن میان می توان به فعالیتهای گردشگری، صنایع دستی و فعالیت های ویژه و یا بومی موجود در هر مکان یا شهر اشاره نمود. 

در جستجوی هویت شهری

ازنظراجتماعی شهرها مکانهای مناسبی برای شکل گیری نهادهای اجتماعی اعتلای ارزشهای فرهنگی،گسترش و تحکیم روابط و مناسبات اجتماعی و پاسداری ارزش های انسانی وهویت های ملی و محلی هستند. لذا هویت در محیط های شهری به یکی از بحث انگیزترین موضوعات عصر حاضر تبدیل شده است ،تا جا ئی که امروز هرکس به طریقی خودآگاهانه یا ناخودآگاهانه در چنگال نگرانی بی هویتی اسیر است. بی هویتی، ناهماهنگی ویکنواختی که امروزه بر فضای شهرها است و به صورت روزافزونی در حال گسترش است، نه تنها سیمای نامطلوب و محیطی نامأنوس را برای ساکنین ایجاد نموده،بلکه تمامی ابعاد زندگی اجتماعی زیست محیطی را در جوامع شهری تحت الشعاع خود قرارداده است،زیرا فرم فیزکی شهرها در حقیقت هسته جهان اجتماعی است که تمامی ابعاد جامعه از اقتصاد گرفته تا زیبایی شناختی موثر است. تا وقتی که بحران هویت به عنوان موضوعی حل ناشدنی یا حداقل بسیار پیچیده فرض گردد،رهایی ازشرایط کنونی چندان محتمل به نظر نمی رسد یکی از دلایل این فرض آن است که تعریف مشخصی از هویت در دست نیست؛ و همین امر هویت بخشی را دشوار و حتی ناممکن جلوه میدهد. 
در واقع مساله هویت شهری یکی از پیچیده ترین و بحث انگیزترین مباحث نظری در شهرسازی است. چگونه می توان آنرا در شهرها و یا در عناصر معماری ایجاد کرد و یا ارزیابی نمود؟ این سوالی اساسی است که بسیاری از محققین به دنبال یافتن پاسخی مناسب برای آن هستند. 
در کشور ما که شاید یکی از غنی ترین سرزمین ها از نظر بهره مندی از میراث و دستاوردهای فرهنگی است و از نمودهای آن شهرسازی و معماری ویژه و شناخته شده اش در سطح جهانی می باشد؛با توجه به این مطلب که زندگی امروز خود را چگونه میخواهیم؟ به فردا چگونه می اندیشیم؟ و از گذشته خود چگونه بهره بر می داریم؟ ساحتن شهرها و تولید معماری از حساسیت خاصی برخوردار است و لذا نیازمندیم که هویت گذشته و امروزین این دو را باز شناسیم و آن را تعریف نماییم. در این راستا این سوال به ذهن می آید که آیا چنانچه بخواهیم به تقویت عوامل هویتی و مظاهر و تشخیص در شهرسازی و معماری کشورمان بپردازیم، اتکا صرف به ارزشهای گذشته کافی است؟ یا اینکه باید عوامل دیگری را علاوه بر ارزشهای تاریخی و فرهنگی مد نظر قرار دهیم؟ 
امروزه هویت شهری، هم چون حلقه ای گم شده است و شهرها نه بر پایة هویت اصیل خود، بلکه بر پایة تقلیدهای بدون اندیشه از مظاهر غربی و الگوهای مدرن بدون توجه به الگوهای بومی در حال شکل گیری و گسترش اند. در واقع دوران مدرنیزاسیون را می توان به عنوان سرآغاز گسست و کمرنگ شدن توجه به ابعاد هویتی شهرها و زندگی اجتماعی شهری در نظر گرفت. شیفتگی به مظاهر غیر بومی به بفراموشی سپردن مظاهر اصیل بومی انجامیده است. در واقع فقدان آشنایی لازم و نیز فقدان اهمیت به ضرورت وجود الگوهای بومی از این دوره به بعد باعث شده تا در طرحهای توسعة شهری واقعیات بسیاری به فراموشی سپرده شود. از دیگر سو، رواج روزافزون فرهنگ غربی به دلیل احاطة جامعه توسط ابزار های تکنولوژیک که باعث هجوم گستردة الگوها و فرهنگ ناآشنای غربی شده ،باعث شده تا امروزه هویت و ابعاد هویتی از بیرون جسته شود. ( بازیابی هویت از بیرون). مجموعه عوامل بالا باعث شده تا در عصر پیش رو، خویشتن را گم کنیم؛ به سخن دیگر،خود را در دیگری جستجو کنیم. پس یک انفصال آشکار را بین معماری،فرهنگ، اندیشه و تاریخ به وجود آورده است که این نیز ناشی از همان گسست تاریخی دوران مدرن است. 
در شهرهای ایرانی- اسلامی فرم به تبع معنا تعریف می شود و کالبد هویت خود را از محتوی اخذ می کند و این متأثر از بنیان های نظری هنر معماری ایرانی- اسلامی است که نسبت قالب و محتوی هم چون نسبت روح و کالبد در بنیادهای جهان بینی آن نیز آشکار است.در هنر ایرانی- اسلامی صورت ، تجسم معناست و نه مغایر با آن. سوال این است که با توجه به توسعه و گسترش روزافزون نقاط شهری در ایران،در ساخت و توسعة شهری و رویکردهای حاکم، ساختار فضاهای شهری بر پایة کدامین محتوای فلسفی شکل میگیرند؟و اصولا در توسعة شهری به کدامین بنیانها و ابعاد هویت توجه شده است؟ ابزارهای موجود و یا لازم برای شناخت هویت در شهرها کدامند؟ چگونه باید هویت شهری را جستجو کرد؟جایگاه شهرهای ما در گذشته چگونه بوده است؟ اکنون جایگاه آنها کجاست؟به عبارتی، از کجا به کجا رسیده ایم؟و به کجا باید برسیم؟و چه چشم اندازی را برای خود ترسیم نموده ایم؟این مجموعه در راستای پاسخ گویی به این سوالات تدوین شده است.

جای خالی هویت شهری

از چندین سال پیش بحث بی هویتی شهرهای کنونی و لزوم بازنگری در معماری شهری و تزریق هویت ایرانی-اسلامی در توسعه های شهری باب شده و با تبصره ها و دستور العملهای مختلف دست اندر کاران از طراحان شهری گرفته تا معماران ملزم به توجه به این امر مهم شده اند. سیمای شهری مثل تهران از آشفتگی و معماری میان مایه اش رنج می برد و علی اصول این امر کاملا ضروری به نظر می رسد. در این راستا انواع و اقسام پروژهای تحقیقاتی نیز تعریف شده اند تا راه حلهای مختلفی را ارائه کنند اما از آنجا که گویا برخی از این پروژه ها پیدایش فضای شهری را بیشتر امری هپروتی دانسته که در آن فرمهای شیطانی معماری مدرن و غربی در راستای سیاستهای امپریالیستی جهانی به خورد فرهنگ غنی ما داده شده اند به نظر می رسد در راستای مقابله با این تهاجمات فرهنگی دست به دامن انواع و اقسام راه حلها از جستجو در آیات قرانی برای یافتن اصول طراحی معماری و شهری گرفته تا کپی-پیست کردن بناهای و فرمهای گذشته در جای جای شهر فروگذار نکرده اند.      

آنچه اما برای من شگفت آور است فراموش کردن مبرهن ترین اصل در پیدایش فضای شهری یعنی زبان روز و مناسبات اجتماعی است. در این پروژه ها فضای معماری و شهری نه حاصل و باز تولید واقعیات روز جامعه و اقتصاد شهری که امری قدسی فرود آمده ازناکجاآباد تئوریها و مدائن فاضله نصر ها و استیرسن ها و الیاده ها..است یا حداکثر حاصل خلاقیت در کردنهای معمارانه.     

گویا فراموش می شود که یک بنا و بخصوص خانه که بارز ترین نمود معماری شهری محسوب می شود برای ساخته شدن نیاز به کارفرما , مجری , دلال , مصالح , تکنولوژی ساخت , مدیریت شهری , مشارکت مردمی و مابین سازمانی و.. نیز دارد. فراموش می شود که زمین دیگر گندم زار مشهدی صفر نیست. سرمایه ایست برای حاج صفر ها و صفر خان ها تا با فروشش به سفر تایلند و دوبی و آنتالیا بروند. فراموش می شود که هویت یعنی تراکم شهرداری و جریمه پارکینگ و دو متر بالکن اضافی.    

به نظر می رسد ما معمارها در این دور باطل کم مقصر نیستیم. دراین گونه پروژه ها هویت شهری به هویت بناهای معماری تقلیل داده می شود و حلال این مشکلات نیز صرفا معماران که در واقع شاید آخرین گروه تصمیم گیرنده در این چرخه یا به عبارتی دور کذایی باشند. اگر زمانی من نقشی در تصمیم گیری در مورد مواد درسی رشته معماری پیدا کنم خواندن یک دوره اقتصاد شهری را در دانشکده های معماری واجب عینی اعلام خواهم نمود!

توصیه نصب اسکلت فولادی

هیچگاه کل ستونهای یک اسکلت فلزی با هم بلند نشود بلکه ستون و تیر و کش با هم بلند شوند تا حداقل باد کمتر ستونها را تکان دهد و باعث تکان خوردن و تخریب نگردد
و حتما قبل از جوشکاری ستون و پل از میلگرد های بلند از سر یک ستون به ته یکی از ستونهای مقابل جوش شود تا از تکان خوردن ستونها جلوگیری شود
چون هیچگاه هیچ ستونی شاغول نیست و باید هنگام نصب بادبند و جوشکاری کامل شاغول شوند


و حتما ایمنی رعایت شود قبل از اینکه اتفاقی برای کسی پیش بیفتد

هیدراتاسیون سیمان

هیدراتاسیون سیمان

فعل و اتفعالاتی که در اثر آن سیمان به ماده چسبنده تبدیل میگردد در خمیر آب و سیمان صورت می­گیرد و به این عمل هیدراسیون سیمان می­گویند. به عبارت دیگر در مجاورت آب سیلکاتها و آلومیناتها مطابق جدول زیر نتیجه هیدراسیون را تولید می­کنند که به مرور زمان تبدیل به جسم سفتی به نام خمیر سخت شده سیمان می­گردد. در شکل زیر فعل و انفعالات ساختن سیمان و هیدراسیون آن به طور ساده و خلاصه نشان داده شده است.

المانهای اصلی

Fe

Al

Ca

Si

O2

اکسیدهای اصلی

Fe2O3

Al2O3

SiO2

CaO

اکسیدهای مرکب سیمان

C4AF

C3A

C2S

C3S

سیمانهای پرتلند

انواع مختلف سیمان های پرتلند

نتیجه هیدراسیون

Ca(OH)2

ژل سیمان

دو نوع سیلیکات کلسیم موجود (یعنی C3S و C2S) در ترکیب اصلی و مهم هستند که چسباندگی سیمان را تولید می­کنند.

ماده منتجه پس از هیدراسیون خاصیت آنرا دارد که در آب حل نمی­شود و این امر در عمل باعث پایداری سازه­های بتنی در برابر آب می­باشد. ذراتی از سیمان که در مجاورت آب قرار می­گیرند و هیدراسیون در آنها صورت می­گیرد خاصیت آنرا دارند که به ذراتی که  در  آنها هیدراسیون صورت نگرفته برسد. با این عمل دیده می­شود که شدت انجام هیدراسیون به مرور زمان کم می­شود و به کندی صورت می­گیرد و بنابراین حتی بعد از مدت زیاد هنوز ذراتی از سیمان که هیدراسیون در آنها صورت نگرفته موجود خواهد بود. این عمل باعث می­شود که پس از آن که بتن مقاومت اولیه خود را به دست آورد (در حدود شش ماه) باز هم مقاومت آن به تدریج و به مقدار کم زیاد شود.

واضح است که هر چه دانهای سیمان ریزتر باشند عمل هیدراسیون با سرعت بیشتری انجام می پذیرد . آقای (Powers) نشان داده که در شرایط عادی هیدراسیون کامل وقتی میسر است که اندازه دانها از µ 50 کمتر باشد.

بنابراین دیده می­شود که حتی بعد از مدت طولانی بعد از شروع عمل هیدراسیون هنوز ذراتی از سیمان که در آنها هیدراسیون صورت نگرفته باقی خواهند بود که به مرور زمان با آب ترکیب شده، باعث ازدیاد مقاومت بتن می­گردند. این خود یکی دیگر از مزایای سازه­های بتنی بر سازه­های فلزی است زیرا ضریب اطمینانی که در طرح ساختمان بتنی به کار برده شده تقریبا برای همیشه باقی خواهد ماند.

خواص فیزیکی سیمان پرتلند

مهمترین خواص فیزیکی سیمان که در آئین نامه BS12 ذکر شده است عبارتند از نرمی ذرات سیمان (Fineness)، زمان خود گیری (Setting Time) ، مرغوبیت (Soundness) ، حرارت هیدراسیون، مقاومت کششی برای سیمان زود سخت شونده (سوپر) ، مقاومت فشاری مکعب های ملات سیمان و با مقاومت فشاری مکعب­های بتنی.

در جدول زیر حداکثر و یا حداقل مقدار مجاز هر یک از کمیت های فوق که B S  12  تعیین نموده برای چند نوع سیمان مختلف داده شده است. خواص هر یک از این سیمانها بعدا مشروحا داده خواهد شد. لازم به تذکر است که در آمریکا برای کارهای ساختمانی آئین نامه ASTM سیمان­های پرتلند را به پنج نوع تقسیم بندی نموده و خواص فیزیکی هر نوع از این سیمان ها را داده است. در جدول زیر خواص فیزیکی مجاز چند نوع سیمان پرتلند مطابق آئین نامه BS12 داده شده است.

آزمایش	نوع سیمان پرتلند
	معمولی	زود سخت شونده                     (سوپر)	با حرارت­هیدراسیون کم	سیمان کوره آهن گذاری
نرمی دانها سطح مخصوص بر حسب سانتیمتر مربع بر کیلوگرم نباید کمتر از این مقادیر باشد	2250	3250	3200	2250
زمان خودگیری خودگیری اولیه بر حسب دقیقه خودگیری نهائی بر حسب ساعت	45 10	45 10	60 10	45 10
مرغوبیت گسترش در آزمایش Le Chatelier بعد از یک ساعت جوشاندن بر حسب میلیمتر بعد از هفت روز هوا دادن و یک ساعت جوشاندن بر حسب میلیمتر	10 5	10 5	10 5	10 5
مقاومت کششی برای ملات سیمان و ماسه 1:3 بعد از یک روز نباید کمتر از این مقدار باشد (اعداد داخل پرانتز 1b/In2)
مقاومت فشاری برای مکعبهای ملات سیمان و ماسه 1:3 بعد از سه روز نباید کمتر از بعد از هفت روز نباید کمتر از  بعد از 28 روز نباید کمتر از (اعداد داخل پرانتز 1b/In2)	154(2200) 238(3400) __	210(3000) 280(4000) __	77(1100) 140(8000) 280(4000)	112(1600) 210(3000) 350(5000)
مقاومت فشاری Kg/cm2 برای مکعب های cm 10 بتنی به نسبت 1:6 (سیمان به مواد سنگی) بعد از سه روز نباید کمتر از  بعد از هفت روز نباید کمتر از  بعد از 28 روز نباید کمتر از	84(1200) 140(2000) __	119(1700) 175(2500) __	35(500) 70(1000) 140(2000)	56(800) 112(1600) 224(3200)
حرارت هیدراسیون بر حسب کالری به گرم بعد از هفت روز نباید کمتر از بعد از 28 روز نباید بیشتر از			60 70

برگرفته ازجزوه تکنولوژی یتن مهندس داور پناه عضو هیئت علمی دانشگاه آزاد مشهد

به کوشش محمدصادق کاظمیان

-بدست آوردن دبی وجهت جریان در شبکه حلقوی مسدود

-بدست آوردن دبی وجهت جریان در شبکه حلقوی مسدود

2-مقایسه منحنی افت دبی برای لوله سری باخط لوله دوبل شده ونشان دادن این امر که اگر بخشی از لوله را دوبل کنیم ظرفیت لوله در خط لوله افزایش می یابد .

3-تعیین کارکترهای یک شبکه مسدود که آب از یک نقطه ورودی در آن تغذیه شده و از سه نقطه خروجی خارج می‌گردد.

تئوری آزمایش :

معمولا فرمولهای اصطکاک در لوله های صنعتی، تجربی هستند وبه شکل کلی زیر می‌باشند:

که در این فرمول

  :  برابر با اتلافات هد در واحد طول لوله (شیب خط تراز انرژی )

Q :   برابر با دبی

D :  برابر با قطر لوله می باشد. ضریب مقاومت (R) فقط تابعی از زبری لوله است معادله ای که درآن نما وضریب R معین باشد ،فقط برای سیالی که لزجت آن برابر است با لزجت سیالی که معادله بر اساس آن بدست آمده ،معتبر است .چنین معادله ای در محدودهای از اعداد رینولدز وقطر لوله صادق خواهد بود.درچنین محدوده ای غالبا برای حل مسائل از نمودار کمک گرفته می شود.از این گونه معادلات می توان فرمول هیزن  ویلیامز در مورد جریان آب با در جه حرارت معمولی در درون لوله نام برد.در این فرمول مقدار R برابر است با

می توان با استفاده از معادلات دارسی وایسباخ و ضرایب اصطکاک دیاگرام مودی معادلات ویژه ای را برای کاربردهای خاص بدست آورد .

با مساوی قرار دادن شیب خط تراز هیدرولیکی در معادله دارسی ـ وایسباخ با معادله اولی صفحه قبل و حل آن برای F و استفاده از عدد رینولدز برای حذف Q خواهیم داشت :

 

با ترکیب معادلات فوق وحذف D می توان f را بر حسب C ، عدد رینولدز و V بدست آورد.

در تحلیل اکثر مسائل پیچیده جریان ، استفاده از مفاهیم خطوط تراز هیدرولیکی و انرژی مفید می باشد.خط تراز هیدرولیکی یا خط هد پیزومتری مکان هندسی نقاطی است که اگر یک لوله شیشه ای قائم پیزومتری که دهانه آن در لوله قرار دارد وصل شود مایع تا آن حد بالا می‌رود.وقتی فشار لوله کمتر از فشار اتمسفر باشد منفی است وخط تراز هیدرولیکی در زیر خط محور لوله قرار می گیرد.

       ×         خط تراز انرژی ،خط واصل بین نقاطی است که نشان دهنده انرژی مفید سیال در نقاط مختلف می باشد.

این خط کان هندسی نقاطی است که به اندازه انرژی مفید سیال از خط محور لوله فاصله دارند.بنابراین با صرفنظر از ضرایب تصحیح انرژی جنبشی ،همواره خط تراز انرژی به اندازه  بالاتر از خط تراز هیدرولیکی می باشد.

شبکه های لوله:

مجموعه ای از لوله ها که به هم متصل شده باشند وجریان خروجی از چندین مسیر مختلف آمده باشدرا شبکه لوله ها می گویند این شبکه ها از بسیاری جهات شبیه شبکه های الکتریکی هستند .عموما اینگونه مسائل پیچیده بوده وبرای حل آنها بایستی از روش سعی وخطا ،ابتدا شبکه های مقدماتی به ترتیب موازنه می شوند تا زمانی که تمام شرایط جریان ارضاء شود .

شرایط زیر در شبکه لوله باید برقرار باشد .

1-جمع جبری افت فشار در هر حلقه باید صفر باشد.

2-جریان ورودی به هر تقاطع باید برابر با جریان خروجی از آن باشد. (معادله پیوستگی)

3-معادله دارسی ویسباخ یا فرمول نمایی اصطکاک باید برای هر لوله صادق باشد یعنی رابطه صحیح بین هد اتلافی ودبی هر لوله وجود داشته باشد.

قانون کیرشهف:‌

برای حل شبکه های لوله کشی نظیر آنچه در شبکه های برق انجام می‌گیرد از قوانین کیر شهف به صورت زیر استفاده می‌گردد:

قانون یکم : مجموع دبی آب هایی که وارد یک گره می‌گردند برابر مجموع دبی هایی هستند که از آن گره بیرون می‌روند. به عبارت دیگر با انتخاب علامت برای دبی ها، رابطه زیر برقرار است که در آن m  تعداد شعبه هایی هستند که به گره مور د نظر متصل می‌باشند.

این قانون با رابطه پیوستگی در هیدرولیک برابری می‌کند.

قانون دوم :در هر حلقه از یک شبکه با توجه به جهتی اختیاری مجموع جبری افت فشارهای پدیدآمده در شعبه های آن حلقه برابر صفر است. یعنی اگر n  تعداد شعبه هایی باشد که حلقه مورد نظر را تشکیل می‌دهد رابطه ذیل بدست می‌آید:

از سوی دیگر با توجه به رابطه مربوط به افت فشارهای خطی می‌توان نوشت:

در رابطه فوق مقدار h  تابعی است از Q ، پس قانون دوم کیرشهف را می‌توان بصورت رابطه زیر نوشت:

محاسبه دبی لوله های شبکه حلقوی (مسدود):

در یک شبکه با توجه به رابطه  در برابر n  یعنی دبی های شاخه ها می‌توان با کاربرد قانون اول کیرشهف تعداد j-1  معادله درجه یکم نسبت به Q و با کاربرد قانون دوم کیرشهف m  معادله درجه دوم لگاریتمی نسبت به Q تشکیل داد. حل این دستگاه غیر خطی با n  معادله و n  مجهول بجز از راه محاسبه های تدریجی وگام به گام امکان پذیر نیست.

برای حل دستگاه معادله های نام برده روشهای گوناگونی وجود دارند که بطور کلی می توان آنها را به دو گروه تقسیم نمود.

  1.       روشهایی که بوسیله آنها تعداد حلقه های شبکه تک تک و بطور مجزا حل شده و در ضمن حل با هم پیوند می‌یابند.

  2.       روشهایی که در آنها همه حلقه های یک شبکه با هم و یک جا حل می‌شوند.

چون برای حل مسائل شبکه نمی توان از روش تحلیلی استفاده کرد از روش تقریبهای متوالی استفاده می‌شود .

روش هاردی کراس روشی است که در آ ن جریانی که برای هر لوله فرض می شود بطوریکه شرایط پیوستگی برای تمام تقاطع ها برقرار باشد. سپس مقدار اصلاحی برای هر مقدار محاسبه و بر آنها اعمال می شود تا مدارها به تعادل نزدیکتر شوند .

در هر لوله اتلافات جزئی را به صورت طول معادل در نظر می گیرند .در شبکه ها معمولا از معادلات نمایی استفاده می شود وبه صورت نوشته می شود که در آن  است . برای هر لوله مقدار ثابت است (مگر درمواردیکه از معادله دارسی ویسباخ استفاده شده باشد) و باید مقدار آ ن را قبل از شروع تعادل حلقه تعیین کرد . عبارات اصلاحی به صورت زیر بدست خواهد آمد:

برای هر لوله ای که برابر با دبی اولیه فرضی آن باشد داریم  :     

که برابر دبی تصحیح شده و برابر با مقدار اصلاحی است بنابراین برای هر لوله ای :

                                             

وقتی مقدار  در مقایسه با  کوچک باشد از تمامی عبارات پس جمله دوم صرف نظر می کنیم . حال برای یک مدار داریم :

در رابطه فوق مقدار  از مجموعه بیرون آوره شده است زیرا مقدارآن برای تمام لوله های مدار یکسان می باشد وعلامت قدر مطلق نیز به خاطر جهت جریان در اطراف مدار در نظر گرفته شده است . معادله آخر برای  در هر مقدار شبکه حل می شود .

 

وقتی مقدار  طبق معادله بالا برای لوله های هر مدار بکار برده شود ،جهت جریان نیز مهم است یعنی مقدار آن در جهت چرخش عقربه های ساعت باشد به جریان لوله افزوده می شود و وقتی در خلاف جهت عقربه های ساعت باشد از جریان لوله کم خواهد شد.

مراحل یک روش ریاضی رامی توان به شکل زیر تقسیم بندی کرد :

1-با بررسی شبکه بهترین توزیع جریان را حدس می زنیم بطوریکه شرط پیوستگی را ارضاء کند.

2-برای هر لوله مدار مقدماتی مقدار افت هد رامحاسبه وجمع می کنیم   همچنین مقدار  را برای هر مقدار محاسبه کرده اگر نسبت معادله صفحه قبل منفی شد ،مقدار اصلاحی را برای هر مدار جمع جبری می کنیم .

3-برای تمام مدارهای مقدماتی این روش را انجام می دهیم .

4-مراحل 2و3 را آنقدر تکرار می کنیم تا مقادیر اصلاحی  تا حد دلخواه کوچک شوند.

قانون گره:

در هر گره جمع دبی های ورودی و خروجی صفر است.

قانون حلقه::

در هر جمع جبری افتهای موجود برابر صفر است.

با استفاده از قوانین گره و حلقه می توان مقدار دبی وجهت جریان را بطور تئوری محاسبه کرد.

بطور مثال می خواهیم دبی بین A وB را بدست آوردیم .با توجه به افت ،مقدار افت مربوط به دو نقطه فوق را بدست می آوریم .

مطابق منحنی کالیبراسیون با توجه به افت ،مقدار دبی محاسبه می شود .جهت جریان نیز با مقایسه دو دبی حاصل می گردد. چون همیشه سمت جریان از فشار بیشتر به فشار کمتر است یا از افت کمتر به افت بیشتر بنابراین می توان سمت جریان در هر لوله ای را تعیین کرد.

تئوری مربوط به آزمایش دوبل کردن لوله ها:

به منظور افزایش ظرفیت جریان عبوری یک خط لوله که شامل دو لوله با قطر های (D1,D2)وطولهای (و) که به صورت سری قرار دارند، می‌توان لوله را دوبل کرد که روابط زیر این شبکه جریان بکار می‌رود.

مانند دو لوله موازی هستند:                                                                                               :افت ارتفاع لوله  =افت ارتفاع لوله:

مانند دو لوله سری هستند:                                                    مجموع افت ارتفاع

با توجه به جهت جریان آب داریم:

در لوله های سری بنا به فرمول  واینکه افت کل برابر مجموع افت های هر یک از لوله ها است داریم:                                                                                                                                                                                                                                    

شرح آزمایش:

       ×         خط لوله حلقوی مسدود:

دستگاه را آماده می کنیم پمپ هیدرولیکی را را روشن کرده وشیر کنترل جریان را برای برقراری جریان در داخل شبکه باز می کنیم.میله های خارجی را در عرض هر لوله در حال کار متحمل کرده واختلاف ارتفاع را با استفاده از درجات مانومتر مورد نظر اندازه می‌گیریم .دبی کل از سه خروجی را با استفاده از تانک اندازه‌گیری میز هیدرولیکی وکرنومتر تعیین می کنیم .

آزمایش را می توان برای دبی های دیگر نیز تکرا ر کرد.

       ×         دوبل کردن لوله ها

دستگاه را در حالتی که شیر شماره 3 بسته می باشد تا فقط خط لوله سری مورد استفاده واقع شود آماده می کنیم .

پمپ میز هیدرولیکی را روشن کرده و شیر کنترل جریان را باز کرده و اجازه می دهیم که یک جریان اسمی در داخل لوله ها برقرار گردد . افت فشار را از درجه بندی مانومتر مورد نظر یاداشت نموده ودبی را با استفاده از تانک اندازه گیری میز هیدرولیکی و کرنومتر تعیین می کنیم .این آزمایش رابرای یک سری دبی افزایش یابنده تکرار می کنیم .

تمام موارد آزمایش را برای حالتی که شیر شماره 3به منظور دوبل کردن مدار لوله ها باز می باشد تکرار می‌کنیم

نتایج و محاسبات ونتیجه گیری:

حلقوی مسدود:

								شماره آزمایش
16/0	08/0	03/0	05/0	06/0	02/0	05/0	1/0	1
89/0	49/0	15/0	25/0	44/0	05/0	2/0	45/0	2
55/1	8/0	22/0	53/0	74/0	06/0	28/0	81/0	3
63/2	38/1	32/0	93/0	3/1	08/0	4/0	33/1	4

و و و را با توجه به منحنی کالیبراسیون بدست می آوریم.

برای بدست آوردن دبی های خروجی قانون گره را می نویسیم که در آن جمع جبری دبی ها را باید درهر گره برابر صفر باشد .مثلا:

 

:     مقدار خطا                      &             :آزمایش1

:        مقدار خطا                             &       :آزمایش2                                                                                                :مقدار خطا                                                    &       :آزمایش3                                                                     :  مقدار خطا                                                        &               :آزمایش 4

خطا های آزمایش:

            ;                 همانطوریکه از منحنی کالیبراسیون پیداست ،این منحنی را در افتها ی پایین دقت بسیار کمی دارد. لذا هنگامی که دبی پایین است به علت پایین بودن افت مقدار دبی نیز بطور دقیق بدست نمی‌آید . لذا عمده خطا از این قسمت ناشی می شود (افتهای 1و3و4 میلی متر جیوه در منحنی کالیبراسیون بر دقت تاثیر می گذارند و آنرا به نسبت زیادی کاهش میدهند )

      ;         خطای قرائت ،خطاهای اندازه گیری زمان و (که جزء عوامل خطاهای انسانی می باشند)

      ;         خطاهای دستگاهی

      ;         یکی دیگر از عواملی که در این آزمایش ایجاد خطا می‌کند محاسبه اشتباه مانومتر (افت) است که این اشتباه ممکن است به علت عدم هواگیری مناسب یا خطای دید انسان حاصل شود.

موارد استفاده در صنعت :

1-ایستگاههای پمپاژ

2-سیکل نیروگاهها

3-شبکه های گاز وآبرسانی

دوبل لوله‌ها:

(lit/s)	زمان	حجم		شماره آزمایش		(lit/s)	زمان	حجم		شماره آزمایش
11/0	44/27	3	28	1		2/0	56/19	4	14	1
31/0	16	5	65	2		37/0	84/10	4	35	2
5/0	93/7	4	153	3		63/0	73/15	4	83	3
69/0	44/14	10	270	4		73/0	72/13	10	113	4
87/0	44/11	10	440	5		09/1	19/9	10	245	5

حال منحنی افت فشار بر حسب دبی را با توجه به جداول فوق رسم می کنیم .نمودار نشان می دهدکه در شبکه دوبل ظرفیت جریان عبوری نسبت به شبکه سری افزایش یافته است

نتیجه دوبل کردن خطوط لوله ها :

با توحه به نمودار صفحه قبل می توان دریافت که با افزایش دبی مقدار افت لوله های سری نسبت به دوبل بیشتر اضافه می شود، به عبارت دیگر در دبی های مساوی افت لوله های سری بیشتر ا زافت لوله های دوبل است.و نیز می توان گفت که در افت های برابر دبی در لوله های سری کمتر از لوله دوبل است بنابراین دوبل کردن لوله ها مقرون به صرفه است.

سئوال:

میزان جریان (دبی) در هر انشعاب لوله را با استفاده از رابطه زیر حساب کنید(رابطه را نیز اثبات کنید ) ؟

                                                                                 

    :آزمایش 1

                           

    :آزمایش 2

                           

:آزمایش 3

                             

:آزمایش 4

                           

:آزمایش 5

                        

کاربرد در صنعت:

یک نمونه از کاربرد این حالت در شبکه جمع آوری فاضلاب است به شرح ذیل:

مثلا شبکه فاضلاب به یک رودخانه برخورد نموده است که بنا به دلایل اقتصادی یا مسائل دیگر قصد داریم مانند سیفون فاضلاب را به سمت دیگر رودخانه انتقال دهیم .چون لوله ها بایستی کاملا پر باشند (بدون هوا)تا سیفون کار کند ،لذا از چندین لوله به قطر 20 سانتی متر استفاده می کنیم .هر چند مدت نیز نسبت به تمیز کردن لوله ها اقدام می شود .مطابق شکل ابتدا لوله 3 پر می شود و چون تحت فشار است فاضلاب به سمت دیگر رودخانه انتقال می یابد .اگر حجم (دبی)فاضلاب زیادتر شود لوله های 1و2 نیز پر می شوند و فاضلاب را انتقال می دهند.

دراین روش چون سیفون بایستی تحت فشار باشد تا کار نماید لذا خط لوله دوبل به جای افزایش قطر لوله پیشنهاد می گردد.

منابع خطا:

1-خطا در قرائت و یادداشت(خطای دیداری و نوشتاری)

2-خطا در شروع و خاتمه کرنومتر

3-خطای عدم هوا گیری در مانومترها

4-خطای دستگاههای اندازه گیری و وسایل آزمایش

منابع و ماخذ :

1-مکانیک سیالات استریتر- وایلی

2-آزمایشگاه هیدرولیک

3-جزوه آزمایشگاه هیدرولیک مهندس بهشتی

4-آبرسانی شهری-محمدتقی منزوی

هیدرولیک و هیدرولوژی

هیدرولیک و هیدرولوژی 
مایعات تقریباً تراکم ناپذیر هستند. این ویژگی سبب شده است که از مایعات به عنوان وسیله مناسبی برای تبدیل و انتقال کار استفاده شود. بنابراین می‌توان از آنها برای طراحی ماشینهایی که در عین سادگی، با نیروی محرک خیلی کم بتواند نیروی مقاوم فوق العاده زیادی را جابجا نماید، استفاده نمود. به این ویژگی و همچنین دانش مطالعه این ویژگی هیدرولیک گفته می‌شود.
امروزه در بسیاری از فرآیندهای صنعتی ، انتقال قدرت آن هم به صورت کم هزینه و با دقت زیاد مورد نظر است در همین راستا بکارگیری سیال تحت فشار در انتقال و کنترل قدرت در تمام شاخه های صنعت رو به گسترش است. استفاده از قدرت سیال به دو شاخه مهم هیدرولیک و نیوماتیک ( که جدیدتر است ) تقسیم می‌شود . از نیوماتیک در مواردی که نیروهای نسبتاً پایین (حدود یک تن) و سرعت های حرکتی بالا مورد نیاز باشد (مانند سیستم‌هایی که در قسمت‌های محرک رباتها بکار می روند) استفاده می‌کنند در صورتیکه کاربردهای سیستم‌های هیدرولیک عمدتاً در مواردی است که قدرتهای بالا و سرعت های کنترل شده دقیق مورد نظر باشد(مانند جک های هیدرولیک ، ترمز و فرمان هیدرولیک و...). حال این سوال پیش میاید که مزایای یک سیستم هیدرولیک یا نیوماتیک نسبت به سایر سیستم‌های مکانیکی یا الکتریکی چیست؟در جواب می توان به موارد زیر اشاره کرد: ۱) طراحی ساده ۲) قابلیت افزایش نیرو ۳) سادگی و دقت کنترل ۴) انعطاف پذیری ۵) راندمان بالا ۶) اطمینان در سیستم های هیدرولیک و نیوماتیک نسبت به سایر سیستم‌های مکانیکی قطعات محرک کمتری وجود دارد و میتوان در هر نقطه به حرکتهای خطی یا دورانی با قدرت بالا و کنترل مناسب دست یافت ، چون انتقال قدرت توسط جریان سیال پر فشار در خطوط انتقال (لوله ها و شیلنگ ها) صورت میگیرد ولی در سیستم‌های مکانیکی دیگر برای انتقال قدرت از اجزایی مانند بادامک ، چرخ دنده ، گاردان ، اهرم ، کلاچ و... استفاده می‌کنند. در این سیستم‌ها میتوان با اعمال نیروی کم به نیروی بالا و دقیق دست یافت همچنین میتوان نیرو های بزرگ خروجی را با اعمال نیروی کمی (مانند بازو بسته کردن شیرها و ...) کنترل نمود. استفاده از شیلنگ های انعطاف پذیر ، سیستم های هیدرولیک و نیوماتیک را به سیستم‌های انعطاف پذیری تبدیل می‌کند که در آنها از محدودیتهای مکانی که برای نصب سیستم‌های دیگر به چشم می خورد خبری نیست. سیستم های هیدرولیک و نیوماتیک به خاطر اصطکاک کم و هزینه پایین از راندمان بالایی برخوردار هستند همچنین با استفاده از شیرهای اطمینان و سوئیچهای فشاری و حرارتی میتوان سیستمی مقاوم در برابر بارهای ناگهانی ، حرارت یا فشار بیش از حد ساخت که نشان از اطمینان بالای این سیستم‌ها دارد. اکنون که به مزایای سیستم های هیدرولیک و نیوماتیک پی بردیم به توضیح ساده ای در مورد طرز کار این سیستم‌ها خواهیم پرداخت. برای انتقال قدرت به یک سیال تحت فشار (تراکم پذیر یا تراکم ناپذیر) احتیاج داریم که توسط پمپ های هیدرولیک میتوان نیروی مکانیکی را تبدیل به قدرت سیال تحت فشار نمود. مرحله بعد انتقال نیرو به نقطه دلخواه است که این وظیفه را لوله ها، شیلنگ ها و بست ها به عهده میگیرند . بعد از کنترل فشار و تعیین جهت جریان توسط شیرها سیال تحت فشار به سمت عملگرها (سیلندرها یا موتور های هیدرولیک ) هدایت می‌شوند تا قدرت سیال به نیروی مکانیکی مورد نیاز(به صورت خطی یا دورانی ) تبدیل شود. اساس کار تمام سیستم های هیدرولیکی و نیوماتیکی بر قانون پاسکال استوار است.
 ● قانون پاسکال: ۱) فشار سرتاسر سیال در حال سکون یکسان است .(با صرف نظر از وزن سیال) ۲) در هر لحظه فشار استاتیکی در تمام جهات یکسان است. ۳) فشار سیال در تماس با سطوح بصورت عمودی وارد میگردد. کار سیستم‌های نیوماتیک مشابه سیستم های هیدرولیک است فقط در آن به جای سیال تراکم ناپذیر مانند روغن از سیال تراکم پذیر مانند هوا استفاده می کنند . در سیستم‌های نیوماتیک برای دست یافتن به یک سیال پرفشار ، هوا را توسط یک کمپرسور فشرده کرده تا به فشار دلخواه برسد سپس آنرا در یک مخزن ذخیره می کنند، البته دمای هوا پس از فشرده شدن بشدت بالا میرود که می تواند به قطعات سیستم آسیب برساند لذا هوای فشرده قبل از هدایت به خطوط انتقال قدرت باید خنک شود. به دلیل وجود بخار آب در هوای فشرده و پدیده میعان در فرایند خنک سازی باید از یک واحد بهینه سازی برای خشک کردن هوای پر فشار استفاده کرد. اکنون بعد از آشنایی مختصر با طرز کار سیستم‌های هیدرولیکی و نیوماتیکی به معرفی اجزای یک سیستم هیدرولیکی و نیوماتیکی می پردازیم. 
● اجزای تشکیل دهنده سیستم های هیدرولیکی: ۱) مخزن : جهت نگهداری سیال ۲) پمپ : جهت به جریان انداختن سیال در سیستم که توسط الکترو موتور یا ۳) موتور های احتراق داخلی به کار انداخته می شوند. ۴) شیرها : برای کنترل فشار ، جریان و جهت حرکت سیال ۵) عملگرها : جهت تبدیل انرژی سیال تحت فشار به نیروی مکانیکی مولد کار(سیلندرهای هیدرولیک برای ایجاد حرکت خطی و موتور های هیدرولیک برای ایجاد حرکت دورانی).
 ● اجزای تشکیل دهنده سیستم های نیوماتیکی: ۱) کمپرسور ۲) خنک کننده و خشک کننده هوای تحت فشار ۳) مخزن ذخیره هوای تحت فشار ۴) شیرهای کنترل ۵) عملگرها 
● یک مقایسه کلی بین سیستم‌های هیدرولیک و نیوماتیک: ۱) در سیستم‌های نیوماتیک از سیال تراکم پذیر مثل هوا و در سیستم‌های هیدرولیک از سیال تراکم ناپذیر مثل روغن استفاده می کنند. ۲) در سیستم‌های هیدرولیک روغن علاوه بر انتقال قدرت وظیفه روغن کاری قطعات داخلی سیستم را نیز بر عهده دارد ولی در نیوماتیک علاوه بر روغن کاری قطعات، باید رطوبت موجود در هوا را نیز از بین برد ولی در هر دو سیستم سیال باید عاری از هر گونه گرد و غبار و نا خالصی باشد ۳) فشار در سیستم‌های هیدرولیکی بمراتب بیشتر از فشار در سیستم‌های نیوماتیکی می باشد ، حتی در مواقع خاص به ۱۰۰۰ مگا پاسکال هم میرسد ، در نتیجه قطعات سیستم‌های هیدرولیکی باید از مقاومت بیشتری برخوردار باشند. ۴) در سرعت های پایین دقت محرک های نیوماتیکی بسیار نامطلوب است در صورتی که دقت محرک های هیدرولیکی در هر سرعتی رضایت بخش است . ۵) در سیستم‌های نیوماتیکی با سیال هوا نیاز به لوله های بازگشتی و مخزن نگهداری هوا نمی باشد. ۶) سیستم‌های نیوماتیک از بازده کمتری نسبت به سیستم‌های هیدرولیکی برخوردارند.
امروزه در بسیاری از فرآیندهای صنعتی ، انتقال قدرت آن هم به صورت کم هزینه و با دقت زیاد مورد نظر است در همین راستا بکارگیری سیال تحت فشار در انتقال و کنترل قدرت در تمام شاخه های صنعت رو به گسترش است. استفاده از قدرت سیال به دو شاخه مهم هیدرولیک و نیوماتیک ( که جدیدتر است ) تقسیم می‌شود . از نیوماتیک در مواردی که نیروهای نسبتاً پایین (حدود یک تن) و سرعت های حرکتی بالا مورد نیاز باشد (مانند سیستم‌هایی که در قسمت‌های محرک رباتها بکار می روند) استفاده می‌کنند در صورتیکه کاربردهای سیستم‌های هیدرولیک عمدتاً در مواردی است که قدرتهای بالا و سرعت های کنترل شده دقیق مورد نظر باشد(مانند جک های هیدرولیک ، ترمز و فرمان هیدرولیک و...). حال این سوال پیش میاید که مزایای یک سیستم هیدرولیک یا نیوماتیک نسبت به سایر سیستم‌های مکانیکی یا الکتریکی چیست؟در جواب می توان به موارد زیر اشاره کرد: ۱) طراحی ساده ۲) قابلیت افزایش نیرو ۳) سادگی و دقت کنترل ۴) انعطاف پذیری ۵) راندمان بالا ۶) اطمینان در سیستم های هیدرولیک و نیوماتیک نسبت به سایر سیستم‌های مکانیکی قطعات محرک کمتری وجود دارد و میتوان در هر نقطه به حرکتهای خطی یا دورانی با قدرت بالا و کنترل مناسب دست یافت ، چون انتقال قدرت توسط جریان سیال پر فشار در خطوط انتقال (لوله ها و شیلنگ ها) صورت میگیرد ولی در سیستم‌های مکانیکی دیگر برای انتقال قدرت از اجزایی مانند بادامک ، چرخ دنده ، گاردان ، اهرم ، کلاچ و... استفاده می‌کنند. در این سیستم‌ها میتوان با اعمال نیروی کم به نیروی بالا و دقیق دست یافت همچنین میتوان نیرو های بزرگ خروجی را با اعمال نیروی کمی (مانند بازو بسته کردن شیرها و ...) کنترل نمود. استفاده از شیلنگ های انعطاف پذیر ، سیستم های هیدرولیک و نیوماتیک را به سیستم‌های انعطاف پذیری تبدیل می‌کند که در آنها از محدودیتهای مکانی که برای نصب سیستم‌های دیگر به چشم می خورد خبری نیست. سیستم های هیدرولیک و نیوماتیک به خاطر اصطکاک کم و هزینه پایین از راندمان بالایی برخوردار هستند همچنین با استفاده از شیرهای اطمینان و سوئیچهای فشاری و حرارتی میتوان سیستمی مقاوم در برابر بارهای ناگهانی ، حرارت یا فشار بیش از حد ساخت که نشان از اطمینان بالای این سیستم‌ها دارد. اکنون که به مزایای سیستم های هیدرولیک و نیوماتیک پی بردیم به توضیح ساده ای در مورد طرز کار این سیستم‌ها خواهیم پرداخت. برای انتقال قدرت به یک سیال تحت فشار (تراکم پذیر یا تراکم ناپذیر) احتیاج داریم که توسط پمپ های هیدرولیک میتوان نیروی مکانیکی را تبدیل به قدرت سیال تحت فشار نمود. مرحله بعد انتقال نیرو به نقطه دلخواه است که این وظیفه را لوله ها، شیلنگ ها و بست ها به عهده میگیرند . بعد از کنترل فشار و تعیین جهت جریان توسط شیرها سیال تحت فشار به سمت عملگرها (سیلندرها یا موتور های هیدرولیک ) هدایت می‌شوند تا قدرت سیال به نیروی مکانیکی مورد نیاز(به صورت خطی یا دورانی ) تبدیل شود. اساس کار تمام سیستم های هیدرولیکی و نیوماتیکی بر قانون پاسکال استوار است. 
جهش هیدرولیکی 
جهش هیدرولیکی از جمله پدیده هایی است که تاکنون محققان زیادی را معطوف خود ساخته است.خصوصیات بارز و ممتاز این پدیده موجب گردیده است تا در مهندسی هیدرولیک کاربردهای زیادی برای آن یافت شود.استفاده از جهش هیدرولیکی در سرریز سدها به عنوان مستهلک کننده انرژی و استفاده از جهش هیدرولیکی به منظور افزایش عمق جریان در کانالهای آبیاری و استفاده از تلاطم ایجاد شده در جهش به منظور اختلاط مواد شیمیایی یا هوا با آب در تصفیه خانه های آب و فاضلاب و موارد متعدد دیگر از جمله این کاربردها می باشد.                                            
جریانی که از روی سرریز سد با سرعت زیاد به پایین دست آن جریان می یابدممکن است باعث تخریب و فرسایش کف  رودخانه شده و خطراتی را متوجه سازه کند.بدین منظور برای کاهش انرژی جنبشی جریان در پایین دست سدها از حوضچه های جهش هیدرولیکی استفاده می شود.جهش هیدرولیکی در واقع تبدیل و تغیر ناگهانی و سریع حالت جریان از فوق بحرانی با سرعت زیاد به زیر بحرانی با سرعت کم می باشد.بنابراین بیشتر انرژی جنبشی جریان در خلال این فرایند به انرژی پتانسیل تبدیل می شود.بخش دیگری از انرژی جنبشی نیز بر اثر تنشهای برشی حاصل از برخورد موجها و تلاطم های بوجود آمده بر اثر جهش به صورت گرما جذب محیط اطراف خود می شود.                                                                                                             
خصوصیات بارز یک جهش هیدرولیکی را می توان به صورت زیر خلاصه کرد                   
● آشفتگی شدید جریان 
● ارتعاش و مشاهده حالت ضربانی در جریان 
● ایجاد موج در سطح آب پایین دست 
● ورود هوا به داخل جریان 
● استهلاک انرژی به واسط آشفتگی و تلاطم شدید جریان 
● ایجاد حالت پاشیدگی در آب و تولید سر و صدا 
دریک تقسیم بندی کلی می توان انواع جهش هیدرولیکی را به صورت زیر دسته بندی کرد :   
١- جهش هیدرولیکی ازاد 
٢- جهش هیدرولیکی اجباری 
٣- جهش هیدرولیکی مستغرق
هیدرولوژی چیست ؟ 
بر اساس آخرین مطالعات تا کنون 5 میلیارد سال از عمر زمین می گذرد و شواهد مشان می دهد که آب از همان ابتدای تشکیل کره زمین نقش مهمی در تحول و قابل سکونت کردن آن به عنوان تنها سیاره قابل زیست داشته است . با تشکیل اقیانوسها و در یاها و تشگیل بخار از روی آنها و ایجاد ابر و بارندگی و به طور کلی گردش آب در طبیعت و جاری شدن آب در رودخانه ها و بازگشت مجدد آن به طروق مختلف به اقیانوسها ، ابتدا زندگی اولیه با گیاهان و جانداران پست آغاز شد و سپس گیاهان و حیوانات عالی به وجود آمدند. 
پوسته زمین که از سنگهای آذرین سرد شده تشکیل شده بود در اثر تماس با هوا و جو تحت تأ ثیر پدیده هوازدگی قرار گرفت و تغییرات همزمان آب ، دما و یخبندان باعث تکه تکه شدن سنگها شده وجاری شدن آبها آنها را جابه جا کرده و دشتهای وسیعی را که دارای پوشش خاک بودند به وجود آوردند . این پوشش خاکی همراه با آب قابل دسترس در طبیعت محیط مناسبی را برای رشد گیاهان فراهم شد و محیط مناسب برای زندگی بشر آماده و مهیا گردید . انسانهای نخستین از آب تنها برای شرب استفاده می کردند بتدریج با پیشرفت تمدن و گذشت زمان از آن برای گردش آسیابها ، کشاورزی و حمل و نقل نیز استفاده کرد. 
همزمان با پیشرفت تمدنها استفاده از آب نیز شکل تازه ای به خود گرفت به طوری که در بسیاری از زمینه ها ، از کشاورزی گرفته تا صنعت و از همه مهمتر تولید انرژی از آب استفاده می شود و امروزه دسترسی به آب کافی و با کیفیت مناسب در زمان و مکان مناسب مد نظر می باشد و هرگونه کمبود آب را مانعی در جهت توسعه پایدار می داند به همین دلیل هرساله سرمایه های زیادی برای توسعه منابع آب و طرحهای مرتبط با آن مثل سدسازی و احداث شبکه های آبیاری و زهکشی ، آبخیز داری ، مهار سیل و تغذیه آبهای زیر زمینی انجام می دهند . 
بارندگی: PRECIPITATION 
بارندگی مقدار آبی است که از سطح خشکی ها ودریاها تبخیر می شود ودرداخل جو بطور موقت بصورت بخار ذخیره میگردد. این بخار آب موجود درجو طی فرآیندهای فیزیکی مختلف متراکم (CONDENSATION) می شود وبه شکل ابر در می آیدکه پس از اشباع شدن ، قطرات آب با ذرات یخ تشکیل شده بصورت برف ، باران، تگرگ وغیره که جمعاً نزولات جوی یا بارندگی گفته می شوند دوباره به زمین برمی گردند. بارندگی پدیده ای است که انسان کمتر در آن می تواند دخل وتصرف کند. 
در جامعه‌ امروز چگونگی‌ بهره‌برداری‌ بهینه‌ از منابع‌ آب‌ برای‌ تامین‌ نیاز بخشهای‌ کشاورزی‌، صنعت‌ و شرب‌ بیش‌ از گذشته‌ اهمیت‌ دارد. ط‌راحی‌ و اجرای‌ سازه‌های‌ (ساختمانهای‌) بتنی‌، سنگی‌، خاکی‌ و... یکی‌ از راههای‌ مناسب‌ برای‌ بهره‌برداری‌، انحراف‌ و استحصال‌ آب‌ رودخانه‌ها (مجاری‌ روباز) 
می‌باشد رفتارهای‌ مختلف‌ این‌ سازه‌ها در مقابل‌ جریان‌ آب‌، اجزا خود و محیط‌ پیرامون‌ از  ساسی‌ترین‌ نکاتی‌ است‌ که‌ در ط‌راحی‌ بناهای‌ آبی‌ بایستی‌ مد نظ‌ر قرار گیرد این‌ رفتارها  عمولا با ساختن‌ مدل‌ فیزیکی‌ در آزمایشگاههای‌ هیدرولیک‌ مورد بررسی‌ قرار می‌گیرد تا با بررسی‌ رفتار سازه‌ در قالب‌ مدل‌ آزمایشگاهی‌، پیش‌بینی‌ رعایت‌ نکات‌ لازم‌ ط‌راحی‌ برای‌  جلوگیری‌ از هزینه‌های‌ جبران‌ناپذیر بعدی‌ صورت‌ پذیرد. مدل‌ فیزیکی‌ سرریزهای‌  وریسنگی‌ پلکانی‌ با شیب‌ عمومی‌ نمای‌ پایین‌ دست‌ 1:1، 1:2، 1:3 (عمودی‌، افقی‌) در دو حالت‌ کلی‌ نفوذپذیر و نفوذناپذیر ساخته‌ شد و در داخل‌ فلوم‌ آزمایشگاهی‌ قرار گرفت‌. با کمک‌ تحلیل‌ ابعادی‌ و استفاده‌ از قانون‌ فرود (Froud) با عبور دبی‌های‌ مختلف‌ انرژی‌ مخصوص‌ جریان‌ آب‌ در بالادست‌ و پایین‌ دست‌ مدلها محاسبه‌ گردید. وضعیتهای‌ مختلفی‌ از پارامترهای‌ جریان‌ نسبت‌ به‌ هم‌ مورد بررسی‌ قرار گرفت‌. نتایج‌ حاصله‌ نشان‌ داد که‌ حداقل‌ سرعت‌ جریان‌ پایاب‌ در حداقل‌ دبی‌ مربوط‌ به‌ سرریز با شیب‌ نمای‌ پایین‌ دست‌ 1:1 و بدنه‌ نفوذناپذیر است‌ و در حداکثر دبی‌ نیز مربوط‌ به‌ سرریزی‌ با همین‌ شیب‌ ولی‌ بدنه‌ نفوذپذیر می‌باشد تفاوت‌ زیاد انرژی‌ مخصوص‌ جریان‌ آب‌ در بالادست‌ و پایین‌ دست‌ حاکی‌ از عملکرد موفق‌ این‌ نوع‌ سرریز و استهلاک‌ انرژی‌ جریان‌ و کاهش‌ هزینه‌های‌ اجرایی‌ می‌باشد. 
نتایج‌ بررسی‌ دارسی‌ و ایسباخ‌ در محیط‌ متخلخل‌ ریزدانه‌ رابط‌ه‌ای‌ بین‌ سرعت‌ جریان‌ آرام‌ و گرادیان‌ افت‌ انرژی‌ جریان‌ به‌ صورت‌ V=KLi ارائه‌ داد. در جریان‌ آشفته‌ گرادیان‌ افت‌ انرژی‌ جریان‌ با توان‌ دوم‌ سرعت‌ متناسب‌ است‌ i=V2Kt و در جریان‌ بینابینی‌ رابط‌ه‌ به‌صورت‌ ترکیبی‌ از جریان‌ آرام‌ و آشفته‌ ارائه‌ شده‌ است‌(1). 
i=VKL+V2Kt، از ط‌رف‌ دیگر جی‌ ناوس‌ (1979) رابط‌ه‌ای‌ تحت‌ عنوان‌ عدد فروید به‌صورت‌ زیر برای‌ تعیین‌ حداکثر دبی‌ عبوری‌ از روی‌ سدهای‌ سنگریزه‌ای‌ پیشنهاد 
در سال‌ Peyras 1990 و همکاران‌ با استفاده‌ از مدل‌ هیدرولیکی‌ سرریزهای‌ توریسنگی‌ پلکانی‌ را مورد ارزیابی‌ قرار دادند نتایج‌ تحقیقات‌ آنها نشان‌ داد که‌ به‌ ط‌ور کلی‌ در دبی‌های‌ کم‌ تا زیاد سه‌ نوع‌ جریان‌ ورقه‌ای‌، جزئی‌ ورقه‌ای‌ و شبه‌ صاف‌ در ا ین‌ سرریزها وجود دارد و با ساخت‌ این‌ سرریزها ط‌ول‌ حوضچه‌ آرامش‌ در مقایسه‌ با روشهای‌ جاری‌ 10 تا 30 درصد کاهش‌ می‌یابد. هزینه‌ اجرای‌ این‌ سرریزها به‌ نسبت‌ سایر سرریزها به‌ شدت‌ کاهش‌ می‌یابد و در صورتیکه‌ به‌ نحو صحیح‌ کنار هم‌ پیچیده‌ و به‌ یکدیگر دوخته‌ شوند مقاومت‌ خوبی‌ در مقابل‌ جریانهای‌ سیلابی‌ از خود نشان‌ می‌دهند (1، 5). نگارنده‌ در سال‌ 1367 نیز با ط‌راحی‌ و اجرای‌ دو سرریز توریسنگی‌ پلکانی‌ (در رودخانه‌ قره‌چای‌ استان‌ مرکزی‌ و در بالادست‌ سد الغدیر ساوه‌) حالات‌ مختلف‌ جریانهای‌ سیلابی‌، پایداری‌ سازه‌ و... را در سیلابهای‌ مختلف‌ بررسی‌ نمود که‌ عملکرد بسیار مناسب‌ این‌ سازه‌ها را در ط‌ول‌ حدود 14 سال‌ بهره‌برداری‌ برای‌ انحراف‌ آب‌ و تامین‌ آب‌ کشاورزی‌ به‌ اثبات‌ رسانده‌ است‌. اجرای‌ بندها و سرریزهای‌ توریسنگی‌ که‌ در وسعت‌ و تعداد زیاد در آبراهه‌های‌ فصلی‌ حوزه‌های‌ آبخیز و رودخانه‌ها با هدف‌ کنترل‌ فرسایش‌، کاهش‌ انرژی‌ آب‌ در مسیر و 
نیز انحراف‌ آب‌ رودخانه‌ها برای‌ تامین‌ آب‌ کشاورزی‌ مورد استفاده‌ قرار می‌گیرد (3). سوالی‌ را در خصوص‌ بهینه‌ کردن‌ ابعاد سرریز از نظ‌ر اقتصادی‌ و فنی‌ مط‌رح‌ می‌نماید. 
برای‌ جوابگویی‌ به‌ این‌ سوال‌ و سوالات‌ متعدد دیگری‌ همچون‌: 
-1 بهترین‌ شیب‌ عمومی‌ نمای‌ پایین‌ دست‌ سرریز توریسنگی‌ پلکانی‌ برای‌ ایجاد حداکثر استهلاک‌ انرژی‌ کدام‌ است‌؟ 
-2 در چه‌ دبی‌ جریانی‌ حداکثر و حداقل‌ استهلاک‌ انرژی‌ اتفاق‌ می‌افتد؟ 
-3 آیا میزان‌ نفوذپذیری‌ سرریز تاثیری‌ در میزان‌ استهلاک‌ انرژی‌ جریان‌ دارد؟ و... 
که‌ هدف‌ تحقیق‌ پاسخ‌گوئی‌ به‌ سوالات‌ فوق‌ است‌ این‌ سوالات‌ با انجام‌ آزمایشات‌ بر روی‌ مدلهای‌ فیزیکی‌ سازه‌ در آزمایشگاه‌ هیدرولیک‌ و با بررسی‌ تغییرات‌ سرعت‌ 
جریان‌ آب‌ و تجزیه‌ و تحلیل‌ میزان‌ انرژی‌ جریان‌ در سرآب‌ و پایآب‌ مدل‌ سرریز پاسخ‌ داده‌ شده‌اند. 
روش‌ کار 
در انواع‌ سرریزهای‌ توریسنگی‌ (پلکانی‌، شیب‌دار و قائم‌) شکل‌ شماره‌ -1 انواع‌ پلکانی‌ آن‌ استهلاک‌ انرژی‌ خوبی‌ از خود نشان‌ می‌دهد (1، 2، 3). 
از انواع‌ سرریزهای‌ تاج‌ خط‌ی‌ (که‌ تاج‌ آن‌ در پلان‌ بصورت‌ خط‌ است‌) سرریز توریسنگی‌ پلکانی‌ است‌ این‌ نوع‌ سرریز، مشابه‌ تعدادی‌ سرریز اوجی‌ شکل‌ است‌ با این‌ تفاوت‌ که‌ به‌ جای‌ منحنی‌ پیوند در سط‌ح‌ آستانه‌ سرریز از تعدادی‌ پله‌ با مصالح‌ سنگی‌ که‌ در جعبه‌های‌ توری‌ فولادی‌ نرم‌ گالوانیزه‌ (توریسنگ‌) قرار گرفته‌اند (4). 
آزمایشهای‌ انجام‌ شده‌ بر روی‌ این‌ مدل‌ توسط‌ Peyras و همکاران‌ (5) نشان‌ می‌دهد که‌ اتلاف‌ انرژی‌ تابعی‌ است‌ از عدد پله‌ (آبشاره‌) شیب‌ وجه‌ پایین‌ دست‌ پله‌ها و تعداد پله‌ها که‌ برای‌ سه‌ نوع‌ جریان‌ ورقه‌ای‌ جزئی‌ ورقه‌ای‌ و شبه‌ صاف‌ از دبی‌های‌ کم‌ تا زیاد بر روی‌ پله‌ها ایجاد می‌گردد. 
در مدلسازی‌ سرریز با توجه‌ به‌ اینکه‌ نیروی‌ موثر در حرکت‌ جریان‌ نیروی‌ ثقل‌ می‌باشد از قانون‌ تشابه‌ فرود (یعنی‌ نسبت‌ نیروی‌ اینرسی‌ به‌ نیروی‌ ثقل‌) بر اساس‌ روابط‌ زیر استفاده‌ گردید: 
=نیروی‌ ثقل‌نیروی‌ اینرسی‌(1) 
g.Lخm.am.a=pL3.L/T2p."L3.g=V2L.g====> Fr=V 
 :Vسرعت‌ جریان‌ آب‌ 
 :gنیروی‌ ثقل‌ 
 :Lعمق‌ جریان‌ آب‌ می‌باشد. 
و با تعریف‌ بعضی‌ متغیرها از جمله‌ ارتفاع‌ سرریز(H) ، شیب‌ عمومی‌ نمای‌ پایین‌ دست‌ پله‌ها(i) ، تخلخل‌ توده‌ سنگ‌ بکار برده‌ شده‌(n) ، که‌ نمایانگر وضع‌ هندسی‌ 
سیستم‌ هیدرولیکی‌ و میزان‌ جریان‌ عبوری‌ از روی‌ سرریز در واحد عرض‌(q) ، ارتفاع‌ آب‌ روی‌ سرریز (h) و سرعت‌ آب‌ عبوری‌ از روی‌ سرریز (V) که‌ وضع‌ جریان‌ سیاله‌ را و 
نهایتا وزن‌ مخصوص‌ سیال‌ (pw) لزجت‌ سینماتیکی‌ (v) و نیروی‌ ثقل‌ (g) که‌ نشانگر خواص‌ سیاله‌ می‌باشند می‌توان‌ پارامترهای‌ بدون‌ بعد مستقل‌ زیر را به‌ دست‌ آورد و با استفاده‌ از تجارب‌ تحقیقاتی‌ مشابه‌ و امکانات‌ آزمایشگاهی‌، مقیاس‌ ساخت‌ مدل‌ فیزیکی‌ 1/10 و نیز مدل‌ از نوع‌ غیر معوج‌ انتخاب‌ شده‌ است‌. ابعاد هر جعبه‌ توریسنگ‌ در مدل‌ به‌ ترتیب‌ درازا 30 سانتی‌متر، پهنا 10 سانتی‌متر و بلندا 10 سانتی‌متر و تعداد پله‌ها نیز سه‌ پله‌ یعنی‌ ارتفاع‌ مدل‌ 30 سانتی‌متر انتخاب‌ شده‌ است‌. 
شیب‌ عمومی‌ نمای‌ پایین‌ دست‌ مدل‌ 1:1، 1:2 و 1:3 (عمودی‌، افقی‌) تعیین‌ و مدل‌ در دو حالت‌ عمده‌ یعنی‌ در حالت‌ اول‌ نفوذ آب‌ از داخل‌ و روی‌ سرریز (بالا دست‌ مدل‌ نفوذپذیر و قائم‌ است‌) و در حالت‌ دوم‌ فقط‌ آب‌ از روی‌ سرریز عبور می‌کند (بالادست‌ مدل‌ نفوذناپذیر قائم‌ است‌) آزمایش‌ شد. بده‌های‌ جریان‌ 20، 40، 60، 80 و 100 لیتر در ثانیه‌ انتخاب‌ و با سه‌ شیب‌ مختلف‌ در نمای‌ پایین‌ دست‌ در دو حالت‌ کلی‌ آزمایشات‌ صورت‌ گرفت‌. ابعاد چشمه‌های‌ توری‌ جعبه‌های‌ گابیون‌ 20*30 میلی‌ متر و قط‌ر سیم‌ توریها 0/7 میلی‌متر و سنگ‌ مورد استفاده‌ در جعبه‌ها از جنس‌ ماسه‌ سنگ‌، سنگ‌ آذرین‌ و سنگ‌ آهک‌ شکسته‌ تعیین‌ و ابعاد سنگ‌ها با توجه‌ به‌ انجام‌ آزمایش‌ دانه‌بندی‌ بوسیله‌ الک‌ حداقل‌ 1/5 برابر قط‌ر چشمه‌های‌ توری‌ و D50 =4/75mm انتخاب‌ شد D50) .مصالح‌ مورد استفاده‌ در ط‌رحهای‌ اجرایی‌ معمولا 20 تا 30 سانتی‌متر است‌). نظ‌ربه‌ اینکه‌ معمولا برای‌ حفاظ‌ت‌ توریها در تاج‌ پلکان‌ سرریزهای‌ توریسنگی‌ از یک‌ لایه‌ بتن‌ استفاده‌ می‌شود لذا با رعایت‌ شرایط‌ تشابه‌ مدل‌ و اصل‌ (از لحاظ‌ زبری‌ و ضخامت‌) در بعضی‌ مدلها، تخته‌ ضد آب‌ به‌ ضخامت‌ 19 میلی‌ متر بدین‌ منظ‌ور به‌کار رفته‌ است‌ شکل‌ شماره‌ -3 آزمایشها در آزمایشگاه‌ هیدرولیک‌ مرکز تحقیقات‌ آب‌ (سابق‌) جهادسازندگی‌ و در یک‌ فلوم‌ نیم‌ شیشه‌ای‌ با کف‌ ثابت‌ و عرض‌ و ارتفاع‌ 60 سانتی‌متر انجام‌ شد با توجه‌ به‌ شکل‌ -2 و اندازه‌گیری‌ تراز سط‌ح‌ آب‌ در هر مقط‌ع‌ در یک‌ دبی‌ معلوم‌، سرعت‌ و انرژی‌ جریان‌ آب‌ در بالادست‌ و پایین‌ دست‌ سرریز محاسبه‌ و میزان‌ افت‌ انرژی‌ در بالا دست‌ و پایین‌ دست‌ از روابط‌ زیر تعیین‌ گردید: 
  E1=y1+V122g(6) 
  E2=y2+V222g(7) 
 %EL= E1-E2E1*100(8) 
در این‌ روابط‌ (y) عمق‌ جریان‌ آب‌، (V) سرعت‌ جریان‌ آب‌ و E انرژی‌ آب‌ و (%EL) درصد افت‌ انرژی‌ جریان‌ می‌باشد (اندیس‌ 1 و 2 نشانگر بالادست‌ و پایین‌ دست‌ مدل‌ است‌). 
با توجه‌ به‌ موضوع‌ مورد بررسی‌ و برای‌ تعیین‌ دقیق‌ عملکرد گزینه‌ها، ابتدا همبستگی‌ بین‌ سرعت‌ جریان‌ آب‌ در پایاب‌ با درصد افت‌ انرژی‌ با استفاده‌ از مدل‌ خط‌ی‌ آزمایش‌ شد. و سپس‌ با رسم‌ نمودارهای‌ متعدد با استفاده‌ از برنامه‌ کامپیوتری‌ وضعیتهای‌ مختلفی‌ از پارامترهای‌ جریان‌ (سرعت‌ آب‌ در بالادست‌ و پایین‌ دست‌ در برابر بده‌ جریان‌ و سرعت‌ آب‌ در پایین‌ دست‌ در برابر درصد افت‌ انرژی‌) بررسی‌ شده‌اند جداول‌ 1 و 2 معادلات‌ مربوط‌ و قسمتی‌ از نتایج‌ را نشان‌ می‌دهد. 
بحث‌ و نتیجه‌ گیری‌ 
با توجه‌ به‌ هدف‌ تحقیق‌ که‌ بررسی‌ آزمایشگاهی‌ استهلاک‌ انرژی‌ جریان‌ بر روی‌ سرریزهای‌ توریسنگی‌ پلکانی‌ است‌ روش‌ نظ‌ری‌ و تجربی‌ و نیز نتایج‌ تحقیقات‌ قبلی‌ با تکیه‌ بر تحلیل‌های‌ ابعادی‌ و به‌ کارگیری‌ تحلیل‌های‌ آماری‌ برای‌ تجزیه‌ و تحلیل‌ مورد استفاده‌ قرار گرفته‌ است‌. با توجه‌ به‌ بیش‌ از 180 داده‌ آزمایشگاهی‌ قرائت‌ شده‌ که‌ حاصل‌ از بررسی‌ بر روی‌ 9 گزینه‌ سرریز که‌ بر روی‌ هر گزینه‌ 5 دبی‌ جریان‌ مختلف‌ عبور داده‌ شده‌ است‌ (مجموعا 45 آزمایش‌) لذا همبستگی‌ بین‌ دبی‌ جریان‌ با درصد افت‌ انرژی‌ برای‌ دستیابی‌ به‌ بالاترین‌ درصد افت‌ انرژی‌ با چهار مدل‌ خط‌ی‌ لگاریتمی‌، توانی‌ و نمایی‌ با 36 معادله‌ بررسی‌ شد و سپس‌ با رسم‌ نمودارهای‌ متعدد با استفاده‌ از برنامه‌ Harvard Graphics ver.5 وضعیتهای‌ مختلفی‌ از پارامترهای‌ جریان‌ بررسی‌ شده‌اند. این‌ نمودارها نشان‌ دهنده‌ تغییرات‌ بده‌ جریان‌ در مقابل‌ درصد افت‌ انرژی‌، عدد پله‌ در مقابل‌ درصد افت‌، سرعت‌ آب‌ در بالادست‌ و پایین‌ دست‌ سرریز در برابر بده‌ جریان‌ و... می‌باشند. که‌ نتایج‌ به‌ شرح‌ زیر است‌. 
 -پارامترهای‌ موثر در ایجاد استهلاک‌ انرژی‌ جریان‌ در این‌ نوع‌ سرریزها شامل‌ شیب‌ عمومی‌ پایین‌ دست‌ پله‌ها، میزان‌ تخلخل‌ توده‌ سنگ‌ بکار رفته‌ در توریسنگ‌، دبی‌ عبوری‌ جریان‌، ارتفاع‌ کل‌ سرریز است‌. 
-لزوم‌ توجه‌ و استفاده‌ بیشتر از سازه‌های‌ توریسنگی‌ به‌ عنوان‌ گزینه‌ای‌ کارآ و مط‌مئن‌ در کارهای‌ رودخانه‌ای‌ مخصوصا بعنوان‌ سرریز در بندهای‌ انحرافی‌ که‌ استهلاک‌ انرژی‌ خوبی‌ از خود نشان‌ می‌دهند و نیز بعنوان‌ سدهای‌ تاخیری‌ (متوالی‌) در مسیر رودخانه‌های‌ پرشیب‌ مناط‌ق‌ کوهستانی‌ که‌ شدت‌ فرسایش‌ را کاهش‌ می‌دهند. 
 -تغییر در شیب‌ وجه‌ پایین‌ دست‌ سرریز در یک‌ دبی‌ ثابت‌، تغییرات‌ کم‌ سرعت‌ جریان‌ آب‌ در سرآب‌ سرریز را باعث‌ می‌شود. ولی‌ تغییرات‌ سرعت‌ آب‌ در پایین‌ دست‌ نسبت‌ به‌ تغییر این‌ شیب‌ در حالات‌ مختلف‌ متفاوت‌ است‌. 
 -سرعت‌ جریان‌ آب‌ در بالادست‌ و پایین‌ دست‌ همه‌ گزینه‌ها نسبت‌ به‌ افزایش‌ دبی‌ جریان‌ افزایش‌ می‌یابند و حداقل‌ سرعت‌ آب‌ در سرآب‌ و پایاب‌ مربوط‌ به‌  مدلهایی‌ است‌ که‌ بالادست‌ آنها نفوذناپذیر و تخته‌ روی‌ پله‌های‌ آنها قرار داده‌ شده‌ است‌. سرعت‌ آب‌ سرآب‌ در کلیه‌ مدلها و در دبی‌ 100 لیتر بر ثانیه‌ در شیب‌ پایین‌ دست‌ 1:2 کمتر از شیبهای‌ دیگر بوده‌ است‌. 
لذا در حالتی‌ که‌ حداقل‌ سرعت‌ جریان‌ آب‌ در پایاب‌ وجود دارد یعنی‌ حداکثر افت‌ انرژی‌ بر روی‌ سرریز، لزوم‌ ایجاد سازه‌ استهلاک‌ انرژی‌ (حوضچه‌ آرامش‌) با ط‌ول‌ زیاد در پایاب‌ منتفی‌ می‌گردد بط‌وریکه‌ بر اساس‌ نتایج‌ تحقیقات‌ انجام‌ شده‌ توسط‌ Peyras) و همکاران‌ 5) 10 تا 30% از ط‌ول‌ حوضچه‌ آرامش‌ کاسته‌ می‌شود که‌ این‌ میزان‌ معادل‌ 5 تا 10% هزینه‌ کل‌ پروژه‌ می‌باشد.
تبخیر:EVAPORATION 
تبخیر پدیده ای است که از هرگونه سطح مرطوب مانند سطوح آزاد آب یا سطح مرطوب خاک وگیاه صورت می گیرد. طی این فرآیند آب مایع به بخار تبدیل می شود ومجدداً آب به جو زمین برمی. از عوامل مؤثر براین فرآیند می توان به دمای هوا، سرعت باد، تابش خورشید اشاره کرد که هرچه میزان آن بیشتر باشد سرعت تبخیر نیز بیشتر است. 
منابع: 
1- ابراهیمی‌، نادرقلی‌ و .1372 ((بررسی‌ استهلاک‌ انرژی‌ جریان‌ بر روی‌ سرریزهای‌ گابیونی‌ پلکانی‌، پایان‌نامه‌ کارشناسی‌ ارشد رشته‌ تاسیسات‌ آبیاری‌ دانشگاه‌ تربیت‌ مدرس‌. 
2-جوان‌، محمود. فرشاد، مهدی‌ - ط‌الب‌ بیدختی‌، ناصر - جواهری‌، پرهام‌. .1369 ط‌رح‌ آنالیز و اجرای‌ سازه‌های‌ توریسنگی‌ (گابیون‌). معاونت‌ امور آب‌ جهادسازندگی‌ 1369

3-زند پارسا، شاهرخ‌ - شفاعی‌ بجستان‌، محمود. عملکرد سرریزها برای‌ کنترل‌ کف‌ و سط‌ح‌ آب‌ رودخانه‌ها. مجله‌ آب‌ شماره‌ .12

4-شفاعی‌ بجستان‌، محمود. .1371 جزوه‌ درسی‌ هیدرولیک‌ رسوب‌، دانشکده‌ کشاورزی‌ دانشگاه‌ تربیت‌ مدرس‌. 

قرارداد پیمانکاری انفجار مسیر جهت جاده سازی

قرارداد پیمانکاری انفجار مسیر جهت جاده سازی

اداره / شرکت / سازمان...............

این قرارداد براساس توافق طرفین و طبق ماده 10 قانون مدنی که مقرر می دارد : قراردادهای خصوصی نسبت به کسانی که آن را منعقد نموده اند در صورتی که مخالف صریح قانون نباشد نافذ است تنظیم و برای طرفین لازم الاجرا می باشد .

ماده 1- طرفین قرارداد

-1/1 مدیریت مجتمع های اداری ......................... آقای .......................... فرزند ......................... شماره شناسنامه ......................... صادره از ......................... متولد ......................... ساکن..............تلفن ......................... که در این قرارداد اختصاراً کارفرما نامیده می شود .

-1/2 شرکت......................... آقای ................................. فرزند .................. شماره شناسنامه.......... صادره از ......................... متولد ......................... ساکن...............................

تلفن ......................... که در این قرارداد اختصاراً پیمانکار نامیده می شود .

ماده 2- موضوع قرارداد

انفجار مسیر منطقه کوهستانی برای جاده سازی

ماده 3- محل اجرا

شهرستان ......................... منطقه .........................

ماده 4- مدت قرارداد

از تاریخ ......................... لغایت .......................... به مدت .......................... روز / ماه / سال .

ماده 5- مبلغ قرارداد

مبلغ کل قرارداد ......................... ریال می باشد .

ماده 6- شرایط پرداخت

از قیمت کل قرارداد مبلغ .......................... به عنوان پیش پرداخت و بعد از انعقاد قرارداد و شروع کار مبلغ .......................... ریال ، مابقی پس از ارائه صورت وضعیت و تائید نماینده کارفرما پرداخت خواهدشد.

ماده 7- تعهدات پیمانکار

-7/1 پیمانکار متعهد می شود انفجار مسیر جا ده را به صورت حفر چاه و تامین مواد منفجره با دقت انجام دهد .

2-7-پیمانکار متعهد می شود که چکی به عنوان ضمانت حسن انجام کار در اختیار کارفرما قراردهد .

-7/3 پیمانکار متعهد می شود در زمان انفجار و غیر آن در امور کارگاه حراست و حفاظت نماید .

-7/4 پیمانکار نمی تواند موضوع قرارداد را به افراد دیگری واگذار نماید .

ماده 8- تعهدات کارفرما

-8/1 کارفرما متعهد می شود که مبلغ قرارداد را در موعد مقرر پرداخت نماید .

-8/2 کارفرما متعهد می شود که غذا روزانه و محل اسکان تعداد ................ نفر و وسیله نقلیه جهت استفاده افراد مستقر در کارگاه در اختیار پیمانکار قراردهد .

-8/3 کارفرما می تواند شخصی را به عنوان ناظر فنی به کارفرما معرفی نماید و نظارت عملیات اجرای پیمانکار را نظارت نماید .

ماده 9- موارد فسخ

هر یک از طرفین می تواند در صورت تخلف طرف مقابل از مرجع قضایی تقاضای فسخ نماید .

ماده 10 - مرجع حل اختلاف

هرگاه در اجرای کار یا تفسیر مفاد اختلافی بروز دهد ، مرجع حل اختلاف دستگاه قضایی خواهد بود .

ماده 11 - نسخ قرارداد

این قرارداد در 11 ماده و سه نسخه تنظیم و هر یک از نسخ دارای حکم واحد بوده ، و پس از امضاء و مبادله نسبت به طرفین لازم الاجرا خواهدبود .

امضاء کارفرما                                                                    امضاء پیمانکار

آزمایش بررسی اثر هال در مس و تنگستن

تئوری:      

اگر یک صفحه فلزی یا نیمه­رسانا در داخل یک میدان مغناطیسی قرار گیر د و از داخل صفحه جریانی بگذرد، یک اختلاف پتانسیل در بین دو سطح عمود بر محور سوم در صفحه ایجاد      می­شود. این پدیده، پدیده هال خوانده  می­شود.

شکل.1.

بار متحرک که حامل جریان است، در اثر نیروی لورنتس وارده به آن به وسیله میدان مغناطیسی، منحرف می­شود. مقدار این نیرو عبارت است از:

1-1

اگر رسانایی صفحه به صورت الکترونیکی باشد(به وسیله حرکت الکترون­ها باشد)، الکترون­ها در جهت خلاف جهت جریان حرکت می­کنند و بنابراین با توجه به فرمول بالا، الکترون­ها به سمت صفحه A منحرف شده و در سطح آن بار منفی جمع می­شود.

 اگر رسانایی صفحه به دلیل حرکت حفره­ها باشد،  حفره­ها در جهت موافق با جریان حرکت می­کنند بنابراین جهت بردار  در فرمول برعکس می­شود، ولی با توجه به اینکه علامت بار نیز عوض شده، جهت نیروی لورنتس باز هم به سمت صفحه A خواهد بود. بنابراین در سطح صفحه A بار مثبت جمع می­شود.

انحراف بارهای داخل صفحه تا هنگامی که میدان الکتریکی تولید شده به وسیله آنها با نیروی لونتس برابر شود، ادامه می­یابد. پس از آن بارها منحرف نخواهند شد.

شرط برقراری تعادل در فرمول زیر نشان داده شده است.

1-2

از علامت اختلاف پتانسیل هال می­توان به نوع رسانش ماده پی برد. همچنین با داشتن اندازه اختلاف پتانسیل هال می­توان تعداد حاملین بار را بدست آورد.

همان­طور که گفته شد در حالت تعادل داریم: E=BV

بنابراین اختلاف پتانسیل میان دو صفحه A و B برابر است با:

1-3

از طرف دیگر داریم:

1-4

 که q بار الکتریکی هر حامل بار، n تعداد حاملین بار، A سطح مقطع (ab)، I جریان عبوری (عرضی) و V سرعت حاملین بار است.

پس از جایگزاری در فرمول داریم:

1-5

 ضریب هال نامیده می­شود و علامت آن نماینده نوع رسانایی است (منفی برای رسانایی به وسیله الکترون­ها و مثبت برای رسانایی به وسیله حفره­ها). با داشتن اختلاف پتانسیل بین دو صفحه جریان، شدت میدان مغناطیسی و ضخامت صفحه می­توان RH را محاسبه کرد.

شرح آزمایش:

آزمایش بررسی اثر هال برای دو صفحه مختلف از جنس­های مس و تنگستن انجام شد:

1)      آزمایش بررسی اثر هال در مورد صفحه تنگستن:

 ابتدا صفحه تنگستنی در داخل دستگاه قرار داده شد و پس از روشن کردن دستگاه­های مولد جریان IQ (جریان عرضی) و IB (جریان تولیدکننده میدان مغناطیسی) و ریست کردن دستگاه میکرو ولت متر، جریان عرضی برروی مقدار ثابت IQ=5A قرار داده شد. سپس IB از 0 با فواصل A5/0 تا 4A افزایش داده شد و مقادیر UH مربوطه در جدول 2 یادداشت شد.

در مرحله بعد IB روی 4 آمپر قرار داده شد و IQ از صفر تا 5 آمپر با فواصل 5/0 آمپر افزایش داده شد و مقادیر UH مربوطه به دست آمده، در جدول 3 یادداشت شد.

2)     آزمایش بررسی اثر هال در مورد صفحه مسی:

پس از گذشت 5 دقیقه از آزمایش اول، صفحه مسی در دستگاه قرار داده شد. در این مورد برعکس حالت قبل IB ثابت و IQ متغییر در نظر گرفته شد، یعنی در واقع میدان مغناطیسی را ثابت در نظر گرفته و میزان جریان عرضی متغییر است.

پس از ریست کردن دستگاه میکروولتمتر برروی دقت  4-10 و سپس قرار دادن آن روی دقت5-10، IB به میزان ثابت 3A رسانیده شد و IQ از 0 تا A5 به فاصله A5/0 افزایش داده شد. مقادیر به دست آمده UH در جدول 4 آورده شده­اند.

سپس IB و  IQ به میزان 0 رسانیده شده و میکروولتمتر دوباره ریست شد (روی دقت  -410) و پس از قرار دادن آن روی دقت  5-10، IB به مقدار ثابت A4 رسانیده شده و دوباره IQ از 0 تا A5 با فواصل A5/0 افزایش یافت. نتایج UH به دست آمده در جدول 5 نشان داده شده است.

به دلیل نوسان داشتن اعداد خوانده شد از روی میکروولتمتر در دقت 5-10، از میانگین این اعداد استفاده شد. برای به­دست آوردن شدت میدان از روی IB به دلیل نبودن تسلامتر از جدول 1 استفاده شد.

جدول 1

IB  (A)	0	0.5	1	1.5	2	2.5	3	3.5	4	4.5	5
B (T)	0	0.118	0.200	0.295	0.374	0.455	0.520	0.585	0.630	0.665	0.695

جداول ونمودارها و نتایج:

(1نتایج به دست آمده برای آزمایش اول(تنگستن):

الف)جدول داده های به دست آمده از آزمایش:

جدول 2

UH (µV)	IB (A)	B (T)
406	0	0
405	5/0	118/0
404	1	200/0
403	5/1	295/0
402	2	374/0
402	5/2	455/0
401	3	520/0
401	5/3	585/0
401	4	630/0

نمودار UH vs IB:(IQ=5A)

IB (A)

نمودار B بر حسب UH:

ب) IB=4 A و IQ متغیر از صفر تا 5 آمپر

جدول 3

UH (µV)	IQ (A)
0	0
45	5/0
81	1
124	5/1
160	2
200	5/2
243	3
285	5/3
321	4
363	5/4
401	5

نمودار حاصل از نتایج این آزمایش و محاسبه :

IQ (A)

(2نتایج به دست آمده برای آزمایش دوم(مس):

الف)جدول داده های به دست آمده از آزمایش:

جدول 4			جدول 5
IB=4A , B=0/630T			IB=3A , B=0/53T
UH (µV)	IQ (A)		UH (µV)	IQ (A)
0	0		0	0
9	5/0		10	5/0
22	1		22	1
34	5/1		34	5/1
46	2		47	2
62	5/2		60	5/2
71	3		72	3
84	5/3		84	5/3
98	4		96	4
109	5/4		110	5/4
122	5		123	5

ب)نمودار UH vs IQ:(IB=4A)

IQ (A)

ج)نمودار UH vs IQ:(IB=3A)

IQ (A)

برای IQ=4 A:

برای IQ=5 A:

فرم خام انعقاد قرارداد حفر چاه

قرارداد حفر چاه

این قرارداد مابین آقای                          به نشانی                                                             

 و تلفن                        به عنوان کارفرما از یک طرف و آقای                   فرزند                        

متولد               صادره از              به شماره شناسنامه             و به نشانی                                       

و تلفن                 به عنوان پیمانکار از طرف دیگر در تاریخ                        به شرح زیر منعقد می گردد.

ماده 1- موضوع قرارداد :

حفر یک حلقه چاه فاضلاب شامل میله و انباری در زیر زمین ساختمان در حال احداث واقع در                                          

                                به پلاک ثبتی                 و پروانه ساختمانی                    براساس مفاد زیر :

1-1-       حفر میله چاه تا میزان اعلام شده از سوی کارفرما به قطر 80 سانتی متر

1-2-       حفر انباری به شکل کله قندی به قاعده 200 سانتی متر و ارتفاع 200 سانتی متر و به طول           متر و در جهاتی که کارفرما اعلام می نماید.

1-3-       نصب کول بتنی در میله.

1-4-       نصب کول بتنی در انباری.

1-5-       نصب طوقه چینی به ضخامت 35 سانتی متر و نصب گلدان مربوطه .

ماده 2 – مدت قرارداد :

مدت قرارداد از تاریخ انعقاد آن                  روز می باشد. در صورتی که کار به علت عوامل فورس ماژور مانند زلزله، سیل، آتش سوزی و... و یا توسط سازمانهایی مانند شهرداری و نیروهای انتظامی تعطیل گردد مدت تعطیلی به زمان قرارداد اضافه خواهد شد.

ماده 3 – تعهدات پیمانکار:

3-1-       پیمانکار موظف است کلیه ابزار مورد نیاز کار از قبیل چرخ یا بالابر برقی ، طناب، دلو، کمپرسور، پمپ هوا و لوله های اتصال، سیم و روشنایی اتصال را تهیه و تدارک نماید.

3-2-       پیمانکار موظف است کلیه نیروهای انسانی موضوع عملیات را متناسب با مدت قرارداد تامین نماید.

3-3-       پیمانکار موظف است جهت اجرای موضوع قرارداد از نیروی انسانی ماهر و با تجربه استفاده نماید.

3-4-       پیمانکار برنامه ریزی خود را قبل از شروع بکار می بایستی به کارفرما اعلام نماید و جهت حفر چاه در زمان مقرر تدارک لازم را دیده باشد.

3-5-       پیمانکار می بایستی خاک های حاصل از حفاری را در محل مناسب طوری دپو نماید که مزاحم سایر عملیات اجرایی کارگاه نبوده و ضمنا به شکلی دپو نماید که بار ثقلی اطراف چاه را سنگین ننماید همچنین محل دپوی خاک و ارتفاع آن نیز بایستی با نظر کارفرما و یا دستگاه نظارت منطبق باشد.

3-6-       در صورتی که خاک چاه ریزشی باشد پیمانکار موظف است پس از هر چند متر حفاری نسبت به کول گذاری آن اقدام و سپس به حفاری ادامه دهد.

3-7-       در صورتی که حفر میله و یا انباری نیاز به کمپرسور داشته باشد پیمانکار بایستی نسبت به تهیه آن راسا اقدام نماید و پیمانکار مسئولیت هرگونه حادثه و اتفاقی را در این مورد می پذیرد و هیچگونه مسئولیتی متوجه کارفرما نخواهد بود.

3-8-       پیمانکار به هیچ عنوان نمی تواند از اتباع خارجی که مجوز کار در ایران را ندارند جهت اجرای موضوع عملیات استفاده نماید و درصورت استفاده از اتباع خارجی کارفرما می تواند یکطرفه قرارداد را فسخ نماید.

3-9-       پیمانکار موظف است کلیه موارد ایمنی و حفاظتی در کارگاه را رعایت نماید. ( وسایل ایمنی و حفاظتی شامل کلاه چانه دار، کفش ایمنی، کمربند ایمنی و هر وسیله لازم دیگر می باشد)

3-10-  پیمانکار نمی تواند موضوع قرارداد را بدون اطلاع کارفرما به شخص دیگری واگذار نماید.

3-11-  پیمانکار فقط می تواند در ساعات روشنی روز کار نماید و در صورتی که بخواهد در شیفت های دوم و سوم کار نماید بایستی با اجازه و موافقت کارفرما و یا دستگاه نظارت باشد.

3-12-  پیمانکار بایستی برنامه زمان بندی خود را بع کارفرما یا دستگاه نظارت ارائه دهد و پس از تایید ایشان مشغول بکار شود.

3-13-  پیمانکار مسئول حفظ و حراست از جان کارگران و وسائل و ابزار و تجهیزات خود می باشد.

3-14-  در صورت بروز هرگونه حادثه که نقص عضو و یا فوت را به دنبال داشته باشد پیمانکار خود مسئول تامین خسارات ناشی از آن است و هیچگونه مسئولیت و تامین خسارتی متوجه کارفرما نیست.

3-15-  مسئولیت هرگونه فساد، فحشا، کلاهبرداری، درگیری و مشابه آن توسط افراد پیمانکار در طول مدت اجرای پروژه به عهده پیمانکار است.

3-16-  پرداخت هرگونه حق ایاب و ذهاب، بیمه، غذا و محل اسکان کارگران به عهده پیمانکار است.

3-17-  پیمانکار افرادی را در کارگاه بایستی بکار گمارد که مورد تایید کارفرما باشد.

3-18-  پیمانکار اقرار می نماید که زمین مورد نظر را کاملا شناسایی نموده و از کم و کیف آن کاملا با اطلاع است و به کلیه مشخصات فنی و اجرایی اشراف کامل دارد و هیچ نکته ای باقی نمانده است که بعدا بتواند در مورد آن استناد به جهل خود نماید.

3-19-  در صورتی که کارفرما دستور کار جدیدی را به پیمانکار ابلاغ نماید، ایشان موظف به اجرای آن خواهد بود.

3-20-  در صورت مواجه شدن پیمانکار با موضوعات جدید، خطرناک یا غیر قابل پیش بینی ، پیمانکار موظف است موارد را فورا با کارفرما در میان گذاشته و پس از تایید کارفرما، کار را دنبال نماید.

3-21-  پیمانکار بایستی قبل از آغاز عملیات حفاری چاه، نسبت به بررسی های لازم در خصوص وجود و کیفیت موانعی از قبیل قنوات قدیمی، فاضلاب ها، پی ها و جنس خاک لایه های زمین و تاسیسات مربوط به آب ، برق، گاز، تلفن و نظایر آن را به عمل آورد و در صورت لزوم با سازمان های ذیربط تماس برقرار نماید. محل حفاری نیز باید طوری باشد که به هنگام کار خطر ریزش یا نشست قنات و فاضلاب مجاور یا برخورد با تاسیسات یاد شده را نداشته باشد.

3-22-  پیمانکار بایستی کارگرانی را که چاه کار می کنند به ماسک و دستگاه تنفسی مناسب مجهز نماید تا همواره هوای سالم به آنها برسد.

3-23-  پیمانکار باید پس از خاتمه کار روزانه، دهانه چاه را با صفحات مشبک مقاوم و مناسب به نحو مطمئن بپوشاند.

3-24-  هر روز پس از اتمام عملیات چاه کنی، باید دلو و طناب از داخل چاه جمع آوری شود.

3-25-  اگر برای روشنایی داخل چاه از برق استفاده می شود، باید با انتخاب کابل مناسب و سالم و نیز چراغ بی خطر، اصول ایمنی را رعایت نمود.

3-26-  استفاده از چراغ های نفتی یا گازی هنگام حفاری مجاز نیست، مگر آنکه چاه کاملا خشک و بدون خطر باشد.

3-27-  باید از ریختن آب و خیساندن اطراف دهانه چاه پرهیز گردد و به طور کلی رعایت آیین نامه و مقررات حفاظتی حفر چاه های دستی، مصوب شورای عالی حفاظت فنی وزارت کار و امور اجتماعی ، الزامی است.

ماده 4 – تعهدات کارفرما:

4-1-       کارفرما موظف است براساس مفاد قرارداد کلیه پرداخت های لازم را به پیمانکار انجام دهد.

4-2-       کارفرما موظف است مکانی جهت استراحت و غذاخوری برای کارگران مهیا نماید.

4-3-       کارفرما موظف است برق مورد نیاز و آب شرب را در اختیار پیمانکار بگذارد.

4-4-       کارفرما از بابت مواردی که بایستی در اختیار پیمانکار بگذار حق دریافت هیچگونه وجهی را ندارد.

4-5-       کارفرما بایستی سرویس بهداشتی مناسب و کافی کارگران را در کارگاه قبل از شروع عملیات احداث نماید.

ماده 5 – مبلغ قرارداد و نحوه پرداخت :

5-1-       مبلغ قرارداد به ازاء حفر هر متر طول میله               ریال و کول گذاری در میله هر متر طول           ریال و به ازاء حفر هر متر طول انباری           ریال و کول گذاری در انباری هر مترطول           ریال می باشد.

5-2-       مبلغ آجرچینی به ازاء هر متر مکعب آجرچینی           ریال و نصب گلدان هر عدد         ریال می باشد.

مبلغ کل قرارداد            ریال پیش بینی می گردد که تا 25% قابل افزایش یا کاهش خواهد بود .

تبصره(1) به این قرارداد هیچگونه تعدیل، اضافه بها، سختی کار و پاداش تعلق نمی گیرد و پیمانکار نباید چنین مبالغی را مطالبه نماید.

تبصره (2) در صورتی که خاک از نوع دج باشد و در هنگام حفاری به سنگ های بزرگ برخورد نماید هزینه کمپرسور به عهده کارفرما و مسئولیت حفاری به عهده پیمانکار است و مبلغ آن نیز با توافق طرفین خواهد بود.

تبصره(3) از هر پرداخت مبلغ 5% بیمه، 5% مالیات و 10% حسن انجام کار کسر خواهد شد.

تبصره(4) نحوه پرداخت مبالغ قرارداد پس از ارائه صورت وضعیت توسط پیمانکار و تایید دستگاه نظارت و کسر کسورات قانونی قابل پرداخت خواهد بود.

ماده 6- مشخصات فنی :

6-1-       چاه نباید در زیر و نزدیک ستون ها و دیوارهای باربر قرارگیرد. چاه باید در محل مناسب حفر گردد، به طوری که بعدا بازرسی و بازنگری احتمالی چاه به سهولت امکان پذیر باشد.حفر انبارهای چاه نیز باید به نحوی صورت گیرد که حتی المقدور در زیر دیوارها و ستون ها قرار نگرفته و به حریم اراضی مجاور و غیر، تجاوز نشود. چاه های آب و فاضلاب باید حتی المقدور در محوطه های باز حفر شوند.

6-2-       هنگام حفر میله باید جای پا در جداره چاه پیش بینی شود تا بتوان وارد چاه شد و یا از آن خارج شد. درصورت امکان بهتر است عمق میله چاه بین 10 تا 20 متر اختیار شود تا چاه هنگام ایجاد انبار در تحمل نیروهای وارده ، مقاوم تر بوده و در صورت ریزش احتمالی موضعی ، خطر کمتری را ایجاد نماید. میله باید کاملا قائم و شاقولی بوده و انحراف نداشته باشد.

6-3-       چنانچه چاه مرطوب بوده و دم یا گاز داشته باشد، باید به وسیله دستگاه های هوا دهی و لوله کشی در حین کار، هوای لازم را به درون چاه دمید تا مقنی بتواند به سهولت به کار خود ادامه دهد.

6-4-       انبار باید به صورت مخروطی حفر شود، به طوری که قاعده مخروط، پایین و راس ، بالا باشد. کف انبار باید تراز و تخت باشد.

6-5-       ریزش فاضلاب از دهانه تحتانی گلدان به داخل چاه، باید به نحوی باشد که فاضلاب مستقیما به ته چاه ریزش کرده، به جداره چاه برخورد نکند و موجبات شکستگی بدنه چاه را فراهم نسازد.

ماده 7 – فسخ قرارداد :

7-1-       در صورتی که پیمانکار بیش از یک چهارم برنامه زمان بندی تاخیر داشته باشد کارفرما می تواند قرارداد را فسخ نماید.

7-2-       عدم حسن اجرا یا عدم اجرای کامل یا قسمتی از هر یک از مراحل این قرارداد حق فسخ برای کارفرما خواهد داشت.

7-3-       در صورت انتقال قرارداد یا واگذاری آن به اشخاص دیگر کارفرما می تواند قرارداد را فسخ نماید.

7-4-       در صورت تاخیر بیش از یک هفته در شروع به کار قرارداد کارفرما می تواند قرارداد را فسخ نماید.

ماده 8 – دوره تضمین قرارداد :

مدت تضمین قرارداد            ماه پس از اتمام کار می باشد و در صورت بلا نقص بودن کار انجام شده مبلغ 10% حسن انجام کار با تقاضای پیمانکار مسترد خواهد شد.

ماده 9 – حکمیت :

طرفین آقای                                 را به عنوان داور مرضی الطرفین در موارد اختلافی تعیین نمودند . نظر داوری حکم لازم الاجرا است.

این قرارداد در 9 ماده و 4 تبصره و در دو نسخه متحدالمتن که هر یک حکم واحد را دارد، تنظیم گردیده است.

ونتوری فلوم

ونتوری فلوم

وسایل لازم:

      1.         ونتوری فلوم

      2.         عمق سنج ورنیه دار

      3.         خط‌کش فولادی

      4.         لوله پیتوت

      5.         دریچه کشوئی

مقدمه :

ونتوری فلوم یک انقباض تدریجی در کانال ایجاد می‌کند که در گلوگاه آن آب شتاب می‌گیرد و سپس با یک گشادگی تدریجی به عرض اولیه مقطع (عرض قبل از قرار دادن ونتوری فلوم) برمی‌گردد. در مقطع گشاد شده آب ممکن است همچنان دارای شتاب بوده و جریان فوق بحرانی باشد و یا ممکن است از شتاب آن کاسته شود و جریان در گلوگاه باید بحرانی باشد. همین خاصیت است که ممکن می‌سازد تا از فلوم‌ها برای اندازه گیری جریان استفاده گردد. برای اندازه‌گیری دبی جریان تنها لازم است ارتفاع آب در بالا دست اندازه‌گیری شود. در مقایسه با سرریزها نصب و احداث آن سختتر و هزینه بردار تر است ولی دارای دو مزیت است اول اینکه دارای اتلاف انرژی بسیار کمتری از سرریزها می باشد و همچنین آب ضمن عبور از گلوگاه ذرات جامد و رسوبات معلق را با خود می شورد و مانع ته نشینی آنها در کانال می شود را در کانال ته نشین نماید.

شرح آزمایش:

ابتدا قبل از قرار دادن ونتوری فلوم جریان را در کانال اندازه‌گیری می کنیم و با استفاده از معادله مانینگ و مقادیر اندازه‌گیری شده دبی، شعاع هیدرولیکی، مساحت مقطع و بدست آوردن ضریب مانینگ  شیب طولی کانال را محاسبه می‌نماییم.

مقادیر فوق پس از اندازه‌گیری برابر خواهد شد با :

همچنین برای بدست آوردن ضریب مانینگ از جدول مزبور استفاده کرده و ضریب نرمی را برای کانال با سطح صاف و صیقلی مانند شیشه یا چوب پولیش شده بدست می‌آوریم.

 

سپس بوسیله فرمول مانینگ                        شیب طولی کانال مورد آزمایش را محاسبه می‌نماییم:

 

پس از این مرحله ونتوری فلوم (که از دو تیغه ذوزنقه‌ای شکل تشکیل شده است که در دو سوی دیواره کانال قرار می گیرد) را در قسمت بالادست کانال نصب می کنیم  (دو سمت ونتوری فلوم کاملاً صیقلی شده و با چسباندن آن به دیواره کانال به وسیله نیروی کشش سطحی به دیواره کانال می چسبد).

لبه برجسته انقباض ونتوری فلوم بهتر است که در نقطه مناسبی از خط‌کشی که در طول کانال قرار گرفته است نصب شود.

( عرض طبیعی کانال برابر50  میلی مترو عرض گلوگاه در محل تنگ شدگی مقطع در وسط ونتوری فلوم  برابر 24 میلی متر می‌باشد).

برای بررسی جریان در حالتی که جریان بالا دست زیر بحرانی است با برقراری جریان مشاهده می‌شود که جریان با عبور از مقطع تنگ شده به صورت بحرانی در آمده و بعد از گذشتن از گلوگاه شتاب بیشتری می‌گیرد و به جریان فوق بحرانی تبدیل می‌شود.

تئوری آزمایش :

در تئوری ساده جریان در پروفیل جریان گسستگی رخ می‌دهد ولی در عمل آب به نرمی در طول فلوم پایین می‌افتد.

روابط مورد نیاز برای بدست آوردن دبی در مقطع بحرانی استفاده می‌نماییم بصورت زیر می باشد:

به دلیل وجود شرایط بحرانی در گلوگاه انرژی مخصوص 5/1 برابر عمق بحرانی است:              

 

همچنین به علت بحرانی بودن جریان مقدار عدد فود یک می باشد:

 

جریان از میان فلوم بر حسب سرعت و سطح مقطع جریان برابر با                   می باشد.

با استفاده از معادله‌های ذکر شده در بالا داریم:

واگربا احتساب کاهش در Q بدلیل افت اصطکاکی ضریب افت C را در معادله ضرب کنیم خواهیم داشت:

سپس با استفاده از فرمولهای فوق و مقادیر بدست آمده از آزمایش مقادیر ضریب افت اصطکاکی را برای دبی‌های مختلف بدست می‌آوریم.

سپس با قرار دادن دریچه در پایین دست مشخصات لازم برای رسم پروفیل سطح آب را در سه مرحله می خوانیم و به کمک آنهاپروفیل سطح آب را رسم می کنیم.

ضرایب افت برای دبی‌های مختلف نشانگر آن است که هرچه دبی بیشتر شود دقت رابطه تئوری بیشتر خواهد شد. حال نمودار دبی عملی را بر حسب دبی تئوری رسم می‌نماییم.

آزمایش دریچه:

مقدمه : هدف از این آزمایش بررسی تاثیرات دریچه بر روی دبی و همچنین ایجاد پرش هیدرولیکی پس از دریچه می باشد

شرح آزمایش:

در این آزمایش ابتدا جریان را با دبی ثابت در کانال برقرار می کنیم و سپس دریچه أی را در مسیر جریان قرار می دهیم و با تغییر ارتفاع دریچه، مقدار ارتفاع دو پیزومتر نصب شده برروی کانال( H1و H2 ) را می خوانیم و سپس بوسیله نمودار ارتفاع بر حسب دبی موجود در جزوه و به کمک اختلاف ارتفاع دو پیزومتر مقدار دبی عملی را بدست می آوریم. همچنین با اندازه گیریa و E و B عرض کانال و با استفاده از فرمول                                       مقدار دبی تئوری را محاسبه می کنیم و  با داشتن دبی عملی و دبی تئوری و به وسیله فرمول                                               مقدار ضریب تخلیه C را محاسبه می کنیم.

با رسم منحنی دبی تئوری- دبی عملی مشاهده  می‌شود که شیب بهترین خط عبوری از آن برابر 0.337 می باشد که این مقدار همان C  می‌باشد.

در ادامه آزمایش با تغییر دادن ارتفاع دریچه از کف کانال یک پرش هیدرولیکی ایجاد کرده و برای این پرش هیدرولیکی مقادیر قبلی را محاسبه کرده و علاوه برآن افت انرژی در دو سمت پرش هیدرولیکی را برای این حالت محاسبه می‌کنیم.

C	Qتئوری	Qعملی	H2	H1	V2/2g	Y2	V1/2g	Y1		E
0.831	0.00049	0.00041	291	319	2.6	98.9	7.2	125.4	1	54.6

افت انرژی در دو سمت پرش هیدرولیکی با استفاده از فرمول زیر محاسبه می‌شود:

 

حال با استفاده از مقادیر جدول فوق مقدار           را محاسبه می‌نماییم:

جریان از روی سرریزها

جریان از روی سرریزها:

مقدمه : هدف از این آزمایش اصلاح رابطه توانی Q و h و تعیین ضریب تخلیه c می باشد.

طبق تعریف هر مانعی که بر سر راه جریان در کانال قرار گیرد و باعث شود تا آب در پشت آن بالا آمده و بر سرعت آب در ضمن عبور از روی آن افزوده شود، سر ریز نامیده می شود.

از موارد مهم کاربرد سر ریزها عبارتند از: اندازه گیری شدت جریان در کانالها، جریان آب روی سر ریز سدها ، مطالعه مقاطع جاده در مواردی که کالورت ها تحت تاثیر جریان سیلاب قرار گرفته اند، سر ریزهای بکار برده شده در شبکه های أبرسانی و فاضلاب جهت تخلیه یا پخش و … می باشند.

سر ریزها را از نظر شکل تاج و اینکه أیا تمام یا قسمتی از عرض کانال را گرفته اند، تقسیم بندی می نمایند. در مهمولترین تقسیم بندی ها، سر ریزها به دو گروه "سر ریز لبه تیز" و "سر ریز لبه پهن" تقسیم می شوند. همچنین سر ریز های می توانند به اشکال مختلف باشند.

سر ریز لبه تیز مستطیلی (در حالت مستغرق) : اغلب از سر ریزهای لبه تیر برای اندازه گیری جریان استفاده می شود.

برای محاسبه دبی جاری جاری شده از روی این سر ریزها و بطورکلی در سرریزهای لبه تیز مفهوم عمق بحرانی در روی سرریز قابل استفاده نبوده، بلکه برای این منظور فرض می گردد :

      1.         ارتفاع آب در روی سر ریز همان Hd  باقی مانده و انقیاض و کاهش عمق وجود ندارد.

      2.         سرعت آب در روی سرریز تقریباً افقی است.

  3.   فشار در تمام مقطع همان فشار اتمسفر یک باشد.(در این حالت فرض می گردد که سر ریز نظیر یک روزنه عمل می نماید).

تئوری آزمایش:

یک خط جریان نمونه (Stream line ) را از یک نقطه در سرآب تا یک نقطه در صفحه سرریز مورد مطالعه قرار می دهیم. با فرض یک سرعت یکنواختV  در بالادست سر ریز، انرژی مخصوص عبارت خواهد بود: 

E=a+h+V2/2g

و این انرژی در طول مقطع ثابت خواهد بود. فرض می کنیم سرعت در امتداد خط جریان مفروض، در صفحه سر ریز V و ارتفاع خط جریان روی تاج سر ریز Z باشد.

حال اگر افت انرژی در طول خط جریان وجود نداشته باشد و فشار در صفحه سر ریز آتمسفر یک باشد معادله برنولی را بصورت زیر می توان نوشت:

E=a+h+V2/2g=a+z+V2/2g

با توجه به ناچیز بودن انرژی سرعتی V2/2g در بالا دست در مقطع تقرب و صرفنظر از آن در فرمول فوق سرعت روی سرریز بدست می آید:

در مقطع 2 روی سر ریز :                                                                 

برای یک عنصر دبی عبور از عنصر ارتفاع  dz  و عرض B  می توانیم بنویسیم:

dQ=β.dq=V.β.dz

dQ= β.dq=√(2g(h-z)). β.dz

بشرط آنکه V افقی باشد، با صرفنظر از انقباض جهت ججریان در صفحه سرریز می توان دبی کل را بصورت زیر بدست آورد:

Q=∫dQ=∫√(2g(h-z)). β.dz

با انتگرال گیری خواهیم داشت:

Q= 2/3 β √2g .h3/2

حال لازم است به دلیل مفروضات متعددی که در دیفرانسیل بکار بردیم ضریب بی بعدc  را در رابطه فوق وارد سازیم:

Q= c.2/3 β √2g .h3/2

سر ریز لبه پهن : دراین نوع سر ریز ها، لبه سرریز به اندازه کافی پهن بوده و در مقایسه با سایر ابعاد، دارای اندازه قابل ملاحظه ای می باشد. تاج سرریزهای لبه پهن افقی و یا دارای انحنا خاصی بوده و اگر چه برای اندازه گیری دبی نیز مورد استفاده قرار می گیرد اما بیشتر به عنوان سر ریز سدها و گاه به عنوان خود سد (در صورتیکه آب مجاز به گذشتن از روی آن باشد) بکار می روند و در هر حال می توان در مواقع لزوم برای ذخیره نمودن حجم های زیاد آب و ارتفاع های بالا، از سرریزهای لبه پهن استفاده نمود.

سر ریز لبه آبریز(Overflow Spillway , Ogee Spillway) : این سر ریزها که از مهمترین و مشهورترین سرریزهای از نوع سرریز سدها می باشند  که بر اساس محاسبات هیدرولیکی مربوط به سر ریزهای با تاج مدور به گونه ای طراحی می گردند که پروفیل تاج و جلو ساختمان آن ها منطبق بر سطح زیرین آب لبریز شده از یک سرریز لبه تیز مستطیلی با همان مشخصات مورد نیاز در بالادست جریان اصلی باشد.

روند آزمایش : ابتدا سرریز را بصورت قائم در کانال، بالا دست بحرانی خروجی قرار می دهیم (ابتدا از سرریز لبه تیز استفاده می کنیم) و دستگاه را روشن می کنیم (ابتدا دبی را کم می کنیم و سپس در هر مرحله به وسیله پیچ تنظیم موتور پمپ دستگاه دبی را به تدریج اضافه می کنیم) و سپس بر روی مانومترهای نصب شده بر روی دستگاه دو عدد h1 و h2 را قرائت می کنیم و دبی دستگاه را یکبار به وسیله جدول ارائه شده در جزوه و یکبار به وسیله فرمولهای تئوری بدست می آوریم (باید توجه کنیم که در سر ریز لبه تیز به علت اینکه جت آبیی که از روی سرریز عبور می کند باید از وجه پایین دست سر ریز جدا باشد و آزادانه به آنسوی سرریز جهش نماید باید بوسیله لوله هوادهی، زیر تیغه جریان که از روی سرریز عبور می کند هوادهی شود تا جدایی تیغه از وجه پایین دست سرریز را تأمین کند و هنگامیکه دیگر نتوانستیم جدائی تیغه از وجه پایین سرریز را تأمین کنیم، اندازه گیری باید متوقف شود.

محاسبه دبی عبوری : همانطور که قبلاً ذکر شد یکبار دبی واقعی دستگاه به وسیله نمودار داخل جزوه اندازه گیری می کنیم و یکبار بوسیله فرمولهای زیر:

Q= 2/3 β √2g .h3/2

 

پرش هیدرولیکی :  پرش یاجهش هیدرولیکی از نوع جریانهای متغیر سریع استکه در بسیاری از کارهای عملی با آن روبرو بوده و آن عبارت است از تغییر حالت جریان از فوق بحرانی به زیر بحرانی. چنانچه آب در قسمتی از مسیر دارای حالت فوق بحرانی بوده و بنا به مشخصات و موقعیت کانال بخواهد تغییر حالت دهد، عمق جریان در مسیر نسبتاً کوتاهی به میزان قابل ملاحظه ای افزایش یافته و نتیجتاً ضمن ایجاد افت انرژی محسوس، از میزان سرعت به میزان قابل توجهی کاسته می شود. این پیده که یکی از پدیده های مهم جریان آب در کانالهای باز بوده و از ابتدا تا انتهای آن یک تلاطم و پیچش سطحی آب وجود دارد، به پرش هیدرولیکی یا پرش آبی موسوم است.در چنین حالت و به تناسب شدت پرش، آشفتگی هایی در سطح آب دیده می شودکه بتدریج که به سمت انتهای پرش نزدیک می شویم از شدت آنها کاسته شده و متناسباً به جهت تبدیل انرژی به گرما، انرژی آب نیز کاهش می یابد. علاوه بر آن به جهت آشفتگی و تلاطم و بر اثر برخورد آب با هوا، مقداری هوا با در قسمتهای سطحی مخلوط شده که به سمت پایین دست منتقل و نهایتاً به شکل حباب هوا رها می گردد

نتایج آزمایش :

      ü        روابط بین دبی تئوری و دبی عملی با تقریب بسیار خوبی بصورت رابطه ای خطی می باشد.

  ü   ضریب تخلیه در سرریز اوجی از همه بیشتر (889/0) و در سر ریز های لبه تیز (757/0)، ایرودینامیک(746/0)، مستطیلی لبه گرد (701/0) و مستطیلی لبه تیز (670/0) به تر تیب کمتر است.

  ü   اندازه ضریب تخلیه نشان می دهد که دبی بدست آمده در سر ریز لبه تیز به دبی واقعی نزدیکتر است.

      ü        بین تغییرات دبی با عمق آب رابطه أی توانی از درجه n  بصورت Q=KHn  برقرار است.

       ü         به علت بالا بودن سطح آب در مخزن بالای پمپ در سطح آب با یک جهش هیدرولیکی مواجه هستیم.

      ü        مانومترهای ورودی مقاطع با کاهش دبی , کاهش ارتفاع و با افزایش دبی , افزایش ارتفاع دارند.

      ü        مانومترهای خروجی مقاطع کنترل باکاهش دبی , افزایش ارتفاع دارند.

منابع خطا :

  ü   خطا در خواندن مانومترها به دلیل تقعر سطح آب و عدم شفافیت لوله ها و موازی نبودن کامل خط دید با سطح واقعی آب.

      ü        خطا در خواندن مانومتر ها به دلیل نوسان اندک سطح آب به دلیل یکنواخت نبودن واقعی جریان.

      ü        نوسان داشتن دبی ورودی دستگاه.

  ü   وجود مقدار کم ولی غیر قابل اجتناب اصطکاک بین سیال و جداره مقاطع دستگاه به دلیل لزجت سیال و زبری کم دیواره کانال.

  ü   استفاده از معادلات برنولی در محاسبات هد انرژی جنبشی در صورتیکه جریان سیال به دلایل فوق واقعاً یکنواخت نبوده و تلفات کاملاً صفرنیست.

      ü        عدم دقت نمودار محاسبه دبی واقعی و خطاهای ناشی از قرائت نمودار.

      ü        وجود جرم در آب و یا وجود حباب هوا در لوله ها.

      ü        خطی ناشی از قرائت ارتفاع سنج و پیتومتر.

      ü        ثابت نبودن سطح آب در قبل و بعد از سر ریز.

      ü        صرفنظر کردن از هد سرعت در مقطع تقعر به علت ناچیز بودن.

وسایل اندازه گیری شدت جریان

وسایل اندازه گیری شدت جریان:

مقدمه : در بررسی جریان ها همیشه مطالعه شدت جریان سیال به دلیل وابستگی آن به عواملی مانند انرژی جریان اهمیت زیادی دارد و تاثیر عوامل مختلف بر شدت جریان سیال که وابسته به فاکتورهای مختلفی است, درنظر گرفته می شود. لزجت سیال, دبی و مشخصات هندسی مقطع جریان  از عوامل مهم موثر بر شدت جریان می باشند که از عوامل شناسایی دستگاه اندازه گیری شدت جریان نیز می باشند.

هدف از این آزمایش بدست آوردن ضریب تخلیه ونتوری، اورفیس و مندرج نمودن رتامتر و همچنین کاربرد معادله انرژی (معادله برنوی) در جریان یکنواخت می باشد. افت انرژی مربوط به هریک از قسمتها تعیین شده و با یکدیگر مقایسته می شوند. علاوه بر اندازه گیری شدت جریان توسط وسایل فوق، میزان تخلیه میز هیدرولیکی اندازه گیری می گردد و با هم مقایسته می گردند. تغییرات ضریب افت انرژی برحسب شدت جریان مختلف محاسبه و با یکدیگرمقایسه می گردند.

دستگاه مورد استفاده در این آزمایش از سه قسمت ونتوری، اوریفس و رتامتر تشکیل شده است که با هریک از قسمتها می توان به تنهایی شدت جریان را اندازه گیری نمود.

اصول نظری: دانیل برنولی با بکاربردن اصل بقای انرژی در حرکت سیالات غیر قابل تراکم به معادله زیر رسید:

P1/(ρg)+VA2/(2g)+Z1= P2/(ρg)+VB2/(2g)+Z2+ΔH1-2

P/(ρg) : انرژی هیدرو استاتیکی سیال.

V2/(2g) : انرژی جنبشی سیال.

 Z: انرژی پتانسیل سیال.

P/(ρg)+V2/(2g)+Z : انرژی کلی سیال.

ΔH1-2  :افت در انرژی کلی بین مقاطع 1و2.

با توجه به معادله برنولی برای هریک از وسایل ونتوری، اویفس و رتامتر رابطه ای خاص می توان بدست آورد.

ونتوری : که از اتصال دو مخروط ناقص که  توسط لوله های استوانه ای به سایر قسمتهای دستگاه متصل شده اند و قطر لوله ورودی و خروجی ونتوری در این آزمایش 26 میلیمتر و قطر آن در گلوگاه 16 میلیمتر می باشد. و سه فشارسنج یکی در بخش ورودی, (A) یکی در محل خروجی (C)و دیگری در گلوگاه دستگاه (B) تعبیه شده اند.

با توجه به اینکه افت انرژی ΔH1-2 دردو انتهای ونتوری ناچیز است می توان از آن صرفنظر کرد. لذا کاربرد معادله 1برنولی بین انشعاب A و B بصورت زیر نتیجه می دهد:

P1/(ρg)+VA2/(2g) = P2/(ρg)+VB2/(2g)

 A: سطح مقطع

V : سرعت متوسط.

و چون طبق رابطه پیوستگی داریم:

ρVAAA=ρVBAB    mA=mB    è

باحذف VA در معادله برنولی خواهیم داشت:

VB=[2g/[1-(AB/AA)2](PA/ρg- PB/ρg]1/2

لذا میزان تخلیه خواهد بود:

Q=ABVB=AB[2g/[1-(AB/AA)2](PA/ρg- PB/ρg]1/2

1-(AB/AA)

2g (hA-hB)

که در آن PA/ρg و PB/ρg به تر تیب ارتفاع آب در لوله های فشار سنج دستگاه می باشد. حال در یک وضعیت اختیاری با قرائت مانومترهای A و Bو به کمک رابطه قبل میزان شدت جریان آب را بدست می آوریم. و سپس آن را با میزان اندازه گیری شده توسط تانک توزین در میز هیدرولیکی مقایسته می کنیم. چون رابطه قبل یک رابطه نظری است و میزان واقعی شدت جریان از میزان تئوری کمتر است می توانیم با افزودن ضریب تخلیه آن را اصلاح کنیم.

انبساط مخروطی : این وسیله در امتداد ونتوری متر قرار داشته و بخش ابتدایی آن به صورت قطر خروجی ونتوری و بخش دوم آن که به اوریفیس متصل می باشد به قطر 51 میلیمتر می باشد. دو فشارسنج C وD به ترتیب به ابتدا و انتهای آن متصل می باشند.

اوریفس : این وسیله که در امتداد انبساط مخروط انبساط و هم قطر با خروجی آن نصب شده است  شامل یک صفحه مدور می باشدکه سوراخی به قطر 20 میلیمتر در مرکز آن تعبیه شده است. این وسیله به سبب شکل مشخصات هندسی معرفی شده در آن موجب ایجاد حرکت گردابی در جریان شده که به همین سبب افت فشار زیادی را موجب می شود. فشارسنج هایE  وF نیز در ابتدا و انتهای اوریفیس نصب شده اند.

با توجه به معادله برنولی بین نقاط E  و F  خواهیم دید که مقدار ΔH بسیار زیاد است و می توان دید که اثر افت انرژی اوریفس باعث ایجاد اختلاف در مانومتر خواهد بود که با اختلاف ارتفاع در حالت بدون اوریفس فرق دارد.

VF2/2g-VE2/g=(PE/ρg- PF/ρg)- ΔHE-F

چون افت انرژی ΔHE-F خود در اختلاف ارتفاع (PE/ρg- PF/ρg) موثر است، لذا می توان تغییرات انرژی در معادله فوق را بصورت زیر بیان نمود.

VF2/2g-VE2/g=K2(PE/ρg- PF/ρg)

که در آن K ضریب تخلیه تخلیه است و برای این دستگاه 601/0 می باشد.

برای اندازه گیری شدت جریان توسط اوریفس از فرمول زیر استفاده می شود.

  ½Q=AFVF=KAF[2g/(1-(AF/AE)2)x(PE/ρg- PF/ρg)]

که در دستگاه فوق قطر E برابر با 5 میلی متر و قطر F برابر با 20 میلی متر است حال می توانیم تنها با اندازه گیری اختلاف ارتفاع مانومتر ها شدت جریان Q را اندازه گرفت یعنی :

Q= Const. X (hE-hF)½

زانویی قایم : برای اتصال اوریفیس به آخرین قسمت اصلی آن یعنی رتامتر که به صورت قایم قرار دارد از زانویی 90 درجه استفاده می نماییم که قطر ورودی آن 51 میلیمتر و قطر خروجی آن 21 میلیمتر می باشد و فشار سنج های G و H نیز به ترتیب در ورودی و خروجی زانویی تعبیه شده اند.
رتا متر : این بخش دستگاه از یک لوله شیشه ای استوانه ای عمودی با قطر متغیر تشکیل شده که درون آن وزنه ای فلزی به عنوان شاخص شناور می باشد. در رتامتر افت فشار تقریباً ثابت بوده و به شدت جریان وابسته نیست و می توان آن را به میزان ثابت و مشخصی درنظر گرفت. دو فشارسنج H و I نیز در دو سمت رتامتر قرار داده شده اند.

با فرض کردن یک حجم کنترل در رتامتر و نوشتن قانون برنولی برای آن و مساوی فرض کردن سطح مقطع اول و دوم در آن خواهیم داشت

(PE/ρg- PF/ρg)=H+hH

حال اگر وزن مخروط شناور را WF و وزن آب داخل حجم کنترل را WW در نظر بگیریم  و با نوشتن رابطه تعادل خواهیم داشت:

P2A2+WF+WW-P1A2=0

که با حذف P1 و P2 بین معادلات خواهیم داشت:

WF+WW

rgA1

hH=                     - H

چون تمام پارامترهای سمت راست ثابت هستند لذا افت انرژی هیچ ربطی به طول ℓ ندارد.
و چون افت انرژی به سرعت آب در اطراف شناور بستگی دارد و افت انرژی ثابت است پس شدت جریان در محیط قاعده مخروط شناور باید ثابت باشد.

Q=( pDfqV) ℓ

Q=AF.V

AF=pDfd

d=ℓ*q

پس شدت جریان در رتامتر نسبت مستقیم با ارتفاع مخروط شناور دارد. لذا برای هر رتامتری یک نمودار تقریباً خطی به عنوان مشخصه درجه بندی ترسیم می شود. که به کمک آن می توان شدت جریان را تعیین نمود.

افت انرژی در هر قسمت را می توان مضربی از انرژی ورودی بیان کرد hL=KV12/2g  که در آن V1 سرعت ورودی و K ضریب افت دستگاه است.

حال برای هر قسمت از دستگاه داریم:

ونتوری متر : با نوشتن معادله انرژی بین انشعاب A و C نتیجه می شود:

(PA/ρg- PC/ρg)= hA-hC

KV12/2g=0.168 (hA-hC)

حال با داشتن hA ، hB و hC  می توان افت انرژی ونتوری و انرژی جنبشی ورودی و از روی آن ضریب دستگاه را محاسبه کرد.

اوریفس متر : چون لوله متصل به اوریفس دارای قطر 51 میلی متر است لذا سرعت ورودی به دهانه مدور (VE) 4/1 سرعت در لوله 26 میلی متری می باشد (لوله ونتوری). چون انرژی جنبشی به مجذور سرعت بستگی دارد لذا انرژی جنبشی ورودی به دهانه مدور ) 16/1 انرژی جنبشی در ورودی ونتوری می باشد.

VE2/2g=0.0625 VA2/2g

رتا متر : افت انرژی در رتامتر مستقل از شدت جریان است و مقدار تقریباً ثابتی است. که این مشخصه رتامتر است. از این رو خواهیم دید که در رتامتر افت انرژی بصورت ثابتی تابع انرژی ورودی نیست.

 می توان برای بررسی بیشتر افت انرژی در قسمتهای اتصال دهنده هر دستگاه اندازه گیری(ونتوری، اوریفیس و رتامتر) از قبیل از قبیل انبساط مخروطی و یا زانویی 90 درجه را تعیین نمود و سپس با افتهای دستگاهها مقایسته نمود.

افت  انرژی درانبساط مخروطی  :  اگر قبل از ورود به انبساط را C و بعد از آنرا D بگیریم با توجه به معادله برنولی و نسبت مساحتها در انبساط مخروطی که می دانیم 1 به 4 است. انرژی جنبشی خروجی  16/1 انرژی جنبشی ورودی است.

افت انرژی در انبساط مخروطی را می توان بصورت زیر نوشت

 hL=K’(1-AC/AD)2*VC2/2g=K. VC2/2g.

افت  انرژی در زانویی 90 درجه  :  افت انرژی در زانویی که لوله ورودی به قطر 26 میلی متر است به کمک رابطه برنولی قابل محاسبه شده است.

hL= K. VG2/2g.

که در آن K ضریب افت زانویی و VG سرعت ورودی است.

انرژی جنبشی خروجی 16 برابر انرژی جنبشی ورودی است.

شرح آزمایش :  پس از روشن نمودن پمپ دستگاه میز هیدرولیکی ابتدا شیر ورودی جریان آب و شیر کنترل رتامتر را کاملاً باز می کنیم تا یک دبی ثابتی به دستگاه وارد شود و مشاهده می شود که آب در رتامتر و بخش های مختلف دستگاه جریان یافته و در لوله های اندازه گیری فشار نیز سطح آب بالا آمده و نوسان می کند. این نوسان اولیه با گذشت مدت زمان کمی کاهش یافته و سطح آب در فشارسنج ها به صورت تقریباً ثابتی باقی می ماند که می توان در این وضعیت ادعا کرد که جریان یکنواختی در دستگاه برقرار شده است. حال به آرامی شدت جریان را طوری تنظیم می کنیم که وزنه درون رتامتر که شاخص به حساب می آید برروی عدد مورد نظر در شروع آزمایش قرار گیرد که در اولین برداشت این عدد معادل 19 بود. حال میز هیدرولیکی را در حالتی قرار می دهیم که آب به صورت دایمی تخلیه گردد.با یکنواخت شدن جریان و در حالی که شاخص رتامتر روی  اولین عدد قرار دارد ,  مانومترهای موجودبر روی دستگاه را به ترتیب از A تا I قرائت می کنیم و سپس آب را کاملاً تخلیه کرده و دبی را اندازه گیری می نماییم . پس از پایان یک دور قرائت و محاسبه دبی آب و ثبت نتایج, شاخص رتامتر را با کاهش دادن دبی ورودی , بنا به پیشنهاد مسوول آزمایشگاه به میزان 2 سانتیمتر پایین می آوریم  داده و عملیات را مانند مرحله قبل مجدداً انجام می دهیم. این کار را 9 مرحله تکرار کرده و نتایج را ثبت می کنیم. کلیه نتایج در جدول  آمده است:

نتایج آزمایش :

  ×   در این آزمایش در هر یک از قسمتهای دستگاه اختلاف هد و افت انرژی بر اساس روش و فرضیات یکسانی محاسبه می گردند.

      ×        افت فشار در ونتوری از اوریفیس و رتاری مترکمتر می باشد .

  ×   زانویی باعث کاهش شدت جریان و افت فشار در مدار می شود که مقدار این افت به مشخصات هندسی زانویی مربوط می شود. به طوریکه در این آزمایش می توان با تغییر زاویه خم شدگی زانویی , میزان افت فشار را در آن افزایش یا کاهش داد.

      ×        مشخصات هندسی مقاطع عبوری جریان تاُثیر مهمی بر هد جریان دارد.

  ×   برای سیال در ایده آل، با فرض ناچیز بودن تلفات اصطکاکی, می توان در مقاطع یکسان, هد سرعتی سیال را یکسان فرض نموده و بااستفاده از قوانین برنولی وضعیت انرژی و تغییرات هد را محاسبه نمود که اساس کار برای کل مقاطع یکسان ولی روش استفاده از این فرمولها متفاوت است.

   ×    در این آزمایش , انرژیها و تغییرات آن بر اساس انرژی جنبشی محاسبه می گردند و بهمین دلیل در محاسبه ضریب تصحیح انرژی, انرژی کل را بر انرژی اولیه هر بخش از دستگاه تقسیم می نماییم.

      ×        مانومترهای ورودی مقاطع با کاهش دبی , کاهش ارتفاع و با افزایش دبی , افزایش ارتفاع دارند.

      ×        مانومترهای خروجی مقاطع کنترل باکاهش دبی , افزایش ارتفاع دارند.

  ×   افت انرژی مستقل از شدت جریان است زیرا در طول آزمایش ,دو مانومتر H و I از هم فاصله ثابتی دارند.

      ×        میزان افت هد با افزایش دبی افزایش می یابد.

      ×        میزان افت هد در اوریفیس به دلیل بوجود آمدن جریان گردابی زیاد است.

  ×   میزان افت هد در مقاطع مختلف یکسان نبوده و در اوریفیس بیشترین و ر رتامتر کمترین مقدار را داراست.

      ×        روابط بین هد ارتفاع و دبی با تقریب قابل قبولی به صورت خطی می باشد.

      ×        ضریب افت در اوریفس از همه بیشتر و در زانویی از همه کمتر می باشد.

منابع خطا :

1- خطا در خواندن مانومترها به دلیل تقعر سطح آب و عدم شفافیت لوله ها و موازی نبودن کامل خط دید با سطح واقعی آب.

2-  خطا در خواندن مانومتر ها به دلیل نوسان اندک سطح آب به دلیل یکنواخت نبودن واقعی جریان.

3-  نشت مقاطع در بعضی از قسمتهای دستگاه که باعث کاهش دقت در محاسبه دبی و عدم یکنواختی جریان می شد.

4- وجود مقدار کم ولی غیر قابل اجتناب اصطکاک بین سیال و جداره مقاطع دستگاه به دلیل لزجت سیال و زبری هرچند کم لوله ها بر اثر گذشت زمان.

5- استفاده از معادلات برنولی در محاسبات هد انرژی جنبشی در صورتیکه جریان سیال به دلایل فوق واقعاً یکنواخت نبوده و تلفات کاملاً صفرنیست.

6-  عدم دقت کامل وزنه ها یا محاسبه در زمان برای محاسبه دبی آب.

7-  وجود جرم در آب و یا وجود حباب هوا در لوله ها

تعیین آزمایشی تلفات در لوله های با قطر کوچک

تعیین آزمایشی تلفات در لوله های با قطر کوچک:

مقدمه : ریکی از عمومی ترین مسائل در مکانیک سیالات تخمین افت فشار است.

بنابراین هدف از این آزمایش بررسی افت فشار در اجزا مختلف یک سیستم لوله کشی می باشد.

شرح دستگاه : دستگاه مورد استفاده در این آزمایش شامل دو مدار کاملاً مجزا هیدرولیکی است که یکی به رنگ آبی روشن و دیگری به رنگ آبی تیره قابل مشاهده است که هرکدام از تعدادی اجزا سیستم لوله کشی تشکیل شده اند. دستگاه به یک میز هیدرولیکی وصل شده است.

ورودی جریان بطور مستقیم از میز به هر دو سیستم وارد شده که با قرار دادن دو شیر فلکه در انتهای هر مسیر می توان شدت جریان با باز و بسته کردن فلکه ها کاملاً قابل کنترل است.

اجزا هریک از مدارها بصورت زیر می باشند:

      1.         شیر فلکه کشوئی

      2.        

مدار آبی تیره

خم زانوئی استاندارد

      3.         خم تیز 90 درجه

      4.         لوله صاف

      5.         شیر فلکه بشقابی

      6.         افزایش ناگهانی سطح مقطع

      7.        

مدار آبی روشن

کاهش ناگهانی سطح مقطع

      8.         خم 90 درجه با شعاع 150 میلیمتر

      9.         خم 90 درجه با شعاع 100 میلیمتر

    10.      خم 90 درجه با شعاع 50 میلیمتر

در تمامی موارد (بجز شیر فلکه بشقابی و کشوئی) تغییر فشار در طول هر یک از اجزا بوسیله یک جفت لوله فشار سنج تحت فشار اندازه گیری می شود.

در مورد شیرهای اندازه گیری فشار بوسیله لوله U شکل شال جیوه اندازه گیری می شود. (به علت اختلاف فشار زیاد دو سر شیر).

شرح آزمایش  : همانطور که قبلاً گفته شد دستگاه دارای دو مدار کاملاً مجزا است و در مرحله اول یکی از مدارها را با بستن شیر فلکه خروجی آن کاملاً از مدار خارج می کنیم.

ابتدا پمپ را روشن کرده و شیر آب روی میز هیدرولیکی را تا آخر باز می کنیم و شیر فلکه بشقابی را کاملاً می بندیم و شیر فلکه کشوئی را کاملاً باز می کنیم. مشاهده می شود که آب در مدار آبی روشن جریان پیدا نمی کند و اختلاف فشار دوسر همه اجزا آن صفر است. ابتدا دبی دستگاه را به وسیله میز هیدرولیکی اندازه می گیریم ( با بالا گرفتن دسته دستگاه آب داخل مخزن دستگاه را خالی می کنیم و پس از خالی شدن آب بر اثر وزن طرف دیگر مخزن داخل دستگاه بالا می رود و سوپاپ داخل دستگاه بسته می شود پس از آن اهرم دستگاه را می بندیم و پس از برخورد دسته با اهرم یک وزنه 2 کیلویی بر روی دسته می گذاریم چون نسبت طول بازو دو طرف دسته 1 ب 3 است پس از پر شدن مخزن به میزان 6 کیلوگرم دوباره دو طرف هموزن شده و دسته دوباره به بازو برخورد میکند حال با تقسیم 6 بر زمان بین برخورد اولیه و ثانویه دبی دستگاه بر حسب لیتر بر ثانیه بدست می آید) و سپس اهرم را زیر بازو ترازو قرار می دهیم تا آب خروجی مخزن با آب ورودی آن برابر شود و باعث تغییر در دبی جریان نشود.

سپس مانومتر های 1 تا 6 و مانومترهای جیوه ای دوسر شیر فلکه کشوئی را می خوانیم و در جدول یک قرار می دهیم و سپس شیر فلکه را کمی می بندیم تا دبی عبوری از دستگاه کاهش یابد و عملیات فوق را مجدداً انجام می دهیم این عمل را در 8 مرحله انجام می دهیم و پس از آن شیر فلکه کشوئی را می بندیم و شیر فلکه بشقابی را باز می کنیم مشاهده می شود که آب در مدار آبی روشن جریان می یابد مانومتر های 7 تا 16 و مانومترهای دو سر شیر بشقابی را می خوانیم و انها را در جدول 2 قرار می دهیم در این حالت نیز با بستن تدریجی فلکه در 8 مرحله با دبی های مختلف افت فشارهای مختلف را بدست می آوریم.

افت لوله صاف : هدف از این آزمایش بدست آوردن روابط زیر است

        ·افت ارتفاع تابعی از آهنگ جریان حجمی است.

        ·ضریب اصطکاک تابعی از عدد رینولدز است.

ابتدا با رسم نمودار hL و Q بصورت لگاریتمی ( نمودار 1 ) رابطه بین کاهش ارتفاع – آهنگ جریان حجمی بدست می آید. نمودار نشان می دهد hL=KQn می باشد که با توجه به نمودار 1 این مقدار 64/1 بدست می آید. مقدار کم این عدد نسبت به مقدار مورد قبول برای جریانهای آشفته 75/1 تا 00/2 بعلت هموار بودن لوله و کوچک بودن عدد رینولدز در مقایسته با دیگر حالات بدست آمده است.

همچنین میتوانیم نمودار بین عدد رینولدز(Re) و ضریب اصطکاک (f) را رسم کنیم ( نمودار 2 ).

 

υ

همچنین ضریب اصطکاک را می توان بوسیله معادل بلازیوس نیز بدست آورد:f=0.0785/Re¼

افزایش ناگهانی سطح مقطع : هدف از این آزمایش مقایسه افزایش ارتفاع در طول افزایش مقطع ناگهانی با افزایش ارتفاع محاسبه شده با استفاده از فرض های :

        ·بدون افت ارتفاع

        ·با افت ارتفاعی معادل hL=(V1-V2)2/2g

سپس نمودار تغییر ارتفاع بدست آمده نسبت به تغییر ارتفاع محاسبه شده را رسم می کنیم  (نمودار شماره 3) – در سه حالت با افت بدست آمده ، بدون افت و با افت معادل (V1-V2)2/2g.

از روی نمودار مشاهده می شود که با در نظر گرفتن افتی معادل (V1-V2)2/2g ، نمودار افت بدست آمده بسیار نزدیک به افت واقعی محاسبه شده به ما می دهد.

همچنین میتوانیم نمودار افت فشار بر حسب دبی را در این سه حالت رسم کنیم (نمودار شماره 4).

کاهش ناگهانی سطح مقطع : در این آزمایش نیز همانند آزمایش قبل هدف از انجام آزمایش مقایسه افزایش ارتفاع در طول کاهش مقطع ناگهانی با افزایش ارتفاع محاسبه شده با استفاده از فرض های :

        ·بدون افت ارتفاع

        ·با افت ارتفاعی معادل hL=K. V2/2g

می باشد

با رسم نمودار های با در نظر گرفتن افتی معادل hL=K. V2/2g، بدون در نظر گرفتن افت و نمودار افت تجربی بر حسب افت تجربی مشاهده می شود که اینبار نمودار افت تجربی دارای کمترین شیب می باشد و افت در نظر گرفته تغریب مناسبی از افت واقعی را به ما می دهد (نمودارهای 5 و 6).

افت در خم ها و زانویی ها : در این آزمایش هدف اندازه گیری ضریب افت زانویی هاست. افت خوانده شده پیزومتر ئو سر زانویی نشانگر افت زانویی و افت اصطکاکی طولی لوله است که برای پیدا کردن افت اصطکاکی از رابطه ای که در لوله صاف بدست آورده بودیم یعنی hL=211749Q1.6362 استفاده می کنیم و با کم کردن افت اصطکاکی از افت کل، افت زانویی بدست می آید. و از رابطه h=K.V2/2g می توان ضریب افت زانویی را بدست آورد.

سپس نمودار ضریب افت را نسبت به دبی (نمودارهای 7 و 8) رسم می کنیم.

افت در شیر فلکه ها : هدف از این آزمایش بدست آوردن رابطه ای میان ضریب افت و آهنگ جریان حجمی برای شیر بشقابی و شیر کشویی است.

و طبق رابطه hL=KV2/2g مقدار K را بدست می آوریم و نمودار آن را بر حسب دبی حجمی عبوری رسم می کنیم (نمودار های 9 و 10).

سیستم اطلاعات جغرافیایی یا(GIS)

مقدمه:

برای لولین بار دراواسط دهه 1960درایالات متحده آمریکا کار برروی اولین سیستم اطلاعات جغرافیایی آغاز شد.دراین سیستم هاعکس های هوای اطلاعات کشاورزی،جنگلداری،خاک وزمین شناسی ونقشه های مربوط مورد استفاده قرار گرفتند.دردهه 1970 باپیشرفت علم وامکان استفاده به فناوری های کامپیوتری وتکنولوژی های لازم برای کار با داده های مکانی،سیستم اطلاعات جغرافیایی یا(GIS)برای فراهم آوردن قدرت تجزیه وتحلیل حجم های بزرگ داده ای جغرافیایی شکل گرفت.دردهه های اخیر به سبس گسترش تکنولوژی کامپیوتری،سیستم های اطلاعات جغرافیایی درسرعت متوسط جابجایی راباید قراردهیم.          

*امامیانگین سرعت می شود،

*برای سرعت وشتاب تاودرچه.....فرقی نداره،عددرادرمعادله قرارمی دهیم.ولی برای این طوری نیست.

امکان نگهداری به روز داده های زمین مرجع ونیز امکان ترکیب مجموعه داده های مختلف رابه طور موثر فراهم ساخته اند.

امروزGISبرای تحقیق وبررسی های علمی،مدیریت منابع وذخایر همچنین برنامه ریزی های توسعه ای به کارگرفته می شود.

GISچیست؟    

 سیستم اطلاعات جغرافیایی یاGISیک سیستم کامپیوتری برای مدیریت وتجزیه وتحلیل اطلاعات مکانی بوده که قابلیت جمع آوری، ذخیره تجریه وتحلیل ونمایش اطلاعات جغرافیایی(مکانی)رادارد.

داده ها در یک (GIS)براساس موقعیت شان نشان داده می شوند.تکنولوژی(GIS)باجمع آوری وتلفیق اطلاعات پایگاه های داده های معمولی،به وسیله تصویر سازی واستفاده از آنالیز های جغرافیایی،اطلاعاتی برای تهیه نقشه فراهم می سازد.این اطلاعات به منظور واضح تر جلوه دادن رویدادها،پیش بینی نتایج وتهیه نقشه ها بکار گرفته می شود.

*کاربردهای GIS:    

امروزه باتوجه به پیشرفت علوم وسیستم های کامپیوتری فناوری GISدرزمینه های زمین شناسی،مطالعات زیست محیطی،منابع آب وآب خیز داری،کشاورزی،جنگلداری،تعلیم وتربیت،کاربردهای شهری تجارت،صنعت،سازمان ها....کاربرد پیدا نموده است.برخی ازاین کاربردها عبارتند از:

زمین شناسی:تجزیه وتحلیل اطلاعات زمین شناسی دریک منطقه چه به منظور اکتشافات معدنی،وچه سایراهداف،اصولا یک فرآیند ترکیبی ازداده های مختلف می باشد.

یک زمین شناس بامرتبط کردن داده های گوناگون زمین شناسی به دنبال یافتن ساختارهای مفید زمین شناسی دریک ناحیه است.ازاین دو تمام داده های زمین شناسی برای اینکه بتواند مفید واقع شوند باید با توجه به موقعیت جغرافیایی شان تجزیه وتحلیل شوند.تهیه نقشه زمین شناسی ایران با استفاده ازسیستم اطلاعات جغرافیایی(GIS)صورت می گیرد.

GISبا فراهم کردن امکانات نمایش وتجزیه وتحلیل داده های مختلف با یک دیگر،یک زمین شناس راقادر به انجام کار باداده های گوناگون به طور بسیار وسیع تر ودقیق می نماید،به طوری که بااستفاده ازروش های آنالوگ تقریبا غیر ممکن می باشد.

 *مولفه های GIS:

یک سیستم GISشامل یک بسته کامپیوتری(شامل سخت افزار ونرم افزار)ازبرنامه های رایانه ای با یک واسطه کاربر می باشد که دست یابی به عملیات واهداف ویژه ای رافراهم می سازد.مولفه های چنین عبارتند از:کاربران،سخت افزارها،نرم افزارها،اطلاعات وروش ها

*اهداف یک سیستم اطلاعات جغرافیایی:

هدف نهایی یک سیستم اطلاعات جغرافیایی یاGIS،پشتیبانی جهت تصمیم گیریهای پایه گذاری شده براساس داده های مکانی می باشد وعملکرد اساسی آن بدست آوردن اطلاعاتی است که از ترکیب لایه های متفاوت داده ها با روش های مختلف وبا دیدگاه های گوناگون بدست می آیند.

هدف فوق ازطریق فعالیتهایی که برروی داده های مکانی انجام میگیرد،صورت می پذیرد.این فعالیت عبارتند از:

1-جستجو 2-سازماندهی  3-تجسم یا به تصویر درآوردن 4-ترکیب وتلفیق 5-تجزیه وتحلیل  6-پیش بینی

  درحقیقت یک سیستم اطلاعات جغرافیایی یاGIS،توانمندی های کاری رابرای جمع آوری،ورود،پردازش،تغییر شکل،به تصویر درآوردن ترکیب،جستجو،تجزیه وتحلیل،مدل سازی وخروجی کلید داده های مکانی براساس اهداف مورد نظر فراهم می سازد.

*به طور کلی کاربردهای GISدرزمین شناسی رامی توان به شرح زیر عنوان نمود:

1)تهیه نقشه های پتاسیل معدن:که هدف تلفیق اطلاعات حاصل ازلایه های اطلاعاتی،زمین شناسی،ژئوفیزیک،دورسنجی وزمین شناسی اقتصادی درجهت تهیه نقشه ای می باشد که معرف مناطقی بابیشترین احتمال جهت کانی سازی،براساس مدل متالوژی منطقه است.

2)تهیه نقشه های حوادث وبلایای طبیعی:که به پایداری زمین لرزه ها،خوران های آتشفشانی،خسارت ناشی ازطغیان رود خانه ها وتسونامی ها،فرسایش محلی،گرم شدن کره زمین و....می پردازد.

3)تهیه نقشه هایی برای مکان های برای دفن آلاینده هاوزباله ها

4)تهیه نقشه هایی برای میزان آلودگی آب،خاک وهوا ودرنهایت تهیه نقشه هایی جهت حفاظت ازمحیط زیست.

5)تهیه نقشه هایی برای منابع آب خیز داری (کشف منابع آبی زیرزمینی وبررسی آب های سطی)

6)کشاورزی وبرنامه ریزی برای کاربری اراضی:

بسیاری ازسازمان های مربوط به کشاورزی وکاربری اراضی،هم اکنون ازتکنیک های GISبهره می گیرند.به عنوان نمونه،داده های مربوط به کاربری اراضی وهواشناسی حاصل ازماهواره ها،اندازه گیری های زمینی واطلاعات مربوط به محصول سال قبل،همه با هم برای پیش بینی میزان یک یا چند نوع محصول دریک منطقه می توانند تجزیه وتحلیل شوند.

7)جنگلداری ومدیریت حیات وحش:

به وسیله یک سیستم اطلاعات جغرافیایی نقشه جنگل ها می توانند دائما وبه طور پیوسته به روز شوند پ.همچنین با استفاده ازGISمی توان میزان چوب موجود ونیز چگونگی توزیع آتش سوزی در جنگل ها رامورد بررسی قرارداد.

همچنین امروزه به دلیل گستردگی ومورد استفاده بودن GISدربسیاری ازامور وزمینه ها،آموزش واستفاده از نرم افزارهاو(GIS)امری لازم وضروری است.

((بدست آوردن یک مسیر با زدن پنج ایستگاه و دوقرائت میانی در هر ایستگاه به روش پیمایشی و قراولروی))

((بدست آوردن یک مسیر با زدن پنج ایستگاه و دوقرائت میانی در هر ایستگاه به روش پیمایشی و قراولروی))

1-روش پیمایشی:

وسایل مورد نیاز : 1- متر 2 – دوربین 3- شاخص 4- سه پایه

در روش پیمایشی  قرائت عقب دوربین را   (B.S)و قرائت جلو را (F.S)میگوییم و نقاط کمکی برای اینکه کار با خطای کمتری انجام شود بین دو نقطه(B.S) و (F.S) راقرار میدهیم که آن را (I .S) مینامیم .

در روش پیمایشی باید برای پیدا کردن  ارتفاع هر نقطه باید  ∆H = B.S-F.S را بدست آورد و ارتفاع نقطه قبل را با  ∆H   همان نقطه جمع میکنیم و ارتفاع نقطه مورد نظر بدست می آید .به عنوان مثال :

                                                                       HB=∆HA+HA

  دو نقطه ای را که لازم بود  اخلاف ارتفاعشان تعیین شود  بعلت فاصله زیاد شان از هم نتوانسیم  با یک مرتبه ایستگاه گذاری تراز یابی نماییم پس دراین صورت لازم شد که به جای یک ایستگاه از ایستگاهای بیشتری برای استقرار دوربین استفاده شود .

Name0	B.S	I.S	F.S	∆H	H
A0	1.631			0.039 0.155 0.122 0.15 0.014 0.065 0.137 0.302 0.055 -0.013 0.702 -0.003 -1.015 -0.05 0.2	1500.000
		1.592			1500.039
		1.437			1500.194
B	1.594		1.315		1500.316
		1.444			1500.466
	.	1.430			1500.480
C	1.733		1.365		1500.545
		1.596			1500.682
		1.294			1500.984
D	1.476		1.229		1501.039
		1.489			1501.026
		0.787			151.728
E	0.415		0.790		151.725
		1.430			1500.710
		1.480			1500.660
G			1.280		1500.860
£	6.849		5.989

2-روش قراولوی:

 با استفاده از رابطه                    :              HS=HA+B.S=HB=F.S

میتوانیم ابتدا ارتفاع خط قراولروی را تعیین کنیم و سپس از رابطه:  HB=HC-F.S        

ارتفاع نقطه مجهول را محاسبه کنیم .

Name0	B.S	I.S	F.S	HC	H
A0	1.631			1501.631	1500.000
		1.592		1501.631	1500.039
		1.437		1501.631	1500.194
B	1.594		1.315	1501.910	1500.316
		1.444		1501.910	1500.466
		1.430		1501.910	1500.480
C	1.733		1.365	1502.278	1500.545
		1.596		1502.278	1500.682
		1.294		1502.278	1500.984
D	1.476		1.229	1502.515	1501.039
		1.489		1502.515	1501.026
		0.787		1502.515	1501.728
E	0.415		0.790	1502.140	1501.725
		1.430		1502.140	1500.710
		1.480		1502.140	1500.660
G			1.280		1500.860
£	6.849		5.989

کنترل محاسبات  برای هر دو روش :

∆H=(1.631+1.594+1.733+1.476+0.415)– (1.315+1.365+1.239 + 0.79+1.28)=0.86

HM1+∆H=HM2   _ 1500+0.860=1500.86

Name0	B.S	I.S	F.S	∆H	C	H
A	1.515			-0.042	-0.379	100.00
1		1.270			0.000	99.422
2		1.725				98.968
B	1.340		1.840		-0.379	98.852
3		1.410				98.430
4		1.600				98.213
C	1.456		1.660		-0.379	98.173
5		1.484				97.766
6		1.504				97.746
D	1.522		1.523		-0.379	97.727
7		1.524				97.346
8		1.524				97.336
E	1.487		1.527		-0.379	99.343
9		1.500			-0.379	96.951
F	1.414		1.645			96.806
11		1.422				97.419
12		1.476				96.365
G	1.422		13.169		-0.379	96.679
13		1.465				96.25
14		1.586				96.129
I	9.712	1.99				96.069

گزارش کار شماره 3

((تعیین زاویه پنج ضلعی با استفاه از تئودولیت))

ابتدا یک پنج ضلعی را میخ کوبی مینماییم سپس با دوربین زاویه  یک میخ را برداشت کرده و این بار زاویه ضلع دیگر را برداشت میکنیم و پس از تفریق زوایا از یکدیگر زاویه پنج ضلعی بوجود می آید.

 

             122 00 30

A:                                               106 41 118       

              15 19 12

 

                164 35 29        

B:                                            110 14 00              

                54 21 29

 

                195 22 03      

C:                                            111 00 5

                84 21 58

 

                193 2 44        

D:                                            105 28  32     

                  87 34 12

               

                131 51 16      

E:                                            106 35 20      

25 15 56

گزارش کار شماره 4

((تعیین اندازه اضلاع یک پنج ضلعی با استفاده از تئو دو لیت))

وسایل لازم : 1- دوربین 2-میر 3-تراز

ابتدا یک شکل پنج ضلعی را محصور میکنیم و میخ کوبی کرده سپس شاخص را بر روی میخ ها قرار داده و با دوربین  تار بالا و تار پایین و زاویه قائم را برداشت میکنیم و سپس محاسبات را انجام میدهیم وبرای پیدا کردن اندازه یک ضلع باید از فرمول زیر استفاده نمود :                                                                                 

DH =(KL+C)COS2(a)

 

                DH=19.43                            DH=16.3                             

               a =  75   05  13                        a = 79  54  59                        

AB=       H = 165  05  16         BC=              H=169  54  59                               

             تار بالا   =2.15                            تار بالا =2.578                  

            تار پایین   =1.358                      تار پایین =1.674                         

DAB=(100*0.757)COS2(75  05  13 )  

DAB = 19.43

DBC=(100*0.931)COS2(79   54  59 )

DBD=16.3

  

              DH=13.25                                      DH= 15.45                                       

              H=170   57   24                              a= 165    27    12                           

       a =80   57   24               DE=         h=  75    27    1                                                   

CD =     تار بالا   =1.895                                تار بالا  =2.035                                 

               تار پایین=1.052                               تار پایین =1.42                                                                                                            

DCD=(100*0843)COS2(80  57  24 )

DCD=13.25

D DE=(100*.615)COS2(165   27  1)

D DE = 15.45

                                                                                                               

             DH =12.53                         

EA=      a=  125   54  32

             H =35     54   31

            تار بالا =1.175

             تار پایین =0.984

D EA=(100*.191)COS2(125  54  32 )

D EA = 12.53

گزارش کار شماره 5

محاسبه مساحت زمینی ک با تودولیت برداشت شده است

وسایل لاز م 1-دوربین 2-شاخص 3-تراز

برای بدست آوردن مساحت یک زمین باید ابتدا آنرا به مثلث های گوناگون تقسیم نمود و پس از انجام این کار میتوان مساحت های مثلث را با مساحت بدست آمده از فاصله خطوط مثلث تا خطوط زمین را که با فرمول سیمسون بدست آمده است جمع میکنیم تا مساحت کلی بدست آید

مساحت مثلث برابر است با                          A*BSIN a =1/2 S=1/2A*B            S

و فرمول سیمسون برابراست با :

S=B/3((H1+HN)+2(H3+H5+…)+4(H2+H4+H6))

ابتدا دور بین تئودولیت را در نقطه aقرار میدهیم و طول اضلاع ABوDCرا بدست آوریم و سپس دوربین زا در نقطه Cقرار می دهیم و طول BCوCD  را حساب میکینم

و مجددا در نقطه A-B-C-D-E-F قرار میدهیم و طولها را برداشت میکنیم

DH=(KL+C)COS2a

مساحت برابر است با :

S s1=5/3[2(10.2+11.3+7.24)+4(7.2+12.1+9.28)+(0+0)]+[1/2*(27*20)=286.33

S s=5/3[(2*(28.74+4(28*58)+(0+0)]=201.2                      

Sمثلث1=1/2*2739.36*sin27  12  58 = 244.4256

Sمثلث2=1/2*18*3+39.36*sin6247.2=311.7312

S1+S2+S3+S4=1043.68686

‍

گزارش کارآموزی مهندسی عمران 4

شناسایی و بررسی اولیه: حقوقی (مشاور) متعهد می شود تا امکان تحقق اهداف طرح و برنامه اجرایی را بررسی و گزارشی درباره موارد زیر برای تصمیم گیری کار فرما تهیه و ارائه کند.

 تعیین نیاز های کار فرما-اقلیم شناسی- جمعیت شناسی- مصالح بومی- کار گزارن و مهارت های بومی- اقتصاد – سیاست و امنیت طرح-شبکه های ارتباطی – آب -  برق و گاز – مخابرات – فاضلاب در وضع موجود – تجهیزات -  امکانات و وسایل در دسترس در منطقه طرح و ...

تهیه طرح مقدماتی:

تهیه طرح مقدم به منظور تهیه الگوی طرح و حجم مطلوب فیزیکی پروژه و بررسی امکان تامین اهداف طراحی با توجه به جنبه های اجرایی و اقتصادی و فنی 

شخصیت حقوقی (مشاور) اقدام به طراحی اولیه در زمینه معماری می کند و مطالعاتی تکمیلی در خصوص معماری – شهر سازی – تاسیسات – و سازه ای به شرح زیر انجام میدهد

بررسی تکمیلی و بازدید مجدد برای کنترل عوارض و شیب منطقه : تعیین تعداد نقشه ها و آزمایشات و عکس ها و خدماتی که توسط مشاور یا کار فرما بایستی انجام شود.

·                 اطلاعات تکمیلی برای گزینه ی نهایی مطالعات تکمیلی در مورد روش ساخت

·                 ارائه ی جدول مقایسه ای در زمینه مسائل فنی و اقتصادی

·                 امکانات و محدودیت در زمینه نیروی انسانی

·                 تجهیزات و وسایل (مواد و مصالح و راه های دستیابی )

·                 زمان های اجرایی

·                 هزینه های مربوطه در صورت لحاظ شدن در طراحی

تهیه طرح اجرایی:

به منظور تعیین ضوابط و شکل دقیق و اجرای اجزای پروژه بر اساس اسناد و مدارک و گزارش های تصویب شده در مرحله قبل . شخصیت حقوقی مشاور ضمن آزمایش یا مطالعات تکمیلی بر طبق برنامه ی کلی اعلام شده (مانند نقشه برداری دقیق) خدماتی از قبیل موارد زیر را برای اجرایی نمودن طرح  به انجام می رساند.

·                 پیش بینی وضعیت توسعه طرح در نقشه های اجرایی و مراحل ساخت در آینده

·                 محاسبات فنی مورد نیاز برای کارهای معماری – سازهای – تاسیساتی و برقی در ساختمان ها و محوطه

·         تهیه نقشه های اجرایی مربوط به طور کامل و با مقیاس صحیح و بدون ابهام و مشتمل بر کلیه اطلاعات ( محور بندی ها – اندازه گذاری ها – کد بندی ها – مشخصات فنی – ابعاد – و ...

·                 براورد هزینه اجرایی به کمک متره و براورد

·                 تهیه برنامه زمان بندی اجرای کار به صورت کلی با مدت انجام معقول

·                 بررسی امکان تامین اعتبار تدارک مصالح و تجهیز ماشین آلات

·                 تهیه ی شناسنامه پروژه مشتمل بر شرح پروژه با خلاصه ای از اطلاعات و آمار مورد استفاده در طراحی

·                 تدوین و ارائه اسناد مناقصه به منظور انتخاب مجری و انجام مناقصه

برگزاری مناقصه و نظارت:

به منظور اجرا نظارت و بازرسی و اتمام طرح مورد نظر با توجه به اسناد تهیه شده در مرحله دوم شخصیت مشاور با کسب اجازه از کار فرما برای انتخاب یک شخصیت حقوقی یا حقیقی (پیمانکار) به عنوان مجری طرح نسبت به درج آگهی مناقصه اقدام می کند و به فروش اسناد مناقصه و تعیین مهلت مقرر اقدام به انجام مناقصه و اخذ پیشنهاد از طرف پیمان کاران مینماید

نکاتی درباره اشراف صاحب کار برروی روند اجرائی پیمانکار:

- مهندس ناظر موظف است در تمام لحظات بتن­ریزی توسط پیمانکار در محل ساختمان حضور داشته باشد.

2- مهندس ناظر موظف است قبل از ریختن بتن، بتن را به صورت چشمی کنترل و اسلامپ، روانی و کارایی آن را کنترل نماید.

3- مهندس ناظر موظف است پس از پایان هر کدام از مراحل ساخت، قبل از شروع مرحله بعدی و قبل از اینکه حاصل کار پیمانکار در نتیجه عملیات بعدی مخفی شود، کار را کنترل و درصورتی که مطابق با اصول و مقررات فنی باشد اجازه ادامه کار را به پیمانکار بدهد.

4- در صورتی که مهندس ناظر به موقع در محل ساختمان حضور نداشته باشد و یا تذکرات لازم را به پیمانکار ندهد، موضوع را به صورت کتبی به دفتر فنی شهرداری و ستاد معین مربوط گزارش دهد.

5- در صورتی که مهندس ناظر دستور اصلاح قسمتی از کار را به پیمانکار بدهد، پیمانکار موظف است با هزینه خودش کار را مطابق مشخصات فنی و نظر ناظر اصلاح نماید.

6- در صورت مشاهده هرگونه نقص فنی در عملیات اجرایی پیمانکار موضوع را کتبا به مهندس ناظر اطلاع دهد و در صورتی که مهندس ناظر موضوع را پیگیری نکرد موضوع را سریعا به صورت کتبی به دفتر فنی شهرداری گزارش دهد

شناخت انواع ساختارهای سازه ای و عملکرد آن ها:

سازه ای پایدار است که بتواند در برابر نیرو های که ممکن است به آن وارد شوند تعادل خود را حفظ کند و منحدم نشود.

استفاده از ساختار ناپایدار برای ساختمان مجاز نیست و ساختمان مجاز نیست و ساختمان سه بعدی باید در دو امتداد اصلی خود پایدار باشد

تامین پایداری با استفاده از ساختار های مهار بندی قاب خمشی و یا مختلط امکان پذیر است .

در هر ساختار سازهای انتقال بارهای قائم از طریق تیر و ستون انجام می شود. اما در ساختار قاب ساده ی دارای باد بند انتقال بار جانبی با ایجاد نیروهای محوری کششی و فشاری در اعضا و در یک ساختار قاب خمشی با ایجاد نیروی برشی لنگر خمشی  نیروی محوری در اعضا تحمل و منتقل می شود. 

1. بازدید زمین و ریشه کنی: قبل از شروع هر نوع عملیات ساختمانی باید زمین محل ساختمان بازدید شده و فاصله ان نسبت به خیابان های اطراف مورد بازرسی قرار گیرد و همچنین پستی و بلندی زمین با توجه به نقشه ساختمان مورد بازدید قرار گرفته و تعیین می گردد 

2. پیاده کردن نقشه:

پس از بازدید محل و ریشه کنی اولین قدم در ساختن یک ساختمان پیاده کردن نقشه می باشد

رپر:
با توجه به اینکه هر نقطه از ساختمان نسبت به سطح زمین دارای ارتفاع معینی می باشد که باید در طول مدت اجرا در هر زمان قابل کنترل باشد برای جلوگیری از اشتباه در نقطه ای دورتر از محل ساختمان قطعه ای بتونی با ابعاد دلخواه می سازند

خاکبرداری:  

 آغاز هر کار ساختمانی با خاکبرداری شروع میشود . لذا آشنایی با انواع خاک برای افراد الزامی است.

الف) خاک دستی: گاهی نخاله های ساختمانی و یا خاکهای بلا استفاده در محلی انباشته (دپو) می­شود و بعد از مدتی با گذشت زمان از نظر ها مخفی میگردد. معمولا این خاکها که از لحاظ یکپارچگی و باربری جزء خاکهای غیرباربر دسته بندی میشوند در زمان خاکبرداری برای فونداسیون ساختمان ما دوباره نمایان میشوند. باید توجه نمود که این خاک قابلیت باربری ندارد و میبایست بطور کامل برداشت شود. شناختن خاک دستس بسیار آسان است، وجود قطعات و اجزای دست ساز بشر مانند آجر، موزاییک، پلاستیک و ... در خاک نشان دهنده دستی بودن خاک است.

ب) خاک نباتی: خاک های فرسوده و یا نباتی سطحی به خاکهایی گفته میشود که ریشه گیاهان در آن وجود داشته باشد این خاک برای تحمل بارهای وارده از طرف سازه مناسب نمی­باشد. برای شناختن خاکهای نباتی کافی است به وجود ریشه درختان و گیاهان – برگهای فرسوده و سستی خاک توجه شود. این خاک با فشار انگشتان فرو می­رود.

ج)خاک طبیعی بکر(دج): به خاکی که پس از خاک نباتی قرار دارد خاک طبیعی بکر میگویند توجه داشته باشید که همواره میبایست فونداسیون برروی خاک طبیعی بکر اجرا گردد. در شهر بم خاک طبیعی مقاومت لازم برای تحمل وزن ساختمان و فونداسیون را دارد.

آماده سازی بستر، شفته ریزی و بتن مگر:

پس از انجام خاکبرداری باید بستر خاک را برای اجرای پی آماده کنیم. برای این کار از بتن با سیمان کم ( 100 تا 150 کیلوگرم سیمان در هر متر مکعب بتن) که به بتن مِگر موسوم است استفاده می شود. به این ترتیب که روی خاک حداقل 10 سانتی متر بتن با سیمان کم می ریزیند و سپس روی آن را با ماله صاف می کنند تا برای بتن ریزی پی­ها آماده شود.

همچنین در صورتی که پس از خاکبرداری و رسیدن به خاک مناسب، لازم بود تا برای رسیدن به تراز کف پی ها از مصالح پر کننده استفاده نماییم و یا پیمانکار اشتباها بیش از حد لازم خاکبرداری نماید و فضای خالی بوجود اید برای پر کردن فضای خالی باید از بتن یا مصالح مناسب دیگر طبق نظر دستگاه نظارت و با هزینه پیمانکار استفاده نماید.

البته در شهر بم، برای رسیدن به عمق مورد نظر جهت اجرای بتن مگر و آغاز قالب بندی برای فونداسیون از شفته آهک استفاده میشود. استفاده از شفته آهک توصیه نمی شود اما با توجه به اینکه قیمت تمام شده آن پایین تر و بیشتر در دسترس می باشد لذا لازم است نکات زیر حتما رعایت شود تا در به دست آمدن کیفیت بهتر ما را یاری کند.

 بتن:
بتن مخلوطی از شن و ماسه وآب و سیمان

شن و ماسه:

در موقع انتخاب شن و ماسه باید توجه داشت که دانه های عاری از کلوخه و خاک و مواد آلی  بوده و در مجاورت یکدیگر فعل و انفعال شیمیایی نداشته باشد. برای تهیه بتن مناسب ابتدا باید قطر و درصد مناسبی از هر دانه را تعیین نمود برای این کاروزن معینی ار مخلوط شن و ماسه را که نماینده کلیه شن و ماسه مورد مصرف می باشد.

 انتخاب نموده و ان را روی غربال هایی  با سوراخ های متفاوت ریخته و مقدار باقی مانده روی هر الک را وزن نموده و درصد ان را نسبت به وزن کل اولیه تعیین مینمایند سپس اطلاعات بدست آمده را روی نمودار های که برای همین منظور کشیده شده می برند

سیمان: برای مصارف مختلف سیمان انواع مختلفی دارد برای بتن ریزی در شرایط معمولی از سیمان پرتلند استفاده میکنند
مواد متشکله سیمان عبارت است از حدود 65 درصد آهک و بقیه 35 درصد آن تشکیل شده است از سیلیس و اکسید آلومینیوم و اکسید آهن و غیره که پس از پختن و آسیاب کردن در حدود 2 درصد هم به آن گچ اضافه مینمایند. آب: آب مصرفی در بتن باید پاک و زلال بوده و فاقد عناصر ترکیب شونده با سیمان و دانه های تشکیل دهنده بتن باشد

بتن مگر:

بتن مگر یا به تعریفی بتن رگلاژ کف قالبندی فونداسیون در حقیقت یک بتن با مقدار سیمان کم (100 تا 150 کیلوگرم سیمان بر مترمکعب) است که جهت آماده سازی بستر خاکبرداری شده برای آرماتوربندی و صفحه گذاری اجرا میگردد توجه به نکات ذیل جهت اجرای بتن مگر الزامی است :

1- قبل از اجرای بتن مگر حتما خاک بستر را مرطوب نمایید تا آب بتن جذب خاک نگردد و کیفیت آن پایین نیاید .

2- در صورتی که بتن مگر را بر روی شفته آهک اجرا میکنید حتما توجه داشته باشید که شفته به مقاومت 5/1 کیلوگرم بر متر مربع رسیده باشد . ( شفته آهکی زمانی به مقاومت 5/1 کیلوگرم بر متر مربع رسیده است که اثر کفش شما پس از راه رفتن بر روی آن باقی نماند

3- شفته آهک میبایست قبل از اجرای بتن مگر مرطوب شده باشد تا آب بتن را جذب نکند. توجه داشته باشید زمانی که آهک هنوز جذب آب داشته باشد موجب پوکی بتن مگر میشود.

4- بتن مگر جهت پاکسازی کف و اجرای دقیقتر فاصله گذاری آرماتوربندی از کف انجام میگردد بنابراین به تمییز و یکنواخت بودن سطح آن دقت کنید تا آرماتوربندی بهتری داشته باشید.

اصولا پی کنی به دو دلیل انجام می شود:

1- برای محافظت پایه ساختمان

2- دسترسی به زمین بکر

پی سازی در ساختمان: در ساختمان های فلزی بیشتر از پی نقطه ای استفاده می کنند . پی های نقطه ای برای ساختمان های که بار ان به طور متمرکز به زمین منتقل می شود ساخته میگردد مانند ساختمان های فلزی و یا ساختمان های بتونی

لایه های پی های تکی یا نقطه ای:

1- زمین مناسب

2- بتن مگر

3- میله گرد های کف پی

4- بتون اصلی

5- صفحه زیر ستون یا میله گرد های ریشه

قالب بندی (کفراژ بندی): 1- چوبی
2- فلزی
3- اجری
4- ...

آرماتور بندی:

برای ایجاد مقاومت در مقابل نیروهای کششی در بتون داخل شناز بتونی چند ردیف در بالا و پایین میله گرد قرار می دهند و این میله گرد های طولی را به وسیله میله گرد های عرضی که به آن ها خاموت می گویند به همدیگر متصل می کنند.

پهنای این قفسه بافته شده باید 5 سانتیمتر کوچکتر از پهنای قالب باشد به طوری که این میله گرد ها کاملا در بتون غرق شده و ان را از خوردگی در مقابل عوامل جوی باز دارد

بتن ریزی:

بتن آماده توسط ماشینهای حمل بتن (میکسر) برای شما آورده میشود، توجه به نکات زیر برای اجرای یک بتن ریزی صحیح الزامی است:

1- از افزودن آب به بتن حمل شده بدون اجازه مهندس ناظر اکیداً خودداری شود. ( معمولا کارگران برای سهولت کار خود و روانی بیشتر بتن به آن آب می­افزایند که این امر از مقاومت بتن به شدت میکاهد لذا توجه به این امر بسیار دارای اهمیت میباشد.)

2- معمولا ً مقداری از بتن در ابتدای تخلیه از میکسر دارای دانه بندی نا مناسبی میباشد. باید دقت شود این بتن که دارای کیفیت نا مناسب جهت بتن ریزی میباشد، مورد مصرف کارهای ساختمانی قرار نگیرد.

3- قبل از بتن ریزی حتماً باید درون قالبهای فونداسیون که آرماتور گذاری شده است از خاکهای ریزشی و نخاله های ساختمانی کاملاً پاکسازی گردد

4- در زمان بتن ریزی استفاده از دستگاه ویبره الزامی است، پیمانکاران موظف هستند قبل از آغاز بتن ریزی از سلامت دستگاه ویبره خود اطمینان حاصل نمایند .

بتن مصرفی بر روی سقف حتما میبایست به صورت یکپارچه اجرا شود و نباید بین بتن ریزی فاصله ایی ایجاد گردد 

 بتن­ریزی نباید در چند مرحله با فاصله زمانی زیاد انجام شود. ریختن قسمتی از بتن و گذشت زمان طولانی (بیش از چند ساعت) باعث خرابی عملکرد سقف و کاهش مقاومت آن می شود.

قبل از بتن ریزی باید سقف از هرگونه آلودگی همچون بتن خشک شده، شن و ماسه و یا خرده های سفال در مقاطع حساس همچون محل اتصال تیرچه به سقف پاک شود.

نگهداری بتن پی:

بعد از آنکه بتن ریخته شد و گیرش اولیه پیدا کرد (بعد از حدود 1.5 ساعت) عملیات خاصی برای نگهداری بتن باید آغاز شود. این عملیات که به عمل­آوری یا نگهداری بتن موسوم است باعث می شود تا به مشخصات مورد نظر برای بتن که در طراحی در نظر گرفته شده است دست پیدا کنیم و مقاومت و دوام بتن را بالا ببریم.

1- تمامی مقاطعی که بتن ریزی میگردد تا 3 روز باید آب پاشی شده و تا هفت روز مرطوب نگه داشته شود. این عمل در بالا بردن کیفیت بتن بسیار حائز اهمیت است.

2- از مصرف بتن باقیمانده ایی که بدون نظارت مهندس ناظر با افزودن آب برای استفاده مجدد آماده میشود جدا خودداری نمایید .

3- به عنوان یک روش بسیار مناسب و مطمئن می توان از پوشش پلاستیکی که اطراف قالب می گذاریم استفاده کنیم، به این ترتیب که اطراف پلاستیک را مقداری بیشتر در نظر بگیریم و بعد از بتن­ریزی لبه های پلاستیک را روی بتن برگردانیم.

صفحه زیر ستون:

چنانچه پی ریخته شده جهت ستون بتونی باشد میله گرد هائی عمودی که قسمتی از آن خارج از پی قرار داشته باشد در بتن پی قرار می دهند.و آرماتور های ستون را به پان می بندند .

چنانچه پی ریخته شده جهت ستون فلزی باشد برای آنکه فشار وارده از ستون در سطح پی تقسیم شود زیر ستون روی پی صفحه ای فلزی که ابعاد آن با محاسبه تعیین میگردد قرار میدهند چون ممکن است به ستون بجز بارهای عمودی نیروهای جانبی نیز وارد شود صفحه زیر ستون را به وسیله میله گرد ها ئی در بتون محکم میکنند برای این منظور به دو طریق می توان عمل نمود

1. 4    الی   12عدد میله گرد با نمره زیاد از  20تا 36 یا بیشتر که سر آن به صورت چنگک یا گونیا خم شده و سر دیگر آنرا پیچ و مهره کرده اند در بتن قرار می دهند و در صفحه زیر ستون چهار عدد سوراخ درست مقابل این چهار میله گرد ایجاد مینمایند و میله گرد ها را از داخل  سوراخ های صفحه رد نموده و با مهره محکم می نمایند این طریق مطمئن تر بود ه ولی اجرای آن مشکل تر می باشد .لازم بذکر می باشد که بولت هادرهنگام بار گزاری نقش بسیار مهمی برعهده داشته و تمامی لنگرهای ایجاد شده را بر عهده میگیرند و لذا حتماً باید د و مهره اجرا گردند

به این میله گرد ها بولت می گویند

2- طریقه دوم آن است که قبلا میله گردی با نمره تعیین شده به زیر صفحه جوش داده و آن را در موقع بتون ریزی داخل پی قرار می دهند.

در این روش چون بتن بعد از خشک شدن قدری تقلیل حجم پیدا می کند اغلب زیر صفحه خالی می شود برای جلو گیری از این موضوع بهتر است در موقع کار گذاشتن صفحه سوراخی در وسط آن ایجاد نموده و آنقدر صفحه را بکوبند تا بتون از این سوراخ بیرون بیاید

 

قسمت های اصلی ستون:

قسمت اصلی ستون عبارت از ان پروفیلی است که بارهای فشاری را تحمل می نماید.

برای ساختن ستون ها می توان از پروفیلهای مختلف استفاده نمود مانند دو عدد تیر آهن    I معمولی و یا یک عدد آهن بال پهن و یا دو عدد ناودانی و یایک عدد قوطی چهار گوش و یا چهار عدد نبشی و غیره در ایران برای ساختن ستون ها معمولا از دو عدد تیر آهن  I شکل معمولی استفاده می نمایند.   

دیوار چینی:

دیوار:با توجه به این که ابعاد آجر 22*11*5.5 می باشد در ساختمان دیوار های آجری را به عرض 22 سانتیمتری(یک آجر) و یا 35 سانتیمتری(1.5 آجر) و یا 45 سانتیمتری (2 آجر) می چینند.

لایه های مختلف دیوار اطاق ها:

1- دیوار سازی

2- شمشه گیری

3- کاهگل و یا گچ و خاک

4- سفید کاری

5- کشته کشی

6- سنگ قرنیز

 

لایه های دیوارهای سرویس ها از خارج به داخل:

1- دیوار

2- قشر ماسه سیمان زیر قیر گونی

3- قیر و گونی

4- توری سیمی

5 کاشی لعابی و ملات

پله ها:

پله وسیله ارتباط سطوح مختلف ساختمان به یکدیگر می باشد

کف پله تابع دو عامل است:

1- طول کف پا

2- طول قدم

طول کف پای یک آدم معمولی در حدود 30 سانتیمتر است در این صورت برای اینکه عبور و مرور از روی پله آسان باشد کف پله باید در حدود 30 سانتیمتر باشد که با توجه به 2 سانتیمتر دماغه پله جمعا کف پله در حدود 32 سانتیمتر خواهد شد

در مورد دوم با توجه به این که طول قدم یک آدم معمولی در حدود 63تا 65 سانتیمتر میباشد برای این که پله ها را پشت سر هم و بدون توقف و به راحتی و با قدم معمولی طی نمود می باید مجموع دو برابر ارتفاع بعلاوه کف پله عددی بین 63 الی 65 سانتیمتر باشد طبق فرمول زیر  2h+b=63&65 که در این فرمول hارتفاع پله وbکف پله می باشد.

سقف کاذب:

سقف کاذب سقفی است که در زیر سقف اصلی ساختمان ساخته می شود و به سقف اصلی آویزان است.

سقف کاذب را به علل مختلف می سازند مثلا در ساختمان های بتونی که ضخامت شاه تیر ها و دال های روی آن متفاوت است و این اختلاف ارتفاع از پایین بد منظره می باشد بوسیله ساختن سقف کاذب این نا زیبایی را می پوشانند و یا در محل ساختن خر پا که به واسطه وجود دهانه های بزرگ ساخته می شود ضخامت خر پا را در فاصله سقف کاذب تا سقف اصلی گم می کنند.

قسمت های مختلف سقف کاذب:

1- میله گرد های عمودی

2- میله گرد های افقی چپ و راست

3- نبشی کنار دیوار

4- چوب های چهار تراش چپ و راست

5- ورقه اکوستیک

6- رابیتس

7- گچ کاری

کرسی چینی:

معمولا در طبقه همکف ساختمان ها سطح اطاق ها را چند سانتیمتری از کف حیاط یا کوچه بلند تر می سازند به این اختلاف ارتفاع کرسی چینی می گویند.

معمولا کرسی چینی به سه علت انجام می شود

1- از قدیم الایام  بشر تمایل داشت قدری بلند تر از کف زمین سکونت کند و بدین ترتیب احساس امنیت بیشتری می نمود

2- ارتفاع طبقه همکف با سطح زمین مانع ورود برف و باران و برگ و خاشاک و غیره به داخل اطاق ها می گردد

3- چون اغلب زمین های که ما برای ساختمان انتخاب می کنیم کاملا مسطح نبوده و دارای شیب می باشند و از طرفی اطاق ها و سالن های ساختمان باید کاملا در یک سطح ساخته ساخته شود لذا برای مسطح کردن اطاق ها قسمت های پایین را به وسیله کرسی چینی  با قسمت های بلند آن هم سطح می نمایند.

عرض دیوار کرسی چینی بستگی به ارتفاع آن دارد هر قدر این ارتفاع بیشتر باشد به علت وجود خاکی که در پشت آن قرار می گیرد باید پهنای آن بیشتر شود تا بتواند در مقابل فشارهای جانبی کاملا مقاومت نماید.

مزایا و معایب ساختمانهای فلزی:

مزایای ساختمان فلزی:

مقاومت زیاد:مقاومت قطعات فلزی زیاد بوده و نسبت مقاومت به وزن از مصالح بتن بزرگتر است ، به این علت دردهانه های بزرگ سوله ها و ساختمان های مرتفع ، ساختمانهائی که برزمینهای سست قرارمیگیرند ، حائز اهمیت فراوان میباشد . خواص یکنواخت: فلز در کارخانجات بزرگ تحت نظارت دقیق تهیه میشود ، یکنواخت بودن خواص آن میتوان اطمینان کرد و خواص آن بر خلاف بتن با عوامل خارجی تحت تاثیر قرار نمی گیرد ، اطمینان در یکنواختی خواص مصالح در انتخاب ضریب اطمینان کوچک مؤثر است که خود صرفه جو یی در مصرف مصالح را باعث میشود . دوام: دوام فولاد بسیار خوب است ، ساختمانهای فلزی که در نگهداری آنها دقت گردد . برای مدت طولانی قابل بهره برداری خواهند بود.

خواص ارتجاعی:خواص مفروض ارتجاعی فولاد با تقریبی بسیار خوبی مصداق عملی دارد . فولاد تا تنشهای بزرگی از قانون هوک بخوبی پیروی مینماید . مثلآ ممان اینرسی یک مقطع فولادی را میتوان با اطمینان در محاسبه وارد نمود . حال اینکه در مورد مقطع بتنی ارقام مربوطه چندان معین و قابل اطمینان نمی باشد .

شکل پذیری :از خاصیت مثبت مصالح فلزی شکل پذیری ان است که قادرند تمرکز تنش را که در واقع علت شروع خرابی است ونیروی دینامیکی و ضربه ای را تحمل نماید ،در حالیکه مصالح بتن ترد و شکننده در مقابل این نیروها فوق العاده ضعیف اند. یکی از عواملی که در هنگام خرابی ،عضو خود خبر داده و ازخرابی ناگهانی وخطرات ان جلوگیری میکند. پیوستگی مصالح: قطعات فلزی با توجه به مواد متشکه آن پیوسته و همگن می باشد و ولی در قطعات بتنی صدمات وارده در هر زلزله به پوشش بتنی روی سلاح میلگرد وارد میگردد ، ترکهائی که در پوشش بتن پدید می آید ، قابل کنترل نبوده و احتمالا" ساختمان در پس لرزه یا زلزله بعدی ضعف بیشتر داشته و تخریب شود . مقاومت متعادل مصالح،مقاومت :مصالح فلزی در کشش و فشار یکسان ودر برش نیز خوب و نزدیک به کشش وفشار است .در تغییر وضع بارها، نیروی وارده فشاری ، کششی قابل تعویض بوده و همچنین مقاطعی که در بار گذاری عادی تنش برشی در انها کوچک است ، در بارهای پیش بینی شده ،تحت اثر پیچش و در نتیجه برش ناشی از ان قرار میگیرند. در ساختمانهای بتنی مسلح مقاومت بتن در فشار خوب ، ولی در کشش و یا برش کم است. پس در صورتی که مناطقی احتمالآتحت نیروی کششی قرار گرفته و مسلح نشده باشد تولید ترک و خرابی مینماید.

انفجار: در ساختمانهای فلزی  بارهای وارده توسط اسکلت ساختمان تحمل شده ، از قطعات پرکننده مانند تیغه ها و دیواره ها استفاده نمی شود . نیروی تخریبی انفجار سطوح حائل را از اسکلت جدا می کند و انرژی مخرب آشکار میشود ، ولی ساختمان کلا" ویران نخواهد گردید . در ساختمانهایی بتن مسلح خرابی دیوارها باعث ویرانی ساختمان خواهدشد تقویت پذیری و امکان مقاوم سازی :اعضاء ضعیف ساختمان فلزی را در اثر محاسبات اشتباه ، تغییر مقررات و ضوابط ، اجراء و .... میتوان با جوش یا پرچ یا پیچ کردن قطعات جدید ، تقویت نمود و یا قسمت یا دهانه هائی اضافه کرد . شرایط آسان ساخت و نصب: تهیه قطعات فلزی در کارخانجات و نصب آن در موقعیت ، شرایط جوی متفاوت با تهمیدات لازم قابل اجراء است . سرعت نصب: سرعت نصب قطعات فلزی نسبت به اجراء قطعات بتنی مدت زمان کمتری می طلبد . پرت مصالح: با توجه به تهیه قطعات از کارخانجات ، پرت مصالح نسبت به تهیه و بکارگیری بتن کمتر است وزن کم :‌میانگین وزن ساختمان فولادی را می توان بین  245 تا  390 کیلوگرم بر مترمربع و یا بین 80 تا  128 کیلوگرم بر مترمکعب تخمین زد ، درحالی که در ساختمانهای بتن مسلح این ارقام به ترتیب بین 480 تا  780 کیلوگرم برمترمربع یا 160 تا 250 کیلوگرم برمترمکعب می باشد . اشغال فضا: در دو ساختمان مساوی از نظر ارتفاع و ابعاد ، ستون و تیرهای ساختمانهای فلزی از نظر ابعاد کوچکتر از ساختمانهای بتنی میباشد ، سطح اشغال یا فضا مرده در ساختمانهای بتنی بیشتر ایجاد میشود . ضریب نیروی لرزه ای: حرکت زمین در اثر زلزله موجب اعمال نیروهای درونی در اجزاء ساختمان میشود ، بعبارت دیگر ساختمان برروی زمینی که بصورت تصادفی و غیر همگن در حال ارتعاش است ، بایستی ایستایی داشته و ارتعاش زمین را تحمل کند . در قابهای بتن مسلح که وزن بیشتر دارد ، ضریب نیروی لرزه ای بیشتر از قابهای فلزی است. معایب ساختمانهای فلزی: ضعف در دمای زیاد : مقاومت ساختمان فلزی با افزایش دما نقصان می یابد . اگر دمای اسکلت فلزی از   500 تا 600  درجه سانتی گراد برسد ، تعادل ساختمان به خطر می افتد . خوردگی و فساد فلز در مقابل عوامل خارجی : قطعات مصرفی در ساختمان فلزی در مقابل عوامل جوی خورده شده و از ابعاد آن کاسته میشود و مخارج نگهداری و محافظت زیاد است . تمایل قطعات فشاری به کمانش:  با توجه به اینکه قطعات فلزی زیاد و ابعاد مصرفی معمولا" کوچک است ، تمایل به کمانش در این قطعات یک نقطه ضعف بحساب می رسد . جوش نامناسب:  در ساختمانهای فلزی اتصال قطعات به همدیگر با جوش ، پرچ ، پیچ صورت میگیرد . استفاده از پیچ و مهره وتهیه ، ساخت قطعات در کارخانجات اقتصادی ترین ، فنی ترین کار می باشد که در کشور ما برای ساختمانهای متداول چنین امکاناتی مهیا نیست . اتصال با جوش بعلت عدم مهارت جوشکاران ، استفاده از ماشین آلات قدیمی ، عدم کنترل دقیق توسط مهندسین ناظر ، گران بودن هزینه آزمایش جوش .......... برزگترین ضعف میباشد. .

تجربه ثابت کرده است که سوله های ساخته شده در کارخانجات درصورت رعایت مشخصات فنی و استاندارد ، این عیب را نداشته و دارای مقاومت سازه ایی بهتر در برابر بارهای وارده و نیروی زلزله است.

پروژه آب و فاضلاب (گزارش)

1-1- مقدمه:

افزایش روز افزون جمعیت شهرها و پیشرفت صنایع در تمام کشورهای جهان برای آبرسانی شهر ها مسئله بسیار مهم و پیچیده ای به وجود آورده که حل آن با کمک متخصصین کار آزموده امکان پذیر است، برای کشور ما که از کمبود آب در تنگنا می باشد مسئله نامبرده اهمیت ویژه ای پیدا می کند. مهاجرت روز افزون مردم از دهات به شهرها و پیشرفت سریع زندگی مدرن و توجه بیشتر به بهداشت همگانی مقدار نیازهای آبی را افزایش می دهد. به وجود آمدن صنایع مادر چون ذوب آهن و پتروشیمی که خود ایجاد یک رشته کارخانه های کوچکتری را سبب می گردند مشکل آبرسانی را دو چندان می سازد.

مسئله کمبود آب را در ایران طبعاً نمی توان به سادگی بر طرف نمود. فقط با بهره برداری درست از منبعهای آب کشور، جلوگیری از هدر رفتن آبهای طبیعی و مهار کردن رودخانه ها و ایجاد شبکه های آبرسانی ناحیه ای در نقاط گوناگون کشور می توان نیازهای آینده مردم را تأمین نمود.

شبکه آبرسانی شهرها دارای وظایفی هستند که مهمترین آنها عبارتند از :

تأمین آب آشامیدنی مردم شهر، تأمین آب مورد نیاز دستگاهها و تأسیسات بهداشتی از قبیل حمامها، توالتها وغیره ... ، تأمین آب مورد نیاز کارخانه های کوچک و بزرگ و کارخانه های گوناگون، تأمین آب لازم برای آبیاری فضاهای سبز و شستشوی خیابانها و آبریزگاههای همگانی، تأمین آب مورد نیاز تأسیسات سازمانهای آتش نشانی در مواقع آتش سوزی.

و شبکه می بایست قادر باشد وظایف نام برده در بالا را به خوبی انجام دهد و حتی در بدترین شرایط نیز این وظایف را به درستی انجام دهد.

1-2- مطالعات عمومی

شهرستان دیر در 50 کیلومتری شمال غرب بندر طاهری از شهرستان کنگان و در 51 درجه و 56 دقیقه درازای جغرافیایی، 50 درجه و 27 دقیقه پهنای جغرافیایی و بلندی 12 متری از سطح دریا واقع است. شهر بندری کوچک دیر مرکز شهرستان دیر در 208 کیلومتری شهر بوشهر قراردارد و دارای بندرگاه خوب با عمق کافی آب، برای لنج هاست. دارای  تعدادی چاه کم عمق آب شیرین است. شهرستان دیر از شمال به خورموج و تنگستان و از شرق به بندر کنگان و از غرب و جنوب به آب های خلیج فارس محدود می باشد. آب و هوای دیر در کل گرم و مرطوب است. راه های دسترسی به این منطقه عبارت اند از: 
ـ راه بندر دیر ـ بند کنگان به سمت خاور.
ـ راه بندر دیر ـ بردخون به سمت شمال باختری به درازای 65 کیلومتر.
ـ راه بندر دیر ـ کاکی ـ خورموج ـ اهرم ـ بندر بوشهر به سمت شمال باختری و به درازای حدود 217 کیلو متر

شهرستان‌دیر یکی از شهرستان های مهم استان بوشهر است که بر اساس سرشماری سال 1375 ؛ 41986 نفر جمعیت داشته است.

1-3جغرافیای طبیعی

جنس خاک منطقه قلیایی است و به همین علت گیاهان نمیتوانند مواد مورد نیاز خود را جذب نمایند. کمی رطوبت زمین، حرارت زیاد هوا و کمبود مواد آلی نیز مزید بر علت شده‌است. وجود توده‌های نمکی سبب شور شدن آبهای روان گردیده‌است. ناهمواریهای این منطقه جزء نواحی پست زاگرس جنوبی‌اند که ارتفاع آنها نسبت به زاگرس بلند، کمتر و قوس و چین‌ها نیز بسیار ملایم و به تدریج به طاقدیس و ناودیس‌ها ختم می‌شود.

0020قله درنگ با ارتفاع ۱۲۲۳ متر در میانه شهرستان واقع است. رود مند که از انار واقع در ۲۸ کیلومتری شمال شرقی کازرون سرچشمه می گیرد در منطقه «زیررود» بخش بردخون به دریا می ریزد. در منطقه آّبدان و لمبدان سفره‌های آّب‌های زیرزمینی وجود دارد که بارندگی فصل زمستان نیز بستگی دارد و با کم و زیاد آمدن باران نوسان پیدا می‌کند. چشمه آب گرم در کوه‌های «گنوی» و چشمه‌های دیگر نیز «لوحک»، «تنگ دوراهک»، «تنگ هیخ» و «گرگم» وجود دارد

1-4-آب و هوا

آب وهوای منطقه در بیشتر ایام سال گرم ومرطوب در کنار ساحل گرم وخشک در فواصل دور تر از ساحل می با شد. زمستان این شهرستان مشابه هوای بهاری استانهای سردسیر کشور می باشد.

در فصل تابستان بادی معروف به باد یکصد و بیست روزه که خشک و سوزان است در منطقه می وزدوبه اصطلاح محلی به ((تش باد)) یا((باد گرم)) معروف است .میزان بارندگی کم وبارندگی‌ها متو سط سالانه ۲۱۵ میلی متر در ماههای آذر تا اسفند می باشد.

تنها رود خانه دایمی که از شهرستان عبور می‌کند رودخانه مند است که در مرز شمالی شهرستان دیر با دشتی جریان دارد. دیگر رودخانه‌ها فصلی بوده ودرهنگام بارند گی جریان دارند.

درجه حرارت درشهرستان دیّر حداکثر میانگین دما ۴۷ درجه سانتی گراد و کمترین معدل حداقل دمای سالانه ۲۲ درجه‌است. در فصل تابستان ودر زمان وزش بادهای گرم ((تش باد)) دما به پنجاه درجه سانتی گراد نیز می رسد. سردترین هوا در اواخر دی و اوایل بهمن و گرمترین زمان در تیر و مرداد ماه است .

رطوبت : در این منطقه به لحاظ نزدیکی به دریا رطوبت زیاد که حداکثر مطلق ۱۰۰٪ و متو سط میزان رطوبت به ۵۶ نیز می ر سد.

1 -5- عوامل مؤثر در برآورد جمعیت آیندۀ یک شهر:

1-    روند رشد جمعیت شهر در سال های گذشته

2-    طرح های عمرانی و توسعه صنعتی پیش بینی شده برای آینده

3-    روند رشد جمعیت در مناطق مجاور شهر

4-    تنگناهای موجود در برابر توسعه آیندۀ شهر

5-    پیش بینی جمعیت اشباع و تطابق آن با طرح های جامع

6-     امکان مهاجرت

7-    جمعبت فعلی و تغییرات آن

1-6- دوره طرح:

نظر به اینکه جمعیت و مقدار مصرف سرانه و نیازمندی های تجاری و صنعتی آب در شهرها و اجتماعات معمولاً در حال افزایش بوده و از طرفی امکانات مالی و اجرایی محدود است لذا در طرح تأسیسات شهر اعم از آب و فاضلاب زمان مناسبی انتخاب می شود تا شرایط و نیازهای آن زمان در تعیین مبنای طرح ملاک عمل قرار گیرد. فاصلۀ بین زمان شروع بهره برداری و زمان مبنای طرح را دوره طرح می نامند. در شرایط کنونی ایران معمولاً دوره طرح را 20 تا 40 سال در نظر می گیرند. مگر اینکه شرایطی خاص و یا عوامل مؤثر در طرح و دوره طرح محدوده کننده آن باشند. (آیین نامه: بند 1-4-1)

1-7- محاسبه جمعیت در پایان دورۀ طرح():

جمعیت طرح در واقع جمعیتی است که مشخص میکند در دوره طرح 25ساله جمعیت ما به چقدر خواهد رسید.تا در جهت رفع نیاز های آبی منطقه از آن استفاده شود.

به عنوان مثال در شهر مورد مطالعه(دیر)دادهای آماری جمعیت طی سال های گذشته به شرح جدول زیر می باشد.

جمعیت برحسب نفر						متوسط رشد سالانه بر حسب در صد%
1335	1345	1355	1365	1375	1385	1335-1345	1345-1355	1355-1365	1365-1375	1375-1385
1053 نفر	2269 نفر	4435 نفر	11487 نفر	16008 نفر	18525 نفر	7.98%	6.93%	9.98%	3.75%	1.5%

1-8-روش های محاسبه ی جمیت شهر

در نهایت محاسبه ی جمعیت طرح به چندین روش بیان می شود.

* روش اول: روش تصاعدی: محاسبه ی جمعیت طرح   از رابطه زیر بدست می آید. با توجه به در نظر گرفتن دوره طرح 25 ساله لذا فرمول به شکل زیر می باشد.

n= دوره طرح بر حسب سال                = جمعیت در ابتدای دوره              = ضریب متوسط رشد جمعیت

نفر

 

* روش دوم: روش حسابی تعیین جمعیت طرح:

در این روش فرش می شود که تغییرات جمعیت نسبت به زمان ثابت است.

Ka = ثابت جمعیت                  = جمعیت در سال مبناء            = زمان دوره طرح

                             

                             

                                        

  طی 25 آتی

جواب دوم منطقی تر به نظر می رسد با توجه روند رشد جمعیت طی دوره های گذشته افزایش 2000 نفری به ازای هر 10 سال طی سالیان گذشته نتیجتاً عدد 28328 نفر منطقی تر به نظر می رسد.

* روش سوم:

* روش هندسی یا لگاریتمی

در این روش با استفاده فرمول زیر برای تعیین جمعیت طرح استفاده می شود.

                                     

                                     

* نکته:            

به روش هندی جمعیت طرح 33325 نفر در می آید که البته با توجه به روند رشد جمعیت در سالیان گذشته خصوصاً نرخ رشد رو به کاهش جمعیت با توجه به داده های آماری عدد فوق اذدکی دور از واقعیت می باشد.

لذا در طی سه روش گذشته:

1- روش تصاعدی = 26878 نفر                                                    

2- روش حسابی= 28328  نفر                                                                                  

3- روش هندسی = 33325  نفر

روش چهارم:روش ترکیبی

شایان ذکر است روش ترکیبی به عنوان روش مبنا برای تعیین جمعیت طرح توسط بسیاری از کارشناسان و متخصصین آب جهت طراحی شبکه آبرسانی شناخته شده است.

آمار موجود به شرح ذیل می باشد:

موالید سال 85 بر حسب نفر:1111نفر

مرگ ومیر در سال 85برحسب نفر:698نفر

نرخ مهاجر فرستی در سال 166:85نفر

نرخ مهاجر پذیری در سال 128:85نفر

شاخص امید به زنگی(متوسطعمر افراد جامعه):72سال

درصد فضای سبز شهر:6.3%ژ

مساحت کنونی شهر:561.5هکتار

مساحت براورد شده سال افق:870.5هکتار

لذا باتوجه به آمار فوق جمعیت طرح به روش ترکیبی :

        111+128=1239از طرفی       698+166=864 لذا 1239-864=375به ازای هر سال ورودی جمعیت

                                در سال افق Pn=18525+375*25=28000

لذا در پایان با توجه باتوجه به با روش های مختلف براورد جمعیت در صفحات گذشته جمعیت در سال افق 29132نفر پیش بینی شده است.

محاسبه جمعیت امکان محاسبه ی کل آب مصر فی را فراهم می کندو از طر فی طراحی  خطوط لوله مستلزم تعیین جمعیت سرویس دهی لوله است.

1-9 - محاسبۀ مساحت فعلی شهر

محاسبه ی تراکم جمعیت از طریق روش های :

1-نقشه های توزیع تراکم جمعیتی

2-اطلاعات محلی

3-آمار گیری منطقه ای

امکان پذیراست.

تراکم در سال مبنا=                                                                نفر 18525/561.5=33

با توجه به جمعیت شهر در سال افق29132نفر اگر فرض شود 75%در سطح کسترش یافته شهر ساکن شوند و 25%در سطح قدیم جا دهی شوند.

                                                        نفر29132-18525=10607

.

نفر  جمعیت در سطح گسترش

نفر  جمعیت افزایش یافته در سطح قدیم

نفر جمعیت جدید در سطح قدیم

نفر در هکتار تراکم جدید

سطح گسترش

مساحت کنونی شهر دیر 870.5هکتار می باشد.

1-10- متوسط مصرف سرانه آب:

مصرف سرانۀ یک شهر با توجه به بند 1-5 آیین نامه شامل مصارف زیر می باشد:

-         مصارف خانگی

-         مصارف عمومی

-         مصارف تجاری و صنعتی

-         مصارف فضای سبز عمومی

-         تلفات آب

میزان مصرف کل مجموع مصلرف پنج گانه فوق می باشد.

1-10-1- مصرف خانگی:

برای به دست آوردن مصرف خانگی روش های مختلفی وجود دارد که از آن جمله عبارتند از:

-         استفاده از جداول 7-2 یا 6-2 کتاب آشفته که جمع کل را برای هر نفر  در نظر گرفته است.

-         استفاده از جداول 2-1 یا 2-2 کتاب منزوی.

-         استفاده از آمار و اطلاعات.

-         استفاده از توصیه سازمان مدیریت و برنامه ریزی.

باید توجه شود که در تعیین میزان متوسط مصرف سرانۀ خانگی (بدون فضای سبز) در آینده، عوامل زیر مؤثرند (آیین نامه: بند 1-5-2-3-1):

1-    ارقام اندازه گیری شدۀ فعلی

2-    رشد مصرف در گذشته و تخمین رشد آتی با توجه به سطح رفاهی مردم در آینده.

3-    سهولت تامین آب.

4-    آب و هوای منطقه.

5-    فشار در شبکه.

6-     نوع مسکن و قیمت آب.

7-    نحوه دفع فاضلاب.

1-10-2- تعیین متوسط مصرف سرانه خانگی:

با توجه به جدول(1-5-1 ) آیین نامه سازمان برنامه و بودجه متوسط مصرف سرانۀ خانگی (بدون فضای سبز) در حدود سال 1395 به صورت زیر انتخاب می شود.

جدول تعیین متوسط سرانه خانگی

نوع مصرف	حدود مصرف (آیین نامه) ()	مقدار انتخابی ()
آشامیدن پخت و پز حمام لباسشوئی ظرفشوئی دستشوئی و توالت شستشوی خانه کولر و تهویه مطبوع متفرقه	5-2 5-10 50-25 20-10 15-5 30-20 10-3 5-2 5-3	3 8 38 15 10 25 5 2 4
جمع	150-75	110

*در صورتی که اعداد پیش بینی شده برای مصرف خانگی (بدون فضای سبز) خارج از محدودۀ جدول فوق (آیین نامه : جدول 1-5-1) باشد ابتدا باید علل این مسئله مشخص و سپس تصمیم مقتضی با نظر کارفرما اتخاذ گردد.

*مصرف خانگی به ازای هر نفر برابر  می باشد.

1-10-3- تعیین حداکثر مصرف روزانه فضای سبز:

فضای سبـز شامل مصرف فضـای سبز خانگی و عمومی می باشد که برای تعیین آن یکی از روش های زیر را به کار می گیریم:

1-    اگر فضای اختصاص یافته به هر نفر مشخص نبود، بین 1 تا 10 لیتر در روز برای آن در نظر می گیریم.

2-    توصیۀ آیین نامه بند 1-5-2-3-2

فضای سبز شهر را با توجه به قرار گیری شهر دیر در منطقه نیمه صحرایی و گرم  فضای کل شهر در نظر می گیریم. مقدار آب مصرفی باید با توجه به تعداد روزهای آبیاری محاسبه شود و فرض می کنیم که 3 روز در هفته یعنی جمعاً 150 روز در سال آبیاری داریم. با توجه به نقشه مناطق آب و هوایی در آیین نامه، دیر در منطقۀ 8 آب و هوایی (نیمه صحرایی و گرم)   می باشد و  همچنین با توجه به جدول 1-5-2 آیین نامه حداکثر مقدار مصرف روزانه فضای سبز را برابر 8تا14 لیتربرروزکه 10لیتر بر روز به ازای هر متر مربع در نظر می گیریم. توجه به اینکه در شهر ها ی بزرگی چون اهواز در صد فضای سبز 5 مترمربع به ازای هر شخص می با شد و با لحا ظ نمودن اینکه شهر دیر شهر کوچکی می باشد 2تا 3 متر مربع به ازای هر شخص در نظر میگریم.

مقدار آب مصرفی در واحد سطح × مساحت فضای سبز شهر و سطح گسترش = مقدار آب مصرفی فضای سبز

 مقدار آب مصرفی فضای سبز

 مقدار مصرف سرانۀ فضای سبز به ازای هر نفر

*مصرف روزانۀ فضای سبز به ازای هر نفر برابر  می باشد.

1-10-4- تعیین متوسط مصرف سرانۀ عمومی و همگانی:

مصرف عمومی و همگانی شامل آب مصرفی در هتل ها، مدارس، مساجد و فروشگاه ها است. برای محاسبۀ این مصرف یکی روش های زیر را به کار می گیریم:

1-    استفاده از جداول، مانند جدول 8-2 کتاب آشفته

2-    وقتی که از شهر اطلاعاتی در دست نداریم، می توان از توصیۀ سازمان برنامه و بودجه استفاده کرد. بنابراین با توجه به توصیه آیین نامه بند 1-5-2-3-4 مقدار حداقل و حداکثر تا سال 1395 به شرح زیر است:

-مقدار حداقل مصرف همگانی  به ازای هر نفر

-مقدار حداکثر مصرف همگانی  به ازای هر نفر

*مصرف همگانی و عمومی به ازای هر نفر برابر  می باشد.

1-10-5- تعیین متوسط مصرف سرانه تجاری و صنعتی:

که شامل:

1-    مصرف صنایع بزرگ مانند کارخانه ها

2-    مصرف صنایع کوچک مانند کارگاه ها

3-    مصرف در دامداری ها

می باشد و با توجه به توصیۀ آیین نامه بند 1-5-2-3-5 مقدار حداقل و حداکثر تا سال 1395 به شرح زیر است:

-         مقدار حداقل مصارف صنعتی  به ازای هر نفر

-         مقدار حداکثر مصارف صنعتی  به ازای هر نفر

*مصرف سرانۀ تجاری و صنعتی به ازای هر نفر برابر  می باشد.

1-10-6- تلفات آب:

مقدار تلفات آّب عبارت است از مقدار آبی که به صورت نشت از محل اتصالات، پیوندی ها و همچنین چکه نمودن شیر آلات به هدر می رود. این مقدار بستگی به کیفیت شبکه، فشار آب، جنس لوله ها، تراکم و روش بهره برداری آن دارد.

طبق بند 1-5-2-3-6 آیین نامه مقدار متوسط تلفات سرانۀ آب نباید بیش از 20 درصد متوسط مجموع مصارف خانگی، عمومی، تجاری و صنعتی و فضای سبز عمومی منظور گردد.

از آنجایی که شبکه آبرسانی به تازگی طراحی می شود و لوله های نو به کار می رود، لذا میزان تلفات آب بسیار کم بوده و آن را برابر 15% در نظر می گیریم.

(مصرف فضای سبز + مصرف صنعتی + مصرف همگانی + مصرف خانگی) × در صد تلفات = میزان تلفات آب

 میزان تلفات آب

*تلفات آب به ازای هر نفر برابر  می باشد.

1-11- تعیین متوسط مصرف سرانه روزانه آب و آب مصرفی شهر:

با توجه به مجموع متوسط مصارف آب و مقدار تلفات آن، متوسط مصرف سرانۀ به ازای هر نفر به صورت ذیل قابل محاسبه است.

مصرف سرانۀ صنعتی + مصرف سرانۀ همگانی + مصرف سرانۀ خانگی = مقدار متوسط مصرف سرانۀ کل بازای هر نفر

                                      تلفات آب + مصرف سرانۀ فضای سبز +

متوسط مصرف سرانۀکل×جمعیت شهردرپایان دورۀ طراحی = متوسط مصرف آب جمعیت شهربدون آب آتش نشانی

1-12- تعیین حداکثر مصرف سرانه روزانه آب و آب مصرفی شهر:

با توجه به منطقه آب و هوایی شهر دیر در نقشه پیوست آیین نامه و جدول 1-5-3 آیین نامه ضریب  بین 1.5 تا 1.8 بود که برابر 1.7 در نظر می گیریم. سپس با داشتن ضریب  و متوسط سرانۀ روزانه می توان حداکثر مصرف سرانۀ روزانه را به صورت ذیل محاسبه کرد:

متوسط مصرف سرانۀ روزانه ×  = حداکثر مصرف سرانۀ روزانه

حداکثر مصرف سرانه × جمعیت شهردر پایان دورۀ طرح = حداکثر مصرف آب جمعیت شهر بدون آب آتش نشانی

1-13- تعیین حداکثر مصرف سرانه ساعتی:

برای محاسبۀ دبی حداکثر ساعتی با توجه به بند 1-5-2-3-10 آیین نامه، باید ضریب حداکثر ساعتی () را از جدول 1-5-4 آیین نامه، با توجه به جمعیت شهر مورد نظر به دست آورد.

*حداکثر مصرف سرانۀ روزانه ملاک طراحی مخزن می باشد و حداکثر مصرف سرانۀ ساعتی ملاک طراحی شبکۀ آبرسانی می باشد.

حداکثر مصرف سرانۀ لحظه ای (ثانیه ای)×جمعیت شهر در پایان دورۀ طرح = دبی لحظه ای ماکسیمم(دبی طراحی)

1-14-دبی شیرهای آتش نشانی:

به طور کلی استفاده از شیرهای ایستاده (روی زمینی) توصیه می شود، ولی در مواردی که توجیه کافی وجود داشته باشد، استفاده از شیرهای زیر زمینی نیز بلامانع است. (آیین نامه: بند2-3-1)

*در چهارراه های اصلی لااقل یک شیر آتش نشانی وجود داشته باشد، در چهارراه های بزرگ با ترافیک سنگین حداقل دو شیر در دو سمت متقابل چهارراه نصب گردد.

*در مجاورت مراکز عمومی بزرگ از قبیل بیمارستان ها، سینماها، مدارس و غیره، باید شیرهای آتش نشانی نصب گردد.

دبی شیر اتش نشانی به صورت زیر می باشد.

=qf

در نهایت qmaxs=186+3*15=231lit/s

1-15- مخازن آب:

با توجه به اینکه در شهردیر فضای خالی مناسبی برای مخازن و ارتفاع مناسبی جهت اجرای مخازن وجود دارد در نتیجه در قسمت غرب شهر دیرتپه بلندی وجود داردکه ارتفاع مناسبی جهت اجرای مخزن زمینی بلند استفاده کرد.

1-15-1- نحوه تعیین حجم مفید مخازن آب تصفیه شدۀ زمینی:

حجم مفید مخازن با توجه به بند 2-5-1 آیین نامه، شامل سه قسمت ذیل می شود:

1-    حجم مورد نیاز برای جبران نوسانات ساعتی.

2-    حجم مورد نیاز برای تأمین نیازهای آتش نشانی.

3-    حجم مورد نیاز برای تأمین آب در مواقعی که آب ورودی به مخازن قطع می شود.

مخازن آب بایست قادر باشندآب مورد نیاز شهر را در ساعت حداکثرتامین نماید.حجم مورد نیاز برای این منظوربایستی با اندازه گیری لازم و ترسیمات منحنی تغییرات روزانه مصرف تعیین گردد.در صورتی که منحنی تغییرات روزانه مصرف امکان پذیر نباشدلازم است با استفاده از تغییرات مصرف در شهر های با شرایط مشابه حجم مورد نیاز مخزن را تخمین زد.

1-15-2- محاسبه حجم مفید مخازن در انتهای دروۀ طرح و تعداد مخازن:

حجم مفید مخازن با توجه به سه قسمت بند فوق الذکر تعیین می شود و در صورت نبودن اطلاعات کافی، در شرایط معمولی این حجم بین 50 تا 75 درصد حداکثر مصرف روزانه پیش بینی شده در پایان دوره طرح توصیه می گردد. (آیین نامه: بند 2-5-1-4)

برای محاسبۀ حجم مخازن با توجه به بند سه قسمت بند فوق رابطه ذیل را داریم:

آب مصرفی مورد نیاز آتش نشانی + حداکثر آب مصرفی روزانۀ شهر × ضریب آلفا = حجم مخزن

برای تعیین در رابطه فوق از جدول 6-1 کتاب منزوی استفاده می شود.

*چون حجم محاسبه شده مخزن بزرگ تر از  می باشد، لذا مخزن باید به صورت دوبل طراحی گردد تا بتوان در موقع شستشو و یا تعمیر یک مخزن از آب مخزن دیگر برای آبرسانی شهری استفاده نمود.

 2 ÷ حجم مخزن محاسبه شده = حجم هر یک از مخازن

از دید اقتصادی بهتر از منبع های با حجم 300-3000مترمکعب استوانه ای ساخته شوند (رجوع شود به کتاب منزوی)

1-15-3- شکل مخازن و تعیین ابعاد مخازن:

به دلیل اینکه حجم محاسبه شده هر یک از مخازن بزرگ تر از  می باشد، مخازن باید به شکل مکعب مستطیل یا استوانه ای طراحی شوند. با توجه به کتاب منزوی بند 6-3-1-الف صفحۀ 225، ارتفاع آب درون مخزن برای حجم 100متر مکعب 2-3مترو برای حجم بین 5000-100متر مکعب 4-5متروبیشتر از  می باشد ارتفاع مخازن تا حداکثر توصیه گردیده است، در نتیجه ارتفاع آب در مخازن را برابر  در نظر می گیریم.

ارتفاع آب مخزن(متر)	حجم مخزن((m3
2الی3 متر	تاm3100
3الی4 متر	100 - m31000
4الی5 متر	1000- m35000
6.5متر	بیش از m35000

در نتیجه شکل مخزن بدلیل اینکه حجم هر یک از مخزن بین100-3000مترمکعب می باشدمخزن به صورت استوانه ای ساخته میشود. میشود بع شکل استوانه تو در تو نیز ساخت.

V=A*h=2680=A*6.5

A=412.30M 2

A=Π*D2/4

D=23m

استوانه ای به قطر 23متر و ار تفاع 6.5متر

در مخازن مکعب مستطیلی برای محاسبه طول و عرض آن از رابطه  (، طول مخزن و ، عرض مخزن) استفاده می کنیم.

- عمق مفید آب در مخزن برابر می باشد. ()

*چند نکته اجرایی که در طراحی مخازن باید در نظر گرفت، عبارتند از:

-       کف مخزن باید شیبی برابر 1 تا 2 درصد داشته باشد.

-       در بالای مخزن باید دریچه هایی جهت هوادهی تعبیه گردد.

-       در انتهای مخزن باید لوله ای جهت دفع مواد لجنی و رسوبات موجود تعبیه گردد.

-       لوله برداشت باید 20 تا 30 سانتیمتر بالاتر از کف مخزن قرار گیرد.

-       لوله تغذیه باید 20 تا 30 سانتیمتر بالاتر از بالاترین سطح آب در مخزن باشد.

-       مخزن باید دارای سرریز باشد، تا آب اضافی تخلیه شود.

-       جهت قرائت ارتفاع آب داخل مخزن باید داخل آن اشل نصب گردد.

-       نقاط تغذیه و برداشت مخزن باید طوری در نظر گرفته شوند که آب همیشه در مخزن جریان داشته باشد.

-       منبع های زمینی بلند در درون تپه های پیرامون و یا درون شهرساخته می شوندبرای ایمنی بیشتر در برابر سرماو گرماسعی میشود با خاکبرداریاز زمین این منبع ها درون زمینساخته شوندگاهی برای ایمنی نظامی آن هارا در دل کوه مسازند. 

*لذا از مخازنی مکعب مستطیلی با مشخصات ذیل استفاده می شود:

1-16- شبکه آبرسانی حلقوی:

ابتدا با توجه به موقعیت خیابان های اصلی 10 حلقه ایجاد می کنیم و سپس با روش تعیین دبی واحد طول لوله دبی تقریبی برای لوله ها تعیین کرده و دبی گره ها با توجه به نصف لوله های متصل به آن گره و دبی واحد طول لوله به دست می آید.

اقدام بعدی رسم لوله های انتقال آب بین گروه های مذکور است بدین منظور لوله ها به نحوی قرار داده شوند تا از زیر خیابان بگذرند و در نتیجه عملیات حفر مسیر به راحتی صورت پذیرد با محاسبه طول لوله ها از روی نقشه و وارد کردن این اطلاحات در برنامه به سوی هدف نزدیکتر می شویم. در مورد زبری لوله ها باید گفت در طرح از معادلات هیزن – ویلمیاز استفاده شده و برای محاسبات افت استفاده شده است و از اینرو ضریب زبری C=140 در نظر گرفته شده این ضریب برای لوله چدنی بدست آمده است.

پس از لوله گذاری ضریب C برای همه ی لوله ها در نظر گرفته شده و طول آن ها نیز وارد شود در هر گره مشخص می شود مقدار دبی آن تأمین می شود. در هر گره با استفاده از نصف دبی تأمین شده توسط هر لوله ای که به آن گره متصل است بدست می آید.

بعد از وارد کردن Base demand در هر گره نوبت به جانمایی مخزن می رسد. مخزن را در نزدیکی گره شماره 1 بلندترین نقطه قرار می دهیم در مورد قطر لوله ها در ابتدای امر از قطر تئوری استفاده کرده پس از آنالیز برنامه با قطر داده شده بسیاری قطرها از لوله ها دارای سرعت غیر مجاز و خارج از محدود بوده و همین طور بسیاری از گره ها دارای فشاری خارج از محدوده است. هنرمندی طراح در این جاست که برای رسیدن به جوابی بهینه آنقدر قطر لوله ها را کم زیاد کرده و همچنین مخزن را تغییر دهد تا مقادیر فشار و سرعت به ترتیب در گره ها و لوله ها در محدود مجاز قرار گیرد.

1-16-1- تعیین دبی مصرفی در واحد طول لوله و دبی مصرفی لوله ها

جدول طول لوله ها (خیابان ها) در شبکه آبرسانی حلقوی

طول لوله (m)	لوله	طول لوله (m)	لوله
420	15	1080	1
840	16	705	2
480	17	420	3
675	18	570	4
600	19	780	5
525	20	180	6
630	21	495	7
915	22	690	8
378	23	330	9
645	24	345	10
495	25	375	11
975	26	285	12
375	27	450	13
1000	28	495	14
ΣL = 16153m

1-16-2- تعیین دبی مصرفی لوله ها

طول کل لوله ها ÷ دبی لحظه ای ماکسیمم = دبی مصرفی در واحد طول لوله

طول لوله × دبی مصرفی در واحد طول لوله = دبی مصرفی لوله

جدول دبی مصرفی لوله ها در شبکه آبرسانی حلقوی

دبی مصرفی لوله ()	لوله	دبی مصرفی لوله ()	لوله
6.006	15	15.444	1
12.012	16	10.0815	2
6.864	17	6.006	3
9.6525	18	8.151	4
8.58	19	11.154	5
7.5075	20	2.574	6
9.009	21	7.0785	7
13.0845	22	9.867	8
5.4054	23	4.719	9
9.2235	24	4.9335	10
7.0785	25	5.3625	11
13.9425	26	4.0755	12
5.3625	27	6.435	13
14.3	28	7.0785	14
ΣQ= 231lit/s

1-16-3- تعیین دبی مصرفی گره ها

مجموع نصف دبی مصرفی هر یک از لوله های متصل به گره = دبی مصرفی گره

جدول دبی مصرفی گره ها در شبکه آبرسانی حلقوی

دبی مصرفی گره (lit/sec)	شماره گره	دبی مصرفی گره (lit/sec)	شماره گره
11.26	10	22.31	1
8.79	11	15.3	2
17.6	12	15.23	3
8.26	13	11.37	4
13.75	14	9.656	5
10.856	15	14.05	6
13.2	16	13.8	7
9.33	17	7.3	8
19.52	18	8.9	9
ΣQ= 231lit/s

*تذکر این که قطر اولیه لوله ها را می توان با استفاده از جدول دبی تقریبی لوله ها و از رابطۀ ذیل و با توجه به سرعت بهینه یا اقتصادی که حدود 2/1 متر بر ثانیه می باشد.

     1-16-4- دبی تقریبی لوله ها در شبکه آبرسانی حلقوی 

جدول دبی تقریبی لوله ها در شبکه آبرسانی حلقوی

دبی تقریبی لوله ()	لوله	دبی تقریبی لوله ()	لوله
13.73	15	46.56	1
14.83	16	9.91	2
24.06	17	90.94	3
8.76	18	13.15	4
24.27	19	73.50	5
9.27	20	12.58	6
4.16	21	36.64	7
1.57	22	26.85	8
.49	23	26.85	9
1.08	24	44.47	10
3	25	3.20	11
8.09	26	30.96	12
8.09	27	55.89	13
		12.93	14
ΣQ= 231lit/s

قطر به دست آمده برای لوله را به قطر تجاری موجود در بازار تبدیل می کنیم:  

1-16-5- تعیین قطر بهینه و قطر تجاری لوله ها

جدول قطر تجاری لوله ها در شبکه آبرسانی حلقوی

قطرتجاری (mm)	لوله	قطرتجاری (mm)	لوله
150	15	250	1
150	16	100	2
200	17	350	3
100	18	150	4
200	19	300	5
100	20	150	6
80	21	200	7
80	22	200	8
80	23	200	9
80	24	200	10
80	25	80	11
80	26	200	12
80	27	250	13
		150	14

1-17- تعیین فشار در گره ها

از روش هاردی کراس استفاده کرده و مقادیر  را از رابطۀ ذیل به دست آورد.

که در آن  طول معادل می باشد. سپس با در اختیار داشتن مقادیر  برای تمامی لوله های یک حلقه مقادیر  و  را از روابط ذیل به دست می آوریم:                                                    

با استفاده از مقادیر  و  و رابطۀ روبرو مقدار  (خطای محاسباتی) را به دست می آوریم:   

 

حال این مقدار خطای  را به  اولیه فرضی اضافه می کنیم: 

                                 جدید

پس از اتمام عملیات یک حلقه سراغ حلقه بعدی رفته، عملیات فوق را بروی حلقۀ بعدی انجام می دهیم و در نظر داریم که آخرین دبی های جدید حلقه های قبل که مشتـرک با حـلقه جـدید هستنـد، در حلقـه مورد محاسبه قرار می دهیم. محاسبات فوق تا زمانی ادامه خواهد داشت که مقدار  بسیار کوچک شود و قابل چشم پوشی شود.

*توجه شود که علامت  وابسته به جهت های فرضی است.

در پروژه حاضر عملیات فوق را تا 12 سیکل با برنامه Excel انجام داده و تنها یک سیکل را در جداول ذیل می آوریم.

در مرحله بعد با توجه به دبی های به دست آمده برای لوله ها سرعت را برای لوله ها به دست می آوریم و در مرحله بعد با توجه به افت فشارهای در لوله ها، فشار در گره ها به دست می آوریم. سرعت ها و فشار های به دست آمده را با حداقل ها و حداکثر ها مقایسه کرده تا در رنج مورد نظر قرار داشته باشند.

1-18- محدودیت سرعت:

محدودیت سرعت در لوله ها بین 3.تا2.5متر برثانیه می باشد

اگر از 3.کمتر باشد خطرناک می باشد زیرا باعث ماندابی شدن اب در لوله هاوایجاد رسوب فلزات سنگین وغیره میشود.

اگر از 2.5بیشتر باشد باعث ضربه به اتصالات و ایحاد کاویتاسیون میگردد.

عملاجهت طراحی معمولا سرعت را بین 7.تا 2.5متر بر ثانیه میگیرند

1-19- طراحی شبکه های آبرسانی توسط نرم افزار های کامپیوتری:

برای طراحی شبکه حلقوی از نرم افزار EPANET 2  استفاده شده است.

در ادامه خروجی این نرم افزار قرار دارد

.

1-20- تجهیزات شبکه آبرسانی:

- شیرهای قطع و وصل:

شیرهای قطع و وصل بایستی به تعداد کافی و به نحوی روی خطوط لوله پیش بینی گردند که هنگام تعمیرات و قطع آب، احتمال آلودگی به حداقل ممکن برسد. به منظور تامین این هدف ضمن در نظر گرفتن راه حل های مختلف و مقایسه اقتصادی رعایت نکات ذیل ضروری است. (آیین نامه: بند 3-6-1)

1-    معمولاً در هر چهارراه دو عدد شیر و در هر سه راه یک عدد شیر در نظر گرفته شود مگر در مواردی که با توجیهات کافی ضرورت شیرهای اضافه تری ایجاب نماید.

2-    شیرها طوری در نظر گرفته شوند که ترکیدگی یک لوله باعث قطع آب در لوله های تغدیه کننده اصلی نشود مگر آنکه قطع آب در اثر خرابی خود تغذیه کننده باشد.

3-    شیرها به نحوی تعبیه شوند که ترکیدگی یک لوله باعث قطع آب در طول بیش از 200 تا 400 متر (بسته به درجه تراکم شهر) نشوند.

4-    توصیه می شود شیرهای قطع و وصل در اقطار بزرگ (بیش از 400 میلیمتر) و شیرهای مجهز به کنارگذر و چرخ دنده در داخل حوضچه نصب گردند.

- شیرهای تخلیه:

در نقاط پست شبکه و خطوط انتقال، تعبیه شیر جهت تخلیه آب داخل لوله ضروری می باشد.

(آیین نامه: بند3-6-4)

- شیرهای تخلیه هوا:

در نقاط مرتفع خطوط شبکه شهری که امکان تخلیه هوا از طریق انشعابات منازل میسر نباشد، وسائل لازم جهت تخلیه هوا می باید پیش بینی گردد. (آیین نامه: بند 3-6-3)

*در مسیر های با شیب کم نیز در فواصل حدود 800 متر شیر هوا می باید در نظر گرفته شود.

- شیرهای فشار شکن:

با توجه به مشکلات دوره بهره برداری، توصیه می شود که استفاده از شیرهای فشار شکن در خطوط انتقال و شبکه توزیع به حداقل ممکن تقلیل یابد.

در نقاطی که تعبیه شیر های فشار شکن ضروری است دو شیر فشار شکن (یکی به عنوان یدک) به منظور انجام تعمیرات و سایر مسائل بهره برداری در نظر گرفته شود. (آیین نامه: بند 3-6-5)

- زهکشی و تهویه حوضچه ها:

جهت جلوگیری از آلودگی آب مشروب شبکه، زهکش حوضچه شیرها، کنتورها و سایر لوازم نباید مستقیماً به مجاری آب های سطحی و فاضلابروها متصل گردند.

در سختمان حوضچه ها تدابیر لازم جهت تهویه هوا می باید پیش بینی گردد. (آیین نامه: بند 3-6-6)

1-21- چگونگی ترسیم خطوط فشار:

- خط فشار استاتیکی:

خطی است که در لوله ها هیچگونه جریانی برقرار نیست این خط ماکزیمم خط فشار را داراست و در آن هیچگونه افتی ایجاد نمی شود. طبق کتاب منزوی ماکزیمم فشار استاتیکی بین 50 تا 60 متر می باشد. که در نقشه مشخص شده است.

- خط فشار دینامیکی:

این خط، خطی است که در لوله ها آّب جریان دارد و میزان افت در هر لوله ایجاد می گردد که طریقه رسم آن به دو روش زیر است ضمناً خط مزبور در هر نقطه فشار آب را نشان می دهد.

الف- فشار هر نقطه را داریم و رقوم ارتفاعی آن را با توجه به این و فاصله نقطه ابتدا نقطه رقوم ارتفاعی و فاصله را پیاده کرده و از نقطه ارتفاعی به اندازه فشار روی نقطه بالا رفته و نقطه فشار را بدست می آوریم.

ب- با توجه به خط فشار استاتیکی و میزان افت هر نقطه به این ترتیب که ابتدا فاصله نقطه را روی خط فشار استاتیکی مشخص کرده و به میزان افت نقطه از آن پایین می آییم، نقطه بدست آمده نقطه فشار دینامیکی می باشد.

*خط فشار دینامیکی در حالت آتش نشانی که در این حالت دبی آتش نشانی یعنی  بر دبی های هر لوله اضافه شده و آن را ترسیم می نمائیم که در شکل نشان داده شده است.

*رقوم ارتفاعی و فاصله هر نقطه را نیز پیاده می نمائیم تا خط زمین طبیعی بدست بیاید و بروی آن فشار حداقل که 15 متر می باشد را مشخص می نمائیم.

1-22-تفاوت روش دستی با نرم افزار

دلیل این تفاوتها این است که در روش دستی اعداد محاسبه شده با کمی تقریب بوده و اعداد کامل نبوده است مثلا اگر عددی 25124/4 بوده به 25/4 گرد شده است وهمین امر در محاسبات اختلافاتی پدید می آورد ولی در برنامه loop این طور نیست بلکه اعداد به همان صورت که است ضرب و جمع شده است.

اشکال دیگر نیز در همان دبی فرضی اولیه است که فرض می شود و چون سیکل حلقه  در روش دستی صفر نمی شود خود دلیل بر وجود این اختلاف عدد است که در epanetاینطور نیست .

در این پروژه سیکل تا 12 مرحله و تا ΔQ=10-10 ادامه داده شده است.

ولی در epanet اینطور نیست و حلقه کامل می شود.

معماری امروز , معماری گذشته

معماری امروز , معماری گذشته



به دنبال ضایعات به وجود آمده در اثر تخریب فاجعه‌بار آثار ارزشمند معماری و شهرسازی، دلسوختگان فرهنگ و هنر این سرزمین را به فعالیت و تلاش برای حفظ آن چه که هنوز از ارزش‌های گذشته باقی مانده بود، واداشت و در اثر سعی و کوشش ایشان قوانین و مقررات بازدارنده‌ای تهیه و تدوین و در مراجع رسمی کشور مورد تصویب قرار گرفت.
یکی از مباحث اصلی و گه‌گاه جنجال‌برانگیز در فضای معماری و شهرسازی امروز کشورمان، موضوع حفظ فضاهای شهری و معماری گذشته و تاریخی و دیدگاه‌های متفاوت درباره چگونگی حفظ این فضاها و ساختمان‌های ارزشمند قدیمی است، که گاه اختلاف‌نظرها و دیدگاه های متفاوت در مورد نگرش به این مقوله در برخی موارد از حیطه مباحث معماری و شهرسازی فراتر رفته و در حیطه مسائل اجتماعی سیاسی داخل می‌شود. جنجال ایجاد شده در خصوص ساختمان برج جهان‌نما در اصفهان نمونه مشخص این موضوع است.
کشور ما به لحاظ فرهنگ معماری و شهرسازی و غنای آثار ارزشمند گذشتگان بدون شک یکی از شاخص‌ترین کشورهای جهان محسوب می‌شود. از سال ۱۳۰۰ شمسی بر اثر تغییرات زیربنایی در ساختار اجتماعی و اقتصادی و به دنبال آن نیازهای جدید به وجود آمده در اثر حرکت جامعه به سمت صنعتی شدن، کالبد جامعه سنتی دچار مشکلات بسیاری شد که در اثر تغییرات به وجود آمده در ساختار اقتصادی و اجتماعی جامعه، این کالبد کارایی گذشته خود را از دست داد و با توجه به رشد شتابان ورود تولیدات صنعتی و روند صنعتی شدن و عدم آمادگی علمی و اجتماعی و فرهنگی دست‌اندرکاران برای مقابله با این تحولات سریع، تغییرات و ناهنجاری‌های جبران‌ناپذیری در کالبد شهرهای سنتی به وجود آمد که ادامه این روند با رشد شهرنشینی و هجوم جمعیت مهاجر به سمت شهرها ابعاد گسترده‌تری به خود گرفت تا جایی که تخریب و نوسازی نشانه تجدد و گرایش به مدرنیته به عنوان یک ارزش محسوب می‌شود. البته در اینجا به دنبال بررسی زمینه‌ها و دیدگاه‌های فرهنگی اجتماعی که باعث به وجود آمدن این شرایط در جامعه آن روز ما شد، نیستیم.
اما در خصوص پیامدهای آن که تاثیرات مستقیم بر وضعیت موضوع مورد نظر ما دارد و در حقیقت موضوع این نوشتار نیز هست به بحث و بررسی می‌پردازیم.
به دنبال ضایعات به وجود آمده در اثر تخریب فاجعه‌بار آثار ارزشمند معماری و شهرسازی، دلسوختگان فرهنگ و هنر این سرزمین را به فعالیت و تلاش برای حفظ آن چه که هنوز از ارزش‌های گذشته باقی مانده بود، واداشت و در اثر سعی و کوشش ایشان قوانین و مقررات بازدارنده‌ای تهیه و تدوین و در مراجع رسمی کشور مورد تصویب قرار گرفت.
این مقررات اگر چه باکندی و عدم توان اجرایی در بسیاری از مواقع کارایی لازم را دارا نبود ولی رفته رفته تاثیرات خود را بیشتر در جهت بازدارندگی و نه احیا و سازندگی، به جای گذاشت. اما مشکل اصلی امروز در مواجهه با حفظ و احیای معماری و شهرسازی گذشته، موضوع نگرش افراطی و محافظه‌کارانه‌ایست که در مقابل نگرش تفریطی و مخربی که در بالا به آن اشاره شد قرار دارد. این نگرش به بهانه مقابله و جلوگیری از حضور سودجویان برای تخریب بافت ها و بناهای ارزشمند قدیمی هر گونه مداخله در جهت احیا آنها را نیز با مشکل مواجه می‌سازد و در پناه یک تفکر محافظه‌کارانه عملا از رونق دوباره این بافت‌های قدیمی و فاقد کارایی جلوگیری و با اصرار بر این نگرش در عمل، بافت‌ها و بناهای ارزشمند شهرهای‌مان را به صورت موزه‌های ویرانه‌ای حفظ کرده‌اند، که در اثر گذشت زمان بر وسعت این ویرانه‌های تاریخی افزوده می‌شود تا جایی که این نگرش محافظه‌کارانه در مواجهه با بافت‌ها و بناهای تاریخی به یک ضد ارزش مبدل شده و عملا مقاومت منفی مردم و ساکنان این محلات و بناها را به دنبال داشته است.
تا جایی که به علت فقدان زیرساخت‌ها و عدم تناسب فضاهای موجود با نیازهای فعلی ساکنان و نیز ناتوانی دستگاه‌های ذی‌ربط در سامان‌دهی این محلات، مردم مجبور به تخریب و تغییر فضاها برای هماهنگ ساختن آنها با نیازهای‌شان شدند و در بسیاری از مواقع با ترک این محلات و رها کردن آنها عملا این فضاها به ویرانه‌های ناامنی مبدل شده‌اند.
تجربه کشورهای اروپایی در این خصوص موید این نکته است که برای حفظ این بافت‌ها و بناها، سامان‌دهی و احیای آنها از طریق جاری ساختن جریان زندگی روزمره مردم با توجه به نیازهای امروزی شهرنشینی، امکان‌پذیر است و تنها در این صورت است که امکان مشارکت مردم و ساکنان را برای بازسازی محلات‌شان فراهم می‌شود و مسلما بدون مشارکت و خواست مردم امکان حفظ و احیای این محلات و بناهای ارزشمند درون آنها وجود ندارد. کشورهای اروپایی در روند بازسازی، مراحل متفاوتی را مطالعه، بررسی و تجربه کرده‌اند که این مراحل از تفکرات محافظه‌کارانه حفاظت صرف تا مراحل دخالت برای سامان‌دهی و بازسازی و نوسازی را شامل می‌شود.
ماحصل این تجارب موید یک نکته بسیار بااهمیت است و آن این که اصولا ما نمی‌توانیم بدون در نظر گرفتن نیازهای دوران خودمان فضاهای معماری و شهری را صرفا مطابق الگوهای ذهنی سازمان‌دهی کنیم در این خصوص یادآور می‌شود که اصولا معماری تابع شرایط محیط خود شکل می‌گیرد و نیازهای هر دوره است که بر شکل معماری و شهرسازی تاثیر می‌گذارد و ارزشمند بودن این بناها به این جهت است که آنها محصول نیازهای مردمی بوده‌اند که آنها را به وجود آورده‌اند که طبیعتا با امکانات تکنیکی، اقتصادی و فرهنگی و اجتماعی زمان خودشان کاملا هماهنگ بوده‌اند. نهایت اینکه این بناها و این محلات محصول زمان خود هستند، لذا می‌بایست در حفظ و حراست از این بناها به عنوان نشانه فرهنگ ملی و ارتباط نسل دیروز و امروز و آینده نهایت سعی خود را کنیم.
اصولا ارزش یک معماری در هر دوره به این است که آن بنا بتواند پاسخگوی واقعی نیازهای زمان خود باشد. حال اگر قرار باشد ما در کنار یک اثر تاریخی بنایی احداث کنیم آیا برای احترام و ارزش‌گذاری و حفظ هویت آن بنا می‌بایست ساختمان جدید مطابق همان معیارها به لحاظ فرم‌، شکل و حتی استفاده از همان مصالح ساخته شود؟
در این صورت یادمان‌های دوره ما برای آیندگان چه خواهد بود؟ توجه به این نکته مهم ضرورت دارد که اصولا ساختمانی ارزشمند است که توانسته باشد نیازهای زمان خود را پاسخگو باشد و هر چه در این راه موفق‌تر عمل کند ارزش آن بنا بیشتر خواهد بود، حال چنان چه مثلا در کنار مسجد شیخ لطف‌الله مسجدی بسازیم که همان فرم‌ها و همان مصالح و نهایتا همان گنبد را تکرار کند آیا این بنا می‌تواند به عنوان یک بنای با ارزش و نشانه معماری دوران ما برای آیندگان واجد هویت و ارزش باشد؟ آیا گنبد زیبای مسجد شیخ لطف‌الله که در اوج هنرمندی و خلاقیت با تکنولوژی محدود زمان خود اعجاب ما را برانگیخته، همان ارزشی را دارد که ما در کنار آن، مسجدی با همان گنبد ولی با پوسته بتونی و تکنولوژی امروزی بسازیم؟
آیا تکرار عناصر تاریخی به صرف ارزش‌های فرهنگی آنها و به صرف الگوهای ذهنی از گذشته، یک فرمالیسم و ضد ارزش نخواهد بود. بررسی چند نمونه از تجارب انجام گرفته در دوره‌های مختلف در کشورهای صاحب نام اروپایی می‌تواند در این خصوص مفید فایده قرار بگیرد.
در اروپای قرن نوزدهم و در زمانی که اروپا در بحران معماری و شهرسازی و رکود ایده‌های هنری گرفتار بود، تفکرات خشک و خسته کننده آکادمیک با تاکید بر ارزش‌های معماری گذشته به خصوص معماری کلاسیک اجازه هر گونه نوع‌آوری و تحول را ناممکن ساخته بود، به علت عدم تطابق این معماری را با نیازهای زمان خود که زمان انقلاب صنعتی و نوع‌آوری تکنیک و تکنولوژی در تمام زمینه‌ها بود، از یک سو، شهرهای صنعتی دچار کمبود تیپولوژی‌های مختلف ساختمانی شد و به دنبال آن بحران‌های اجتماعی، اقتصادی و سیاسی دامن‌گیر جوامع غربی شد. از سوی دیگر، دست‌اندرکاران معماری و شهرسازی غرق در مباحث آکادمیک و بی‌توجه به نیازهای روزافزون معماری و شهرسازی، ارتباط خود را با جامعه و مردم از دست داده بودند.
در این شرایط، متخصصان دیگر بیکار ننشسته و با نوآوری‌های خود به کمک نیازهای ساختمانی مردم شتافتند. این نوع‌آوری‌ها که زاییده صنعت و صنعتی شدن جوامع شهری بود دقیقا با استفاده از فرآورده‌های صنعتی و تکنولوژی‌های نو، علی‌رغم مقاوم شدید محافظه‌کاران موفق شدند با ایده‌های متهورانه راهگشای ورود به جوامع مدرن و پشت‌ سر گذاشتن سنت‌های دست و پاگیر مبتنی بر کلاسیسیسم شوند. در یکی از این اقدامات در شهر پاریس یعنی مرکز آکادمی هنر و معماری محافظه‌کاران اروپا، در نمایشگاه جهانی ۱۸۸۹ برجی ساخته شد که امروزه سمبل بلامنازعه پاریس یعنی عروس شهرهای جهان است.
درباره اهمیت این بنا نیاز به هیچگونه زیاده‌گویی نیست اما شاید بی‌مناسبت نباشد به گوشه‌ای از وضعیت و شرایطی که در زمان ساخت این برج بر فرانسه و به خصوص شهر پاریس حاکم بود، اشاره داشته باشیم.

فرم خام انعقاد قرارداد گودبرداری و حمل خاک

این قرارداد در تاریخ                   بین آقای                      به نشانی                                   

و تلفن                   که از این  قرارداد  کارفرما نامیده می شود و از یکطرف وآقای                     

فرزند               به شماره شناسنامه                      صادره از               و تلفن                که از این پس پیمانکار نامیده می شود از طرف دیگر به شرح زیر منعقد       می گردد.

ماده 1 –موضوع قرارداد

عملیات خاکبرداری و حمل خاک های حاصله به خارج از کارگاه ساختمانی واقع در                  به شماره پروانه ساختمانی          

ماده 2 –مدت پیمان

مدت پیمان از تاریخ تحویل پروژه به پیمانکار                  روز می باشد . در صورتی که کار به علت عواملی مانند زلزله ، سیل ، آتش سوزی و یا ممانعت سازمان هایی از قبیل شهرداری و نیروهای انتظامی تعطیل گردد ، مدت تعطیل شده به مدت قرارداد اضافه خواهد شد.

ماده 3 – اسناد و مدارک قرارداد

3-1- قرارداد حاضر

3-2- نقشه و مشخصات فنی

3-3- کلیه دستور کارهایی که در حین اجرا توسط کارفرما یا دستگاه نظارت ابلاغ می شود .

ماده 4 –تعهدات پیمانکار

4-1- پیمانکار موظف است کلیه ماشین آلات مورد نیاز اجرای عملیات را تدارک نماید . این ماشین آلات شامل لودر ، بیل مکانیکی و کامیون می باشد .

4-2- پیمانکار موظف است به میزان اعلام شده از سوی کارفرما گودبرداری نماید . و در صورتی که بیشتر از میزان تعیین شده گودبرداری نماید هزینه های ضرر و زیان آن بر اساس  روش های مطلوب به عهده پیمانکار است .

4-3- پیمانکار موظف است از ماشین آلاتی که کمترین سر و صدا و مزاحمت را برای همسایگان مجاور دارد استفاده نماید بخصوص از لودرهای جدید کم صدا در کارگاه استفاده شود .

4-4- پیمانکار موظف است از دیوارهای املاک مجاور فاصله بگیرد و میزان این فاصله را کارفرما تعیین می نماید

4-5- پیمانکار موظف است کلیه نیروهای انسانی موضوع عملیات را متناسب با مدت قرارداد تامین نماید .

4-6-پیمانکار موظف است جهت اجرای موضوع قرارداد از نیروهای انسانی ماهر و با تجربه استفاده نماید .

4-7- پیمانکار باید در تمام مراحل کار در کارگاه حاضر بوده و در غیاب خود یک نفر نماینده تام الاختیار ذیصلاح با اطلاع فنی مورد نیاز که مورد تایید کارفرما باشد معرفی نماید .

4-8- پیمانکار جهت اجرای حسن انجام تعهدات خود مبلغ                       ریال به صورت یک فقره چک در قبال اخذ رسید تحویل کارفرما می نماید . چک مزبور پس از اتمام کار با تقاضای پیمانکار مسترد می گردد.

4-9- پرداخت هر گونه جریمه های احتمالی در نظر گرفته از سوی مراجع ذیصلاح که ناشی از تخلف پیمانکار و پرسنل تحت امر ایشان اعم از جرائم راهنمایی و رانندگی و غیره و رفع آن به عهده پیمانکار می باشد .

4-10- جهت ایمنی ابنیه و معابر اطراف محل گود برداری پیمانکار می بایست عملیات گود برداری و خاکبرداری با ماشین را با رعایت فاصله مناسب از ابنیه اطراف که از سوی دستگاه نظارت و کارفرما تعیین می گردد انجام و در صورت نیاز جهت حفاظت ابنیه اطراف با هزینه خود نسبت به اجرای مهارهای لازم اقدام و پس از اتمام عملیات گود برداری با ماشین نسبت به گود برداری و خاکبرداری دستی و حمل خاک های مازاد به خارج از کارگاه اقدام نماید .

4-11- پیمانکار به هیچ عنوان نمی تواند از اتباع خارجی که مجوز کار در ایران را ندارد استفاده نماید . در صورت استفاده از اتباع خارجی کارفرما می تواند یکطرفه قرارداد را فسخ نماید .

4-12- پیمانکار موظف است کلیه موارد ایمنی و حفاظتی را در کارگاه رعایت نماید .

4-13- پیمانکار بایستی هنگام عملیات خاکی یک نفر مباشر حرفه ای در کارگاه بکار بگمارد.

4-14- پیمانکار نمی تواند موضوع قرارداد را بدون اطلاع کارفرما به شخص دیگری واگذار نماید.

4-15- چون عملیات خاکی در هنگام شب انجام می شود پیمانکار می بایستی محوطه انجام عملیات را با روشنی کامل تجهیز نماید تهیه وسایل روشنی به عهده کارفرماست .

4-16-پیمانکار موظف است برنامه زمان بندی خود را به کارفرما یا دستگاه نظارت ارائه و پس از تایید ایشان مشغول بکار شود..

4-17- در صورتی که هنگام عملیات خاکی به موضوعات غیر قابل پیش بینی و یا آثار تاریخی برخورد نماید می بایستی بلافاصله به کارفرما و نیروهای انتظامی اطلاع دهد .

4-18- پیمانکار مسئول حفظ و حراست از محیط کار و جان کارگران و ابزار و تجهیزات خود می باشد.

4-19- در صورت بروز هرگونه حادثه ای که نقص عضو و یا فوت را به دنبال داشته باشد پیمانکار خود مسئول تامین خسارات ناشی از آن است و هیچگونه مسئولیت و تامین خسارتی متوجه کارفرما نیست .

4-20- در صورت مواجه شدن پیمانکار با موضوعات جدید ، خطرناک یا غیر قابل پیش بینی ، پیمانکار موظف است موارد را فورا با کارفرما در میان گذاشته و پس از تایید کارفرما ، کار را دنبال نماید .

4-21- مسئولیت بروز هرگونه اتفاق مالی و جانی به ساختمان های اطراف به عهده پیمانکار است و خسارت ناشی از آن صرفا توسط پیمانکار تامین خواهد شد.پیمانکار در این مورد می تواند از بیمه حوادث کارگاه استفاده نماید .

4-22- در صورتی که کارفرما دستور کار جدیدی را به پیمانکار ابلاغ نماید ، ایشان موظف به اجرای آن خواهد بود.

4-23- مسئولیت کشف هرگونه فساد ، فحشا ، کلاهبرداری ، درگیری و مشابه آن توسط افراد پیمانکار در طول مدت اجرای پروژه به عهده پیمانکار می باشد .

4-24-پرداخت هرگونه حق ایاب و ذهاب ، بیمه کارگران ، غذا و محل اسکان کارگران به عهده پیمانکار می باشد

4-25- پیمانکار بایستی افرادی را در کارگاه بکار بگمارد که مورد تایید کارفرما باشد .

4-26- پیمانکار اقرار می نماید که وضعیت املاک مجاور و خاک پروژه را کاملا رویت نموده و از کم و کیف اجرای آن با اطلاع است .

4-27-در صورتی که هنگام گود برداری به سنگ های بزرگتر از قطر 5/2 متر برخورد نماید تخریب و حمل آن با توافق طرفین انجام خواهد گرفت .

4-28- در صورتی که هنگام گودبرداری دیگر لودر کارساز نباشد ( به لحاظ سختی و سفتی زمین ) و نیاز بلدوزر باشد اضافه بهای کار با بلدوزر با توافق طریق پرداخت خواهد شد.

4-29 – پرداخت هایی مانند عیدی ، انعام ، پاداش و .... به عوامل اجرایی و موارد فوق العاده به نیروهای انتظامی و شهرداری به عهده پیمانکار است.

4-30- پیمانکار می بایستی قبل از گود برداری پروانه ساختمان را به شهرداری ارائه داده مجوز حمل خاک را از شهرداری دریافت نماید .

4-31- در صورتی که نحوه محاسبه احجام ماشینی باشد کلیه بیجک های کامیون ها بایستی به تایید نماینده کارفرما برسد همچنین قبل از انعقاد قرارداد میزان محاسبه حجم کامیون های ده چرخ و یا شش چرخ به توافق طرفین رسیده باشد .

4-32- در صورتی که نحوه محاسبه احجام زمینی باشد بایستی زمین قبل از گود برداری و بعد از گودبرداری نقشه برداری شده و بر اساس نقشه های تهیه شده احجام خاکبرداری محاسبه گردد.

4-33- نقشه برداری بایستی مورد قبول دو طرف باشد .

4-34- پیمانکار بایستی آیین نامه حفاظتی کارگاه های ساختمانی و مبحث 12 مقررات ملی ساختمان ایران در ارتباط با رعایت موارد مربوط به عملیات گودبرداری و حمل و تخلیه خاک را رعایت نماید.

ماده 5 – تعهدات کارفرما

5-1-کارفرما موظف است بر اساس مفاد قرارداد کلیه پرداخت های لازم را به پیمانکار انجام دهد .

5-2- کارفرما بایستی وسایل روشنایی کارگاه را از قبیل سیم رابط ، پروژکتور و کابل را در اختیار پیمانکار بگذارد.

5-3- کارفرما موظف است مکانی جهت استراحت و غذا خوری برای کارگران مهیا نماید .

5-4- کارفرما بایستی سرویس بهداشتی مناسب و کافی کارگران را در کارگاه قبل از شروع عملیات احداث نماید .

5-5- کارفرما موظف است ساختمان موضوع قرارداد و ساختمان های مجاور و افرادی که قرار است در کارگاه کار خاکبرداری را انجام دهند را در مدت پیمان بیمه حوادث نماید.

5-6- کارفرما موظف است برق مورد نیاز ، آب شرب و غیر شرب را در اختیار پیمانکار بگذارد .

5-7- کارفرما از بابت مواردی که بایستی در اختیار پیمانکار بگذارد ، حق دریافت هیچگونه وجهی را ندارد.

ماده 6 –مبلغ قرارداد و نحوه پرداخت

مبلغ موضوع این قرارداد                       ریال است پیش بینی می گردد که تا 25% قابل افزایش و کاهش خواهد بود.

مبلغ نهایی قرارداد پس از اتمام کار و تایید صورت وضعیت نهایی کار توسط دستگاه نظارت و کارفرما تعیین می شود.

تبصره ( 1 ) به این قرارداد هیچگونه تعدیل ، اضافه بها و پاداش تعلق نمی گیرد و پیمانکار نباید چنین مبالغی را مطالبه نماید.

تبصره ( 2 ) از هر پرداخت مبلغ 5% بیمه و 5 % مالیات و 10 % حسن انجام کار کسر خواهد شد.   

تبصره ( 3 ) نحوه پرداخت مبالغ قرارداد پس از ارائه هر صورت وضعیت و تایید دستگاه نظارت و کسر کسورات قانونی قابل پرداخت خواهد بود.

ماده 7 – فسخ قرارداد

7-1- در صورتی که پیمانکار بیش از یک چهارم مدت برنامه زمان بندی تاخیر داشته باشد کارفرما می تواند قرارداد را فسخ نماید .

7-2- در صورت عدم حسن اجرا یا عدم اجرای کامل یا قسمتی از هر یک از مراحل این قرارداد کارفرما می تواند قرارداد را فسخ نماید .

7-3- در صورت انتقال قرارداد یا واگذاری آن به اشخاص دیگر کارفرما می تواند قرارداد را فسخ نماید .

7-4-در صورت تاخیر بیش از یک هفته در شروع به کار قرارداد کارفرما می تواند قرارداد را فسخ نماید.

ماده 8-دوره تضمین قرارداد  

مدت دوره تضمین قرارداد          ماه پس از اتمام کار می باشد و در صورت بلانقص بودن کار انجام شده مبلغ 10 % حسن انجام کار با تقاضای پیمانکار مسترد خواهد شد.

ماده 9- حکمیت

طرفین آقای          را به عنوان داور مرض الطرفین در موارد اختلافی تعیین نمودند . نظر داوری مرضی الطرفین لازم الاجرا است.

این قرارداد در 9 ماده و 3 تبصره و در دو نسخه متحدالمتن که هریک  حکم واحد را دارد، تنظیم گردیده است. .

کارفرما                                                                         پیمانکار             

هدف از گودبرداری

گودبرداری عملیاتی آسان ولی بسیار تخصصی

هدف از گودبرداری چیست؟

گودبرداری در زمین های انجام می شود که باید تمام یا قسمتی از ساختمان پایین تر از سطح طبیعی زمین احداث شود که گاهی ممکن است عمق گودبرداری بنابر جنس زمین به چندین متر برسد .

گودبرداری به دو روش انجام می شود:

1:گودبرداری در زمین های نامحدود : منظور از زمین نامحدودزمین بسیار وسیعی است که اطراف آن هیچ گونه ساختمانی نباشد

2: گودبرداری در زمین های محدود : منظور از زمین محدود زمین نسبتا کوچکی است که اطراف آن ساختمان هایی وجود داشته باشد

شیب دیواره های محل گودبرداری :

برای جلوگیری از ریزش دیواره های محل گودبرداری به داخل معمولا خاک برداری طوری صورت می گیرد که دیواره های کناری دارای شیب ملایمی باشد که با خط عمود زاویه ای به اندازه ( بر اساس جدول ذیل )

نوع خاک	اندازه زاویه به درجه	شیب بر حسب نسبت	شیب بر حسب درصد
زمین های دج	*5	حدود  11/1	حدود 10
زمین های سفت	*10	حدود 6/1	حدود 20
زمین های متوسط	*30	حدود 3/2	حدود 70
زمین های ماسه ای	*45	حدود 1/1	100
زمین های سست وخاک دستی	بیشتر از *45	---------------------	--------------------

شمع بندی ( تنگ بستن)بدنه های گود:

شمع بندی یا تنگ بستن بدنه های گود به دو روش چوبی یا فولادی صورت می گیرد

شمع بندی چوبی :

شمع چوبی عبارتنداز تیرگرد یا چهار تراشی که از بالا بر الواری متکی است که خود بر بدنه ی گود تکیه دارد و از پایین در زمین کف گود با زاویه *45 استوار است که الوارهای متکی بر بدنه گودممکن است به صورت عمودی یا افقی قرار گیرند

شمع بندی فولادی:

در شمع بندی فولادی از تیرآهن های معمولی یا ناودانی ( ناودانی فقط برای پشت بند ) استفاده شود .

فاصله شمع ها از یکدیگر نسبت به ارتفاع و فشار حاصل از گود تعیین می شود که هرچه عمق گود بیشتر باشد فاصله شمع ها از یکدیگر کمتر خواهد شد

نحوه عملیات گود برداری

---

oبعد از پیاده کردن نقشه و کنترل آن در صورت لزوم اقدام به گود برداری مینمایند . گود برداری برای آن قسمت از ساختمان انجام میشود که در طبقات پایین تر از کف طبیعی زمین ساخته می شوند همانند موتور خانه ها , انبارها , پارکینگ ها و ... .در موقع گود برداری چنانچه محل گود برداری بزرگ نباشد از وسایل معمولی مانند بیل و کلنگ و چرخ دستی استفاده میشود . برای این کار تا عمق معینی که پرتاب خاک با بیل به بیرون امکان پذیر است ( معمولا تا عمق 2 متری ) عمل گود برداری را انجام میدهند و برای ادامه کار پله ای ایجاد نموده و سپس خاک حاصله را از عمق پایین تر از پله را روی پله ایجاد شده ریخته و سپس از روی پله دوباره به خارج منتقل میکنند .برای گود برداری های بزرگتر استفاده از بیل و کلنگ مقرون به صرفه نبوده و بهتر است از وسایل مکانیکی نظیر لودر استفاده شود . در اینگونه موارد برای خارج کردن خاک از محل گود برداری و حمل آن به خارج از کارگاه از سطح شیبدار استفاده می کنند . به این صورت که در ضمن گود برداری سطح شیب داری در کنار گود برای عبور کامیون و غیره ایجاد می شود که بعد از اتمام کار این قسمت توسط کارگر برداشته میشود .

o

حال ممکن است این سوال پیش آید که گود برداری را تا چه عمقی ادامه دهیم ؟ پاسخ این سوال را به این صورت میدهم که ظاهرا حداکثر عمق مورد نیاز برای گود برداری تا روی پی می باشد بعلاوه چند سانتیمتر بیشتر برای فرش کف و عبور لوله ها ( در حدود 20 سانتیمتر که 6 سانتیمتر برای فرش کف و 14 سانتیمتر برای عبور لوله ها می باشد ) . در این صورت لازم است محل پی های نقطه ای یا پی های نواری و شناژ ها را با دست خاک برداری نمود . ولی بهتر است که گود برداری را تا زیر سطح پی ها ادامه بدهیم زیرا در این صورت برای قالب بندی پی ها آزادی عمل بیشتری داریم . در نتیجه پی های ما تمیزتر و درست تر خواهد بود و همچنین می توانیم خاک حاصل از چاه کنی و همچنین نخاله های ساختمانی را در فضای ایجاد شده بین پی ها بریزیم که این مطلب از لحاظ اقتصادی مقرون به صرفه می باشد زیرا که معمولا در موقع گود برداری مار با ماشین صورت میگیرد که برای خارج نمودن نخاله ها و خاک حاصل از چاه فاضل آب از محیط کارگاه لازم است که از وسایل دستی استفاده نماییم که این امر مستلزم هزینه بیشتری نسبت به کار با ماشین میباشد . البته در مورد پی های نواری این کار عملی نیست . زیرا معمولا پی سازی در پی های نواری با شفته آهک میباشد که بدو.ن قالب بندی بوده و شفته در محل پی های حفره شده ریخته میشود در این صورت ناچار هستیم در ساختمان های که با پی نواری ساخته میشود اگر به گود برداری نیاز داشتیم گود برداری را تا روی پی ادامه دهیم

oبرای جلوگیری از ریزش دیواره های محل گود برداری به داخل گود , معمولا دیواره های اطراف باید دارای شیب ملایم باشند . یعنی با خط قایم زاویه ای بسازند . اندازه این زاویه بستگی به نوع خاک محل گود برداری دارد . هر اندازه خاک محل سست تر و ریز شی تر باشد این زاویه بزرگتر میشود . البته ذکر این نکته لازم است که چون فاصله بین دیوار محل گود برداری و دیوار ساختمان میبایستی با مصالح ساختمانی از قبیل شفته و بتن مگر یا غیره پر شود که این خود مستلزم هزینه می باشد . پس نتیجه میگیریم که هر چقدر این زاویه کوچکتر باشد از لحاظ اقتصادی هزینه کمتری متحمل میشویم .

oچون ایجاد شیب مورد لزوم موجب کار اضافی برای حمل بیشتر به خارج و انتقال مجدد آن بعد از ساختن دیوار مورد لزوم به پشت دیوار است لذا برای جلوگیری از پرداخت هزینه بیشتر و عدم انجام کار اضافی در موقع گود برداری در زمینهای سست بعضی وقتها در صورت امکان اقدام به ایجاد دیوارهای مانع مینمایند که این نوع دیوارها دارای انواع مختلفی می باشد .

oدیوار های مانع از قبیل 1-دیوارهای مانع چوبی 2-دیوارهای مانع فلزی

oچنانچه در موقع گود برداری در زمین های که آب های زیر زمینی در سطوح بالا قرار دارد در محل گود برداری آب جمع شود بهتر است که حفره کوچکی در وسط گود حفر نموده و آب های حاصله را به این قسمت هدایت کنیم و سپس آب های جمع شده را با توجه به سرعت جمع شدن با بهترین وسیله به بیرون منتقل کنیم .

oبهترین وسیله با توجه به نوع پروژه سطل یا پمپ

گودبرداری و خاکبرداری ( حفر طبقات زیر زمین و پی کنی ساختمان ها )

08 مرداد 1386,ساعت 18:35:03

گودبرداری و خاکبرداری ( حفر طبقات زیر زمین و پی کنی ساختمان ها )   1-در صورتیکه در عملیات گودبرداری و خاکبرداری احتمال خطری برای پایداری دیوارها و ساختمان های مجارو وجود داشته باشد ، باید از طریق نصب شمع ، سپر و مهارهای مناسب و رعایت فاصله مناسب و ایمن گودبرداری و درصورت لوزم با اجرای سازه های قبل از شروکع عملیات ایمنی و پایداری آنها تامین گردد . 2-در خاکبرداری هایی با عمق بیش از 120 سانتی متر که احتمال ریزش یا لغزش دیواره ها وجود داشتهباشد ، باید با نصب شمع ، سپر و مهارتهای محکم و مناسب نسبت به حفاظت دیواره ها وجود داشته باشد ، باید با نصب شمع ، سپر و مهارت های محکم و مناسب نسبت به حفاظت دیوارها اقدام گردد ، مگر آنکه شیب دیواره از زاویه شیب طبیعی کمتر باشد . 3-در مواردی که عملیات گودبرداری در مجاورت بزرگراه ها ، خطوط راه آهن یا مرکز تاسیسات دارای ارتعاش انجام می شود ، باید اقدامات لازم برای جلوگیری از لغزش یا دیواره ها صورت گیرد . 4-درموارد زیر باید دیوارهای محل گودبرداری باید دقیقاً مورد بررسی و بازدید قرارگرفته و در نقاطی که خطر ریزش یا دیواره ها به وجود آمده است ، مهارها و وسایل ایمنی لازم ازقبیل شمع ، سپر و ... نصب یا مهار های موجود تقویت گردد : -       بعداز بارندگی شدید -       بعد از وقوع طوفان های شدید ، سیل و زلزله -       بعداز یخ بندانهای شدید -       بعد از هرگونه عملیات انفجاری -       بعد از ریزش های ناگهانی -       بعد از وارد آمدن صدمات اساسی به مهارها -       بعد از هرگونه ایجاد وقفه در فعالیت سازمانی 5-برای جلوگیری از بروز خطرهایی نظیر پرتاب سنگ ، سقوط افراد ، حیوانات ، مصالح ساختمانی و ماشین آلات و سرازیر شدن آب به داخل گود و برخورد افراد و وسایط نقلیه با کاربران و ماشین آلات حفاری و خاکبرداری ، باید اطراف محل حفاری و خاکبرداری به نحوه مناسب حصارکشی و محافظت شود . در مجاورت معابر فضای عمومی ، محل حفاری و خاکبرداری باید با علائم هشداردهنده که در شب و روز قابل روئیت باشد مجهز گردد . 6-در گودبرداری هایی که عملیات اجرایی به علت محدوده ابعاد آن با مشکل نور مواجه می گردند ، لازم است به تامین وسایل روشنایی و تهویه اقدام لازم به عمل آید . 7-خاک ومصالح حاصل از گودبرداری نباید به فاصله کمتر از 5/0 متر کمتر از لبه گود ریخته شود . همچنین این مصالح نباید پیاده روها و معابر عمومی به نحوه انباشته شود که مانع عبور و مرور گردیده یا موجب بروز حادثه شود . 8-قبل از استقرار ماشین آلات و وسایل مکانیکی از قبلی جرثقیل ، بیل مکانیک ، لودر ، کامیون و ... ، یا انباشتن خاکهای حاصل از گودبرداری ویا مصالح ساختمانی در مجاورت گود ، باید ضمن رعایت فاصله مناسب از لبه گود ، نسبت به تامین پایداری دیوارهای گود اقدام گردد . 9-در گودهایی که عمق آنها بیش از یک متر باشد کارگر در محل کار به تنهایی در محل کار گمارده شود . در محل گودبرداری های عمیق و سریع ، باید یک نفر نگهبان مسئولیت نظارت بر ورود و خروج کامیون ها و ماشین آلات سنگین را عهده دار باشد ونیز برای آگاهی کارگران و سایر افراد ، علائم هشدار دهند در محور و محل ورود و خروج کامیون ها و و ماشین آلات مذبور نسب گردد .

عامل اغلب حوادث ناشی از گودبرداری در تهران عدم شناخت رفتار خاکهای آبرفتی است حدود 75 درصد تهران بر روی خاکهای درشت دانه قرار گرفته است یک دانشجوی دکتری عمران دانشگاه صنعتی شریف در تحقیقات رساله خود با مطالعه موردی آبرفت تهران برای نخستین بار تاثیر سیمان شدن بر رفتار مکانیکی و مقاومتی خاکهای درشت دانه را بررسی کرد. دکتر سید مهدی حسینی، دانش‌آموخته دکتری ژئوتکنیک دانشکده مهندسی عمران دانشگاه صنعتی شریف در پایان جلسه دفاعیه خود گفت: بررسی تاثیر سیمان شدن طبیعی در خاکهای درشت دانه به ویژه خاکهای شنی تا به حال به صورت جدی مورد توجه قرار نگرفته و تحقیقات در مورد این نوع خاکها محدود به کارهای انجام شده در سالهای اخیر است؛ در حالی که در ایران توسعه شهرها و مراکز اقتصادی بیشتر بر روی دشتهای آبرفتی و کوهپایه‌ها صورت می‌گیرد که دارای خاکهای درشت دانه سیمانی شده هستند. وی با اشاره به اینکه حدود 75 درصد تهران بر روی خاکهای درشت دانه قرار گرفته که دارای درجات مختلفی از سیمان طبیعی است، تصریح کرد: گرچه آبرفتهای درشت دانه تهران در مجموع دارای مقاومت و پایداری مطلوبی است ولی در موارد متعدد مشاهد شده که در اثر گود برداریها یا حفر فضاهای زیر زمینی، ریزشهای ناگهانی موجب بروز خسارتهای فراوانی شده است. غالب حوادث مذکور ناشی از عدم شناخت رفتار و مقاومت خاکهای مذکور در شرایط مختلف بوده است. دکتر حسینی درباره روش تحقیق خود گفت: در این تحقیق اثر دانسیته و درصد سیمانتاسیون بر رفتار یک ماسه شن‌دار به صورت موردی بررسی شده است، بدین منظور تعدادی نمونه از آبرفت تهران اخذ و در آزمایشگاه دانه‌بندی شده، سپس با رسم پوشش آزمایشهای دانه بندی انجام شده مصالح با 6 درصد ریزدانه، 49 درصد ماسه و 45 درصد شن برای ادامه تحقیق انتخاب شد. وی افزود: با جمع بندی مطالعه، برنامه آزمایشهای آزمایشگاهی شامل آزمایشهای سه محوری، تک محوری و کشش غیر مستقیم برزیلی تدوین شد که نتایج آزمایشهای سه محوری نمونه‌های غیر سیمانی نشان داد رفتار زهکشی نشده ماسه شن دار متاثر از بافت و ساختار اولیه بوده و نمونه‌های با دانسیته نسبی و فشار همه جانبه یکسان به دلیل عدم یکسان بودن ساختار رفتار متفاوت از خود نشان دادند. وی در زمینه نتایج آزمایشهای سه محوری نمونه‌های غیر سیمانی افزود: در چارچوب مقاومت خاک حالت بحرانی وجود یک خط حالت بحران یکتایی در فضای تنش نشان داده شد لکن نتایج این آزمایشها در فضای تخلخل - تنش پراکنده بوده و وجود یک خط حالت بحرانی یکتایی را نشان نداد. بنابراین برای این مصالح یک محدوده حالت بحرانی حد بالا و پایین توصیه شد. مهندس حسینی همچنین درباره نتایج آزمایشهای تک محوری و برزیلی نمونه‌های سیمانی شده گفت: مقاومت تک محوری و مقاومت کشش نمونه‌های سیمانی شده با افزایش درصد سیمان و دانستیه افزایش می‌یابد. مقاومت نمونه‌ها در آزمایش سه محوری متاثر از مقاومت باندهای سیمانی و مقاومت اصطحاکی مصالح بی ساختار شده می‌باشد. وی افزود: ناهمگن بودن باندهای سیمانی و یکسان نبودن مصالح بی ساختار شده پس از شکست باندها موجب بروز پراکندگی‌هایی در نتایج آزمایشهای سه محوری شده، به هر حال نتایج آزمایشهای سه محوری نشان داد که شکل پوش گسیختگی نمونه‌های سیمانی شده غیر خطی است. مهندس حسینی در پایان خاطرنشان کرد: براساس نتایج این آزمایشات، چسبندگی با افزایش درصد سیمان و دانستیه افزایش می‌یابد. زاویه اصطحکاک داخلی نیز در محدوده درصد سیمانهای صفر تا 3 درصد تغییر قابل ملاحظه‌ای با افزایش درصد سیمان نشان نداده ولی با افزایش درصد سیمان و بیش از 5/4 درصد زاویه اصطحکاک داخلی افزایش می‌یابد .

http://www.irancivilcenter.com/en/forum/viewtopic.php?p=199&sid=3c3adc4a995a0a03dc2724b4cadaf9cc

همه‌چیز درباره گودبرداری

رشد سریع ساختمان‌سازی در ایران طی سه دهه گذشته، موجب شد افرادی وارد این صنعت شوند که از تبحر و دانش لازم برخوردار نبوده و استانداردهای لازم را در مراحل مختلف ساختمان‌سازی به کار نبرند که این امر مشکلات عدیده‌ای را برای مردم ایجاد کرده است.
تخریب و گودبرداری یک ساختمان فرسوده برای ساخت مجدد از مراحلی است که در بافت فرسوده انجام می‌شود.
در اینجا، ضوابط و دستورالعمل‌های گودبرداری به عنوان بخشی از مقررات ملی ساختمان ذکر شده است:
عملیات خاکی
1 - عملیات خاکی شامل مراحل خاکبرداری، خاکریزی، تسطیح زمین، گودبرداری، پی‌کنی ساختمان‌ها، حفر شیارها، کانال‌ها و مجاری آب و فاضلاب و حفر چاه‌های آب و فاضلاب با وسایل دستی یا ماشین‌آلات است.
قبل از اینکه عملیات خاکی شروع شود اقدامات زیر باید انجام شود:
الف: زمین موردنظر از لحاظ استحکام و جنس خاک به طور دقیق مورد بررسی قرار گیرد.
ب: موقعیت تاسیسات زیرزمینی از قبیل کانال‌های فاضلاب، قنوات قدیمی، لوله‌کشی آب و گاز، کابل‌های برق، تلفن و غیره که ممکن است در حین عملیات گودبرداری و خاکبرداری موجب بروز خطر و حادثه یا خود دچار خسارت شوند، بررسی و شناسایی شوند و با همکاری سازمان‌های ذی‌ربط،‌ نسبت به تغییر مسیر دائم یا موقت و همچنین در صورت قطع جریان آنها اقدام شود.
ج: در صورتی که تغییر مسیر یا قطع جریان برخی از تاسیسات مندرج در بند ب امکان‌پذیر نباشد، باید با همکاری سازمان‌های مربوطه و به طرق مقتضی نسبت به حفاظت آنها اقدام شود.
د: چنانچه محل گودبرداری در نزدیکی یا مجاورت یکی از ایستگاه‌های خدمات عمومی از قبیل آتش‌نشانی، اورژانس و غیره و یا در مسیر اتومبیل‌های مربوطه باشد، باید از قبل مراتب به اطلاع مسوولان ذی‌ربط رسانده شود تا در سرویس‌رسانی عمومی وقفه‌ای ایجاد نشود.
ه: کلیه اشیای زاید از قبیل تخته‌سنگ، ضایعات ساختمانی یا بقایای درخت که ممکن است مانع انجام کار شده یا موجب بروز حادثه شود، از زمین موردنظر خارج شوند.
3 - تمام کارگرانی که در عملیات خاکی مشغول به کار می‌شوند باید تجربه کافی داشته باشند و اشخاص ذی‌صلاح بر کار آنان نظارت کنند. همچنین سایر افراد از جمله رانندگان و اپراتورهای ماشین‌آلات و تجهیزات مربوطه، باید از اشخاص ذی‌صلاح باشند.
4 - در صورتی که در عملیات خاکی از دستگاه‌های برقی مانند الکتروموتور برای هوادهی، تخلیه آب و نظایر آن استفاده شود، باید با رعایت مفاد به کار گرفته شده در این ضوابط نسبت به تجهیز وسایل حفاظتی مناسب اقدام کنند.
5 - چنانچه محل موردنظر برای عملیات خاکی نظیر حفر چاه در معابر عمومی یا محل‌هایی که احتمال رفت‌و‌آمد افراد متفرقه وجود داشته باشد، باید با اقدامات احتیاطی از قبیل محصور کردن محوطه حفاری، نصب علائم هشداردهنده و وسایل کنترل مسیر، از ورود افراد به نزدیکی منطقه حفاری جلوگیری شود.
حفر طبقات زیرزمین و پی‌کنی ساختمان‌ها
1 - در صورتی که در عملیات گودبرداری و خاک‌برداری احتمال خطری برای پایداری دیوارها و ساختمان‌های مجاور وجود داشته باشد، باید از طریق نصب شمع، سپر و مهارهای مناسب، رعایت فاصله مناسب و ایمن برای گودبرداری و در صورت لزوم با اجرای سازه‌های نگهبان قبل از شروع عملیات، ایمنی و پایداری آنها تامین شود.
2 - در خاکبرداری‌های با عمق بیش از 120سانتیمتر که احتمال ریزش یا لغزش دیوارها وجود دارد، باید با نصب شمع، سپر و مهارهای محکم و مناسب برای حفاظت دیوارها اقدام شود، مگر آنکه شیب دیواره از زاویه شیب طبیعی خاک کمتر باشد.
3 - در مواردی که عملیات گودبرداری در مجاورت بزرگراه‌ها، خطوط راه‌آهن و مراکز یا تاسیسات دارای ارتعاش انجام می‌شود، باید برای جلوگیری از لغزش یا ریزش دیواره‌ها اقدامات لازم صورت گیرد.
4 - در موارد زیر باید دیواره‌های محل گودبرداری به طور دقیق مورد بررسی و بازدید قرار گرفته و در نقاطی که خطر ریزش یا لغزش دیواره‌ها ایجاد شده، وجود مهارها و وسایل ایمنی لازم از قبیل شمع، سپر و غیره نصب و با مهارهای موجود تقویت شوند:
الف: بعد از بارندگی‌های شدید
ب: بعد از وقوع توفان‌های شدید، سیل و زلزله
ج: بعد از یخبندان‌های شدید
د: بعد از هر گونه عملیات انفجاری
ه: بعد از ریزش‌های ناگهانی
و: بعد از وارد آمدن صدمات اساسی به مهار‌ها
ز: بعد از هر گونه ایجاد وقفه در فعالیت‌ ساختمانی
5 - برای جلوگیری از بروز خطرهایی نظیر پرتاب سنگ، سقوط افراد، حیوانات، مصالح ساختمانی و ماشین‌آلات و سرازیر شدن آب به داخل گود و نیز برخورد افراد و وسایط نقلیه با کارگران و وسایل و ماشین‌آلات حفاری و خاک‌برداری، باید اطراف محل حفاری و خاک‌برداری با رعایت ضوابط و دستور‌العمل‌ گودبرداری به نحو مناسب حصارکشی و محافظت شود. در مجاورت معابر و فضاهای عمومی، محل حفاری و خاک‌برداری باید با علائم هشداردهنده که در شب و روز قابل رویت باشد، مجهز شود.
در گودبرداری‌هایی که عملیات اجرایی به علت محدودیت ابعاد آن با مشکل نور و تهویه مواجه می‌شود، لازم است نسبت به تامین وسایل روشنایی و تهویه اقدام لازم به عمل آید.
7 - خاک و مصالح حاصل از گودبرداری نباید به فاصله کمتر از نیم متر از لبه گود ریخته شود. همچنین این مصالح نباید در پیاده‌روها و معابر عمومی به نحوی انباشته شود که مانع عبور و مرور شده یا به بروز حادثه منجر شود.
8 - قبل از استقرار ماشین‌آلات و وسایل مکانیکی از قبیل، جرثقیل، بیل مکانیکی، لودر، کامیون و غیره یا انباشتن خاک‌های حاصل از گودبرداری یا مصالح ساختمانی در مجاورت گود، ضمن رعایت فاصله مناسب از لبه گود، نسبت به تامین پایداری دیواره‌های گود نیز باید اقدام شود.
9 - در گودهایی که عمق آنها بیش از یک متر است، نباید کارگر به تنهایی در محل به کار گمارده شود.
10 - در محل گودبرداری‌های عمیق و وسیع، باید یک نفر نگهبان عهده‌دار مسوولیت نظارت بر ورود و خروج کامیون‌ها و ماشین‌آلات سنگین باشد و نیز برای آگاهی کارگران و سایر افراد، علائم هشداردهنده در معبر و محل ورود و خروج کامیون‌ها و ماشین‌آلات مذکور نصب شود.

گودبرداریهای غیراصولی :

از بین گودبرداریهای ساختمانی فقط در تهران از ابتدای سال تا پایان دیماه 110 مورد به ریزش ساختمان مجاور منجر شده و آوار این ریزش ها 19 نفر کشته و 62 نفر زخمی بر جای گذاشته است  . حادثه در راه است:. هر سال با فرسوده شدن ساختمان ها , این ساختمان ها با همه خاطرات تلخ و شیرین پس از تخریب به ساختمان هایی شیک چند طبقه تبدیل و باگودبرداری داستان ساخت و ساز شروع می شود مرحله ای که شاید در برخی مواقع حکایتی تلخ و جبران ناپذیری دارد . در این گودبرداریها گاهی اوقات بیل لودر یا بیل و کلنگ کارگران به لوله بنزین و لوله گازبرخورد و محلی را نگران می کند و بعضی مواقع هم ساختمانهای مجاور دچار ریزش شده , چند نفری جان خود را از دست می‌دهند و چندنفری هم روانه بیمارستان می شوند . به غیر از تهران هزار و 14 شهر دیگر هم در ایران وجود دارد اما سازمان یا دستگاه مرتبطی در این باره آمار کلی ندارد . در سال های اخیر با توجه به گسترش شهرها و ساخت و سازها و به تبع آن افزایش گودبرداریهای غیر اصولی در موارد متعددی دیواره های گود یا ساختمانهای جانبی فرو ریخته است . پیشگیری از حادثه:. اجرای سازه نگهبان یکی از بهترین روشهای جلوگیری از ریزش ساختماها هنگام گودبرداری است که سازندگان و مالکان مکلف اند پیش از شروع , نقشه گودبرداری و محاسبات خاک و پی را به شهرداری منطقه گودبرداری اعلا‌م کنند تا از طریق مهندسان محاسب و ناظر اجرا شود تا هر روز در گوشه گوشه شهرها گودبرداریها به صورت غیر اصولی انجام نشود . یکی از سازندگان در جنوب تهران که ساختمان مجاور محل گودبرداری را بدون اجرای سازه نگهبان و بر روی خاک سست رها کرده بود می گوید: در این باره حاضر به پاسخ نیستم زیرا محاسبات خاک آن در آزمایش های مختلف مشخص شده است و خطری ساختمانهای همسایه را تهدید نمی کند . سازنده دیگری نیز که ساخت و ساز را برپایه تجربیات شخصی مهم تر می دانست , گفت : مهندسان محاسب و ناظر هر روز چندین نوبت در محل گودبرداری حضور دارند و پی مقاوم ساختمانهای مجاور , موجب شد تا به فکر اجرای سازه نگهبان نباشم . این سازنده گفت :ساختمانهای مجاور که در آن 14 خانواده ساکن هستند در برابر هرنوع حادثه ای بیمه شده اند . یکی دیگر از سازندگان در شمال تهران که از مقاومت ساختمان ضلع شرقی گودبرداری نگران و برای جلوگیری از ریزش ساختمان , آن را با تیرآهن هایی با زاویه 45 درجه مهار کرده بود , گفت : پس از گودبرداری مشخص شد که خاک مجاور پی ساختمان همسایه چسبندگی لا‌زم را ندارد و از آنجا که از پیش محاسبه خاک انجام نشده بود به ناچار از این اهرم ها استفاده شد . این سازنده با بیان اینکه در این باره نظارت و کنترل چندانی وجود ندارد افزود: سازندگان , مهندسان محاسب و ناظر , شهرداریها و بویژه وزارت مسکن و شهرسازی در این باره کوتاهی می کنند . با این وضع سازندگان کمتری سازه نگهبان را در حین گودبرداری اجرا می کنند و این افراد هم شاید به اصرار همسایه های مجاور اقدام به اجرای آن می کنند.

تعریف GIS

مقدمه:
   برای اولین بار در اواسط دهه 1960 در ایالات متحده کار بر روی اولین سیستم اطلاعات جغرافیایی آغاز شد. در این سیستم ها عکس های هوایی، اطلاعات کشاورزی، جنگلداری، خاک ، زمین شناسی و نقشه های مربوطه مورد استفاده قرار گرفتند. در دهه 1970 با پیشرفت علم و امکان دسترسی به فناوری های کامپیوتری و تکنولوژیهای لازم برای کار با داده های مکانی، سیستم اطلاعات جغرافیایی یا (GIS)، برای فراهم آوردن قدرت تجزیه و تحلیل حجم های بزرگ داده های جغرافیایی شکل گرفت. در دهه های اخیر به سبب گسترش تکنولوژی های کامپیوتری،سیستم های اطلاعات جغرافیایی امکان نگهداری به روز داده های زمین مرجع و نیز امکان ترکیب مجموعه داده های مختلف را به طور مؤثر فراهم ساخته اند. امروزه GIS برای تحقیق و بررسی های علمی، مدیریت منابع و ذخایر و همچنین برنامه ریزی های توسعه ای به کار گرفته می شود.

  GIS چیست؟
   سیستم اطلاعات جغرافیایی(Geographic Information Systems) یا GIS یک سیستم کامپیوتری برای مدیریت و تجزیه و تحلیل اطلاعات مکانی بوده که قابلیت جمع آوری، ذخیره، تجزیه وتحلیل و نمایش اطلاعات جغرافیایی (مکانی) را دارد.
   داده هادریک (GIS) بر اساس موقعیتشان نشان داده می شوند.
   تکنولوژی GIS با جمع آوری و تلفیق اطلاعات پایگاه داده های معمولی، به وسیله تصویر سازی و استفاده از آنالیز های جغرافیایی، اطلاعاتی را برای تهیه نقشه ها فراهم می سازد. این اطلاعات به منظور واضح تر جلوه دادن رویدادها ، پیش بینی نتایج و تهیه نقشه ها به کار گرفته می شوند.
   دریک سیستم اطلاعات جغرافیایی واژه جغرافیایی یا(Geographic) عبارت است از موقعیت موضوع های داده ها، برحسب مختصات جغرافیایی (طول و عرض).
   واژه (Information) یا اطلاعات نشان می دهد که داده ها در GIS برای ارائه دانسته های مفید، نه تنها به صورت نقشه ها و تصاویر رنگی بلکه بصورت گرافیک های آماری، جداول و پاسخ های نمایشی متنوعی به منظور جستجوهای عملی سازماندهی می شوند.
   واژه(System) یا سیستم نیز نشان دهنده این است که GIS از چندین قسمت متصل و وابسته به یکدیگر برای کارکرد های گوناگون، ساخته شده است.

مؤلفه های GIS:
   یک سیستم GIS شامل یک بسته کامپیوتری (شامل سخت افزار و نرم افزار) از برنامه های رایانه ای با یک واسطه کاربر می باشد که دست یابی به عملیات واهداف ویژه ای را فراهم می سازد. مؤلفه های چنین سیستمی به ترتیب عبارتند از: کاربران، سخت افزارها، نرم افزارها، اطلاعات و روش ها.

 مولفه های یک سیستم اطلاعات جغرافیایی
   مؤلفه های چنین سیستمی به ترتیب عبارتند از:
   1)کاربران (User): مهارت در انتخاب و استفاده از ابزارها دریک سیستم اطلاعات جغرافیایی وشناخت کافی از اطلاعاتی که استفاده می شوند، یکی از موارد اساسی برای موفقیت در استفاده از تکنولوژی GIS است، که این از وظایف یک کاربر می باشد.
   2)سخت افزارها (Software): امروزه شبکه های GIS شامل تعدادی workstation, x-station، کامپیوترهای شخصی، چاپگرها و پلاترها می باشد که معرف مؤلفه سخت افزاریک سیستم اطلاعات جغرافیایی می باشند.
   3)نرم افزارها (Hardware): به منظور استفاده بهتر از یک سیستم اطلاعات جغرافیایی، استفاده از نرم افزارهای به روز و توانمند توصیه می شود.
   4)اطلاعات (Data): قلب هر GIS پایگاههای اطلاعاتی آن است. در این پایگاهها به پرسش هایی از قبیل چه شکلی است؟ کجاست؟ و چگونه به دیگر اشکال مرتبط می شود، داده می شود.
   5)روش ها (Methods): شیوه های صحیح به کارگیری اطلاعات درجهت رسیدن به اهداف ویژه دریک سیستم اطلاعات جغرافیایی از مهمترین مؤلفه های آن است.

مدلهای داده های مکانی:
   سیستم اطلاعات جغرافیایی وکامپیوترها را نمی توان به طور مستقیم برای جهان واقعی به کار برد، زیرا کامپیوترها ی دیجیتالی براساس اعداد یا کاراکترهایی که در درون خود به صورت اعداد دو رقمی نگهداری می کنند، عمل می نمایند.

بنابراین پدیده های مورد نظردر جهان واقعی در یک سیستم کامپیوتری، باید به شکل نمادین عرضه شوند. پس ابتدا باید مرحله جمع آوری داده ها انجام گیرد و سپس فرایند فشرده سازی گستره زمین شناسی، ساختار، خواص ژئو فیزیکی یا هر ویژگی دیگری از سطح زمین که اطلاعات آن گردآوری شده بود، به شکل قابل دستیابی در کامپیوتر با استفاده از مدلهای نمادین صورت گیرد.
   شمایی ازمدل سازی جهان واقعی
   هر نقشه زمین شناسی یک مدل نمادین است زیرا گستره ساده شده قسمتی از جهان واقعی است که از زاویه دید زمین شناس صحرایی مشاهده شده است. مولفه های مدل گفته شده عوارض مکانی هستند که به تقریب همان موجودیتهای مستقل جهان واقعی هستند که بر روی نقشه توسط نمادهای گرافیکی عرضه می شوند.
   تمام مدلهای داده های مکانی از عوارض مکانی جداگانه نظیر نقاط، خطوط، نواحی، حجم ها و سطوح تشکیل می شوند، این عوارض مکانی توسط خصوصیاتی که هم مکانی وهم غیر مکانی هستند، مشخص میگردند. ( توصیف رقومی عوارض و خصوصیات آنها مجموعه های داده های مکانی راشامل می شود).

ورودی و خروجی داده ها:
   برای اینکه یک سیستم اطلاعات جغرافیایی مفید واقع گردد، باید قادر به دریافت و تولید اطلاعات به صورت موثر باشد. توابع ورودی و خروجی داده ها، مفاهیمی هستند که توسط آنها یک GIS با جهان خارج ارتباط برقرار می کند.
   شمایی کلی ازورودی وخروجی داده ها دریک سیستم اطلاعات جغرافیایی
  
   -ورودی داده ها عبارتند از روند کد گذاری داده ها به یک شکل خوانا توسط کامپیوتر و قرار دادن داده ها در پایگاه اطلاعاتی GIS.
   داده هایی که در سیستم اطلاعات جغرافیایی می توانند وارد شوند دو نوع هستند:
   1)داده های مکانی که موقعیت جغرافیایی عوارض را نشان می دهند ( مانند نقاط یا خطوطی که عوارض جغرافیایی مانند خیابان، دریاچه و غیره را نشان می دهند).

انواع داده های مکانی(نقطه،خط و پلی گون)
   2)داده های توصیفی غیر مکانی که به توصیف خصوصیات عوارض می پردازند،مثل شوری آب یک دریاچه و یا اطلاعاتی مانند اسم یک خیابان.
   ورود داده ها به یک سیستم اطلاعات جغرافیایی (GIS) می تواند به اشکال، ثبت توسط صفحه کلید، هندسه مختصات، رقومی کردن دستی، اسکن کردن و وارد کردن فایل های رقومی موجود، صورت گیرد.

  خروجی داده ها روندی است که توسط آن اطلاعات حاصل از GIS به یک شکل مناسب جهت استفاده کاربر ارائه می شود.
   داده ها به یکی از سه فرمت زیر خارج می شوند:

 1) Hard copy
   (نمایش دائمی، مثل اطلاعات روی کاغذ، فیلم عکاسی و موارد مشابه)
   2) Soft copy
   (نمایش روی صفحه نمایش کامپیوتری )
   3) Electronic
   (خروجی در فرمت الکترونیکی شامل فایل های کامپیوتری می باشد)
   نمونه ای ازخروجی اطلاعات به صورت Hard Copy
  
   مراحل ایجاد و برپاییGIS درقالب پروژه:
   ایجاد و برپاییGIS درقالب یک پروژه شامل مراحل ورودی داده ها، مدیریت داده ها، تجزیه و تحلیل و پردازش داده ها ودرنهایت خروجی داده ها می باشد.
   شمایی از مراحل ایجاد و برپاییGIS درقالب پروژه
  
   1) ورودی داده ها (Data Input)
   مؤلفه ورودی داده ها، آنها را از شکل موجودشان به شکلی یا صورتی قابل استفاده در GIS تبدیل می کند. در این مرحله داده های زمین مرجع که به صورت نقشه های کاغذی، جداولی از اطلاعات توصیفی، فایل های الکترونیک و اطلاعات توصیفی مروبط به آنها، عکس های هوایی ویا تصاویر ماهواره ای می باشند، طبق استانداردهای مورد نظر، برای دقت خروجی هایی که قرار است تهیه گردند، مورد ارزیابی قرار می گیرند.
   2) مدیریت داده ها(Data Management)
   این مرحله شامل توابعی برای ذخیره، نگهداری و بازیابی اطلاعات موجود در پایگاه داده ها می باشد.
   3)تجزیه و تحلیل و پردازش داده ها(Data Manipulation & Analysis)
   شامل مجموعه فعالیتهایی می شود که توسط نرم افزارها، سخت افزارها وکاربر، برروی داده ها به منظور آماده سازی و پردازش آنها برای مراحل بعد صورت می گیرد.
   4) خروجی داده ها(Data Output)
   توابع خروجی مورد استفاده بر اساس نیازهای کاربران تعیین می شود، لذا داده های خروجی به اشکال مختلف از قبیل نقشه، جداول، یا به صورت نوشتارهای کاغذی (hard copy) ویا به صورت رقومی (soft copy) ارائه می گردند

 اهداف یک سیستم اطلاعات جغرافیایی:
   هدف نهایی یک سیستم اطلاعات جغرافیایی یا GIS، پشتیبانی جهت تصمیم گیری های پایه گذاری شده بر اساس داده های مکانی می باشد و عملکرد اساسی آن بدست آوردن اطلاعاتی است که از ترکیب لایه های متفاوت داده ها با روشهای مختلف و با دید گاه های گوناگون بدست می آیند.

هدف فوق از طریق فعالیتهایی که برروی داده های مکانی انجام میگرد، صورت می پذیرد، این فعالیت ها عبارتند از:
   1) جستجو(Search) : عبارت است از عملکرد جستجوی مجموعه هایی از داده های سازمان یافته از پایگاه داده های یک سیستم اطلاعات جغرافیایی.
   2) سازماندهی (Organization) : دراین سیستم ها ویژگی اصلی برای سازماندهی داده های موجود، موقعیت مکانی آنها می باشد.
   3) تجسم یابه تصویر درآوردن (Monitoring) : تکنولوژیGIS از توانمندیهای گرافیکی رایانه ها، برای تجسم استفاده می نماید. نمایش اطلاعات به طور معمول با استفاده از صفحه نمایش ویدیویی انجام می شود. اما سایر دستگاههای خروجی نظیر چاپگرهای رنگی نیز برای نمایش نسخه های چاپی استفاده می شوند.
   4) ترکیب و تلفیق (Integration) : بخش دیگری از این فعالیتها، تلفیق مجموعه داده های مکانی از منابع بسیارگوناگون جهت نمایش، درک و تفسیر پدیده های مکانی می باشد (این پدیده ها هنگامی که داده های مکانی به صورت مجزا بکار گرفته می شوند، قابل رویت نیستند).
   5) تجزیه وتحلیل ((Analyses : تجزیه وتحلیل، فرایند استنباط و دریافت مفهوم داده هاست و به معنی تجزیه وتحلیل داده های مکانی می باشد.
   6) پیش بینی (Prediction) : هدف از مطالعه وبررسی ها برروی داده های مکانی در یک سیستم اطلاعات جغرافیایی، به طور معمول پیش بینی است.
   درحقیقت یک سیستم اطلاعات جغرافیایی یا GIS ، توانمندی های کاری را برای جمع آوری، ورود، پردازش، تغییرشکل، به تصویر در آوردن،ترکیب، جستجو، تجزیه و تحلیل، مدل سازی و خروجی کلیه داده های مکانی براساس اهداف مورد نظر فراهم می سازد.

 کاربردهای مختلف GIS:
   امروزه با توجه به پیشرفت علوم و سیستم های کامپیوتری فناوری GIS در زمینه های زمین شناسی، مطالعات زیست محیطی، منابع آب و آبخیزداری، کشاورزی، جنگلداری، تعلیم و تربیت، کاربردهای شهری، تجارت، صنعت، سازمانها و ... کاربرد فراوانی پیدا نموده است.برخی ازاین کاربردها عبارتند از:
  
   زمین شناسی: تجزیه و تحلیل اطلاعات زمین شناسی در یک منطقه چه به منظور اکتشافات معدنی، نفت و چه سایر اهداف، اصولا یک فرایند ترکیبی از داده های مختلف می باشد. یک زمین شناس با مرتبط کردن داده های گوناگون زمین شناسی، به دنبال یافتن ساختارهای مفید زمین شناسی در یک ناحیه است، از اینرو تمام داده های زمین شناسی برای این که بتوانند مفید واقع شوند باید با توجه به موقعیت جغرافیایی شان تجزیه تحلیل شوند.
   تهیه نقشه زمین شناسی ایران بااستفاده ازسیستم اطلاعات جغرافیایی
  
   GIS با فراهم کردن امکانات نمایش و تجزیه وتحلیل داده های مختلف با یکدیگر ، یک زمین شناس را قادر به انجام کار با داده های گوناگون بطور بسیار وسیع تر و دقیق تر می نماید، به طریقی که با روشهای آنالوگ وسنتی تقریباً غیر ممکن می باشند.

بطور کلی کاربردهای GIS در زمین شناسی را می توان به شرح زیر عنوان نمود:
   تهیه نقشه های پتانسیل معدنی: که هدف تلفیق اطلاعات حاصل از لایه های اطلاعاتی] زمین شناسی، ژئوشیمی،ژئوفیزیک، دورسنجی وزمین شناسی اقتصادی (پراکندگی کانسارها و اندیس های معدنی منطقه)[ در جهت تهیه نقشه ای می باشد که معرف مناطقی با بیشترین احتمال جهت کانی سازی، بر اساس مدل متالوژی منطقه است.

تهیه نقشه های حوادث و بلایای طبیعی: که به پایداری شیبها، زمین لغزه ها، منطقه بندی خسارت زمین لرزه، فورانهای آتشفشانی، خسارات ناشی از طغیان رودخانه ها و تسونا می ها، فرسایش محلی، خطرات آلودگی ناشی از فعالیت معدنی یا صنعتی و گرم شدن کره زمین و ... می پردازند.

تهیه نقشه های حوادث و بلایای طبیعی:

نقشه های مکان یابی (Siteselection) که انتخاب محل های مناسب جهت اجرای پروژه های مهندسی نظیر دفن مواد زائد، خط لوله، جاده ومسیر راه آهن، سدها و گسترش و توسعه ساختمان سازی میباشد.

فراوری های متنوع زمین شناسی جهت ارزیابی منابعی مانند آب، ماسه وگراول، سنگ ساختمانی، نفت خام، گاز طبیعی، زغال سنگ، انرژی زمین گرمایی در کنار کانیهای فلزی.
  
   تحقیقات اکتشافی در زمینه شناسایی روابط متقابل مکانی میان مجموعه داده ها در طول دوره تحقیق زمین شناسی، مانند درک علائم ژئوشیمیایی وژئوفیزیکی منطقه ای گرانیت های نوع S وI ویا ارزیابی علائم حاصل از تصاویر ماهواره ای در ارتباط با لیتولوژی و پوشش گیاهی.

محیط زیست:بررسی میزان آلودگی آب، خاک، هوا و.... و در نهایت تهیه نقشه هایی جهت حفاظت از محیط زیست

منابع آب و آبخیزداری: کشف منابع آبی زیر زمینی و بررسی آبهای سطحی

کشاورزی و برنامه ریزی برای کاربری اراضی:
   بسیاری از سازمانهای مربوط به کشاورزی و کاربری اراضی، هم اکنون از تکنیک های GIS بهره می گیرند. به عنوان نمونه، داده های مربوط به کاربری اراضی و هواشناسی حاصل از ماهواره ها، اندازه گیری های زمینی و اطلاعات مربوط به محصول سال قبل، همه با هم برای پیش بینی میزان یک یا چند نوع محصول دریک منطقه می توانند تجزیه و تحلیل شوند.

جنگلداری و مدیریت حیات وحش:
   به وسیله یک سیستم اطلاعات جغرافیایی نقشه جنگل ها می توانند دائماً وبطور پیوسته به روز شوند. همچنین GIS می تواند برای ذخیره و تجزیه و تحلیل اطلاعات جنگل از قبیل محاسبه مقدار چوب قابل برداشت از یک منطقه، بررسی چگونگی توزیع آتش سوزی در جنگل و یا ارزیابی برنامه های مختلف برداشت چوب، بکار رود، در حالی که انجام بسیاری از این تجزیه و تحلیل ها بدون بکار گیری GIS امکان پذیر نمی باشند.

  تصویر IKONOS از پارک جنگلی سرخه حصارهمراه باسیستم گسلی موجوددرآن

تصویر IKONOS از شمال تهران(پارک جمشیدیه- تجریش- دربند) همراه باسیستمهای گسلی وخط ترازارتفاعی
  

کاربرد های شهری:کاربرد های شهری GIS عبارتند از جمع آوری، به روز در آوردن، پردازش و توزیع داده های مربوط به زمین های شهری به طور سیستماتیک، تصمیم گیری های اقتصادی، قانونی و فعالیت های مختلف برنامه ریزی مانند توسعه شهر سازی و برنامه ریزی شهری در استانهای مختلف

تجارت:
   محلها و سیستم های تحویل مناسب درامورتجاری.

صنعت حمل و نقل، ارتباطات و ...:
   کاربرد GISدر صنعت می تواند به عنوان نمونه،تعیین مسیر ترانزیت کالا، تعیین موقعیت مناسب برای احداث جاده ها، خطوط نیرو،سیستم های مخابراتی و.... باشد.

سازمانها: استفاده در کلیه اموراستانها به صورت محلی و استانی
   سرویسهای اضطراری: مثل آتشنشانی و پلیس
   نظامی:استفاده دربرنامه ریزی های نظامی.
   تعلیم و تربیت:(تحقیق، آموزش ابزار و نظارت)

مراحل برپایی و اجرای یک پروژه معدنی در محیط GIS:
   بیشتر طرح های GIS جهت تهیه نقشه های پتانسیل معدنی می تواند به سه مرحله اصلی تقسیم گردد:
   در نخستین مرحله، کلیه داده های مناسب در پایگاه داده های GIS جمع آوری می شوند.

 تجزیه، تحلیل و تفسیر داده ها
   پس از ورود داده ها و آماده سازی لایه های اطلاعاتی، چگونگی و نحوه ایجاد نقشه های نشانگر و تعیین متغیرها یا پارامترهای نشانگر، انتخاب می گردد.
   در مرحله بعد، دسته بندی ،تجزیه وتحلیل و پردازش داده هابه منظور تهیه الگوهایی مناسب جهت مدل کانی سازی مربوطه، صورت می گیرد.
   درآخرین مرحله نیزترکیب وتلفیق شواهد بدست آمده(لایه های نشانگر)،به منظور پیش بینی پتانسیل معدنی مورد نظر صورت خواهدگرفت.
   مهمترین هدف GIS تلفیق داده های مکانی و ارزیابی نهایی آنها است. سیستم اطلاعات جغرافیایی امکان استفاده از روشهای مختلف ترکیب و تفسیر داده ها و به نقشه در آوردن متغیرهای جدید را فراهم می آورد که از آنها می توان در تهیه نقشه های پتانسیل کانی سازی استفاده نمود و از نتایج بدست آمده در عملیات پی جویی و اکتشاف بهره گرفت.
   تهیه نقشه های پتانسیل معدنی طی مراحل ذیل صورت می پذیرد:
   جمع آوری، طبقه بندی و ورود داده ها و تشکیل بانک اطلاعاتی لایه های مختلف
   این مرحله شامل شناسایی منابع داده های مورد نظر،برداشت و جمع آوری داده ها، رقومی کردن آنها، ورود آنها به کامپیوتر، سازماندهی و تفسیر ساختار و زمین مرجع کردن برخی از داده های اولیه است.کوچکترین اشتباه در این مرحله منجر به ایجاد خطا در نقشه نهایی می شود.

ترکیب و تلفیق لایه های اطلاعاتی    از یک یا چند روش برای ترکیب لایه های اطلاعاتی استفاده می شود. انتخاب روش ترکیب و پارامترهای آن تنها توسط سیستم های اطلاعات جغرافیایی انجام پذیر نیست بلکه کارشناس یا مسئول پروژه در این مورد تصمیم گیری می نماید و این انتخاب یکی از پارامترهای مهم در تهیه نقشه های پتانسیل کانی سازی است.    انجام سه مرحله ذکر شده می تواند به صورت نقشه ها و جداول در عملیات اکتشاف معدنی مورد استفاده قرار گیرد که پس از تلفیق، احتمال حضور کانسار مورد نظر را در یک ناحیه معرفی می نماید.

نرم افزارها وسخت افزارهای موجود در یک سیستم اطلاعات جفرافیایی:
   برخی ازنرم افزارهای موجوددریک سیستم اطلاعات جغرافیایی عبارتنداز:
   ArcView, Arc/Info, EthernetLAN , CAT-5, Arc Tool box, Autocad map, Geomatica, ELWIS, ERmapper, Geomedia, ArcIMC, ArcCatalog, ArcSDE, Map Objects, ArcMap,…

بقیه اطلاعات از لینک زیر گرفته شوند :

http://www.ngdir.com/GeoportalInfo/PSubjectInfoDetail.asp?PID=147&index=26

   نرم افزارها وسخت افزارهای موجود در یک سیستم اطلاعات جفرافیایی:
   وبرخی ازسخت افزارهای موجوددریک سیستم اطلاعات جغرافیایی عبارتنداز:
   Inkjetor laser، Fiber-Obtics، Wan، Micro wave، Digitizer، T-1، Tcp-Ip، Active-X، NT، Case tools، Mojo ,… .
  

   ادغام تکنولوژی ها:
   ادغام تکنولوژی های GIS, GPS وRS در ایجاد سیستم های قدرتمند، جهت تعین زمان واقعی نقشه برداری و جمع آوری داده ها سودمند می باشند.
   یک نمونه بارز از ادغام این سه تکنولوژی، نقشه برداری متحرک است که در آن دوربین های دیجیتالی GPS/INS، یک سیستم کامپیوتری را تشکیل میدهندکه با نقشه های الکترونیکی و وسایل ارتباطی دور برد نظیر تلفنهای همراه (که جهت پیوستن به پایگاه های داده ای GIS موجود در دفتر کار مورد استفاده قرار می گیرد)، همه دریک وسیله نقلیه نصب گردیده اند. سیستم تهیه نقشه سیار، به زمین شناسان صحرایی در یک وسیله نقلیه این امکان را می دهد، تا داده های مکانی مربوط به زمین را جهت ورود به پایگاه اطلاعاتی GIS ،را در یک زمان تقریباً حقیقی گردآوری نمایند.

   GIS , GPS & RS :
   ژئوانفورماتیک به عنوان یک علم چند منظوره در راستای اندازه گیری، ثبت، تحلیل و ارائه داده های جغرافیایی تعریف شده است. این اطلاعات زمینی توسط تکنولوژی های GIS, GPS و RS گردآوری می شوند. هر یک ازاین سه تکنولوژی و یا دو نوع از آن در ترکیب با دیگری تکنولوژی جدید 3S (3systsms)را ایجاد می نماید.
   سنجش از دور(Remote Sensing) یا RS، تصاویری از محیط و منابع طبیعی را به صورت چند طیفی با قدرت تفکیک گوناگون در زمان های مختلف تهیه می نماید. سیستم موقعیت یابی جهانی ( Global Position System) یا GPS و نیز سیستم ناوبری خودکار ( Inertial Navigation System ) یا INS توسط نقاط کنترل زمینی و فتو گرامتری، سنجنده های بکاربرده شده در سنجش از دور را تقویت می سازند و سیستم اطلاعاتی جغرافیایی (Geographical Information System)یا GIS، دستیابی به داده ها و اطلاعاتی که از بانکها و پایگاه های داده های مکانی زمین با بکارگیری ابزارهای مدرن، ایجاد شده را امکان پذیر می سازد.
   ترکیب تصاویر ماهواره ای و : GIS
   با ترکیب تصاویر ماهواره ای با قدرت تفکیک بالا و GIS ، نقشه هایی با مقیاس بزرگتر (1000: 1 و 2400: 1 ) را می توان تهیه نمود. سیستم اطلاعات جغرافیایی در راستای مدیریت منابع طبیعی با استفاده از سنجش از دور می تواند در زمینه های زیر مورد استفاده قرار گیرد :
   -آنالیز حوادث طبیعی، شامل فرسایش خاک، سیلاب، خشکسالی وسایر حوادث طبیعی دیگر.
   -مدیریت آبخیزداری.
   -مطالعه کاربردی زمین در توسعه کشاورزی.
   -پیش بینی میزان محصولات نسبت به وسعت زمین.

    ترکیب فتوگرامتری رقومی و GIS :
   فتو گرامتری رقومی تنها بخشی از یک سیستم سنجش از دور است در حالی که سنجش از دور خود تکنیک تفسیر و استخراج اطلاعات از تصاویر می باشد.
   ترکیب GIS و GPS
   بخش چشم گیری از عملیات صحرایی جهت تولید عکس نقشه (Photomap) و تصاویر ماهواره ای همراه با یادداشت های حاشیه ای (اطلاعات فیلد) در تحقیقات زیست محیطی، نقشه برداری زمین و نقشه برداری خسارات ناشی از حوادث و... با بهره گیری از ترکیب GIS و GPS انجام می پذیرد. ناوبری دریایی و اتومبیل با استفاده از GPS همراه با نقشه های چارت های الکترونیکی، یک نمونه عالی از تلفیق دو سیستم GIS و GPS را عرضه می دارد.

   سیستم های مدیریت پایگاه داده ها:
   یکی از خویشاوند های مهم GIS سیستم مدیریت پایگاه داده ها Data Base Management System یا (DBMS) می باشد. DBMS ، سیستم های کامپیوتری هستند که برای نظارت و کنترل بر هر نوع داده رقومی مورد استفاده قرار می گیرند.
   داده های مکانی به روش های گوناگون سازماندهی می شوند که این امر به روش جمع آوری، نحوه ذخیره ومقدار تفسیر اضافه شده به آنها و همچنین هدف جمع آوری آنها بستگی دارد.
   مدل های وکتوری (برداری) و رستری، طرح های کلی شناخته شده متداول برای سازماندهی داده ها در یک سیستم اطلاعات جغرافیایی هستند. مدل وکتوری، جهان را به نقاط، خطوط و نواحی محصور شده به وسیله خطوط تقسیم می کند، در حالی که مدل رستری سلول ها یا پیکسل ها را به عنوان واحدهای مکانی مورد استفاده قرار می دهد.
   پایگاه داده ها(Data Base) نیز، مجموعه ای از داده های وابسته به یکدیگر و هر چیزی است که برای نگهداری و استفاده از آنها لازم است. سیستم مدیریت پایگاه داده ها(DBMS) نیزمجموعه ای از نرم افزارها برای ذخیره، ویرایش و بازگرداندن داده ها در یک پایگاه داده می باشد. در یک سیستم اطلاعات جغرافیایی، DBMS امکان دارد داخلی(استفاده از مدیریت داخلی) یا خارجی(اتصال به مدیریت خارجی) باشد.

   منابع خطا در سیستم های اطلاعات جغرافیایی:
   کلیه اطلاعات جغرافیایی دارای نوعی خطا هستند. در تمامی مراحل، از جمع آوری داده ها تا کاربرد آنها و حتی بهره گیری از نتایج یک آنالیز روی آنها، نوعی خطا وارد کار می گردد. نکته مهم این است که هدف از بررسی خطاها، حذف این خطاها نبوده بلکه چگونگی کنترل آنها می باشد، زیرا در مواردی به دست آوردن پایین ترین سطح خطا، با صرفه ترین راه نیست .
   سطح خطاهای موجوددریک سیستم اطلاعات جغرافیایی (GIS) بایدطوری هدایت شوند که اطلاعات حاصل از سیستم را از اعتبار ساقط نکنند.

   محاسن یک سیستم اطلاعات جغرافیایی(GIS):
   محاسن یک سیستم اطلاعات جغرافیایی شامل موارد زیر می باشد:
   - کیفیت بالای تحلیل داده ها وامکان تجزیه و تحلیل آنها با روش های پیشرفته.
   - مدیریت و تغییرسریع حجم عظیمی از داده ها در زمینه های مختلف.
   - روشهای بهتروجدیدتر برای تهیه نقشه های مختلف و امکان به روز کردن آنها.
   - امکان ایجادارتباط بین عوارض مختلف و اتصال حجم زیادی از اطلاعات آنها در جداول اطلاعاتی.
   - کاهش زمان، هزینه و مواد مصرفی کار وپول ساز و اشتغال ساز بودن آن.
   - استفاده وسیع آن در علوم مختلف.
   - اداره وسازماندهی وسیعی از داده های زمین مرجع.
   - به روز رسانی سریع و جمع آوری اطلاعات پراکنده.
   - قابلیت بازبینی روشها.
   - مدل سازی، فرضیه وآزمایش و پیشگویی.

   معایب یک سیستم اطلاعات جغرافیایی:
   برخی ازمعایب یک سیستم اطلاعات جغرافیایی عبارتند از :
   - جدید بودن این فناوری که باعث عدم استفاده وسیع درتمام علوم ونیز مشکل بودن آن می شود.
   - عدم اطلاع از قابلیتهایGIS و نحوه استفاده از آن.
   سیستم تصویری(Map projection) اطلاعات مکانی موجود در یک سیستم اطلاعات جغرافیایی:
  
  

    سیستم تصویری نقشه (Map projection):
   ازتعاریف مختلف سیستم تصویری می توان به چند مورد استاندارد شده آن اشاره کرد :
   سیستم تصویر نقشه ترتیب سیستماتیک نصف النهارات و مدارات است که سطح کروی و شبه کره را بر یک سطح مستوی نشان می دهد .
   به عبارتی سیستم تصویری نقشه مبادرت به تصویر کردن سطح زمین یا قسمتی از آن می کند.
   مکان یک جسم سه بعدی بر روی سطح زمین با اصطلاحات ریاضی و بسته به روش ترسیم مورد نظر، به صورت مختصات جغرافیایی و مختصات صفحه ای، تعیین می شود. یک سیستم اطلاعات جغرافیایی(GIS)، لازم است که همه داده های مکانی را به صورت مختصات جغرافیایی (طول و عرض جغرافیایی) ذخیره و استفاده نماید. در این سیستم در نهایت همه داده های مکانی روی کاغذ، فیلم یا صفحه نمایش همراه با مختصات صفحه ای پدیدار می شوند، بنابراین اغلب سامانه های اطلاعات جغرافیایی از روش ترسیم نقشه صفحه ای، برای ذخیره مختصات مکانی استفاده می کنند تا به این ترتیب از بروز تغییر شکل مکرر، از مختصات جغرافیایی به مختصات ترسیمی، در هنگام مشاهده داده ها جلوگیری شود.
  
   سیستم های تصویری متنوع و گوناگونی تا کنون ارائه شده است. علت این است که اصولاً چیزی به نام سیستم تصویر کامل، وجود خارجی ندارد. از این همه سیستم های تصویری نقشه که به صدها نوع می رسند، تنها قریب بیست سیستم تصویر هستند که عملاً در رقومی سازی نقشه ها و یا کلاً در کارتوگرافی مورد استفاده قرار می گیرند، که به عنوان مثال می توان از سیستم تصویری Lambert Conformal Conic برای نقشه های کشوری و یا ایالتی و یا سیستم تصویری UTM که جهان را به 60 زون تقسیم میکند، برای نقشه های ناحیه ای نام برد.
   به طور کلی بهترین سیستم تصویر برای نمایش یک کشور با یک قاره سیستمی است که کمترین تغییر شکل را نمایش دهد. در نتیجه با مقایسه نمودارهای مشابه برای چندین سیستم تصویری، می توان یکی را انتخاب نمود که از بهترین کاربرد برخوردار است.

   خصوصیات اساسی یک سیستم تصویر مناسب و استاندارد به شرح ذیل می باشد:
   - ماهیت خطوط تغییر شکل، صفر یا تعداد نقاط تغییر شکل ( انحراف ) صفر باشد.
   - نمای کلی سیستم تصو یر، برای تمام جهان یا برای یکی از نیم کره ها
   مقایسه سه سیستم تصویر ( لامبرت، مرکاتور و طول و عرض جغرافیایی )
  
   انتخاب یک سیستم تصویری مناسب با مقیاس نقشه مورد نظر،ارتباط مستقیم دارد. چرا که بعضی از سیستم های تصویری برای مقیاسهای بزرگ مناسب بوده و برخی دیگر برای مقیاسهای کوچکتر مناسب میباشند. بعنوان مثال برای مقیاس1:100000 یا مقیاس ناحیه ای، سیستم تصویری UTM مناسب ترین سیستم تصویری است.
   این سیستم تصویری برای کل ایران به صورت یکپارچه مناسب نمی باشد چرا که در محیطهای GIS این زونها به جای اینکه کنار هم قرار گیرند روی هم قرار می گیرند . در نتیجه نقشه ایران را نمی توان به صورت یکپارچه مشاهده کرد .
   بهترین سیستم تصویری برای کل ایران سیستم تصویری Lambert Conformal Conic می باشد که نقشه های عرضی را با کمترین خطا و انحراف طراحی می کند.

   بر این اساس سیستم های تصویری مناسب با شکل کشورها طراحی شده است، که به عنوان مثال:
  
  

   مختصات جغرافیایی:
   مختصات جغرافیایی به صورت طول و عرض جغرافیایی بیان می شود. خط متصل کننده شمال به جنوب کره زمین که از روی نقاطی مانندP در شکل زیر می گذرد، نصف النهار نامیده می شود. عرض جغرافیایی نقطه P، توسط زاویه ? ، که مابین نقطهP و خط استوا در امتداد نصف النهار است، اندازه گیری می شود. طول جغرافیایی نیز توسط زاویه ? که بین نصف النهاری که نقطه P بر روی آن قرار دارد و نصف النهار مبدأ در صفحه استوا تشکیل می شود، تعیین می گردد.
   طبق قوانین تجربی یک دوم عرض جغرافیایی، یک درجه (degree) می باشد و یک دوم طول جغرافیایی نیز متناسب با عرض جغرافیایی ازحد اکثر مقدار در خط استوا، تا صفر در قطب جنوب تغییرمی کند.
   مختصات صفحه ای:
   مکان های واقع بر روی صفحه با استفاده از مختصات قطبی یا کارتزین (خطی) تعیین می شوند. با در نظر گرفتن یک مبدأ اختیاری و فرضی مانند شکل زیر، به وسیله فاصله r و زاویه ? (با در نظر گرفتن یک جهت ثابت که به طور معمول شمال است)، موقعیت و مکان نقطه P در مختصات قطبی مشخص می شود. همچنین با در نظر گرفتن همان مبدأ و دو محور مختصات مستقیم، یعنی y به سمت شمال (عمودی) و x به سمت شرق (افقی)، مختصات معلوم و متداول کارتزین برای نقطه P (فواصل x و y ) مشخص می گردد.

   تغییر شکل های هندسی:
   انتقال تصویرها از کره (سه بعدی) به صفحه (دو بعدی)، باعث ایجاد تغییر شکل هندسی یا تحریفات شکلی می شود.
   دستگاه مناسب و مفید برای توصیف تحریفات شکلی، بیضوی اندیس تیسوت (Tissot indicatrix) است. از نظر ترسیمی این اندیس می تواند به صورت یک دایره کوچک بر روی کره که طی مراحل ترسیم به صورت بیضی در می آید (دچار تغییر شکل می شود)، نشان داده می شود. ترسیمات اشکال طبق خصوصیات هندسی تحریف شکلی که دارند، می توانند به انواع هم زاویه (equiangular) ، هم ناحیه (equalarea) و هم فاصله (equidistant) طبقه بندی شوند.
   شکل زمین:
   برای تعریف سیستم تصویری (پروژکشن)، به زبان ریاضی یک مدل هندسی شناخته شده به عنوان شکل زمین، به منظور تهیه تصاویر،مورد استفاده قرار می گیرد. ساده ترین مدل های هندسی عبارت از مدل های صفحه ای و کروی می باشند.
   مدل صفحه ای برای مناطق کوچک، نظیر مناطقی که در عکس های هوایی عمودی (vertical) پدیدار می شوند، مناسب است.
   مدل شبکه ای کروی (spheroid) ، مدلی واقعی تراست که بر اثر چرخش بیضی به دور محور کوچکش به وجود می آید،این مدل در تهیه نقشه ها به روش سنتی و قدیمی، برای مناطق بزرگ (یک قاره یا بزرگ تر) کاربرد وسیعی دارد. مدل شبه کروی نیز برای تهیه نقشه های دقیق در مقیاس بزرگ استفاده می شود.
   سیستم های قابل گسترش و توسعه:
   سیستم های تصویری(پروژکشن)، می توانند بسته به شکل سطح قابل گسترش (developable surface)، به انواع صفحه ای (آزیموتی)، مخروطی (conic) و استوانه ای (cylindrical) تقسیم بندی شوند. این سطوح می توانند به شکل مسطح، مخروطی شکل یا استوانه ای با تماس یا قطع کردن کره در یکی از شش حالت اصلی موجود در شکل زیر آشکار شوند.
   در حالت مماسی (tangent case) سطح گسترده در حالت استوانه ای در امتداد دایره بزرگ، در حالت مخروطی در امتداد دایره کوچک و در حالت صفحه ای در یک نقطه با کره در تماس است.

    در حالت برشی (secant case) سطح گسترده همان طور که درشکل زیر دیده می شود ، کره را قطع می کند.
   برای پروژکشن های صفحه ای در حالت مماسی، نقاط از سطح کره به صفحه منتقل می شوند.در پروژکشن های مخروطی نقاط از سطح کره به یک مخروط منتقل می شوند که هم مماس بر یک دایره کوچک است (یک مدار استاندارد) و هم دو دایره کوچک دیگر (دو مدار استاندارد) را قطع می کند. پروژکشن های استوانه ای با سطح گسترده ای سر و کار دارند که یک استوانه است. برای پروژکشن های معمولی مرکاتور محور استوانه ای از دو قطب می گذرد و استوانه با استوای کره تماس پیدا می کند.

آزمایش تعیین آب متعارف

الف- آزمایش تعیین آب متعارف :

الف-1-تعریف آب متعارف:

میزان آب متعارف مربوط به خمیری است که سوزن با قطر 10 میلیمتر به اندازه 10 میلیمتر در آن خمیر فرو رود.

الف-2-هدف آزمایش :

در این روش با استفاده از دستگاه ویکات ابتدا مقدار آب متعارف سیمان تعیین می گردد و سپس زمان گیرش آن اندازه گیری می شود. آزمایش تعیین میزان آب متعارف بخودی خود اهمیت چندانی ندارد ولی برای تعیین زمان های گیرش اولیه و نهایی ، و یا برای آزمایش سلامت سیمان با روانی متعارف باید بکار برده شود بنابراین لازم است قبل از آزمایش گیرش اولیه و نهایی برای هر سیمان معین ، میزان آب خمیر که روانی متعارف را بدست می دهد ، مشخص می شود.

الف-3-وسایل مورد نیاز :

ترازو ، استوانه مدرج ، دستگاه ویکات ، دستگاه مخلوط کننده سیمان ، کاردک ، کورنومتر و دستکش لاستیکی

الف-4-شرح دستگاه :

دستگاه ویکات برای این آزمایش مورد استفاده قرار می گیرد. این دستگاه تشکیل شده است از یک پایه

که بر روی آن میله ای متحرک به وزن 300 گرم قرار گرفته که در یک سر آن کلاهک و در سر دیگر آن یکی از اجزای زیر قرار دارد :

الف ) میله برای تعیین مقدار آب متعارف سیمان

ب ) سوزن برای تعیین زمان گیرش اولیه

پ ) سوزن کلاهک دار برای تعیین زمان گیرش نهایی

طبق استاندارد شماره 392 ایران ، سوزن های گیرش اولیه و نهایی باید از جنس فولاد سخت آبدیده باشند و سوزن گیرش اولیه باید باید یا مربع به ابعاد یک میلیمتر با خطای 0.05 میلیمتر باشد و با گرد به قطر 1.13 میلیمتر با خطای 0.05 میلیمتر. سوزن گیرش نهایی باید دارای همان شکل و اندازه های سوزن گیرش اولیه باشد با این تفاوت که بر روی آن کلاهکی تعبیه شده است که دارای لبه تیز  دایره ای شکل با قطر 5 میلیمتر می باشد. و این لبه 0.5 میلیمتر عقب تر از نوک سوزن قرار دارد.میله ویکات باید از جنس برنج صیقلی شده و به قطر 10 میلیمتر باشد و در انتهای بالایی آن یک برآمدگی داشته باشد تا بتوان آن را در میله متحرک جای داد. لبه پایینی میله ویکات باید صاف و طول آن باید 50 میلیمتر باشد.

میله متحرک دارای عقربه ای است که بر روی یک صفحه مدرج متصل به پایه بالا و پایین می رود.وزن کلی قسمت متحرک دستگاه ویکات در موقع استفاده همراه با تمام ضمائمش یعنی همراه با کلاهک و میله و یکی از دو سوزن گیرش اولیه یا نهایی و یا میله ویکات باید جمعا 300 گرم باشد. وزن هر یک از سوزن های گیرش اولیه و نهایی و میله ویکات باید 9 گرم باشد.قالب ویکات تشکیل می شود از یک حلقه شکاف دار با قطر داخلی 80 میلیمتر و ارتفاع 40 میلیمتر که بر روی یک صفحه غیر متخلخل و صاف قرار می گیرد. برای این کار یک صفحه فلزی به ضخامت 3 میلیمتر مناسب است.

الف-5-روش انجام آزمایش :

·        تنظیم سوزن و میله دستگاه ویکات :ابتدا ظرف مخروطی را در زیر سوزن دستگاه قرار میدهیم. سپس سوزن را پایین می آوریم تا بر روی لبه ظرف قرار گیرد. سپس پیچ مربوط به درجه متصل به میله متحرک دستگاه را باز می کنیم و درجه را روی صفر مب آوریم و سپس این پیچ را محکم می کنیم. در اینجا پیچ مربوط به حرکت میله را نیز سفت می کنیم.

·        روش مخلوط نودن خمیر سیمان :ابتدا آب مورد نظر را در ظرف می ریزیم. میکسر را با سرعت کم به کار می اندازیم و سیمان را در مدت 30 ثانیه درون ظرف می ریزیم. میکسر را برای مدت 15 ثانیه متوقف میکنیم و در این مدت ، سیمان هایی که به همزن چسبیده اند را با کاردک به درون ظرف می ریزیم. بعد میکسر را با دور تند برا ی مدت یک دقیقه روشن می کنیم.دراین مرحله سیمان نرم شده و به اصطلاح آب میاندازد.

·        روش ریختن خمیر سیمان در قالب :بلافاصله پس از آماده شدن خمیر سیمان ، آن را در دست به صورت گلوله ای در می آوریم و دو دست را در فاصله 15 سانتی متری از یکدیگر نگه می داریم و گلوله خمیری را 6 بار از دستی به دست دیگر پرتاب می کنیم. سپس با یک دست ظرف مخروطی را به نحوی در کف دست قرار      می دهیم که دهانه کوچک تر آن به دست بچسبد و دهانه بزرگ تر آن بالا باشد . سپس گلوله خمیر سیمان را که در دست دیگر قرار دارد به داخل ظرف فشار میدهیم تا آن را کاملا پر نماید. سطح فوقانی خمیر سیمان را با حرکت اره ای کاردک صاف می کنیم. لازمست لبه کاردک به نحوی بر لبه ظرف قرار داده شود که کاردک با سطح فوقانی ظرف زاویه 45 درجه تشکیل دهد. شیشه یا سطح صاف دستگاه را روی این سطح بریده شده قرار میدهیم و ظرف مخلروطی را برمی گردانیم و سطح کوچک آن را نیز صاف می کنیم.

·        تعیین آب متعارف سیمان :میله ویکات را به نحوی درون دستگاه قرار می دهیم تا انتهای با قطر 10 میلیمتر آن در پایین  قرار گیرد. میله را تنظیم می کنیم. قالب را زیر میله قرار می دهیم و نوک میله را بر روی خمیر سیمان طراز میکنیم. پیچ میله را باز می کنیم . به مدت 30 ثانیه به میله اجازه می دهیم که با وزن خود درون خمیر فرو رود.  میزان فرو رفتگی را یادداشت میکنیم.  میزان این فرو رفتگی باید برابر 10 میلیمتر باشد. لذا مقدار آب را تصحیح می کنیم. ابتدا مقدار آب را 125 سی سی و مقدار سیمان را 500 گرم در نظر گرفته ایم. از روی نمودار مقدار آب متعارف را بدست می آوریم.

مقدار آب	125میلی لیتر	110میلی لیتر	115میلی لیتر
فرورفتگی ویکات	37 میلی متر	7میلی متر	9.5 میلی متر

الف-6-نتایج:

با توجه به معادله خط،مقدارآب برای نفوذ 10 میلی متر برابر113 ~ 112.95 میلی لیتر است.

ب- آزمایش تعیین زمان گیرش اولیه خمیر سیمان:

ب-1- تعریف گیرش:

گیرش واژه ای است که برای توصیف سفت شدن خمیر سیمان بکار برده می شود. به طور کلی ، به تغییر وضعیت ژل سیمان از حالت خمیری به حالت جامد گیرش گفته می شود. گرچه به هنگام گیرش، خمیر سیمان مقاومت کمی نیز حاصل می نماید ولی مفهوم گیرش از سخت شدن ، که به معنی کسب مقاومت خمیر سیمان گیرش یافته می باشد ، کاملا متمایز است . تعیین زمان گیرش از آن لحاظ مهم است که کارکردن با بتن ( جابجایی ، پمپ کردن ، در قالب ریختن ، متراکم کردن و...)به این پارامتر وابسته است. به طور کلی دو نوع زمان گیرش برای سیمان تعریف می شود :

·        زمان گیرش اولیه :زمانی است که سوزن با قطر 1 میلیمتر دستگاه ویکات به اندازه 25 میلیمتر در خمیر سیمان فرو رود.

·        زمان گیرش نهایی :زمانی است که سوزن گیرش نهایی دستگاه ویکات به اندازه 0.5 میلیمتر در خمیر سیمان فرو رود و کلاهک سوزن بر خمیر سیمان مماس گردد.

در زمان بتن ریزی ممکن است دو نوع گیرش دیگر نیز رخ دهد :

·        گیرش آنی :گیرش آنی به دلیل واکنش سریع C3A با آب رخ می دهد . واکنش C3A خالص با آب بسیار شدید است و به سفت شدن فوری خمیر که به گیرش آنی معروف است ، منتهی می گردد. برای جلوگیری از این امر در هنگام تولید سیمان ، سنگ گچ به کلینکر سیمان افزوده می شود. گیرش آنی برگشت ناپذیر است.

·        گیرش کاذب:گیرش کاذب به سفت شدن غیر معمول و زودرس سیمان ظرف چند دقیقه پس از مخلوط شدن با آب اطلاق می گردد. تفاوت این پدیده با گیرش آنی آن است که در گیرش کاذب حرارت قابل توجهی آزاد نمی گردد. مخلوط کردن سیمان ، بدون افزودن آب ، موجب می گردد که حالت خمیری سیمان دوباره بازگردد و به صورت متعارف ، بدون افت در مقاومت ، گیرش ادامه یابد.بخشی از دلایل گیرش کاذب را می توان به از دست دادن آب سنگ گچ ، وقتی که با کلینکر داغ تواما آسیاب می شود مربوط دانست . سولفات کلسیم نیم هیدراته یا ایندیرید تشکیل می گردد و وقتی که سیمان با آب مخلوط می شود ، این ترکیبات هیدراته شدن و مجددا به صورت سنگ گچ درمی آیند. در نتیجه گیرش سریع گچ رخ می دهد و منجر به سفت شدن خمیر می گردد.آزمایش های به عمل آمده در آزمایشگاه های کارخانجات سیمان عموما تضمین می نمایند که سیمان عاری از گیرش کاذب باشد ، ولی اگر در کارگاه گیرش کاذب مشاهده شود می توان با دوباره مخلوط کردن بتن ، بدون افزایش آب ، گیرش کاذب را از بین برد.

ب-3-وسایل مورد نیاز :

ترازو ، استوانه مدرج ، دستگاه ویکات ، دستگاه مخلوط کننده سیمان ، کاردک ، کورنومتر و دستکش لاستیکی

ب-2- روش آزمایش:

با خمیر حاصل از آزمایش آب متعارف، که کقدار آب آن 115 میلی لیتر بود آزمایش گیرش اولیه ذا انجام شد.انتهای با قطر 1 میلیمتر دستگاه ویکات را به طرف پایین قرار می دهیم. سپس مقدار آب متعارف را با خمیر سمیان مخلوط می کنیم. از زمانی که سیمان را به آب اضافه می کنیم باید زمان را یادداشت کنیم . خمیر سمیان را درون استوانه مخروطی میریزیم و در زیر دستگاه ویکات قرار می دهیم. در ابتدا ، بعد از 30 دقیقه پیچ سوزن را باز می کنیم تا سوزن تحت تاثیر وزن میله به داخل خمیر سیمان فرو رود. 30 ثانیه صبر می کنیم تا سوزن به اخل خمیر برود. مقدار نفوذ را یادداشت می کنیم. محل مخروط را تغییر می دهیم تا سوزن در جای جدیدی فرو رود. سوزن را تمیز میکنیم و هر از 15 دقیقه یکبار این کار را انجام می دهیم. از روی منحنی زمانی را که سوزن 25 میلیمتر درون خمیر نفوذ می کند بدست   می آوریم.

توجه: بدلیل کمبود وقت،آزمایش گیرش اولیه بطور کامل انجام نشد ونتیجه ای بدست نیامد.

-پاسخ سئوالات:

1-   تعریف گیرش اولیه آزمایشگاهی وکارگاهی  چیست ؟آزمایشگاهی زمانی است که سوزن با قطر 1 میلیمتر دستگاه ویکات به اندازه 25 میلیمتر در خمیر سیمان فرو رود.کارگاهی

2- تعریف آب متعارف وکاربرد آن چیست؟ میزان آب متعارف مربوط به خمیری است که سوزن با قطر 10 میلیمتر به اندازه 10 میلیمتر در آن خمیر فرو رود. میزان آب متعارف بخودی خود اهمیت چندانی ندارد ولی برای تعیین زمان های گیرش اولیه و نهایی ، و یا برای آزمایش سلامت سیمان با روانی متعارف باید بکار برده شود بنابراین لازم است قبل از آزمایش گیرش اولیه و نهایی برای هر سیمان معین ، میزان آب خمیر که روانی متعارف را بدست میدهد ،مشخص شود.

3-تعریف گیرش آنی و کاذب  چیست؟علل آن را شرح دهید:

·                    گیرش آنی :به دلیل واکنش سریع C3A با آب رخ می دهد . واکنش C3A خالص با آب بسیار شدید است و به سفت شدن فوری خمیر که به گیرش آنی که برگشت ناپذیر است معروف است ، منتهی میگردد.برای جلوگیری ازاین امردر هنگام تولید ، سنگ گچ به کلینکر سیمان افزوده می شود.

·                    گیرش کاذب :به سفت شدن غیر معمول و زودرس سیمان ظرف چند دقیقه پس از مخلوط شدن با آب اطلاق می گردد. تفاوت این پدیده با گیرش آنی آن است که در گیرش کاذب حرارت قابل توجهی آزاد نمی گردد. مخلوط کردن سیمان ، بدون افزودن آب ، موجب می گردد که حالت خمیری سیمان دوباره بازگردد و به صورت متعارف ، بدون افت در مقاومت ، گیرش ادامه یابد.بخشی از دلایل گیرش کاذب را می توان به از دست دادن آب سنگ گچ ، وقتی که با کلینکر داغ تواما آسیاب می شود مربوط دانست . سولفات کلسیم نیم هیدراته یا ایندیرید تشکیل می گردد و وقتی که سیمان با آب مخلوط می شود ، این ترکیبات هیدراته شدن و مجددا به صورت سنگ گچ درمی آیند. در نتیجه گیرش سریع گچ رخ می دهد و منجر به سفت شدن خمیر می گردد.آزمایش های به عمل آمده در آزمایشگاه های کارخانجات سیمان عموماتضمین مینمایند سیمان عاری ازگیرش کاذب باشد،ولی اگردرکارگاه گیرش کاذب مشاهده شود می توان با دوباره مخلوط کردن بتن ، بدون افزایش آب ، گیرش کاذب را از بین برد.

	نوع سیمان	پ1	پ2	پ3	پ4	پ5	پ - پوزولانی	پ-پوزولانی ویژه
زمان گیرش با سوزن ویکات	حداقل  اولیه به دقیقه	45	45	45	45	45	60	45
	حداکثر نهایی به ساعت	6	6	6	6	6	7	7

4-  گیرش اولیه ونهایی چندنوع سیمان رااز استانداردهای مربوطه بنویسید:

(پ:پرتلند از استاندارد 392   و پوزولانی ها ار ازاستاندارد 3432)

5- تفاوت مراحل انجام آزمایش آب متعارف وگیرش اولیه چیست؟در آب متعارف فرو رفتگی طی 30 ثانیه پس از قالبگیری برای سوزن با قطر10 میلی متر اندازه گیری میشود ولی در گیرش اولیه  نفوذ 25 میلی متری سوزن 1 میلی متر برای زمانهای 30،45،60و...دقیقه پس از اختلاط سیمان و آب درنظرگرفته میشود.

6- تفاوت مراحل آزمایش گیر اولیه وثانویه در چیست؟ در گیرش اولیه  نفوذ 25 میلی متری سوزن 1 میلی متر برای زمانهای 30،45،60و...دقیقه پس از اختلاط سیمان و آب درنظرگرفته میشود. ولی در گیرش نهایی زمانی اندازه گرفته میشودکه  سوزن گیرش نهایی دستگاه ویکات به اندازه 0.5 میلیمتر در خمیر سیمان فرو رود و کلاهک سوزن بر خمیر سیمان مماس گردد.

فرم پیشنهادی انعقاد قرارداد پاره وقت ساعتی

بنام خدا

قراردادخدمت ( پاره وقت )

ماده 1 ـ این قرارداد بین ……………………….. به نشانی  .................................................................................................. که اختصاراً  شرکت نامیده میشود و آقای ……………  فرزند  …………به شماره شناسنامه ……..…. متولد ………صادره از ………….….  بنشانی……………………………………………………………………. که مستخدم نامیده می شود با شرایط زیر منعقد میگردد . 

مدت قرارداد : از تاریخ …..…………….. لغایت ……….………. به مدت ………………………………………………

2- عنوان خدمت :

3- محل خدمت :

4- حقوق و مزایا : مستخدم ماهانه 100 ساعت کار و حداکثر تا سقف 100 ساعت اضافه کار مینماید .

5- شرکت بابت هر ساعت کار مفید مبلغ ……….…………… ریال پس از کسر کسورات قانونی به مستخدم پرداخت خواهد کرد .

 6- مستخدم تابع کلیه مقرارت و آئین نامه ها ی استخدامی و انضباطی شرکت می باشد .

7- مستخدم در صورت عدم تمایل به همکاری میبایست یکماه قبل از انقضای مدت قرارداد مراتب را کتباَ به شرکت اطلاع دهد .

8- پس از پایان قرارداد در صورت عدم تجدید قرارداد مستخدم ادعای هیچگونه حق و حقوقی را از شرکت نخواهد داشت . 

               امضا مستخدم                                                                                مدیر عامل

رونوشت :

No1-5  Rev0

1- امورمالی                                          2- پرونده پرسنلی                                   3 – آقای ……………..……

فرم خام انعقاد قرارداد نگهداری تاسیسات

بسمه تعالی

قرارداد نگهداری – راهبری – سرویس و تعمیر / سیستم‌های برودتی – حرارتی

تاسیسات مکانیکی – تاسیسات برقی – گاز – تلفن – اطفاء حریق و ............

          به استناد نامه شماره .................... مورخ ................................... اداره ..................... و با عنایت به صورتجلسه کمیسیون مناقصه محدود / ترک تشریفات مناقصه / مناقصه عمومی مورخ .......................... ضمن عقد خارج لازم این قرارداد طبق شرایط ذیل منعقد و طرفین ملزم به اجرای کلیه تعهدات مندرج در آن می‌باشند.

این قرارداد به تاریخ .................. در شهر ...........  بین ......................................... به آدرس ........................................................ که در این پیمان کارفرما نامیده می‌شود به نمایندگی ....................................... از یک طرف و شرکت ........................ به نمایندگی ............................ (مدیرعامل) و به آدرس .................................................................... تلفن .........................  که از این به بعد پیمانکار نامیده می‌شود از طرف دیگر منعقد ‌گردید.

(آدرس قانونی طرفین پیمان همانی است که در مقدمه قید شده و هرگونه تغییر آدرس می‌بایست به اطلاع طرفین برسد ودرغیر اینصورت ارسال هرگونه مکاتبات به‌نشانی قبلی‌حکم ابلاغ‌قانونی را دارد)

ماده 1- موضوع قرارداد و محل اجرای کار:

          موضوع پیمان عبارتست از: نگهداری – راهبری – سرویس و تعمیر سیستم‌های برودتی و حرارتی – تاسیسات مکانیکی – تاسیسات برقی – گاز – تلفن – اطفاء حریق – و تجهیزات جانبی آنها ..................... مستقر در ساختمان / ساختمانهای .............................................. که شرایط فنی مورد درخواست جهت سیستم‌های ذکر شده طبق لیست پیوست توسط نماینده کارفرما مشخص و به رؤیت و تحویل پیمانکار رسیده و جزء لاینفک این قرارداد بوده و پیمانکار با اطلاع کامل از کمیت و کیفیت آنها مبادرت به قبول تعهد نموده است.

محل اجرای کار: ...................................................................................................

ماده 2- اسناد و مدارک قرارداد:

          این پیمان شامل اسناد و مدارک زیر است:

الف – پیمان حاضر

ب – صورتجلسات تحویل و تحول محل مورد نظر جهت نگهداری

ج – دستورکارها، صورت مجالس و هر نوع سند دیگری که در مورد نحوه نگهداری و راهبری بین طرفین قرارداد مبادله می‌گردد.

د – یک نسخه از صورتجلسه ترک تشریفات و یا صورتجلسه مناقصه محدود و یا عمومی

ه- یک نسخه از روزنامه رسمی پیمانکار بهمراه آخرین تغییرات

و – یک نسخه از گواهی صلاحیت نگهداری از مراجع ذیصلاح و اداره کار

ماده 3- مبلغ قرارداد:

الف – مبلغ اولیه قرارداد برای یکسال شمسی و تعداد ....... نفر افراد معرفی شده توسط پیمانکار برابر است با مبلغ (.................................) ریال است که بر اساس قیمت پیشنهادی پیمانکار بوده و هر ماهه مبلغ (.............................) ریال به شرط اخذ گواهی حسن اجرای کار از کارفرما و یا نماینده معرفی شده او قابل پرداخت خواهد بود. (توضیح اینکه اخذ گواهی مدیریت فنی و نظارت بر طرحهای عمرانی دانشگاه الزامی است)

ب – به قیمتهای این پیمان هیچگونه تعدیل آحاد بها و مابه‌التفاوت تعلق نمی‌گیرد و قیمتهای پیشنهادی پیمانکار می‌بایست کامل باشد.

ج – از هر پرداخت به پیمانکار مبلغ 10% بعنوان حسن انجام کار کسر می‌گردد که در انتهای قرارداد و پس از تحویل کامل و بی‌عیب تاسیسات مربوطه و در صورت عدم بدهی پیمانکار مسترد می‌گردد.

د – مبلغ این قرارداد با توجه به ماهیت کار تا مبلغ 25% مبلغ اولیه قرارداد قابل افزایش و یا کاهش می‌باشد و در صورت ابلاغ کارفرما، پیمانکار موظف است با مبانی این قرارداد امور محوله را به انجام برساند.

ماده 4- مدت قرارداد :

          مدت قرارداد یکسال شمسی از تاریخ ...................... لغایت تاریخ ...................... می‌باشد که در صورت رضایت طرفین این قرارداد با رعایت مقررات و آئین نامه مالی و معاملاتی دانشگاه قابل تمدید می‌باشد. (توضیح اینکه در انتهای قرارداد پیمانکار موظف به تحویل کامل کار به پیمانکار بعدی و یا نماینده کارفرما می‌باشد)

ماده 5- شرایط تضمین امور محوله به پیمانکار:

          حسن انجام کار کلیه عملیات موضوع قرارداد از تاریخ تحویل محل نگهداری تا پایان آن توسط پیمانکار تعهد می‌گردد به گونه ای که اگر در امور محوله به پیمانکار و یا نحوه نگهداری خللی ایجاد گردد و موجب بروز خسارت شود. پیمانکار مکلف است آن معایب و نقائص را با هزینه خود رفع نماید. برای این منظور، کارفرما مراتب را با ذکر معایب و نقائص و محل آنها کتبا به پیمانکار ابلاغ می‌کند. پیمانکار باید حداکثر ظرف مدت 15 (پانزده) روز بعد از ابلاغ مراتب، شروع به رفع معایب و نقائص کند و آنها را طی مدتی که با رضایت کارفرما معین می‌شود، رفع نماید. در غیر اینصورت کارفرما حق دارد معایب و نقائص یاد شده را راسا و یا به هر ترتیب که مقتضی بداند رفع نماید و هزینه آن را باضافه 15(پانزده) درصد از محل تضمین پیمانکار یا هر نوع مطالبات و سپرده‌ای که پیمانکار نزد او دارد برداشت کند.

ماده 6 – نظارت :

          نظارت بر اجرای تعهداتی که پیمانکار بر طبق مفاد این قرارداد و اسناد و مدارک پیوست آن تقبل نموده است به عهده مدیریت فنی و نظارت بر طرحهای عمرانی دانشگاه علوم پزشکی و خدمات بهداشتی درمانی ایران خواهد بود و پیمانکار موظف است کارها را طبق قرارداد، اصول فنی و دستورات کارفرما یا نماینده او و یا دستگاه نظارت، طبق مشخصات، اسناد و مدارک پیوست این پیمان، اجرا نماید.

ماده 7 – تاییدات و تعهدات پیمانکار :

          پیمانکار موارد زیر را تایید و متعهد به اجرای آنها می‌باشد.

1-    در اجرای این قرارداد پیمانکار متعهد می‌گردد توسط ........................ نفر کارگر فنی ماهر و ....................... نفر تکنسین ذیصلاح فنی و حرفه‌ای و ........................ نفر مهندس که در محل مقیم / غیر مقیم می‌باشند سیستم‌ها و دستگاه‌های موضوع قرارداد را تحت کنترل و بازرسی مداوم قرار دهند. بازدیدها و بازرسی‌ها باید بصورت کامل و با تنظیم گزارش بازدید و ارائه چک لیست‌ها صورت گرفته و هر گونه سرویس و یا تعویض بموقع قطعات در اجزاء اصلی و یا فرعی سیستم‌ها و دستگاه‌ها صورت پذیرد و در گزارش‌ها منعکس گردیده و به نفر شیفت بعدی تحویل گردد. علاوه بر کنترل مداوم لازم است سیستم‌ها و دستگاه‌ها توسط یکنفر مهندس تاسیسات که حداقل 5 سال سابقه کاری مفید و مرتبط داشته باشد در هر ماه یک بار و حسب درخواست کارفرما در هر زمان مورد بررسی قرار گرفته و نتیجه آن گزارش شود و در این گزارش شرایط کار فعلی دستگاه‌ها- نیاز به قطعات و تعویض لوازم فرسوده و یا جایگزین نمودن قطعات جدید به جای قطعات قدیمی اعلام و منعکس شده باشد. در صورت غیر مقیم بودن تکنسین‌ها و یا مهندسین ، با اعلام تلفنی کارفرما تکنسین‌ها و یا مهندسین پیمانکار باید حداکثر ظرف مدت ...... ساعت جهت بازدید و رفع نقص از دستگاههای موضوع قرارداد به محل مراجعه نمایند.

تبصره 1 : منظور از تعمیر، بازسازی یا تعویض هر گونه قطعات و لوازم است که بر اساس استهلاک و شوک وارد بدستگاه لازم است تعویض و جایگزین شود. بدیهی است عملیاتی که باید انجام شود تا قطعه‌ای تعویض شود و نیز راه اندازی مجدد جزء خدمات تعمیر و تعویض قطعی می‌باشد.

تبصره 2 : تغییرات و تعمیرات کلی در سیستمهای موضوع قرارداد که خارج از وظایف و مسئولیت‌های پیمانکار است می‌بایست با دلایل و توجیهات فنی کافی صورت گیرد. بدیهی است خرابی‌هایی که در چارچوب تغییرات کلی قرار می‌گیرد از جهت نحوه سرویس و راهبری و دلایل خرابی توسط نماینده کارفرما بررسی و کنترل گردیده و بعد از تعیین علت خرابی دستگاه و در صورت عدم قصور پیمانکار اخذ تصمیم خواهد شد.

تبصره 3 : تعویض لوله‌های پوسیده جهت رفع عیب و جلوگیری از نشت آب و فاضلاب جزء تعهدات پیمانکار می‌باشد. لیکن پوشیدگی های کلی که منجر به تعویض خطوط لوله‌ می‌گردد جزء تعهدات پیمانکار نیست.(تشخیص این مورد بعهده نماینده کارفرما و مدیریت فنی و نظارت بر طرحهای عمرانی دانشگاه می‌باشد.)

تبصره 4 : جوشکاری روی لوله‌ها – دیگ و اجزاء آن – پوسته – شل – تیوپ – و تعویض تیوپ معیوب دیگ‌ها جزء تعهدات پیمانکار می‌باشد. اما تعویض شبکه و تعمیرات کلی دیگ‌ها که در هر مرحله بیش از 10% از تیوپ‌ها را شامل شود و نظایر آن جزء تعمیرات کلی محاسبه شده و در تعهد پیمانکار نیست.

تبصره 5 : شرح جزئیات سرویس و تعمیرات مورد انتظار کارفرما که جزء تعهدات پیمانکار است در پیوست شماره 1 این قرارداد که مشخصات فنی آن توسط مدیریت فنی و نظارت بر طرحهای عمرانی دانشگاه تهیه و تنظیم گردیده مندرج است.

2-  پیمانکار موظف است جهت هر دستگاه شناسنامه‌ای تهیه نماید و ضمن ثبت مشخصات فنی آن کلیه تعمیرات جزئی و کلی و یا سرویس‌های انجام شده را در آن شناسنامه ذکر نماید.

3-  پیمانکار موظف است تعهدات خود را بر طبق شرایط این قرارداد و موضوع تبصره 5  ماده 7 انجام دهد. بدیهی است چنانچه پیمانکار در انجام تعهدات خود قصور نماید کارفرما حق خواهد داشت ضمن ارسال اخطار به پیمانکار راسا و به هر طریقی که مقتضی بداند نسبت به انجام آن بخش از تعهدات پیمانکار که صورت نگرفته است اقدام و دو برابر هزینه خسارات وارده را از پیمانکار وصول نماید.(این جریمه علاوه بر مبالغ اعلامی در ماده 5 قرارداد می‌باشد) تشخیص میزان خسارات و برآورد هزینه مربوطه بعهده کارشناسان فنی کارفرما می‌باشد. پیمانکار با امضاء ذیل این قرارداد اعلام و اقرار می‌نماید که از مشخصات موضوع قرارداد و شرایط و ضوابط مربوطه به نحوه انجام کار و جزئیات تعهداتی که بر عهده گرفته اطلاع کامل دارد.

4-  پیمانکار نگهدار و سرویس و تعمیر تاسیسات و ماشین‌آلاتی را که طبق ماده 1 به او واگذار شده است بعهده گرفته و تعهد نمود که طبق دستورالعمل کارخانه‌های سازنده و استانداردهای مورد قبول از نظر نگهداری و تعمیرات و سرویس را رعایت کرده و با توجه به نیازمندیهای کارفرما تاسیسات مربوطه را راه اندازی کرده و امور راهبری آنها را بعهده داشته باشد و چنانچه در اثر قصور یا تقصیر پیمانکار خرابی و خسارت به دستگاه‌ها وارد آید پیمانکار موظف است به هزینه خود در اسرع وقت نسبت به رفع نقص و جبرا ن خسارت وارده که از هر نظر مورد تایید کارشناس کارفرما باشد اقدام کند و در غیر اینصورت کارفرما مجاز است خسارت وارده را از محل هر گونه مطالبات و یا سپرده حسن انجام تعهدات و سپرده حسن انجام کار و یا اموال پیمانکار وصول نماید.

5-  بهره برداری از تاسیسات موضوع این قرارداد بطور مداوم/ منقطع انجام می‌شود. پیمانکار موظف است که تاسیسات را در تمام مدت شبانه / روز در ساعات اداری از ................ لغایت ................... تحت کنترل و مهیا برای کار آماده نگهدارد.

6-    تعطیلات رسمی و تعطیلات کارگری و تعطیلات آخر هفته به هیچ وجه مانع از اجرای مفاد بنده 5 ماده 7 نمی‌باشد.

7-  پیمانکار افراد مورد نیاز برای اجرای این قرارداد را ظرف یک هفته پس از امضاء این قرارداد کتبا به کارفرما معرفی می‌نماید و در صورت عدم صلاحیت فنی نامبردگان به تشخیص کارفرما، پیمانکار موظف است حداکثر ظرفت مدت 48 ساعت نسبت به تعویض آنان اقدام نماید.

8-  پیمانکار موظف است کلیه وسایل فنی مورد نیاز و ابزار و لوازم لازم را جهت انجام موضوع این قرارداد در محل کار فراهم آورد بطوریکه هیچگونه تاخیری در اجرای قرارداد به لحاظ کمبود وسایل مذکور صورت نپذیرد. این این بابت هیچگونه مسئولیتی متوجه کارفرما نخواهد بود.

9-  کلیه کارگران فنی و غیر فنی ، تکنسین‌ها و مهندسین مرتبط با موضوع قرارداد، کارگران پیمانکار محسوب می‌شوند و هیچگونه رابطه استخدامی یا کارگری با کارفرما نداشته و نخواهند داشت. پیمانکار متعهد گردید کلیه مقررات راجع به قانون تامین اجتماعی و قانون کار و مقرراتی که حاکم بر حقوق کار و کارگر باشد را جهت اجرای موضوع این قرارداد مراعات نماید و کارفرما هیچگونه مسئولیتی در خصوص حوادث احتمالی و مقررات ناشی از حقوق قانون کار نخواهد داشت.

10-         در صورتیکه پیمانکار تشخیص دهد تمام یا قسمتهای اصلی دستگاه‌ها و تجهیزات موضوع قرارداد فرسوده و یا غیر قابل استفاده است. موظف است مراتب را کتبا و به موقع به کارفرما اعلام داشته و در صورت تایید کارفرما و توافق هزینه‌ها نسبت به رفع نقص اعم از تعمیر و یا تعویض اقدام نماید. در غیر این صورت چنانچه بعلت عدم اجرای مفاد این ماده خسارتی به کارفرما وارد آید مسئولیت جبران آن با پیمانکار است.

11-         در صورتیکه ورود به قسمت یا قسمتهائی از ساختمان توسط کارفرما برای کارگران پیمانکار ممنوع باشد یا ورود به آن قسمت محتاج حضور نماینده کارفرما باشد قبلا با کارفرما هماهنگ شود تا خللی در امر سرویس و مراقبت ایجاد نشود.

12-         پیمانکار در اجرای وظیفه خویش بنحوی عمل خواهد نمود که اختلالی در محیط کار ایجاد نشود. تعمیرات ضروری باید در حداقل زمان مورد نیاز و با رعایت مقررات حفاظتی و نیز پرهیز از ایجاد صداهای گوش خراش و مخل کار و جلوگیری از آلودگی محیط انجام گیرد.

13-                      قطعات تعویض شده پس از تهیه صورتجلسه در قبال اخذ رسید به کارفرما تحویل داده می‌شود.

14-         پس از انقضاء مدت قرارداد کلیه دستگاه‌ها و تجهیزات و لوازم به همان صورت که به پیمانکار تحویل داده شده طی صورتجلسه‌ای با حضور نمایندگان کارفرما به پیمانکار جدید تحویل داده خواهد شد.

15-         پرداخت کلیه حقوق و مزایائی که طبق قوانین کار و تامین اجتماعی به کارگران پیمانکار موضوع این قرارداد تعلق می‌گیرد با پیمانکار است. پیمانکار مکلف است کسور قانونی مشمول لیست حقوق و مزایای مستخدمین خود را از قبیل (بیمه و مالیات) طبق قوانین مربوطه کسر و به مراجع قانونی ذیربط ارسال نماید. کارفرما در این خصوص هیچگونه تکلیف و تعهدی ندارد.

16-         پاسخگوئی به کلیه دعاوی قانونی و خواسته‌های کارگران فنی و غیر فنی، تکنسین‌ها و مهندسین تحت پوشش، در محاکم اداری و قضائی و هیئت های رسیدگی به دعاوی کارگران با پیمانکار است. به عبارت دیگر رعایت الزامات قانون کار و قانون تامین اجتماعی برای کارگرانی که به خدمت گرفته می‌شوند با پیمانکار می‌باشد و بنابر این پاسخگوئی در برابر شکایات آنان به  عهده پیمانکار بوده و کارفرما هیچگونه تعهدی در مورد امور استخدامی، رفاهی و پرداخت‌های کارگران و سایر الزامات قانون کار و قانون تامین اجتماعی در برابر کارگران موصوف نخواهد داشت.

17-         نفرات پیمانکار می‌بایست با لباس متحد الشکل و مناسب شئونات اداری و مشخص بودن وظائف فنی آنها با الصاق کارت شناسائی در محل کار خود حضور یابند.

18-         پیمانکار موظف است آب و هوا و نزولات جوی و موقعیت جغرافیائی محل و امکانات اجرای عملیات در فصول مختلف را با توجه به مدت اجرای کار در نظر گرفته و از این بابت هیچگونه ادعائی از طرف پیمانکار قابل ادعا نمی‌باشد.

19-         با توجه به فعالیت‌های آموزشی و درمانی روزمره ............ پیمانکار موظف است هماهنگی و همکاری لازم را با آنها و مسئولان مربوطه نیز بعمل آورده و مراحل کار را طوری برنامه‌ریزی نماید که مانعی در پیشرفت فعالیتهای جاری .............. بوجود نیاید و در صوتیکه در اجرای این موضوع خسارتی وارد شود مسئولیت جبران این خسارت بعهده پیمانکار می‌باشد.

20-         پیمانکار موظف است قبل از شروع کار کلیه آئین‌نام‌های موجود حراستی، حفاظتی، ایمنی کار و یا کارکنان را مطالعه و بررسی نموده و ترتیبات لازم را برای رعایت مواد مقررات و دستورات مزبور فراهم آورد و در صورتکیه بعلت عدم رعایت آئین‌نامه‌ها و دستورات جاری از طرف پیمانکار خسارتی به ساختمان و یا اشخاص وارد آید و یا پیمانکار مشمول جرائمی گردد. کارفرما از این بابت هیچگونه تعهد و مسئولیتی نخواهد داشت و کارفرما میزان و مبلغ خسارات را تعیین و کتبا به پیمانکار ابلاغ خواهد نمود تا ظرف مدت ده روز از طرف پیمانکار پرداخت گردد.

21-         پیمانکار موظف به پرداخت هزینه‌های ناشی از اجرای قوانین کار و بیمه‌های اجتماعی و کارگری منجمله و بدون قید حصر پرداخت حقوق و دستمزد، اخراج، سنوات، بن، عائله مندی، اضافه‌کار، عیدی و پاداش و بیمه کارکنان و ایادی خود بوده و قوانین مالیاتها را در قیمت پیشنهادی خود ملحوظ کرده و بعدا حق درخواست اضافه پرداختی نخواهد داشت.

22-         تهیه و تامین ابزار، کلیه ماشین آلات، داربست، جرثقال و بالابر را جهت انجام نگهداری در اختیار داشته و کارفرما هیچگونه تعهدی از این بابت نخواهد داشت.

23-         پیمانکار تعهد می‌نماید از کارگران فنی دارای حداقل مدرک تحصیلی دیپلم فنی و دارای سلامت جسمی و روحی (به تایید مراکز درمانی) استفاده نماید.

24-         کارگران مورد استفاده پیمانکار اعم از کارگر فنی، تکنسین، مهندس می‌بایست دارای توانائی انجام وظایف محوله را داشته و همچنین دارای کارت پایان خدمت یا معافیت باشد.

25-         پیمانکار متعهد است در شیفت بندی عوامل خود بگونه‌ای عمل نماید که هیچ‌گونه خللی در انجام وظیفه محوله بوجود نیاید.و با هماهنگی کارفرما تمامی تعطیلات و غیره پوشش داده شود و برنامه تنظیمی بصورت کتبی به اطلاع کارفرما و تصویب آن برسد.

26-         پیمانکار مجاز به استفاده بیش از 240 ساعت در ماه از یک نیروی فنی نبوده و هر نیرو باید در موضوع کاری مشخص فعالیت نماید.

27-         پیمانکار می‌بایست کلیه پرسنل مستقر در محل کار را بیمه نموده و علاوه بر آن با یکی از شرکتهای بیمه قرارداد مسئولیت مدنی مبادله و یک نسخه از آن را در اختیار کارفرما قرار دهد.

ماده 8 – تعهدات کارفرما :

1-  تامین قطعات و لوازم یدکی درخواست شده از سوی پیمانکار پس از تایید نماینده فنی کارفرما و یا نماینده مدیریت فنی و نظارت بر طرحهای عمرانی دانشگاه

2-  کارفرما در حد امکان تسهیلات لازم از قبیل دفتر کار و کارگاه و ........  وبا توجه به شرایط قرارداد در اختیار پیمانکار قرار خواهد داد.

3-  پرداخت مبلغ قرارداد مندرج در ماده 3 این قرارداد پس از دریافت گواهی‌های مربوطه و تایید حسن اجرای تعهدات و با رعایت مفاد ماده 10 این قرارداد.

4-  کارگران پیمانکار می‌توانند بر اساس ضرورت در تمام مدت شبانه روز از قسمتهای مختلف و تجهیزات و تاسیسات موضوع قرارداد بازدید نماید و در صورت وجود نقص نسبت به رفع آن اقدام کنند و کارت شناسائی خود را بر لباس مخصوص تعمیرات به سینه الصاق کنند.

5-  در صورتیکه کارشناس مورد اعتماد طرفین یا کارشناس مراجع قانونی،‌ کارفرما را در استفاده ناصحیح از تاسیسات مقصر اعلام نماید مسئولیت جبران خسارت از پیمانکار ساقط می‌گردد.

ماده 9 – شرایط فورس ماژور:

          در صورتی که اجرای موضوع قرارداد طبق برنامه زمانبندی توافقی بر اثر وقوع رویدادهای غیر قابل پیش‌بینی و خارج از اراده کارفرما و پیمانکار متوقف گردد. شرایط جدید که در اثر حوادث قهریه و غیر مترقبه ایجاد می‌شود طبق توافق طرفین تعیین خواهد شد.

ماده 10 – نحوه پرداخت :

1-  پرداخت مبلغ مندرج در ماده 3 این قرارداد بصورت ماهیانه و پس از دریافت گواهی‌های مربوطه و تایید حسن اجرای تعهدات از سوی .................... و پس از کسر کلیه کسورات قانونی توسط کارفرما انجام خواهد شد.

2-  از هر پرداخت به پیمانکار 5% بابت ماده 38 قانون تامین اجتماعی کسر و در حساب سپرده نزد دانشگاه نگهداری می‌شود، استرداد 5% سپرده مذکور پس از ارائه مفاصا حساب از سازمان تامین اجتماعی توسط پیمانکار و با رعایت ماده 38 و اصلاحات الحاقی به آن ممکن خواهد بود.

3-  پرداخت آخرین صورتحساب پیمانکار منوط به اخذ مفاصا حساب از سازمان تامین اجتماعی و ارائه به کارفرما می‌باشد.

4-  از هر پرداخت به پیمانکار10% مطابق مفاده ماده 3 این قرارداد بعنوان ضمانت حسن انجام کار کسر و در حساب سپرده‌ نزد دانشگاه نگهداری می‌شود و این مبلغ در پایان قرارداد و در صورتیکه پیمانکار بدون ایجاد خسارت به کارفرما، موضوع قرارداد را بطور کامل به پیمانکار بعدی و یا نماینده کارفرما تحویل نماید با درخواست کتبی به پیمانکار مسترد می‌گردد.

ماده 11- سپرده حسن انجام تعهدات :

          به منظور حسن اجرای تعهدات موضوع قرارداد، پیمانکار می‌بایست قبل از مبادله قرارداد معادل 10% از کل مبلغ قرارداد را به عنوان تضمین حسن انجام تعهدات بصورت ضمانت نامه بانکی معتبر و یا واریز نقد به حساب سپرده دانشگاه و یا تضمین مورد قبول دانشگاه به کارفرما تسلیم نماید که با رعایت مفاد قرارداد و پس از تسویه حساب کامل در انتهای قرارداد و تایید کارفرما به پیمانکار مسترد می‌گردد.

ماده 12 – تاخیر وتخلف ازاجرای این‌قرارداد که موجب جریمه پیمانکار و نهایتا فسخ می‌گردد:

1-  عدم اجرای صحیح و کامل هر یک از مواد قرارداد یا پائین بودن کیفیت خدمات ارائه شده بنابه تشخیص کارفرما تخلف محسوب شده و کارفرما مجاز است پس از ابلاغ دو اخطار کتبی بفاصله 7 روز و عدم تغییر رویه پیمانکار، بصورت یکجانبه نسبت به لغو قرارداد و ضبط تضمین حسن اجرای تعهدات به نفع خود اقدام نماید. اجرای این بند مانع اجرای مفاد بند‌های 2 و3 و4و 5 ماده 12 نمی‌گردد.

2-  چنانچه در اجرای مفاد این قرارداد تاخیری صورت پذیرد، مدت تاخیر مشمول خسارت دیرکرد در انجام تعهد بوده و خسارت وارده هر روز به مبلغ ............ ریال تعیین که از محل مطالبات و تضمین حسن اجرای تعهدات و یا سایر سپرده‌ها و اموال پیمانکار توسط کارفرما وصول می‌گردد.

3-  در صورت تکرار تاخیر در انجام تعهدات و یا تخلف از مفاد قرارداد بیش از سه مورد کارفرما می‌تواند قرارداد را یکجانبه فسخ و تضمین حسن اجرای تعهدات را به نفع خود ضبط و وصول نماید.

4-  عدم حضور به موقع تکنسین‌ها و کارگران و مهندسین مربوط به پیمانکار در زمانها و یا مکانهای مقرر به منزله تخلف محسوب می‌گردد.

5-  پیمانکار موظف است خساراتی را که به واسطه فعل یا ترک فعل و قصور یا تقصیر کارگران فنی و غیر فنی، تکنسین‌ها و مهندسین خود به کارفرما یا اشخاص ثالث حقیقی و حقوقی در محدوده این قرارداد وارد می‌شود جبران نماید. این امر رافع مسئولیتهای شخصی افراد در مقابل قوانین و مراجع قضائی و حقوقی نیست.

6-  در صورتیکه هر یک از کارگران پیمانکار مورد قبول کارفرما قرار نگیرد و اخلاق و رفتار و نحوه انجام وظیفه آنان مورد رضایت کارفرما نباشد پیمانکار موظف است ظرف مدت 48 ساعت پس از ابلاغ کتبی کارفرما نسبت به تعویض آنان اقدام و جانسین مناسب را معرفی نماید.

ماده 13 – حل اختلاف:

          در صورت بروز هر گونه اختلاف بین طرفین این قرارداد، موضوع اختلاف از طریق مذاکره به صورت مسالمت آمیز حل و فصل می‌گردد و در غیر اینصورت موضوع اختلاف به کمیسیون ماده 94 آئین نامه مالی و معاملاتی دانشگاه ارجاع و تصمیم متخذه که صلحا اتخاذ می‌شود برای طرفین لازم‌الاجرا خواهد بود. در طول رسیدگی به اختلاف، پیمانکار مکلف است بدون تعلل و مطابق مفاد قرارداد به کار خود ادامه دهد.

ماده 14 – سایر ضوابط :

1-  پیمانکار رسماً اقرار نمود خود و هیچکدام از عواملش مشمول قانون منع مداخله کارکنان دولت مصوبه 1337 نمی‌باشند. (پیمانکار رسما اعلام می‌نماید که مشمول قانون منع مداخله کارکنان دولت در معاملات دولتی مصوب 22 دیماه سال 1337 نمی‌باشد.)

2-  پیمانکار متعهد می‌گردد تا پایان اجرای قرارداد و تسویه حساب نهائی به هیچ وجه اشخاص مذکور در قانون مربوط به بند 1 ماده 14 این قرارداد را در موضوع قرارداد سهیم و ذینفع ننماید و هر گونه تغییر در ترکیب سهامداران شرکت را به کارفرما اعلام نموده و عواقب و مسئولیتهای قانونی و مالی راجع به عدم اجرای قانون مذکور را بپذیرد.

3-  پیمانکار حق واگذاری و انتقال تمام یا قسمتی از موضوع قرارداد را به غیر ندارد. در صورت تخلف، کارفرما می‌تواند با فسخ قرارداد، خسارت وارده را از محل مطالبات و تضمین حسن اجرای تعهدات وصول نماید.

4-    ساعات انجام کار را کارفرما تعیین و پیمانکار مکلف به رعایت آن می‌باشد.

5-  پیمانکار متعهد و مسئول پاسخگوئی کلیه حقوق مربوط به کارگران خود در قبال قانون کار و قوانین تامین اجتماعی و سایر مراجع قانونی ذیربط می‌باشد و کارفرما هیچگونه تعهد و مسئولیت و پاسخگوئی در قبال موضوعات ذکر شده ندارد.

ماده 15 – نسخ پیمان:

          این پیمان در پانزده (15) ماده و پنج (5) تبصره تنظیم (در پنج نسخه) که هر کدام حکم واحد را دارد.

کارفرما                                                                پیمانکار        

ریاست .....................................................                  شرکت .........................

مسئول امور مالی .....................................

پیوست قرارداد نگهداری تاسیسات

ردیف	نام تاسیسات	نوع تاسیسات	تعداد سیستمها	نوع سوخت	محل نصب	توضیحات
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13

فرم خام انعقاد قراردادنامه

                                     ویلاگستر پردیس                             شماره :

                                                                                        تاریخ :   

«قراردادنامه 2»  

۱– پیمانکار : آقای ............... فرزند ............... شماره شناسنامه......................

متولد .................... به نشانی .......................................... تلفن...................

۲– کارفرما : آقای .................... فرزند ................... شماره شناسنامه .......................

متولد ................... به نشانی ................................................. تلفن .......................

۳– موضوع قرارداد : عبارت است از اجرای عملیات زیر :

الف )

ب)

پ)

ج)

۴– مبلغ قرارداد : مبلغ کل قرارداد از قرار .................................. که بر اساس قیمت های  پیشنهادی پیمانکار و مقادیر تقریبی قرارداد محاسبه شده است .

۵– نحوه پرداخت : ..............................................................................................

........................................................................................................................

۶– تعهدات کارفرما : ...........................................................................................

........................................................................................................................

۷– تعهدات پیمانکار : ...........................................................................................

........................................................................................................................

۸– اعتبار قرارداد : این قرارداد به مدت .............. از تاریخ عقد قرارداد اعتبار دارد و در دو

نسخه صادر و دارای ارزش و اعتبار قانونی در مراجع صالحه می باشد.

توضیحات : .......................................................................................................

........................................................................................................................

........................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................

امضاء کارفرما:                           امضاء پیمانکار:                              گواه:

فرم خام پیشنهادی انعقاد قرارداد با پیمانکار جز

                                                                                             صفخه اول

(( مشاورین املاک شهرستان کلاردشت ))

(( قرارداد نامه 1 ))

1-    طرفین قرارداد :این قرارداد فی ما بین آقای.......................فرزند..................شماره شناسنامه...........

ساکن................................................ به عنوان کارفرماوآقای..........................فرزند................

به شماره شناسنامه........... ساکن...................................................به عنوان پیمانکارمنعقد گردید.

2-    موضوع قرارداد :عبارت است از اجرای عملیات زیر:

الف- ..............................................................................................................................

ب- ................................................................................................................................

پ- ................................................................................................................................

ج- ................................................................................................................................

3-    تعهدات پیمانکار : ...........................................................................................................

.......................................................................................................................................

4-    تعهدات کارفرما : ............................................................................................................

........................................................................................................................................

5-    ارزش قرارداد :مبلغ کل قراردادعبارت است از................................... ریال که بر اساس قیمت های

   پیشنهادی پیمانکار و مقادیر تقریبی نقشه منظم قرارداد محاسبه شده است.

6-    نحوه پرداخت :................................................................................................................

........................................................................................................................................

در ضمن کارفرما ملزم ومتعهد میشود که مبالغ در مواعد مقرر تحویل پیمانکار دهد و نوع کار نیز میبایستی

طبق نقشه رویت شده و مواد بالا جزء قرارداد مورد تائید کارفرما قرار گیرد و چنانچه تمام ویا قسمتی ازکار

مورد تائید قرار نگرفت کلیه هزینه های دوباره کاری بعهده پیمانکار خواهد بود.

                                                                                                                                                               صفحه دوم

7-    اعتبار قرارداد :این قرارداد به مدت................. از تاریخ عقد قرارداد اعتبار دارد و اگر عملیات بعللی

به اتمام نرسد با توافق طرفین قرارداد جدید منعقد و چنانچه کارفرما یا پیمانکار نتواند تعهدات خود را اجراء

نماید یا این قرارداد را بطور یک جانبه فسخ نماید این قراردا برای مراحل قانونی قابل اجرا میباشد. 

8-    هزینه ها : کلیه هزینه های جاری از قبیل دولتی یا شخصی مثل  بیمه و دارائی  بعهده کارفرما و کارفرما

ملزم به پرداخت آن میباشد. این قرارداد در 8 ماده و 2 نسخه تنظیم و به امضای طرفین رسیده و هرکدام حکم

واحد را دارد.

توضیحات :

(( این قرارداد در دو نسخه تنظیم و مفاد چاپی و نوشتاری آن مورد قبول طرفین قرار گرفته است. ))

امضاء کارفرما :                               امضاء پیمانکار :                                   گواه :

فرم خام انعقاد قرارداد معین

        بنام خدا

ماده 1 ـ این قرارداد به منظور ارائه خدمات مورد نیاز بین ....................................... به نشانی ..................................................................... به نمایندگی آقای .................................. که از این به بعد کارفرما نامیده خواهد شد و آقای/ خانم ………………………………… با مشخصات مشروحه ذیل که بعد از این طرف قرارداد نامیده خواهد شد منعقد می گردد.

نام پدر ……………شماره شناسنامه …..…………محل تولد……………تاریخ…………… بالاترین مدرک تحصیلی……………  رشته تحصیلی ……………وضعیت تاهل………… تعداد فرزندان …….. وضعیت نظام وظیفه ………مدت انجام خدمت وظیفه………….تاریخ انعقاد اولین قرارداد………………..     

توضیحات:

ماده2ـ موضوع قرار داد: طرف قرارداد متعهد می گردد کلیه اموری که در رابطه با امور محوله به وی ارجاع می گردد با نهایت سعی و دقت در مدت قرارداد ، تحت نظارت و مدیریت مافوق خود انجام دهد.                                                                  تبصره.در صورتیکه انجام خدمات اضافی(اضافه کاری) ویا انجام ماموریت ضرورت پیدا نماید طرف قرارداد مکلف به انجام وظایف محوله خواهد بود.

ماده3ـمدت قرارداد از تاریخ ………… لغایت …………….می باشد.

 ماده4ـ مبلغ پایه حقوق برای طرف قرارداد……………………….. ریال ماهانه تعیین می گردد که پس از اضافه شدن متعلقات قانونی (اداره کار) وکسورات قانونی پرداخت میگردد.

ماده 5 ـ تعهدات طرف قرارداد:

الف. از عمده مسئولیت های موضوع این قرارداد به نحو احسن بر آمده و متعهدانه با مسائل برخورد نمایند .

ب. تبعیت از کلیه مقرارت و موازین

ج.

ماده 6 ـ (کارفرما) در موقع که صلاح بداند می تواند این قرارداد را یکطرفه فسخ نمایند ولی حقوق طرف قرارداد تا هنگام فسخ محاسبه و پرداخت خواهد شد.

ماده 7 ـ این قرارداد در پایان خدمت ، خود به خود فسخ و…………….(کارفرما) هیچگونه تعهدی برای تجدید آن نخواهد داشت. و تمدید مجدد آن از طرف……………….(کارفرما) بلامانع خواهد بود .   

ماده8 ـ این قرارداد هیچ گونه رابطه استخدامی برای طرف قرارداد نخوا هد داشت.

ماده 9- این قرارداد در 9 ماده و سه نسخه  تهیه و پس از امضا طرفین حکم واحد را خواهد داشت .

                  طرف قرارداد                                                                         نماینده کارفرما  

No1-2  Rev0

رونوشت :

1- امورمالی                                     2- پرونده پرسنلی                                        3 – آقای ………………                                                                                       

فرم انعقاد قرارداد فروش

             بنام خدا

                                                                                                                                                                                                                                 

این قرارداد در تاریخ ....................  فیمابین ................................. به نشانی: ................................................................. بعنوان خریدار و ............................ به نشانی ...........................................................................  بعنوان  فروشنده  به نمایندگی ........................ ازطرف دیگر،به شرح زیرمنعقد می گردد.

1 – موضوع قرارداد :

       .................................................................................................................................................................

2-مبلغ قرارداد :                                ....................................................

3-مقدارکار :                                     ....................................................

4- محل و نحوه تحویل :                    ....................................................

4 – زمان تحویل :                             ....................................................

5- شرایط پرداخت :

     الف-  ........................ معادل ....... درصد مبلغ قرارداد در هنگام عقد قرارداد

      ب-  ........................ معادل ....... درصد مبلغ قرارداد پس از تحویل

      ج-  .............. درصد  مبلغ قرارداد پس از اتمام دوره گارانتی و رفع نواقص احتمالی ( دوره گارانتی ...............ماه می باشد )

       د- 

6 – سایر شرایط :

   الف – رعایت کلیه ضوابط فنی در کار توسط فروشنده الزامی می باشد .

   ب-  اگر فروشنده نتواند موضوع قرارداد را در مدت مقرر تحویل نماید ، چنانچه قصور از جانب وی باشد ، به ازای هر روز دیرکرد 5/0درصد مبلغ قرارداد کسر خواهد شد.

   ج- موضوع قرارداد بمدت یکسال گارانتی می گردد و درصورت بروز هرگونه خرابی پیمانکار موظف به رفع عیب می باشد و چنانچه استنکاف نماید کارفرما راساٌ اقدام به رفع عیب نموده و هزینه مربوطه را با 15% بالاسری از محل سپرده حسن انجام کار پیمانکار کسر می نماید .

   د- پیمانکار با توجه به تجربه و دانش خود در خصوص عملکرد صحیح محصول مسئول می باشد و نقشه های اجرایی اولیه رافع مسئولیت وی نمی گردد .

   ه - 

   و-

  این قرارداد در شش ماده و سه نسخه که حکم واحد دارند تنظیم و پس از امضاء طرفین مبادله معتبر و یک نسخه نزد      فروشنده و بقیه نسخ نزد کارفرما باقی می ماند .                                                         

No1-1 rev0

                                 پیمانکـار                                                                                    کــارفرما                           

فرم انعقاد قرارداد سرپرست کارگاه

ماده 1 ـ این قرارداد بین .......................................... به نشانی ...................................................................................................... که اختصاراً شرکت نامیده می شود و آقای ……........………  فرزند ………به شماره شناسنامه ………. متولد ..................... صادره از …………. به نشانی ………………………………………….. که اختصاراً طرف قرارداد نامیده می شود با شرایط ذیل منعقد می گردد .

1- مدت قرارداد : از تاریخ …………. لغایت ……….. بمدت ……… ماه می باشد .     

2- عنوان شغل ……………….

3- محل خدمت ……..……….

4- حقوق و مزایا :

5- حقوق و مزایای تعیین شده پس از کسر کسورات قانونی (مالیات و بیمه) در وجه طرف قرارداد پرداخت خواهد شد .

6- طرف قرارداد تابع کلیه مقررات و آیین نامه استخدامی و انضباطی شرکت می باشد .                                                           7- مرخصی استحقاقی و استعلاجی برابر با آئین نامه استخدامی شرکت و قانون کار تعیین و اقدام می شود .

8- طرف قرارداد مطابق قانون کار موظف است هر گاه تمایل به عدم همکاری با شرکت داشته باشد مراتب را یک ماه قبل کتباَ به اطلاع شرکت برساند .

9- شرکت در صورت نیاز می تواند طرف قرارداد را به پروژه های مختلف خود منتقل نماید و مطابق مقررات فوق العاده و ایاب و ذهاب مربوطه را پرداخت نماید .

10- این قرارداد پس از انقضا مدت آن با توافق طرفین قابل تمدید خواهد بود .

قرارداد فوق در 10 ماده تنظیم و مورد قبول هریک از طرفین می باشد و عدم قبولی هر یک از مواد آن از هر طرف بمنزله فسخ قرارداد خواهد بود .

                 امضا طرف قرارداد                                                                              مدیر عامل

رونوشت :

1- امورمالی                                     2- پرونده پرسنلی                                         3 – آقای …………….…

 

فرم خام انعقاد قرارداد اجرای قالب بندی

این قرارداد در تاریخ                  فیمابین شرکت                            به نمایندگی                        به نشانی                                                                             تلفن                      که در این قرارداد کارفرما نامیده می شود از یکطرف و آقای                   فرزند               به شماره شناسنامه                 صادره از               و به نشانی                                                        تلفن                   که از طرف دیگر پیمانکار نامیده میشود مطابق با شرایط و مشخصات ذیل منعقد و لازم الاجراء میباشد.  

ماده یک –موضوع قرارداد

تهیه وسایل و قالب بندی با استفاده از قالب فلزی در دیوارهای بتنی ، ستونها و شناژهای قائم ، تیرها ، تاوه ها (دال ها)

ماده دو – اسناد و مدارک قرارداد

2-1- قرارداد حاضر

2-2- نقشه و مشخصات فنی عمومی و خصوصی که بنا به مورد توسط کارفرما ابلاغ میگردد.

2-3- کلیه دستورکارهایی که در حین اجرا توسط کارفرما یا دستگاه نظارت ابلاغ میگردد.

ماده سه – مبلغ قرارداد

مبلغ کل قرارداد حدودا                                 ریال پیش بینی میگردد که تا 25 درصد درصد قابل افزایش یا کاهش می باشد که بر اساس صورت وضعیت پیشرفت کار طبق تائید دستگاه نظارت قابل پرداخت خواهد بود .

3-1- تهیه وسایل و قالب بندی با استفاده از قالب فلزی در دیوارهای بتنی ، ستونها ، تیرها ، دال ها ، پی ها و شناژها ، تا ارتفاع 5/3 متر هر متر مربع                       ریال      

3-2- تهیه وسایل و قالب بندی با استفاده از قالب فلزی در ستونها ، شنازهای قائم ، تیرها ، دال ها و دیوارهای  بتنی که ارتفاع بیش از 5/3  متر و حداکثر 5/5 متر باشد هر متر مربع                           ریال

3-3- تهیه وسایل و قالب بندی با استفاده از قالب فلزی در تیرها ، ستونها ، دال ها ، شناژهای قائم  ، دیوارهای بتنی که ارتفاع 5/5 متر و حداکثر 5/7 متر باشد هر متر مربع                                   ریال      

4-3- تهیه وسایل و قالب بندی با استفاده از قالب فلزی در تیرها ، ستونها ، دال ها ، شناژهای قائم  ، دیوارهای بتنی که ارتفاع بیش از 5/7 مترو حداکثر 10 متر باشد هر متر مربع                         ریال                          تبصره یک –منظور از قالب فلزی در این قرارداد ، قالبی است که از ورق توام با انواع پروفیل های فولادی ساخته شده باشد .

تبصره دو- در اندازه گیری قالب بندی ها ، سطوح بتن ریخته شده که در تماس با قالب است ملاک محاسبه قرار می گیرد .

تبصره سه – منظور از ارتفاع به ترتیب زیر است :

الف – در مورد دیوار در طبقه اول روی پی ، ارتفاع متوسط دیوار نسبت به رقوم روی پی که دیوار روی آن قرار میگیرد ، و در طبقات بعدی ارتفاع ارتفاع متوسط دیوار نسبت به کف همان طبقه

ب- در مورد تیر و دال ارتفاع متوسط قرار گرفتن پای شمع های قالب بندی تا سطح زیرین تیرو دال

تبصره چهار – در این قرارداد هزینه های پشت بند ، چوب بست و داربست و بازکردن قالب و اجرای کامل کار در نظر گرفته شده است .

3-5- در نرخ نامه بهای ماده رها ساز ( روغن و مانند آن ) پیچ و مهره لازم ، در قیمت ها منظور شده است .

3-6- بهای انجام عملیات لازم برای برای ایجاد پخ در گوشه قالب ها در قیمت ها منظور شده است .

3-7- هزینه تمیز کردن قالبها در قیمتها در نظر گرفته شده است .

ماده چهار –نحوه پرداخت

پس از اتمام کار پیمانکار موظف است نسبت به تهیه صورت وضعیت کارهای انجام شده اقدام و پس از تائید نماینده کارفرما با توجه به مفاد قرارداد نسبت به پرداخت مبلغ کارکرد پس از کسر 10 درصد حسن انجام کار و 5 درصد مالیات اقدام خواهد شد.

تبصره یک- 5 درصد حسن انجام کار پس از تحویل موقت و 5 درصد پس از تحویل قطعی با درخواست کتبی پیمانکار و تائید کارفرما به پیمانکار پرداخت میگردد.

تبصره دو- 10 درصد کل قرارداد بعنوان پیش پرداخت از سوی کارفرما به پیمانکار پرداخت میگردد.

ماده پنج – مدت قرارداد

مدت قرارداد جمعا                روز / ماه شمسی از تاریخ                لغایت                         می باشد.    

ماده شش – تعهدات پیمانکار

6-1- قبل از جاگذاری آرماتورها باید رویه قالبها را نصب کرده و مواد رها ساز را روی قالبها بکشد.

6-2- قطعات رویه قالبها باید در کنار هم طوری جذب و جفت شوند که هدر رفتن شیره بتن ممکن نباشد.

6-3- قالبها باید از هر نوع آلودگی ، ملات ، مواد خارجی و نظایر اینها عاری باشند و قبل از هر بار مصرف با مواد رها ساز پوشانده شوند این مواد را باید چنان بکار برد که بدون آلوده شدن آرماتورها ، روی سطوح قالب لایه ای یکنواخت و نازک به وجود آید.

6-4- در مواردی که دسترسی به کف قالبها دشوار یا غیر ممکن باشد باید به تعبیه دریچه های بازدید و کف شورهای قالب برای تمیز کردن قالب قبل از بتن ریزی اقدام کرد.
6-5- در صورتی که کیفیت سطح تمام شده اهمیتی خاص داشته باشد نباید از قطعات قالبهای صدمه دیده در مراحل قبلی استفاده کرد.

6-6- پیمانکار باید زمانی قالب را بردارد که بتن بتواند تنشهای موثر را تحمل کند و تغییر شکل آن از تغییر شکلهای پیش بینی شده تجاوز کند. 

6-7- عملیات قالب برداری و برچیدن پایه ها باید گام به گام ، بدون اعمال نیرو و ضربه و طوری باشد که اعضاء تحت اثر بارهای ناگهانی قرار نگیرند.

6-8- برچیدن پایه های تیرها باید از وسط شروع شود و به طرف تکیه گاه ادامه یابد یا پایه های زیر کنسول های بزرگ باید به تدریج از لبه آزاد به طرف تکیه گاه برچیدن شوند و هر لحظه که علائمی از تغییر شکل یا ترک خوردگی در کنسول ها مشاهده شود برچیدن پایه ها را باید متوقف کرد.

6-9- زمان قالب بندی طبق جدول زیر میباشد.

دمای مجاور سطح بتن ( سلسیوس )				شرح
0	8	16	24 و بالاتر	نوع قالب بندی
30	18	12	9	قالب های قائم ، ساعت
10	6	4	3	قالب زیرین ، شبانه روز	دال ها
25	15	10	7	پایه های اطمینان ، شبانه روز
25	15	10	7	قالب زیرین ، شبانه روز	تیرها
36	21	14	10	پایه های اطمینان ، شبانه روز

6-10- برای تیرهای با دهانه تا 7 متر برداشتن کل قالب و داربست و زدن پایه های اطمینان مجاز است ولی برای دهانه های بزرگتر از 7 متر تنظیم قالب و داربست باید طوری باشد که برداشتن قالب بدون جابجایی پایه های اطمینان میسر شود.

6-11- برداشتن پایه های اطمینان باید بدون اعمال فشار وضربه طوری باشد که بار به تدریج از روی آنها حذف شود.

6-12- رعایت شاقولی بودن قالبها الزامی می باشد.

6-13- رعایت تراز بودن قالبها الزامی می باشد .

ماده هفت – تعهدات پیمانکار

7-1- پیمانکار از محل کار بازدید و از کم و کیف آن کاملا مطلع می باشد و کلیه نقشه ها و مشخصات فنی مربوط به اجرای کار را رویت نموده است و کلیه کارها را طبق نقشه و دستور کارها زیر نظر دستگاه نظارت بدون عیب و نقص انجام دهد .

7-2 –پیمانکار می بایستی در تمام مراحل کار در کارگاه حاضر بوده و در غیاب خود نماینده تام الاختیار ذیصلاح با اطلاعات فنی مورد نیاز که مورد تائید کارفرما نیز باشد حضور داشته باشد.

7-3- پیمانکار جهت اجرای حسن انجام تعهدات خود ، مبلغ                       ریال بصورت چک تضمین شده بانکی در قبال اخذ رسید تحویل کارفرما می نماید . چک مذکور پس از اتمام کار با تقاضای پیمانکار مسترد میگردد.

7-4- چنانچه پیمانکار نسبت به شروع کار در موعد مقرر اقدام ننماید ، سپرده پیمانکار به نفع کارفرما ضبط و قرارداد فیمابین بدون نیاز به هیچگونه تشریفات ، لغو شده تلقی می گردد.

7-5- چنانچه پیمانکار پس از شروع کار بهر علت کار را متوقف نماید کارفرما می تواند بدون نیاز به تامین دلیل از دستگاههای قضایی و مراجع ذیصلاح نسبت به تنظیم صورتجلسه کارکرد که به تائید دستگاه نظارت رسیده اقدام و یک نسخه از آن را تحویل پیمانکار نماید.  

7-6- پیمانکار متعهد است به رعایت دقیق برنامه زمان بندی اجراء عملیات می باشد و در صورت هر گونه تاخیر که ناشی از کار پیمانکار باشد کلیه خسارات وارده متوجه وی خواهد بود.

7-7- پیمانکار حق واگذاری کار به غیر را ندارد و در صورت اثبات چنین سندی ، کارفرما حق هرگونه اقدام را به هر شکل و بصورت تام الاختیار خواهد داشت.

7-8-پیمانکار در حفظ و حراست اموال شرکت ، ابزار ، ماشین آلات ، مصالح و قطعات مسئول است و کارفرما در هر مقطعی می تواند آمارگیری و بررسی از ابزار و وسائل نموده و در صورت وجود کمی و کاستی پیمانکار مسئول پاسخگویی و جبران است.

7-9-پیمانکار مسئولیت کامل ناشی از منع قانونی کار کردن افراد مشمول نظام وظیفه و اتباع بیگانه خارجی (افغانی) یا افرادی را که به نحوی از حق کارکردن محروم هستند را دارد و شرکت فرض را بر این قرار داده که افراد پیمانکار هیچ نوع منع قانونی برای کارکردن ندارند .

7-10-پیمانکار ملزم میگردد هرگاه عدم صلاحیت اخلاقی و یا فنی یک یا چند تن از پرسنل وی بنا به تشخیص مسئولین کارگاه محرز گردد ، حداکثر ظرف مدت 48 ساعت از اعلام مسئولین ، کارکنان مذکور را تسویه حساب و تعویض و بجای آنها افراد مورد تائید را بکار گمارد.

7-11-در صورت وقوع حادثه برای پرسنل پیمانکار ، پیمانکار مسئولیت تهیه  ، تکمیل و امضاء فرم گزارشات حادثه وزارت کار و همچنین کلیه جنبه های مالی و حقوقی آن را بعهده خواهد داشت.

7-12-پیمانکار مسئولیت کامل ایمنی پرسنل خود را بعهده داشته و متعهد خواهد بود که پرسنل خود را ملزم به استفاده از لوازم و وسائل استحفاظی نماید تا پرسنل دچار حادثه ناشی از کار نگردند . ضمنا رعایت مبحث 12 مقررات ملی ساختمان نیز اجباری می باشد.

ماده هشت- موارد فسخ قرارداد

8-1- انتقال قرارداد یا واگذاری عملیات به اشخاص حقیقی یا حقوقی دیگر از طرف پیمانکار

8-2-تاخیر در شروع بکار بیش از یک هفته از تاریخ ابلاغ قرارداد

8-3- عدم اجراء تمام یا قسمتی از موارد قرارداد در موعد پیش بینی شده

8-4- تاخیر در اجرای کار بطوریکه دلالت بر عدم صلاحیت مالی و فنی و یا سوء نیت پیمانکار بنماید.

8-5- غیبت بدون اجازه پیمانکار و یا تعطیل کردن کار بدون کسب اجازه کتبی از کارفرما

تبصره – در کلیه موارد مذکور تشخیص و نظر کارفرما ملاک عمل بوده و قاطعیت دارد .

ماده نه – دوره تضمین قرارداد

مدت دوره تضمین قرارداد پس از اتمام کار که به تائید کارفرما و دستگاه نظارت رسیده ، دو برابر مدت زمان قرارداد می باشد در صورت بلانقص بودن کار انجام شده , مبلغ ده درصد حسن انجام کار و سپرده حسن انجام تعهدات با تقاضای پیمانکار به ایشان مسترد می گردد.

ماده ده

این قرارداد درده ماده و هفت تبصره و در چهار نسخه تهیه و تنظیم شده که هر نسخه حکم واحد را دارا و قابل اعتبار می باشد.

                   کارفرما                                                                         پیمانکار             

برگرفته از کتاب:

قراردادهای عمرانی-علیرضا پوراسد

مسکن مهر چگونه شکل گرفت

مسکن مهر چگونه شکل گرفت

اکنون نزدیک به سه سال از زمانی که دولت نهم بحث مسکن مهر را مطرح کرد، می‌گذرد. در طول این سه سال‌ ماجراهای زیادی بر سر این طرح رفته است. اما آنچه اهمیت دارد، خیل عظیم متقاضیان مسکن است که هنوز در پی یک سرپناه برای خانواده خود می‌گردند. وجود قشر عظیم جوانان که مسلماً یکی از نیازهای آنها مسکن است، لزوم توجه به مقوله مسکن را بیش از پیش نمایان‌تر می‌سازد. سایت رسمی مسکن مهر در مطلبی در خصوص اهمیت این موضوع چنین می‌نویسد: «مسکن، چه واژه گران‌بهایی است؛ البته گران‌بها نه به خاطر افزایش قیمت آن، بلکه مسکن به عنوان مأوی و مأمنی که می‌تواند در کنار خانواده دقایق شیرین فراغت و استراحت بعد از یک روز شلوغ و پرکار را به وجود بیاورد. ایران از جمله کشورهایی است که در تقسیم‌بندی‌های جهانی کشوری جوان محسوب می‌شود. مشکل سرپناه، امروزه از دغدغه‌های اساسی و زیربنایی این جامعه جوان است. موضوع مهم در تحولات جمعیتی مذکور، افزوده شدن رشد تعداد خانوار به نسبت رشد جمعیت است که این بر تقاضای مسکن اثر قطعی دارد. مطابق هرم سنی جمعیت کشورمان در این مقطع زمانی با گذر از آموزش ابتدایی و عالی و ورود به بازار کار و ازدواج نهایتاً در اوج هرم یعنی فشار تقاضا برای تامین مسکن قرار می‌گیرد. آمار نشان از این دارد که دلایل افزایش قیمت در سال‌های اخیر بر اثر عواملی است که اهم آن در دو بخش فشار تقاضا و مشکلات ساختاری اقتصاد خودنمایی می‌کند. این در حالی است که اینک تعداد خانوارها 17 میلیون و 500 هزار و تعداد مسکن موجود در کشور 16 میلیون واحد است که نشانگر یک و نیم میلیون کمبود مسکن در کشور، بدون در نظر گرفتن مالکیت‌ها است.» در ادامه این مطلب، دولت متولی اصل تامین مسکن اعلام شده است و هدف طرح مسکن مهر را تامین مسکن‌ گروه‌های کم‌درآمد تعیین می‌کند و می‌افزاید: «با توجه به اصول صریح قانون اساسی که دولت را مسئول برنامه‌ریزی برای خانه‌دار شدن مردم به ویژه گروه‌های کم‌درآمد فاقد مسکن دانسته است، دولت در چارچوب طرح جامع مسکن، اجرای برنامه‌های مختلفی برای حل این مشکل را در اولویت امور خود قرار داده است. یکی از مهمترین و عملی‌ترین اقدامات تامین مسکن، در قالب طرح اجاره نودو نهُ ساله با نام طرح مسکن مهر در دست اجرا است. در خصوص این طرح، برای تمامی واجدین شرایط فاقد مسکن در قالب واگذاری حق بهره‌برداری زمین پیش‌بینی شده است.» این پایگاه به عملکرد ده ماهه طرح مسکن می‌پردازد و اعلام می‌دارد: « در ده ماه نخست آغاز این طرح، تعداد 3 میلیون و 800 هزار خانوار ثبت‌نام کرده‌اند، که توسط ادارات کل وزارت تعاون در سراسر کشور پس از تطبیق شرایط و پالایش افراد بالغ بر یک میلیون و 200 هزار خانوار از این تعداد در قالب تعاونی‌های مسکن مهر سازماندهی شده و زمین خود را تحویل گرفته‌اند و بقیه در مرحله شناسایی و بررسی قرار دارند. هم‌اکنون عملیات ساخت واحدهای مسکونی طرح مهر در سراسر کشور آغاز شده است. منظور از پایان برنامه چهارم توسعه، پایان سال 1388 است. لذا بر اساس اعلام این پایگاه که سایت رسمی مسکن مهر است، می‌باید تا شروع سال 1389 عملیات ساخت یک میلیون و 200 هزار واحد مسکونی پایان می یافت. اما این طرح چگونه آغاز شدو به چه ترتیبی ادامه یافت؟ محمد سعیدی‌کیا، وزیر وقت مسکن و شهرسازی دولت نهم، در روزهای آخر مسئولیتش در وزارت مسکن، گفتگوی مفصلی را در خصوص مسائل مربوط به مسکن انجام داد. وی در آن گفت‌وگو اذعان داشت:‌ «بر اساس آمار در سال 85، در کنار 5/17 میلیون خانوار شهری و روستایی، 16 میلیون خانه در کشور وجود داشت. در نتیجه به صورت بالفعل 5/1 میلیون خانه کم داشتیم. طبق آمار سازمان ثبت احوال،‌ در سال 84 حدود 795 هزار ازدواج، سال 85 حدود 800 هزار ازدواج و در سال 86 حدود 830 هزار ازدواج در کشور اتفاق افتاده است. طبیعتاً این تعداد خانواده که در دهک‌های مختلف هستند و مدلی که چند خانوار دریک خانه زندگی کنند، در کشور ما دیگر طالبی ندارد، همگی در صف مسکن می‌آیند. یک میلیون و 500 هزار واحد کم داشتیم و در هر سال به طور متوسط 870 تا 880هزار واحد به ان اضافه می‌شود. اوج تقاضای جدید در سال 91 است که از مرز 930 هزار ازدواج عبور می‌کنیم. حداقل یک میلیون از 5/1 میلیون واحدی که کم داریم، برای پنج دهک پایین جامعه است. دهک اول و دوم که حتی توان دادن قسط وام را هم ندارند و باید نهادهای حمایتی آنها را کمک کنند. برای دهک‌های سه، چهار و پنج و شش که جمعیت زیادی هستند باید حداقل سالی 400 تا 500 هزار واحد مسکونی ساخته شود و به همین دلیل به طرح مسکن مهر روی آوردیم. وی درخصوص شوک قیمت مسکن که در اوایل وزارت او روی داد، معتقد است: «درباره رشد شدید قیمت مسکن در سال‌های 85 و 86، این بحث که ما با وام خرید، تقاضا را تحریک کردیم، اصلاً اینگونه نیست. نقد باید واقع‌بینانه باشد، وقتی پولی در جامعه تزریق نشده است، چگونه می‌توان چنین گفت؟ مثلاً از آن وام 10 میلیونی که اعلام کردیم، 3000 وام هم داده نشد. مگر این 3000 وام چقدر می‌تواند در بازار مسکن تاثیرگذار باشد؟ اما اتفاق بدی در همان سال رخ داد و نقدینگی موجود در جامعه، رشدی 30 درصدی داشت. به شهادت همه اقتصاددانان کشور از هر گروهی، رشد ناگهانی نقدینگی علت اصلی بود». سعیدی‌کیا اضافه کرد: «برخی اعطای وام خرید را موجب افزایش تورم انتظاری عنوان می‌کنند. اما تورم انتظاری همیشه عامل تشدیدکننده است نه عامل اصلی. من تاثیر آن را تا 3 تا 4 درصد قبول دارم، نه در حد 30 درصد یا بیشتر. یک سال بعد از این اتفاق، نقدینگی را کنترل کردیم؛ یعنی دولت تاکنون، فقط 50 درصد بودجه عمرانی خود را در جامعه تزریق کرده و سیستم بانکی هم نتوانسته است وام بدهد و نقدینگی کنترل شده است. لذا سال 1388 رشد نقدینگی تقریباً صفر است. یعنی نقدینگی وجود دارد اما رشد آن صفر است». وزیر مسکن و شهرسازی دولت نهم درخصوص برنامه‌های دولت متبوعش در بخش مسکن می‌گوید: «دولت نهم در بخش مسکن سه ماموریت برای خود تعریف کرد: اول: در روستاها به طور جدی سالانه 200 هزار مسکن ساخته شود. دوم: بافت فرسوده باید احیا شود. سالی 350 تا 400 هزار واحد مورد نظر است و سوم: اجرای طرح مسکن مهر. برای واگذاری زمین شروع به ثبت نام کردیم». وزیر وقت مسکن در خصوص طرح مسکن مهر دیدگاهش را چنین ارائه می‌کند: «در مسکن مهر، ما فردی نمی‌توانستیم زمین بدهیم و اینگونه زمین آماده‌سازی نمی‌شد. سابق بر این زمین‌هایی که در سال‌های گذشته داده بودیم، آماده‌سازی نشده بودند. بنابراین در طرح مسکن مهر مصمم بودیم تا پیش از هر اقدامی، زمین‌ها را آماده سازی کنیم. دولت باید مطمئن باشد که زمین آماده‌سازی می‌شود، لذا یک ساز و کار اجرایی تعریف کردیم. سعیدی‌کیا اضافه می‌کند: «من اعتقاد دارم ساخت واحدهای مسکونی مهر دو تا سه سال طول خواهد کشید چون خودم این کار را کرده‌ام. پس چرا توقع داریم مسکن مهر یک ساله به سرانجام برسد؟ سال اول فقط به این گذشت که ما زمین را تامین کنیم. مثلاً در پرنده 150 هکتار زمین آماده‌سازی شده است. سپس گفتیم تعاونی‌ها را معرفی کنید. تعاونی 11 نفره تا 2000 نفره در همین پرند معرفی شده است. فکر می‌کنید آماده‌سازی زمین چقدر طول می‌کشد؟ با کمک وزارت تعاون تلاش کردیم تا راه‌حلی پیدا کنیم. ضمن اینکه عهد کرده‌ایم اصل 44 را اجرا کنیم و خودمان کاری انجام ندهیم. واقعاً ما باید چه می‌کردیم؟» وزیر پیشین مسکن و شهرسازی درخصوص نحوه شروع کار آماده‌سازی زمین‌ها می‌گوید: «برای ما خیلی ساده است که عده‌ای می‌آمدند و با ما قرارداد می‌بستند. اما می‌خواستیم خودمان کاری انجام ندهیم و اصل 44 را رعایت کنیم. دولت هم گفته که یک میلیون تومان وام می‌دهد و مابقی هزینه آماده‌سازی را باید خود مردم بیاورند. ما هم به نهادهایی که ماشین‌آلات و توان اجرایی داشتند، گفتیم بیایید اینجا کار کنید. بالاخره جایی به نام «جهاد نصر» را پیدا کردیم و گفتیم شما حاضرید ریسک کنید؟ گفتند ما به شما اعتماد می‌کنیم. ما هم گفتیم این 150 هکتار زمین را به شما می دهیم، طرح و نقشه آن را هم تهیه کنند و به تایید سازمان ما برسانید یا اینکه نقشه را خودمان تهیه می‌کنیم و زمین را به شما امانت می‌دهیم که طبق این نقشه روی آن آماده‌سازی کنید. بدین ترتیب طرح مسکن مهر آغاز شد. در تمامی دوره‌ دولت نهم، کارشناسان و صاحبنظران صنعت ساختمان کشور سعی کردند از طرق مختلف ابهامات و مشکلات این طرح را به گوش مسئولان آن برسانند. هرچند که در تــمامی دیدگاه ها ، بر ضرورت اجرای چنین طرحی صحه گذاشته شد، ولی ظاهراً کمترین توجهی هم به آنان مبذول نشد. در اواسط سال 1388که دولت دهم فعالیت خود را آغاز کرد وزیر جدید مسکن و شهرسازی در مراسم معارفه خود وعده داد با فعال‌تر شدن اجرای مسکن مهر در کشور، بازار مسکن خود به خود از رکود خارج می‌شود. وی با تاکید بر تسریع در اجرای مسکن مهر در کشور، گفت: «با فعال‌تر شدن اجرای این طرح، بازار مسکن خود به خود از رکود خارج می‌شود». وزیر مسکن و شهرسازی دولت دهم، همچنین در این مراسم از اشتغال و مسکن به عنوان یکی از مهمترین دغدغه‌های دولت‌های نهم و دهم یاد کرد و گفت: «اولویت کاری من در این وزارتخانه، ساماندهی ساخت مسکن توام با شهرسازی خواهد بود». نیکزاد بر لزوم همکاری نخبگان، دانشگاهیان، نظام مهندسی ساختمان کشور، خیرین و انبوه‌سازان در بخش مسکن تاکید کرد و گفت: «نباید در تاریخ ثبت شود که ما با وجود انبوه‌سازان فراوان نتوانستیم مشکل مردم را در بخش مسکن با رویکرد افراد کم درآمد و زوج‌های جوان حل کنیم.» نیکزاد با تاکید بر اینکه اگر مسئله مسکن بدون شهرسازی پیش برود، آینده خوبی نخواهد داشت، تصریح کرد: «وزارت مسکن و شهرسازی با توجه به مسئله روستاها و ساماندهی محیط روستایی و مسئولیتی که قانون بر عهده ما گذاشته، مسئول ساخت و اجرای پروژه‌های بزرگ است». وزیر جدید مسکن و شهرسازی با تاکید بر همکاری فعالان نظام مهندسی ساختمان و خیرین مسکن ساز افزود: «با وجود انبوه‌سازان در حوزه مسکن، می‌توانیم مشکل مسکن را با رویکرد گروه‌های کم درآمد و محرومان بر طرف کنیم». بدین اساس نیکزاد در آغاز مسئولیتش در وزارت مسکن بر حل مشکل مسکن اقشار کم درآمد و همکاری با فعالان صنعت ساختمان تاکید می‌ورزد. در همین زمینه مدیرکل تعاون استان تهران یک روز قبل از مراسم معارفه وزیر جدید مسکن و شهرسازی (16 شهریور سال 88) تعداد کل انصراف متقاضیان مسکن مهر این استان را 28 هزار و 300 نفر اعلام کرد. محمود حیدری در گفت‌و‌گو با مهر درخصوص اظهار نظر برخی از نمایندگان مجلس در زمینه انصراف 300 هزار نفری مردم از حضور در طرح مسکن مهر استان تهران، به صراحت به‌شدت این مسئله را تکذیب کرد و گفت: «با توجه به اینکه سایت ثبت نامی وزارت تعاون و اطلاعات موجود در آن در دسترس مدیران این بخش قرار دارد و تمامی آمار و اطلاعات به روز ثبت می‌شود، تاکنون به صورت کلی در تعاونی‌های مسکن مهر آزاد، کارگری و کارمندی استان تهــران 28 هزار و 300 نفر انصراف داده‌اند». حیدری تصریح کرد: از ابتدای طرح ثبت نام افراد متقاضی در طرح مسکن مهر استان تهران تاکنون یک میلیون و 40 هزار نفر در طرح مسکن مهر استان تهران ثبت نام کرده‌اند که در قالب سه نوع تعاونی مسکن مهر آزاد، کارگری و کارمندی سازماندهی شده‌اند». وزیر مسکن و شهرســازی هم در 7 مهر 88 از تسهیـــلات 3000 میلیارد تومانی برای ساخت مسکن مهر خبر داد. علی نیکزاد در جمع خبرنگاران گفت: «برای مسکن مهر 3000 میلیارد تومان خط اعتباری با قید شهرهایی با جمعیت کمتر از 25 هزار نفر و در کلان شهرها در شهرهای جدید بین استان‌های کشور توزیع اعتبار شد و در اختیار استان‌ها و رئیس شورای مسکن استان‌ها قرار گرفت». وی ادامه داد: «همچنین بانک مرکزی این پول را در اختیار مسکن مهر قرار می‌دهد و دیگر نیازی به منابع و مصارف بانک‌ها نیست». وزیر مسکن و شهرسازی خاطر نشان کرد: «میزان پرداخت وام ملاک عمل بانک مسکن قرار می‌گیرد که در این صورت می‌توان برای 300 هزار نفر واحد مسکونی در کشور قرارداد منعقد کرد. بر اساس مصوبه ابلاغی دولت نهم به بانک‌ها ، مقرر شد که سایر بخش‌ها به کمک مسکن مهر بیایند و شهرداری‌ها در بخش صدور مجوز تراکم، شــرکت‌های آب و فاضلاب شــهری در تامین آب، برق و فاضلاب و شرکت‌گاز در تامین گاز این واحــدها کمک کنند ». وی اظهار داشت: «این اعتبار از طریق بانک مسکن و برای هر واحد مسکونی 15 میلیون تومان تسهیلات ساخت و یک میلیون تومان برای آماده‌سازی تصویب شده است که به سازندگان مسکن مهر تعلق خواهد گرفت. یگانه بانکی که در سراسر کشور این وام را به صورت خط اعتباری در اختیار مسکن مهر قرار می‌دهد، فقط بانک مسکن است». خبرگزاری مهر در روز 19 مهر گزارش داد: «غیر از تعاونی‌هایی که تاکنون پروانه ساخت اخذ کرده‌اند، انجام طرح مسکن مهر از طریق وزارت تعاون متوقف و ساخت و ساز با هماهنگی وزارت مسکن و شهرسازی انجام خواهد شد». نمایندگان ویژه رئیس‌جمهوری در کارگروه مسکن در آخرین مصوبه خود، وزارت مسکن و شهرسازی را از این پس مسئول مستقیم پیگیری طرح مسکن مهر اعلام کردند و گفتند: بدیهی است وزارت تعاون از زمان ابلاغیه شورای عالی مسکن در زمینه تشکیل تعاونی‌های مسکن جدید و همچنین پیگیری برنامه‌های این بخش مسئولیتی نخواهد داشت. براساس این گزارش، شورای عالی مسکن مقرر کرد از این پس متقاضیان ساخت مسکن در زمین‌های اجاره نودو نه ساله در قالب گروه‌های سه تا پنج نفره در دستور کار قرار گیرد. پس از ثبت نام و پالایش افراد، لیست متــقاضیان باید از طریق ادارات کل تعاون به سازمان مسکن و شهرسازی معرفی شوند. با ابلاغیه جدید شورای عالی مسکن وزیر تعاون هم اعلام کرد که وظیفه وزارت تعاون ادامه نظارت بر کار تعاونی‌هایی خواهد بود که طبق مصوبه شورای عالی مسکن به مرحله اخذ مجوز ساخت رسیده باشند». در ادامه وزیر مسکن و شهرسازی در روز 20 مهر از بهره‌برداری بیش از 50 هزار واحد مسکن مهر تا پایان سال گذشته در سراسر کشور خبر داد. نیکزاد گفت: «یکی از راهکارهای وزارت مسکن و شهرسازی استفاده از توانمندی‌های انبوه‌سازان برای تسریع در اجرای عملیات مسکن مهر است که در این صورت می‌توان به بهره‌برداری بیش از 50 هزار واحد تا پایان سال 88 در کشور خوش بین بود». وی گفت: «برنامه اصلی وزارت مسکن و شهرسازی این است که به گونه‌ای برنامه‌ریزی کند که یک و نیم میلیون واحد مسکونی که در حال حاضر در کشور مورد نیاز است را درکوتاهترین زمان ممکن بسازد و به افراد فاقد مسکن تحویل دهد که البته با توجه به هماهنگی‌های دستگاه‌های دولتی و همچنین توان موجود در کشور این مهم در آینده‌ای نزدیک محقق خواهد شد». نیکزاد افزود: «از جانب دولت برای تامین اعتبار و همچنین واگذاری زمین به متقاضیان هیچ‌گونه مشکلی در میان نیست که امیدوارم با توجه به همت عالی مسئولان کشوری و استانی شاهد تسریع در اجرای این طرح که یکی از مهمترین سیاست‌های کاری دولت به شمار می‌رود، باشیم». وی همچنین درخصوص وضع پرداخت تسهیلات به متقاضیان مسکن مهر و افزایش آن خاطر نشان کرد: در صورتی که تسهیلات 150 میلیون ریالی کافی نباشد، بدون شک بحث افزایش آن مطرح و به رئیس‌جمهوری پیشنهاد خواهد شد». وزیر مسکن و شهرسازی گفت: «براساس آنچه که از گزارش‌های مختلف استانی استنباط می‌شود، این میزان تسهیلات تاکنون جوابگو بوده است و ما برای متوقف نشدن این طرح از همه توانمندی‌های کشور بهره خواهیم گرفت». وزیر مسکن و شهرسازی همچنین در تاریخ 24 مهر گفت: «همه کسانی که تاکنون از دولت زمین یا خانه نگرفته‌اند، با کمک تسهیلات بانکی در چند سال آینده صاحبخانه خواهند شد». علی‌نیکزاد گفت: «عزم دولت و مجلس خانه‌دار کردن همه کسانی است که بدون مسکن هستند. زیرا وزارت مسکن مسئول افراد بدون خانه است و تصمیم دارد آنها را با کمترین آورده صاحبخانه کند». وزیر مسکن و شهرسازی یادآور شد: «ما مسئول افراد کم درآمد و بدون مسکن هستیم و عزم ما در صاحبخانه کردن کسانی که شرایط تعیین شده را داشته باشند، جدی است. نیکزاد چهار شرط تاهل، نداشتن خانه، سکونت پنج ساله در محل تقاضا و دریافت نکردن زمین و مسکن از دولت را از شرایط برخورداری از طرح مسکن مهر اعلام کرد و اظهار داشت: «در حال حاضر هزینه ساخت هر متر مربع ساختمان تا مرحله سفت کــاری حداکثــر 180 هزار تومان و تکمیل کامل آن 270 تا 300 هزار تومان برآورد می‌شود که با پرداخت 15 میلیون تومان تسهیلات بانکی دولت و تامین بیش از 50 درصد هزینه‌ها، افراد فاقد مسکن می‌توانند با پرداخت حداقل 4 میلیون و حداکثر 12 میلیون تومان در سه مرحله صاحب خانه شوند». وزیر مسکن و شهرسازی ابراز امیدواری کرد: «انتظار داریم مردم هم با امید به خانه‌دار شدن و تامین حداقل آورده باور کنند که می‌توانند در دولت فعلی صاحب خانه شوند». این مطالب، بخشی از فراز و نشیب‌های طرح مسکن مهر بود. طرحی که حداقل بر روی کاغذ، چشم‌انداز زیبایی را ترسیم می‌کند. لیکن برای تحقق آن، می‌تواند مشکلات و ناهماهنگی‌های زیادی همچون گذشته پیش رو باشد. اما همانگونه که وزیر مسکن در مراسم معارفه خود تاکید داشت حضور تمامی کارشناسان و صاحبنظران برای توفیق این طرح یک ضرورت است.

آزمایش دریچه در کانال

نام آزمایش : دریچه در کانال

هدف آزمایش :      -  یافتن ضریب تخلیه دبی دریچه

           -  یافتن نیروی وارد بر دریچه

           - بررسی مشخصات پرش هیدرولیکی آزاد و مستغرق

           - ترسیم خطوط جریان در مقطع قائم 

تئوری آزمایش :

دریچه ها برای تنظیم میزان جریان در کانال ها مورد استفاده قرار می گیرند. با تغییر ارتفاع بازشدگی دریچه میزان دبی عبوری از آن تغییر می کند. در حالت کلی دبی عبوری از یک دریچه تابع شکل و مشخصات هندسی دریچه، مشخصات جریان در بالادست و نیز مشخصات جریان در پایین دست می باشد.

دریچه قطاعی : اگر ابعاد کانال یا دریچه بزرگ باشد استفاده از دریچه قطاعی ترجیح دارد؛ چون بالا و پایین بردن آن بسیار ساده تر بوده و کافیست آنرا حول محوری بچرخانیم.

جریان عبوری از زیر دریچه در حالت غیر مستغرق ( آزاد ) :

برای مطالعه جریان در اطراف دریچه در این حالت می توان از معادلات انرژی و پیوستگی استفاده کرد.

مقاطع (1) و (2) در اطراف دریچه بوده و از افت انرژی آنها صرفنظر میشود :

و دبی عبوری از دریچه :

و ارتفاع آب در مقطع (2) :

که  بازشدگی دریچه و  ضریب تنگ شدگی در مقطع است. بنابراین :

و همچنین اگر اثرات ناشی از تداخل و خطوط جریان و افت انرژی را با ضریب  منظور کنیم سرعت واقعی در مقطع (2) برابر است با. و داریم :

Q = سرعت واقعی* سطح مقطع موثر=  (*) (*)

         

جریان عبوری از زیر دریچه در حالت مستغرق :

در حالتی که در پایین دست دریچه جریان جریان پرش به صورت مستغرق وجود داشته باشد، انرژی مقطع پایین دست از رابطه روبرو بدست می آید:

=+

   ==                           

      

           

نیروی وارد بر دریچه :

نیروی وارد بر دریچه را با استفاده از رابطه اندازه حرکت بدست می آوریم‌ :

 ویا

که  عرض دریچه و  جرم مخصوص سیال می باشد.

پرش هیدرولیکی با سطح آزاد :

هنگامی که جریان در سطح دریچه به صورت فوق بحرانی برقرار باشد، پس از دریچه پرش هیدرولیکی به وقوع خواهد پیوست. اگر تراز پایاب باشد، پرش به صورت مستغرق اتفاق می افتد. اگر تراز سطح پایاب پایین باشد، پرش با سطح آزاد بوجود می آید و به صورت موج ایستاده ظاهر

می شود. در این صورت عمق پایین دست را می توان با استفاده از رابطه اندازه حرکت بدست آورد :

        &    

      &       

آنگاه برای یکی از معادلات داریم :

                   

بردارهای سرعت :

در یک کانال معمولی امتداد بردار های سرعت عموما در جهت افقی و به سمت پایین دست می باشد. هنگامی که یک مانع در داخل کانال در مفابل جریان قرار داده شود خطوط جریان تغییر شکل می دهند. بردارهای سرعت در هر لحظه نشان دهنده وضعیت عمومی خطوط جریان هستند. در بالا دست دریچه بردارهای سرعت مؤلفه قائم رو به پایین پیدا می کنند. د رپایین دست دریچه در محل پرش هیدرولیکی بردارهای سرعت در یک مقطع در برخی نقاط ( نزدیک به کف ) به طرف پایین دست و در برخی تقاط ( نزدیک به سطح آب ) به طرف بالادست می باشند. با استفاده از میله سرعت نما

می توان بردارهای سرعت را سنجیده و از روی آن خطوط تقریبی جریان را رسم نمود.

شرح آزمایش :

1-        دبی جریان حداکثر را در کانال برقرار می کنیم.

2-        مقدار دبی وزنی جریان را به طریقه وزنی اندازه بگرید.

3-       میزان بازشدگی دریچه را برای حداقل ممکن تنظیم کنید.

4-        با استفاده از خط کش عمق جریان را از 10 سانتی متر بالا دست دریچه تا 50 سانتی متر پایین دست دریچه در مقاطعی با فاصله 5 سانتی متر از هم اندازه بگیرید.

5-        با استفاده از لوله پیتو ارتفاع سطح انرژی را در مقاطع مذکور در بند قبل اندازه بگیرید.

6-       بازشدگی دریچه را سه بار تغییر داده، جمعا برای چهار بازشدگی در هر دبی عمق جریان و ارتفاع انرژی در کلیه مقاطع را یادداشت کنید.

7-       دبی جریان را دو بار تغییر داده ( کم کنید ) و برای هر دبی اندازه گیری ها را انجام دهید.

فرم خام انعقاد قرارداد اجرای گچ کاری

این قرارداد در تاریخ            فی مابین شرکت                      به نمایندگی                به نشانی 

تلفن               که در این قرارداد کارفرما نامیده می شود از یکطرف و آقای              فرزند              به شماره شناسنامه  صادره از                  و به نشانی                                                              تلفن                  که از طرف دیگر پیمانکار نامیده می شود مطابق با شرایط و مشخصات ذیل منعقد و لازم الاجرا ء می باشد .

ماده یک – موضوع قرارداد 

اجرای کلیه عملیات گچ و خاک و سفیدکاری و اجرای ابزار زنی طبق دیتیل و نقشه های ارائه شده به پیمانکار .

ماده دو- اسناد و مدارک قرارداد

2-1- قرارداد حاضر

2-2- نقشه و مشخصات فنی و عمومی و خصوصی که بنا به مورد توسط کارفرما ابلاغ می گردد .

2-3- کلیه دستور کارهائیکه در حین اجراء توسط کارفرما یا دستگاه نظارت ابلاغ می گردد .

ماده سه – مبلغ قرارداد  

مبلغ کل قرارداد حدودا                       ریال پیش بینی میگردد که تا 25 درصد قابل افزایش یا کاهش می باشد که بر اساس صورت وضعیت پیشرفت کار طبق تائید دستگاه نظارت قابل پرداخت خواهد بود مطابق نرخنامه پیوست .

تبصره – به قیمتهای این قرارداد هیچگونه تعدیلی تعلق نمی گیرد .

ماده چهار – نحوه پرداخت

پس از اتمام کار پیمانکار موظف است نسبت به تهیه صورت وضعیت کارهای انجام شده اقدام و پس از تائید نماینده کارفرما با توجه به مفاد قرارداد نسبت به پرداخت مبلغ کارکرد پس از کسر 10 درصد حسن انجام کار و 5 درصد مالیات اقدام خواهد شد .

تبصره یک- 5 درصد حسن انجام کار پس از تحویل موقت و 5 درصد پس از تحویل قطعی با درخواست کتبی پیمانکار و تائید کارفرما به پیمانکار پرداخت می گردد .

تبصره دو- 10 درصد کل قرارداد بعنوان پیش پرداخت از سوی کارفرما به پیمانکار پرداخت می گردد .

ماده پنج – مدت قرارداد

مدت قرارداد جمعا               روز / ماه شمسی از تاریخ              لغایت                   میباشد .

ماده شش – مشخصات فنی

6-1- سطح زیر اندود کاری باید از گرد و خاک و ملاتهای اضافی کاملا تمیز گردد .

6-2- چنانچه سطح زیر اندود  دارای درز باشد باید داخل درزها تمیز شده و برای اتصال به اندود سطح مناسبی به وجود آورد .

6-3- هنگام اندود کاری باید سطح زیر کاملا با آب مرطوب گردیده و فاصله روی آن اندود شود .

6-4- چنانچه زیر اندود دیوار یا سقف عایقکاری شده باشد باید یک لایه تور سیمی قبلا زیر اندود ( روی سطح عایق کاری شده ) نصب شود .

6-5- اندود کاری باید حداقل دارای 2 قشر یکی آستر و دیگری رویه باشد .

6-6- سطح آستر به منظور اتصال بهتر به رویه ، باید قبل از گرفتن نهایی با کشیدن خطوطی خراش داده شود .

6-7- هنگام اجرای اندود قشر رویه ، قشر آستر باید کاملا گرفته باشد و سطح آن با آب مرطوب گردد . سطح رویه باید کاملا صاف و بدون موج باشد بطوریکه ناهمواری آن هنگام اندازه گیری با شمشه 3 متری از 2 میلی متر بیشتر نباشد .

6-8- حداقل ضخامت و قشر فوق بدون درنظر گرفتن اندود اضافی داخل درزها باید 2 میلیمتر باشد .

6-9- از یخ زدن اندود قبل از آنکه کاملا گرفته باشد و نیز خشک شدن سریع آن باید جلوگیری نمود .

6-10 – اندود باید کاملا به سطح زیرین بچسبد محلهای ترک خورده قسمتهایی از اندود کاری که خالی بودن پشت
آنها با ضربه زدن مشخص شود ، مورد قبول نبوده و باید برداشته و بنحو رضایت بخشی ترمیم گردد .

6-11- سطح اندود شده باید در تمام مدت ساختمان در برابر صدمات احتمالی محافظت شود تعمیر قسمتهای زخمی شده و همچنین قسمتهای شوره زده ، پوسته شده ، متورم شده ، آلوک دار ، لکه دار ، سست ( پودر شده ) و رنگ زدگی باید به نحوی انجام گرددکه قسمت تعمیر شده با قسمتهای اطراف کاملا همرنگ و دارای فصل مشترک مسطح باشد .

6-12- سطح نما باید فاقد موج ، ناهمواری ، ترک ، لک و جدا شدگی باشد . در مورد رویه های صیقلی که نور را منعکس کرده و ناهمواری را با شدت بیشتر آشکار می سازد اجرا باید با دقت بیشتری توام باشد .

اندودهای ضخیم نباید در یک دست اجرا شوند ، در غیر اینصورت در اندود ترک ایجاد خواهد شد همچنین برای جلوگیری از ایجاد ترک لازم است ، قبل از اجراء قشر رویه از سفت شدن قشر آستر اطمینان حاصل شود .

6-13-پیمانکار موظف است قبل از زیر سازی و سفید کاری رابیتس نسبت به کنترل موارد زیر اقدام نماید :

6-13-1- اطمینان از جوشکاری اتصال آویزهای فلزی قائم

6-13-2- اطمینان از پروفیل های اصلی افقی و پروفیلهای متصل به سقف

6-13-3- اتصال رابیتس که به وسیله سیم به مفتول های 2 لایه سیمی بسته شده .

6-14- برای آستر کشی پیمانکار موظف است شرایط زیر را مهیا نماید :

6-14-1- قبل از آستر کشی می بایستی لایه آجری از گرد و خاک و مواد چسبنده ای که در هنگام دیوار چینی یا زدن سقف به وجود آمده کاملا به وسیله جارو و تیشه از سطح دیوار و یا سقف پاکسازی گردد .

6-14-2- سطح دیوار و یا سقف با پاشیدن آب بصورت پودر نمناک گردد تا در هنگام کشیدن ، آسترگچ و خاک و به سطح دیوار و آجر چسبیده و اندود گچ و خاک بین کرم بندی ها با شمشه کشی به صورت یکدست و صاف در آید تا در هنگام کشیدن گچ کشته رعایت اصول آستر کشی و رویه دقیقا اجرا شود .

6-15- رابیتس را باید در فواصل معینی به وسیله مفتول مناسب به اسکلت و یا کلاف بندی ساختمان متصل کرد ، به قسمتی که هیچگونه برجستگی یا فرورفتگی در سطوح تمام شده دیده نشود . فاصله پروفیل های اصلی از یکدیگر چنانچه رابیتس نمره 2 استفاده می شود ، باید حداکثر برابر 35 سانتی متر و در استفاده از رابیتس نمره 3 این فاصله حداکثر برابر 50 سانتیمتر باشد . برای بستن پروفیلهای فرعی از مفتول 2 لایه سیمی به قطر حداقل 7/0 میلیمتر استفاده نمود . تعداد آویزهای قائم این نوع پوشش در هر متر مربع حداقل 3 عدد باشد .

ماده هفت – تعهدات کارفرما

7-1- تامین محل اسکان پرسنل پیمانکار در کارگاه در حد مقدورات .

7-2- تامین آب و برق مورد نیاز کار

7-3- پرداخت مبلغ انجام کار که پس از اتمام عملیات و تایید قابل پرداخت می باشد .

7-4- چنانچه تاخیری بواسطه کار کارفرما باشد پیمانکار جریمه ای نخواهد پرداخت و تشخیص این موضوع بعهده کارفرما می باشد .

ماده هشت – موارد فسخ قرارداد

8-1- انتقال قرارداد یا واگذاری عملیات به اشخاص حقیقی یا حقوقی دیگر از طرف پیمانکار

8-2- عدم اجرا ء تمام یا قسمتی از موارد قرارداد در موعد پیش بینی شده

8-3- تاخیر در شروع بکار بیش از                      روز از تاریخ ابلاغ قرارداد

8-4- تاخیر در اجرای کار بطوریکه دلالت بر عدم صلاحیت مالی و فنی و یا سوء نیت پیمانکار بنماید .

8-5- غیبت بدون اجازه پیمانکار و یا تعطیل کردن کار بدون کسب اجازه کتبی از کارفرما

8-6- عدم پیشرفت کار متناسب با مقدار کاری که بایستی مطابق برنامه زمانبندی انجام شود .

تبصره – در کلیه موارد مذکور تشخیص و نظر کارفرما ملاک عمل بوده و قاطعیت دارد .

ماده نه – تعهدات پیمانکار

9-1- پیمانکار از محل کار بازدید و از کم و کیف آن کاملا مطلع می باشد و کلیه نقشه ها و مشخصات فنی مربوط به اجرای کار را رویت نموده است و کلیه کارها را طبق نقشه و دستور کارها زیر نظر دستگاه نظارت بدون عیب و  نقص انجام دهد .

9-2- پیمانکار می بایستی در تمام مراحل کار راسا در کارگاه حاضر بوده و در غیاب خود نماینده تام الاختیار ذیصلاح با اطلاعات فنی مورد نیاز که مورد تایید کارفرما نیز باشد حضور داشته باشد .

9-3- پیمانکار متعهد است به رعایت دقیق برنامه زمان بندی اجرا عملیات و در صورت هرگونه تأخیر نسبت به برنامه که ناشی از کار پیمانکار باشد ، کلیه خسارات وارده متوجه وی خواهد بود .

9-4- پیمانکار حق واگذاری کار به غیر را ندارد و در صورت اثبات چنین سندی ، کارفرما حق هرگونه اقدام را به هر شکل و به صورت تام الاختیار خواهد داشت .

9-5- پیمانکار مسئولیت کامل ناشی از منع قانونی کار کردن افراد مشمول نظام وظیفه و اتباع بیگانه خارجی ( افغانی ) بدون مجوز کار یا افرادی را که به نحوی از حق کارکردن محروم هستند را دارد و کارفرما فرض را بر این قرار داده که افراد پیمانکار هیچ نوع منع قانونی برای کار کردن ندارد .

9-6- پیمانکار مسئولیت کامل ایمنی پرسنل خود را به عهده داشته و متعهد خواهد بود که پرسنل خود را ملزم به استفاده از لوازم و وسائل استحفاظی نماید تا پرسنل دچار حادثه ناشی از کار تگردند . ضمنا رعایت مبحث 12 مقررات ملی ساختمان نیز اجباری است .

9-7- پیمانکار تعهد می نماید که در پایان هر روز لیست کارگران خود را با مشخص نمودن وظیفه مربوطه به دفتر کارگاه تحویل نماید .

ماده ده – دوره تضمین قرارداد

 مدت دوره تضمین قرارداد پس از اتمام کار که به تائید کارفرما و دستگاه نظارت رسیده ، دو برابر مدت زمان قرارداد می باشد و در صورت بلانقص بودن کار انجام شده ، مبلغ ده درصد حسن انجام کار با تقاضای پیمانکار به ایشان مسترد میگردد.

ماده یازده

این قرارداد در 11 ماده و چهار تبصره و در چهار نسخه تهیه و تنظیم شده که هر نسخه حکم واحد را دارا و قابل اعتبار می باشد .

    کارفرما                                                                                                        پیمانکار

نرخنامه

اجرای گچ و خاک روی دیوار و سقف ( صاف یا قوس دار ) از قرار هر متر مربع                           ریال .

اجرای سفید کاری روی دیوار یا سقف ( صاف یا قوس دار ) از قرار هر متر مربع                          ریال .

اجرای گچ و خاک و سفید کاری سقف سرویس ها از قرار هر متر مربع                                      ریال .

اجرای گچ و خاک و سفیدکاری سقف و بدنه راه پله ها از قرار هر متر مربع                                 ریال .

اجرای سفید کاری روی پوتر با گچ گیپتون از قرار هر متر مربع                                                ریال .

پر کردن چشمه رابیتس در سقف از قرار هر متر مربع                                                            ریال .

اجرای ابزار چفت روی کاشی ها از قرار هر متر طول                                                            ریال .

اجرای نور مخفی از قرار هر متر طول                                                                               ریال .

اجرای قوس طبقات هر طبقه                                                                                         ریال .

اجرای ابزار طبق دیتیل ارائه شده هر عدد                                                                         ریال .

جای پرده ای از قرار هر متر طول                                                                                  ریال .              

برگرفته از کتاب:

قراردادهای عمرانی-علیرضا پوراسد

برنامه­ ریزی جمعی

برنامه­ ریزی جمعی

جنبه­ها در واقع وسیله­ای جهت توجیه اهداف و برنامه­ریزی جهت وصول به این اهداف و بالاخره ایجاد همگونی در برنامه­ریزی جمعی و گستردة زیست محیطی است. وجوه اقتصادی- اجتماعی فوق­الذکر در بخش­های ذیل مورد بررسی قرار گرفته و روش برخورد با برنامه­ریزی در این زمینه روشن شده است.

1-1-1 برنامه­ریزی جمعی و گسترده

برنامه­ریزی جمعی و گسترده زیست محیطی مانند هر برنامه­ریزی جمعی و گسترده شامل استفاده از کلیه عوامل فیزیکی و اجتماعی و اقتصادی و اکولوژیکی و سایر عوامل وابسته به آنها به منظور ایجاد مجموعه­ای جهت ایجاد محیط زیستی سالم در کنار برنامه­ریزی کلی منطقه­ای است. این برنامه­ریزی دربرگیرنده تعریف روشنی از اهداف و جمع­آوری و تجزیه تحلیل داده­ها و ستاده­ها و مقایسه روش­های انتخاب شده و ارزیابی منابع و برخی اولویت­ها و بالاخره پیشنهادات لازم به منظور وصول به اهداف مورد نظر با انتخاب مناسبترین روش می­باشد.

مراحل مختلف برنامه­ریزی زیست محیطی در بخش­های ذیل خلاصه شده است:

1- تعریف اهداف

2- مطالعات اولیه و تجزیه تحلیل اطلاعات جمع­آوری شده

3- برنامه­ریزی

4- روش اجرای برنامه

5- جمع­آوری نظرات عموم و برخورد کلی جامعه

6- ارزیابی مجدد و اصلاحات

ارتباط مراحل ذکر شده فوق در شکل 1 نشان داده شده است.

مرحله اول شامل بیان دقیق و روشنی از اهداف مورد نظر در سازمان دادن به وضعیت زیست محیطی است. این اهداف با توجه به مسائل مبرم مبتلا به جامعه شهری و در نهایت منطقه و با در نظر گرفتن اولویت­های اقتصادی- اجتماعی تعیین می­شوند. احداث سیستم­های آب و فاضلاب و یا

محل شکل

روش­های پیشنهادی به منظور جمع­آوری مواد زائد جامد و بالاخره سایر شیوه­های حفظ پاکسازی محیط را می­توان در زمره اینگونه اهداف دانست.

مرحله دوم را بطور کلی جمع­آوری اطلاعات و تجزیه تحلیل آنها در رابطه با اهداف تعریف شده تشکیل می­دهد. این اطلاعات شامل پلان کلی منطقه مورد مطالعه و بررسی امکانات چه از نظر وضعیت فیزیکی طرحها و چه از حیث اوضاع و احوال اقتصادی- اجتماعی می­باشد. مشخص نمودن وضعیت کلی زیست محیطی و آثار سوء عوامل ذیمدخل در آن مانند صنایع و ترافیک شهری و غیره از جمله اطلاعات ارزشمند در تهیه و تدوین برنامه­اند. نظرات مردم در رابطه با مسائلی که در این زمینه با آن دست به گریبانند به عنوان یکی از عوامل راهنما در تجزیه و تحلیل مسائل زیست محیطی است چرا که اصولاً هدف اصلی برنامه­ریزی زیست محیطی ایجاد محیطی سالم و عاری از آلودگی و در نهایت جلب رضایت مردم است.

مرحله سوم مرکب از پلان کلی طرح و پلان تأسیسات لازم و بالاخره کلیه اطلاعات ضروری جهت به اجرا درآوردن طرح­های مورد نظر خواهد بود. مطالعات ویژه برنامه­ریزی مانند مقایسه روش­ها و انتخاب مناسبترین آنها و یا بررسی اقتصادی- اجتماعی در راستای ارزیابی هزینه­ها و بازدهی­ها از اجزاء با اهمیت این بخش می­باشند. حاصل کلیه اقدامات در این بخش پلان کلی حفاظت محیط زیست خواهد بود که بیش از هر چیز بایستی سهولت اجرا در وصول به اهداف مورد نظر در آن ملحوظ گردد.

مرحله چهارم را سرمایه­گذاری و تأمین منابع اقتصادی با توجه به اولویت­های مورد نظر تهیه نقشه­های اجرائی و طرحهای مربوط به جزئیات برنامه و اتخاذ شیوه­های لازم به منظور هماهنگی با سایر برنامه­های بخش عمومی و خصوصی و در نهایت کلیه دستورالعمل­های اجرائی مربوط به برنامه تشکیل می­دهد. در این بخش ارگان­های مسئول اجرائی و فضاهای هماهنگ با سایر بخش­های عمران منطقه­ای و استانداردها و مقررات مورد لزوم و همچنین برنامه­های کلی توسعه و عمران شهری معین می­شوند.

بدون مشارکت و نظرخواهی مردم تهیه و تدوین هرگونه برنامه­ای در بهترین حالت تنها تدوین مجموعه­ای انتزاعی و خودخواهانه خواهد بود. برنامه­ریزی زیست محیطی نیز از این اصل کلی مستثنی نیست و لازمه برنامه­ریزی صحیح به معرض دید عموم گذاردن آن است. انتخاب روش مشارکت دادن عموم و با نظرخواهی از آنان به شرایط سیاسی- اجتماعی جامعه مربوط می­شود و استفاده برنامه­ریزان از اهرمهای ارتباطی با مردم برای آگاهی از نظرات اصلاحی و پیشنهادات آنان و جلب نظرشان مفید می­باشد.

در مرحله پنجم جمع­آوری نظرات و گروه­بندی­ها و بالاخره تجزیه تحلیل آنها در راستای اصلاحات لازم در برنامه و همچنین نحوه مشارکت عموم در به اجرا گذاردن برنامه تعیین می­گردد.

مرحله ششم در حقیقت حافظ پویائی برنامه­ریزی زیست محیطی است چرا که شرایط زیست محیطی پیوسته در حال تغییرند. نظرات عموم و خواسته­های مردم نیز تابعی از وضعیت اقتصادی- اجتماعی جامعه و شرایط منطقه است و بالاخره شرایط فیزیکی ملحوظ شده در برنامه­ریزی نیز دستخوش دگرگونی است. بنابراین ارزیابی برنامه در مقاطع تعیین شده زمانی ضروری است که در جای خود تغییرات جزئی و حتی کلی اهداف مورد نظر را می­طلبد. در این بخش تعیین کانال­های لازم به منظور انتقال اطلاعات به روز شده به ارگان برنامه­ریزی و همچنین شیوه به کارگیری اطلاعات بدست آمده در اصلاح برنامه موجود از اهم اقدامات می­باشد.

1-1-2 مسائل مبرم شهری و منطقه­ای

تا جائیکه به مطالعات و برنامه­ریزی­های گذشته مربوط می­شود هیچگونه برنامه­ریزی مدونی به منظور حفاظت از محیط زیست در سطح کلی و در حد

طرح پیشنهادی برای بازنگری و نقد و بررسی برنامه پنج ساله اول در زمینه کشاورزی

1- هدف

برنامه پنج ساله اول جمهوری اسلامی ایران در شرایطی تهیه شده است که از حیث محتوای برنامه و روش و سیاست­های عمومی و خط مشی و از همه مهم­تر کارآئی و برنامه به هنگام اجراء نتایج آن از تجربه پنج برنامه­گذاری اجتماعی- اقتصادی در رژیم گذشته برخوردار بوده است. با این همه، از یک دیدگاه دیگر این برنامه نخستین تجربه به شمار می­آید. چرا که نخستین برنامه اجتماعی- اقتصادی جمهوری اسلامی ایران با محتوای سیاسی- ایدئولوژیک و کاملاً تازه آن است. بدین ترتیب برنامه از اهمیت برخوردار است و بدین دلیل وظائف تازه و دقت و قاطعیت و تجهیز علمی و اجراء را در سطحی بسیار بارز مطرح می­کند. لیکن علی­رغم این مهم برنامه از صافی نقد و بررسی کافی و از صافی تجربه نگذشته است. درواقع فرصت آن را نیافته است. به نظر می­رسد که بخش­های مختلف برنامه با یکدیگر پیوندی زنده و سازنده ندارند و یکدیگر را تکمیل نمی­کنند و آثار خود را بر یکدیگر باز نمی­نمایانند. برای شناخت این وضعیت می­باید مطالعه منظم علمی را از یک بخش برنامه شروع کرد. محوری­ترین و بااهمیت­ترین آن­ها بخش کشاورزی است. مطالعه انتقادی و تکمیلی برنامه اول با عطف توجه ویژه به بخش کشاورزی- و رابطه آن با دیگر بخش­ها هدف این مشاورین در طرح حاضر است.

2- روش کار

روش کار مشاورین این است که ابتدا با مطالعه عمومی سیاست­های جمهوری اسلامی، جهت­گیری عمومی و اهداف نهایی جمهوری در امر کشاورزی به صورت یک گروه از هدف­های مشخص و قابل اجراء روشن شوند. مثلاً از نظر مشاورین بهبود کشاورزی، نجات کشاورزی و بهره­ور کردن کشت و غیره هدف محسوب نمی­شوند. این ها فقط مجموعه­یی از خواسته­ها هستند که پس از پیروزی انقلاب اسلامی اهمیت بیشتری یافتند و حتی در سرلوحه خواست­ها قرار گرفتند. همانطور که برخی خواست­های مصرفی در رژیم گذشته از میان رفتند. اما این خواست­ها می­باید خود در مطالعه کلی قوانین و سیاست­ها و جهت­گیری­ها و غیره طبقه­بندی و به جهت­گیری­های سیاست اقتصادی قابل لمس تبدیل شوند. جهت­گیری­هایی که می­توان آن­ها را برای ارائه طرح و برای یافتن بهترین روش بهره­برداری و سیاست­گذاری کشاورزی به مثابه "پارامترهای" تعیین­کننده به کار برد.

سپس مرحله بعد با مطالعه تئوری­های علمی که در زمینه استراتژی­های مختلف توسعه اقتصادی تدوین یافته­اند شروع می­شود. در این مرحله می­باید به مجموعه­یی از ضوابط رسید که از حیث اجتماعی و اقتصادی متضمن مطلوب­ترین انتخاب­ها برای کشاورزان ایران هستند. این ضوابط پس از مطالعه عمومی با شرایط ایران تطبیق داده شده تعدیل می­شوند.

در مرحله انتهایی استعدادهای عمومی کشاورزی ایران چه از حیث نواحی جغرافیایی چه از حیث رشته فعالیت­ها طرح و تلخیص می­شوند تا مجموعه­یی از ضوابط فیزیکی و اقتصادی قابل تبعیت را ارائه دهند. این ضوابط از واقعیت­های موجود سرچشمه گرفته­اند و ضوابط قبلی از مطالعه بهترین انتخاب­ها و حاصل کار این مطالعه وقتی تکمیل می­شود که دو گروه ضوابط از یک سو به وسیله احکام و اصول حاکم بر اقتصاد ایران مورد ارزیابی قرار گیرند و از سوی دیگر با مجموعه جهت­گیری­ها و سیاست­های مشخص در اقتصاد و به ویژه اقتصاد کشاورزی تلفیق و به ضوابط نهایی انتخاب تبدیل شوند.

با تقسیم ضوابط نهایی انتخاب و کار مطالعه و بررسی برنامه شروع خواهد شد. ابتدا مجموعه هدف­ها و هم مجموعه سیاست­های برنامه شناخته و تلخیص می­شوند. سپس همین کار بصورت موشکافانه در بخش کشاورزی آغاز خواهد شد. سه گروه مطالعه در این جا مطرح خواهد بود:

الف- ارزیابی سیاست­ها و ابزارهای مندرج در برنامه با ضوابط نهایی که قبلاً تقسیم شده است و نقد و تکمیل آن­ها.

ب- تطبیق سیاست­های مندرج در برنامه با دیگر اصول برنامه و بررسی عمومی نظم درونی آن­ها و کشف تضادها و ارائه راه­حل و سیاست­های جایگزین.

ج- ارائه بافت ارتباطی بخش کشاورزی با دیگر بخش­ها و زیربخش­ها در وضع فعلی (بطور کلی) و به موجب برنامه (بطور دقیق­تر) و نقد و تکمیل آن از جهت نارسائی شناخت ارتباط­ها و در بهترین شیوه ایجاد ارتباط برنامه­یی در آینده. رابطه کشاورزی با دیگر بخش­ها می­تواند موضوع یک تحقیق بسیار مفصل­تر باشد.

3- مرحله­بندی

طرح حاضر در دو مرحله قابل انجام است. مرحله اول کلیه کار مطالعه را تا حد کشف نقد ارتباط کلی بخش کشاورزی و دیگر بخش­ها تعقیب می­کند.

در این مرحله مطالعه بر هدف­های کلی و به بافت کلی در چارچوب نظم برنامه می­پردازد. در یافتن نقاط تضاد کلی و ارائه پیشنهادهایی به عنوان آلتر ناتیو در این مرحله از کار قرار دارد.

در مرحله دوم طرح بررسی کاملاً دقیق­تر خواهد بود. در این مرحله ارتباط درونی میان بخش­ها مورد توجه است. بخش­ها به زیربخش­ها و فعالیت­ها تقسیم می­شوند. انواع صنایع (صنایع غذائی و صنایع شیمی و صنایع کوچک و بزرگ وابسته به کشاورزی) و انواع خدمات در اجزای مختلف از حیث ارتباط نهاده- ستاده با انواع فعالیت­های کشاورزی بررسی می­شوند. نتیجه این مرحله ارائه سیاست­هایی است برای تقویت بخش کشاورزی در فعالیت­های مختلف و برای بهترین شیوه برنامه­گزاری.

بازی: از دیدگاه IPA (انجمن بین­المللی حق بازی برای کودکان) بازی، ارتباط، بیان و ترکیب فکر و عمل است که منجر به احساس رضایت و خشنودی در کودک می­شود بازی به گونه ذاتی، داوطلبانه و خودانگیخته است و × به × ذهن حس و اجتماعی کودک می­شود × کودکان اساس دنیای آینده هستند و در طول تاریخ و کلیه فرهنگ­ها بازی کرده­اند. بازی در کنار سایر نیازهای اساسی چون تغذیه، سلامتی، سرپناه و آموزش برای رشد استعدادهای بالقوه کودک ضروری است معانی و تفسیرهای متنوعی از بازی در کشورهای مختلف با فرهنگ­های گوناگون بیان شده است همه این تعاریف از کلمه بازی بدین جهت است که افراد با تخصص­های مختلف و در کشورهای گوناگون از زوایا و دیدگاههای مختلف مسئله را بررسی نموده و هر یک به نکته­ای خاص اشاره کردند. (مطلق­زاده 1378، ص 40) در طول نیم قرن گذشته عقاید و شناخت ما درباره مفهوم بازی تغییرات بارزی نموده است. در این مسیر شناخت دوران کودکی و سرگرمی­های سازنده برای کودکان روند بسیار کندی داشته است در گذشته معتقد بودند که کودکان باید مکانی دور از دنیای آرام بزرگسالان بازی کنند تا مانع آرامش آنان نگردند به همین منظور محوطه­های محفوظ و مهار شده توسط تورهای بلند و چند جسم فلزی نامتناسب بر روی زمین آسفالت را به این کار اختصاص می­دادند (مطلق­زاده، 1378، ص 3) بازی در ساده­ترین تعریف فعالیتی است که توسط کودکان به منظور تفریح و تفنن انجام می­گیرد. برخلاف نظریات گذشتگان که بازی را وسیله­ای برای صرف انرژی مازاد بدن می­دانستند کودکان به هنگام بازی بخشی از نیروهای فکری و بدنی خود را به کار می­گیرند و بازی را بخشی از زندگی عادی خود محسوب می­کنند (مقدم، ترکمان م 1369 ص 8)

فرهنگ علوم رفتاری، بازی کودکان را به دو گونه تعریف می­کند: 1- فعالیت آزاد میان کودکان برای لذت بردن و سرگرمی 2- فعالیت مستقیم یا غیرمستقیم کودکان به نسبت رشد و تکامل رفتارشان انجام می­دهند (مطلق­زاده 1378 ص 35) همچنین در تعریف دیگری بازی بدین صورت تعریف شده: « هرگونه فعالیت هدف­دار جسمی یا ذهنی که در اوقات فراغت یا اشتغال در جهت کسب لذت، تمدید اعصاب، آرام­بخش جسم یا ذهن بازیگر و امتناع نیازهای آنی یا درازمدت فرد یا گروه به صورت افرادی یا گروهی انجام گیرد بازی نامیده می­شود (مطلق­زاده، 1378، ص 25)

در مرحله ابتدایی زندگی کودک یعنی دوره حس – حرکتی، بازی به طور عمده تقلیدی از صدا و کارهای اشخاص و حیوانات محیط اطراف کودک است بازی قسمت اصلی زندگی کودکان پیش از دبستان را تشکیل می­دهد و جنبه با ارزشی از رشد شناختی، اجتماعی و عاطفی کودک است اساس شخصیت یک فرد در بزرگسالی در بازی کودکی او قرار دارد. (× 1367) به اعتقاد پیانژه بازی دارای آثار مثبت ذیل است: 1- رشد مهارت­های حرکتی 2- رشد مهارت­های حس – حرکتی و هماهنگی آنها 3- تقویت حس تعاون و مشارکت و مسولیت­پذیری 4- رشد منطقی در پذیرش واقعیت­ها در هنگام شکست­ یا پیروزی 5- بردباری و رعایت نوبت 6- درک و رعایت قراردادها 7- تمرین نقش­های متفاوت 8- بسط تخیلات سازنده و تقویت خلاقیت­ها

بررسی­های منظم تجربی نشان داده است بازی از لحاظ جسمانی به تسریع گردش خون، تنظیم عمل دفع مواد زاید بدن و سرعت و کشش صحیح عضلانی منجر می­شود. از لحاظ عقلانی بازی موجب می­شود کودک از پدیده­های میحط خود شناخت صحیح­تری کسب کند بهتر استدلال کند و مشکلات و مسائل را زودتر حل کند از بعد اجتماعی و عاطفی × قدرت ساماندهی و مدیریت را تقویت کرده لزوم رعایت سلسله مراتب را به کودک می­آموزد (مقدم، م، ترکمان، م 369 ص 18-8)

انواع بازی:

1- بازی­های بی­قاعده: بازی­های حس و حرکتی= 1- بازی­های فطری- حرکتی 2- بازی­های کنجکاوانه 3- بازی­های جستجوگرانه

بازی­های ارضاء خواسته­های درونی= 1- بازی­های تخریبی و خشونت­آمیز 2- بازی­های همراه با شادی

2- بازی­های مقرراتی= بازی­های گروهی= 1- بازی­های تقلیدی و تخیلی 2- بازی­های واقعی 3- بازی­های رزمی و مسابقه­ای (مطلق­زاده 43-41)

نظریات دانشمندان شهرسازی در باب سرزندگی:

بیان دیدگاه × راجع به فضای سرزنده

حفاظت	حفاظت بر علیه تجربه مناظر ناخوشایند از قبیل طوفان، صدا و آلودگی	حفاظت بر علیه جرم و جنایت (احساس امنیت)	حفاظت از ترافیک و تصادفات
آسایش	امکاناتی برای مکث کردن و ایستادن	امکاناتی برای نشستن	امکاناتی برای پیاده­روی
	امکاناتی برای بازی و فعالیت	امکاناتی برای لذت بردن از آب و هوای مساعد	امکاناتی برای دیدن
لذت	کیفیت زیبایی­شناسی ساختمان	امکاناتی برای لذت بردن از آب و هوای مساعد	مقیاس انسانی­ ×

مأخذ (گیل: 1387)

راب ×- × -

بیان دیدگاه جیکوبر راجع به فضای سرزنده

مکانی برای قدم زدن و آسودگی مردم		توجه به اولویت حرکت پیاده در مقابل حرکت سواره
راحتی فیزیکی		ایجاد تناسبات انسانی در عرض و ارتفاع ساختمان­ها و خیابان­ها برای درک بهتر / ایجاد راحتی (فصول سرد و گرم)
شفافیت		وجود طیفی از فضاهای عمومی، فضاهای نیمه خصوصی و فضای خصوصی و همچنین سطحی نفوذپذیر بین فضای عمومی و خصوصی
مکمل		ایجاد ساختمان­هایی جدید با رعایت اصول هماهنگ با خط کف، خط آسمان و ...
نگهداری		نگهداری از خیابان و تسهیلات و امکانات موجود در آن
خوانایی	درختان	کاشت درختان با فواصل مناسب و با رعایت اصولی خواص
	شروع و پایان	استفاده از المان شاخص در ابتدا و انتهای محدوده
تنوع	ایجاد گوناگونی در ساختمان­ها
	توجه به طراحی دروازه­ها، پیاده­روها و مبلمان شهری
مکان­ها	ایجاد گشودگی­هایی در خیابان به عنوان مکان­هایی شاخص
دسترسی­پذیری	ایجاد راه­های متفاوت دسترسی به فضا و افزایش حمل و نقل عمومی
تراکم	ایجاد تراکم مسکونی بالا باعث ایجاد فعالیت­های 24 ساعته می­شود
جذابیت	ایجاد جذابیت در طول خیابان باعث افزایش امنیت پیاده می­شود.
امنیت	ایجاد پارکینگ در خیابان باعث افزایش امنیت پیاده می­شود.
	وجود بازشو ساختمان­ها به سمت خیابان
	نظارت دائمی بر فضا

مأخذ: Donald Watsont et al 2003